Limon Yetistiriciligi PDF

T.C.
MLL ETM BAKANLII
MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN
GLENDRLMES PROJES)
BAHECLK
LMON YETTRCL
ANKARA 2008
Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller;
Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile
onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak
yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda
amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim
materyalleridir (Ders Notlardr).
Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye
rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve
gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda
uygulanmaya balanmtr.
Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii
kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas
nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir.
rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik
kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler.
Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr.
Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda
satlamaz.
NDEKLER
AIKLAMALAR ....................................................................................................................ii
GR .......................................................................................................................................1
RENME FAALYET1 ....................................................................................................3
1. LMON.................................................................................................................................3
1.1. Limon Yetitiricilii......................................................................................................3
1.1.1. Tanm ve nemi ...................................................................................................3
1.1.2. eitleri.................................................................................................................. 5
1.1.3. Genel stekleri......................................................................................................15
1.1.4. retimi................................................................................................................. 18
1.2. Bahe Tesisi ................................................................................................................ 28
1.2.1. Limon Bahesi Yerinin Seimi............................................................................ 28
1.2.2 Limon Bahe Tesisi .............................................................................................. 28
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 32
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 34
RENME FAALYET2 ..................................................................................................37
2. KLTREL LEMLER ..................................................................................................37
2.1. Sulama......................................................................................................................... 37
2.1.1. Sulama htiyacn Tespit Etme............................................................................. 38
2.1.2. Sulama Yntemleri .............................................................................................. 41
2.2. lalama....................................................................................................................... 43
2.3. Gbreleme................................................................................................................... 57
2.3.1. Gbre eitleri.....................................................................................................58
2.4. Budama ve Destek Salama........................................................................................ 59
2.5. Yardmc Kltrel lemler ......................................................................................... 65
RENME FAALYET3 ..................................................................................................69
3. HASAT LEMLER.........................................................................................................69
3.1. Hasat Zaman .............................................................................................................. 69
3.2. Hasadn Yapl.......................................................................................................... 71
3.3. Pazara Hazrlama ........................................................................................................72
3.4. Depolama .................................................................................................................... 77
3.4.1. Limonlarn Muhafazas iin Gerekli artlar ........................................................ 78
3.4.2. Limon Muhafazasnda Mevcut Durum................................................................ 79
3.4.3. Limon Muhafazasnda Yaplan Hatalar............................................................... 80
3.4.4. Doal Depolar......................................................................................................80
3.4.5. Depo Oransal Nemi ............................................................................................. 81
3.4.6. Limon Muhafazasnda Dikkat Edilecek Konular ................................................ 82
MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 87
CEVAP ANAHTARLARI .....................................................................................................89
NERLEN KAYNAKLAR..................................................................................................91
KAYNAKA ......................................................................................................................... 92
i
AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD 621EEH031
ALAN Bahecilik
DAL/MESLEK Meyvecilik
MODLN ADI Limon Yetitiricilii

Gerekli ortam salandnda, tekniine uygun olarak
MODLN TANIMI
limon yetitiricisi hazrlayan renme materyalidir.
SRE 40/16
N KOUL n koulu yoktur.
YETERLK Limon yetitirmek
Genel Ama
Gerekli ortam salandnda, tekniine uygun olarak
limon yetitiricilii yapabileceksiniz.
Amalar
1. Ekolojik ve ekonomik artlara uygun limon bahesi
MODLN AMACI
kurabileceksiniz.
2. Zamannda ve tekniine uygun olarak kltrel
bakm ilemlerini yapabileceksiniz.
3. Tekniine uygun olarak meyvelerin hasadn
yapabileceksiniz.
Ortam: Tepegz, yaz tahtas, internet ortam, snf, sera

ETM RETM
ORTAMLARI VE Donanm: Televizyon, VCD, DVD, tepegz, projeksiyon,
DONANIMLARI bilgisayar, mikroskop
Modln iinde yer alan her renci faaliyetinden sonra

verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.
LME VE
Modln sonunda ise kazandnz bilgi, beceri, tavrlar
DEERLENDRME
lmek amacyla retmen tarafndan hazrlanacak lme
aralar ile deerlendirileceksiniz.
ii
GR
GR
Sevgili renci,
lkemiz, ekolojik koullarn uygunluu nedeniyle, baz tropik meyveler dndaki tm

meyvelerin ekonomik olarak retilebildii nadir lkeler arasndadr. zellikle, lkemizin
tarafnn denizlerle evrili olmas, ok eitli meyve trlerinin yetitirilmesinde etkili
olmaktadr. Akdeniz ve Ege Blgeleri ve Dou Karadeniz Blgesinde Rize sahil eridi
boyunca tm turungil trleri yetitirilmektedir.
Limon, lman iklime sahip btn memleketlerde kltr ekilleri yetitirilen yaprak
dkmeyen, uucu ya tayan kk aalarn meyvesidir. Dnyada olduu gibi, lkemizde
de portakaldan sonra en ok retilen narenciye tr limondur. Bu modlde; limonun nemi,
bahe tesisi, fidann ekimi, aa sulama, budama, gbreleme, ilalama, hasat, depolama ve
pazara hazrlama gibi konular reneceksiniz.
Limon i ve d piyasas olan bir meyvedir. Limon, insanlarn her mevsimde tkettii,
aya orbaya limon! diye semt pazarlarnda satlan bir meyvedir. Limonun yetitiricilii
ile uraan birok aile i imkan bulmu olmaktadr. Hasat zaman blge iilerinin
yetmedii zaman i blgelerden de mevsimlik ii transferi ile insanlarmza eknomik katk
salamakadr. Tm k aylarnda devam eden hasat ve hasat sonras pazara hazrlama
ilerinden dolay yaklak 4-6 ay iiler alarak ekonomik ynden desteklenmektedir.
Limonlar 12 ay yeil kalan bir aatr. Bunun iinde srekli bakm ister. Hassas
olmasndan dolay kltrel ilemler srasnda ok dikkat edilmelidir ki, retici olarak hasat
zamannda ve sonrasnda yzmz glsn.
1
2
RENME FAALYET1
RENME FAALYET1
AMA
Gerekli ortam salandnda ekolojik ve ekonomik artlara uygun limon bahesi
kurabileceksiniz.
ARATIRMA
Bir manav veya semt pazarna karak limon eitleri hakknda bilgi toplamaya
alnz.
Limon bahe tesisinde limon fideleri arasndaki mesafeler ne kadar
olmaldr,aratrnz.
1. LMON
1.1. Limon Yetitiricilii
1.1.1. Tanm ve nemi
Limon (Citrus); lman iklime sahip btn memleketlerde, kltr ekilleri yetitirilen
yaprak dkmeyen, uucu ya tayan bu kk aalarn meyveleridir, lkemizde ok
sevilir. Ege ve Akdeniz gibi blgelerde neredeyse her evin bahesinde bir limon aac
bulunur. En ok bilinen narenciye trlerinden biridir.
Fotoraf 1.1: Limon aac meyveleri
3
lkemizde turungil retimimizin %20 sini limonlar oluturur. Limonun anavatan
Kuzey Hindistan ya da in' in gneyidir. Ancak asidi yksek Akdeniz tipi limonun M 3
bin yllarnda bugnk Irak snrlar iinde de yetitiini, Nippur' da yaplan kazlardaki
limon ekirdeklerinden reniyoruz. Mezopotamya uygarl ile Hindistan arasnda
balantnn varl biliniyor. Dolaysyla, limonun Hindistan'dan Ortadou'ya bu ticaret
balantlar kapsamnda getirildii sanlyor. Akdeniz' in dou kesimi, bu arada Anadolu' nun
gneyi, limon ve ailesini ok eski dnemlerden beri tanyor, sofralarnda kullanyor. Kuzey
Avrupa ise limonla Hal Seferleri sayesinde tant. 12. yzylda Kuds' fethetmek iin
yola kan valyeler, burada tandklar limonu lkelerine getirmeye baladlar. Ksa sre
sonra ngiltere' ye, spanya ve Portekiz' den, tatl limon ykl ilk gemi yanamaya balad.
ngilizler, ekisinden nce tatlsyla tanm oldu.
Her derde deva, kk vitamin deposu limon; ila yerine kullanld gibi, kadnlar
gzelletirmek iin de kullanlyor. Limon, astma ve mide rahatszlklarna da iyi geliyor.
Sar, oval, bir ucu kabark limonun grn ekici olduu kadar da karakteristiktir. Ancak
hepimiz limonu ho d grn uruna deil, hemen her derde deva eki, asitli suyu iin
alrz.
Fotoraf 1.2: Yemekte limon
Limonun ekilii, dildeki tat gzeneklerini uyarp tkrk salglanmasn artrr.

Birka damla limon suyu, yiyeceklerden saysz tat nanslar alglamamz salar. Yediimiz
hemen her yiyecekte, ok az miktarlarda da olsa limon asidi bulunur; aksi takdirde, o
yiyecekleri tatsz, yavan olarak alglarz. Limon suyu ya da limon kabuunun tad;
sebzelerin, et ve tatllarn lezzetini glendirir.
Turungillerde tr ve eit dalm blgelere zg kimlik kazanm ve her blge

kendi eitleriyle zdelemitir. Durum bu adan deerlendirildiinde; Dou Akdeniz
Blgesi nde Ktdiken, talyan memeli, nterdonato, Molla Mehmet ve Lamas limonlar
yetitirilmektedir. Bu balamda, Bat Akdeniz Blgesi nde nterdonato ve Kbrs limonu
retimi yaplmaktadr. Ege Blgesinin gney ksmnda nterdonato limonu retimi
yaplmaktadr.
4
Trkiyede limon retiminin byk bir ksm taze olarak tketilmektedir. Taze ve
endstriyel tketim birlikte dikkate alnarak her tr iin ayr ayr kii bana tketim kg
olarak hesaplanmtr. 1997 yl Trkiye nfusu dikkate alnarak yaplan deerlendirmelere
gre limonda 2,56 kglk bir tketimin olduu grlmtr.
Limonlar da dier meyve trlerinde olduu gibi taze ve endstriyel i tketimden arta
kalan ve d satm kalitesinde olan ksm eitli lkelere ihra edilmektedir. Trkiye nin
limon ihracat miktar 359.206.735 kg dr. Bunun 190.273.628 kg nterdonat limonu,
159.727.232 kg n Lamas limonu, 3.857.990 kg n Ktdiken limonu, 4.049.973 kg n
Meyer limonu ve geri kalan ksmn ise Yatak limonlar ve tatl limonlar oluturmaktadr.
1.1.2. eitleri
Mevcut turungil retimimizin %20' sini limonlar oluturur. Balca nemli limon
eitleri ve zellikleri aada ksaca verilmitir.
1.1.2.1. Lamas Limonu
Bu eit, ekoloji seici olduunda Trkiye' nin Akdeniz Blgesindeki Mersin ilinin
batsnda (Erdemli-Silifke) zel bir blgede yetitirilebilmektedir. Meyvesi orta byklkte,
silindirik, boyun halkal ve belirgin memelidir. Meyve kabuu sar renkli stn tat ve kokuya
sahip sulu bir limon cinsidir, dzgn ve parlaktr. Lamas, uygun koullarda dokuz ay sreyle
depolanabilmektedir. Trkiyede retilen en kaliteli limon eididir.
Aac pek yksek boylu, kuvvetli byr, dal sistemi olduka sk, ok verimlidir. Orta
mevsim eididir. Hasada kasm aynda balanr. Ekoloji dna karldnda kalite nemli
lde der. Ukurudan hastalana duyarldr. Depolamaya elverilidir.
Fotoraf 1.3 Lamas limon meyvesi
5
Lamas Limon
Lamas Limonu zellikleri u zellikleri

Tr Limon
eit Lamas
Tescil Durumu Tescilsiz
Hasat Dnemi Kasm ba-ubat
Aa zerinde Kalma Durumu Yok
Souktan Zararlanma Eii (C) 0
Muhafaza Durumu Var
Aa Habitsu Gl ve verimli
Dikenlilik Durumu Var
Periyodisite Durumu Var
Ekolojik Seicilik Var
Ekonomik Verime Yatma Ya 10-12
Meyve Kabuk Rengi Koyu saman rengi
Przllk Yok
Meyve Arl (gram) 110-120 g
Kabuk Kalnl nce
Soyulabilirlik Zor
Puflama Ge hast edildiinde grlr.
ekirdeklilik Az ekirdekli
Meyve Eti Rengi Sar
Tad ve Lezzet Eki-yi
Meyve Suyu Durumu Sulu
Verim (kg/Aa)(10-12 Yanda) 130-150
Tketim ekli Skmalk-Sofralk
Endstride Kullanm
Tablo 1.1; Lamas limonu zellikleri
1.1.2.2. talyan Memeli Limon (Kara Limon)
Adndan da anlalaca gibi talyan kkenli olduu sanlan, Trkiye ye giri tarihi
bilinmeyen en eski yerli limon eitlerimizdendir. Dou Akdeniz blgesinde talyan
memeli, Bat Akdeniz blgesinde Demre Dikensiz ve Kara Limon olarak adlandrlr.
Trkiye de en ok retilen eitlerden biridir. ok verimli olan bu limon her yl boyu
dzenli olarak rn verir. Tm Akdeniz blgesinde yetitirilebilen tlayan memelinin genel
zelikleri aadaki tablo 1.2 de gsterilmitir.
6
Fotoraf 1.4: talyan memeli limon
talyan Memeli Limon (Kara Limon)

Tr Limon
eit Kara limon
Tescil Durumu Tescilli
Hasat Dnemi Kasm-ocak ay ortas
Aa zerinde Kalma Durumu Var
Muhafaza Durumu Var (10-12 C'de )
Aa Habitsu Orta byklkte
Dikenlilik Durumu Yok
Periyodisite Durumu Yok
Ekolojik Seicilik Yok
Meyve Kabuk Rengi Limon sars
Przllk Hafif przl
Meyve Arl (gr) 125-130 gr
Kabuk Kalnl Orta kalnlkta
Soyulabilirlik Zor
Puflama Ge hasat edildiinde grlebilir.
ekirdeklilik ok ekirdekli
Meyve Eti Rengi Sar
Tad ve Lezzet Eki, iyi
Endstride Kullanm
Tablo 1.2: talyan memeli limon zellikleri
1.1.2.3. Molla Mehmet Limonu
Trkiye' de daha ok Mersin ilinde yaygndr. Kkeni zerinde belirgin bir bilgi
yoktur. Meyveleri sar renklidir. Kabuk girintili kntl, orta kalnlktadr ve kalnl 5,54
mm' dir. Meyvenin sap tarafnda belirgin bir boyun bulunur. Meme, kt ve kaba yapldr.
Suda znebilir kuru madde miktar % 8-10, titre edilebilir asit ierii % 6-10' civarndadr.
ok nemli bir yerli limon eididir. Ukurutan hastalna (Phoma tracheiphila) greceli
dayankll vardr. Yksek verimli ve olduka dzenli rn verir.
7
Fotoraf 1.5: Molla Mehmet limonu
Molla Mehmet Limon zellikleri

Menei Trkiye olabilir kayda rastlanmamtr.
Belirleme yl Tespit edilememitir.
Meyve kabuu Sar renkli, girintili kntl, orta kalnlktadr.
Meyve eti Sar
Meyveler eliptik ekillidir. Sap tarafnda belirgin bir
Meyve ekli
boyun bulunur.
Meyve ap 63-65 mm
Meyve arl 130-135 g
Kabuun ete ball Sk
Usare miktar %35 - 45
ekirdek says 11-15
Puflama Ge hasat edilirse grlebilir.
Olgunlama / hasat Kasm - ocak
Periyodisite -
Tablo 1.3: Molla Mehmet limon zellikleri
1.1.2.4. Kbrs Limonu
Bu limon eidi daha ok Alanya, Anamur yresinde yaygndr. 1920lerde Kbrs tan
getirildii sanlmaktadr. Meyve kabuu sar renkli, parlak, dzgn, dalgal ve kalnl 5,24
mm' dir. Meyveleri oval-silindirik ekillidir. Sap ksmnda belirgin saylabilecek bir boyun
olmasna karn limonlara zg ''meme" yok denecek kadar kktr. eidin en belirgin
zellii budur. Kalitesi yksek bir yerli limon eididir. Asit ierii % 7-10 civarndadr.
ok erken rne yatan bu eidin aalar olduka verimlidir. Meyveler kasm ay
ortalarndan itibaren olgunlar; ancak, depolamaya fazla elverili deildir. Aa kuvvetli ve
dik byr.
8
Fotoraf 1.6: Kbrs limonu
Kbrs Limonu zellikleri

Tr Limon
eit Kbrs
Hasat Dnemi Kasm ay
Muhafaza Durumu Yok
Aa Habitsu Kuvvetli, dikine byr.
Dikenlilik Durumu Az dikenli
Meyve Kabuk Rengi Sar
Przllk Var
Meyve Arl (gr) 100-110 g
Kabuk Kalnl Kaln
Soyulabilirlik Orta
Puflama Var
Meyve Eti Rengi Sar
Tad ve Lezzet Eki-yi
Meyve Suyu Durumu Orta
Endstride Kullanm
Tablo 1.4: Kbrs limonun zellikleri
1.1.2.5. Ktdiken Limonu
Trkiye' de retilen en eski limon eidi olup retimi ve depolamas en fazla yaplan
bir eittir. ok stn meyve kalitesine sahiptir.
9
Meyve kabuu dzgn, parlak, meyve etine sk bal, yeil sar veya limon sars
renktedir. Meme ksm fazla gelimemitir. Meyve elips eklindedir. ekirdeklidir. Bol sulu
ve yksek asitlidir. Yksek verimlidir ve dzenli meyve verir. Aalar orta kuvvette byr.
Meyvelerin aa zerinde dalm dzgndr. Orta mevsim eididir.
Depolamaya uygun olduu iin kasm ayndan ubat ayna kadar hasat edilebilir.
Uygun koullarda hasat edilen, paketlenen ve depolanan bu eit 9 ay sre ile muhafaza
edilebilir. Ancak ukurutan hastalna hassastr. Daha ok el ve Hatay illerinde yetitirilir.
rgp ve Greme' nin doal kaya maaralarnda depoland iin yatak limonu adn alr.
Fotoraf 1.7: Ktdiken limonu
Ktdiken limonu zellikleri

Tr Limon
eit Ktdiken
Hasat Dnemi Kasm-ubat aylar
Muhafaza Durumu Var (10-12 C'de 9-12 ay)
Aa Habitsu Kuvvetli
Dikenlilik Durumu Az dikenli
Meyve Kabuk Rengi Ak yeil sar
Przllk Yok
Kabuk Kalnl Kaln kabuklu
Soyulabilirlik Zor
Puflama Yok
ekirdeklilik ok ekirdekli
Meyve Eti Rengi Sar
Tad ve Lezzet Eki, ok iyi
Verim (kg/Aa)(10-12 Yanda) 150180
Endstride Kullanm
Tablo 1.5: Ktdiken limonu zellikleri
10
1.1.2.6. Enterdonat Limonu
En erkenci bir tr olan Enterdonat, dnyada en ok Trkiye' nin Dou Akdeniz

