KATEDRA ZA MEHANIZACIJU

MAINSKI FAKULTET U BEOGRADU

Transportni ureaji

Uvod u transportnu tehniku

Profesor dr Nenad Zrni, izvodi sa

predavanja
Katedra: Katedra za mehanizaciju
Modul: Transportno inenjerstvo, konstrukcije i logistika
Predmet: Transportni ureaji, 6.4.5, ESPB bodovi - 6

Predmetni nastavnik: Profesor dr Nenad Zrni, dipl.in.

Asistent: mr Vlada Gai, dipl.in.
Prijem studenata: Kabinet 510 (V sprat), posle predavanja i vebi

Predispitne aktivnosti: ukupno 65 bodova

Redovnost pohaanja nastave: 10 bodova
Kolokvijum sa ocenjivanjem: 3 kolokvijuma 15 bodova = 45 bodova
Izvetaj sa laboratorijskih raunarskih vebi: 10 bodova
Uslov za polaganje zavrnog ispita: 35 bodova
Zavrni ispit: 35 bodova, polae se pismeno/usmeno, tri pitanja sa predavanja

Osnovna literatura:
Nenad Zrni: Izvodi sa predavanja u elektronskoj formi
Davor Ostri i Slobodan Toi: Dizalice, Mainski fakultet Beograd, 2005

Pomona literatura:
Slobodan Toi, Proraun maina neprekidnog transporta i dizalinih ureaja,
Mainski fakultet Beograd, 2001.
Sava Dedijer: Transportni ureaji, Graevinska knjiga Beograd, 1987.
Osnove i podela transporta
 Trokovi pretovara, kopnenog i
vodnog transporta, uporeenje

Jedinini transportni trokovi, C1,C2, C3 su

funkcije trokova, zavise od rastojanja
transporta, D1=(500-750) km, D2=oko 1,500 km

Trokovi transporta po TEU,

1TEU=1 kontejner od 20 stopa,
zavise od kapaciteta

Transportni trokovi, kontejnerski tranport

Spoljnji trokovi u Eurima za
1000 tona kilometara

Investicioni trokovi u Eurima za

1000 tona kilometara
 Kretanje materijala unutranji transport

Transport spada u grupu pomonih proizvodnih (industrija, graevinarstvo, rudarstvo,

pretovar) procesa. U proizvodnji postoji neprekidno kretanje materijala (veih i manjih
dimenzija, u komadima ili rastresitim stanju, ili tenom i gasovitom stanju) u toku radnih
operacija i izmeu njih, bilo sa prekidima ili neprekidnim tokom). Koliina materijala
koja se prenese sa jednog na drugo mesto u odreenom intervalu vremena predstavlja
kapacitet transporta.
U transportnom lancu postoje utovar materijala na transportno sredstvo, prenos
(transport, pretovar) i istovar materijala na odreenom mestu. Na mestu dodira dva
transportna sredstva vri se pretovar. Unutranji transport je spona izmeu spoljanjeg
transporta i pojedinih radnih mesta.
Prema nainu rada sve transportne maine dele se na:
Maine sa prekidnim (periodinim, ciklinim) radom (transportni ciklus se obavlja sa
prekidima posle obavljenih pojedinih faza),
Maine sa neprekidnim (kontinualnim) radom (bolje i ravnomernije korienje maine,
manji trokovi pogona, odravanja i nadzora, moe se primeniti samo ako je priprema
materijala hranjenje maine ravnomerno i osigurano.
Vrsta i oblik materijala mogu da predodrede nain transporta.
Po pravcu kretanja materijala transport moe da bude horizontalan, vertikalan ili
kombinovan.
Po nainu pogona transportne maine su sa runim i motornim pogonom.
U obavljanju kretanja materijala uestvuju pomoni ureaji kao to su bunkeri,
rezervoari, zatvarai, levkovi, i slino.
Parametri za visok kvalitativni deo prilikom realizacije transportnih usluga su
sledei:
1) Tehnika baza koju ine savremena transportna sredstva, i savremena infrastruktura
novih transportnih tehnologija;
2) Oblikovanje jedininih tereta (palete, kontejneri, itd.)
3) Logistika podrka realizacije savremenih transportnih tehnologija (informaciona
tehnologija, elektronika, elektronska komunikacija, pedicija, kontrola kvaliteta..)
Integralni transport: Kombinacija vie naina transporta, javlja se poetkom 20 veka, i
prati je kontejnerizacija.
Multimodalni transport: Prenos robe (kontejnera) sa najmanje dve vrste transporta.
Intermodalni transport: Prenos robe koristei vie od jedne vrste transporta. Najee
se ovaj pojam vezuje za transport robe kamionima na poetku, zatim eleznicom na
veim meuregionalnim rastojanjima, i ponovo kamionom do krajnje destinacije, ili:
Prenos kontejnera (kontejnerizovanog tereta) razliitim vidovima transporta, kamion,
eleznica, brod, avion.
 Poloaj transportnih ureaja i maina u okviru logistike Pretovar
Kopno-brod

