NORMAS ORTOGRFICAS

E MORFOLXICAS
DO IDIOMA GALEGO
REAL ACADEMIA GALEGA
INSTITUTO DA LINGUA GALEGA

Extracto do texto aprobado pola Real Academia Galega

na sesin plenaria do da 12 de xullo de 2003. Parte normativa

Xunta de Galicia
Presidencia
Secretara Xeral de Poltica Lingstica
Santiago de Compostela, 2005
Conselleiro de Educacin e Ordenacin Universitaria:
Celso Currs Fernndez

Secretaria Xeral de Poltica Lingstica:

Mara Sol Lpez Martnez

Subdirectora Xeral de Promocin e Ensino da Lingua Galega:

Cristina Rubal Gonzlez

Real Academia Galega

da edicin: Xunta de Galicia

ISBN 84-453-4042-5
Depsito Legal: C. 1.171-2005
 INTRODUCIN

A elaboracin das presentes Normas ortogrficas e mor-

folxicas do idioma galego fxose atendendo aos seguintes
principios:
1. A lingua normativa ten que estar ao servizo da cul-
tura dun pobo real e concreto, e por tanto ha de
ser necesariamente continuadora da lingua falada
pola comunidade e ha de achegarse canto sexa
posible a ela, a fin de enraizar sobre bases seguras e
vivas. Agora ben, para que estas bases sexan efecti-
vamente slidas, a norma debe acoller un galego
fiel a si mesmo e limpo de canto de alleo innecesa-
rio hai incrustado na fala viva pola presin do cas-
teln. dicir, a lingua comn debe ser o mis
galega posible, establecida sen sometementos nin
dependencias, con atencin escrupulosa estru-
tura e caractersticas lingsticas do galego.
2. O galego normativo ten que ser o vehculo expre-
sivo comn e vlido para todo o pobo galego, voz
apta e dispoible para as sas manifestacins tanto
escritas coma orais, tanto artsticas coma utilita-
rias. Consecuentemente, o galego comn non
pode basearse nun nico dialecto, senn que debe
prestar atencin preferentemente extensin xeo-
grfica e demogrfica das formas para seleccionar
as normativas. Ha de ser, pois, supradialectal e
lograr que o maior nmero posible de falantes
galegos se identifiquen coas solucins acordadas.

5
 3. O galego comn debe seguir as boas tradicins da
antiga lingua galega que sexan compatibles coa
maneira de ser moderna da lingua, de xeito que as
formas tradicionais sexan preferidas s mis inno-
vadoras e evolucionadas. Debe recoecer tamn a
sa propia literatura e cultura mis recentes,
emparentando as con todos os escritores anterio-
res e aceptando solucins xa consagradas polo uso.
4. As escollas normativas deben ser harmnicas coas
das outras linguas, especialmente coas romances
en xeral e coa portuguesa en particular, evitando
que o galego adopte solucins insolidarias e unila-
terais naqueles aspectos comns a todas elas. Para
o arrequecemento do lxico culto, nomeadamente
no referido aos mbitos cientfico e tcnico, o por-
tugus ser considerado recurso fundamental,
sempre que esta adopcin non for contraria s
caractersticas estruturais do galego. As escollas
deben decidirse de acordo cun criterio de coheren-
cia interna, a fin de que o galego comn non
resulte arbitrario e incongruente.
Unha lingua comn asentada na fala, mais depurada
de castelanismos, supradialectal, enraizada na tradicin,
coherente e harmnica coas demais linguas de cultura,
esixe:
1. Exclur o diferencialismo radical porque, anda
querendo ser unha postura de defensa fronte ao
casteln, manifesta de feito unha posicin depen-
dente e dominada con respecto a esta lingua. Han
de exclurse, con maior razn, solucins diferencia-
listas que s sexan falsas analoxas e vulgarismos.
2. Exclur tamn a evasin cara lingua medieval:
formas definitivamente mortas e arcaicas non
deben suplantar outras vivas e galegas.

6
 3. Valorar a contribucin do portugus peninsular e
brasileiro, mais exclur solucins que, anda sendo
apropiadas para esa lingua, sexan contrarias
estrutura lingstica do galego. O punto de par-
tida e de chegada en calquera escolla normativa ha
de ser sempre o galego.

***
Para aqueles casos en que se ofrecen varias posibilida-
des, independentemente de que estas estean na fala ou en
usos escritos ou sexan xa de uso xeral, o texto destas Nor-
mas vai acompaado de notas, impresas en letra mis
mida. Estas notas tratan de explicar as razns que moti-
van as propostas normativas, que se apoian, por outra
parte, nos principios anteriormente expostos de maneira
xerrquica. Nalgn caso moi concreto, debido presenza
forte e tradicional de certas solucins, ofrcese provisoria-
mente a posibilidade de optar entre unha ou outra pro-
posta normativa, por mis que unha das alternativas apa-
reza presentada como prioritaria. As propias Normas
foron redactadas escollendo, de entre as dobres alternati-
vas, aquelas opcins que pareceron mis recomendables.

7
 1. O ALFABETO

O alfabeto galego moderno componse das seguintes

letras; xunto coa letra e co nome dse a pronuncia mis
representativa:

LETRA NOME PRONUNCIA

a a [a]
b be [b]
c ce [T] (ou [s]), [k]
d de [d]
e e [e], [E]
f efe [f ]
g gue [g] (ou [h])
h hache (cero)
i i [i]
l ele [l]
m eme [m]
n ene [n]
ee []
o o [o], [O]
p pe [p]
q que [k]
r erre [|], [r]
s ese [s]
t te [t]
u u [u]
v uve [b]
x xe [S], [ks]
z zeta [T] (ou [s])

9
 Na ortografa galega moderna utilzanse tamn os
seguintes dgrafos que representan un nico fonema:

DGRAFO NOME PRONUNCIA

ch ce hache [tS]
gu gue u [g] (ou [])
ll ele dobre [] (ou [])
nh ene hache [N]
qu que u [k]
rr erre dobre [r]

Ademais destas letras sanse tamn outros signos,

como j (iota), (cedilla), k (ka), w (uve dobre) ou y (y
grego), que aparecen tanto en palabras tomadas doutros
idiomas (Jefferson, Ea de Queirs, Kant, kantiano, Dar-
win, darwinismo, wagneriano, byroniano etc.) coma, nal-
gns casos, en textos galegos medievais.

1.1. A grafa b e v

O b e o v representan un son nico. O galego non

ten un son labiodental fricativo [v], distinto de [b] e [B],
como teen o francs ou o portugus. Nestas linguas a
grafa actual depende da pronuncia: escrbese b cando
bilabial (port. bala, saber, receber, bico, besta, branco; fr.
boire, bec, bte, blanc) e v cando labiodental (port. vala,
dever, vinho, viver, povo, cavalo; fr. voire, devoir, vin, vivre,
cheval). No galego moderno, como non hai distincin
fonolxica, tndese distincin grfica conforme eti-
moloxa (saber, recibir, gabin, goberno, billa, marabilla,
mbil, autombil, bolboreta, bico, besta, branco, deber,
pobo, cabalo, cantabamos, bidueiro, ribeira..., pero vio,
vivir, av, avoa, varrer, vasoira, verza, voda, vulto, covarde,
esvelto, gravar, avogado...).

10
1.2. As grafas c, qu e z

As grafas c, qu e z presentan usos especficos. sase z

para representar [T] (ou [s] no galego seseante) ante a, o, u
(zapato, cazar, zoco, cazo, zurrichar, azul), qu para repre-
sentar [k] ante e, i (queixo, pequeno, quilo, mquina), c co
valor de [k] ante a, o, u (caro, macaco, contra, pouco, cunca,
bicudo) e de [T] (ou [s] no galego seseante) ante e, i (cento,
cocer, cinco, tecido). Polo tanto, as grafas son: ca, que, qui,
co, cu e za, ce, ci, zo, zu.

1.3. A grafa g

As grafas g e gu son complementarias: ante e, i sase

gu (guerra, guiso); no resto dos casos sase g (gando, gomo,
gume, grolo, ignorar, glosa, tuareg).

1.4. A grafa h

O h un signo ortogrfico sen valor fontico, pero

mantense na grafa, tanto en posicin inicial coma en
interior ou final de palabra (horta, prohibir, oh, ah).
Mantense o h en haber, home, horta, herba, harmona
e en cantas palabras o tivesen etimoloxicamente, coa
excepcin dalgns casos de non reposicin como Espaa
ou Xon; en troques, escrbense sen h palabras como
ermida, ermo, irmn, ola (interx.), ombro, orfo, so ou ovo,
que non o tian en latn. Esta fidelidade etimoloxa
mantense tanto co h inicial coma co medial.

1.5. As grafas ll e

As consoantes palatais // e // represntanse, respec-

tivamente, por ll e .

11
1.6. O n e o m implosivos

Cando unha consoante nasal est en posicin implo-

siva, grfase como m se lle segue b ou p dentro da mesma
palabra, e como n en todos os demais casos: camba, ambos,
campo, tempo; pero non bebe, nin pode, convn, inverno,
ensinar, condenada, inmigrante, comunmente, algun etc. En
cultismos e prstamos o m pode aparecer tamn en posi-
cin final e diante doutras consoantes: lbum, amnesia.

1.7. A grafa nh

O dgrafo nh representa a consoante nasal velar en

posicin interior antevoclica: unha, algunha, ningunha.

1.8. As grafas r e rr

Escrbese sempre r en posicin inicial de palabra, en

posicin final de slaba e cando segue a outra consoante
(rei, cortar, outro, tres, xenro, honra). En posicin intervo-
clica hai oposicin /|/ e /r/, que se traduce graficamente
por r/rr (caro / carro, fero / ferro). Cando a unha palabra
que comeza por r se lle antepn outra ou un prefixo rema-
tados en vogal, non separados dela por guin, hai que
duplicar a consoante: rtmico / monorrtmico, rogativa /
prerrogativa, redor / arredor, rei / vicerrei, romnico / ibero-
rromnico.

1.9. A grafa x

O grafema x ten mis dun valor en galego moderno:

nas palabras patrimoniais pronnciase prepalatal fricativo
xordo (eixe, madeixa, xente, xaneiro); nos cultismos con-

12
serva o valor latino de [ks] (sexo, taxativo). Pero a tenden-
cia normal da lingua pronunciar nestes casos [s] (aproxi-
mar, exame, xito etc.), especialmente cando vai en posi-
cin implosiva (exterior, externo). Para a adaptacin
grfica de palabras cultas con x [ks], vide 8.7.

13
 2. A ACENTUACIN

2.1. O acento grfico

Unhas regras de acentuacin deben permitir recoe-

cer a slaba tnica en todos os casos, ser facilmente memo-
rizables e esixir un uso mnimo de acentos grficos.
No galego s se usa un tipo de acento grfico, o
agudo ().

2.2. Palabras agudas

As palabras agudas ou oxtonas acentanse grafica-

mente cando son polislabas e rematan en vogal, en vogal
+ n, en vogal + s ou en vogal + ns: maz, caf, al, tiriz,
calac, irmn, algun, ningun, latn, corazn, algn, nin-
gn, mazs, cafs, cadrs, tirizs, calacs, irmns, refns,
latns, corazns, algns, comns.
Non se acentan cando son monoslabas nin cando
acaban en ditongo decrecente (seguido ou non de n ou s)
ou noutra consoante que non sexa -n ou -s. As: xa, la, fe,
di, si, cu, Xan, can, len, din, don, fun, tres, amei, amou,
seguiu, recibiu, colleu, ademais, capitais, papeis, espaois,
azuis, capital, papel, cantar, nariz, arroz.
Para a acentuacin de i, u en hiato, vxase 2.5.

2.3. Palabras graves

Levan acento grfico as palabras graves ou paroxto-

nas cando rematan en consoante distinta de -n ou -s e en
grupos consonnticos distintos de -ns. As: mbil, carcter,
alfrez, frceps, bceps, Flix, clmax. Tamn se acentan as

14
palabras graves con ditongo decrecente na ltima slaba:
ambeis.
En consecuencia, non se acentan as palabras graves
rematadas en vogal, vogal + n, vogal + s ou vogal + ns. As:
canta, cantara; cantan, cantaran; cantas, cantaras, lapis;
canons, colons, dolmens.
Para a acentuacin de i, u en hiato, vxase 2.5.

2.4. Palabras esdrxulas

As palabras esdrxulas ou proparoxtonas levan sem-

pre acento grfico: brbaro, mgoa, tpedo, tnico, tnica.

2.5. Acentuacin de i, u en hiato

Con independencia do establecido nas epgrafes pre-

cedentes, as vogais i, u tnicas acentanse graficamente
cando van inmediatamente antes ou despois dunha vogal
tona, para indicar que ambas as vogais pertencen a sla-
bas distintas e que, polo tanto, non forman ditongo. As:
acento, anda, bal, cada, Combra, constituu, egosmo,
mido, moa, prexuzo, raa, raz, roa, rudo, saa, san,
sar, sa, traa, ta, xuzo, etc. Para os efectos de indicar
que non forman ditongo coa anterior, as vogais i, u tni-
cas non se acentan graficamente cando entre estas e a
tona aparece o grafema h: prohibo.

2.6. Acentuacin dos estranxeirismos

As palabras estranxeiras de circulacin corrente,

anda que non estean plenamente adaptadas ao galego,
seguen as regras de acentuacin enunciadas anterior-
mente. As:

15
 Palabras agudas: autobs, igl, obs, organd, popurr,
pur, ralent, tab, verm, xamp, igls, purs, xamps;
aerosol, anorak, argot, autocar, autostop, ballet, boicot,
coac, fagot, iceberg, leitmotiv, neceser, relax, voleibol.
Palabras graves: accsit, bisbol, cnit, dem, karaoke,
lder, lbum, mdium, macdam, qurum, rquiem, sm-
king, supervit, tndem, tlex, ttem; harakiri, ioga, lapilli,
mitin, pelotari, penalti, pizza, quimono, ravioli, zombi.
Palabras esdrxulas: bdminton, bmerang, crdigan,
dficit, hbitat, hndicap, nterim, magnficat, prkinson.
As palabras rematadas graficamente en -y teen o
mesmo tratamento ca as rematadas en -i: playboy, spray
(coma convoi, samurai), hckey, hippy, hobby, rugby, whisky.
Neste tipo de palabras pdese prescindir do acento
grfico correspondente e manter integramente a grafa
propia da lingua de que proceden cando exista conciencia
clara de que son estranxeirismos.

2.7. Casos especiais de acentuacin

2.7.1. O acento diacrtico

Utilzase o acento grfico con funcin diacrtica para
distinguir das palabras que teen a mesma forma na
escrita, pero que se diferencian porque a vogal tnica ten
distinto timbre ou porque unha palabra tnica e a outra
tona (pla/pola, d/da). En moitos casos non necesario
facer diferenzas grficas, porque o significado das palabras
resulta claro ao apareceren en contextos diferentes: el colle
(o aberto), colle ti (o pechado), el mete (e aberto), mete ti (e
pechado), etc. Outras veces pode haber confusins e por
iso cmpre poerlle acento a unha das das formas
homgrafas; neste caso pnselle sempre acento grfico
palabra que ten vogal aberta ou que tnica. As:

16
 (a + a artigo; subst.) a (artigo; pron.; prep.)
s (a + as artigo; subst.) as (artigo; pron.)
bla (esfera) bola (peza de pan)
c (ca + a) ca (conx.)
cs (ca + as) cas (prep.)
ch (plana) cha (che + a)
chs (planas) chas (che + as)
c (ca + o) co (con + o)
cs (ca + os; subst.) cos (con + os)
cmpre ( mester) compre (merque)
cmpren (son mester) compren (merquen)
d (pres. e imp. de dar) da (de + a)
ds (pres. de dar) das (de + as)
d (compaixn) do (de + o)
(pres. de ser) e (conx.)
fra (adv.) fora (antepret. de ser e ir)
m (run) ma (me + a)
ms (runs) mas (me + as)
mis (adv. e pron.) mais (conx.)
n (subst.) no (en + o)
ns (pron. tnico; pl. de n) nos (pron. tono; en + os)
(a + o) o (artigo; pron.)
s (a + os) os (artigo; pron.)
so (do corpo) oso (animal)
p (parte do corpo) pe (letra)
pla (rama) pola (galia; por + a)
pr (poer) por (prep.)
prsa (apuro) presa (prendida; presada)
s (sede eclesistica; imp. de ser) se (conx.; pron.)
s (adv. e adx.) so (prep.)
t (infusin) te (pron.; letra)
vn (pres. de vir) ven (pres. de ver; imp. de vir)
vs (pres. de vir) ves (pres. de ver)
vs (pron. tnico) vos (pron. tono)

17
 Noutros casos o acento s se utilizar en contextos
ambiguos e marcando sempre graficamente a palabra con
vogal aberta: (el) tn / ten (ti). Para os interrogativos e
exclamativos vxase 2.7.4.

2.7.2. O verbo con pronome encltico e cos alomorfos do

artigo lo(s), la(s)
Cando os verbos levan pronomes enclticos, no
tocante acentuacin grfica comprtanse coma se fosen
unha soa palabra. Por iso escribimos cantar / cantara,
cantaraa / cantraa; beber / bebera, beberaa / bebraa; reci-
bir / recibira, recibiraa / recibraa; bebrala / beberala; can-
trana / cantarana; mtese; mteseche; meteuse; metusenos;
tmao; fixronllelo, etc.
Se se utiliza a combinacin verbo + variante alomr-
fica lo do artigo, acentase tamn coma se fose unha
nica palabra: cme-lo caldo / come-lo caldo, bebra-la auga
/ bebera-la auga, etc.
As formas verbais que levan acento diacrtico mant-
eno cando van seguidas dunha forma tona do pro-
nome: / lle / a; do / dme / dlle; ti dlo forza / dslle;
vlo comprar?

2.7.3. Os adverbios en -mente. Palabras compostas

Por se tratar de palabras graves rematadas en vogal,
resulta innecesario o acento grfico nos adverbios en
-mente. Por iso debemos escribir comicamente, comun-
mente, dificilmente, friamente, habilmente, rapidamente,
rexamente, finxidamente, utilmente... No caso de aparece-
ren varios adverbios en -mente coordinados, esta termina-
cin s aparece no derradeiro, e os anteriores manteen o
seu acento: cmoda e facilmente.

18
 Tampouco mantn o acento grfico o primeiro
termo das palabras compostas xa soldadas: Riotorto, ferve-
llasverzas, vichelocrego, etc.

2.7.4. Outros casos

A utilizacin de recursos grficos para distinguir
entre as funcins gramaticais que pode ter unha mesma
palabra debe reducirse a aqueles casos que poidan causar
problemas de interpretacin do texto escrito. Por outra
parte, o acento diacrtico utilzase unicamente para dife-
renciar palabras en principio homgrafas mais non hom-
fonas, polo que o seu uso para diferenciar, por exemplo,
este, ese, aquel etc. en funcin substantiva, de este, ese,
aquel etc. en funcin adxectiva, supoera a introducin
dun novo criterio non xustificado. De acordo con isto,
non se acentan en ningn caso nin os demostrativos nin
o indefinido e numeral un: esta mesa, quero esta, mira esa,
colle aquela, un can, un deles, dme un.
Cal, cando, canto, como, onde, que e quen non se acen-
tan en interrogativas e exclamativas directas: cal queres?,
cando vs?, canto queres?, como che vai?, onde est?, que que-
res?, quen cho deu?, que desgraza!
Tampouco se acentan as formas do interrogativo e
exclamativo cando introducen interrogativas indirectas
(pregntalle cando volve, pregntalle onde est, preguntoulle
cal quera), ags cando for preciso para evitar posibles
anfiboloxas: dille qu queres, / dille que queres, xa sabes qu
hai? / xa sabes que hai?, xa sabes cnto lle custou / xa sabes
canto lle custou, etc.

19
 3. O GUIN

O guin sase para partir unha palabra ao final de

lia, para separar os dous membros en certas palabras
compostas e para unir a variante alomrfica lo do artigo
ao adverbio u: dicionario galego-ingls, u-la navalla? De se
usar o alomorfo lo do artigo tras unha forma verbal ou
pronominal rematada en s ou en r, nese tamn con
guin (cfr. 14.1): triovo-lo libro ma.