Blgesi' nde yetitirilmektedir. Dnyann en fazla Enterdonat reten lkesi 450.000 ton ile
Trkiye' dir. Meyvesi byk, uzun ve silindirik biimindedir. Meyvenin en belirgin zellii,
meme bann yana yatk olmasdr. Meyve kabuu, dzgn, ak yeil renkli ve parlaktr.
ekirdek says az olan meyvenin eti, yeilimsi sar renktedir. Erkenci bir tr olduu iin
depolamaya elverili deildir. Aalar orta kuvvetli ve dikensize yakndr. Periyodisiteye
eilimi vardr. hracat dnemi; eyll - ekim - kasm aralk aylardr.
Fotoraf 1.8: Enterdonat limonu
Hasada, meyvelerin %30 u sar dzeyine ulald zaman balanr ve d pazardaki

taze limon boluunu doldurur; bu nedenle Trkiye' nin limon ihracatnda nemli bir pay
vardr. Ukurutan hastalna oransal olarak dayankldr. Meyveler olgunlatktan sonra
aa zerinde uzun sre bekletilirse irileir ve pazar deerini yitirir. Dikim alanlarndaki art
hz son yllarda azalmtr.
Enterdonat Limonu zellikleri

Tr Limon
eit nterdonat
Hasat Dnemi Eyll sonu-ekim ay ortas
Muhafaza Durumu Yok
Aa Habitsu Yuvarlak tal, orta byklkte
Periyodisite Durumu Var
Ekolojik Seicilik zellikle Dou Akdeniz Blgesi
Meyve Kabuk Rengi Ak yeil
Przllk Yok
Meyve Arl (gr) 105-110 g
Kabuk Kalnl nce
Soyulabilirlik Orta
Puflama Var
ekirdeklilik Az ekirdekli (6-7)
Meyve Eti Rengi Yeilimsi sar
11
Tad ve Lezzet Eki- yi
Meyve Suyu Durumu Dk
Endstride Kullanm
Tablo 1.6: Enterdonat limonu zellikleri
1.1.2.7. Mayer Limonu
Mayerin dier limon eitlerinden farkl bir zellii maxsimum 2,5-3m boyunda
olmalar, keza meyveden ban kaldrp da boya gitmeye zaman yok gibidir. Taze gz
srgnleri de olmadndan dona kar dier eit limonlara nazaran daha dayankl
olmaktadr. Yediveren eiti, yln her mevsiminde meyve vermekte olup bol gneli ve
gece gndz arasndaki scaklk farknn fazla olmad iklimi sevmektedir. Sfr derecede
taze filizler kurur, dikimden itibaren 2-3 yl k souklarna kar naylon altna alnmal, kk
evresi uval paralaryla, samanla ve talala dona kar korunmaldr. Portakal limon
karm bir tad mevcuttur. Mayer limon dikildikten 1 yl sonra meyve vermeye balar. Baz
merakl veya istekli insanlarmz bu mayer limonlar saksda yetitirip meyve almaktadr.
Evlerin gne gren balkonlarnda rahatlkla yetiebilir.
Fotoraf 1.9: Mayer limonu
Mayer Limonu zellikleri
Tr Limon
eit Mayer
Eyll aynda eki, kn tatl limon,
Hasat Dnemi
ilkbaharda tatl limon gibidir.
Souktan Zararlanma Eii (C) -2
Muhafaza Durumu Yok
Aa Habitsu Orta byklkte
12
Meyve Kabuk Rengi Sarms portakal rengi
Przllk Yok
Meyve Arl (gr) 120 g
Kabuk Kalnl nce
Soyulabilirlik Orta
Puflama Yolk
ekirdeklilik ekirdekli
Meyve Eti Rengi Koyu sar
Tad ve Lezzet Eki deil
Tketim ekli Sofralk-skmalk
Endstride Kullanm Yok
Tablo 1.7: Mayer limonu zellikleri
1.1.2.8. Lisbon Limonu

Mayer limonun iki kat byklnde, kaln kabuu ile dikkat eken limon eididir.
Fotoraf 1.10: Lisbon limonu
Lisbon Limon zellikleri

Tr Limon
eit Lisbon
Hasat Dnemi Aralk-mart aylar
Muhafaza Durumu Yok
Aa Habitsu Kuvvetli byr
Meyve Kabuk Rengi Sar
Przllk Yok
13
Kabuk Kalnl Orta
Soyulabilirlik Orta
Puflama Var
Meyve Eti Rengi Sar
Tad ve Lezzet Eki, ok iyi
Tketim ekli
Endstride Kullanm Var
Tablo 1.8: Lisbon limon zellikleri
1.1.2.9. Lime (Misket veya Yeil) Limon
Trkiye de yeil limon veya Misket limon olarak bilinir. Muhteem bir tad vardr,
mojito gibi kokteyl ve ieceklerin yapmnda tketilir. Yemek ve tatllarda tatlandrc olarak
da kullanlr.
Fotoraf 1.11: Lime limonu
Lime Limon zellikleri

Tr Limon
eit Lime
Hasat Dnemi Eyll-ekim
Souktan Zararlanma Eii (C) -1
Muhafaza Durumu Yok
Aa Habitsu Kuvvetli, dank tal, al formunda
Meyve Kabuk Rengi Yeil
Przllk Var
Meyve Arl (gram) Kk
Kabuk Kalnl nce
14
Soyulabilirlik Orta
Puflama Yok
ekirdeklilik Orta ekirdekli
Meyve Eti Rengi Yeilimsi sar
Tad ve Lezzet Eki, aromal
Meyve Suyu Durumu Orta
Tketim ekli
Endstride Kullanm
Tablo 1.9: Lime (Misket) limon zellikleri
1.1.3. Genel stekleri
Limon yetitiricilii, youn olarak emek-sermaye ve zaman isteyen bir konudur; bu

yzden ekoloji, bahe planlamas ve eit seimi, doru deerlendirilerek, ok iyi
anlalmas ve irdelenmesi gereken konulardr. Bir limon bahesinin planlanmasnda birinci
adm, evreyle ilgili zelliklerin tespitidir. Ekoloji denildiinde iklim ve toprak zellikleri
anlalmaktadr.
1.1.3.1. Toprak stei
Dikimden nce arazinin topra, mutlaka analiz ettirilmelidir. Turungil bahesi tesis
edilecek yerin toprak derinlii en az 1,5-2 m olmaldr. Turungil yetitiriciliinde zerinde
durulacak esas konu, topran havalanan bir yapya sahip olmasdr; nk turungil kkleri
yksek oranda oksijen ister ve havaszla ok duyarl olup boulma tepkisi gsterir. Bu
sebeple toprak, havalanan-szek bir karakter tamaldr.
Limonlarn etkili kk derinlii 30-90 cm dir. Topran havalanma miktar dtke

kkler toprak yzeyine doru kar. Limon kkleri; ok elverili toprak koullar ve analara
bal olarak yatay biimde 7,5 m uzakla kadar yaylabilir.
Limonlar iin uygun topraklar; hafif ve orta ar yapda, iyi drene olabilen, gevek ve
iyi havalanabilen, kumlu, kumlu-tnl, tnl, killi tnl yapdaki topraklardr. Bunlar ierisinde,
szek ve iyi havalanabilen kumlu-tnl topraklar ise en uygun olandr. Taban suyu yksek
olan topraklar hi sevmez. Byle yerlerde, mutlaka drenaj yaplmaldr. Ar bnyeli ve
fazla kireli topraklar da turungiller iin tercih edilmez..
Taban suyu seviyesi 1,5-2 mnin altnda orta bnyeli (kumlu-tnl, killi-tnl), gevek, zengin,
havadar, yapda, su geirgenlii iyi olan topraklar limon yetitiricilii iin uygundur. Ayrca
toprak pH s 5,5-6 olmas idealdir. Limonlarda emici kklerin % 8590 kadar topran 0-
90 cm lik katmannda bulunur. Genel olarak saak kkler 5-120 cmde bulunur. Dikim
ncesi en az 120 cmye kadar toprak rnei alnmal ve sonucuna baklarak uygunsa bahe
tesis edilmelidir. Eim %3 ve daha fazla ise teraslama yaplabilir. Topraktaki kire miktarna
mutlaka baklmal; nk kire orannn %5in zerinde olmas P, Fe gibi elementlerin
almn byk oranda etkilemektedir.
15
Bunun yan sra bahe kurulacak topran fizksel nitelikleri aadaki gibi olmaldr.
pH hafif asit veya ntr; yoksa hafif alkali olmaldr.

Kil oran %20yi kesinlikle gememelidir. Kum oran %50 civarnda olmas
istenir. Tn oran %20 civarnda olamldr.
Topran geirgenlii 10-20 cm/saat olmaldr. Bu deer fazla olursa toprak ok
szek olacandan besin maddeleri, gbre ykanmak suretiyle akar gider.
Topran ierdei boluk-gzenek ok nemlidir. Topraktaki gzenek oran
hibir zaman %10 un altna dmemelidir. Dk ise havalanamaz, elverili
deildir.
Limonlar iin topraktaki tuz miktar %0,30 u gememelidir. Ayrca yanl
sulama ve drenajszlk tuzluluu tevik eder.
1.1.3.2. klim stei
Limonlar lkemizde Akdeniz ve Ege Blgelerindeki, iklim artlarnn uygun olduu

yrelerde yetitirilir. klim faktrleri denildiinde temelde scaklk anlalmaktadr.
Limonlarn yaylma alann en snrlayc etmen dk scaklklardr. Dk scaklklar,
limonlarda meyve verimlilii ve kalitesini birinci derecede etkileyen iklim faktrleridir.
Yetitiriciliini snrlayan en nemli iklim olay, dk scaklklardr(don). Trlerin dk
scaklklara dayankllar farkllklar gsterir. Limon 0C altnda zarar grr. Zararn iddeti
don olaynn sresine baldr. Uzun srerse zarar da artar.
kinci nemli iklim faktr, rzgrdr. Rzgr, hem iddetiyle (aalarn krlmas,
meyve dkm), hem de soukluuyla turungillere zarar verir. iddetli rzgrlardan
korunmak, kaliteli ve bol meyve elde edebilmek iin, bahenin kenarna rzgarkran
dikilmelidir; bunun iin, yayvan ve dikine gelien serviler tercih edilir. Aralar 1 m ' den
daha sk olmamaldr.
Turungil yetitiricilii, dnyada 400 Kuzey enlemi ile 400 gney

enlemi arasnda
yaplmaktadr. Bu enlemler ierisinde 3 ana blge bulunur.
Tropik blge; 230 Kuzey enlem ile 230 Gney enlemi arasnda kalan blgedir.
Semitropik blge; 230300 Kuzey enlemleri ile 230-300 Gney enlemleri
arasndaki blgedir.
Subtropik blge; 300-400 Kuzey enlemleri ile 300-400 Gney enlemleri
arasndaki blgedir.
Tropik iklim kuanda gece-gndz aras scaklk fark 1-2 0C dir. Btn yl
boyunca da 40C fark eder. Yamur ormanlar bulunmas nedeniyle ok fazla ya vardr.
Baz noktalarda ortalama yllk ya metrekare bana 15-18 metreye kadar kar. Sulama
gerekmez.
16
Semitropik iklim kuanda yal ve kurak olmak zere iki mevsim vardr. Yal
mevsimde iklim daha ok tropiklere benzer. Baz noktalarda ya metrekare bana 8-10
metreye kar. Ancak bunun belli bir blgesinde ya kesilir, kurak mevsim balar kurak
mevsim daha ok ocak-nisan arasdr. Bu blgelerde sulama gerekir. Yazn en yksek
scaklk 330 kn 220C dir. Gece gndz aras scaklk fark 4-50C olur. Dolaysyla tropik
kuaktaki gibi oransal nem srekli ok yksek olmayp; kurak mevsimde dk, yal
mevsimde yksektir.
Subtropik iklim kuanda ise ara iklim tipi karmza kmaktadr. Scak subtropik
iklim olarak adlandrlan ara kuakta zellikle Akdeniz de daha ok l etkisi grlr.
Yalar kstl, oransal nem dk ve k ok lktr. Bu iklim karakterine Kuzey Afrika
kylar ve bir lee kadar srail e dek uzanan Akdeniz kylarnda grmekteyiz. Bu iklim
kuanda deniz kys yerler olumlu iken i blgelere gittike ok farkllk gsterir. Dalarn
denize dik olarak konumland yerlerde yksek rakmda bal nem art sz konusu
olduundan yksekliklerde nem arz etmektedir. Orta subtropik iklimde yazlar scak- kurak,
klar yal ve lktr. Yani bizdeki iklim orta subtropik karakterdedir. K aylarnda belli
bir nem younluu vardr. Kuru rzgr nedeniyle yazn ve sonbahar balangcnda sulama
ok nemlidir. Ayrca denize yaknlk-uzaklk, hava oransal nemli etkileyeceinden trlerin
yerleimi de deiir. rnein; oransal nem bakmndan kalite dk olacandan ukurova
yresi limon iin elverili deildir. Buna karlk denize yakn ve oransal nemin yksek
olmas nedeniyle Mersin, Erdemli ve Silifke eridi, limona uygundur. Serin subtropik
iklimde yazlar greceli olarak serin ve nispeten daha yal olup klar serindir ve hatta
dzenli kar yalar olabilir. Kar zararlar grlebilmektedir. rnein, Rize ve Edremit bu
gruptadr. zmir, Seferihisar ve Gmll serin subtropie yakn zelliklere sahiptir; bu
yzden buralarda portakal ve limon yetimez sadece Satsuma mandarini yetiir.
Limonlarda zorunlu dinlenme yoktur. evre koullar elverili olduu srece byme
srer fakat subtropiklerde gelime dnemleri sz konusudur ve byme ift sigmoid bir eri
izler.
Resim 1.1: Trkiye' de limon yetien blgeleri gsterir harita
17
Ekoloji tespitinde scaklk durumunu belirlerken souk akn gz nnnde
bulundurmamz gerekmektedir; nk Anadoludan Akdenize doru daima bir souk
hava akm sz konusudur. Bu ak boylu boyunca uzanan Toros Dalar tarafndan
engellenmektedir.
Dalarn souk akn engelleyii kademeli bir engelleme olup ovann sahile yakn
kesimleri ile souk havann biriktii blgeler turungil yetitiricilii asndan risk
tamaktadr. zellikle Mersin Erdemli sahili boyunca uzanan arpk yaplama, Toros
Dalarndan sahile doru esen rzgrlarla akan souk havann hareketini engelleyerek, sahile
yakn olan limon bahelerinde souk havann glgelenmesine sebep olmaktadr. Bu da k
souklarndan meydana gelecek zararlar artrmakta ve limon bahelerini tehdit etmektedir.
rnein; Adana da souktan en ok zarar ovann sahil ksm grr; bu yzden bahelerin
yamalara tesis edilmesi, souk zarar riskini minimuma indirmektedir.
1.1.4. retimi
Fidan retiminde kullanlacak tohumlar mutlaka virs ve virs benzeri hastalklardan

temiz olduu bilinen aalardan alnmaldr. Tohum retiminde kullanlacak meyveler aa
zerinden hasat edilmeli, yere dm meyveler tohum retiminde kullanlmamaldr; nk
meyvelerin dolaysyla tohumlarn mantari hastalklarla bulamas sz konusudur.
Fotoraf 1.12: Turun rleri

1.1.4.1. Tohum Ekimi
Tohumlar, tohum yast olarak kullanlan sehpalara ya da plastikten yaplm kasalara

ekilebilir. Tohum kasalar ve sehpalar yeterli sulamann yaplabilmesi iin st ksmnda 2-3
cm boluk kalacak ekilde har karm ile doldurulur. Tohumlar ablon yardm ile sra
zeri 2,5 cm, sra aras 4 cm olacak ekilde ve 1 cm derinlikte ekilir. Tohumlarn zeri 1 cm
kalnlnda harla kapatlr. Bir lata yardm ile stteki har bastrldktan sonra szge
balkl hortumlarla haftada bir kez sulanmaldr.
18
Fotoraf 1.13: Tohum ekimi
1.1.4.2. rlerin artlmas
Tohum yastndaki rler 1015 cm boya ulatklarnda ierisinde har karm

bulunan polietilen torbalara artlr. Ortalamadan nemli derecede byk ya da kk boya
sahip rler ile anormal yaprak zellii gsteren tip d rler kullanlmamaldr.
Seilen rler kk tuvalet budamalar yapldktan yani fazlalk ve kvrlm olan

kkleri alndktan sonra 4,5-5,5 litrelik plastik torbalara artlr. artma, dikim kazklar
yardmyla alan deliklere, rleri yerletirip yan taraflardan bastrlarak yaplr.
artmadan hemen sonra bitkiler sulanmaldr. Plastik torba ve sakslar, yeterli sulamann
yaplabilmesi iin st ksmnda 2-3 cm boluk kalacak ekilde doldurulmaldr.
Fotoraf 1.14: Plastik torbalara arlm rler
1.1.4.3. rlerin Bakm
r yetitiricilii sresince seralarda scaklk ve nem kontrol altnda tutulmal,

sulamann dzenli yaplmasna zen gsterilmelidir; aksi durumda, zellikle yksek scaklk,
%50 nin altndaki oransal nem ve sulamadaki dzensizlikler, bitkileri strese sokar. Strese
girmi bitkilerde tepe bymesi durur ve yan gzlerden srgn oluumu artar. rler 30-
35 cm boya ulatklarnda hereklere balanr.
19
Fotoraf 1.15: rlerin bakm
1.1.4.4. rlerin Alanmas
erlerde a, iki deiik zamanda yaplr. En iyi sonu alnan alama zaman eyll-
ekim dneminde yaplan durgun gz asdr. lkbaharn girmesi ve fidanlarda filizlenmenin
(srgn) balad zamanlarda Martn 20sinden balayarak nisan ve mays aylar ierisinde
srgn gz asnn yaplma zamandr. Yukarda belirtilen balama tarihi mevsim artlarna
bal olarak daha nce veya daha sonrada balayabilir. Burada nemli olan aalarn
uyanmas, yeterli s ve bir don olma ihtimalinin uzak olmasdr. A yapmaya balamadan
nce ana zerindeki diken ve srgn gibi fazlalklar alnr. nceden az bileylenmi ve
dezenfekte edilmi a ba kullanarak aya balanr. Ayrca yaplan alar balamada
kullandmz a balar da ann tutmas asndan ok nemlidir. Bunun iin kullanmamz
gereken a ba piyasada satlan ve plastikten yaplm olan erit a balardr.
Fotoraf 1.16: A iin gz alm
20
rler 1 m boy ortalamasna veya 0,5 cm ap ortalamasna ulatklarnda
alanabilir. rler alama byklne tohum ekiminden itibaren 8-9 ay ierisinde
ular. Alamada genellikle T gz as kullanlr. Alama ykseklii 25-30 cm olmaldr.
Kullanlacak a gzleri, virs ve virs benzeri hastalklardan temiz olmaldr; bu

nedenle a gzleri virs ve benzeri hastalklardan temiz, a gz reten resmi kurululardan
temin edilmelidir. Antalya Narenciye ve Seraclk Aratrma Enstits ve buna benzer
aratrma enstitleri virs ve virs benzeri hastalklardan temiz a gz reterek fidan
retimi yapan resmi ve zel kurumlara datmaktadr.
Fotoraf 1.17: Yeni yaplm a noktasnn a ba ile sarlmas
Alanan gzlerin srmesini abuklatrmak ve fidan geliimini hzlandrmak iin 15-

20 gn sonra, a noktasnn 5 cm zerinden tepe kesilir. Gzler, alamadan 15-20 gn sonra
srmeye balar. Bu arada a balar zlmelidir. Srgn boylar 15 cmye ulanca herekler
balanr. Alanan gzn dnda anatan kan srgnlerin bymesine izin verilmez ve
dzenli olarak koparlr. Alanan gzden kan srgn 60 cm boya ulatnda trnak a
noktasnn hemen stnden yaplan kesimle kartlr. Srgn boyu 80-100 cmye ulatnda
tepeleri 75 cmden; satsumalar yava gelitii iin 65 cm den vurulur. Kesim yaplan bu
ykseklie talandrma ykseklii denir.
Fotoraf 1.18: Tutmu a
21
Kesim yerinin altndan birok gz srer. Tepeden itibaren 10 cmlik ksmdan kan
srgnlerden 3 tanesi ana dallar oluturmak zere braklr ve dier srgnler alnr.
Braklacak srgnlerin aaca iyi bir ta oluturacak ekilde olmasna zen gsterilmelidir.
ekil budamas tamamlanan fidanlar sera koullarndan, doal koullara kolay uyum
salamas iin yar glgeli tel seralarda bekletilir ve toprakla kavuaca an bekler.
1.1.4.5. Analar
Akdeniz Blgesinde yetitirilen btn eitlerin, uygun anac turuntur. Satsuma

mandarini yetitirilecek yreler iin ise ana olarak yaprakl melezleri uygun olmaktadr.
Melezlerden Troyer ve Carrizo kullanlmaktadr.
Turungiller; dnyada en fazla retimi yaplan meyve grubudur. nsan

beslenmesindeki nemi, kendine has renk ve kokusu, kozmetik sanayinin ham
maddelerinden oluu bunun nedenlerinden bazlardr. Tohum ve dier vegetatif yollarla da
oaltlabilen turungiller hastalklar, iklim ve toprak artlar nedeniyle ounlukla ana
zerine alanarak oaltlmaktadr.
1920 li yllardaki Tristeza (Gren) salgn ve Florida da meydana gelen don

olaylar sonunda dnyada turungil analar zerine ciddi almalar yaplmaya balanm ve
deiik zellikte analar ortaya karlmtr. Hastalk ve evre artlarna uyum yannda aac
erken meyveye yatrmak, aa mrn uzatmak, verimi artrmak, sk dikim, meyve kalitesini
ykseltmek gibi amalarla ana kullanlmaktadr.
deal bir turungil anacnda aranacak zellikler:
Hastalk ve zararllara dayankl olmaldr.