Pretovar
Skladini deo

transporter

Upravna zgrada

Kapija
 Primeri transportno logistikih sistema terminala, reni

Bazel, Rajna

Strazbur,
Rajna

Krems, Austrija
Enns, Austrija, Dunav
 Primeri transportno logistikih sistema terminala, morski

Paragon, Amsterdam Hamburg

New Jersey
Bayport terminal, Houston
Brzi razvoj industrije u drugoj polovini devetnaestog i poetkom dvadesetog veka
nametnuo je i brzi razvoj dizalica i drugih maina za dizanje i prenoenje delova,
robe i ostalog materijala. Potrebu za transportom sve veih koliina materijala i robe i
sve sloenije tehnoloke zahteve morale su da prate i ispunjavaju i transportne
maine, kako maine tzv. prekidnog transporta, tako i maine neprekidnog
transporta, u koje spadaju transporteri, elevatori, konvejeri i si. Danas nema oblasti
industrije u kojoj se ne primenjuju transportne maine:

u industrijskim halama za premetanje delova, materijala, remont maina,

u livnicama za transport odlivaka i materijala,
u morskim i renim lukama za pretovar robe,
u elezarama u sastavu tehnolokog procesa i za skladitenje rude,
u graevinarstvu, rudarstvu, skladitima u industriji, robnim skladitima, hidro
i termo elektranama, itd.

U delu maina prekidnog transporta najbrojniju grupu ine dizalice.

Shodno tome, za razvoj dizalinih maina su znaajna tri osnovna perioda, koji se
odnose na vrste pogona dizalinih maina, prema kojima se dizaline maine mogu
razvrstati u tri osnovne grupe:

1. maine sa runim pogonom (od antikih vremena do danas);

2. maine sa parnim pogonom (istorija, od 19 veka, gotovo se vie ne primenjuju);
3. maine sa elektropogonom (od 1881.), hidraulinim pogonom od 19 veka (voda i
ulje), pneumatskim pogonom i sa SUS motorima (od 1895. godine).
 Pogoni transportnih ureaja i maina
Runi pogon (mehanizmi koji retko rade i relativno kratko vreme, kod mehanizama
dizalica male nosivosti i sa kratkim radnim hodom, maks. runa sila 200 N.
1. Parni pogon (prevazien, kod eleznikih i plovnih dizalica), nizak stepen korisnog
dejstva, glomazno postrojenje, neophodnost dranja kotla sve vreme pod parom,
velika teina maine, nezavistan rad od spoljnih izvora energije.
2. Pogon motorima sa unutranjim sagorevanjem (kod mobilnih i plovnih dizalica,
viljukara, vei stepen korisnog dejstva, stalna spremnost za rad, lako zaustavljanje
motora, manje dimenzije i teine motora, ne dozvoljava vee preoptereenje ni u
kraem vremenu, izbor motora prema najveem moguem teretu, ne moe se
ostvariti obrtanje na suprotnu stranu.
3. Hidraulini i pneumatski pogon (hidraulini pogon - mobilne dizalice, podizai,
liftovi, sastoji se iz pumpe, razvodnika, radnih cilindara sa klipovima, i vodova, hod
klipa do 3 m, sigurna eksploatacija, regulisanje brzine promenom protoka radnog
fluida u jedinici vremena, ureaji bez prenosnog mehanizma, manje dimenzije i
teine, ravnomeran pogon i jednostavno upravljanje, potrebna velika tanost kod
izrade delova, neekonominost pri dizanju manjeg tereta od proraunatog jer
potronja tenosti ne zavisi od veliine tereta koji se die, sloenost dodavanja fluida
kod pokretnih ureaja, neophodnost primene specijalnih tenosti pri niskim
temperaturama, primena ograniena jer su pri veim hodovima dui cilindri to vodi
ka glomaznosti konstrukcije; pneumatski pogon - vitla.
4. Elektrini pogon (motori jednosmerne i naizmenine struje, najrasprostranjeniji,
mogunost izrade potpuno odvojenih i nezavisnih pogona, lako upravljanje i kontrola
rada i mogunost automatizacije rada maine, mala potronja energije, spremnost
motora za trenutni poetak rada, mora se osmisliti napajanje elektrinom energijom).
 Hidraulini pogon