3.1. O guin nas palabras compostas

A grafa das palabras compostas que son substantivos

ou adxectivos est en relacin coa sa composicin e mor-
foloxa.
De se realizar a flexin de xnero ou nmero nas
das bases, estas escrbense de forma separada: garda civil,
gardas civs; porco bravo, porcos bravos, porca brava; terza
feira, terzas feiras. O mesmo ocorre se a mocin afecta ao
primeiro elemento: moble bar, mobles bar; piso piloto, pisos
piloto; sof cama, sofs cama.
Se a flexin se realiza s no ltimo elemento ou se a
palabra composta invariable, a unin entre os seus com-
poentes prodcese directamente: cartafol, cartafoles;
sapoconcho, sapoconchos; vacaloura, vacalouras; medioda,
mediodas; socioeconmico, socioeconmica; xordomudo, xor-
domuda; branquiazul, branquiazuis; vagalume, vagalumes;
benvida, benvidas; malhumor, malhumores; malpocado,
malpocada; lusquefusque, lusquefusques; reirrei, reirreis; fer-
vellasverzas; picafollas; limpachemineas; gardarros; cabo-
dano, cabodanos.
Escrbense con guin as palabras en que o primeiro
elemento non (non-intervencin, non-proliferacin,
non-aliados, non-fumadores), asociacins ocasionais non

20
fixadas na lingua (dicionario alemn-galego; estudos xur-
dico-econmicos; condicins poltico-econmicas;
manaco-depresiva; pico-lricos; catalano-aragonesas), pala-
bras complexas como les-nordeste, les-sueste, nor-nordeste,
nor-noroeste, os-noroeste, os-suroeste, ou, finalmente,
algunhas palabras estranxeiras: foie-gras, fox-terrier,
strip-tease, tse-tse, wter-polo.
Para a grafa particular dos numerais, vxase 16.1. e
16.2.

3.2. O guin en final de lia

Emprgase o guin para partir palabras a final de

lia; esta divisin s pode facerse mantendo ntegras as
slabas dos dous segmentos. Os dous elementos dun
dgrafo non se poden separar, por constituren a represen-
tacin dun son nico: ce-/rra-/lleiro, ma-/chada, co-/rrom-
per, pre-/rrogativa, algu-/nha, ningu-/nha, etc. Por razns
estticas adoita evitarse deixar orfa unha vogal a final ou a
principio de lia.
Cando un guin que separa das palabras ou dous
membros dunha palabra complexa coincide en final de
lia, cmpre repetilo ao comezo da lia seguinte: diciona-
rio galego-/-ingls.

3.2.1. Unha consoante en posicin intervoclica

Cando hai s unha consoante intervoclica, esta
sempre comezo silbico: cla-/ri-/da-/de, cle-/ro, exa-/me,
fei-/xe, sou-/to, sei-/xo, sa-/quei.

3.2.2. Das consoantes intervoclicas

Nas secuencias de das consoantes intervoclicas, na
maior parte dos casos a primeira fai slaba coa vogal ante-

21
rior. Neste caso, a separacin silbica faise entre as das
consoantes: ac-/to, pac-/tar, ab-/dominal, ad-/mitir,
ec-/cema, excep-/cin, ac-/cin, amg-/dala, ob-/xec-/to,
sub-/ttulo, adap-/tar, sub-/xec-/tivo, et-/nografa, sig-/nifi-
cado, rit-/mo, xen-/ro, om-/nipotente, comun-/mente,
des-/viar, ad-/herir.
As secuencias bl, br, pl, pr, cl, cr, gl, gr, dr, tl, tr, fl e fr
intervoclicas forman unha unidade e non se poden sepa-
rar ao final da lia: pro-/blema, do-/brado, desa-/plicar,
su-/plantar, pro-/clamar, se-/creto, de-/glutir, se-/gredo,
ca-/dro, ca-/tro, re-/flexin, re-/fresco, transa-/tlntico.

3.2.3. Mis de das consoantes

Cando hai mis de das consoantes, se o grupo ter-
mina en l ou r, a consoante que as precede forma sempre
slaba con elas: en-/trar, ex-/tremo, in-/clinacin, ins-/trur,
subs-/cricin, in-/gls, em-/blema, subs-/trato. En todos os
demais casos faise a separacin antes da ltima consoante:
pers-/picacia, abs-/temio, subs-/titur, sols-/ticio, cons-/pira-
cin, trans-/posicin, ins-/titucin, supers-/ticin.

3.2.4. Prefixos
A pesar do dito en 3.1. e 3.2., en palabras derivadas
por prefixacin en que anda non se perdese a conciencia
do prefixo, recomndase facer a particin da palabra ao
final de lia entre o prefixo e a base: bis-/av, des-/abrigar,
inter-/acadmico, super-/abundante; trans-/ocenico;
sub-/rogar, sub-/leoso, ad-/renal, ad-/ligar etc.
Non obstante, naqueles casos en que a silabacin
habitual as o permita, non se considera incorrecta a parti-
cin sen ter en conta os elementos mrficos da palabra:
tran-/socenico, bi-/sav, supe-/rabundante.

22
3.2.5. Das vogais
No caso de haber das vogais xuntas, non se poden
separar cando forman ditongo crecente ou decrecente:
fei-/xe, sei-/xo, sou-/to, ru-/bio, la-/bial, cien-/cia, espe-/cie,
exi-/mia, te-/nue, conti-/nuo, ani-/mais, ambi-/guo,
ambi-/gua, bilin-/ge, delin-/cuen-/te, lin-/gua, Ma-/nuel,
delin-/quiu, viu, sue-/co.
Poden separarse cando constiten hiato: d-/as,
parti-/amos, ra-/a, gra-/do, ca-/tico, mu-/o, re-/ali-
dade, co-/ordinar, mi-/do, afi-/uzar, balu-/arte, xesu-/ta,
alu-/arada, perdo-/amos, concl-/es, concl-/as, che-/os,
are-/al , alde-/n.

3.2.6. Mis de das vogais

Se hai tres ou mis vogais xuntas pode separarse a
primeira sempre que non forme parte dun ditongo ou
dun tritongo: ensa-/iar, ensa-/iei, ensa-/iou, afi-/ei,
bo-/iei-/ro, la-/in, xo-/ia, pa-/io-/lo, clare-/ou, are-/ei-/ra,
retribu-/u, ro-/eu, mo-/ia-/mos, cor-/diais, so-/ciais.

23
 4. USO DAS MAISCULAS

Escrbese inicial maiscula nos seguintes casos:

a) Ao comezo do escrito, despois de punto e seguido,
de punto e parte e doutros signos (admiracin, interro-
gacin e puntos suspensivos) cando equivalen a punto.
b) Nos nomes propios: Luca, Seoane, Xocas, Lugo,
Vedra, Xpiter. Os alcumes reciben o mesmo tratamento:
a Galochas, o Foguetes.
c) Nas formas abreviadas de tratamento: Dra., Dr.,
D., Vde.
d) Na primeira palabra dos ttulos de obras literarias
e artsticas: A tecedeira de Bonaval, Follas novas. As publi-
cacins peridicas adoitan levar maiscula non s na pri-
meira palabra inicial, senn tamn nas restantes do ttulo
que tean relevancia semntica: A Nosa Terra, O Correo
Galego, O To Marcos da Portela.
e) En todos os substantivos e adxectivos dos nomes
de institucins, organismos, empresas e outras entidades
formalmente constitudas: Xunta de Galicia, Consello da
Cultura Galega, Tribunal Superior de Xustiza de Galicia,
Cooperativa Vitivincola do Baixo Mio.
Cando unha palabra con maiscula inicial comece
por un dgrafo, s se escribe en maiscula o primeiro ele-
mento deste: China, Quintela, Guillade.
As siglas escrbense normalmente en caracteres
maisculos: ONU, DOG.
Debe terse en conta que a utilizacin de caracteres
maisculos non exime do uso do acento grfico nos casos
prescritos no captulo 2.

24
 5. A DIRESE

sase coa letra u para indicar que se pronuncia esta

vogal nas slabas ge, gi, fronte a gue, gui: antigidade,
bilinge, argr, argan, lingista, lingstica, mingedes,
ungento etc.
sase tamn coa letra i na primeira e segunda per-
soas de plural dos copretritos de indicativo dos verbos
rematados en -aer (caer, decaer, recaer, traer, atraer, con-
traer, distraer, extraer), -oer (roer, corroer, doer, moer,
remoer), -ar (sar, sobresar) e -or (or): caamos, caades,
doamos, doades, moamos, moades, oamos, oades, saa-
mos, saades, traamos, traades etc. A razn de colocar esta
direse que o i forma slaba en por si (ca-i-a-mos), anda
que tono. Desta maneira distnguense estas formas das
do presente de subxuntivo, en que o i forma ditongo:
caiamos, caiades (ca-ia-mos, ca-ia-des). Consecuentemente,
tamn levan direse os copretritos de indicativo dos ver-
bos en -ur, anda que neles non haxa posibilidade de
homonimia co presente de subxuntivo: argamos, consti-
tuamos, constituades.

25
 6. O APSTROFO

No galego moderno non se utiliza habitualmente o

apstrofo (), anda que se admite o seu uso cando se pre-
tende reproducir fielmente a prosodia do galego oral ou
dialectal: n verdade, no fixen, ont noite.
Poder usarse tamn na citacin de ttulos ou cabe-
ceiras de publicacins cando o artigo inicial se integra
coas preposicins de ou en: o argumento dA Esmorga; iso
est nOs Eoas.

26
 7. OS SIGNOS DE INTERROGACIN
E DE ADMIRACIN

A entoacin interrogativa ou exclamativa mrcase ao

final do enunciado por medio dos signos ? e !, respectiva-
mente: Por que non llelo preguntas ti?; Miraches ben?; Vaia,
Tom, por que non calas?; Vaiche boa!; Mira que non o fagas!
Para facilitar a lectura e evitar ambigidades poderase
indicar o inicio destas entoacins cos signos e , respecti-
vamente.
En todas as linguas as normas de uso do signo de
admiracin seguen as dadas para o de interrogacin.

27
 8. GRUPOS CONSONNTICOS

As palabras patrimoniais establecen cal a estrutura

silbica normal do noso idioma. Pero os prstamos e mais
as palabras cultas con frecuencia teen unha estrutura
silbica diferente, e de a que presenten problemas de
adaptacin. Debe terse en conta, con todo, que hai prs-
tamos sen apenas acomodacin e con pronuncias particu-
lares, mesmo de grafas existentes con outro valor en
galego: allegro [a"lEV|o], hippy ["hipi].
No tocante s agrupacins de consoantes, a adapta-
cin grfica dos cultismos e dos prstamos faise de acordo
cos criterios xerais seguintes:
a) Mantense a grafa -cc- nos cultismos cando corres-
ponde pronuncia [kT], coma en acceso, accin, miccin
etc.
b) Mantense os grupos formados por das conso-
antes que pertencen a slabas distintas, isto , que forman
grupo heterosilbico, sempre que non se trate dunha con-
soante dobre: obxecto, apto, administrar, atmosfera,
mximo [ks], magma, nafta, himno; acusativo (< ACCUSATI-
VUM), cominar (< COMMINARE), gama serie, abano (<
gamma), casete (< cassette). Deste comportamento excep-
tanse algunhas palabras de circulacin restrinxida ou
anda non plenamente adaptadas, coma smmum, gamma
letra grega, enneaslabo, kappa, razzia, pizza, as coma os
derivados formados por un prefixo rematado en -n e unha
base produtiva iniciada por n-: circunnavegar; connatural,
connotar; ennobrecer; innato, innecesario, innegable, inner-
var, innobre, innomeable, innovar, innumerable. Tase en
conta que existen formas populares como connosco, enne-
grecer, ennobelar, ademais das secuencias verbo + pronome
persoal tono do tipo chmannos, vronnos, collerannos,
sempre coa pronuncia [Nn].

28
 c) Tamn se manteen en xeral os grupos de das
consoantes explosivas: ctenforos, gnomo, mnemotcnico,
pneuma, psicpata, pterodctilo, atlas, nclito, perplexo etc.
d) En posicin implosiva normalmente non se admi-
ten grupos de das consoantes, salvo cando a segunda s:
obsceno, adscribir, externo [ks], construr, circunstancia,
perspectiva, bceps, relax [ks]. Nos demais casos normal-
mente prdese a segunda consoante do grupo: rtico (lat.
ARCTICUM), puncin (lat. PUNCTIONEM), tintura (lat. TINC-
TURAM).
Con todo, algns prstamos estranxeiros manteen
excepcionalmente as das consoantes en final de slaba,
polo menos graficamente: zinc, hnterland, round, lord,
golf, windsurf, bmerang, cmping, iceberg, kirsch, sketch,
folk, sprint, test. Da mesma maneira, escrbense con con-
soante dobre final palabras como full ou jazz.

8.1. Grupos bl, cl, fl, gl, pl, tl

Estes grupos mantense inalterados nos cultismos e

nos prstamos ou formacins recentes: ablativo, ablegado,
ablucin, aclarar, atlntico, atlas, atleta, blasfemar, blindar,
bloque, bloquear, bloqueo, clamar, clan, claridade, clarificar,
clarn, clarividente, claro, clase, clasificar, clusula, clemen-
cia, clero, clima, cloro, club, exemplo, explicar, flamante, flan,
flexin, flor, fluxo, glaciar, gladiador, glndula, glicerina,
globo, gloria, glosa, inclur, influr, oblacin, oblata, oblicuo,
oblongo, obliterar, placa, plano, planta, plasma, plstico, pl-
tano, platino, plaxio, plenario, pluma, plumaxe, plural, pro-
blema, proclamar, procltico, publicar, pblico, reflexin,
subliminar, sublingual, subliar, templo, troglodita.
As palabras latinas semicultas e algns prstamos
antigos doutros idiomas mudaron o l en r: aprazar,
branco, brancura, brando, brasn, compracer, cravar, cravo,

29
cravuar, cumprir, dobrar, emprazar, empregar, escravo,
fraco, fraqueza, frauta, frecha, fretar, frota, frouxo, igrexa,
nobre, obrigar, pracer, praga, praia, prata, prato, praza,
prazo, preamar, pregar, preito, recruta, singradura etc.

8.2. Grupos bc, bd, bm, bn, bs, bt, bv e bx

Mantense sempre sen alteracin: abdicacin, abdi-

car, abdome, abdominal, abnegacin, abnegar, absentismo,
bsida, absolutismo, absoluto, absolver, absorber, absorcin,
absorto, absurdo, abxurar, insubmisin, obcecar, obnubilar,
obsequiar, obsequio, observar, obsesin, obsoleto, obter, obtu-
rar, obtuso, obviar, obvio, obxeccin, obxectividade, obxec-
tivo, obxecto, subcomisin, subconsciente, subdirector, sb-
dito, submersin, subministrar, subseccin, subsidio,
subsistir, subsumir, subttulo, subxectivo, subxugar.
Sutil e a sa familia lxica (sutileza, sutilidade, sutil-
mente, sutilizar) perderon o b desde as orixes do idioma.

8.3. Grupo bs + consoante

Anda que existe a tendencia popular a eliminar a

primeira consoante nas palabras con moito uso, na escrita
dbese manter a solucin culta con conservacin do
grupo: abstemio, abstencin, absterse, absterxente, abstinen-
cia, abstraccin, abstracto, abstraer, obsceno, obstculo, obsti-
nado, obstrur, subscricin, subscrito, subscritor, substancia,
substancial, substantivacin, substantivar, substantivo, subs-
titucin, substitur, substituto, substrato.

8.4. Grupos -ct- e -cc-

Os grupos ct e cc mantense nos vocbulos cultos

cando os preceden as vogais a, e, o: abstraccin, abstracto,

30
abxeccin, abxecto, accin, accionar, acta, activo, acto,
actor, actual, actualidade, actuar, adxectivo, afeccin, afec-
tar, afectivo, afecto, arquitecto, arquitectura, artefacto,
aspecto, atraccin, autctono, cacto, calefaccin, calefactor,
carcter, caracterizar, circunspeccin, circunspecto, coaccin,
coccin, coleccin, colecta, colectivo, compacto, confeccin,
contacto, contraccin, conxectura, conxecturar, correccin,
corrector, defectivo, desinfeccin, desinfectar, deteccin,
detectar, detractor, dialecto, didctico, dileccin, dilecto,
direccin, directo, director, distraccin, eclctico, eclecti-
cismo, eleccin, electricidade, electricista, equinoccial, equi-
noccio, estupefaccin, estupefacto, exaccin, exactitude,
exacto, extraccin, extracto, faccin, fraccin, impacto,
imperfeccin, incorreccin, incorrecto, indirecto, infeccin,
infectar, insecticida, insecto, inspeccin, inspector, insurrec-
cin, insurrecto, intacto, intelecto, interseccin, inxeccin,
inxectar, lactante, lcteo, leccin, lectivo, lector, lectura,
manufactura, nctar, noctmbulo, nocturno, obxeccin,
obxectivo, obxecto, occidente, octaedro, octoslabo, olfactivo,
olfacto, pacto, perfeccin, perfecto, perspectiva, prctica,
practicar, predilecto, prospecto, proteccin, protector, proxec-
tar, proxecto, proxector, putrefaccin, putrefacto, reaccin,
reactivo, recto, rectitude, redaccin, redactor, reflector,
refraccin, respectar, respecto, resurreccin, retrospeccin,
satisfaccin, seccin, sector, seleccin, selectivo, sintctico,
tctica, tctil, tacto, traccin, tractor, traxecto, traxectoria,
tumefacto, vector.
Perderon o c as palabras catarata, contratacin, contra-
tar, contrato, tratado, tratamento, tratar, trato.
Suprmese a primeira consoante nos dous grupos
cando os preceden as vogais i e u: abducin, abdutor, adu-
cin, adutor, aflicin, aflito, conducin, conduta, conduto,
condutor, conflito, constricin, constritivo, construcin, cons-
trutivo, construtor, contradicin, contricin, deducin, dedu-

31
tivo, delito, destrucin, destrutor, dicionario, distrito, ditado,
ditadura, ditame, ditar, estrito, estrutura, flutuacin, flu-
tuar, frutfero, frutificar, frutuoso, inducin, indutor, intro-
dutor, introdutorio, lutuoso, obstrucin, obstrucionismo, obs-
trucionista, obstrutivo, producin, produtivo, produto,
produtor, reconstrucin, reducin, reduto, redutor, reprodu-
cin, reprodutor, restricin, restritivo, tradutor, vtima,
Vtor, vitoria, vitorioso, xurisdicin.
Porn, convn manter esta primeira consoante nal-
gunhas palabras pertencentes a linguaxes especializadas,
de escasa presenza na fala ou para evitar homonimias. Son
voces como adiccin, adicto, amicto, anfictin, anfictionia,
apodctico, conviccin, convicto, dectico, diccin, dicterio,
dctil, ductilidade, ducto, edicto, eviccin, ficcin, ficticio,
flictena, friccin, friccionar, ictericia, ictrico, ictiografa,
ictioloxa, ictiomancia (e outras formas con ictio-), indic-
cin, invicto, lictor, miccin, nictalope, nictalopa, pictogra-
fa, pictrico (e outras formas con picto-), ricto, succin,
succionar, veredicto, vindicta.
Perderon sistematicamente o c as palabras que tian
en latn cons. + ct, como acupuntura, adxuncin, adxunto,
antrtico, Antrtida, rtico, coartada, coartar, conxuncin,
conxuntivo, conxunto, conxuntura, defunto, distinto, esfn-
ter, extinto, funcin, funcionar, instinto, puncin, xuntura
etc. A mesma reducin afectou tamn a autor e aos seus
derivados (autoridade, autorizar, etc.).
Con respecto a estes grupos cultos, non se debe
esquecer que hai algns semicultismos con vocalizacin
da consoante implosiva en u ou en i: doutor, doutora-
mento, doutrina; reitor, reitorado, reitoral, reitora; seita
(pero sectario, sectarismo); suxeitar e suxeito. s veces, ao
lado destas formas existe a culta correspondente, cun sig-
nificado menos restrinxido, como ocorre, por exemplo,
en pauto / pacto.

32
8.5. Grupo -cn-

Consrvase en todos os casos: acne, arcnido, cnida-

rios, cnitospordeos, pcnico, picnmetro, picnose, pirotcnico,
politcnico, radiotcnico, tcnica, tecnicismo, tecnocracia,
tecnoloxa, zootcnico.

8.6. Grupo -cd-

Mantense o grupo en todos os casos: ancdota, anec-

dotario, anecdtico, sincdoque.