Yrenin toprak zelliklerine uyumlu olmaldr.
klim koullarna zellikle souklara dayankllk gstermelidir.
Ana olarak kullanlan meyveleri ok ekirdekli olmaldr.
Ana eit tohumlarnda poliembriyoni oran yksek olmaldr.
yi bir turungil anacnn, alandnda ana-kalem uyumas bakmndan son
derece iyi zellikler gstermesi lazmdr.
Ana kullanm bahis olduunda virs hastalklar byk nem tamaktadr. Bu

hastalklara kar turungil analarnda tepkiler farkldr. En nemlisi Tristeza (Gren)
hastaldr. Gren hastal iin hemen karmza kan ana turuntur. Dayankllk
mekanizmas ve hassasiyet virsn kendinden kaynaklanmaz. Tristeza da lm birden olur.
Daha meyveye frsat vermeden aa kurur gider. Hastalklara, ilalama blmnde detayl
olarak deineceiz.
Souklara dayanmada en ok kullanacamz Yaprakl ve melezleridir ama dier

zelliklerini de gz nne almak gerekir. yaprakl anacn kireli ve tuzlu topraklarda
hassasiyeti fazladr.
22
Kirece ve tuza dayanma bakmndan deerlendirildiinde; Yaprakl anacn her
ikisine de duyarl olduu grlr. Dou Akdeniz de fazla kullanlmaz. Kirece en dayankl
ana turuntur. Tuzlulua dayankl analar ise Kleopatra mandarini ve Rangpur Laym dr.
Ar ve slak topraklarda Yaprakl en elverili anatr. Kaba Limon ve Rangpur

Laym hemen lr. Kuru topraklarda limon ve volkameriana kullanlr. Meyve kalitesini
ykseltmek iinse Yaprakl ve melezleri tercih edilir. Erken meyveye yatrmak iin
Yaprakl ve melezleri avantajldr.
lkemiz iin genelde; Dou Karadeniz Blgesinde Yaprakl, Ege de Sitranj

(Carrizo ve Troyer), Akdeniz de (Gney Ege dahil) turun kullanlr.
nemli Turungil Analar
Turun (Citrus aurantium): 1920 li yllara kadar dnyann pek ok yerinde ana
olarak turun kullanlmaktayd; ancak o yllarda meydana gelen Tristeza (Gren) virs
hastal salgn sonucu dnyada yaklak 200 milyon turungil aac yok oldu. Bunun
sonucu olarak hzlanan ana almalaryla birlikte farkl analar elde edildi ve turun
kullanm geriledi.
Limonlarn bazlar ve Satsuma mandarini dndaki tr ve eitlerle genellikle iyi

uyuma gsterir. Turun zerine al aalar standart byklkte ta oluturur. Nuseller
embriyonu oran yksektir. oaltlmas ve alanmas kolaydr. Exocortis (Cceleme) ve
Xyloporosis (Gzenek) hastalklarna dayankldr. Ukurutan (Phoma tracheiphila)
hastalna duyarldr. Baz turun analar Phytophthora ya dayankl iken bazlar
hassastr; nk btn turun analar ayn zellikte deildir. lkemizde Dou Akdeniz
kesiminde yaplan alma sonucu 31 adet farkl turun klonu saptanmtr. Turun, ar
topraklarda geliebilir, kirece kar dayankldr ve kazk kk yapmaya eilimlidir.
Fotoraf 1.19: Turun meyvesi
Trkiye de Mula dahil tm Akdeniz sahilinde ana olarak kullanlr. Dnyada ise
Tristeza nn yaygn olmad yerlerde daha ok Akdeniz evresinde ve bir miktarda
ABDde kullanlmaktadr.
23
Tm Akdeniz Blgesinde Yaygn Olarak Kullanlan Turuncun zellikleri
Kolay oaltlr.
Kireli topraklara dayankldr.
Tristeza (Gren) ve ukurutan hastalklarna duyarldr.
Baz limonlar ve satsuma mandarini ile iyi uyumaz.
Cceleme, Gzenek virs hastal ve kk boaz rklne dayankldr.
Ar topraklarda geliebilir, kazk kk eilimi vardr.
Turun zerine al aalar standart ta olutururlar.
Dona dayanm iyidir.
Aada Ana Olarak Turun Kullanlarak Elde Edilmi Limon Fideleri

Greceksiniz
ANA ED
TURUN
Kara limon (Molla Mehmet)

Fotoraf 1.20: Turunca kara limon alanm fideler
24
ANA ED
TURUN
Enterdonato
Fotoraf 1.21: Turunca enterdonato limon alanm fideler
ANA ED
TURUN
Ktdiken
Fotoraf 1.22:Turunca ktdiken limon alanm fideler
25
ANA ED
TURUN
Kbrs
Fotoraf 1.23:Turunca Kbrs limon alanm fideler
Yaprakl (Poncirus trifoliata): Subtropik koullarda yapran dken bir anatr.

nemli zelliklerinden biri soua dayankl olmasdr; ancak scak iklimlerde soua
hassastr. Kk sistemi nispeten kk olup, ar-killi topraklara uyum salayabilmektedir.
Phytophthora ya dayankl, Ukurutan, Tristeza (Gren), Xyloporosis (Gzenek),
Psorosis (Kavlama) hastalklarna kar toleransldr. Nematodlara, kirece ve tuza kar
duyarldr. Mekanik yolla tanan Exocortis (Cceleme) hastalna ok duyarl olduundan
zellikle budama aletleri iyi dezenfekte edilmelidir.
Fotoraf 1.24: yaprakl ana ve meyvesi
yaprakl, zerine al aac erken meyveye yatrr ve meyve kalitesini olumlu

ynde etkiler. zellikle Eureka grubu limonlar (r. Ktdiken) ve laymlar dndaki tr ve
eitlerle genellikle iyi uyuma gsterir.
26
Trkiye de nemli olan Dou Karadeniz de ve az miktarda Finike-Kumluca
civarlarnda kullanlr. Dnyada Brezilya, Akdeniz evresi, Avustralya, Uzakdou (zellikle
Japonya da Satsuma mandarini iin) ve ABDde kullanlmaktadr.
Fotoraf 1.25: yaprakl ana
Genel Olarak Yaprakl (Poncirus trifoliata)

Ana zellikleri
K souklarna en ok dayanan anatr.

Kk boaz rklne dayankldr.
Akdeniz iklim kuanda sorunlar vardr. Daha ok Karadeniz ve Ege ky
eridinde yaygndr.
Limonlarla zellikle Ktdikenle uyumas iyi deildir.
Erken verim alnmasn salar.
Cceleme hari dier virs hastalklarna dayankldr.
Kireli ve tuzlu topraklara dayanamaz, kloroz balar. Nematod a da duyarldr.
Portakal ve satsuma iin uygun bir anatr.
Bodurlatrma zellii vardr.
Bu analarn dnda dnyada bir ksm nceleri kullanlm bir ksm az da olsa
gnmzde de kullanlan analar vardr.
Turungil yetitiriciliinde ana seiminde anacn zellikleri yannda yetitirilecek tr

ve eit, iklim ve toprak artlar, hastalklar gz nnde bulundurulmal ve seim dikkatli
yaplmaldr.
Bir dier nemli konu ise son yllarda analarda da eit kavramnn geliiyor
olmasdr. Bir anacn tm bireyleri ayn zellii gstermeyebilmektedir. Ana seiminde bu
durum da dikkate alnmaldr.
27
1.2. Bahe Tesisi
1.2.1. Limon Bahesi Yerinin Seimi
Limon bahesi tesis edilecek yerin seiminde, yetitirilecek tr ve eit iin en yksek
ve en dk scaklklar dnlmelidir. Bahe tesis edilecek yerin rzgr zararna kar
korunakl olmasna dikkat edilmelidir. Bahe i drenaja sahip olmal ve bahede yeterince
derin ve verimli, yeksenak bir toprak bulunmaldr. Ayrca bahede sulama iin yeter
miktarda ve iyi kalitede su kullanlmaldr. Bahe tesisi iin seilen alan, donlara ska maruz
kalmamaldr. Bahenin en az on yllk iklim kaytlar gzden karlmamaldr. Don gl
oluumuna uygun ukur ve alak araziler ile vadi tabanlarnda bahe tesisinden
kanlmaldr. Fazla ya alan alak arazilerde ise suyun drene edilebilme olanaklar iyi
aratrlmaldr.
Kaliteli ve bol meyve elde edebilmek iin, bahenin kenarna aralar 1 metreden daha
sk olmayacak ekilde rzgr kran dikilmelidir. Rzgr kranlar duruma gre bahenin tm
etrafna dikilebilir. Bunun iin, yayvan ve dikine gelien serviler tercih edilir.
1.2.2 Limon Bahe Tesisi
Fide Temini
Turungil yetitiricilii iin, ncelikle, kaliteli fidan retimi veya temini gerekir.
Ticari turungil fidan yetitiriciliinde en ok kullanlan yntem, r analar zerine
istenilen eidi gz as ile alamaktr. Turungil aalarndan bol verim alnabilmesi iin;
bahe tesisinde virs ve virs benzeri hastalklardan temiz, ana-kalem uyumas iyi,
nematodlardan ari, trnn zelliklerini tayan, bir rnek ve hzl gelime gsteren salkl
fidanlarn kullanlmas gereklidir.
Topran Hazrlanmas
ncelikle tarlann tesfiyesi yaplmal ve pulluk taban olarak anlan sert ksm
mutlaka patlatlmaldr. En iyi patlatma zaman topran kuru olduu eyll aydr.
Fotoraf 1.26: Tarla ilemede kullanlan traktr pulluu
28
Tesfiye ve patlatmas yaplm topran dikimden nce ocak - ubat aylarnda uygun
bir herbisit ile ilalanmas, bahe tesisinden sonra sorun yaratan yabanc otlara kar alnan
tedbirlerin banda gelir.
Dikim ukurlarnn Almas
Turungiller iin kare, dikdrtgen ve gen dikim yaplabilir. Fakat yaplan dikim
toprak ileme, sulama, ilalama gibi kltrel ilemlere engel olmamaldr. Bunun iin kare
dikim tercih dilmelidir.
Geni bahelerin tesisinde ukurlar burgu ile almaldr. Fakat burgu ile ukur
aarken ya ve ar yapl topraklarda, ukurun yan duvarlarnda kaymak tabakas oluur.
Bel veya krek ile bu sert tabaka alnmaldr. Kk alanlarda kazma ve krek ile ukur
am en yaygn yntemdir
Fotoraf 1.27: Fide yalaklarn kazmak iin kullanlan burgu mak. ve dikim ukuru
Seilen trn ve eidin aa bykl, arazinin eimi ve uygulanacak kltrel

ilemler dnlerek dikim yaplacak yerler lm yaplarak tespit edilir. Dikim iin iki
fidan arasnn 7x7m olmas uygundur. ukurlarn almasnda deiik teknikler
kullanlmasna karn en uygunu, krek ve bel ile almasdr. ukurlarda 35 - 40 cm ap ve
35 - 40 cm derinlik yeterlidir.
Dikim
lkemizde uygun dikim zaman ilkbahar dnemidir. ubat ortalarndan nisan

sonlarna kadar, dikime devam edilebilir. Dikimden nce, fidanlarda budama yaplmaldr.
Fidanlarn tutmas ve gelimesi iin polietilen torbalarda yetitirilen fidanlarda da, dikim
budamas uygulanmaldr. Polietilen torbalardaki fidanlar, genellikle glge evlerinde ve
seralarda yetitirildiklerinden; dikimden nce, topluca 10-15 gn sreyle, gne altnda
bekletilmelidir.
Limon fidan dikilecek yerde srt yaplr. Fidanlar dikilmeden nce ukura konacak
har hazrlanmaldr. Bu ama iin iki krek iyi yanm iftlik gbresi ve 200gr 3x15 gbresi
kullanlabilir. Bu malzemeler alan ukurun yannda toprak stne atlr ve yeterli miktarda
yzey topra ile kartrlr. ukurun iine bu karmdan fidann konaca dzeye kadar
doldurulur.
29
Fotoraf 1.28: Baheye dikilmek zere hazrlanm fidanlar
Plastik tp ierisinde getirilen fidanlar bir gn nce sulanmaldr. Plastik torba iki
taraftan kesilerek uzaklatrlr. Fidann kkleri kontrol edilir. Oluan kazk kk, dipte
gelimi ve kvrlm ise bu ksm kesilerek uzaklatrlr. Fidanlarn kk ve gvdesinde
kullanlacak ak, makas gibi tm kesicilerin kullanmadan nce %2 lik sodyum hipoklorid
zeltisi ierisine batrlarak sterilizasyonu gereklidir. zellikle gen bahelerde kesinlikle
steril edilmemi aletler kullanlmamaldr; nk blgemizde bulunan exocortis ve cachexia
hastalklar a gzleri ve kesici aletlerle tanmaktadr. Blgemizde en uygun dikim zaman
ubat-mart aylardr.
Kklerin temizlenmesinden sonra fidan tala doldurulmu toprak zerine konularak

dikim yaplr. Turungil bitkisi derin dikilmemelidir. Dikimden sonra toprak sktrlmal,
fidan bana en az 35-40 litre can suyu verilmelidir. Toprak kurumadan ikinci bir sulama
yaplmaldr. Dikim toprak tavl iken yaplmaldr.
30
Resim 1.2: Fidann topraa dikimini gsterir resim
Dikim Sonras Yaplacak ler
Fidanlar iyice tutuncaya kadar toprak tipine gre 10-15 gnde bir sulanmaldr.
Fidann dikiminden sonra dengeli ve salam bir ta oluturmak amacyla 60 cm den tepe
kesimi yaplmaldr. A noktas ile kesim yeri arasndaki mesafe 5-6 cm olmaldr.
Gen fidanlarn gvdeleri, gnein zararndan korunmak amacyla gazete kad veya
kaln katla sarlmaldr. Fidan bydke kt yerine kire badanas yaplmaldr. Yalnz
kire tek bana kullanldnda abuk ykanan ve dklen bir maddedir. Bunun iin kirecin
ierisine az miktarda beyaz tutkal kartrlmaldr.
Sk aralklarla dikilmi eski bahelerden, yeterli miktarda ve kaliteli meyve elde etmek
iin, aalarn mutlaka seyreltilmesi gerekir. Bu suretle, her trl bakm ilemi de kolay
uygulanabilir hale gelecektir. Seyreltme, verilen plana uygun olarak, kegen dorultusunda
yaplmaldr.
31
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
lem Basamaklar neriler

Uygun kazma ve krek alarak fide ukur yaklak 50X50cm olmaldr.
dikilecek ukuru anz.
ukura bir miktar toprak koyunuz. Fidanlar dikilmeden nce ukura

Fidan topraa yerletiriniz. konacak harc hazrlaynz.
Fidan torbadan kklere zarar
vermemeye alnz.
Plastik torba iki taraftan kesilerek
uzaklatrnz. Fidann kklerini kontrol
ediniz.
Oluan kazk kk dipte gelimi ve
kvrlm ise bu ksm budama makas
ile keserek uzaklatrnz.
Fide kklerinin bakmndan sonra Kklerin temizlenmesinden sonra fidan
topran datmadan ukura harla doldurulmu toprak zerine
yerletiriniz. koyarak dikim yapnz.
Kkn duruunu bozmadan ukuru Turungil bitkisi derin dikilmemelidir.

toprakla doldurunuz. Kklerin zedelenmemesine dikkat
ediniz.
32
Ayakla basarak fidan dibini Dikimden sonra toprak sktrmaldr.
sktrnz. Ve ardndan can suyu Fidan bana en az 35-40 litre can suyu
veriniz verilmelidir.
Toprak kurumadan ikinci bir sulama
yaplmaldr.
Dikim toprak tavl iken yaplmaldr.
33
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aada verilen deerlendirme sorularn cevaplandrarak faaliyete ilikin
bilgilerinizi lnz.
LME SORULARI
1. Aadakilerden hangisi limonun zelliindendir?
A. Meyvesi eidir.
B. Sadece Akdeniz sahillerinde yetiir.
C. Kn yapraklarn dker.
D. Limonlar kavak gibi uzun aalardr.
2. Trkiye de Mersin-Erdemli yresine has olarak yetien Trkiye nin en kaliteli limonu
hangisidir?
A. Kara limon
B. Lamas
C. Molla Mehmet
D. Kbrs
3. Kara Limon olarak da bilinen, Trkiye de en ok retilen, yl boyunca rn verebilen

limon eidi hangisidir?
A. Lime
B. Lisbon
C. talyan Memeli
D. Ktdiken
4. Alanya ve Anamur yresinde yetien ve adn bir adadan alan limon eidi hangisidir?
A. Sisam
B. Girit
C. Kbrs
D. Enterdonat
5. Dnyada en ok Trkiye de Dou Akdeniz Blgesinde yetien, en erkenci limon

eidi olan limon hangisidir?
A. Lime
B. Lisbon
C. talyan Memeli
D. Enterdonat
34
6. Trkiye de Misket veya Yeil limon olarak bilinen limon eidi hangisidir?
A. Lime
B. Lisbon
C. Enterdonat
D. talyan Memeli
7. Limon dikimi yaplacak topran zellii iin hangisi sylenemez?
A. Taban suyu seviyesi 1.5-2 m. nin altnda orta bnyeli olmaldr.