Hidraulini
lift
Runi pogon, runa lanana dizalica
Dizalica sa hidraulinim
pogonom dizanja strele

Pneumatski pogon

Parni pogon, 1939, poslednja

parna dizalica u SAD koja jo radi Dizel motori, dizalica sa pneumaticima i viljukar
 Elektrini pogon

Vitlo sa kolicima na elektrini pogon Dizalica na elektrini pogon

Savremene konstrukcije dizalinih maina predstavljaju sloeno projektovane i
proizvedene konstrukcije uz potpunu primenu napredne tehnologije aktuelne
mainogradnje.
Dizalice variraju prema nosivosti od nekoliko desetina kilograma, do vie stotina tona
na gigantskim dizalicama koje slue za opsluivanje luka, brana, hidro-centrala, kao
i na snanim hidraulinim dizalicama.
Osnovni pravci razvoja dizalino transportnih maina mogu se definisati kao strateki
ciljevi i to:
1. Dalje irenje oblasti primene dizalino transportnih maina i njihovo konstruktivno i
tehnoloko usavravanje;
2. Omoguavanje zamene dizalinih elemenata i sklopova, to u znatnoj meri
poveava ekonominost izrade, montae i remonta dizalice i njenih podsklopova i
sklopova;
3. Smanjenje vibracija i neeljenog dejstva na ivotnu sredinu (eko maine) i zatita
mehanizama od preuranjenog habanja;
4. Automatizacija i jednostavnost u upravljanju radnim mehanizmima uz primenu
potrebnih zatitnih ureaja za bezbednost i zatitu pri radu;
5. Primena visokovrednih i alternativnih materijala za odgovorne i teko optereene
elemente konstrukcije dizalice;
6. Opremanje dizalica specijalizovanim zahvatnim ureajima za podizanje tereta u cilju
skraivanja vremena zadravanja pri vezivanju i skidanju tereta.
Uporedo sa time, potrebno je dalje poveavati eksploatacione karakteristike maina.
Zbog toga se prilikom izrade elemenata i sklopova dizalice mora sve obavljati
prema specijalno razraenim tehnikim uslovima. Takoe je potrebno sprovoditi i
naunu organizaciju u sistemu za plansko usluno obavljanje remontnih radova.
 Runa dizalica sa zupastom polugom

Runa hidraulina dizalica

Runa dizalica sa
zavojnim vretenom
Runo lanano vitlo
Elektrino vitlo sa kolicima
Mosna dizalica
Portalna dizalica
Kabl kran
Pretovarni most
Portalni manipulator

Dizalice manipulatori i roboti

Konzolna dizalica Luka portalna dizalica
Toranjska dizaliza - GSD
 Obrtne dizalice

Mobilne dizalice
 Plovne dizalice

Derik kran
 Mehanizovane garae

Liftovi

Kofiasti podiza skip ureaj

 Viljukari

Podizne platforme
Prema vrsti transportovanog materijala, mogu se transportovati:

Komadni materijal (generalni tereti komadni tereti heterogenog sastava, pojedinani

tereti, maine, ureaji i/ili njihovo delovi, polufabrikati gvoe i elini proizvodi, roba, ili
tereti nastali pakovanjem materijala u vree, sanduke, kutije, posude, bale, bave,
palete, kontejnere); Osnovne karakteristike komadnih tereta su njihova masa koja
odreuje nosivost dizalice, i njihove dimenzije i geometrijski oblici koje odreuju
dimenzije elemenata transportera, npr. zahvatnih ureaja). Zahvatni ureaji za generalne
terete su kuka, uzengije, traverze koje na krajevima imaju pokretne ili nepokretne kuke,
hvataljke, kljeta, spreder, elektromagneti koji se koriste za delove od elika, u
livnicama, valjaonicama, pneumatski zahvatni ureaji.

Rasuti materijal (komadasti, zrnasti, prakasti, moe se sipati i grabiti, npr. ugalj,
gvozdena ruda, boksit, cement, sumpor, fosfati, itarice, itd., karakteriu se uglom
slobodnog nasipanja materijala kao prirodnim svojstvom, krupnoom granulacije,
abrazivnou, vlanou, lepljivou, itd.); Izbor pretovarne mehanizacije zavisi najee
od krupnoe granulacije rasutog materijala. Standardni zahvatni ureaj za rasute teret su
grabilice, magneti, hidraulini i pneumatski sistemi, elevatori sa koficama, rotori sa
koficama.

Teni i gasoviti tereti (sirova nafta, derivati, hemijski proizvodi, teni gasovi, pretovaruju
se bez ambalae, osnovne karakteristike su gustina, viskozitet, zapaljivost, agresivnost,
itd.);