8.7. Grupo [ks] (grafa -x-)

Mantense sempre na grafa como x: aproximar, asfi-

xia, axila, axilar, axioma, brax, convexo, elixir, exacto,
exame, exceder, excelente, exceso, exclamar, exilio, eximir,
xodo, extico, explosin, extra, galaxia, hexgono, laxo,
lxico, maxilar, nexo, reflexionar, sexo, sexto, slex, sintaxe,
txtil, texto, trax, txico.
Con todo, algunhas voces moi populares, documen-
tadas xa deste modo en textos medievais, as como os seus
derivados, deben escribirse con s: escava, escavar, escava-
cin, escavadora; estender (pero extensin, extensivo, extenso,
extensor); estraar, estraamento, estrao, estraeza; estran-
xeiro, estranxeira, estranxeirismo; estremar derregar,
estrema, estremo linde (pero extremar, extremidade, extre-
mismo, extremo, extremoso).
Un caso especial dse cando na mesma palabra, non
composta, aparece das veces x en posicin intervoclica,
a primeira vez co valor de [ks] e a segunda co de [S]. Nes-
tas palabras pdese optar por substitur o primeiro x por s
(esaxeracin, esaxerar, esaxero, esexese, esextico, esixencia,

33
esixente, esixir etc.) ou ben por manter inalterado o grupo
etimolxico (exaxeracin, exaxerar, exaxero, exexese, exex-
tico, exixencia, exixente, exixir, etc.). Esta posibilidade de
eleccin non afecta aos prefixos do tipo ex- seguidos de
consoante nin s palabras compostas, en que s cabe
manter o grupo: expunxir, lexicoloxa, toxicoloxa etc.

8.8. Grupos -gm-, gn- e -gn-

Mantense sempre nos cultismos: agnosticismo,

agnstico, apotegma, benignidade, benigno, bregma, cogni-
tivo, cognoscitivo, consignacin, consignar, consignatario,
designar, diafragma, diagnosticar, diagnstico, dignar, digni-
dade, digno, dogma, dogmtico, dogmatismo, estigma, expug-
nar, flegmn, fragmento, gnmico, gnomo, gnomoloxa, gno-
mlogo, gnose, gnoseoloxa, gnosticismo, gnstico, gneo,
ignominia, ignorante, ignorar, ignoto, impregnar, impugnar,
incgnito, indignar, indigno, insignificante, lignito, magne-
sio, magnfico, magnolia, persignar, pigmentar, pigmento,
pigmeo, pragmtica, prognose, prognstico, pugna, repug-
nante, repugnar, resignar, segmento, sigma, significado, signi-
ficar, signo.
Por seren semicultismos presentan s -n- asinar, ensi-
nanza, ensinar, ensino, sinalar, sinatura, sino camp e
outras palabras da mesma familia lxica.

8.9. Grupos mn-, -mn- e -nm-

Mantense as das consoantes nos cultismos: alum-

nado, alumno, amnesia, amnista, anamnese, autumnal,
calumnia, columna, columnata, damnificar, himno,
indemne, indemnizar, inmaculado, inmanencia, inma-
nente, inmaterial, inmaturo, inmediato, inmemorial,

34
inmensidade, inmenso, inmensurable, inmerecido, inmer-
sin, inmerso, inmigracin, inmigrante, inmigrar, inmi-
nente, inmiscirse, inmbil, inmobilizar, inmoderado, inmo-
destia, inmodificable, inmolar, inmoral, inmorredoiro,
inmortal, inmune, mnemnica, mnemnico, mnemonizar,
mnemotcnica, mnibus, omnmodo, omnipotente, omnipre-
sente, omnvoro, solemne, solemnidade, ximnasio, ximnasta,
ximnstico, ximnocarpo, ximnospermas.

8.10. Grupos -mm- e -nn-

O grupo -MM- simplificouse historicamente en -m-:

coma, comendatario, cominacin, cominar, cominatorio,
comisario, gama, xema, xemacin, xemparo, etc.
Con todo, o nome da letra grega gamma debe escri-
birse con -mm-, por ser unha voz fixada na terminoloxa
internacional da fsica e da astronoma.
O grupo latino -NN- simplificouse en -n- nas voces
patrimoniais do galego (lat. CANNAM > cana). Tamn se
adaptaron ao galego con -n- as palabras cultas que tian
-NN- etimolxico: bienio, trienio, cuadrienio, quinquenio,
sexenio, decenio, milenio, aniversario, conectar, conexin, etc.
Con todo, convn escribir con -nn- algns vocbulos
cultos de circulacin moi restrinxida: connubio, enne-
gono, perenne, etc.
Un tratamento parte merecen as palabras derivadas
mediante un prefixo rematado en -n, que se une a unha
base que comeza tamn por n-. Neste caso, cando existe
no galego a palabra base, consrvase o grupo -nn-: circun-
navegar (circun + navegar), connatural (con + natural),
innobre (in + nobre), etc. O mesmo sucede cando, anda
non estando viva a forma primitiva, esta sexa transparente
por existiren outras palabras da mesma familia ou ben por
haber derivados con outros prefixos sobre a mesma base:

35
innovar (non existe *novar, pero si novo, e ademais hai
outros derivados como anovar, renovar, etc.).
Cando non transparente a base sobre a que se for-
mou o derivado, prodcese a simplificacin en -n-: ino-
cuo, inocencia.

8.11. Grupo -ns- anteconsonntico

Nas palabras cultas mantense sen reducir: circunscri-

cin, circunspeccin, circunspecto, circunstancia, circunstan-
cial, consciente, conspicuo, conspiracin, conspirador, conspi-
rar, constancia, constante, constar, constelacin, consternar,
constipado, constitucin, constitur, construcin, construr,
construtor, inconsciente, inspeccin, inspector, inspiracin,
inspirar, instalacin, instalar, instancia, instante, instar, ins-
taurar, institucin, institur, instituto, instrucin, instrur,
instrumento, instrutor.
O prefixo trans- mantn o grupo ns cando a base un
cultismo: transbordar, transcendental, transcendente, trans-
cender, transcribir, transcricin, transferencia, transferir,
transformacin, transformar, translacin, transmisor, trans-
mitir, transpirar, transporte, transvasar, transvasamento.
Cando se une trans- a unha palabra que comeza por s- hai
simplificacin das das consoantes sibilantes: transecular,
transiberiano, transubstanciacin.
Este sufixo reduciuse a tras- en palabras populares
como: trasfegar, trasladar, trasler, trasnoitar, traspasar, tras-
poer, trastornar.

8.12. Grupos -pc-, -pn-, -ps- e -pt-

Como norma xeral mantense estes grupos nos cul-

tismos: abrupto, acepcin, aceptar, adaptar, adepto, adop-

36
cin, adoptar, adoptivo, anticonceptivo, aptitude, apto, bap-
tista, cpsula, captar, captura, catalepsia, catalptico, colep-
tero, concepcin, concepto, conceptual, copto, corrupcin,
corruptivo, corrupto, corruptor, cripta, crptico, decepcin,
eclipse, elipse, epilptico, erupcin, eruptivo, escepticismo,
estreptomicina, eucalipto, excepcin, excepto, exceptuar, exip-
caco, exipcio, Exipto, exiptoloxa, hemoptise, hepta-, hip-
nose, hipnoterapia, hipnotismo, hipnotizar, imperceptible,
inepcia, inepto, interceptar, interrupcin, interruptor, irrup-
cin, Neptuno, nupcial, nupcias, opcin, optar, optativo,
ptica, optimismo, optimista, ptimo, percepcin, precepto,
preceptor, rapsodia, rapto, raptor, recepcin, receptor, rptil,
ruptura, sinopse, susceptible, trptico, voluptuosidade, volup-
tuoso.
Hai, as e todo, unha serie de palabras que perden o
primeiro elemento do grupo -pc- ou -pt-, algunhas por
seren xa antigas no idioma, outras por teren hoxe un uso
frecuente; e o mesmo ocorre cos derivados cultos da fami-
lia do latn SCRIPTUS. As: adscricin, adscrito, cativar, cati-
vidade, cativo, cetro, circunscricin, circunscrito, descricin,
descritivo, descrito, descritor, ditongar, ditongo, escrito, escri-
tor, escritorio, escritura, indescritible, inscricin, inscrito,
manuscrito, prescricin, prescrito, proscricin, proscrito,
setembro, setentrin, setentrional, subscricin, subscrito,
subscritor, transcricin, transcrito, tritongo.
Amais disto, existen no galego varios casos de vocali-
zacin da consoante implosiva: receita e receitar; adoitar
(acostumar, diferente do cultismo adoptar); bautismo e
bautizar.

8.13. Consoante + pc, consoante + pt

Cando se trata dos grupos latinos cons. + pc ou cons.

+ pt prdese sempre a consoante intermedia -p- en galego:

37
absorcin, aprontar, asuncin, asunto, escultor, escultura,
exento, inscultura, irredento, perencin, perentoriamente,
perentorio, presuncin, prontuario, redencin, redentor,
redentorista, suntuosidade, suntuoso.

8.14. Grupos pn-, ps- e pt-

Aparecen en posicin inicial en palabras cultas e,

segundo a regra xeral, consrvanse na lingua escrita, a pesar
de que na fala existe a tendencia a non pronunciar a pri-
meira consoante: pneuma, pneumtico, pneumona, pneu-
mopata, pneumoscopio, pneumoterapia, pneumotrax etc.;
pseudo-, pseudociencia, pseudnimo etc.; psicanlise, psicana-
lista, psicodiagnstico, psicofsica, psicoloxa, psicolxico, psico-
metra, psicopatoloxa, psique, psiquiatra, psiquiatra, ps-
quico etc.; pterobranquiado, pterodctilo, pterpodo etc.
Xa non se escriben con p-: salterio, salmista, salmo e
salmodiar.

8.15. Grupo -sc- medial

Nas palabras cultas consrvase o grupo: adolescencia,

adolescente, ascender, ascensor, condescendencia, condescen-
der, consciencia (ao lado de conciencia), delicuescencia, deli-
cuescente, descendencia, descender, discente, discernir, disci-
plina, discpulo, escindir, fluorescente, imprescindible,
incandescente, inflorescencia, piscina, plebiscito, prescindir,
proscenio, rescindir, rescisin, suscitar, etc.

8.16. Grupo sc- inicial

O grupo latino sc + e, i simplificouse en c- en pala-

bras de entrada antiga: ciencia (e familia lxica), cetro, ci-

38
tica, cirro, cirrose, cisma (e cismar, cismtico, etc.). Nas de
entrada mis recente o grupo mantense apoiado nun e
prottico: escena, escenario, escenografa, escepticismo, escp-
tico, escindir, escintilar, escisin, escirido, etc. O mesmo
ocorre sempre que ao grupo consonntico sigan a, o, u ou
consoante: escndalo, escola, escorpin, escribir, escrpulo,
escultura, etc.

8.17. Grupo -st-

Este grupo consonntico frecuente nas palabras

patrimoniais, e non adoita presentar problemas na escrita
do galego. Un caso especial a alternancia de formas do
prefixo post-/pos-: escrbese post- cando vai seguido dunha
base que comeza por vogal (postelectoral, postoperatorio);
sase pos- cando vai seguido dunha base que comeza por
consoante (posclsico, posguerra, pospoer).

8.18. Algunhas observacins sobre a pronuncia dos gru-

pos cultos

A consoante implosiva dos grupos cultos consonnti-

cos, do tipo cc, cd, cn, x [ks], ct, bc, bm, bs, bt, bv, bx, ps,
pt, pn, mn, gm, etc. pronnciase xeralmente relaxada, e
mesmo pode desaparecer. Cando estes grupos consonnti-
cos van precedidos das vogais e ou o, estas realzanse sem-
pre con timbre aberto [E], [O]: obxecto [oB"SEkto].
Nos grupos cc, cd, cn, ct, dm, dn o primeiro elemento
pronnciase [k] ou [d], con maior ou menor grao de rela-
xacin, e mesmo pode desaparecer. Pero incorrecta a
pronunciacin deste elemento como interdental [T].
O primeiro elemento dos grupos cultos gm e gn pro-
nnciase como velar sonoro (un g relaxado) ou mesmo
como un ene velar [N], mais nunca como aspirado.

39
 9. SUFIXOS E TERMINACINS

No referente a sufixos e terminacins, o galego

adopta solucins propias, que unhas veces son especficas
e outras veces coinciden, en xeral, co portugus e, parcial-
mente, co casteln e con outras linguas romnicas. A con-
tinuacin faise referencia aos sufixos e terminacins que
poden presentar algn problema.

9.1. -ancia, -encia, -iencia, -uencia, -cia, -cio, -za, -zo

Nas palabras cultas, en xeral as de entrada mis

recente, coincide o galego co casteln e co portugus, pois
nos tres idiomas se conservan estas terminacins sen alte-
racin na forma.
As, teen -ancia, entre outros, os substantivos abun-
dancia, alternancia, arrogancia, circunstancia, constancia,
discordancia, distancia, elegancia, extravagancia, exuberan-
cia, ganancia, ignorancia, importancia, infancia, petulan-
cia, redundancia, repugnancia, resonancia, substancia, tole-
rancia, vixilancia, etc.
Teen terminacin -encia, -iencia ou -uencia, entre
outros, adolescencia, aparencia, ascendencia, descendencia,
diverxencia, esixencia, incidencia, independencia, indulxen-
cia, inocencia, intelixencia, presidencia, procedencia, refe-
rencia, residencia, reticencia, urxencia, virulencia, vixencia;
audiencia, ciencia, conciencia, consciencia, conveniencia,
deficiencia, desobediencia, eficiencia, experiencia, impacien-
cia, inconsciencia, inconveniencia, inexperiencia, insuficien-
cia, obediencia, omnisciencia, paciencia, proveniencia,
sapiencia, subconsciencia, suficiencia; afluencia, altilocuen-
cia, anuencia, confluencia, consecuencia, delincuencia,
efluencia, elocuencia, fluencia, frecuencia, grandilocuencia,
incongruencia, inconsecuencia, influencia, secuencia, etc.

40
 Teen terminacin -cia, entre outros, acacia, auda-
cia, avaricia, contumacia, delicia, eficacia, falacia, farma-
cia, ictericia, impericia, inmundicia, malicia, milicia, noti-
cia, pericia, perspicacia, pertinacia, suspicacia, etc. Entre
estas palabras est Galicia, voz lextima galega, denomina-
cin oficial do pas e maioritaria na expresin oral e
escrita moderna. Galiza tamn unha forma lexitima-
mente galega, amplamente documentada na poca medie-
val, que foi recuperada no galego contemporneo.
Teen terminacin -cio formas coma anuncio, artifi-
cio, beneficio, bulicio, cartapacio, cilicio, comercio, consorcio,
desperdicio, divorcio, edificio, exercicio, ficticio, hospicio,
maleficio, necio, negocio, nuncio, oficio, orificio, palacio,
patricio, precipicio, prefacio, propicio, sacerdocio, sacrificio,
silencio, socio, vicio, xentilicio, etc.
Noutras palabras o galego conserva as formas con
solucin patrimonial -zo, -za: andazo, avinza, cansazo,
cobiza (cobizar, cobizoso etc.), crenza (descrenza), diferenza
(indiferenza), doenza, espazo (espazar, espazoso), estanza
(estrofa), finanza (financeiro), graza (desgraza), habenza,
licenza, nacenza (renacenza), novizo, perseveranza, pertenza
(xunto ao cultismo pertinencia, con significado diferente),
postizo, preguiza (preguiceiro, preguizoso), presenza, prezo
(desprezo, menosprezo, prezar, desprezar), querenza (benque-
renza, malquerenza), sentenza, servizo (servizal), tenza
(mantenza), terzo (terza, terz, terzar), xuzo (axuizar, pre-
xuzo), xustiza (axustizar, inxustiza, xusticeiro). A maiora
delas son formas xa amplamente documentadas desde
antigo na nosa lingua, e algunhas son prstamos que se
incorporaron con esta solucin (estanza, finanza...).

9.2. -cin, -sin

Mantense os dous sufixos nas palabras cultas:

accin, admiracin, aliteracin, atencin, bendicin (ao

41
lado da forma patrimonial beizn), cancin, codificacin,
composicin, condenacin, disolucin, edicin, educacin,
emigracin, emocin, indicacin, leccin, manipulacin,
nacin, perturbacin, restauracin, vacacin etc.; admisin,
concesin, confesin, divisin, evasin, excursin, expansin,
invasin, lesin, ocasin, previsin, revisin, televisin, ver-
sin, etc.
Levan -zn palabras patrimoniais como doazn,
razn, sazn, torzn, traizn, etc.

9.3. -nte

Esta terminacin permite formar adxectivos ou subs-

tantivos sobre a base dun verbo. Os que o fan sobre ver-
bos da primeira e da segunda conxugacins manteen
inalterada a vogal temtica correspondente: cantante,
camiante; valente, crente, nacente, crecente.
Os relacionados con verbos da terceira conxugacin,
pola contra, non presentan un resultado uniforme. Os
mis deles son cultismos que se remontan correspon-
dente forma latina, no canto de se formaren sobre o verbo
romance, polo que presentan como vogal temtica e ou ie:
maldicente, maledicente; producente, contraproducente; inci-
dente, reincidente; transixente, intransixente; lucente, relu-
cente; escribente; constrinxente; insurxente; influente, con-
fluente, afluente; vivente, supervivente; consecuente,
subsecuente; etc.; ou expediente, conveniente, proveniente,
interveniente, nutriente, recipiente, saliente, sobresaliente,
etc. S uns poucos verbos da terceira conxugacin presen-
tan unha forma nominal con vogal temtica i: conclunte;
contribunte; sante; seguinte, conseguinte; onte ou ouvinte;
constitunte, reconstitunte.
Sobre os verbos durmir e servir os derivados espera-
dos deberan presentar -ie- (como cultismos) ou -i- (como

42
derivados romances). En lugar destas formas rexstranse
como patrimoniais dormente (adx. e subst.) e servente
(subst.).

9.4. -mento

Os substantivos formados con este sufixo manteen

en todos os casos a vogal temtica do verbo que lles serve
de base: acabamento, regulamento; esquecemento, coece-
mento; revestimento, resentimento, seguimento, sentimento.

9.5. -se

As voces cultas con orixe nos nomes gregos en -sis

adoptan a terminacin -se e son todas do xnero femi-
nino: anlise, anttese, apoteose, arteriosclerose, base, cat-
lise, catequese, crase, crise, diagnose, ditese, direse, diocese,
dose, eclipse, electrlise, elipse, nfase, cirrose, esclerose, ese-
xese, xtase, fase, fotosntese, frase, hemoptise, hidrlise, hip-
nose, hiptese, metamorfose, metstase, narcose, neurose,
osmose, parfrase, parntese, perfrase, prolepse, prtase, pr-
tese, psicose, simbiose, sindrese, sinopse, sntese, tese, tubercu-
lose, xnese.
Non pertencen a este grupo as palabras oasis e chasis.

9.6. -ite e -te

En correspondencia coas palabras do grupo anterior,

e por razns similares, esta tamn a adaptacin das pala-
bras coas terminacins gregas -itis e -tis, todas elas femini-
nas: amigdalite, apendicite, artrite, bronquite, cardite,
colite, conxuntivite, diabete, encefalite, endocardite, enterite,
estomatite, farinxite, gastrite, glote, hepatite, larinxite,

43
meninxite, miocardite, nefrite, neurite, otite, pancreatite,
peritonite, pleurite, tendinite, etc. Ntese que gratis non
pertence a este grupo.
De maneira similar, teen -e palabras como acrpole,
cute, epiderme, metrpole, necrpole, paralaxe, praxe, psique
e sintaxe, tamn femininas.

9.7. -ble / -bel

A solucin moderna para as palabras cultas que teen

o sufixo latino -BILIS -ble ou -bel (pl. -bles ou -beis). As,
amable, apetecible, bebible, estable, indeleble, indisoluble,
infalible, perdurable, preferible, realizable, soluble, terrible,
variable, xeneralizable, etc.; ou ambel, apetecbel, bebbel,
estbel, indelbel, indisolbel, infalbel, perdurbel, prefer-
bel, realizbel, solbel, terrbel, varibel, xeneralizbel, etc.
Consecuentemente, dbese escribir establecer, estable-
cemento, restablecer e restablecemento, ou ben estabelecer,
estabelecemento, restabelecer e restabelecemento.
A secuencia -bil (pl. -biles) aparece en palabras como
dbil, hbil, lbil, mbil, nbil.

9.8. -eo, -eu e ao, -au

Cmpre distinguir na escrita as terminacins -eo e

-eu, que se corresponden cunha diferenza fontica real.
Rematan en -eo as palabras populares procedentes das lati-
nas rematadas en -AELUM, -ELUM, -OEDUM, -ENUM (cal-
quera que sexa o timbre da vogal tnica) e as formadas co
sufixo -eo a partir de verbos en -ear: ceo, receo, veo, feo,
cheo, freo, arqueo, bloqueo etc. Esta secuencia tradicional
en galego facilita que os cultismos procedentes de palabras
rematadas en -EUM, esdrxulas ou graves, se acomoden en
-eo; tase en conta que, en xeral, a todo -U latino lle

44
corresponde en galego -o, e as palabras deste grupo non
fan excepcin: areo, arbreo, arxnteo, ureo, cetceo, cicl-
peo, coetneo, consanguneo, contemporneo, crneo, corp-
reo, crustceo, curvilneo, cutneo, errneo, espontneo,
larnxeo, linleo, marmreo, mediterrneo, momentneo,
ncleo, leo, seo, ptreo, petrleo, purpreo, rectilneo, rseo,
sanguneo, terrqueo, trreo, venreo, violceo, vtreo; apo-
xeo, arameo, ateo, camafeo, corifeo, europeo, fariseo, filisteo,
hebreo, himeneo, liceo, mausoleo, museo, peritoneo, pigmeo,
plebeo, reo, trofeo, xacobeo. Tamn os galicismos ou catala-
nismos fideo e manteo.
Rematan en -eu as seguintes palabras patrimoniais:
eu, meu, teu, seu, chapeu, romeu, sandeu (fem. sanda),
xubileu, xudeu (fem. xuda). Tamn ten esta terminacin a
voz leu (pl. lei) unidade monetaria de Romana.
Rematan en -ao: arao, cacao, callao, grao, nicolao, par-
dao, peirao, pronao, tao, vao. Rematan en au: bacallau e
pau.