B. Limonlar iin topraktaki tuz miktar nemli deildir.
C. Topran geirgenlii 10-20 cm/saat olmaldr.
D. Kil oran %20 yi kesinlikle gememelidir.
8. Aadaki illerimizden hangisinde limon yetitiricilii yaplamaz?
A. Isparta
B. Adana
C. Mula
D. Hatay
9. Aadakilerden hangisi ideal bir turun anacnda aranan zelliklerdendir?
A. Hastalk ve zararllara dayankll olmaldr.

B. klim koullarna zellikle souklara dayankllk gstermelidir.
C. Ana olarak kullanlan meyveleri ok ekirdekli olmaldr.
D. Hepsi
10. Limon bahesi tesisinde neler dikkat edilmelidir?
A. Yetitirilecek tr ve eit iin en yksek ve en dk scaklklar dnlmelidir.

B. Bahe tesis edilecek yerin rzgr zararna kar korunakl olmasna dikkat
edilmelidir.
C. Bahede sulama iin yeter miktarda ve iyi kalitede su kullanlmaldr.
D. Hepsi
DEERLENDRME
Cevaplarnz kontrol ediniz. Hatal yantlarnz iin konuyu tekrar ediniz. Tamamen
doru ise deerlendirme leine geiniz.
35
UYGULAMALI TEST
Uygulama faaliyetinde kazandnz bilgi ve beceriler dorultusunda limon bitkisinde

dikim uygulamas yapnz. Yapm olduunuz almay aadaki ltlere gre
deerlendiriniz.
DEERLENDRME LTLER Evet Hayr

1. Limon fidelerini dikecek ukuru atnz m?
2. ukura bir miktar toprak koyarak fidan topraa

yerletirdiniz mi?
3. Fide kklerinin bakmndan sonra topran datmadan

fideleri ukura yerletirdiniz mi?
4. Kkn duruunu bozmadan ukuru toprakla doldurdunuz

mu?
5. Fidan diplerini sktrp can suyu verdiniz mi?
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz ve doru cevap saysn belirleyerek

kendinizi deerlendiriniz.
Hatal yantlar iin bilgi konularn tekrar ediniz. Tm yantlar doru ise bir sonraki
renme faaliyetine geiniz.
36
RENME FAALYET2
RENME FAALYET2
AMA
Zamannda ve tekniine uygun olarak kltrel bakm ilemlerini yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Limon bahesinin sulanmas hakknda aratrma yapnz.

Limon yetitiriciliinde ilalama hakknda bilgi toplaynz.
Limon yetitiriciliinide gbre eitlerini aratrnz.
Limon aac budama aletlerini aratrnz.
2. KLTREL LEMLER
2.1. Sulama
Su, hayatn ve yaamn kaynadr. Bahelerimizde bir mr vererek yetitirip
ocuumuz gibi baktmz aalarmz bilinli bir ekilde sulamak sureti ile onlarn salkl
ve verimli kalmasna da yardmc oluruz.
Fotoraf 1.2: Sulamada kullanlan DS barajalarndan
Genellikle, yaz aylarnn scak getii Akdeniz ve Ege Blgelerinde, limonlarda

sulama gerekir. Sulama aralklarnn tespitinde, hava kuraklk durumu ve toprak yaps en
nemli faktrlerdendir. Nisan mays aylarnda balayan sulamalar, havalarn ok kurak
seyrettii temmuz, austos aylarnda daha sk aralklarla yaplmaldr. klime bal olarak
yaplan sulamalar ekim-kasm aylarna kadar devam eder. Limonlarda 15 ile 35 gn arasyla
yaplacak yzey sulamas genellikle yeterlidir.
37
Limonlar, turungiller ierisinde en ok su isteyenlerdir ama genel olarak turungiller
suyu fazla sevmez. Daha az sulanmalar daha iyidir. Limon baheleri gllenmi vaziyetteki
suyun altnda iki gn kalabilir. Bu sre zarfnda limon kkleri suda bulunan oksijeni
kullanr; ancak 2. gnden sonra oksijen tkeneceinden kklerde boulmalar meydana
gelmekte ve aalarda sorunlar ortaya kmaktadr. Bu sebeple taban suyu olan, suyun
birikerek gllendii ve durgun halde kald yerlerde turungil bahesi tesis edilmemelidir.
yi bir sulama yaplmas iin su kaynann uygun olmas, suyun kontroll kullanlmas ve
fazla suyun sulamadan sonra atlmas-drene edilmesi-lazmdr.
2.1.1. Sulama htiyacn Tespit Etme
Sulama gereksinimini belirlerken deneme-yanlma yntemi ve modern yntemlere

bavurulabilir. Deneme-yanlma ynteminde topran 15 cm altndan alnan bir para toprak
avu iinde top haline getirilerek 25-30 cm havaya atlp yere drlerek dalma durumuna
baklr. Dalma yoksa su gereksinimi yoktur; aksi takdirde sulama gerekir. Bu yntem ok
salkl olmayp yanltcdr.
Modern yntemler iinde en ok kullanlan, tansiyometre aleti ile topraktaki su

durumunun belirlenmesidir. Bahenin genelini temsil edecek ekilde 30 cm, 60 cm ve 90 cm
olmak zere derinlie tansiyometreler yerletirilerek farkl toprak tabakasnda su
hareketi izlenir. zellikle 60 cm ye yerletirilen tansiyometrenin ibresi krmz blgeye
geldiinde sulamaya balanr.
Tansiyometrelerle;toprakta eksik olan nem miktarna gre verilmesi gereken sulama

suyu miktar ve ne zaman sulamaya balanaca belirlenir. Tansiyometreler, belli bir miktar
su ihtiva eden topraktaki suyun ne kadar bir kuvvetle tutulduunu gsterir. Toprak fazla kuru
deilse tansiyometreler toprak suyu tansiyonunu ve dolaysyla topraktaki nem miktarn
ler.
Fotoraf 2.2: Tonsiyomtere
Tansiyometrenin alma Esas
Topraa yerletirildiinde ierisine konan suyun gzenekli seramikten topraa

gemesiyle aletin iinde meydana gelen vakumun okunmas tansiyometrenin ana prensibidir.
38
Tansiyometrenin alma Snr
Topraa yerletirilmi tansiyometreden su, topraa gitme eiliminde olup, suyu

azalm olan toprak gzenekleri tansiyometredeki suyu adeta eker. Tansiyometre
gvdesindeki su stununun paralanmadan dayanabilecei kuvvetin st snr teoride yksek
olmakla birlikte, pratikte 750 cm sudur. Daha yksek deerlerde tansiyometre suyu iinde
erimi bulunan hava aa karak, su stununun devamlln bozar. Dier kstlayc faktr
ise seramik kabn hava geirme basnc olup, yksek tansiyonda tansiyometre iine hava
almaya balar.
Tansiyometre Topraa Yerletirilmesi
Benzer apta bir burgu ile delik alr. Alan burgu deliine tansiyometre boru
ksmndan tutularak ve manometre ksm korunarak zenle yerletirilir. Tansiyometrenin
seramik ucunun toprakla iyi temas etmesi gereklidir. Tansiyometrenin stte kalan ksm ile
burgu delii arasndaki boluk toprakla doldurulup hafife sktrlr. Tansiyometrenin
boaz doldurularak hafif tmsek yaplr.
Tansiyometre Hangi Derinlie Yerletirilir
Bitki kklerinin en yaygn olduu derinlie yerletirilir. Bu, bitki eidine gre
dimektedir. Ayrca aktif kk derinlii 35-40 cmden az olanlar iin bir, 35-40 cmden fazla
olanlar iin iki, 120 cmden fazla olanlar iin ise adet tansiyometre kullanlr. Derinlikleri
ise bu tabakalarn orta noktalar olarak belirlenir. rnein 0-40 cm iin 20 cm ye
yerletirilir.
Fotoraf 2.3: Tansiyometrenin topraa saplanmas
39
Sulama Ne Zaman Yaplmaldr
Manometre sfr gsterdii zaman toprak, fazlasyla slaktr. 190 mm civaya kadar
hibir bitki sulama gerektirmez. Zamanla toprak kuruduka, suyun buharlama, bitki
kullanm veya drenajla azalmas sonucu tansiyon okumasnda art olur. Sulamann
balayaca tansiyon deeri, bitki eidine gre deiir. Limonlar iin 380550 deerleri
sulama ihtiyacnn olduunu gsterir.
Fotoraf 2.4: Tansiyometre gsterge ekran
Tansiyometrenin Doru alp almadnn Kontrol
Tansiyometreyi aldmz zaman ondan en iyi ekilde faydalanabilmemiz iin

kullanmadan evvel eitli alardan kontrol etmemiz gereklidir. Tansiyometre vakum
gstergesinin (manometre) kalibrasyonu deiik sebeplerle bozulmu olubilir. Bunun iin
manometrenin kalibre edilmesi gereklidir. Sznt kontrol iin ise tazece kaynatlp
soutulmu su ile tamamen doldurulur. Bu srada alet sarslarak veya bir kenara vurularak
iinde hapsolmu havann kmas temin edilir. Sonra azalan ksma tekrar su ilave edilir. Bu
ilem 2-3 defa yaplr. Sonunda tpa kapatlr ve alet buharlamaya braklr. 5-8 saat sonra
manometrenin skalann % 50 sini veya daha fazlasn gstermesi gerekir. Byle olmuyorsa
sznt var demektir. Bu kaan giderilmesi gerekir. Kaak seramik uta veya boruda
olabilir.
Dikkat Edilecek Hususlar Nelerdir
Seramik ularn tkanmamas iin saf su kullanlmaldr. Saf su yoksa kaynatlp

soutulmu su kullanlabilir. Sulamadan sonra ve ilk yerletirildiinde
tansiyometrenin suyu tamamen doldurulup tpas hava almayacak ekilde
kapatlr.
Tansiyometrenin k donlarndan zarar grmemesi iin bu dnemde araziden
karlmas gerekir. Tansiyometre kartlrken dikkatli olunmal,
manometreden tutulup ekilmemeli, gvdeden tutulup hafif bkldkten sonra
direkt yukar ekilmelidir.
Skmden sonra alet temizlenip iyice ykanmaldr. Ykamadan sonra seramik
u yine kirli grnmde ise bir zmpara kd veya tel fra ile temizlenebilir.
40
Alet bir iki defa saf su ile doldurularak suyun seramik utan kmas ile bu uta
kelen tuz ve toprak artklar ykanabilir.
Tansiyometre okumalar sabah saatlerinde yaplmaldr.
ki sulama arasnda en az okuma yaplmaldr. Bitki eidine, arazi yapsna,
toprak zelliklerine gre tansiyometre aral belirlenmelidir. artlar ok
deikense 4-5 dekara bir tane, benzer ise 30 dekara bir tane koyulmaldr.
2.1.2. Sulama Yntemleri
Limonlarn sulanmasnda yaplan en nemli hata, gllendirme eklinde yaplan salma

sulama uygulamasdr. Bu ekilde yaplan sulamalarda aalarn gvdesinin ve kk
boaznn slanmas sebebi ile zamklama vb. hastalklara ortam hazrlanmakta; zellikle ar
toprakl bahelerde kklerin havasz kalmasna sebebiyet vermektedir. Bu yzden
gllendirme sulamada ve aacn gvdesine bilhassa kk boazna suyun temas ettii sulama
ekillerinden mutlaka kanlmaldr.
Tavsiye edilen sulama sistemlerinin en basiti, kark sulamadr. Limonlarda deiik

karklar kullanlr. Karn skl, boyu ve yaps toprak yapsna gre deiir. Klasik kark
sisteminde, aacn byklne gre tacn hemen dna ikili kark ekilir. Kark ekilmesi,
ift kulakl lister pulluu ile yaplr. Aalar bydke sra aralarndaki kark says
tamamlanarak teke inip geni evli kark eklini alr. Kark sulama esnasnda su akarken son
derece yava ve bulanmadan akmaldr. Hzl akarsa su topran derinliine kadar sirayet
edemez. Sulama suyu, kar 1 gnde geecek ekilde verilmelidir. Sadece karklara su
verildiinden dier ksmlar kuru kalacak ve bu ksmlarda yabanc ot geliimi olmayacaktr.
Fotoraf 2.5: Karkla sulama
41
Gnmzde verim, kalite ve yabanc ot mcadelesi bakmndan en uygun sulama
sistemi, damla sulamadr. Damla sulama ile dorudan kk evresine su uygulanmakta olup
kark sulama ve dier sulama ekillerine gre az su kullanm, i gc gerektirmemesi ve
gbrelemede kolaylk salamas sebebiyle tercih edilen bir sistemdir. Yabanc ot mcadelesi
sadece damla sulama uygulanan ksmlarda tatbik edilir. Yeni kurulacak bahelerde mutlaka
damla sulama sistemi tercih edilmelidir. Damla sulama sistemi kurulaca zaman damla
sulamann tamamen teknik ve ziraat mhendisleri refaketinde tesis edilmelidir; aksi takdirde
harcanan emek ve parann boa gidecei aikrdr. Eer yal bahelerde damla sulama
sistemine geilecekse daha nce uygulanan sulama ekline gre toprak altnda yaylan
kklerin susuz braklmamasna dikkat edilerek aacn kk yaylmna gre planlanmaldr.
Ayrca yal bahelerde damla sulamaya geiten kaynaklanabilecek sorunlara kar tedbir
alnmasna zellikle dikkat edilmelidir.
Fotoraf 2.6: Damlama sulama
Yine damla sulama ile sulanan bahelerde, damla sulama borularnn damlatclarnn
toprak zerinde slattklar yerler zaman zaman deitirilmelidir. Eer damlatclar topran
srekli ayn noktasn slatmaya devam ederse, bu ksmlarda toprakta tuz birikimi meydana
geleceinden aalar olumsuz etkilenecektir.
Yamurlama sulama ynteminde su, arazi yzeyine belirli aralklarla yerletirilen

yamurlama balklarndan, belirli basn altnda pskrtlerek atmosfere, buradan da
topraa verilir. Yamurlama sulama, limon yetitiriciliinde ok nadir kullanlan bir
yntemdir. zellikle yetikin bahelerde hi kullanlmamaldr; nk bu ilem, yaprak ve
gvde hastalklarna davet demektir. Yeni tesis edilmi bahelerde ve fidanlarda
kullanlmaldr.
42
Fotoraf 2.7: Yamurlama sulama
Meyve bahelerinin aa altndan sulanmasnda, zel olarak yaplm kk

yamurlama balklar kullanlmaktadr. Bu sistemde her aa srasna yzeye serili bir PE (
polietilen) lateral boru hatt denir ve her aacn altna zel olarak yaplm kk bir
yamurlama bal yerletirilir. Sistem btnyle sabittir. Sulama sezonu sonunda toprak
yzeyine serili lateral boru hatlaryla yamurlama balklar da toplanr. Bu tip sistemlere
aa alt mikro yamurlama sistemi de denilmektedir. Bu sistemlerde iletme basnc 1-2
atmosfer kadardr. Bir yamurlama bal yaklak bir aa tacnn ap kadar bir alan
slatr.
Fotoraf 2.8: Mini sprink sulama

2.2. lalama
Dnya turungil pazarlarndaki zorlu rekabetten tr, retici olarak daha ekonomik
ve evreye uyumlu rnler yetitirmek, pazarlardaki rekabet gcmz artrarak
ekonomimize olumlu katklarda bulunacaktr. Buradaki amacmz; Trkiyedeki limon
reticilerinin, bahelerindeki zararly kolay tehis ederek gereken mcadeleyi, bilinli ve
doru yapmalarn salamaktr.
Limon lkemizin en nemli tarm sektrlerinden birisi olup ayn zamanda en hzl
gelien tarm sektrlerinden birisidir. Bu gelimeye paralel olarak da sorunlarnda bir art
grlmektedir. Bunlarn balcalarndan birisi; rnde nemli kayplara neden olan hastalk,
zararl, nematod ve yabanc ot gibi etmenlerdir. rnein, bilinli bir ekilde mcadele
yaplmadnda, turungil unlu biti, pas bcs, krmz kabuklu bit, Akdeniz meyve sinei
vb. zararllar %80-90 orannda rnde kayba neden olmaktadr.
43
lkemiz limon bahelerinde limon yetitiriciliini olumsuz ynde etkileyecek; 34
hastalk 92 zararl, 16 nemetod ve 155 adette yabanc ot tr saptanmtr. Bunlarn bir
blm ekonomik zarar oluturmakta, dier bir blm ise potansiyel zararl durumundadr.
Bilinli bir ekilde mcadele yaplmazsa her zaman ekonomik zarar oluturabilecek
populasyonlara ulaabilir. O halde bir taraftan ekonomik zarar oluturanlar bask altnda
tutmak, dier taraftanda potansiyel zararllar ana zararl konumuna getirmemek iin uygun
mcadele yntemleri kullanlmaldr.(Entegre Mcadele konular portakal modlnde
verilmitir.)
Mcadeleye Balamadan nce
Bahemizde zararllara kar sk gzlem ve rnekleme yapmalyz. Bu rneklemenin

skl kn 3-4 haftada bir olaca gibi yazn bu sre 1 hafta hatta zararlnn durumuna gre
3-4 gnde bir olabilir. Gzlemler neticesinde herhangi bir zarar var ise zararly (hastalk,
zararl, nematod, yabanc ot vb.) tanyamyorsak rnek alp en yakn tarm kuruluuna
gtrmeliyiz.
rnekleme ve Kontrol Yntemleri
Limonlarda pek ok zararl ve yararl tr vardr. Bu zararl ve yararllarn yl iindeki

poplasyon deiimleri ile zararllarn ekonomik zarar eiklerine ulap ulamadklarn
saptamak, ekonomik zarar eiine ulaanlarn mcadelesine, yararllarn durumlar gz
nnde bulundurularak karar verebilmek amacyla periyodik saymlar yaplr. Bu amala
uygulanan rnekleme yntemleri belirli grup zararl, hastalk, yararl trler ve yabanc otlar
iin ana balklar halinde verilmitir. Bu rneklemeler, bahelerdeki toplam aa saylar
dikkate alnarak aada belirtildii sayda aalarda yaplr:
50 aa bulunan bahede 10 aa
500 n zerinde aa bulunan bahelerde her 100 aa iin %5 orannda aa
eklenerek incelemeye tabi tutulur.
Gzle nceleme Yntemi
Vejetasyon sresince turungil bahelerinde bulunan zararl ve yararl trler ile

younluklarn belirlemek iin kullanlr. Yukarda belirtilen saylardaki saym aalarndan
ve en az 100 er organ (tomurcuk, iek buketi, yaprak, srgn, meyve) rastgele kontrol
edilir. Bu yntem genel olarak kn ayda bir, dier zamanlarda haftada bir, kritik
dnemlerde haftada iki kez uygulanr. Hastalklar iin gzle inceleme yannda laboratuvar
testleri de yaplr.
44
Tuzak Yntemi
Zararlnn zellii ve trne gre deiik tip eeysel ekici tuzaklar (Steiner, Jackson,
Mcphail, Delta) plastik ve polimer kapsller veya sv amonyak eriyikleri kullanlr. Steiner
tuzaklar 8-10 dekara 1 adet, %2 amonyum fosfat ieren McPhail veya Clensel tuzaklar ise
10-15 aaca 1 adet aslr. Tuzaklar aalarn gneyinde yerden 1,5-2 m ykseklikte meyveli
bir dala aslmaldr. Tuzaklar 7 gnde bir kontrol edilerek ergin saylar kaydedilir.
Fotoraf 2.9: Deiik tuzak yntemleri
Darbe Yntemi
Limon aalarnda bulunan hareketli, zararl ve zellikle yararl bcek trlerinin
younluklarn belirlemek iin kullanlr. Bahede toplam en az l00 darbe vurularak 0,25 m2
az alanl Steiner hunisinde bcekler toplanr. K aylarnda ayda bir, dier aylarda ise 15
gnde bir uygulama tekrarlanmaldr. Bylece bahedeki zararl ve yararl trler ortaya
konur ve zararllarn ekonomik zarar eikleri varsa, darbe yntemine gre karlatrmalar
yaplr.
Nematod rnekleme Yntemi
Limon nematodlarnn tesbiti iin belirti gsteren aalarn ta izdm ierisine

giren topraktan, en az bir aacn ayr yerinden toprak ve klcal kk rnekleri alnr ve
tehis iin ilgili enstitye gnderilerek neriler dorultusunda ilalamalar yaplr. rnek
almak iin en uygun zaman mart-nisan aylardr. Sulamay izleyen 3. gnde rneklerin
alnmas daha uygundur. Fidanlklar iin ise rnek alm zaman ilkbahar ve sonbahar
aylardr. rnekler 60 cm derinlie kadar alnabilir.
Bitki Besin Elementleri rnekleme Yntemi
Limon aalarnn dengeli beslenmeleri ve bitki besin elementleri noksanlklarnn

belirlenmesi iin, yaprak ve toprak analizleri yaptrlmas gerekir. Bu amala; yaprak
rneklemesi yaplrken, ilkbahar srgnlerdeki yapraklar 4-7 aylk olduklar dnemde (eyll-
ekim) meyvesiz srgnn utan itibaren 2-4. yapraklar toplanr. Bir rnek, 20 da. alan
temsil edecek ekilde 100 yaprak veya 50 g ya arlktaki yapraktan olumaldr. Toprak
rneklemesi yaplrken de bahenin 8-10 farkl noktasndan 20-40 cm derinlikten alnacak
topraklarn kartrlmasyla bir rnek oluturulur. Alnan yaprak ve toprak rnekleri gerekli
bilgileri tayan etiketleriyle birlikte analize gnderilir ve neriler dorultusunda
uygulamalar yaplr.
45
Yabanc Ot rnekleme Yntemi
Yabanc otlarn trlerini saptamak iin bunlarn kolayca tannaca iekli

devrelerinde almak gerekir. Yabanc otlarn younluklarn saptamak amacyla yaplacak
saymda bahenin kegenleri dorultusunda rastgele birka yerinde (dekara 5 kez) atlacak
1 m2 lik ereve iinde kalan yabanc otlarn trleri ve adetleri (saylamayanlar % rt alan
olarak) kaydedilir. Daha sonra her ot iin ortalama say bulunur, m2 de 10-15 veya daha
fazla sayda ya da % 15 i yabanc ot ile kapl ise mcadele karar verilir.
Zirai Mcadele lalarn Hazrlarken
lalamalardan sonra depomuzda kalan ilac, su kaynaklarndan, insan ve evre

saln etkileyecek yerlerden uzak bir yere boaltmal ve sonrasnda da depomuzu iyice
ykamalyz.
la tankmza, ila koyarken nce su miktarnn yarsn doldurmal, ilacmz

dktkten sonra suyun kalan yarsn tamamlamalyz, toz ilalar tanka koymadan nce
darda ayr bir kapta erittikten sonra tankmza doldurmal ve kesinlikle ila tankmzn
iinde eritmeye almamalyz. Unutmamalyz ki, iyi bir ilalama iin ilacn dozaj ve ila
tanknda homojen karm nemlidir. lac hazrladktan sonra en ksa zamanda
uygulamalyz. Hemen ila atmayacaksak ilacmz atacamz zaman hazrlamalyz.
Zirai mcadele ilalarn;
Rzgrl, yamurlu, ok scak ve ok souk havalarda uygulamamalyz.

Yaz aylarnda zellikle gnn serin olduunu sabah ve akam zeri ilalama
yapmalyz.
Rzgrl havada ila atmak zorunda isek rzgr arkamza almalyz.
Turungil aalarn ilalarken nce aamzn i ksmlarn sonra da aacn
d ksmn yukardan aaya doru ilalamalyz. Aata ilalanmadk yer
brakmamalyz.
Turungil baheleri, zararllarn doal dmanlarnn gelimesi iin iyi bir ortama
sahiptir. lkemizde turungil zararllarn birok doal dman mevcuttur. Yanl kimyasal
uygulamalar ile avc ve asalak bcekler bahemizde azalm hatta yok olmu olabilir ama
yanl kimyasal uygulamalar brakr isek bu yararl bcekler bahemizde tekrar oalr yok
olmu trler baka bahelerden tekrar gelir.
a. Zararllar
Beyaz Sinekler
Turungil beyazsinei (Dialeurodes citri)

Turungil pamuklu beyazsinei (Aleurothrixus floccosus)
Kimyasal mcadelesinde yazlk beyaz yalar kullanlr.
46
Fotoraf 2.10: Turungil beyazsinei
(D.citri) ergini
Fotoraf 2.11: Turungil beyazsinei

(D.citri ) pupalar
Fotoraf 2.12 :Turungil beyazsinei

(D.citri ) zarar nedeniyle
portakal yapranda oluan fumajin
Kabuklu Bitkiler
Krmz kabuklubit (Aonidiella aurantii)

Sar kabuklubit (Aonidiella citrina)
Turungil virgl kabuklubit (Cornuaspis beckii)
47
Fotoraf 2.13: Kabuklubit trlerinin (Aonidiella spp.) deiik biyolojik dnemleri
Fotoraf 2.14:Aonidiella spp. meyvedeki zarar
Fotoraf 2.15:C. bipustulatus

erginleri
Koniller
Yldz konili (Ceroplastes floridensis)

Gri yumuak konil (Coccus pseudomagnoliarum)
Karakonil (Saisetia olea)
Kanlbalsra (Ceroplastes rusci)
Torbal Konil (Icerya purchasi)
Kimyasal mcadelesi yoktur.
Gveler
Harnup Gvesi (Ectomyelois ceratoniae)
nce bahemizde iyi bir unlu bit mcadelesi yapmalyz. Yere dklen meyveleri
toplamalyz. Kimyasal mcadelesinde Bacilus thuringiensli biyolojik preparatlar
kullanabiliriz.
48
Limon iek Gvesi (Prays citri)
Kimyasal mcadelesinde Bacilus thuringiens li biyolojik preparatlar kullanabiliriz.
Fotoraf 2.16: Limon iekgvesi (P. citri ) ergini
Fotoraf 2. 17: Limon iekgvesi

(P. citri .)nin iekteki zarar
Turungil Yaprak Galeri Gvesi (Phyllocnistis citrella)
Be yandan byk aalarda kimyasal mcadeleye gerek yoktur. Ar azotlu

gbrelemeden kanmalyz. Be yandan kk veya ar zararlanma var ise Turungil
Entegre Mcadele Talimatndaki ilalardan birisini kullanmalyz.
Akarlar
Turungil krmz rmcei (Pananonychus citri)

Turungil pas bcs (Phyllocnistis oleivora)
Turungil tomurcuk akar (Aceria sheldoni)
ki noktal krmz rmcek (Tetranychus urticae)
Kimyasal mcadelesinde yazlk beyaz yalar kullanlr. Bunlarn yannda Turungil

Entegre Mcadele Talimatndaki spesifik akarisidlerden birisini kullanabiliriz.
Afitler
Turungil yeil yaprakbiti (Aphis citricola)

Turungil siyah yaprakbiti (Toxoptera aurantii)
Pamuk yaprakbiti (Aphis gossypii)
Turungil Entegre Mcadelesi Talimatndaki ilalardan birisini kullanmalyz.
49
Pamuk Yaprak Biti (Aphis gossypi)
Turungil Entegre Mcadele Talimatndaki ilalardan birini kullanmaynz.
b.Dier Zararllar
Akdeniz Meyve Sinei (Ceratitis capitata)
Mcadelesinde yere dklen meyvelerin toplanmas nemlidir. lal mcadelesinde

%25 teknik malathion+ enzimatik hidrolize protein kullanrz. Aalarn sadece gney
ksmlarn 1-1,5 metre kare alan ilalanr. lalanrken bir sra dolu, bir sra bo ilalama
yaparz. Dier ilalanmam sralar ilalarz.
Turungil Unlubiti (Planococcus citri)

Mcadelesinde herhangi bir kimyasala gerek yoktur, populasyonun yksek olduu
durumlarda yazlk beyaz yalar kullanarak populasyonun dmesi salanr. Yapay
ortamlarda retilen avc ve asalak bcekleri satn alarak bahemize salm yapabiliriz. Unlu
bitin avcsn (Cryptolaemus montrouzieri) ve asalak ( parazitoid) bcek (Leptomastix
dactilopii) salnmas ile unlu biti kontrol altna alnz.
Fotoraf 2.18: Turungil unlubiti (P. citri ) nimf ve ergin diisi
Fotoraf 2.19: Unlubit (P. citri ) in yumurta kmesi
Fotoraf 2.20: Unlubit (P. citri )in turungil meyvelerindeki zarar
50
Sivri Bal Yaprak Piresi (Asymetrasca decedens)
Yuvarlak Bal Yaprak Piresi (Empoasca decipens)
Mcadelesinde kire uygulamas yaplr.
Turungil Nematodu (Tylenchulus semipenetrans)
Setifikal, nematod bula olmayan fidan kullanmalyz.

Bahe arasna fidanlk kurmamalyz.
Bulak bahelerde nematoda kar kimyasal ilalama yapmalyz.
Bulak bahelerden sulama suyu ve yamur sularnn geliini engellemeliyiz.
2.2.2.2. Hastalklar
Turungillerde Ukurutan Hastal (Phoma tracheiphila)
Budama ilemlerini, kuru alma ve u alma ilemlerini zamannda yapmalyz.

zellikle ktdiken limonlarda budamay temmuz, austos en ge eyll ay ierisinde
bitirmeliyiz.
zellikle ukurutana ve birok hastala kar sonbaharda azotlu gbre vermemeliyiz. O

yln srgnleri ka odunlam olarak girmelidir. Ukurutanl dallar grld zaman,
kuruma yerinin (renklenmenin) 20 cm altndan kesilmelidir.
Ukurutana kar dolu, don ve frtnadan sonra bakrl ilalama yapmalyz.
Fotoraf 2.21: Ukurutan hastalndan (P. tracheiphila) kurumu limon aac
51
Fotoraf 2.22: Ukurutan hastalnn (P. tracheiphila) odun dokusunda yapt renklenme
Turungil Meyvelerinde Kahverengi rklk ve Gvde Zamklanma Hastal

(Phytophthora citrophthora)
Turungil Entegre Mcadele Talimatndaki fungusitlerden birini kullanmalyz.

Kimyasal mcadelesinde Bordo bulamac kullanrz.
Fotoraf 2.23: Limon meyvelerinde kahverengi rklk hastalnn

(P. citrophthora) belirtisi
Fotoraf 2.24: Gvde zamklanma hastalnn (P. citrophthora) belirtisi
Fotoraf 2.25: Gvde zamklanma hastal kk ve kk boaz enfeksiyonlarnn limon

aalarnda oluturduu sararma (solda)
52
Turungil Dal Yankl (Pseudomonas syringae pv.syringae)
Kimyasal mcadelesinde Bordo bulamac kullanrz.
Turungil meyvelerinde yeil kf (Penicillium digitatum)

Turungil meyvelerinde mavi kf (Penicillium italicum)
Kimyasal mcadelesinde Turungil Entegre Mcadele Talimatndaki ilalardan

birisini kullanmalyz.
Turungillerde Alternaria yanklk hastal (Alternaria citri)
Kimyasal Mcadelesinde Turungil Entegre Mcadele Talimatndaki ilalardan

birisini kullanmalyz.
2.2.2.3. Virs ve Virs Benzeri Hastalklar
Turungillerde Palamutlama Hastal (Spiroplasma citri)
Fotoraf 2.26: Palamutlama hastalndan (S.citri) klm, diklemi portakal yapraklar ve

allam srgn
Fotoraf 2.27: Palamutlama hastalnn (S.citri) portakal meyvelerindeki belirtileri
53
Turungil gren hastal (Tristeza)
Turungil yaprak kvrcklk virs hastal (Crinkyl-leaf virus)
Kavlama virus hastal(Citrus Psorosis Virus)
Talama Virs Hastal (Impietratura)
Virs ve virs benzeri hastalklarn mcadelesi yoktur, onun iin bu hastalklardan

korunma tedbirleri almalyz.
Virs ve virs benzeri hastalklardan korunmak iin;
Bahe tesisi yaparken sertifikal fidan kullanmalyz.

Alamay kendimiz yapyor isek gzlem yolu ile salkl grlen ve ya byk
aalardan a gz almalyz. Ya kk aalardan a gz alr isek aa
virsle bulak olduu halde virs belirtisi gstermeyebilir.
Bahemizdeki virs belirtisi gstermeyen, rn vermeyen salksz aalar
skmeliyiz.
Hastaln bahemize bulamamas veya bulak aacmz varsa yaylmamas
iin budama apalama vb. aletlerimizi %1lik hipoklorit (amar suyu) ile
dezenfekte etmeliyiz.
Bahe Tesis Ederken Ve Sonrasndaki Kltrel nlemler
Bahe tesisi yaparken, sertifikal fidan kullanmalyz.

Ara ziraati yapmamalyz.
Arazimiz ok rzgr alyor ise rzgr kran aalar dikmeliyiz.
Sk dikim yapmamalyz, bahemizin hava akm ve gne almasn
salamalyz.
Fabrikalarn yanna, tozlu yol kenarlarna bahe tesis etmemeliyiz.
Bahe tesisi yaparken derin dikim yapmamalyz.
Budama ilemlerini, kuru alma ve u alma ilemlerini zamannda yapmalyz.
zellikle Ktdiken, Lamas limonlarda budamay temmuz, austos en ge eyll
ay ierisinde bitirmeliyiz.
zellikle ukurutana ve birok hastala kar sonbaharda azotlu gbre
vermemeliyiz. O yln srgnleri ka odunlam olarak girmelidir.
Sulama yaparken sulama suyu aacn kk boazna gelmemelidir. Buna uygun
sulama yapmalyz.
Gbre verirken gbrenin aacn ta izdmne gelecek ekilde verilmesine
dikkat etmeliyiz.
Toprak ilemesi yaparken aacn ta izdmne gelecek ekilde toprak ilemesi
yapmalyz. Derin toprak ilemesi yapmamalyz; nk aacn kkleri ta
izdm hizasnda ve yzeye yakn olarak gelimitir.
Sulama, gbreleme, budama gibi ilemlerimizi zamannda yaparak aalarmzn
salkl ve gl olmasn salamalyz.
54
2.2.2.4. Yabanc Ot
Turungil bahelerinde tek yllk, ok yllk yabanc otlar mevcuttur. Bunlar hem
tohumla hem de toprak alt organlar ile oalr.
Yabanc otlar, sulama ve gbrelemeden sonra oalr. Ar oalrsa sulamamz ve

hasadmz zorlatrr. Hastalk ve zararllara konukuluk yapar, rn kayplarna neden olur.
Yabanc otlarla mekanik mcadele yaparken derin srm yapmamalyz; nk

Turungillerin kkleri yzeye yakndr. Srm ta izdmne kadar yapmalyz. Bylece
kklere zarar vermemi oluruz. Kkleri zedelersek hastalklarn girmesine zemin hazrlam
oluruz, aacn su ve besin almn azaltabiliriz.
Toprak ileme ile kpek dii ayr, toparlak, kanya vb. yabanc otlarn daha fazla
oalmasn salayabiliriz. Bu gibi yabanc otlara Entegre mcadele talimatndaki yabanc ot
ilalarndan birisi ile talimata gre mcadele yapmalyz.
Hastalk ve zararl mcadelesinde olduu gibi yabanc ot mcadelesinde de ayn etki

mekanizmasna sahip yabanc ot ilalarn ayn ylda veya birbirini takip eden yllarda srekli
kullanmamalyz. Farkl etki mekanizmasna sahip yabanc ot ilalarnn kullanlmas daha
uygun olur.
Yabanc otlar azaltmak iin damlama sulamay tercih etmeliyiz.
Darcan (E. crus-galli) Semizotu (P.oleracea) Kanya (S.halepense)

Fotoraf 2.28: Turungil bahelerinde grlen deiik zararl otlar
2.2.2.5. lalama Takmlar
Motorlu Srt Atomizrleri
Sv ila uygulamas yannda, kolayca taklabilen ek paralarlarla toz, baz modellerde

granl uygulamalar mmkndr. Gl fan sayesinde yatay olarak 10, dikey olarak 8
metreye kadar ilalama yaplabilir. Ayarlanabilir pskrtme bal ile amaca uygun olarak
dar veya geni al pskrtme mmkndr.
55
Fotoraf 2.29: Motorlu srt atomizrle ilalama
Motorlu Bahe Plverizatr
Fotoraf 2.30: Motorlu bahe plverizatr ile ilalama