9.9. -ea

O feminino correspondente s palabras que acaban

en -eo, tnico ou tono, -ea: allea, chea, fea; area, arb-
rea, arxntea; atea, europea, hebrea, rea. Esta mesma termi-
nacin figura en substantivos femininos, de orixe popular
ou culta: aldea, avea, azotea, balea, cadea, candea, cea,
correa, diarrea, idea, lamprea, manchea, melopea, morea,
panacea, prea, rea, serea, tea, urea, vea, verborrea. Tamn
nos galicismos cheminea, librea, marea, platea, polea, ralea.

9.10. -oa

O galego coece unha terminacin -oa, pronunciada

["oa] ou ["Oa] segundo a sa procedencia (boa, lagoa; avoa,

45
filloa). Mentres que no caso de boa, lagoa se manteen
sempre as das vogais en todo o territorio galego, en avoa,
filloa, etc. prodcese reducin a [O] en zonas da Galicia
suroccidental (av, fill, etc.). Mesmo nestes casos debe
ser escollida a solucin tradicional e absolutamente maio-
ritaria -oa (avoa, filloa, moa, soa -e soamente-, teiroa, etc.).

9.11. -us, -um, -o

Hai algunhas palabras que escapan regra xeral de

acomodacin de cultismos e manteen as terminacins
latinas -US, -UM: campus, corpus, humus, mnibus, Venus,
virus; lbum, facttum; mdium, presdium, parabllum,
smmum, contnuum, cinefrum, qurum, desidertum. En
xeral son palabras que anda se senten como non plena-
mente incorporadas ao idioma.
Escrbense con -o as voces currculo, esprito, mpeto,
memorando, referendo e tribo.

9.12. -io /-ia e -ino /-ina

Nas palabras patrimoniais a terminacin latina

-INUM/-INAM deu en galego -io/-ia, que tamn a forma
xeral do diminutivo. As: andoria, campia, casia, cam-
pesio, comio, maria, mario, mencia, pequenio,
vecio etc. Remata tamn en -io mesquio e pergamio.
Os prstamos, latinos ou non, adoptan a terminacin
-ino/-ina: albino, anilina, anxina, aquilino, asasino, aspi-
rina, bencina, bizantino, bobina, bovino, brillantina,
buguina, canino, cantina, capuchino, carabina, cartolina,
casino, clandestino, cocana, codena, coralino, cortina, cris-
talino, destino, disciplina, divino, doutrina, ensino, escarla-
tina, esquina, estricnina, estudantina, felino, feminino,

46
gabardina, gasolina, glicerina, granadino, guillotina, hero-
na, interino, intestino, ladino, latino, mandolina, marga-
rina, masculino, matutino, medicina, morfina, muselina,
nicotina, nitroglicerina, oficina, ondina, palatino, parafina,
penicilina, peregrino, piscina, plastilina, porcino, propina,
protena, rabino, repentino, resina, retina, runa, sacarina,
sibilino, sonatina, supino, taurino, toxina, turbina, ultra-
marino, vaselina, vespertino, vitamina, vitrina, xacobino,
xelatina, xenuno, etc.

9.13. -e

Rematan en -e as palabras patrimoniais procedentes

de timos latinos en -INEM (home, virxe, orde, imaxe, chan-
taxe planta, feluxe), os continuadores dos neutros en
-MEN (crime, exame, lume, costume, etc.) e os galicismos en
-axe (chantaxe extorsin, homenaxe, liaxe, viaxe, etc.).
De maneira anloga, adptanse tamn sen nasal final
os cultismos: abdome, ditame, exame, nume, rxime,
vexame, xerme... Deben mesmo escribirse sen -n as pala-
bras glute, lique, pole, seme, pois non hai razn filolxica
ningunha para separalas das anteriores. Exceptanse o
latinismo lumen (unidade da fsica do sistema internacio-
nal) e o bretonismo dolmen.

9.14. Masc. -n / fem. -, masc. -ano / fem. -ana

Nas palabras populares, a terminacin latina -ANUM

presenta tres solucins distintas no dominio lingstico
galego: -ao/-n/- (irmao / irmn / irm). En troques, a
correspondente forma feminina -ANAM s ten dous resul-
tados: -/-n (irm / irmn).

47
 Estas formas pdense atopar na fala con distintas
combinacins, pero desde o sc. XIX os escritores veen
mostrando unha preferencia polo seguinte esquema, hoxe
unanimemente aceptado na lingua escrita:
(meu) irmn (mia) irm
(meus) irmns (mias) irms
A este esquema incorpranse tamn outras palabras
co masculino acabado en n, anda que este n non
proceda etimoloxicamente dun sufixo ANU. Teremos, xa
que logo: alazn, alaz; alden, alde; ancin, anci; arte-
sn, artes; barregn, barreg; bosquimn, bosquim; capi-
tn, capit; chan, ch; cidadn, cidad; cirurxin, cirur-
xi; comarcn, comarc; concidadn, concidad; cortesn,
cortes; cotin, coti; cristin, cristi; curmn, curm;
ermitn, ermit; escribn, escrib; gardin, gardi; gran e
gra; insn, ins; irmn, irm; livin, livi; louzn, louz;
malsn, mals; marrn, marr; musulmn, musulm;
nugalln, nugall; pagn, pag; rufin, rufi; san, sa; san-
cristn, sancrist; sultn, sult; teceln, tecel; tempern,
temper; temporn, tempor; trun, tru; van, va; vern;
viln, vil.
Este un dos sufixos produtivos con que conta o
galego para a formacin de xentilicios. Seguen este
modelo afgn, afg; alemn, alem; casteln, castel; cata-
ln, catal; coimbrn, coimbr, e, especialmente, os referi-
dos a entidades de poboacin galegas: aresn, ares; arou-
sn, arous; arzun, arzu; bergantin, berganti;
caldeln, caldel; carnotn, carnot; composteln, compos-
tel; ferroln, ferrol; fisterrn, fisterr; marin, mari;
muradn, murad; muxin, muxi; ourensn, ourens;
pontearen, ponteare; pontecaldeln, pontecaldel; redon-
deln, redondel; ribeirn, ribeir; salnesn, salnes; ulln,
ull; vilagarcin, vilagarci.

48
 Algns xentilicios galegos poden conservar a sa
forma local ao / -: arnoiao, arnoi; burelao, burel; cou-
relao, courel; caldelao, caldel (do Castro Caldelas); dezao,
dez; lancarao, lancar; limiao, limi; mariao, mari (da
Maria luguesa); masidao, masid; meirao, meir; melidao,
melid; ribeirao, ribeir (do Ribeiro), etc. Pola mesma
razn, admitirase tamn a forma feminina local n en
casos como unha carnotn, unha fisterrn, unha muradn,
etc.
Nas palabras cultas incorporadas con posterioridade
poca en que deixou de operar a lei da cada do -n-
intervoclico, a terminacin latina -ANUM , - ANAM foi
adaptada conforme norma xeral de acomodacin de cul-
tismos. Levan esta terminacin -ano (fem. -ana): africano,
americano, anglicano, arcano, artesiano, asturiano, austra-
liano, bacteriano, boliviano, colombiano, cubano, decano,
diluviano, franciscano, fulano, gregoriano, hispano,
humano, inhumano, italiano, lusitano, luterano, mahome-
tano, meridiano, metropolitano, miliciano, mundano,
oufano, paisano, peruano, pondaliano, profano, provinciano,
puritano, republicano, romano, rosaliano, semana, soberano,
tirano, transmontano, ultramontano, urbano, valenciano,
veterano, vexetariano, xermano, etc.
Como xa foi indicado (cf. 9.13), cando esta termina-
cin latina era tona, a evolucin en palabras patrimoniais
foi diferente e o resultado final en galego -o/-a: Estevo,
orfo / orfa, orgo, ourego, ravo (planta), saba. Relacionadas
con estas, anda que doutra orixe, estn as terminacins
en -o de Cristovo e soto.
As palabras cultas conservan o sufixo latino sen cam-
biar; isto afecta tamn os vocbulos que teen esta termi-
nacin, anda que a sa orixe non sexa latina. As, bibli-
mano, bmano, cleptmano, cocainmano, difano, bano,

49
melmano, mitmano, morfinmano, rgano, pnfano, pl-
tano, ttano, tmpano.

9.15. Masc. -n / fem. -ana

A terminacin n / -ana aparece nunha serie de

nomes, substantivos e adxectivos, que xeralmente actan
como caracterizadores pexorativos: balandrn, balan-
drana; baleign, baleigana; barbuzn, barbuzana; barri-
gn, barrigana; barulln, barullana; bocaln, bocalana;
brutn, brutana; buleirn, buleirana; burrn, burrana;
burricn, burricana; cabezn, cabezana; cachamouln,
cachamoulana; cachn, cachana; cacholn, cacholana;
cagn, cagana; caneln, canelana; cangalln, cangallana;
caralln, carallana; carcamn, carcamana; carneirn, car-
neirana; carrouln, carroulana; chaln, chalana; charlatn,
charlatana; corneln, cornelana; farfalln, farfallana; foln,
folana; folgazn, folgazana; galbn, galbana; guedelln,
guedellana; lacazn, lacazana; langrn, langrana; larpn,
larpana; leiln, leilana; lerchn, lerchana; lorn, lorana; lor-
dn, lordana; loubn, loubana; mentirn, mentirana; ore-
lln, orellana; padun, paduana; pailn, pailana; palafus-
trn, palafustrana; papn, papana; parvalln, parvallana;
paspn, paspana; pastrn, pastrana; pelandrn, pelandrana;
pertegn, pertegana; pillabn, pillabana; porcalln, porca-
llana; run, ruana; tangueleirn, tangueleirana; testaln,
testalana; testn, testana; toleirn, toleirana; vergalln, ver-
gallana; zalapastrn, zalapastrana; zampalln, zampallana.

9.16. Masc. -n / fem. -oa, -ona

Forman o feminino en -oa unha serie de adxectivos e

substantivos en que n non pode analizarse como sufixo:
anfitrin, anfitrioa; bretn, bretoa; campin, campioa;

50
ladrn, ladroa (que tamn ten un feminino ladra); len,
leoa; patrn, patroa; saxn, saxoa; teutn, teutoa.
Rematan en n / -ona as palabras en que esta termi-
nacin un sufixo aumentativo ou deverbal pexorativo:
homn, mullerona, zapatn, casona; abusn, abusona; acu-
sn, acusona; faltn, faltona; preguntn, preguntona, etc.
Existe ademais un grupo de palabras cultas coa ter-
minacin -on tona: canon, colon, corion, dcathlon, psi-
lon, psilon, micron, epploon, cripton, isquion, necton,
neon, newton, micron, prkinson, radon, taxon, telson. O
anglicismo nylon adptase ao galego como nailon.

9.17. -de

A terminacin latina vogal + TEM reslvese en galego,

tanto en palabras cultas coma populares, en vogal + -de:
almude, alude, atade, calamidade, cspede, hspede, lade,
parede, rede, sade, sede, soidade, verdade, virtude, etc.

9.18. -dade, -tade

O sufixo latino -TATEM resolveuse en tade en posi-

cin posconsonntica (dificultade, facultade, maxestade,
potestade, tempestade, vontade) e en dade en posicin pos-
voclica (enfermidade, novidade, puridade, realidade). s
veces unha sncope voclica antiga provocou que dade
poida aparecer en posicin posconsonntica (BONITATEM >
bondade, CRUDELITATEM > crueldade, HEREDITATEM > her-
dade, LEGALITATEM > lealdade, MORTALITATEM > mortaldade,
TRINITATEM > trindade, VERITATEM > verdade, VIRGINITATEM
> virxindade etc.). A partir destas formas, dade esten-
deuse a bases non sincopadas rematadas en r: liberdade,
puberdade.

51
9.19. -dade / -edade / -idade

No galego actual, -dade presenta tres alomorfos:

-dade, -edade e idade. O primeiro aparece s nunha rela-
cin pechada de palabras populares que sufriron, segundo
se indicou en 9.18, a sncope da vogal precedente (ver-
dade, herdade, bondade, trindade etc.). As outras das
variantes, as nicas produtivas no galego actual, presentan
distribucin complementaria e aparecen en palabras
introducidas por va culta e mais en derivados romances:
-edade combnase con bases adxectivas en io
(notoriedade, solidariedade, variedade...) e idade nos casos
restantes (capacidade, probabilidade, soidade, novidade...).
As nicas excepcins a esta regra son necidade e sucidade.

9.20. -ara /-era

Os substantivos formados con este sufixo referanse

orixinariamente a cousas e indicaban o lugar onde se
fabricaban, onde se vendan ou onde haba abundancia
delas. A forma ara, maioritaria no galego medieval, era
o resultado fontico regular da correspondente latina
-ARA. Por iso debe drselle preferencia a esta solucin:
armara, artillara, bruxara, camisara, carnizara, carpin-
tara, cervexara, cestara, chancelara, charlatanara, choco-
latara, enfermara, enxeara, ferrara, gandara, infanta-
ra, lavandara, leprosara, librara, moblara, panadara,
papelara, pedrara, peixara, perfumara, pradara, refina-
ra, reloxara, tesourara, tinturara, zapatara...
Con esta solucin conflen tamn aqueloutros voc-
bulos derivados co sufixo a sobre bases en ario: comisa-
ra, notara, secretara, testamentara, etc., derivados a par-
tir de comisario, notario, secretario e testamentario,
respectivamente.

52
 A solucin era, documentada tamn no galego
medieval, fxose case xeral no galego moderno, polo que
se admite as mesmo como normativa.
En calquera caso, tase en conta que algns galicis-
mos modernos, como batera, galantera, galera ou merce-
ra presentan unicamente a terminacin era.

53
 10. OUTRAS PARTICULARIDADES

10.1. Alternancia cua-/ca-/co-; gua-/ga-/go-

Nas palabras patrimoniais o galego mostrou sempre

tendencia a eliminar o elemento labiovelar u dos grupos
orixinarios qua-, gua-, a semellanza do francs e en contra
do que sucede en portugus e en casteln, que tenderon a
conservalo. En galego hai tamn zonas que manteen o
grupo orixinario; pero demogrfica e literariamente
moito mis usada a solucin que perdeu o u, de a que a
escolla se resolva a favor deste resultado tanto nas palabras
patrimoniais coma nas cultas mis popularizadas.
Aparece ca- en caderna, caderno, cadrado, cadrar,
cadrelo, cadril, cadro, cal, calidade, calquera, cando, canti-
dade, canto, cartos dieiro, case, casemente, catorce, catro,
catrocentos.
Aparece cua- nos cultismos e, en xeral, nas palabras
derivadas cultas. As, cuadr- (cuadrangular, cuadrante, cua-
dratura, cuadraxesimal, cuadraxsimo, cuadrcula, cuadrie-
nal, cuadrienio, cuadriforme, cuadriga, cuadriltero, cua-
drilla, cuadrilleiro, cuadrimestre, cuadrimotor, cuadriplicar,
cuadrislabo, cuadrivio, cuadrpede, cudruplo, escuadra),
cual- (cualificar, cualitativo), cuant- (cuanta -ao lado de
conta-, cuantificacin, cuantificar, cuantioso, cuantitativo),
cuart- (cuarta, cuartear, cuarteirn, cuartel, cuarteleiro,
cuarteto, cuartilla, cuartillo, cuarto 1/4 parte dependen-
cia) e cuater- (cuaternario). Tamn as palabras cuquero,
cuarzo, cuasia e cuasina.
Un caso especial de evolucin tmolo nas formas
corenta, corentena, corentn e coresma, onde o ditongo ua
se reduciu a o; o mesmo ocorre en corta feira (ou cuarta
feira) mrcores.

54
 Hai outras formas que tian orixinariamente o grupo
coa-, que se reduciu a ca-, como no grupo cua- xa citado:
callada, callado, callar, calleira, calleiro, callo presoiro. O
grupo coa- mantense nos cultismos: coagulable, coagu-
lante, coagulacin, coagular, cogulo.
Aparece ga- en gadaa, gadao, galardn, galdrapo,
garda, gardar, gardin. Tamn en prstamos como garan-
ta, garantir, garita, etc.
Noutras palabras aparece gua-: guante, guapo, guata.
E, finalmente, a solucin go- aparece en gorir (tamn
guarir), gorecer (tamn guarecer), gornecer (tamn guarne-
cer).
Os derivados e compostos manteen a evolucin da
palabra primitiva sobre a que se forman. Por tanto, agar-
dar, gadaar, gadaeiro, gardabarreira, gardalama, garda-
rros, gardarroupa, etc.; garda civil, garda forestal, garda
maria, etc.; gornicin (tamn guarnicin); gorida (tamn
guarida), etc.

10.2. Ditongo oi

O ditongo resultante das secuencias latinas a) O*CT; b)

O@CT, U*CT, U@CT, U*LT; c) ORI + vogal, URI + vogal na maior
parte do territorio galego oi: a) noite, oito; b) troita, loita,
froita, loito, moito; c) coiro, lavadoiro, vasoira, agoiro.
Con todo, existen zonas reducidas en que se dan
outros resultados: unha zona do occidente da Corua pre-
senta sempre ui (nuite; luita, muito; lavaduiro, varreduiro
etc.); o sur de Pontevedra presenta tres resultados,
segundo os casos: a) oi: noite; b) ui: luitar, muito; c) ou:
vasoura; na franxa mis oriental do dominio lingstico
galego alternan das solucins: a) oi: noite; b) ui: luitar,

55
muito con puntos de u, muto e mutio, escutar e
escutiar; c) oi: vasoira, coiro.
Adptase como normativa a solucin oi en todos os
casos por ser maioritaria demogrfica e xeograficamente e
por ser a mis difundida na tradicin literaria moderna:
coitelo, enxoito, froita, loita, moi, moito, troita, varredoiro,
vasoira etc. E as tamn en coidar, coita, coitado etc.

10.3. Ditongos ou/oi

O galego mantn diferenciados os ditongos ou e oi,

de acordo coas sas diferentes orixes: ou < AU, AL + cons.,
etc. (cousa, louro, ouro, pouco, tesouro, touro; couce, fouce,
outro, souto; dous), oi < OCT, UCT, ULT, ORI + vogal, URI +
vogal (oito, noite; troita, loita; moito, voitre; coiro, lava-
doiro, tesoira, vasoira; agoiro, etc. vide 10.2).

10.4. Ditongos ie, ue

As secuencias latinas -IE- e -UE- en palabras cultas

mantense en galego como ie e ue, respectivamente: ali-
ciente, ambiente, ciencia, cliente, coeficiente, conciencia,
conveniencia, conveniente, deficiencia, deficiente, eficiencia,
eficiente, estupefaciente, expediente, experiencia, incipiente,
inconveniente, obediencia, obediente, omnisciencia, pacien-
cia, sapiencia, sobresaliente, suficiente, etc.; afluencia,
afluente, anuencia, anuente, congruencia, congruente, delin-
cuencia, delincuente, elocuencia, elocuente, secuela, secuestro,
etc. (cf. 9.1 e 9.3).

10.5. Disimilacin, mettese e epntese de r

O r mantn, en xeral, a sa posicin etimolxica

dentro da palabra, independentemente das sncopes voc-

56
licas: prado (< PRATUM), cabra (< CAPRAM), disfrazar, labrar
(< LABORARE), Carlos (< CAROLUS), merla (< MERULAM),
tenro (< TENERUM), xenro (< GENERUM), venres (< VENERIS).
Hai, con todo, casos de metteses xa consumadas: bradar
(< BALATRARE), prebe (< PIPER), preguiza (< PIGRITIAM),
burgo (< BRUCHUM).
Preguntar a forma mis documentada na Idade
Media e maioritaria no galego moderno; correspndese
ademais co timo *PRAECUNCTARE. Debe ser, por tanto, a
normativa.
Esporadicamente algunhas palabras perderon o r
interno por disimilacin con outro r dentro da mesma
palabra (arado, frade, madrasta, padrasto, rodo, e mesmo o
semicultismo propio, do lat. PROPRIUM, e derivados, docu-
mentado maioritariamente sen o segundo r xa na poca
medieval). Fronte a estes casos de perda por disimilacin,
en xeral houbo unha tendencia conservacin da conso-
ante, e por iso temos hoxe arrastrar, rastro, rexistrar, rexis-
tro, rostro etc.