100-200 litrelik arabal motorlu bahe plverizatrleri tama kolayl ve grd i
asndan iftimizin ok yararland bir ilalama aletleridir.
Bahe plverizatrlerinin bir ksmnn deposu polietilenden, dierleri ise takviye

edilmi fiberglastan yaplmtr. Btn aksamlar ilacn oluturabilecei korozyona kar
dayankldr.
Dengeli yaps, plverizatrn hareket kabiliyetini artrmaktadr. Pompann su girii

nndeki filtre, depodaki suyu boaltmadan filtre eleman karlp temizliinin
yaplabilecei zelliktedir.
Bahe plverizatrleri; pskrtlen svy istenilen yzey ve mesafeye

ynlendirebilen hzme as ayarna sahip ilalama tabancas ile tehiz edilmitir. Traktr
rlantide alrken pskrtme tabancas ile yksek aalar ilalayacak gce sahiptir.
Plverizatrn boyutlar, dar sral, alak ve yksek aalarn arasnda rahatlkla manevra
yapabilecek ekilde dizayn edilmitir
56
Fotoraf 2.31: Bahe plverizatrleri ile ilalama
2.3. Gbreleme
Gbre; bitkilerin gelimesini artrmak, rn miktarlarn oaltmak ve niteliklerini
iyiletirmek amac ile topraa ve bitkiye uygulanan ierisinde bir veya birka bitki besin
maddesini bir arada bulunduran birleiklerdir. Bu gbrelerin topraa veya dorudan doruya
bitkiye verilmesi ilemine de gbreleme denir.
Resim 2.1: Gbreden topraa destek
Turungillerde kaliteli meyve retimi, dier etkenler yannda, aalarn dengeli

gbrelenmesi ile salanr. Gbrelemede; aacn ya, eidi, toprak ve su zellikleri,
yetitirildii blgenin iklim koullar, topraktaki mevcut besin maddelerinin durumu dikkate
alnmaldr.Etkin ve ekonomik bir gbreleme iin yaprak ve toprak analizleri yaptrmamz
zorunludur. Analizler; eyll ortasndan kasm bana kadar olan dnemde ve mutlaka uzman
elemanlarca alnmaldr. Bu analizleri yapan kurulular, hangi gbreleri, ne zaman ve ne
miktarda kullanacamz da nermektedir; bu amala en yakn tarm kurulular ile i birlii
yaplmaldr.
Kazanl Bir Gbrelemenin artlar
Uygun gbre cinsinin verilmesi

Bitkinin ihtiyac olduu kadar gbrenin verilmesi
Gbrenin usulne uygun verilmesi
Gbrenin uygun zamanda verilmesi
57
Bu noktalar dikkate alnarak yaplacak gbreleme ile;
Yksek verim elde edilir,

Meyve kalitesi ykselir,
Soua dayankllk salanr,
Erken hasat yaplr,
Depolama kayplar azalr.
Genelde, en fazla miktarda gbre limonlara, en az mandarinlere, orta derecede

portakal ve altntoplara verilir. Gbrelemede, ilk uygulama kasm-aralk aylarnda yaplr. Bu
devrede, fosforlu ve potasl gbrelerle, iftlik gbresi; aacn ta hizasna alacak 15- 20 cm
derinlik ve genilikteki, ukur veya bant ierisine verilerek zeri kapatlp bahe sulanr.
Gerek gbre miktarnda, gerekse verili ekil ve zamanlarnda, tavsiyelere mutlaka

uyulmaldr. Turungillerde gbreleme ekil ve zaman dier faktrler yannda eide,
sulama ynetimine gre deimektedir,
2.3.1. Gbre eitleri

a.Organik Gbreler
Organik gbreler; yaplarnda bitki besin maddelerini organik bileikler olarak

bulunduran gbrelerdir. Organik gbrelerin, hayvan gbresi, yeil gbre, kemik unu, kan
tozu, boynuz ve trnak tozu gibi eitleri vardr. Organik madde kayna olarak en ok ahr
gbresi ve yeil gbre kullanlmaktadr.
b.norganik Gbreler
Gbreler ierisinde en sklkla kullanlan tr, ticaret gbreleridir. Gbre bayilerinde

satlan ticaret gbreleri, bileimlerinde bir veya birden fazla bitki besin maddesini bir arada
bulundurur. letme gbrelerinden farkl olarak yksek miktarda bitki besin maddesi ierir ve
suda kolayca znr.
Gbreleme ekilleri
Gbre; topraa, banda verme, serpme, stten veya yandan gbreleme, pskrtme,
damla sulama ekillerinden hangisi uygunsa o ekilde verilir. Gbreyi yukarda belirtilen
ekillerden biri ile uyguluyorsak uygulamaya gemeden nce, ne miktarda verileceinin
belirlenmesi nemli bir konudur.
58
Resim 2.2: Limon aalarnda Fotoraf 2.39: Sulama suyu ile
banda uygulama yntemi gbre uygulamas
Gbrenin az veya fazla verilmesinin pek yarar olmayacann da bilinmesi gerekir. En

uygun gbre trne ve miktarna karar verebilmek iin, mutlaka ekilecek baheden toprak
rnei alnmal ve tahlil yaptrlmaldr.
2.4. Budama ve Destek Salama

Budamann ok eitli tarifleri olmakla birlikte krl ve kaliteli rn elde etmek iin
aalarn gelimelerinin kontrol altna alnmas, ynlendirilmesi ve istenilmeyen ksmlarnn
alnmas iin yaplan her trl ilemler ve uygulamalar olarak tarif edilebilir.
Budama; aalarn dengeli ve kuvvetli ta oluturmas, verimlilik sresinin uzatlmas,

fazla ve kaliteli rn elde edilmesi, uygun olmayan iklim koullaryla, hastalk ve zararllarn
olumsuz etkilerinin ortadan kaldrlmas, zirai mcadelede baarnn artmas, hasatta
kolaylk, baz durumlarda verimden dm aalarn yeniden kazanlmas gibi yararlar
salar.
Fotoraf 2. 40: Budamann yapl

Limon yetitiriciliinde gbreleme, hastalk ve zararllarla mcadele, sulama, yabanc
otlarla mcadele ve budama gibi kltrel ilemlerden en az nem verileni ve ihmal edileni
budamadr. Dier ilemler yerine getirilmedii zaman sonular hemen grlmesine ramen
budama yaplmadnda ise bu ileri yllarda ortaya kmaktadr ve ounlukla yapacak
fazlaca bir ey kalmamaktadr. Gerekte zor olmayan ve fazla masraf istemeyen bu ilem,
fazla ve kaliteli rn alnmas iin mutlaka yerine getirilmelidir.
59
Budamann Faydalar
yi planlanm bir budama ile ana dallarn say ve dal dzenlenmi olur.
Aacn gelimesi (vejetatif gelime) ile verime yatma (generatif gelime)
dengesi ve devamll salanr.
Gne ndan aacn iyi bir ekilde faydalanmas salanm olur.
Budama ile meyve irilii ve meyve kabuk renklenmesi salanm olur.
Budama, aacn iek amas ile meyve toplama arasndaki srenin ksalmasna
olumlu etki yapar.
Budama ile aa bykl ve dallarn skl direk kontrol altna alnabilir.
Pskrtlerek yaplan ilalamann etkinlii artrlabilir.
Hastalkl ve kuru dallar alnarak mcadeleye yardmc olunur.
Alet ve ekipmanlarn alabilmesi iin gerekli boluklar oluturulmu olur.
Verimden den aalar budama ile genletirilerek yeniden verimli aalara
dnmeleri salanm olur.
Limonlarda Budama Zaman
Limonlarda budamann en uygun olduu zaman, ilkbahar don tehlikesinin getii ve

ilkbahar srgnlerinin balamad dnemdir. Limonlarda yle bir zamanda kesim
yaplmaldr ki ukurutan olmamaldr. Ukurutan hastalnn etmeni 180C nin altnda ok
etkili, 300C nin zerinde etkili deildir. Burada maksat budama yapld zaman ukurutan
etmeninin olmad ve yaplan kesimlerden sonra gzlerin uyanmayaca bir zaman dilimini
yakalamaktr. Bu zaman lkemiz iin ekim ay sonu kasm ba gibidir. Budamadan hemen
sonra srgn srmeden ka girilmi olur. Ukurutan hastal gibi zel durumlar hari
olmak zere, budama aata meyve olmad veya toplandktan sonra yaplmaldr. Eer
aalar periyodisite gsteriyorsa meyvenin yok ylnda budama yaplmaldr. Aata
gvdeden kan obur dallar her zaman alnmal ve bunlarn bymesine izin verilmemelidir.
Limonda sonbahardan sonra budama yaplmayp kn derim sonras budama yaplrsa

ertesi yln rn de heba edilmi olur; nk ayrm periyodunda meyve gzne dnen
gzler uta oluacandan budamayla bunlar kesilip atlm olur.
Ukurutan hastalyla bulak olan limon baheleri, scak aylarda (temmuz- austos)
budanmaldr.
Budama Alet ve Ekipmanlar
Budama makas, testeresi, ba, kumanda edilebilen uzun sapl u makas, merdiven,
a macunu ve eldiven budama alet ve ekipmanlarn oluturur.
60
Fotoraf 2.41: eitli budama ekipmanlar
Ayrca aletlerin dezenfeksiyonu iin kullanlacak kimyasal madde ve kaplar da

hazrlanm olmaldr. Bunlara ilave olarak gelitirilmi ve budamay kolaylatrc elektrikli,
motorize ve traktrlere monte edilmi ekipman ve platformlar da mevcuttur.
Fotoraf 2.42: Budama testeresi Fotoraf 2.43 : Budama makas
Budamada Dikkat Edilecek Hususlar
Mekanik olarak bulaan hastalklarn tanmasn nlemek iin aletler kullanlmadan

nce dezenfekte edilmelidir. Dezenfektan olarak virs ve benzeri hastalklarda %5 lik
hipoklorik asit (amar suyu) ieren su ve ukurutan hastalnda %0.1 lik Potasyum
permanganat (KMnO4) eriyii kullanlr. Aatan aaca geerken de bu ilem
tekrarlanmaldr.
Dal karmalarnda, kesimde trnak brakmamaldr. Eer byk dal kesilecekse nce
alt taraftan biraz kesilerek kabuk syrlmalarna engel olunmas salanmaldr. Bundan sonra
daln kesimine geilmelidir.
Dal ve srgn ksaltmalarnda normal olarak iyi gelimi ve yere bakan bir gzn
zerinden kesim yaplmaldr. Eer etek dallarda kesim yaplacaksa yukarya bakan gzden
sonra kesim yaplabilir. Kesim yzeyi gzn alt ksmndan daha aada olmamaldr. Dier
bir deyimle kesim yzeyi ok fazla eimli olmamaldr.
61
Limonlarda Budama eitleri
a. ekil Budamas
ekil budamas sadece fidanlarda ve gen aalarda yaplan budamadr. Byk

aalarda ekil budamas yoktur. Burada ama aaca doal ta geliimi iinde dallarn
oluturmas ve bymesine yardmc olmaktr. Ama salam yapl, dengeli ve yenilenen bir
ta oluturmaktr.
Genellikle ilk budama rler elde edilip artlmalar srasnda yaplr. Kkler
ksaltlr ve bir denge oluturmak iin tepe de kesilebilir. artlan rlerin yan srgnleri
alnr ve tek gvde olarak bytlr. Alamadan nce rn topraktan 30-35 cm
ykseklie kadar olan ksmndaki yapraklar da temizlenir. Bu ilem alamadan en az
hafta nce yaplmaldr; nk budamalar rn kabuk vermesini geici olarak engeller.
rler alandktan sonra yan gzlerin srgnler elle kopartlr. A 5-6 cm srdkten
sonra ana ksmnn tepesi kesilir veya aa doru eilir. Srgn yaklak 60 cm uzunlua
ulatnda ana ksm tamamen karlr, macunlanr ve srgnn daha hzl srmesi
salanmaya allr.
ekil 2.1: Turungil fidannda ematik olarak ekil budamas
Fidanlar talandrma byklne gelince topraktan yaklak 60-80 cm yukardan

kesilir. Buna talandrma ykseklii denir. Kesim yerinin altndan sren gzlerden 3 tanesi
ileride ana dallar oluturmak iin braklr ve dierleri srdrlmez. Burada nemli nokta
braklan srgnlerin farkl aralklardan km olmas ve birbirleri ile yapt alarn
yaklak eit olmasdr. Bylece ana dallar aac bir rnek ekilde oluturmu olur. Bir sre
sonra bu ana dallar gvdeden 25-45 cm den tekrar kesilerek artk aacn olumas
balatlm olur. Ana at zerinden kan gl srgnlere izin verilmez. Bunlar daha
inceyken kesilip atlmaldr. kinci ve nc dal zerindeki gl dallarn braklmas
lazmdr. Fidanlkta yaplan tm bu budamalara ekil budamas denir. lkemizde yaplan bu
ilemlerde buna ya ok az uyulduu ya da hi uyulmad grlr.
62
Bahedeki fidanlarn ilk yllarda vejetatif gelimeleri daha hzldr. lk 2-3 ylda
neredeyse hi budama yaplmaz ve sadece oburlar alnr. Bunlar alnmadnda dengesiz ve
dzensiz aalar oluur. Yine bundan sonraki 2-3 yl ierisinde anormal bir durum ve
gelime olmadka aata budama yaplmamaldr. Eer ana dallar arasnda anormal gelime
fark varsa kuvvetli gelienlere mdahale edilmelidir.
b. Verim Budamas
Meyve aac normal verime yattktan sonra yaplan budamaya mahsul (verim)
budamas denir.
Gelimi aalarda hafif bir ta ii dal seyreltmesi yaplabilir. Bunun ls ok fazla

ve gne yanklna neden olacak dzeyde olmamaldr. Birbirine srten dallardan uygun
olan karlmaldr. Dikine byyen dallar alnmaldr. Hastalk, zararl ve dier nedenlerle
zayf den ve kuruyaca kesin olan dallar ncelikle kesilmelidir. Aac belli bir byklkte
tutmak amacyla iddetli budama yerine dzenli ve programl bir budama dzeni kurulmal
ve uygulanmaldr. Byle bir ilem ve aacn belli byklkte tutulmas ilalamay ve dier
ileri kolaylatracaktr. Etek dallar, genellikle verimli dallar olduu iin ok fazla
alnmamal, ancak bunlarn yere demesine de izin verilmemelidir. Limonlar ok hzl ve
dallarn dik bymeleri nedeniyle her yl u almak gerekebilir.
Ksaca verim budamasnda dikkat edilecek hususlar:
Ana dallar tek tek ele alnmal, bunlar zerinde dikine byyen birbiri zerine
gelen dallar var ise kartlmaldr.
Ana veya yardmc dallardan plaklamaya ynelenler ksa kesilerek bo
yerlerde yeni dallarn oluturulmasna allr.
Kuru, hastalkl veya zayflam dallar diplerinden kesilerek karlr.
Bir ana veya yardmc dal zerinde fazla miktarda meyve dal olumu ise bunlar
arasnda seyreltme yaplr.
Verim budamasnda dal bkme ve emelerine yer verilmemeli, dallar ancak ba
olarak kullanlmaldr.
c. Genletirme Budamas
Yalanm, verimden dm aalarn kaln dallarn ksaltmak suretiyle, yeni srgn

ve meyve dal oluturmaya ynelik bir budamadr. Verimlilik limonlarda srgn
oluturmayla doru orantldr. Bu srgnlerin dengeli, meyve tomurcuu oluturan
srgnler meydana getirmesi gerekir. Limonlar belli bir yatan sonra yeterli yeni srgn
veremez hale gelir ve verim der.
Genletirme budamas yaplrken dikkat edilecek ilk husus kaln dal kesmemektir. 4-
5cm aptan daha kaln dal kesilmez. Pratik olarak ba ve iaret parma birletirildiinde
oluan daireden daha kaln olan dallarn kesilmemesi gerekir.
63
Genletirme budamas ilkbahardan nce ktan karken yapnca, beyaz badana
boyasyla aac boyarz. Bylece aa gneten korunmu olur.
Deiik etkilerin sonucu aalar, nispeten gen saylabilecek yalarda verimden

debilir. Bu olumsuz etkilerin ortadan kaldrlmas iin yaplacak ilere ek olarak uygun bir
budama ile aalar tekrar verime kazandrlabilir. ok bym ve birbirine girmi
aalarda iki veya drt ynl itleme ile tepe alma budamas yaplabilir. Bu itleme ilemi,
bir yl iki taraf ve tepe, ertesi yl dier iki taraf ve tepe dikkate alnarak yaplabilir. Tepeler
genellikle ayn ykseklikten yaplmaya allmaldr. iddetle genletirilmesine karar
verilen aalarn 2,5 cm den kk btn dallar karlr ve bunlarn yenilenmesi
salanmaya allr. Bu ilem yaplrken dier kltrel ilemler eksiksiz yerine
getirilmelidir.
ekil 2.2: Genletirme budamasnda budanacak ksmlar
Don zarar, yaprak ve gen srgnlerde birka gn iinde ortaya kmasna ramen
daha yal ksmlarda birka haftadan bir yla kadar olan sre iinde ortaya kabilir. Donun
iddetine gre zararn etkisi de doru orantldr. iddetli bir dondan sonra uzun sre lmler
grlebilirken dier yandan nce zarar grm ksmlarda da iyilemeler grlebilir. Bundan
dolay budamaya balamadan nce zararn tam olarak ortaya kmas beklenmelidir. Bu sre
de 6-12 ay arasnda deimektedir.
64
2.5. Yardmc Kltrel lemler
Hormon Uygulamas
Turungillerde bitki gelimesini dzenleyiciler (hormonlar) genellikle; meyve

tutumunun artrlmas amacyla kullanlr. Bununla birlikte, baz ekirdeksiz eitlerde
haziran dkm ve hasat n dkmlerinin azaltlmas iin de kullanlabilir. Bunun iin,
resmi kurululardaki uzmanlara bavurulmaldr; aksi halde, beklenilen amacn tam tersi bir
tepki elde edilebilir.
Fotoraf 2.46: Limon iei ve meyvesi

Uygulamalarda, bu faydalar salamak zere, ruhsat alm maddeler kullanlmaldr.
Ruhsat olmayan maddelerin kullanm hem beklenen faydann kmamasna neden olur hem
de insan ve evre sal ynnden zararlar meydana getirebilir.
Toprak leme
Tm turungiller gibi limon aalarnn da ok derinlere inen kkleri vardr. Ama,

kklerinin %90' , 0-90 cm derinlikteki yzlek topraklardadr. Bu nedenle toprak ilemesi 10
cm derinlie kadar yaplmal ve aacn kklerine zarar verilmemelidir. Bahemizin, ylda
drt kez, ilkbahar ve yaz mevsimlerinde 15-20 gn aralarla apalanmas yeterli ve yararl
olacaktr. Yabani ot temizlii, byle apalamalarla olabilecei gibi, herbisit (ot ldrc)
ilalarla da yaplabilir.
65
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Limon bahesine gidiniz. Kontrolleri zamannda yapnz.
Aalar dikkatlice inceleyiniz. ncelemeyi yaparken dikkatli olunuz.
Hastalk ve zararl olup olmadn Doru tehis yapnz.

belirleyiniz (Gerektiinde uzman
kurululardan yardm alnz). la hazrlnda dikkatli ve titiz olunuz.
Hastalk veya zararlya uygun ilac nerilen zamanlarda ilalama yapnz.

hazrlaynz.
lalama yaparken salk kurallarna
lalama zamann ayarlaynz. uymaya dikkat ediniz.
lalama yapnz.
66
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aada verilen deerlendirme doru(D) veya yanl (Y) olaraksorularn
cevaplandrarak faaliyete ilikin bilgilerinizi lnz.
LME SORULARI
1. ( )Limonlar, turungiller ierisinde ne ok su isteyenlerdir.
2. ( )Limon bahesinde sulama gereksinimini belirlerken tansiyon aleti kullanlr.
3. ( )Limonlarn sulamasnda yaplan en nemli hata, gllendirme eklinde yaplan
salma sulama uygulamasdr.
4. ( )Gnmzde verim, kalite ve yabanc ot mcadelesi bakmndan en uygun sulama
sistemi damla sulamadr.
5. ( )Yamurlama sistemlerinin birim alana den tesis masraf der.
6. ( )Entegre mcadele, ksaca zararllarn idare ve ynetim sistemi olarak
tanmlanmaktadr.
7. ( )Zirai mcadelenin rzgarl havada yaplmas daha faydaldr.
8. ( )Bahe tesisi yaparken, sertifikal fidan kullanmalyz.
9. ( )Yabanc otlar sulama ve gbrelemeden sonra azalma gsterir.
10. ( )Fosfor, organik bir gbre deildir.
11. ( )yi planlanm bir budama ile ana dallarn say ve dal dzenlenmi olur.
12. Fidanlar talandrma byklne gelince topraktan yaklak 30-40cm yukardan
kesilir.
13. ( )Turungillerde bitki gelimesini dzenleyiciler (hormonlar) genellikle meyvenin iri

olmas iin uygulanr.
14. ( )Ahr gbrelerinin uyguland topraklar daha kolay tava gelir ve ilenmesi
kolaylar.
DEERLENDRME
67
UYGULAMALI TEST
Uygulama faaliyetinde kazandnz bilgi ve beceriler dorultusunda limon bitkisinde

hastalk ve zararllarla mcadele uygulamas yapnz. Yapm olduunuz almay aadaki
ltlere gre deerlendiriniz
1. Limon bahesini dzenli aralklarla kontrol ettiniz mi?
2. Aalar dikkatlice incelediniz mi?
3. Hastalk veya zararly doru tehis ettiniz mi?
4. Tehisinize uygun ilac setiniz mi?
5. lac kurallara uygun olarak hazrladnz m?
6. lalamay zamannda ve tekniine uygun olarak yaptnz

m?
DEERLENDRME

Hatal yantlar iin bilgi konularn tekrar ediniz. Tm yantlar doru ise bir sonraki
renme faaliyetine geiniz.
68
RENME FAALYET3
RENME FAALYET3
AMA
Tekniine uygun olarak meyvelerin hasadn yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Limon bahesinin hasat zaman hakknda aratrma yapnz.