10.6. Encontros voclicos

Na lingua escrita do sc. XIX e da primeira metade do

sec. XX era frecuente o uso do apstrofo para representar
certas elisins voclicas que se producen ao se encontraren
a vogal final dunha palabra e a inicial da seguinte, cando
pertencen ao mesmo grupo fnico. Na ortografa actual
non se utiliza o apstrofo, e nos casos de elisin optouse
ou ben pola amlgama das das palabras (do, no, deste,
naquel etc.) ou ben pola grafa plena de cada unha delas
(entre as rbores). Anda que non se represente grafica-
mente este fenmeno, as palabras que acaban en e, espe-
cialmente as gramaticais, perden na fala a vogal final
cando van seguidas doutra palabra que comeza por vogal

57
(vide 6): desde Amrica ["dezDa"mE|ika], dixo que andara
moito ["diSokan"da|a"mojto], este amigo [esta"miVo], pre-
guntou se haba traballo [preVun"towsa"Biatra"Bao], sem-
pre anda con contos ["sEm"prandakoN"kontos], deixoume al
[dej"Sowma"li].

58
 11. FORMACIN DO PLURAL

11.1. Palabras rematadas en vogal ou en ditongo

As palabras rematadas en vogal, tnica ou tona, ou

en ditongo forman o plural engadindo -s: mesa, mesas;
custo, custos; irm, irms; caf, cafs; israel, israels; lei, leis;
rei, reis; bocoi, bocois, etc.
Os estranxeirismos acabados en vogal forman o plu-
ral engadindo -s ou ben respectando a forma de plural da
lingua de orixe: spray, sprays; hippy, hippys ou hippies.

11.2. Palabras rematadas en -r e -z

As rematadas en -r e -z engaden o morfema -es sobre

o singular: mar, mares; calor, calores; luz, luces.
Os estranxeirismos adecanse regra xeral (palier,
palieres; somier, somieres; hsar, hsares; dlar, dlares...), a
non ser algns casos de palabras pouco integradas, que
poden formar o plural engadindo -s: pster, psteres ou ps-
ters; gngster, gngsteres ou gngsters; jnior, jniores ou
jniors.

11.3. Palabras rematadas en -s e -x [ks]

As agudas acabadas en -s forman o plural engadindo

-es: deus, deuses; comps, compases, a non ser as que rema-
tan en grupo consonntico (inclundo entre estas as aca-
badas en -x [ks]): luns, fax, lux, unisex, que permanecen
invariables.
As graves e esdrxulas acabadas en -s ou -x [ks] son
invariables e presentan, xa que logo, a mesma forma no

59
singular e no plural: choromicas, lapis, martes, oasis, xoves,
mrcores, bceps, trax, clmax, tlex, etc.

11.4. Palabras rematadas en -n

As rematadas en -n engaden -s: can, cans; lambn,

lambns; lacazn, lacazns; dolmen, dolmens; mitin, mitins;
xilin, xilins; etc.

11.5. Palabras rematadas en -l

Os monoslabos rematados en -l engaden o morfema

-es: cal, cales; el, eles; fel, feles; fol, foles; gol, goles; mal,
males; mel, meles; mil, miles; mol, moles; pel, peles; ril, riles;
rol, roles; sal, sales; sol, soles; tal, tales; til, tiles; val, vales; vil,
viles; xel, xeles.
Nas palabras agudas de mis dunha slaba, o -l do
singular substitese polo morfema -is: animal, animais;
aval, avais; papel, papeis; fiel, fieis; cruel, crueis; truel,
trueis; civil, civs; espaol, espaois; control, controis; azul,
azuis. Tase en conta que nos acabados en -il a secuencia
antiga -is se resolve en -s (cadrs, non *cadris).
As palabras compostas en que o segundo elemento
algn dos monoslabos citados mis arriba fan o plural en
-les (ollomoles, chuchameles, papasoles, mirasoles, Mirava-
les...). O plural de aquel aqueles, pola mesma razn indi-
cada para el, eles.
A pesar da sa aparencia, caracol e aerosol non son
compostos de col e sol. Os seus plurais son, xa que logo,
regulares: caracois e aerosois.
As palabras graves rematadas en -l forman o plural
engadindo o morfema -es: xil, xiles; difcil, difciles; til,
tiles; tnel, tneles; cnsul, cnsules; etc. Exceptase desta

60
regra a terminacin -bel, que fai o plural en -beis (vide
9.7).

11.6. Palabras rematadas noutras consoantes

As voces acabadas en consoantes distintas das vistas

en 11.2, 11.3, 11.4 e 11.5 son as mis delas estranxeiris-
mos ou cultismos, e forman o plural engadindo -s: club,
clubs; pub, pubs; snob, snobs; clac, clacs; coac, coacs; frac,
fracs; tic, tics; crmlech, crmlechs; sndwich, sndwichs;
sketch, sketchs; lord, lords; round, rounds; talmud, talmuds;
rosbif, rosbifs; anorak, anoraks; stick, sticks; bmerang,
bmerangs; iceberg, icebergs; ring, rings; smking, smkings;
lbum, lbums; rquiem, rquiems; sllom, slloms; tndem,
tndems; ttem, ttems; clip, clips; jeep, jeeps; hndicap,
hndicaps; boicot, boicots; complot, complots; fagot, fagots;
mamut, mamuts; robot, robots; sprint, sprints; test, tests;
trust, trusts; leitmotiv, leitmotivs.

61
 12. FORMACIN DO FEMININO

O feminino dos substantivos e adxectivos frmase

comunmente coa terminacin -a, que se une directa-
mente forma do masculino se esta acaba en consoante
ou vogal tnica (deus / deusa, rapaz / rapaza, av / avoa,
cru / cra) ou substite a vogal final da forma do mascu-
lino se remata en vogal tona (sobrio / sobria, presidente
/ presidenta). Con todo, hai algns casos especiais.

12.1. Nomes rematados en -n

Os substantivos e adxectivos que acaban en -n (<

ANUM) forman o feminino en -, segundo o establecido en
9.14: ancin / anci, tempern / temper; en troques, os
caracterizadores despectivos rematados en -n frmano en
-ana, conforme ao dito en 9.15: folgazn / folgazana, men-
tirn / mentirana.
Para o feminino dos rematados en -n (len / leoa,
mais lambn / lambona), vxase 9.16.
Os acabados en -n forman o feminino en -ina, coa
excepcin de run, que invariable: bailarn / bailarina,
benxamn / benxamina, danzarn / danzarina, galopn /
galopina, malandrn / malandrina; pero un vio run /
unha terra run.
Os rematados en -n difiren no seu comportamento:
os adxectivos cabrn, cervn, vacn forman o feminino
patrimonial cabra, cerva, vaca; comn invariable;
euscaldn engade a: euscalduna.
O nico nome en -n susceptible de mocin xenrica
invariable: un refn americano / unha refn americana.

62
12.2. Nomes rematados en vogal ou ditongo tnicos

Os substantivos rematados en vogal tnica tenden a

engadir -a, en tanto que os adxectivos tenden a ser inva-
riables: un av somal / unha avoa somal. Con todo,
algns substantivos son invariables: unha chimpanc
adulta; entre os adxectivos, nu, cru e recr, s e mao run
forman os femininos na, cra e recra, soa e m: o peixe
cru / a carne cra, un s da / unha casa soa, o ollo mao /
unha m ocasin.
Presentan caractersticas morfolxicas especiais grou /
gra, xudeu / xuda e sandeu / sanda.

12.3. Nomes rematados en -s

Os xentilicios que acaban en -s presentan un femi-

nino en -esa: cambads / cambadesa, chins / chinesa, norue-
gus / norueguesa, portugus / portuguesa, romans / roma-
nesa. O mesmo ocorre con outros adxectivos, coma
burgus / burguesa, camos / camoesa, canchs / canchesa,
monts / montesa e palms / palmesa; algns, en troques,
son invariables: estilo corts / mirada corts.

12.4. Formacins especiais

Algunhas palabras de xnero feminino presentan ter-

minacins especiais, sobre a mesma base lxica: heroe /
herona, tsar / tsarina; galo / galia; rei / raa; abade / aba-
desa; barn / baronesa; prncipe / princesa; sacerdote / sacer-
dotisa, profeta / profetisa, poeta / poetisa; emperador / empe-
ratriz; actor / actriz; etc.

63
 13. COMPARATIVOS E SUPERLATIVOS

Ao lado das formas analticas, sanse tamn para bo,

malo ou mao, grande e pequeno os comparativos sintticos
mellor, peor, maior ou meirande e menor.
Para a formacin de superlativos absolutos sase o
sufixo -simo: altsimo, grandsimo. Este sufixo, sentido
normalmente como propio dun rexistro elevado, s veces
engdese raz culta da palabra e non patrimonial:
antigo, antiqusimo; fiel, fidelsimo; nobre, nobilsimo. Nos
adxectivos rematados en -ble ou bel este superlativo ten
sempre a terminacin -bilsimo: amable ou ambel, ama-
bilsimo; estable ou estbel, estabilsimo.
En rexistros elevados aparecen os superlativos co
sufixo -rrimo, como son celebrrimo, librrimo, mis-
rrimo, pauprrimo, pulqurrimo, que corresponden, res-
pectivamente, aos adxectivos clebre, libre, msero, pobre e
pulcro.

64
 14. O ARTIGO

14.1. O artigo determinado

14.1.1. Formas
O artigo determinado presenta en galego as seguintes
formas:

MASCULINO FEMININO
SINGULAR o a
PLURAL os as

Existe tamn unha variante alomrfica lo, la, los, las,

que de uso obrigatorio tras da preposicin por (vai polo
carreiro) e do adverbio u (ant. *ub) (u-lo libro?).
Ademais de nos casos mencionados, pdense repre-
sentar na escrita as variantes lo, la, los las nos seguintes
contextos:
a) Despois de infinitivo, das formas verbais conxuga-
das que rematen en -r ou -s e dos pronomes enclticos nos,
vos e lles: vou colle-las laranxas, perdche-los cartos,
collmo-lo saco, ti e-lo demo, xa sbe-lo que pasou,
tomuno-lo pelo, duvo-la boneca, quitulle-las ganas de rir.
b) Despois dos pronomes tnicos ns e vs cando van
seguidos dunha precisin numrica: n-los dous, v-los
sete.
c) Despois de ambos, entrambos e todos, cos seus femi-
ninos, da preposicin tras, da conxuncin copulativa (e)
mais: mbalas das, fixrono entrmbolos dous, tdolos das
e tdalas noites, estalle tralos montes de acol, fomos eu e
mailo fillo do seor Miguel.

65
 A asimilacin indicada en a) e b) pode non darse se
despois da palabra rematada en -r ou en -s hai unha pausa.
Anda que non se represente graficamente, a nica
pronunciacin recomendable a que reproduce a segunda
forma nos contextos sinalados: vender a casa
[ben1"dela"kasa].

14.1.2. Contraccins
14.1.2.1. Contraccins coas preposicins
As preposicins a, con, de e en contraen co artigo:

ART.
O A OS AS
PREP.

A ao / aos / s s
CON co coa cos coas
DE do da dos das
EN no na nos nas

O encontro da preposicin a co artigo masculino o(s)

reslvese graficamente como ao(s) ou (s). A pronuncia
correcta, sexa cal for a sa representacin, [O], que a
nica que se rexistra en practicamente todo o dominio
lingstico galego.
Estas contraccins realzanse tamn cando o artigo
dos topnimos vai precedido dunha destas preposicins:
veo da Corua, estou na Pobra do Caramial, vou ao Car-
ballio.
Mais non se realizan cando a preposicin non rexe o
substantivo determinado polo artigo: antes de os galos can-
taren.

66
14.1.2.2. Encontro do artigo coa conxuncin compara-
tiva ca
O encontro da conxuncin comparativa ca co artigo
determinado represntase ca o(s), ca a(s) ou c(s), c(s) (
mis run ca o / c demo, Betanzos mis pequeno ca a / c
Corua), anda que a pronuncia xeral [kO], [ka].
Cando a conxuncin vai seguida da preposicin a
nunca se representa a contraccin na lingua escrita, anda
que de feito se realice na fala: qureme mis a min ca a ti.
Consecuentemente, tampouco se representa a contrac-
cin cando a preposicin vai contrada co artigo: qurolle
ao meu fillo mis ca ao de ningun, caeulle mis auga nosa
ca deles.
Cmpre sinalar que se est facendo referencia s s
contraccins da conxuncin comparativa ca, non s de
que, que non se representan nunca na lingua escrita, nin
cando ten valor comparativo nin con calquera outro:
sbeme mellor a laranxa que o limn, deilles aos meus nenos
mis que aos de Felisa, dxome que o teu peor, mis novo
do que o meu

14.2. O artigo indeterminado

14.2.1. Formas
O artigo indeterminado presenta as seguintes formas:

MASCULINO FEMININO

SINGULAR un unha
PLURAL uns unhas

67
14.2.2. Contraccins
As preposicins con, de e en contraen co artigo inde-
terminado:

ART.
UN UNHA UNS UNHAS
PREP.

CON cun cunha cuns cunhas

DE dun dunha duns dunhas
EN nun nunha nuns nunhas

Se a preposicin non forma parte da mesma frase ca

o artigo, non se realiza a contraccin: de un mdico estar
al, salvaralle a vida (= de estar al un mdico, salvaralle a
vida).
Para a resolucin dos encontros das preposicins con,
de e en co numeral e indefinido un, vxase 15.4.3 e 16.1.

68
 15. PRONOMES

15.1. Persoais

O paradigma dos pronomes persoais establcese

como segue:

15.1.1. Serie tnica

FORMAS OBLICUAS

NMERO PERSOA SUXEITO LIBRES LIGADAS

NON REFL. REFL. NON REFL. REFL.

1 eu min comigo
SING. 2 ti contigo
3 el, ela si consigo
1 ns / nosoutros, -as connosco
PLURAL 2 vs / vosoutros, -as convosco
3 eles, elas si consigo

As formas de cortesa son vostede e vostedes, que esi-

xen verbo en terceira persoa de singular ou plural, respec-
tivamente.
As preposicins en e de contraen co pronome persoal
de terceira persoa, segundo se indica no cadro seguinte:

PRON.
EL ELA ELES ELAS
PREP.

EN nel nela neles nelas

DE del dela deles delas

69
 Estas contraccins non teen lugar cando a preposi-
cin non rexe directamente o pronome: De eles chegaren
en tempo, imos xuntos.

15.1.2. Serie tona

NON REFLEXIVO
NM. PERSOA E XNERO REFLEX.
DAT. ACUS

1 me
SING.
2 che te
3 MASC. o, lo, no
lle se
FEM. a, la, na
1 nos
2 vos
PL.
3 MASC. os, los, nos
lles se
FEM. as, las, nas

As formas o, lo e no (cos correspondentes femininos e

plurais) son variantes combinatorias, de maneira que cada
unha delas aparece nuns contextos fonticos especficos
en que non poden aparecer as outras: lo sase cando o
pronome encltico dunha forma verbal (excludo o par-
ticipio) ou pronominal rematada en -s ou -r (coller -
collelo, colles - cllelo) e tras o adverbio u (antes *ub: ulo?);
no sase tras as formas verbais que acaban en ditongo (fai
- faino; dei - deina; comeu - comeuna; feriu - feriuno; deixou
- deixouna); o, en fin, sase en todos os outros casos (collo
- clloo, colln - collino, fan - fano, non vexo - non o vexo,
mal vexo - mal o vexo etc.).
A concorrencia dos pronomes en dativo co acusativo
de terceira persoa reslvese como segue:

70
 ACUS.
O/LO A/LA OS/LOS AS/LAS
DAT.
ME mo ma mos mas
CHE cho cha chos chas
LLE llo lla llos llas
NOS nolo nola nolos nolas
VOS volo vola volos volas
LLES llelo llela llelos llelas

15.2. Posesivos

O paradigma dos pronomes posesivos presenta en

galego moderno unha nica serie:

PERSOA SINGULAR PLURAL

MASC. FEM. MASC. FEM.

1 meu mia meus mias

SING. 2 teu ta teus tas
3 seu sa seus sas
1 noso nosa nosos nosas
PL. 2 voso vosa vosos vosas
3 seu sa seus sas

As formas do masculino singular meu, teu, seu, noso,

voso, seu, pdense usar precedidas de de, sen variacin de
xnero e nmero: temos tres casas de noso (da nosa propie-
dade), boa de seu (en por si).

71
 Existe tamn un posesivo de respecto, mi, que acom-
paa a madre, padre, ocasionalmente a to e anda a outros
substantivos de tratamento (amo, seor).
Hai ademais unhas formas de posesivo ligadas a un
distributivo, que non presentan variacin de forma en
relacin coa categora de persoa: cadanseu, cadansa,
cadanseus, cadansas: dronnos (a) cadanseu libro; foron
mia nai e mais ela, e colleron (a) cadansa peza de pan;
compraron (a) cadanseus zapatos.

15.3. Demostrativos
15.3.1. Paradigma dos pronomes demostrativos
O paradigma dos pronomes demostrativos establ-
cese como segue:

PROX. NM. MASC. FEM. NEUTRO

SING. este esta isto

I
PL. estes estas
SING. ese esa iso
II
PL. eses esas
SING. aquela quela aquilo
III
PL. aqueles aquelas

15.3.2. Combinacin co indefinido outro

O demostrativo combnase co indefinido outro,
dando lugar en cada caso formacin dunha nova pala-
bra, xa que s o segundo elemento admite morfemas de
xnero e nmero:

72
 PROX. NM. MASC. FEM.

SING. estoutro estoutra

I
PL. estoutros estoutras
SING. esoutro esoutra
II
PL. esoutros esoutras
SING. aqueloutro aqueloutra
III
PL. aqueloutros aqueloutras

Anda que estas son as formas habituais para o mas-

culino e o feminino, existen tamn as formas plenas, que
son as nicas posibles para o neutro: estes outros, aquilo
outro.

15.3.3. Contraccins coas preposicins en e de

O mesmo ca o pronome persoal tnico de terceira
persoa, o pronome demostrativo contrae coas preposi-
cins en e de: deste, neste, destoutra, nesoutra, daquilo,
daqueloutros, naquela, etc.
Estas contraccins non teen lugar cando a preposi-
cin non rexe o substantivo modificado polo demostrativo:
de estas razns seren admitidas.

15.4. Cuantificadores e identificadores

15.4.1. Formas dos cuantificadores

algn, algunha, algns, algunhas
algun
algo
ningn, ningunha, ningns, ningunhas

73
 ningun
nada
ren ou res
un, unha, uns, unhas
varios, varias
pouco, pouca, poucos, poucas
bastante, bastantes
abondo, abonda, abondos, abondas
moito, moita, moitos, moitas
ben
demasiado, demasiada, demasiados, demasiadas
mis
menos
tanto, tanta, tantos, tantas
todo, toda, todos, todas
cada; cadaqun
ambos, ambas; entrambos, entrambas

15.4.2. Formas dos identificadores

outro, outra, outros, outras
calquera; quenquera
tal, tales
mesmo, mesma, mesmos, mesmas
propio, propia, propios, propias
o demais, a demais, os demais, as demais
o mis, a mis, os mis, as mis
certo, certa, certos, certas
determinado, determinada, determinados, determinadas

15.4.3. Contraccins
Algn e outro, cos seus femininos e plurais, contraen
coas preposicins en e de: nalgn, nalgunha...; dalgn, dal-
gunha...; noutro, noutra...; doutro, doutra... Con algun e
algo non se marca contraccin na escrita.

74
 Se o cuantificador ou o identificador est iniciado
por un(s), unha(s) ou por o(s), a(s) (uns cantos, un pouco, o
demais, o mis), as contraccins son as indicadas para os
artigos (vide 14.1.2. e 14.2.2.).
O indefinido un(s), unha(s), cando acta como
adxectivo, presenta as mesmas contraccins ca o artigo
indeterminado (vide 14.2.2): falounos duns problemas que
non demos entendido; casou cun de Sarria. Cando se usa
como pronominal xeralmente represntase a contraccin
coas preposicins de e en, dando lugar s formas dun(s),
dunha(s), nun(s), nunha(s): estn sempre a falar mal dun; a
resposta hai que buscala nun mesmo; por contra, non se
representa na escrita a contraccin coa preposicin con:
tanto se comprometa con un coma con outro; cada domingo
a ao teatro con unha, nunca o viamos coa mesma rapaza.

15.5. Relativos, interrogativos e exclamativos

Para o relativo e interrogativo ou exclamativo o

galego ten catro formas: das sen variacin de xnero e
nmero, que e quen; outra que admite morfema de plural,
cal (pl. cales); e outra que pode ter morfemas de xnero e
nmero, canto (canta, cantos, cantas). Existe ademais un
relativo posesivo cuxo, que presenta flexin de xnero e
nmero (cuxa, cuxos, cuxas).

75
 16. NUMERAIS

16.1. Cardinais

cero vinte e dous / vinte e das, etc.

un/unha trinta
dous/das trinta e un, trinta e unha, etc.
tres corenta
catro cincuenta
cinco sesenta
seis setenta
sete oitenta
oito noventa
nove cen
dez cento un, cento unha, etc.
once douscentos / duascentas
doce trescentos / trescentas
trece catrocentos / catrocentas
catorce cincocentos / cincocentas,
quince quientos/ -as
dezaseis seiscentos / seiscentas
dezasete setecentos / setecentas
dezaoito oitocentos / oitocentas
dezanove novecentos / novecentas
vinte mil
vinte e un / vinte e unha

Cando os numerais vinte, trinta, corenta..., noventa

van seguidos da conxuncin e, contraen na pronuncia-
cin a sa vogal final coa conxuncin e nunha realizacin
[E]: vinte e sete ["bintE"sEte], trinta e das ["trintE"Duas],
oitenta e catro [oj"tEntE"katro].
Cento, milln, billn, trilln, anda que expresan
nmero, funcionan como substantivos, igual que ducia,
decena, centena.

76
 Os numerais un, unha, cando son adxectivos, con-
traen con de, en e con, da mesma maneira ca os artigos
indeterminados (vide 14.2.2). Pola contra, cando son
pronominais, normalmente contraen coas preposicins en
e de, pero non coa preposicin con, da mesma maneira ca
o indefinido un(s), unha(s): equivocouse nunha ou en das
respostas; con unha xa me abonda.

16.2. Ordinais

primeiro dcimo stimo

segundo dcimo oitavo
terceiro dcimo noveno
cuarto vixsimo
quinto vixsimo primeiro
sexto vixsimo segundo, etc.
stimo trixsimo
oitavo cuadraxsimo
noveno quincuaxsimo
dcimo sesaxsimo
undcimo / dcimo primeiro septuaxsimo
duodcimo / dcimo segundo octoxsimo
dcimo terceiro nonaxsimo
dcimo cuarto centsimo
dcimo quinto milsimo
dcimo sexto millonsimo

Todas estas formas admiten morfemas de xnero e

nmero, que nas formas compostas s se unen ao ltimo
elemento (dcimo primeira).

77
16.3. Multiplicativos

dobre; duplo, dupla sptuplo, sptupla

triplo, tripla ctuplo, ctupla
cudruplo, cudrupla nnuplo, nnupla
quntuplo, quntupla dcuplo, dcupla
sxtuplo, sxtupla cntuplo, cntupla
Os restantes frmanse mediante o cardinal corres-
pondente seguido da palabra veces.

16.4. Partitivos

medio, -a noveno, -a
terzo, -a dcimo, -a
cuarto, -a onceavo, -a
quinto, -a doceavo, -a
sexto, -a centsimo, -a
stimo, -a milsimo, -a
oitavo, -a millonsimo, -a

Ntese que a partir de 1/11 (e exceptuados 1/100,

1/1000, 1/1.000.000) o partitivo faise engadindo ao car-
dinal o sufixo -avo: (1/16) un dezaseisavo, (2/29) dous
vinte e noveavos, (7/345) sete trescentos corenta e cincoavos.

78
 17. VERBO

17.1. Paradigmas regulares

I Conxugacin II Conxugacin III Conxugacin

ANDAR VARRER PARTIR
INDICATIVO
PRESENTE
ando varro parto
andas varres partes
anda varre parte
andamos varremos partimos
andades varredes partides
andan varren parten
COPRETRITO
andaba varra parta
andabas varras partas
andaba varra parta
andabamos varriamos partiamos
andabades varriades partiades
andaban varran partan
PRETRITO
andei varrn partn
andaches varriches partiches
andou varreu partiu
andamos varremos partimos
andastes varrestes partistes
andaron varreron partiron
ANTEPRETRITO
andara varrera partira
andaras varreras partiras
andara varrera partira
andaramos varreramos partiramos
andarades varrerades partirades
andaran varreran partiran

79
FUTURO
andarei varrerei partirei
andars varrers partirs
andar varrer partir
andaremos varreremos partiremos
andaredes varreredes partiredes
andarn varrern partirn
POSPRETRITO
andara varrera partira
andaras varreras partiras
andara varrera partira
andariamos varreriamos partiriamos
andariades varreriades partiriades
andaran varreran partiran

SUBXUNTIVO
PRESENTE
ande varra parta
andes varras partas
ande varra parta
andemos varramos partamos
andedes varrades partades
anden varran partan
PRETRITO
andase varrese partise
andases varreses partises
andase varrese partise
andsemos varrsemos partsemos
andsedes varrsedes partsedes
andasen varresen partisen
FUTURO
andar varrer partir
andares varreres partires
andar varrer partir
andarmos varrermos partirmos
andardes varrerdes partirdes
andaren varreren partiren

80
 IMPERATIVO
anda varre parte
andade varrede partide

INFINITIVO CONXUGADO
andar varrer partir
andares varreres partires
andar varrer partir
andarmos varrermos partirmos
andardes varrerdes partirdes
andaren varreren partiren

FORMAS NOMINAIS

INFINITIVO
andar varrer partir
XERUNDIO
andando varrendo partindo
PARTICIPIO
andado varrido partido

17.2. Observacins

17.2.1. Alteracins grficas

Hai algunhas alteracins grficas reguladas polas leis
de distribucin de grafemas expostas en 1.2 e 1.3: c/qu,
g/gu e z/c alternan na representacin grfica da raz do
verbo segundo que a vogal que siga sexa a, o ou e, i respec-
tivamente:
(sacar) saco, sacas / saque,
(delinquir) delinco, delinca / delinque, delinqua,
(segar) sego, segas / segue,
(erguer) ergo, erga / ergue, ergua,

81
 (cazar) cazo, cazas / cace,
(cocer) cozo, coza / coce, coca.

17.2.2. Asimilacins
A primeira persoa de plural perde o -s cando leva
encltico o pronome nos: vmonos.
Cando unha forma verbal rematada en -s ou en -r vai
seguida polos pronomes lo, la, los, las, elimnanse, por asi-
milacin total, o -s e o -r: cantar lo > cantalo, cantas la >
cntala.
Cando a forma verbal remata en -n, estas variantes
convertronse en no, na, nos, nas, e a secuencia nn simpli-
ficouse: comeron las > comronnas > comronas.

17.2.3. Verbos en -cer e -cir

Os verbos en -cer (menos facer e derivados) e en -cir
(menos dicir e derivados) son completamente regulares (a
menos que tean algunha das alternancias voclicas de
que se falar mis adiante en 17.2.5). Por exemplo:

82
 INDICATIVO SUBXUNTIVO
IMPERATIVO
PRESENTE COPRETRITO PRESENTE
obedezo obedeca obedeza
obedeces obedecas obedezas obedece
obedece obedeca obedeza
obedecemos obedeciamos obedezamos
obedecedes obedeciades obedezades obedecede
obedecen obedecan obedezan
PRETRITO ANTEPRETRITO PRETRITO INF. CONX.
obedecn obedecera obedecese obedecer
obedeciches obedeceras obedeceses obedeceres
obedeceu obedecera obedecese obedecer
obedecemos obedeceramos obedecsemos obedecermos
obedecestes obedecerades obedecsedes obedecerdes
obedeceron obedeceran obedecesen obedeceren
FUTURO POSPRETRITO FUTURO F. NOMINAIS
obedecerei obedecera obedecer INF.
obedecers obedeceras obedeceres obedecer
obedecer obedecera obedecer XER.
obedeceremos obedeceriamos obedecermos obedecendo
obedeceredes obedeceriades obedecerdes PART.
obedecern obedeceran obedeceren obedecido

83
 TRADUCIR
INDICATIVO SUBXUNTIVO
IMPERATIVO
PRESENTE COPRETRITO PRESENTE
traduzo traduca traduza
traduces traducas traduzas traduce
traduce traduca traduza
traducimos traduciamos traduzamos
traducides traduciades traduzades traducide
traducen traducan traduzan
PRETRITO ANTEPRETRITO PRETRITO INF. CONX.
traducn traducira traducise traducir
traduciches traduciras traducises traducires
traduciu traducira traducise traducir
traducimos traduciramos traducsemos traducirmos
traducistes traducirades traducsedes traducirdes
traduciron traduciran traducisen traduciren
FUTURO POSPRETRITO FUTURO F. NOMINAIS
traducirei traducira traducir INF.
traducirs traduciras traducires traducir
traducir traducira traducir XER.
traduciremos traduciriamos traducirmos traducindo
traduciredes traduciriades traducirdes PART.
traducirn traduciran traduciren traducido

84
17.2.4. Verbos con radical acabado en vogal
17.2.4.1. Verbos acabados en -ear, -oar
Son completamente regulares:

NOMEAR
INDICATIVO SUBXUNTIVO
IMPERATIVO
PRESENTE COPRETRITO PRESENTE
nomeo nomeaba nomee
nomeas nomeabas nomees nomea
nomea nomeaba nomee
nomeamos nomeabamos nomeemos
nomeades nomeabades nomeedes nomeade
nomean nomeaban nomeen
PRETRITO ANTEPRETRITO PRETRITO INF. CONX.
nomeei nomeara nomease nomear
nomeaches nomearas nomeases nomeares
nomeou nomeara nomease nomear
nomeamos nomearamos nomesemos nomearmos
nomeastes nomearades nomesedes nomeardes
nomearon nomearan nomeasen nomearen
FUTURO POSPRETRITO FUTURO F. NOMINAIS
nomearei nomeara nomear INF.
nomears nomearas nomeares nomear
nomear nomeara nomear XER.
nomearemos nomeariamos nomearmos nomeando
nomearedes nomeariades nomeardes PART.
nomearn nomearan nomearen nomeado

85
 AMONTOAR
INDICATIVO SUBXUNTIVO
IMPERATIVO
PRESENTE COPRETRITO PRESENTE
amontoo amontoaba amontoe
amontoas amontoabas amontoes amontoa
amontoa amontoaba amontoe
amontoamos amontoabamos amontoemos
amontoades amontoabades amontoedes amontoade
amontoan amontoaban amontoen
PRETRITO ANTEPRETRITO PRETRITO INF. CONX.
amontoei amontoara amontoase amontoar
amontoaches amontoaras amontoases amontoares
amontoou amontoara amontoase amontoar
amontoamos amontoaramos amontosemos amontoarmos
amontoastes amontoarades amontosedes amontoardes
amontoaron amontoaran amontoasen amontoaren
FUTURO POSPRETRITO FUTURO F. NOMINAIS
amontoarei amontoara amontoar INF.
amontoars amontoaras amontoares amontoar
amontoar amontoara amontoar XER.
amontoaremos amontoariamos amontoarmos amontoando
amontoaredes amontoariades amontoardes PART.
amontoarn amontoaran amontoaren amontoado

17.2.4.2. Verbos acabados en -iar, -uar

Entre os acabados en -iar, -uar, anda que regulares
sempre, cmpre distinguir: a) aqueles en que ia, io, ie ou
ua, uo, ue son sempre ditongo (cambio, cambia, cambie;
minguo, mingua, minge), e b) os que teen aquelas
secuencias conservadas como hiato (afo, afa, afe, e
mesmo a-fi-ar, ou acento, acenta, acente).

86
a) CAMBIAR b) AFIAR
PRES. IND. PRES. SUBX. IMPERATIVO PRES. IND. PRES. SUBX. IMPERATIVO
cambio cambies afo afes
cambias cambie afas afe
cambia cambiemos cambiade afa afiemos afiade
cambiamos cambiedes afiamos afiedes
cambiades cambien afiades afen
cambian afana
cambie cambia fe afa

No resto do paradigma non hai diferenza acentual,

pero foneticamente as secuencias -ia-, -ie- pronncianse
como ditongo nos verbos do primeiro tipo cam-bia-mos,
cam-bia-des, cam-bia-ba, cam-bie-des, cam-bia-rei,
cam-biar etc.) e como hiatos nos do segundo tipo
(a-fi-a-mos, a-fi-a-ba, a-fi-a-rei, a-fi-ar).
Os do tipo a) constiten o grupo maioritario; son,
nomeadamente, os que se corresponden con substantivos
en -io, -ia: cambiar, oficiar, viciar, etc. (cf. os substantivos
correspondentes: cambio, oficio, vicio, etc.).
Os do tipo b) son menos abundantes; correspn-
dense case sempre cos substantivos en -o, -a: adiar, ago-
niar, arrefriar, asubiar, aviar, chiar, confiar, espiar, fiar,
guiar, liar, miar, variar, vixiar, xunto con outros membros
das mesmas familias lxicas (desafiar, desconfiar, porfiar,
etc.) (cf. os substantivos da, agona, fro, asubo, avo,
cho, espa, fo, gua, vixa, etc.). Conxganse tamn con-
forme este modelo ansiar e paliar.

87
17.2.4.3. Verbos acabados en -aer, -oer, -ar, -or
Caer (decaer, recaer), choer, doer (condoer), moer
(remoer), proer, roer (corroer), or (desor, entreor), sar
(sobresar), os derivados de traer (atraer, distraer...), etc.,
son regulares, pero intercalan un -i- sen valor morfol-
xico entre a raz e a desinencia, cando esta empeza por o
ou por a.

CAER

PRES. IND. COPRETR. PRETRITO PRES. SUBX. IMPERATIVO

caio caa can caia
caes caas caches caias cae
cae caa caeu caia
caemos caamos caemos caiamos
caedes caades caestes caiades caede
caen caan caeron caian

MOER

PRES. IND. COPRETR. PRETRITO PRES. SUBX. IMPERATIVO

moio moa mon moia
moes moas moches moias moe
moe moa moeu moia
moemos moamos moemos moiamos
moedes moades moestes moiades moede
moen moan moeron moian

SAR

PRES. IND. COPRETR. PRETRITO PRES. SUBX. IMPERATIVO

saio saa san saia
saes saas saches saias sae
sae saa sau saia
samos saamos samos saiamos
sades saades sastes saiades sade
saen saan saron saian

88
 OR

PRES. IND. COPRETR. PRETRITO PRES. SUBX. IMPERATIVO

oio oa on oia
oes oas oches oias oe
oe oa ou oia
omos oamos omos oiamos
odes oades ostes oiades ode
oen oan oron oian

Traer, pero non os seus derivados, ten outras irregula-

ridades que se vern en 17.3.25.

17.2.4.4. Verbos en -ur

Verbos en -ur: -tribur (atribur, contribur...),
imbur, argr, -clur (conclur, reclur...), flur e derivados,
dilur, -strur (construr, destrur...), estatur, -stitur (desti-
tur, restitur...). Son regulares:

INCLUR

PRES. IND. COPRETR. PRES. SUBX. IMPERATIVO

inclo inclua incla
incles incluas inclas incle
incle inclua incla
inclumos incluamos incluamos
includes incluades incluades include
inclen incluan inclan

17.2.4.5. Verbos en -er (< -eer) e -ir (< -iir)

Os verbos en -er (< -eer) e -ir (< -iir), como crer, des-
crer; ler, reler, trasler; sobreser e rir, sorrir, son parcialmente
irregulares. De todas as maneiras, cmpre ter en conta
algns encontros voclicos que na fala e na escrita (xa
desde a poca medieval) se resolven en contraccin. Estes

89
encontros son os seguintes: -e- > (ex.: leer > ler), -e- >
-- (lees > les), -e- > -- (lea > la), -e- > -i- (leamos > lia-
mos), -e- > -- (res > ris), -i- > -- (riches > riches), -i- >
-i- (riamos > riamos).

LER
INDICATIVO SUBXUNTIVO
IMPERATIVO
PRESENTE COPRETRITO PRESENTE
leo la lea
les las leas le
le la lea
lemos liamos leamos
ledes liades leades lede
len lan lean
PRETRITO ANTEPRETRITO PRETRITO INF. CONX.
.lin lera lese ler
liches leras leses leres
leu lera lese ler
lemos leramos lsemos lermos
lestes lerades lsedes lerdes
leron leran lesen leren
FUTURO POSPRETRITO FUTURO F. NOMINAIS
lerei lera ler INF.
lers leras leres ler
ler lera ler XER.
leremos leriamos lermos lendo
leredes leriades lerdes PART.
lern leran leren lido

Para ver e derivados, que en parte da sa conxuga-

cin habera que inclur nesta epgrafe, vide 17.3.27.

90
 RIR
INDICATIVO SUBXUNTIVO
IMPERATIVO
PRESENTE COPRETRITO PRESENTE
ro ra ra
ris ras ras ri
ri ra ra
rimos riamos riamos
rides riades riades ride
rin ran ran
PRETRITO ANTEPRETRITO PRETRITO INF. CONX.
rin rira rise rir
riches riras rises rires
riu rira rise rir
rimos riramos rsemos rirmos
ristes rirades rsedes rirdes
riron riran risen riren
FUTURO POSPRETRITO FUTURO F. NOMINAIS
rirei rira rir INF.
rirs riras rires rir
rir rira rir XER.
riremos ririamos rirmos rindo
riredes ririades rirdes PART.
rirn riran riren rido

17.2.5. Alternancias voclicas no radical do verbo

17.2.5.1.Verbos en -er
Os verbos en -er que teen -e-, -o- como ltimas
vogais do lexema presentan unha alternancia ["E]/["e],
["O]/["o], cando son tnicas, segundo a seguinte distribu-
cin: ["E], ["O] na 2 e 3 persoas de singular e na 3 de
plural do presente de indicativo; ["e], ["o] no resto. En
posicin tona son sempre pechadas.

91
 BEBER COMER

PRES. IND. PRES. SUBX. IMPERATIVO PRES. IND. PRES. SUBX. IMPERATIVO
bebo ["e] beba ["e] como ["o] coma ["o]
bebes ["E] bebas ["e] bebe [e] comes ["O] comas ["o] come ["o]
bebe ["E] beba ["e] come ["O] coma ["o]


beben ["E] beban ["e] comen ["O] coman ["o]

Queda excluda desta alternancia no presente de

indicativo outra serie de verbos que por razns histricas
teen vocalismo radical tnico, ou sempre aberto ([E]:
querer, quecer, esquecer; [O]: poder), ou sempre pechado
([e]: deber, crer, ler, e sobreser, as como os derivados de
todos eles; e, en boa parte do territorio lingstico galego,
tamn os verbos rematados en -cer: parecer, etc.).
Esta alternancia non ten repercusins grficas. Uni-
camente as pode ter cando, por razns de clareza, queira-
mos diferenciar parellas homgrafas: (el) cme / come (ti).
Neste caso acentuarase graficamente a palabra en que apa-
reza a vogal aberta.

17.2.5.2. Alternancias voclicas nos verbos en -ir

A maiora dos verbos da terceira conxugacin mante-
en inalterada a ltima vogal do radical ao longo de todo
o paradigma. Ocorre isto, sen excepcin ningunha, cando
a (partir, invadir, sobresar, persuadir etc.) ou cando i
(finxir, incidir, dividir, transmitir, vivir, corrixir, etc.). Para
o modelo de paradigma vxase partir en 17.1.

92
 17.2.5.2.1. Verbos con e como vogal final do lexema no
infinitivo
Estes verbos (advertir, servir, etc.) poden presentar
dous tipos de alternancia:
a) Hai un grupo que troca o e en i nas formas do pre-
sente de indicativo e imperativo en que a raz tnica e,
ademais, en todo o presente de subxuntivo:

ADVERTIR

PRES. IND. PRES. SUBX. IMPERATIVO

advirto advirta
advirtes advirtas advirte
advirte advirta
advertimos advirtamos
advertides advirtades advertide
advirten advirtan

Conforme ao modelo anterior conxganse os seguin-

tes verbos: adherir; advertir, divertir; agredir, transgredir;
conferir, diferir, inferir, preferir, proferir, referir, transferir;
competir, repetir; concernir, discernir; espelir; espir; dixerir,
inxerir, suxerir; inserir; medir; pedir e derivados; reflectir;
vestir, investir, revestir.
b) Hai outro grupo que presenta unha variacin tri-
pla no vocalismo da raz: en posicin tona sempre e [e]
(ags no presente de subxuntivo); en posicin tnica hai e
[E] nas persoas 2, 3 de singular e 3 de plural do pre-
sente de indicativo e i na persoa 1 de singular do presente
de indicativo, na 2 de singular do imperativo e en todo o
presente de subxuntivo.