Limonu pazara hazrlama tekniklerini aratrnz.
Limonlarn uzun sre nasl muhafaza edildiini aratrnz.
3. HASAT LEMLER
Bir limon meyvesinin pazarda paraya dnmesi iin hasat, snflama, paketleme,
depolama ve pazara nakliyesi gibi aamalardan gemesi gerekmektedir. Sz konusu her
kademe, bilgi ve beceriyi gerektirir. Birbirini izleyen bu kademelerin birinde yaplacak hata
sonraki kademelerde telafi edilmez. reticilerde byk maddi kayplara neden olur; bu
nedenle reticilerin ve iletme sahiplerinin gerekli bilgiyle donatlmalar ve almalarnda
gerekli dikkat ve titizlii gstermeleri gerekmektedir.
3.1. Hasat Zaman

lkemiz narenciye retiminin byk bir ksmn oluturan limon retiminde; yeterli
miktarda ve kapasitede snflama, paketleme ve depolama tesisleri, hasat zaman depoda
dayankll etkileyen nemli faktrlerdir. Narenciye meyvelerinin yetitirildikleri blgeye
ve eidin zelliklerine gre ulatrma ekli ve artlarna dayanacak ve pazar isteklerini
karlayacak bir olgunlukta olacak ekilde hasat edilmesi iin yetitiricilerin hasat zamannn
tespitinde ve hasatta gereken dikkati ve titizlii gstermesi gereklidir.
Eer yllk bakm ileri tekniine gre yaplmsa; hasatta reticinin yz glecek ve
daha kaliteli meyve elde edecektir. Hasat, uzman iiler tarafndan ve tekniine uygun olarak
yaplmaldr. Btn rnler gibi, limonlarda hasat zamannn tespiti ok nemlidir.
Zamanndan erken veya daha ge yaplacak hasat; meyve kalitesini drr ve

dayanklln azaltr. Hasat, mutlaka olgun meyvelerde yaplmaldr. Olgunluun
tespitinde, genellikle, meyvede usare oran, eker, asitlik ve meyve kabuk rengi deiimleri
gz nne alnr. Esasen, uzun yllar boyunca hasat yapldndan, hasat zaman
belirlenmesinde, fazla bir yanlma olmaz.
69
Fotoraf 3.1: Derimi yaplm deiik limon meyveleri
Hasat zamannn tespitinde usare miktarna ve meyve rengine baklarak hasat

zamannn gelip gelmediine karar verilmelidir. Usare bakmndan hasat zaman gelen,
Limonda usare miktar arlk olarak meyvenin %25inden az olmamaldr.
Renk bakmndan ise, limon meyve eidin tipik renginde olmaldr. Ancak toplama
zaman ve yetitirici blgesi dikkate alnarak en az usare miktarnn bulunmas art ile hafif
yeil renkte olanlarn hasad yaplmaldr.
En uygun derim zaman, tr ve eitlere gre deiiklik gstermektedir. Limonlarda

en iyi sonular koyu yeil renkli, belli irilikte ve usaredeki meyvelerin toplanmasndan
alnmtr. Limonlar sarardka depoda dayanmalar azalmaktadr. Muhafaza edilecek
limonlar iin en uygun derim zaman kasm sonu - aralk balardr.
Limonlarda hasat zaman blgesel olarak deimekle beraber, hasat zamann limon
eitlerine gre de deimektedir.
Limon eitlerine Gre Hasat (Derim) Zaman

Limon eidi Hasat Zaman
Lamas Limonu Kasm ba ubat
talyan Memeli Limon (Kara Limon) Kasm-ocak ay ortas
Molla Mehmet Limonu Kasm ocak
Kbrs Limonu Kasm ay
Ktdiken Limonu Kasm-ubat aylar
Enterdonat Limonu Eyll sonu-ekim ay ortas
Mayer Limonu Eyll aynda eki. Kn tatl limon,
ilkbaharda tatl limon gibidir.
Lisbon Limonu Aralk-mart aylar
Lime (Misket veya Yeil) Limon Eyll-ekim
Tablo 3.1: Limon eitleri ve hasat zaman
70
3.2. Hasadn Yapl
Derim (Hasat) zaman saptandktan sonra, geriye iki nemli nokta daha kalmaktadr.
Birincisi, limonlarn zedelenmesine meydan verilmeden dikkatle toplanmas, snflanmas ve
ambalaj; ikincisi de bunlarn en ucuz ekilde yaplmasdr.
Kltrel nlemler, limonlarn derim ve maliyeti zerinde nemli bir etki yapabilir. Bu
bakmdan belki de en nemli faktr aalarn terbiyesidir. Avrupa lkelerinde aalar, sk
dikilerek ve dikkatli budama yaplarak kontrol altnda tutulmaktadr. Bylece btn
meyveler normal ykseklik ve arlkta olmakta, bir merdiven yardmyla
toplanabilmektedir.
Fotoraf 3.4: ayakal merdivenle, yksekteki limonlarn hasat edilmesi
Derim srasndaki dikkat ve zen ok nemlidir. Bu, yalnz meyvenin o andaki deeri
ile ilgili deildir; bu srada meydana gelen yaralanma ve berelenmeler ile bunun sonucunda
oluan kflenmeler, meyvenin muhafaza sresi zerinde de geni lde etkilidir.
71
Limonlarda, kabukta meydana gelen bere ve iziklere engel olmak iin toplaycnn
trnaklarnn ksa olmas ya da eldiven giymeleri istenir. Turungiller ucu kt makaslarla
kesilerek toplanmal, kesim kapsln (dme) hemen stnden kapsl zedelemeden
yaplmaldr. Kabukta ve kapslde meydana gelen bu izikler genelde bu ksmda
kflenmeye neden olur ki bunun sonucunda meyvenin tamam ve byk olaslkla yanndaki
birka meyve de beraber rr.
Narenciye meyvelerinde kabuk yandan doan lekelenmeler ve kararmalar byk

ekonomik zararlara neden olmaktadr. Kabuk ya lekeleri, genelde toplamada dikkatsiz ve
kaba muameleden ileri gelmektedir. (Hasatta dikkat edilecek hususlar ve toplama ilem
basamaklar konular Portakal Yetitiricilii modlnde verilmitir.)
3.3. Pazara Hazrlama

Meyveler, eitli teknolojilerle ilenebilmekteyse de dalndan koparldnda tketime
hazr rnlerdir. abuk bozulabilir nitelikteki bu rnlerin tketicinin istedii tazelik, biim
ve zamanda, istedii yerde hazr bulundurmak gerekmektedir. En basit anlam ile pazarlama,
yukardaki zelliklerin oluturulmas kouluyla, rnlerin reticiden tketiciye ulatrlmas
ve bu arada meydana gelen olaylarn incelenmesidir. retimin amacna ulamasn salayan
ise pazarlamadr.
Fotoraf 3.5: Bir semt pazar
reticinin arazi, emek, sermaye ve giriimcilik gibi retim faktrlerini kullanarak

rettii rn ancak iyi bir pazarlama sistemi ile tketiciye ulatnda gerek ekonomik
deerini bulabilmekte, bylece hem reticisine ve hem de tketicisine yarar salamaktadr.
Her ne kadar, hasat edilen meyveler, az miktarda olduklarnda, bahenin kenarnda tasnif
edilip ambalajlanabilirse de; meyve oaldnda ve iyi bir ambalaj yapmak iin, mutlaka
paketleme evleri (ambalajlama fabrikalar) kullanlmaldr. Trkiye' de retilen btn
meyveleri ileyecek kapasitede paketleme evi bulunmaktadr. Bunlar yetitirme blgelerine
dalm durumdadr.
72
Fotoraf 3.6 : Limon boylarnn seilmesi Fotoraf 3.7: Amalajlanm limonlar kasada
Tama kaplar ile topluca paketleme evlerine getirilen meyveler, burada, bantlar
zerinde nce ayklanr, daha sonra ykama blmlerinde, zel ilal svlarla ve fralarla
temizlenir. Gerekirse (zellikle ihracaat iin) mumlanr ve kurutulur. Daha sonra, aplarna
gre boylanarak, uygun boyutlardaki ambalaj sandklarna yerletirilir. Bu suretle, meyveler
i ve d pazarlama iin hazrlanm olur.
Fotoraf 3.8: Narenciye ileme, mumlama, snflama ve paketleme hatt
73
Fotoraf 3.9: Bir fabrikada limonlarn pazara hazrlanmas (rn ileme hatt )
Limonlar; tr, abuk bozulabilirlik derecesi, retim blgesi, ilenebilme zellii ve
reticinin pazarlama sistemi alkanl gibi bir dizi etmene bal olarak deiik kanallardan
pazarlanmaktadr. Limonlara ilikin yaplan baz ekonomik aratrmalar retici dzeyinde
yaygn olan pazarlama kanallarnn;
retici - komisyoncu - perakendeci - tketici

retici - toptanc - komisyoncu - perakendeci - tketici
retici - toptanc (semt pazarlar) - tketici
olduunu ortaya koymutur.
Limonun pazarlamasnda toptanc hallerinin nemli bir yeri vardr. Burada hizmet
verenler, byk ounlukla komisyoncular, nadiren de retici birlikleri ya da
kooperatiflerdir. Alclar ise, genellikle perakendeciler ve toplu tketime ynelik hizmet
veren kii ya da kurululardr.
reticiler genellikle, i glerini retime ynlendirdikleri iin, pazarlama

fonksiyonuna yeterli zaman ayramamaktadrlar.
Limonculukta retici dzeyinde pazarlama ok azdr. Bunun yerine toptanc rn

toptan alp nce bahe kenarlarnda n ambalajlama yapar. Ardndan ya souk hava
depolarn ya da paketleme fabrikalarnda rnler ilenip i veya d pazara hazr hale
getirilir.
74
Limonun pazarlamasnda en nemli olumsuzluk, ilenmi meyveye duyulan talebin
snrl oluu nedeni ile binlerce reticinin rettii meyvenin bir anda pazara sunulmas ve
talebe gre arz fazlal nedeni ile fiyatn dk olmasdr.
Fotoraf 3.10: Limonlarn kasalanmas Fotoraf 3.11: Kasalanm limonlar tama
Limon meyvesi, pazarlamann bir dier fonksiyonu olan tamaya, son derece
hassastr. Bu nedenle limon, ambalajlama ve tamada zen gerektirir. Yurt iinde limonlar,
ounlukla zeri ak kamyonlar ile bozulmay nlemek iin de genellikle gece, toptanc
hallerine ya da dier sat yerlerine tanmaktadr. Souk hava tertibatl tayclar, yalnzca
dier lkelere yaplan d satm iin kullanlmaktadr.
Pazarlama, retimden tketime kadar uzayan bir zincirdir. Bu zincirin birindeki

aksaklk tm pazarlama etkinliini drmekte ve retimin anlamn yok etmektedir; bu
nedenle limonlarn pazarlamasnda reticisinden son tketicisine ulatran perakendeciye
kadar grev alan tm birimlerin ok dikkatli ve hzl hareket etmeleri gerekmektedir. Bu
yaplmad takdirde retilen limonlarn pazarlama aamasnda ziyan olmaktadr.
Fotoraf 3.12: Limonlar boylarnda gre ayran kadnlar
Her trl bozulmaya kar hassas olan limonda, pazarlamadaki baarnn ok dikkatli
bir hasat ile balad unutulmamaldr. Hasat edilen tm meyveler ayn boy ve kalitede
olmayaca iin her boy ve kalite ayr ambalajlanmal ve gne altnda braklmamaldr.
75
Depolanmas gereken meyvelerin hasat edildii gn en ksa srede depoya
ulatrlmasna zen gsterilmelidir, depolanamayacak meyveler ise hasat edildii gn sat
yerine ulatrlmaldr. Bu sat yeri, daha nce de belirtildii gibi toptanc halleridir.
Toptanc hallerinden meyveler ou, pazar ve manav esnafnca gnn erken saatlerinde satn
alnmakta ve tketiciye sunulmaktadr.
Fotoraf 3.13: Pazara hazr filede limonlar
Daha nce de belirtildii gibi pazarlama, retim ve daha da geri giderek neyin
retileceine karar verme ile balayan ve tketiciye kadar uzanan bir zincirdir. Bu zincir
ierisinde deiik kii ya da kurumlarca belirli hizmetler verilmektedir
Sz konusu hizmetlerin balangc;
Gerekli yetitirme tekniini uygulayarak meydana getirilen rnn zenli bir

biimde hasaddr.
Limonlarn hasad takiben limon trne uygun olarak boylanmas ve
ambalajlanmas bir dier pazarlama hizmetidir.
Pazarlamann nc ana hizmeti ise rn en uygun artlarda ilk sat yerine
tanmasdr.
Fotoraf 3.14: Bir markette limonla
76
rnn sat yerine ulamas ile arz-talep kar karya gelmekte ve bylece de fiyat
olumaktadr. Oluan bu fiyat ise reticinin retim maliyeti ile fiyat karlatrarak retime
devam edip etmeme karar vermesinin ana gstergesidir.
Fotoraf 3.15: Deiik limon ambalajlama kutu ve fileleri
3.4. Depolama
Limonlarda en nmeli hususlardan birisi de depolamadr. Depolamann ok nemli
avantajlar bulunmaktadr. Bunlar;
Aa zerinde oluan kaliteyi, meyve tketilinceye kadar muhafaza etmek,

Pazara dzenli olarak meyve arz edilerek, fiyat istikrar salamak,
zellikle ihracaat iin, toplu ve dzenli meyve temin etmektir.
Bu avantajlardan yararlanabilmek iin, meyveler, mutlaka souk depolara konularak

muhafaza edilmelidir.
Limonlar, adi depoya veya makine ile soutulan modern depolara konmadan nce,
ambalajlanmaldr. Depolanacak limonlar, ambalajlanmadan nce veya ambalajlama
srasnda, hastalklara kar mutlaka ilalanmaldr. Ayn ekilde, souk depolarda temizlenip
ilalanmaldr. Kullanlacak ilalar iin, resmi kurululardaki uzmanlara bavurulmaldr.
Souk depolarda ambalajlanm limonlar, ambalaj kaplarnn arasnda hava

geebilecek ekilde istiflenmelidir.
77
Fotoraf 3.16: Doal depoda istiflenmi tahta limon kasalar
Trkiye nin yetitirdii nemli limon eitleri arasnda Interdonato, Ktdiken, talyan
Memeli, Molla Mehmet ve Lamas bata gelmektedir. Interdonato limonu erkencilik
bakmndan nemli olmasna ramen meyve kalitesi bakmndan iyi zellikler gstermez ve
muhafaza edilmeden tketilir. Ktdiken limonu ise kalite bakmndan ok iyi olup dayankl
olmas sebebiyle muhafaza edilen limonlarn byk bir ksmn oluturan eittir.
Yaplan almalara gre Trkiye'de retilen taze meyvelerin en az %25' i tketiciye

ulaamadan ryp atlmaktadr. Bunun balca nedenleri; depolarn yetersizlii, derim
zamannn iyi saptanamamas, derimdeki dikkatsizlikler, depo koullarnn tam olarak
salanamamas ve uygunsuz ambalajlama teknikleridir. Yatak limonunun derim tarihinde
fiyat 1 birim iken 9 aylk bir muhafaza neticesi yaklak 6 birim olan fiyat limon iin
muhafaza ve dolaysyla deponun ne kadar nemli bir faktr olduunu gstermektedir.
Soukta muhafazada ama, meyvelerin derildikleri srada sahip olduklar zellikleri

en az kaypla saklamaktr. Tre ve eide uygun olarak seilen depo scaklnn ve oransal
nemin muhafaza periyodu boyunca sabit kalmas, depo havasnn meyvenin kard
solunum gazlarndan temizlenmesi de iyi bir muhafazann gereklerindendir.
3.4.1. Limonlarn Muhafazas iin Gerekli artlar
yi muhafaza koullar uzun sre depolanacak yatak limonu olarak kullanlan eitler
iin 10 C0 scaklk ve %90 -95 oransal nemdir. Limonlarn muhafaza edildii mevcut
depolarn bu artlar salayabilmesi iin baz dzenlemeler gerekmektedir.
78
3.4.2. Limon Muhafazasnda Mevcut Durum
Dou Akdeniz Blgesinde yetitirilen Ktdiken, Molla Mehmet, Lamas gibi farkl
limon eitleri kasm-aralk aylarnda derilip YATAK ad verilen doal soutmal muhafaza
depolarnda saklanmaktadr.
Fotoraf 3.17: Doal depoda limonlarn ilenmesi
Derimden hemen sonra genellikle mart balarna kadar retim blgelerindeki doal
soutmal depolarda saklanan limonlar; mart ay balarnda retim blgesinde havalarn
snmaya balamas ve Orta Anadoluda ise ar souklarn sona ermeye balad mart
aynda rgp-Ortahisar yresine tanp burada mart-austos aylar arasnda
depolanmaktadr. Ksaca mevcut durum 4 aamadan olumaktadr;
retim blgelerinde kasm-aralk aynda derim, tasnif ve difenilli katlara

ambalajlama ve tahta sandklara dizim
rnn mart ayna kadar kendi blgesindeki doal depolarda depolanmas. Bu
depolarda yksek evre scaklklar nedeniyle yksek arlk kayb, mantarsal
enfeksiyonlarn yaylmas (En byk kayplar bu aamada olmaktadr.)
Mart ayndan itibaren Akdeniz Blgesi nde doal depolarda scakln
ykselmesi ve rgpte karn kalkmas ve havalarn uygun hale gelmesi ile
limonlarn Ortahisar a nakledilmesi
Austos-eyll ayna kadar depolama ve sattan hemen nce sandklarn elden
geirilmesi ve %40 a varan kayplar
79
3.4.3. Limon Muhafazasnda Yaplan Hatalar
Derim ncesi hatalar: Baz bitki besin elementlerinin eksiklii (mangan, inko)
veya fazlaldr (ar azotlu gbreleme). Bu durumdan korunmak iin yaprak
ve toprak analizleri yaparak gbreleme yaplmaldr. Yine eitli hastalklara
kar derim ncesi aalarn eteklerinin bakrl ilalardan Benomyl etkili
maddeli ilalarla ilalanmas gerekmektedir.
Derim srasndaki hatalar: Trnakl kesim (dier meyvelere zarar verir), kesim
yaralar (yaral yerlerden rme balar), i kalkmadan derim (nemli
meyvelerde rme abuk olur.), kirli toplama sepetlerinin kullanm (mantar ve
hastalklar kirli sepetlerden bulaabilir), dk difenil ieren katlara
ambalajlama (tam bir koruma salanmamas)
3.4.4. Doal Depolar