93
 SERVIR

PRES. IND. PRES. SUBX. IMPERATIVO

sirvo sirva
serves ["E] sirvas sirve
serve ["E] sirva
servimos [e] sirvamos
servides [e] sirvades servide
serven ["E] sirvan

O mesmo paradigma o dos verbos ferir, mentir, sen-

tir, seguir e dos seus derivados e compostos: malferir; des-
mentir; asentir, consentir, resentir, conseguir, perseguir e pro-
seguir (advrtase que conferir, inferir, etc. non son
derivados de ferir, senn que se remontan base latina
-FERRE).

17.2.5.2.2. Verbos con u como vogal final do lexema no

infinitivo
Os verbos que teen u como vogal final do lexema
no infinitivo (discutir, fuxir, etc.) poden presentar das
posibilidades de conxugacin:
a) Verbos do tipo discutir
Hai verbos en -u...ir (discutir, conducir, etc.) que son
completamente regulares e seguen o modelo de partir
(vide 17.1).
Son os seguintes (a maiora deles de procedencia
culta): argr, asumir, atur, -clur (conclur, exclur, inclur,
reclur), -cumbir (incumbir, sucumbir...), cumprir comple-
tar, -cutir (discutir, percutir, repercutir...), curtir, derrur,
dilur, diminur, -ducir (aducir, conducir, deducir, inducir,
reducir, seducir, traducir...), embutir, escapulir, esculpir,

94
estatur, gruir, flur e derivados (aflur, conflur, influr,
reflur...), fulxir (e refulxir), -fundir (fundir derreter, afun-
dir, confundir, difundir, infundir, refundir), imbur, insur-
xir, -ludir (aludir, eludir), nutrir, presumir, resumir, rustrir,
-stitur (constitur, destitur, institur, prostitur, reconstitur,
restitur, substitur...), -strur (construr, destrur, instrur,
obstrur, reconstrur...), suplir, -tribur (atribur, contribur,
distribur, retribur...), tupir e derivados (entupir, desentu-
pir), unir e derivados (desunir, reunir), unxir, urxir, zurcir.
b) Verbos do tipo fuxir
Hai outro grupo de verbos en -u...ir, menos nume-
roso, que presenta unha alternancia tradicional u/o: [O]
nas persoas 2 e 3 de singular e 3 de plural do presente
de indicativo, [u] no resto do paradigma:

FUXIR

PRES. IND. PRES. SUBX. IMPERATIVO

fuxo fuxa
foxes ["O] fuxas fuxe
foxe ["O] fuxa
fuximos fuxamos
fuxides fuxades fuxide
foxen ["O] fuxan

Conforme a este modelo, conxganse tamn os

seguintes verbos: acudir, bulir (e rebulir), cubrir e deriva-
dos (descubrir, encubrir, recubrir), cumprir ser mester,
cuspir, durmir, engulir, fundir render, fuxir, lucir e deriva-
dos (deslucir, entrelucir, relucir, translucir, tremelucir),
mulir, muxir, pulir, ruxir, sacudir, subir, sufrir, sumir (e os
seus derivados consumir e ensumir), tusir, ulir, urdir, xun-
guir, xurdir.

95
17.2.6. Produtividade da 2 e 3 conxugacins
Mantense como verbos da segunda: converxer,
emerxer, encher, erguer, esparexer, fender, ferver, premer, ren-
der, repeler, rexer, toller, xemer. Tamn se conservan como
verbos da segunda os derivados de bater (abater, combater,
debater, rebater), correr (concorrer, decorrer, discorrer, esco-
rrer, incorrer, ocorrer, percorrer, recorrer, socorrer, transco-
rrer), romper (corromper, interromper, irromper,
prorromper) e verter (converter, inverter, perverter, reverter,
subverter; pero advertir e divertir). Para caer e traer vxase
17.2.4.3 e 17.3.25, respectivamente.
Pasaron terceira concibir, escribir, vivir, dicir, elixir e
derivados, as como aducir, recibir e os restantes membros
da familia lxica (vxase unha explicacin mis detallada
en dicir, 17.3.5).

96
17.3. Paradigmas dos verbos irregulares

17.3.1. Caber

INDICATIVO SUBXUNTIVO
IMPERATIVO
PRESENTE COPRETRITO PRESENTE
caibo caba caiba
cabes cabas caibas cabe
cabe caba caiba
cabemos cabiamos caibamos
cabedes cabiades caibades cabede
caben caban caiban
PRETRITO ANTEPRETRITO PRETRITO INF. CONX.
couben coubera coubese caber
coubeches couberas coubeses caberes
coubo coubera coubese caber
coubemos couberamos coubsemos cabermos
coubestes couberades coubsedes caberdes
couberon couberan coubesen caberen
FUTURO POSPRETRITO FUTURO F. NOMINAIS
caberei cabera couber INF.
cabers caberas couberes caber
caber cabera couber XER.
caberemos caberiamos coubermos cabendo
caberedes caberiades couberdes PART.
cabern caberan couberen cabido

97
17.3.2. Caer (vide 17.2.4.3)

17.3.3. Crer (vide 17.2.4.5)

17.3.4. Dar

INDICATIVO SUBXUNTIVO
IMPERATIVO
PRESENTE COPRETRITO PRESENTE
dou daba dea
ds dabas deas d
d daba dea
damos dabamos deamos
dades dabades deades dade
dan daban dean
PRETRITO ANTEPRETRITO PRETRITO INF. CONX.
dei dera dese dar
deches deras deses dares
deu dera dese dar
demos deramos dsemos darmos
destes derades dsedes dardes
deron deran desen daren
FUTURO POSPRETRITO FUTURO F. NOMINAIS
darei dara der INF.
dars daras deres dar
dar dara der XER.
daremos dariamos dermos dando
daredes dariades derdes PART.
darn daran deren dado

98
17.3.5. Dicir

INDICATIVO SUBXUNTIVO
IMPERATIVO
PRESENTE COPRETRITO PRESENTE
digo dica diga
dis dicas digas di
di dica diga
dicimos diciamos digamos
dicides diciades digades dicide
din dican digan
PRETRITO ANTEPRETRITO PRETRITO INF. CONX.
dixen dixera dixese dicir
dixeches dixeras dixeses dicires
dixo dixera dixese dicir
dixemos dixeramos dixsemos dicirmos
dixestes dixerades dixsedes dicirdes
dixeron dixeran dixesen diciren
FUTURO POSPRETRITO FUTURO F. NOMINAIS
direi dira dixer INF.
dirs diras dixeres dicir
dir dira dixer XER.
diremos diriamos dixermos dicindo
diredes diriades dixerdes PART.
dirn diran dixeren dito

Conxganse tamn as os derivados de dicir: contra-

dicir, desdicir, predicir. No galego actual existe unha ten-
dencia maioritaria a conxugar os verbos bendicir e maldi-
cir de maneira totalmente regular (bendice, bendicir,
bendiza, bendiciu, etc.), se ben tampouco parece condena-
ble, sobre todo no presente de indicativo e subxuntivo, a
conxugacin seguindo o modelo de dicir.

99
17.3.6. Doer (vide 17.2.4.3)

17.3.7. Estar

INDICATIVO SUBXUNTIVO
IMPERATIVO
PRESENTE COPRETRITO PRESENTE
estou estaba estea
ests estabas esteas est
est estaba estea
estamos estabamos esteamos
estades estabades esteades estade
estn estaban estean
PRETRITO ANTEPRETRITO PRETRITO INF. CONX.
estiven estivera estivese estar
estiveches estiveras estiveses estares
estivo estivera estivese estar
estivemos estiveramos estivsemos estarmos
estivestes estiverades estivsedes estardes
estiveron estiveran estivesen estaren
FUTURO POSPRETRITO FUTURO F. NOMINAIS
estarei estara estiver INF.
estars estaras estiveres estar
estar estara estiver XER.
estaremos estariamos estivermos estando
estaredes estariades estiverdes PART.
estarn estaran estiveren estado

Os verbos arrestar, contrastar, obstar, prestar, restar,

derivados latinos de STARE, por seren hoxe semantica-
mente opacos, son totalmente regulares: resto, restaba, res-
tei...

100
17.3.8. Facer

INDICATIVO SUBXUNTIVO
IMPERATIVO
PRESENTE COPRETRITO PRESENTE
fago faca faga
fas facas fagas fai
fai faca faga
facemos faciamos fagamos
facedes faciades fagades facede
fan facan fagan
PRETRITO ANTEPRETRITO PRETRITO INF. CONX.
fixen fixera fixese facer
fixeches fixeras fixeses faceres
fixo fixera fixese facer
fixemos fixeramos fixsemos facermos
fixestes fixerades fixsedes facerdes
fixeron fixeran fixesen faceren
FUTURO POSPRETRITO FUTURO F. NOMINAIS
farei fara fixer INF.
fars faras fixeres facer
far fara fixer XER.
faremos fariamos fixermos facendo
faredes fariades fixerdes PART.
farn faran fixeren feito

Conxganse do mesmo xeito os derivados de facer

(afacer, desfacer, refacer, satisfacer).

101
17.3.9. Haber
INDICATIVO SUBXUNTIVO
IMPERATIVO
PRESENTE COPRETRITO PRESENTE
hei haba haxa
has habas haxas -
ha, hai haba haxa
habemos habiamos haxamos
habedes habiades haxades -
han haban haxan
PRETRITO ANTEPRETRITO PRETRITO INF. CONX.
houben houbera houbese haber
houbeches houberas houbeses haberes
houbo houbera houbese haber
houbemos houberamos houbsemos habermos
houbestes houberades houbsedes haberdes
houberon houberan houbesen haberen
FUTURO POSPRETRITO FUTURO F. NOMINAIS
haberei habera houber INF.
habers haberas houberes haber
haber habera houber XER.
haberemos haberiamos houbermos habendo
haberedes haberiades houberdes PART.
habern haberan houberen habido

102
17.3.10. Ir
INDICATIVO SUBXUNTIVO
IMPERATIVO
PRESENTE COPRETRITO PRESENTE
vou a vaia
vas as vaias vai
vai a vaia
imos iamos vaiamos vamos
ides iades vaiades ide
van an vaian
PRETRITO ANTEPRETRITO PRETRITO INF. CONX.
fun fora fose ir
fuches foras foses ires
foi fora fose ir
fomos foramos fsemos irmos
fostes forades fsedes irdes
foron foran fosen iren
FUTURO POSPRETRITO FUTURO F. NOMINAIS
irei ira for INF.
irs iras fores ir
ir ira for XER.
iremos iriamos formos indo
iredes iriades fordes PART.
irn iran foren ido

O verbo derivado latino preterir carece de motivacin

semntica; nas persoas en que non defectivo conxgase
como advertir (17.2.5.2.1), e non como derivado de ir.

103
17.3.11. Ler (vide 17.2.4.5)

17.3.12. Moer (vide 17.2.4.3)

17.3.13.a) Or (vide ademais 17.2.4.3)

INDICATIVO SUBXUNTIVO
IMPERATIVO
PRESENTE COPRETRITO PRESENTE
oio oa oia
oes oas oias oe
oe oa oia
omos oamos oiamos
odes oades oiades ode
oen oan oian
PRETRITO ANTEPRETRITO PRETRITO INF. CONX.
on ora ose or
oches oras oses ores
ou ora ose or
omos oiramos osemos ormos
ostes oirades osedes ordes
oron oran osen oren
FUTURO POSPRETRITO FUTURO F. NOMINAIS
oirei oira or INF.
oirs oiras ores or
oir oira or XER.
oiremos oiriamos ormos ondo
oiredes oiriades ordes PART.
oirn oiran oren odo

104
17.3.13.b) Ouvir
INDICATIVO SUBXUNTIVO
IMPERATIVO
PRESENTE COPRETRITO PRESENTE
ouzo ouva ouza
ouves ouvas ouzas ouve
ouve ouva ouza
ouvimos ouviamos ouzamos
ouvides ouviades ouzades ouvide
ouven ouvan ouzan
PRETRITO ANTEPRETRITO PRETRITO INF. CONX.
ouvn ouvira ouvise ouvir
ouviches ouviras ouvises ouvires
ouviu ouvira ouvise ouvir
ouvimos ouviramos ouvsemos ouvirmos
ouvistes ouvirades ouvsedes ouvirdes
ouviron ouviran ouvisen ouviren
FUTURO POSPRETRITO FUTURO F. NOMINAIS
ouvirei ouvira ouvir INF.
ouvirs ouviras ouvires ouvir
ouvir ouvira ouvir XER.
ouviremos ouviriamos ouvirmos ouvindo
ouviredes ouviriades ouvirdes PART.
ouvirn ouviran ouviren ouvido

105
17.3.14. Parir
INDICATIVO SUBXUNTIVO
IMPERATIVO
PRESENTE COPRETRITO PRESENTE
pairo para paira
pares paras pairas pare
pare para paira
parimos pariamos pairamos
parides pariades pairades paride
paren paran pairan
PRETRITO ANTEPRETRITO PRETRITO INF. CONX.
parn parira parise parir
pariches pariras parises parires
pariu parira parise parir
parimos pariramos parsemos parirmos
paristes parirades parsedes parirdes
pariron pariran parisen pariren
FUTURO POSPRETRITO FUTURO F. NOMINAIS
parirei parira parir INF.
parirs pariras parires parir
parir parira parir XER.
pariremos paririamos parirmos parindo
pariredes paririades parirdes PART.
parirn pariran pariren parido

106
17.3.15. Poder
INDICATIVO SUBXUNTIVO
IMPERATIVO
PRESENTE COPRETRITO PRESENTE
podo poda poida
podes podas poidas pode
pode poda poida
podemos podiamos poidamos
podedes podiades poidades podede
poden podan poidan
PRETRITO ANTEPRETRITO PRETRITO INF. CONX.
puiden puidera puidese poder
puideches puideras puideses poderes
puido puidera puidese poder
puidemos puideramos puidsemos podermos
puidestes puiderades puidsedes poderdes
puideron puideran puidesen poderen
FUTURO POSPRETRITO FUTURO F. NOMINAIS
poderei podera puider INF.
poders poderas puideres poder
poder podera puider XER.
poderemos poderiamos puidermos podendo
poderedes poderiades puiderdes PART.
podern poderan puideren podido

107
17.3.16. a) Poer
INDICATIVO SUBXUNTIVO
IMPERATIVO
PRESENTE COPRETRITO PRESENTE
poo poa poa
pos poas poas pon
pon poa poa
poemos poiamos poamos
poedes poiades poades poede
poen poan poan
PRETRITO ANTEPRETRITO PRETRITO INF. CONX.
puxen puxera puxese poer
puxeches puxeras puxeses poeres
puxo puxera puxese poer
puxemos puxeramos puxsemos poermos
puxestes puxerades puxsedes poerdes
puxeron puxeran puxesen poeren
FUTURO POSPRETRITO FUTURO F. NOMINAIS
poerei poera puxer INF.
poers poeras puxeres poer
poer poera puxer XER.
poeremos poeriamos puxermos poendo
poeredes poeriades puxerdes PART.
poern poeran puxeren posto

108
17.3.16. b) Pr
INDICATIVO SUBXUNTIVO
IMPERATIVO
PRESENTE COPRETRITO PRESENTE
poo pua poa
pos puas poas pon
pon pua poa
pomos puamos poamos
pondes puades poades ponde
pon puan poan
PRETRITO ANTEPRETRITO PRETRITO INF. CONX.
puxen puxera puxese pr
puxeches puxeras puxeses pores
puxo puxera puxese pr
puxemos puxeramos puxsemos pormos
puxestes puxerades puxsedes pordes
puxeron puxeran puxesen poren
FUTURO POSPRETRITO FUTURO F. NOMINAIS
porei pora puxer INF.
pors poras puxeres pr
por pora puxer XER.
poremos poriamos puxermos pondo
poredes poriades puxerdes PART.
porn poran puxeren posto

Conxganse igual que poer e pr os seus derivados,

tanto os formados con prefixos cultos coma cos popula-
res. As, os formados con ante-, a-, com-, contra-, de-, des-
com-, dis-, ex-, im-, indis-, o-, predis-, presu-, pro-, re-,
recom-, su-, super-, tras-, xusta-.

109
17.3.17. Pracer
INDICATIVO SUBXUNTIVO
IMPERATIVO
PRESENTE COPRETRITO PRESENTE
prazo praca praza
praces pracas prazas prace
prace praca praza
pracemos praciamos prazamos
pracedes praciades prazades pracede
pracen pracan prazan
PRETRITO ANTEPRETRITO PRETRITO INF. CONX.
prouguen prouguera prouguese pracer
prougueches prougueras prougueses praceres
prougo prouguera prouguese pracer
prouguemos prougueramos prougusemos pracermos
prouguestes prouguerades prougusedes pracerdes
prougueron prougueran prouguesen praceren
FUTURO POSPRETRITO FUTURO F. NOMINAIS
pracerei pracera prouguer INF.
pracers praceras prougueres pracer
pracer pracera prouguer XER.
praceremos praceriamos prouguermos pracendo
praceredes praceriades prouguerdes PART.
pracern praceran prougueren pracido

Os derivados apracer, compracer e despracer son regu-

lares en todo o paradigma.

110
17.3.18. Querer
INDICATIVO SUBXUNTIVO
IMPERATIVO
PRESENTE COPRETRITO PRESENTE
quero quera queira
queres queras queiras quere
quere quera queira
queremos queriamos queiramos
queredes queriades queirades querede
queren queran queiran
PRETRITO ANTEPRETRITO PRETRITO INF. CONX.
quixen quixera quixese querer
quixeches quixeras quixeses quereres
quixo quixera quixese querer
quixemos quixeramos quixsemos querermos
quixestes quixerades quixsedes quererdes
quixeron quixeran quixesen quereren
FUTURO POSPRETRITO FUTURO F. NOMINAIS
quererei querera quixer INF.
querers quereras quixeres querer
querer querera quixer XER.
quereremos quereriamos quixermos querendo
quereredes quereriades quixerdes PART.
querern quereran quixeren querido

Os derivados cultos de querer (adquirir, inquirir,

requirir) son inmotivados semanticamente; seguen por
tanto a lei xeral de incorporacin de verbos cultos (vide
17.2.6).

111
17.3.19. Rir (vide 17.2.4.5)

17.3.20. Roer (vide 17.2.4.3)

17.3.21. Saber

INDICATIVO SUBXUNTIVO
IMPERATIVO
PRESENTE COPRETRITO PRESENTE
sei saba saiba
sabes sabas saibas sabe
sabe saba saiba
sabemos sabiamos saibamos
sabedes sabiades saibades sabede
saben saban saiban
PRETRITO ANTEPRETRITO PRETRITO INF. CONX.
souben soubera soubese saber
soubeches souberas soubeses saberes
soubo soubera soubese saber
soubemos souberamos soubsemos sabermos
soubestes souberades soubsedes saberdes
souberon souberan soubesen saberen
FUTURO POSPRETRITO FUTURO F. NOMINAIS
saberei sabera souber INF.
sabers saberas souberes saber
saber sabera souber XER.
saberemos saberiamos soubermos sabendo
saberedes saberiades souberdes PART.
sabern saberan souberen sabido

112
17.3.22. Sar (vide 17.2.4.3 e 17.3.1, caberei)

17.3.23. Ser

INDICATIVO SUBXUNTIVO
IMPERATIVO
PRESENTE COPRETRITO PRESENTE
son era sexa
es [E] eras sexas s
[E] era sexa
somos eramos sexamos
sodes erades sexades sede
son eran sexan
PRETRITO ANTEPRETRITO PRETRITO INF. CONX.
fun fora fose ser
fuches foras foses seres
foi fora fose ser
fomos foramos fsemos sermos
fostes forades fsedes serdes
foron foran fosen seren
FUTURO POSPRETRITO FUTURO F. NOMINAIS
serei sera for INF.
sers seras fores ser
ser sera for XER.
seremos seriamos formos sendo
seredes seriades fordes PART.
sern seran foren sido

O verbo defectivo sobreser, por ser inmotivado

semanticamente, regular nos tempos e persoas en que se
conxuga (vide 17.2.4.5).

113
17.3.24. Ter
INDICATIVO SUBXUNTIVO
IMPERATIVO
PRESENTE COPRETRITO PRESENTE
teo tia tea
tes tias teas ten
ten tia tea
temos tiamos teamos
tendes / tedes tiades teades tende / tede
teen tian tean
PRETRITO ANTEPRETRITO PRETRITO INF. CONX.
tiven tivera tivese ter
tiveches tiveras tiveses teres
tivo tivera tivese ter
tivemos tiveramos tivsemos termos
tivestes tiverades tivsedes terdes
tiveron tiveran tivesen teren
FUTURO POSPRETRITO FUTURO F. NOMINAIS
terei tera tiver INF.
ters teras tiveres ter
ter tera tiver XER.
teremos teriamos tivermos tendo
teredes teriades tiverdes PART.
tern teran tiveren tido

Os derivados abster, ater, conter, deter, entreter, man-

ter, reter e soster conxganse igual que ter.