Doal Depo Kullanmnn Avantajlar
Yapm ve iletme giderleri dktr. Soutma ve stma iin enerjiye ve

izolasyon maddesine gereksinim yoktur.
Doal olarak yan tepelere yaslanan depolar nem tutma ve havadaki nemi
ekme bakmndan iyi bir materyal oluturmakta ve scakla kar yaltm
iyidir.
Gerekli teknolojik yatrm yaplmaz ise kayplar bir hayli yksek olmaktadr.
rgp-Ortahisar Depolarnn Durumu
Yrede en yksek evre scaklklar genellikle temmuz-austos aylarnda 34-38 C, en

dk scaklklar aralk-ubat aylarna 16 C ye kadar dt grlmtr. Bu yrede
eitli tipte depolar kullanlmaktadr. Bu depolar;
Kaps dorudan darya alan halk tipi depo: Kaps tahtadan yaplm dorudan
doruya ak havaya alan depolarda bile scaklk 2-12C arasnda olmaktadr.
Kaps koridor iine alan halk tipi depo: Scaklklar halk tipi depoya gre k
aylarnda 1-2C yksek yaz aylarnda 2C daha dk olmaktadr.
Kaps dorudan dar alan izotermik kapl depo: Bu tip depoda scaklk yl
boyu en dk 4C en yksek 13C arasnda bir deiim gstermektedir.
Kaps koridor iine alan izotermik kapl depo: Bu depo tipinde scaklk yl boyu
en dk 4C en yksek 11C austos-eyll arasnda bir deiim gstermektedir. Bu depo
bir stteki depoya gre yaz aylarnda 2-3C serin, k aylarnda ise 3-4C daha scaktr.
80
Fotoraf 3.18: Doal depolarda saklama Fotoraf 3.19: Doal depolarda saklama
Fotoraf 3.20: Doal depolarda saklama Fotoraf 3.21: Doal depolarda saklama
3.4.5. Depo Oransal Nemi
Koridor ierisindeki ve izotermik kapl depolarda ortalama %85 in zerinde, adi

tahta kap kullanan ve d cepheye alan depolarda ortalama %70-80 dzeyindedir. Sonu
olarak geliigzel depolama yaplan bu depolarda; depolama sezonu ierisinde iklim
koullarna bal olarak oransal nem ve scaklkta nemli dalgalanmalar olmakta, limonlarda
tm bu yaplan yanllarn sonucu %25-40 (rme+arlk kayb) arasnda kayplar
olmaktadr.
Fotoraf 3.22: Doal depolarda limonlarn tahta Fotoraf 3.23: Doal depolarda limonlarn
ilenip tekrar tahta kasalar konulmas kasalardan kartlp yeniden ilenmesi
81
3.4.6. Limon Muhafazasnda Dikkat Edilecek Konular
rnn derimden sonra topland blgede depolanmas arlk ve rme

kayplarnn artmasnda en nemli etkendir. Bunun iin gerekirse stma
yaparak hemen Ortahisara veya blgedeki (Mersin-Antalya-Adana-Hatay gibi)
yksek yaylalardaki depolara gtrlmesi gerekmektedir.
Depo hijyeni iin bo depo yzeylerinin sezon sonunda tralanmas ve
fungusitler ile ilalama yaplmas gerekmektedir.
Dorudan doruya d mekana alan depo kaplar yerine koridor kullanlmas
iyi bir muhafaza iin arttr.
Adi ahap depo kaplar yerine izotermik kaplarn kullanlmas gerekir.
Hacalan, Avgad, Silifke-Krobasnda bulunan depolarda bu tip kaplar arttr.
Demir kaplar uygun deildir.
Limon kasalarnn dorudan zemin zerine dizilmesi yerine paletlere dizilmesi
iyi bir havalanma iin gereklidir.
Depo ierisinde iyi bir havalandrma olacak kadar arada boluklar kalacak
ekilde limonlarn yerletirilmesi gerekmektedir.
Dzensiz geliigzel havalandrma yapmak yerine zorunlu havalandrmann
zaman saatlerine bal aspiratrlerle veya diferansiyel termostata bal
aspiratrlerle yaplmas gerekmektedir.
Depolara ve koridora havalandrma bacalar almas gerekmektedir.
zellikle limonlar derimden hemen sonra depolara gtrlerek, stc ubuklar
ve termostatlar ile depo scaklnn 8-10C ye yakn tutulmas salkl bir
muhafaza iin nemli bir kouldur.
82
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET

Eldivenlerinizi giyiniz.
Makasla meyve sapnn herhangi bir Aacn yerden alnabilecek
yerinden kesiniz. ykseklikteki meyveleri nce
kesilmelidir.
Meyve kesilirken zaman harcamamak
iin makasla meyve sapnn herhangi
bir yerinden kesilmelidir.
Sonra makasla dmenin ( kaliks )
hemen zerinden dzeltiniz.
Kesilen meyveyi zel toplama kabna Toplama kab; bez torba, ii kaplanm
zenle koyunuz. sepet veya lastik sepet olabilir.
Meyveler kesinlikle atlmamaldr.
83
Toplanan meyveleri, tama kaplarna Tama kaplar plastik veya tahta
itinayla boaltnz. kasalar olabilir.
Tama kaplar st stte konduunda
baka bir kaba demeyecek seviyeye
kadar doldurulmaldr.
Tama kaplarnn stlerini rtnz. Tama aralar uzun yola
gidecekse mutlaka stleri
rtlmelidir.
84
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aada verilen deerlendirme sorularn DORU(D) veya YANLI olarak

cevaplandrarak faaliyete ilikin bilgilerinizi lnz.
LME SORULARI
1. ( )Zamanndan erken veya daha ge yaplacak hasat; meyve kalitesini drr ve

dayanklln azaltr.
2. ( )Sadece limonun meyve rengine bakarak hasadna karar verebiliriz.
3. ( )Hasat srasnda, hava ak veya gneli olmal, aalar slak olmamaldr.
4. ( )Toplama yapan vasfl iilerin trnaklar kesilmi olmaldr.
5. ( )Kesilen meyveler, sepete atlarak braklabilir.
6. ( )En basit anlam ile pazarlama, rnlerin reticiden tketiciye ulatrlmas ve bu

arada meydana gelen olaylarn incelenmesidir.
7. ( )reticiler, kendi rettikleri meyveleri pazara kendileri hazrlar.
8. ( )Depolanmas gereken meyvelerin hasat edildii gn, en ksa srede depoya

ulatrlmasna zen gsterilmelidir.
9. ( )Depolama zellikle ihracat iin toplu ve dzenli meyve temin etmektedir.
10. ( )Derim srasndaki trnakl kesim, dier meyvelere zarar verir.
11. ( )Doal depolarda, depolara ve koridora havalandrma bacalar almas

gerekmektedir.
12. ( )Doal depolarn yapm ve iletme giderleri dktr.
DEERLENDRME
85
UYGULAMALI TEST
Uygulama faaliyetinde kazandnz bilgi ve beceriler dorultusunda limon da hasat

ilemi yapnz. Yapm olduunuz almay aadaki ltlere gre deerlendiriniz.
1. Eldivenlerinizi giydiniz mi?
2. Makasla meyve sapnn herhangi bir yerinden kestiniz mi?
3. Sonra makasla dmenin ( kaliks ) hemen zerinden

dzelttiniz mi?
4. Kesilen meyveleri zel toplama kapna zenle koydunuz

mu?
5. Toplanan meyveler tama kaplarna itinayla boalttnz

m?
6. Tama kaplarnn stlerini rttnz m?
DEERLENDRME

Hatal yantlar iin bilgi konularn tekrar ediniz. Tm yantlar doru ise modl
deerlendirmeye geiniz.
86
MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
Deerlendirme sorularn cevaplayarak modle ilikin bilgilerinizi lnz.
1. Trkiye de Mersin-Erdemli yresine has olarak yetien Trkiye nin en kaliteli

limonu hangisidir?
A. Kara limon
B. Lamas
C. Molla Mehmet
D. Kbrs
2. Alanya ve Anamur yresinde yetien ve adnn bir adadan alan limon eidi
hangisidir?
A. Sisam
B. Girit
C. Kbrs
D. Enterdonat
3. Dnyada en ok Trkiye de Dou Akdeniz Blgesinde yetien, en erkenci limon

eidi olan limon hangisidir?
A. Lime
B. Lisbon
C. talyan Memeli
D. Enterdonat
4. Limon dikimi yaplacak topran zellii iin hangisi sylenemez?

A. Taban suyu seviyesi 1.5-2 m. nin altnda orta bnyeli olmaldr.
B. Limonlar iin topraktaki tuz miktar nemli deildir.
C. Topran geirgenlii 10-20 cm/saat olmaldr.
D. Kil oran %20 yi kesinlikle gememelidir.
5. Aadakilerden hangisi ideal bir turun anacnda aranan zelliklerdendir?

A. Hastalk ve zararllara dayankl olmaldr.
B. klim koullarna zellikle souklara dayankllk gstermelidir.
C. Ana olarak kullanlan meyveleri ok ekirdekli olmaldr.
D. Hepsi
6. Limon bahesi tesisinde neler dikkat edilmelidir?

A. Yetitirilecek tr ve eit iin en yksek ve en dk scaklklar dnlmelidir.
B. Bahe tesis edilecek yerin rzgr zararna kar korunakl olmasna dikkat
edilmelidir.
C. Bahede sulama iin yeter miktarda ve iyi kalitede su kullanlmaldr.
D. Hepsi
87
7. Hangisi Entegre mcadelenin yararlarndan deildir?
A. lalara kar diren tehlikesini arttrr.
B. Gda maddelerindeki ila kalntlarn azaltr.
C. lalama saysn azaltt iin ekonomiktir ve ilalarn sala olan zararn en
aza indirir.
D. Biyolojik dengenin korunmasn salar.
8. Doal depolarn en ok olduu yerleim yeri hangisidir?

A. Serinhisar
B. Akehir
C. rgp-Ortahisar
D. Antalya-Elmal
DOGRU YANLI TEST
9. ( )Aacn nce yerden alnabilecek ykseklikteki meyveleri kesilmelidir.
10. ( )Genletirme budamas yaplrken kaln dal kesmenin bir sakncas yoktur.
11. ( )Meyve aac normal verime yattktan sonra yaplan budamaya mahsul budamas
denir.
12. ( )ekil budamas sadece fidanlarda ve gen aaalarda yaplan budamadr.
13. ( )Dal ve srgn ksaltmalarnda normal olarak iyi gelimi ve yere bakan bir gzn
zerinden kesim yaplmaldr.
14. ( )Ukurutan hastalyla bulak olan limon baheleri, scak aylarda (temmuz-
austos) budanmamaldr.
15. ( )Budama ile aa bykl ve dallarn skl direkt kontrol altna

alnabilir.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek

Hatal yantlar iin bilgi konularn tekrar ediniz. Tm yantlarnz doru ise bir
sonraki modle geiniz.
Modl tamamladnz. retmeninizle iletiime geiniz.
88
CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET1 CEVAP ANAHTARI
1 A
2 B
3 C
4 B
5 D
6 C
7 B
8 A
9 D
10 D
1 D
2 Y
3 D
4 D
5 Y
6 D
7 Y
8 D
9 Y
10 D
11 D
12 Y
13 D
14 D
89
1 D
2 Y
3 D
4 D
5 Y
6 D
7 Y
8 D
9 D
10 D
11 D
12 D
MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI
1 B
2 C
3 D
4 B
5 D
6 D
7 A
8 C
9 D
10 Y
11 D
12 D
13 D
14 Y
15 D
90
NERLEN KAYNAKLAR
NERLEN KAYNAKLAR
KAYGISIZ , Zir.Yk.Mh. Aybak, Narenciye Yetitiricilii (Yetitiricilik ve
Hastalklar.) stanbul, 2005.
Tarm ve Ky leri Bakanl Yaygn ifti Et. Projesi, Meyvecilik 2, Tarm
ve Ky leri Bakanl Tekilatlanma ve Destekleme Genel Mdrl ifti
Eitim ve Yaym Serisi, Ankara, 2003.
http://www.turuncgiller.com
http://www.ikizoglu.com.tr
www.tarla.com
91
KAYNAKA
KAYNAKA
Komisyon, Turungil Yetitiricilii, Alata Bahe Kltrleri Aratrma
Ensits, Erdemli-Mersin, 2004.
Tarm ve Ky leri Bakanl Yaygn ifti Et. Projesi, Meyvecilik-2, Tarm
ve Ky leri Bakanl Tekilatlanma ve Destekleme Genel Mdrl ifti
Eitim ve Yaym Serisi, Ankara, 2003.
Tarm ve Ky leri Bakanl Yaygn ifti Et. Projesi, Gbre ve
Gbreleme, Tarm ve Ky leri Bakanl Tekilatlanma ve Destekleme Genel
Mdrl ifti Eitim ve Yaym Serisi, Ankara, 2005.
http://www.alata.gov.tr
http://www.turuncgiller.com
www.tarla.com
http://arsiv.sabah.com.tr/2004/05/23/cp/gur103-20040523-102.html
http://www.batem.gov.tr
http://www.tar-gel.com
http://yusufustaoglu.sitemynet.com
http://www.ordutarim.gov.tr
http://www.cu.edu.tr
http://www.bahcenet.com
http://www.tb-yayin.gov.tr
www.khgm.gov.tr
www.tarla.com
http://www.bademlikoop.org.tr
http://www.freshplaza.com
92

Limon Yetistiriciligi PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Limon Yetistiriciligi PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

MLL ETM BAKANLII

MODLN ADI Limon Yetitiricilii

Ortam: Tepegz, yaz tahtas, internet ortam, snf, sera

Modln iinde yer alan her renci faaliyetinden sonra

lkemiz, ekolojik koullarn uygunluu nedeniyle, baz tropik meyveler dndaki tm

Fotoraf 1.1: Limon aac meyveleri

Fotoraf 1.2: Yemekte limon

Limonun ekilii, dildeki tat gzeneklerini uyarp tkrk salglanmasn artrr.

Turungillerde tr ve eit dalm blgelere zg kimlik kazanm ve her blge

1.1.2.1. Lamas Limonu

Fotoraf 1.3 Lamas limon meyvesi

Lamas Limonu zellikleri u zellikleri

1.1.2.2. talyan Memeli Limon (Kara Limon)

talyan Memeli Limon (Kara Limon)

1.1.2.3. Molla Mehmet Limonu

Molla Mehmet Limon zellikleri

1.1.2.4. Kbrs Limonu

Kbrs Limonu zellikleri

1.1.2.5. Ktdiken Limonu

Fotoraf 1.7: Ktdiken limonu

Ktdiken limonu zellikleri

En erkenci bir tr olan Enterdonat, dnyada en ok Trkiye' nin Dou Akdeniz

Fotoraf 1.8: Enterdonat limonu

Hasada, meyvelerin %30 u sar dzeyine ulald zaman balanr ve d pazardaki

Enterdonat Limonu zellikleri

Fotoraf 1.9: Mayer limonu

Mayer Limonu zellikleri

1.1.2.8. Lisbon Limonu

Fotoraf 1.10: Lisbon limonu

Lisbon Limon zellikleri

1.1.2.9. Lime (Misket veya Yeil) Limon

Fotoraf 1.11: Lime limonu

Lime Limon zellikleri

1.1.3. Genel stekleri

Limon yetitiricilii, youn olarak emek-sermaye ve zaman isteyen bir konudur; bu

1.1.3.1. Toprak stei

Limonlarn etkili kk derinlii 30-90 cm dir. Topran havalanma miktar dtke

pH hafif asit veya ntr; yoksa hafif alkali olmaldr.

1.1.3.2. klim stei

Limonlar lkemizde Akdeniz ve Ege Blgelerindeki, iklim artlarnn uygun olduu

Turungil yetitiricilii, dnyada 400 Kuzey enlemi ile 400 gney

Resim 1.1: Trkiye' de limon yetien blgeleri gsterir harita

Fidan retiminde kullanlacak tohumlar mutlaka virs ve virs benzeri hastalklardan

Fotoraf 1.12: Turun rleri

Tohumlar, tohum yast olarak kullanlan sehpalara ya da plastikten yaplm kasalara

1.1.4.2. rlerin artlmas

Tohum yastndaki rler 1015 cm boya ulatklarnda ierisinde har karm

Seilen rler kk tuvalet budamalar yapldktan yani fazlalk ve kvrlm olan

Fotoraf 1.14: Plastik torbalara arlm rler

1.1.4.3. rlerin Bakm

r yetitiricilii sresince seralarda scaklk ve nem kontrol altnda tutulmal,

1.1.4.4. rlerin Alanmas

Fotoraf 1.16: A iin gz alm

Kullanlacak a gzleri, virs ve virs benzeri hastalklardan temiz olmaldr; bu

Fotoraf 1.17: Yeni yaplm a noktasnn a ba ile sarlmas

Alanan gzlerin srmesini abuklatrmak ve fidan geliimini hzlandrmak iin 15-

Fotoraf 1.18: Tutmu a

Akdeniz Blgesinde yetitirilen btn eitlerin, uygun anac turuntur. Satsuma

Turungiller; dnyada en fazla retimi yaplan meyve grubudur. nsan

1920 li yllardaki Tristeza (Gren) salgn ve Florida da meydana gelen don

deal bir turungil anacnda aranacak zellikler:

Hastalk ve zararllara dayankl olmaldr.