114
17.3.25. Traer
INDICATIVO SUBXUNTIVO
IMPERATIVO
PRESENTE COPRETRITO PRESENTE
traio traa traia
traes traas traias trae
trae traa traia
traemos traamos traiamos
traedes traades traiades traede
traen traan traian
PRETRITO ANTEPRETRITO PRETRITO INF. CONX.
trouxen trouxera trouxese traer
trouxeches trouxeras trouxeses traeres
trouxo trouxera trouxese traer
trouxemos trouxeramos trouxsemos traermos
trouxestes trouxerades trouxsedes traerdes
trouxeron trouxeran trouxesen traeren
FUTURO POSPRETRITO FUTURO F. NOMINAIS
traerei traera trouxer INF.
traers traeras trouxeres traer
traer traera trouxer XER.
traeremos traeriamos trouxermos traendo
traeredes traeriades trouxerdes PART.
traern traeran trouxeren trado

Os derivados abstraer, atraer, contraer, distraer, extraer,

retraer e subtraer, por seren semanticamente inmotivados,
son regulares en todos os tempos: distraio, distraa, dis-
tran, distraera, distraerei, distraera, distraia, distraese, dis-
traer (vide 17.2.4.3).

115
17.3.26. Valer
INDICATIVO SUBXUNTIVO
IMPERATIVO
PRESENTE COPRETRITO PRESENTE
vallo vala valla
vales valas vallas vale
vale vala valla
valemos valiamos vallamos
valedes valiades vallades valede
valen valan vallan
PRETRITO ANTEPRETRITO PRETRITO INF. CONX.
valn nvalera valese valer
valiches valeras valeses valeres
valeu valera valese valer
valemos valeramos valsemos valermos
valestes valerades valsedes valerdes
valero valeran valesen valeren
FUTURO POSPRETRITO FUTURO F. NOMINAIS
valerei valera valer INF.
valers valeras valeres valer
valer valera valer XER.
valeremos valeriamos valermos valendo
valeredes valeriades valerdes PART.
valern valeran valeren valido

Conxgase da mesma maneira o derivado equivaler.

116
17.3.27. Ver
INDICATIVO SUBXUNTIVO
IMPERATIVO
PRESENTE COPRETRITO PRESENTE
vexo va vexa
ves vas vexas ve
ve va vexa
vemos viamos vexamos
vedes viades vexades vede
ven van vexan
PRETRITO ANTEPRETRITO PRETRITO INF. CONX.
vin vira vise ver
viches viras vises veres
viu vira vise ver
vimos viramos vsemos vermos
vistes virades vsedes verdes
viron viran visen veren
FUTURO POSPRETRITO FUTURO F. NOMINAIS
verei vera vir INF.
vers veras vires ver
ver vera vir XER.
veremos veriamos virmos vendo
veredes veriades virdes PART.
vern veran viren visto

Conxganse igual os derivados motivados: entrever,

prever, rever. Prover conxgase como ver nos tempos do
tema de presente e nas formas nominais (provexo, provs...;
prova...; proverei...), mentres que nos tempos do tema de
perfecto tende a facerse regular: provn, proviches, proveu,
provemos, provestes, proveron; provera, etc.; provese, etc.;
prover, etc.

117
17.3.28. Vir
INDICATIVO SUBXUNTIVO
IMPERATIVO
PRESENTE COPRETRITO PRESENTE
veo via vea
vs vias veas ven
vn via vea
vimos viamos veamos
vindes / vides viades veades vinde / vide
veen vian vean
PRETRITO ANTEPRETRITO PRETRITO INF. CONX.
vin viera viese vir
vieches vieras vieses vires
veu viera viese vir
viemos vieramos visemos virmos
viestes vierades visedes virdes
vieron vieran viesen viren
FUTURO POSPRETRITO FUTURO F. NOMINAIS
virei vira vier INF.
virs viras vieres vir
vir vira vier XER.
viremos viriamos viermos vindo
viredes viriades vierdes PART.
virn viran vieren vido

Conxganse igual os derivados de vir (advir, convir,

contravir, desconvir, desavir, devir, intervir, previr, provir,
reconvir, sobrevir), anda que no tema de perfecto algns
deles tendan a conxugarse polo modelo regular (vide
advertir, en 17.2.5.2.1).

118
 18. ADVERBIOS E LOCUCINS ADVER-
BIAIS

18.1. De lugar

beira ao lado / lado embaixo

a carn ao p / p en fronte
a contramn ao redor / redor encima
a rente(s) aqun enriba
abaixo aqu fra
ac arredor lonxe
ac arriba ningures
acol atrs onde
adiante avante preto
a cerca u?
al debaixo vela
aln dentro velaqu
algures derredor xalundes
al detrs derriba
al diante

18.2. De tempo

a cada canto antes

a cada pouco antes de antonte
a deshora antonte
a destempo ao outro da / outro da
a diario ao pouco / pouco
a mido ao raro / raro
a tempo aos poucos / s poucos
acoto arestora
agora arreo
anda s veces
antano asemade

119
 atrs enseguida
axia entn
cando entrementres
cedo hogano
cerca hoxe
daquela hoxe en da
de al a pouco inda
de aqu a pouco logo
de camio ma
de cando en cando mentres
de cando en vez namentres
de momento noutrora
de raro en raro nunca
de tempo en tempo o outro antonte
de vez en cando onte
decontado outrora
decontino para o outro da
decote pasadoma
decoto por veces
deica pouco pouco a pouco
deica un pouco pouco e pouco
deseguida preto
deseguido pronto
despois seguido
detrs sempre
diante tarde
en diante trasantonte
en tempo xa
endexamais xacando
endoutro da xamais

120
18.3. De cantidade e precisin

a medias de sobra moito

abondo de todo nada
algo demasiado por a
apenas de vez pouco
bastante logo s
ben mis soamente
canto malamente talmente
case medio tan
casemente menos tanto
dabondo mesmamente xustamente
de mis mesmo xusto
de menos moi

18.4. De modo

a correr s prsas
a dereitas s toas
a eito asemade
a escape as
a feito ben
fin como
mantenta de balde
prsa de face
a propsito de golpe
a treo de pronto
adrede de propsito
amodo de repente
ao cabo / cabo de socate
ao chou / chou de socato
ao dereito / dereito de speto
ao fin / fin devagar
ao xeito / xeito en balde

121
 engorde pasenio
gratis peor
mal secas
mellor

18.5. De afirmacin

abof de certo tamn

as mesmo si xaora

18.6. De negacin

nin sequera
non tampouco
non xa

18.7. De dbida

acaso quizais
ao mellor / mellor se cadra
disque se callar
poida que seica
quizabes talvez

122
19. PREPOSICINS E LOCUCINS
PREPOSITIVAS
a arriba de
beira de ata
a carn de at
a causa de atrs de
a diferenza de baixo
a forza de baixo de
a par de bardante
parte de bardante de
a pesar de beira de
a poder de cabo
a por de cabo de
a prol de canda
a rente(s) de canto a
a respecto de cara a
a son de cas
a travs de cas de
abaixo de cerca de
acerca de cima de
ademais de co gallo de
aga con
ags con respecto a
aln de conforme (a)
amais de consonte
ante contra
antes de contra de
ao par de / par de de
ao p de / p de de par de
ao redor de / redor de debaixo de
aps deica
aqun de dende
arredor de dentro de

123
 derredor de perante
derriba de por
des por ante
desde por causa de
despois de por cousa de
detrs de por culpa de
diante de por medio de
durante por mor de
en preto de
en canto a quitando
en favor de respecto a
en fronte de respecto de
en lugar de riba de
en par de sacado
en troques de sacando
en vez de salvante
encima de salvo
encol de segundo
enriba de sen
entre senn
excepto so
fra sobre
fra de sobre de
fronte a tocante a
lonxe de tras
malia tras de
mediante verbo de
menos xunta
no canto de xunto a
onda xunto de
para

124
 20. CONXUNCINS E LOCUCINS
CONXUNTIVAS

20.1. Copulativas

a mais mais
e nin
e mais

20.2. Disxuntivas e distributivas

ben...ben ou...ou
cal...cal (que)...que
nin...nin quer...quer
ora...ora volta...volta
ou xa...xa

20.3. Adversativas
a menos que mais
aga que menos que
ags que mentres (que)
agora ben no entanto
agora que non obstante
anda que ora ben
as e todo ora que
bardante que pero
con todo porn
e iso que por iso
emporiso quitado que, quitando que
sacado que, sacando que
en troques
senn
excepto que
senn que
fra de que s que
inda que

125
20.4. Concesivas
a pesar de que malia que
a pouco que mesmo que
anda que nin que
as por (+ adx.) que
ben que por mis que
inda que por moito que
mis que por pouco que
mal que

20.5. Condicionais
a menos que en caso de que
a nada que excepto que
a non ser que excepto se
a non ser se onda non
a pouco que quitado que
aga que quitado se
aga se quitando que
ags que quitando se
ags se sacado que
bardante que sacado se
cando sacando que
caso de que sacando se
catar se salvo que
con que salvo se
con tal de que se
con tal que sempre que
de non ser que senn que
de non ser se

20.6. Causais

como dado que

como queira que pois

126
 pois que porque
por causa de que posto que
por cousa de que que
por culpa de que visto que
por mor de que xa que

20.7. Consecutivas

(as) pois de xeito que

(as) que entn
conque logo
daquela polo tanto
de a que por conseguinte
de forma que por tanto
de maneira que tan(to)... que
de modo que xa que logo

20.8. Finais

a fin de que para que

a que porque
en favor de que que

20.9. Locativas

onde
onde queira que

20.10. Temporais

antes de que apenas

antes que asemade
ao que / que as que

127
 ata que en tanto
at que entre tanto
axia que entrementres
cada vez que inda ben non
cando logo que
cando queira que mal
decontado que mentres
deica que mentres tanto
dende que namentres
des que non ben
desde que (por) en canto
deseguida que sempre que
despois de que tan presto
despois que tan pronto
en canto

20.11. Modais

(as) como consonte segundo

ben como de forma que sen que
coma se de maneira que (tal) cal
como queira que de modo que (tal) como
como se de xeito que tal e como
conforme mal como

20.12. Comparativas

ca como
coma que

20.13. Completivas

que
se
128
 NDICE
Introducin .................................................................. 5
1. O ALFABETO ............................................................. 9
1.1. A grafa b e v ................................................... 10
1.2. As grafas c, qu e z ........................................... 11
1.3. A grafa g ......................................................... 11
1.4. A grafa h ........................................................ 11
1.5. As grafas ll e ................................................ 11
1.6. O n e o m implosivos ...................................... 12
1.7. A grafa nh ...................................................... 12
1.8. As grafas r e rr ................................................ 12
1.9. A grafa x ........................................................ 12
2. A ACENTUACIN ....................................................... 13
2.1. O acento grfico ............................................. 13
2.2. Palabras agudas ............................................... 13
2.3. Palabras graves ................................................ 13
2.4. Palabras esdrxulas .......................................... 14
2.5. Acentuacin de i, u en hiato ............................ 14
2.6. Acentuacin dos estranxeirismos ..................... 14
2.7. Casos especiais de acentuacin ........................ 15
2.7.1. O acento diacrtico ............................... 15
2.7.2. O verbo con pronome encltico e cos alo-
morfos do artigo lo(s), la(s) .................... 18
2.7.3. Os adverbios en -mente. Palabras com-
postas ................................................... 18
2.7.4. Outros casos ......................................... 19
3. O GUIN ................................................................. 20
3.1. O guin nas palabras compostas ..................... 20

129
 3.2. O guin en final de lia .................................. 21
3.2.1. Unha consoante en posicin intervoclica 21
3.2.2. Das consoantes intervoclicas ............. 21
3.2.3. Mis de das consoantes ....................... 22
3.2.4. Prefixos ................................................. 22
3.2.5. Das vogais .......................................... 23
3.2.6. Mis de das vogais .............................. 23
4. USO DAS MAISCULAS ................................................ 24
5. A DIRESE ................................................................ 25
6. O APSTROFO .......................................................... 26
7. OS SIGNOS DE INTERROGACIN E DE ADMIRACIN ....... 27
8. GRUPOS CONSONNTICOS .......................................... 28
8.1. Grupos bl, cl, fl, gl, pl, tl ................................. 29
8.2. Grupos bc, bd, bm, bn, bs, bt, bv e bx ............. 30
8.3. Grupo bs + consoante .................................... 30
8.4. Grupos -ct- e -cc- ........................................... 30
8.5. Grupo -cn- ..................................................... 33
8.6. Grupo -cd- ..................................................... 33
8.7. Grupo [ks] (grafa -x-) .................................... 33
8.8. Grupos -gm-, gn- e -gn- .................................. 34
8.9. Grupos mn-, -mn- e -nm- ............................... 34
8.10. Grupos -mm- e -nn- ....................................... 35
8.11. Grupo -ns- anteconsonntico ......................... 36
8.12. Grupos -pc-, -pn-, -ps- e -pt- ........................... 36
8.13. Consoante + pc, consoante + pt ...................... 37
8,14. Grupos pn-, ps- e pt- ...................................... 38
8.15. Grupos -sc- medial ......................................... 38
8.16. Grupo sc- inicial ............................................. 38
8.17. Grupo -st- ...................................................... 39
8.18. Algunhas observacins sobre a pronuncia dos
grupos cultos ................................................. 39
9. SUFIXOS E TERMINACINS .......................................... 40
9.1. -ancia, -encia, -uencia, -cia, -cio, -za, -zo ......... 40

130
 9.2. -cin, -sin .................................................... 41
9.3. -nte ................................................................ 42
9.4. -mento ............................................................ 43
9.5. -se .................................................................. 43
9.6. -ite e -te .......................................................... 43
9.7. -ble / -bel ........................................................ 44
9.8. -eo, -eu e -ao, -au ............................................ 44
9.9. -ea ................................................................. 45
9.10. -oa ................................................................. 45
9.11. -us, -um, -o ..................................................... 46
9.12. -io / -ia e -ino / -ina .................................... 46
9.13. -e ................................................................... 47
9.14. Masc. -n / fem. -, masc. -ano / fem. -ana .... 47
9.15. Masc. -n / fem. -ana ..................................... 50
9.16. Masc -n / fem. -oa, -ona ............................... 50
9.17. -de ................................................................. 51
9.18. -dade, -tade .................................................... 51
9.19. -dade / -edade / -idade .................................... 52
9.20. -ara / -era .................................................... 52
10. OUTRAS PARTICULARIDADES ....................................... 54
10.1. Alternancia cua-/ca-/co-; gua-/ga-/go- ............... 54
10.2. Ditongo oi ..................................................... 55
10.3. Ditongos ou/oi ............................................... 56
10.4. Ditongos ie, ue ............................................... 56
10.5. Disimulacin, mettese e epntese de r .......... 56
10.6. Encontros voclicos ....................................... 57
11. FORMACIN DO PLURAL ............................................. 59
11.1. Palabras rematadas en vogal ou en ditongo ..... 59
11.2. Palabras rematadas en -r e -z ......................... 59
11.3. Palabras rematadas en -s e -x [ks] .................... 59
11.4. Palabras rematadas en -n ................................ 60
11.5. Palabras rematadas en -l ................................. 60
11.6. Palabras rematadas noutras consoantes ........... 61
12. FORMACIN DO FEMININO ......................................... 62
12.1. Nomes rematados en -n ................................. 62
12.2. Nomes rematados en vogal ou ditongo tnicos 63

131
 12.3. Nomes rematados en -s ................................. 63
12.4. Formacins especiais ...................................... 63
13. COMPARATIVOS E SUPERLATIVOS ................................. 64
14. O ARTIGO ................................................................ 65
14.1. O artigo determinado .................................... 65
14.1.1. Formas .............................................. 65
14.1.2. Contraccins ..................................... 66
14.1.2.1. Contraccin coas preposicins 66
14.1.2.2. Encontro do artigo coa con-
xuncin comparativa ca ...... 67
14.2. O artigo indeterminado ................................. 67
14.2.1. Formas .............................................. 67
14.2.2. Contraccins ..................................... 68
15. PRONOMES ............................................................... 69
15.1. Persoais .......................................................... 69
15.1.1. Serie tnica ........................................ 69
15.1.2. Serie tona ......................................... 70
15.2. Posesivos ........................................................ 71
15.3. Demostrativos ................................................ 72
15.3.1. Paradigma dos pronomes demostrativos 72
15.3.2. Combinacin co indefinido outro ...... 72
15.3.3. Contraccins coas preposicin en e de 73
15.4. Cuantificadores e identificadores .................... 73
15.4.1. Formas dos cuantificadores ................... 73
15.4.2. Formas dos identificadores .................... 74
15.4.3. Contraccins ......................................... 74
15.5. Relativos, interrogativos e exclamativos .......... 75
16. NUMERAIS ................................................................ 76
16.1. Cardinais ....................................................... 76
16.2. Ordinais ........................................................ 77
16.3. Multiplicativos ............................................... 78
16.4. Partitivos ....................................................... 78
17. VERBO ..................................................................... 79
17.1. Paradigmas regulares ...................................... 79

132
17.2. Observacins ................................................. 81
17.2.1. Alteracins grficas ................................ 81
17.2.2. Asimilacins .......................................... 82
17.2.3. Verbos en -cer e -cir ................................ 82
17.2.4. Verbos con radical acabado en vogal ..... 85
17.2.4.1. Verbos acabados en -ear, -oar . 85
17.2.4.2. Verbos acabados en -iar, -uar . 86
17.2.4.3. Verbos acabados en -aer, -oer,
-ar, -or ................................... 88
17.2.4.4. Verbos en -ur ......................... 89
17.2.4.5. Verbos en -er (< -eer) e -ir
(< -iir) ................................ 89
17.2.5. Verbos con radical acabado en vogal ..... 91
17.2.5.1. Verbos en -er ........................... 91
17.2.5.2. Alternancias voclicas nos ver-
bos en -ir ................................ 92
17.2.6. Produtividade da 2 e 3 conxugacins .. 96
17.3. Paradigmas dos verbos irregulares ........................ 97
17.3.1. Caber ..................................................... 97
17.3.2. Caer ....................................................... 98
17.3.3. Crer ....................................................... 98
17.3.4. Dar ........................................................ 98
17.3.5. Dicir ...................................................... 99
17.3.6. Doer ...................................................... 100
17.3.7. Estar ....................................................... 100
17.3.8. Facer ...................................................... 101
17.3.9. Haber .................................................... 102
17.3.10. Ir ............................................................ 103
17.3.11. Ler ......................................................... 104
17.3.12. Moer ...................................................... 104
17.3.13. a) Or ..................................................... 104
17.3.13. b) Ouvir ................................................. 105
17.3.14. Parir ....................................................... 106
17.3.15. Poder ..................................................... 107
17.3.16. a) Poer ................................................. 108
17.3.16. b) Pr ..................................................... 109
17.3.17. Pracer ..................................................... 110
17.3.18. Querer ................................................... 111

133
 17.3.19. Rir .......................................................... 112
17.3.20. Roer ....................................................... 112
17.3.21. Saber ...................................................... 112
17.3.22. Sar ......................................................... 113
17.3.23. Ser .......................................................... 113
17.3.24. Ter ......................................................... 114
17.3.25. Traer ...................................................... 115
17.3.26. Valer ....................................................... 116
17.3.27. Ver ......................................................... 117
17.3.28. Vir .......................................................... 118
18. ADVERBIOS E LOCUCINS ADVERBIAIS .......................... 119
18.1. De lugar ........................................................ 119
18.2. De tempo ...................................................... 119
18.3. De cantidade e precisin ................................ 121
18.4. De modo ....................................................... 121
18.5. De afirmacin ................................................ 122
18.6. De negacin ................................................... 122
18.7. De dbida ..................................................... 122
19. PREPOSICINS E LOCUCINS PREPOSITIVAS ................... 123
20. CONXUNCINS E LOCUCINS CONXUNTIVAS ................ 125
20.1. Copulativas ................................................. 125
20.2. Disxuntivas e distributivas ........................... 125
20.3. Adversativas ................................................. 125
20.4. Concesivas ................................................... 126
20.5. Condicionais ............................................... 126
20.6. Causais ........................................................ 126
20.7. Consecutivas ............................................... 127
20.8. Finais ........................................................... 127
20.9. Locativas ..................................................... 127
20.10. Temporais .................................................... 127
20.11. Modais ........................................................ 128
20.12. Comparativas .............................................. 128
20.13. Completivas ................................................ 128

134