Op 050241 Elektrotehničar Energetike

OBRAZOVNI PROGRAM
ELEKTROTEHNIAR ENERGETIKE
Ovaj dokument je usvojen na XIII sjednici Nacionalnog savjeta za obrazovanje, odranoj 05. juna 2017. godine
OP - Elektrotehniar energetike
SADRAJ
I OPTI DIO OBRAZOVNOG PROGRAMA........................................................................................................2

1. OPTE INFORMACIJE O OBRAZOVNOM PROGRAMU ..............................................................................2
2. NASTAVNI PLAN .............................................................................................................................................5
II POSEBNI DIO OBRAZOVNOG PROGRAMA .................................................................................................7
3. MODULI ...........................................................................................................................................................7
3.1. OPTEOBRAZOVNI MODUL ..................................................................................................................7
3.2. STRUNI MODULI ..................................................................................................................................8
3.2.1. OSNOVE ELEKTROTEHNIKE I............................................................................................................8
3.2.2. ELEKTRINE INSTALACIJE ..............................................................................................................20
3.2.3. UVOD U ENERGETIKU ......................................................................................................................29
3.2.4. OSNOVE ELEKTROTEHNIKE II.........................................................................................................39
3.2.5. ELEKTRONIKA U ELEKTROENERGETICI........................................................................................49
3.2.6. IZVOENJE ELEKTRINIH INSTALACIJA I OSVJETLJENJA..........................................................60
3.2.7. PROIZVODNJA ELEKTRINE ENERGIJE ........................................................................................69
3.2.8. ODRAVANJE ELEKTRINIH INSTALACIJA I UREAJA U DOMAINSTVU.................................78
3.2.9. PRENOS ELEKTRINE ENERGIJE...................................................................................................87
3.2.10. VISOKONAPONSKA RAZVODNA POSTROJENJA ........................................................................99
3.2.11. ELEKTROMOTORNI POGONI .......................................................................................................109
3.2.12. SOFTVERSKI ALATI ZA PROJEKTOVANJE U ELEKTROENERGETICI......................................120
3.2.13. PREDUZETNITVO........................................................................................................................129
3.2.14. SPECIJALNE ELEKTRINE INSTALACIJE ...................................................................................139
3.2.15. DISTRIBUCIJA I POTRONJA ELEKTRINE ENERGIJE ............................................................146
3.2.16. EKSPLOATACIJA ELEKTROENERGETSKIH SISTEMA...............................................................158
2.1.17. UPRAVLJANJE ELEKTROMOTORNIM POGONIMA ....................................................................167
3.2.18. PROJEKTOVANJE U ELEKTROENERGETICI ..............................................................................175
3.2.19. ENGLESKI JEZIK U ELEKTROTEHNICI........................................................................................185
3.2. IZBORNI MODULI................................................................................................................................194
3.3.1. ELEKTROTEHNIKI MATERIJALI ...................................................................................................194
3.3.2. ALTERNATIVNI IZVORI ELEKTRINE ENERGIJE .........................................................................203
3.3.3. AUTOMATIZACIJA PROIZVODNIH PROCESA...............................................................................212
3.3.4. PROCESNA MJERENJA ..................................................................................................................221
3.3.5. ENERGETSKA EFIKASNOST ..........................................................................................................230
3.3.6. MEHATRONIKA................................................................................................................................238
3.3.7. POSLOVNA PSIHOLOGIJA..............................................................................................................248
4. STRUNI ISPIT ..........................................................................................................................................258
5. NAIN IZVOENJA OBRAZOVNOG PROGRAMA ....................................................................................269
6. NAIN PRILAGOAVANJA OBRAZOVNOG PROGRAMA........................................................................275
7. REFERENTNI PODACI................................................................................................................................278
Napomena:
Svi izrazi koji se u ovom dokumentu koriste u mukom rodu, obuhvataju iste izraze u enskom rodu.
1
I OPTI DIO OBRAZOVNOG PROGRAMA

1. OPTE INFORMACIJE O OBRAZOVNOM PROGRAMU
NAZIV OBRAZOVNOG PROGRAMA: ELEKTROTEHNIAR ENERGETIKE
SEKTOR/ PODSEKTOR PREMA NOK u: Inenjerstvo, proizvodne tehnologije (mainstvo i obrada metala,
elektrotehnika i automatizacija i dr.) / Elektrotehnika
STANDARDI ZANIMANJA NA KOJIMA SE PROGRAM ZASNIVA:

- Elektrotehniar/ Elektrotehniarka elektroenergetskih sistema, nivo IV1
- Elektrotehniar/ Elektrotehniarka elektromotornih pogona, nivo IV1
- Elektrotehniar/ Elektrotehniarka elektrinih instalacija, nivo IV1
- Elektroinstalater/ Elektroinstalaterka u graevinskim objektima, nivo III
- Pomonik/ Pomonica elektroinstalatera u graevinskim objektima, nivo II
NIVO OBRAZOVANJA: IV1
TRAJANJE OBRAZOVANJA: etiri godine
KREDITNA VRIJEDNOST OBRAZOVNOG PROGRAMA: 240 CSPK-a
USLOVI ZA UPIS, ODNOSNO UKLJUIVANJE U PROGRAM:

- U skladu sa zakonom
USLOVI ZA NAPREDOVANJE I ZAVRETAK OBRAZOVANJA:

- U sljedei razred napreduju uenici koji su na kraju kolske godine pozitivno ocijenjeni iz svih
modula/predmeta tog razreda i ako su obavili profesionalnu praksu, kako je predvieno nastavnim planom
- Obrazovanje se zavrava polaganjem strunog ispita, u skladu sa zakonom
NIVO OBRAZOVANJA ODNOSNO STRUNE KVALIFIKACIJE KOJE SE STIU:

Nivo obrazovanja:
- Zavretkom obrazovnog programa Elektrotehniar energetike, stie se srednje struno obrazovanje u
etvorogodinjem trajanju i kvalifikacija nivoa obrazovanja Elektrotehniar/ Elektrotehniarka energetike, nivo
IV1
- Uenik koji je uspjeno zavrio III razred obrazovnog programa Elektrotehniar energetike, zavretkom
dodatnih modula Pripremni elektroinstalaterski radovi, Elektroinstalaterski radovi u graevinskim objektima i
Izvoenje elektrinih instalacija i osvjetljenja u graevinskim objektima, kao i polaganjem zavrnog ispita u
skladu sa obrazovnim programom Elektroinstalater, moe stei srednje struno obrazovanje u trogodinjem
trajanju i kvalifikaciju nivoa obrazovanja Elektroinstalater/ Elektroinstalaterka, nivo III
Strune kvalifikacije:
Zavretkom obrazovnog programa Elektrotehniar energetike, stiu se sljedee strune kvalifikacije:
- Elektrotehniar/ Elektrotehniarka elektroenergetskih sistema, nivo IV1
- Elektrotehniar/ Elektrotehniarka elektromotornih pogona, nivo IV1
- Elektrotehniar/ Elektrotehniarka elektrinih instalacija, nivo IV1
2
- Elektroinstalater/ Elektroinstalaterka u graevinskim objektima, nivo III

- Pomonik/ Pomonica elektroinstalatera u graevinskim objektima, nivo II
CILJEVI OBRAZOVNOG PROGRAMA:

- Osposobljavanje uenika za dostizanje strunih i kljunih kompetencija koje su predviene odgovarajuim
Standardima zanimanja i Standardima kvalifikacija na kojima se zasniva obrazovni program.
ISHODI UENJA
Po zavretku obrazovnog programa, uenik e biti sposoban da:
- Analizira radni zadatak, planira realizaciju i organizuje sopstveni rad i rad grupe za izvoenje poslova u
elektroenergetici (elektroenergetski sistemi, elektromotorni pogoni i elektrine instalacije)
- Obezbijedi resurse i pripremi radno mjesto za izvoenje poslova u elektroenergetici (elektroenergetski sistemi,
elektromotorni pogoni i elektrine instalacije)
- Izradi elemente projekata elektrinih mrea i elektrinih instalacija graevinskih objekata, pod nadzorom
odgovornog projektanta
- Montira, demontira i odrava elektroenergetsku opremu i ureaje u objektima elektroenergetskog sistema
- Rukuje elektrinim komandama za ukljuivanje i iskljuivanje elektrinih maina, elektroenergetskih vodova i
ureaja u objektima elektroenergetskog sistema
- Prati funkcionisanja elektroenergetskog sistema
- Montira, demontira i odrava elektroopremu i ureaje elektromotornih pogona
- Podesi parametre i rukuje komandama za upravljanje elektromotornim pogonima
- Izvede i odrava elektrine instalacije u graevinskim objektima
- Izradi razvodne table i ormare u graevinskim objektima i prikljui ih na distributivnu mreu
- Izvede specijalne elektrine instalacije (inteligentne elektrine instalacije EIB, instalacije javne rasvjete,
instalacije slabe struje)
- Koristi strunu terminologiju i tehniku dokumentaciju na engleskom jeziku
- Izvri kalkulaciju trokova za realizaciju radnog zadatka
- Izradi radnu dokumentaciju prema propisanoj proceduri
- Rukovodi radnom grupom za realizaciju radnog zadatka i izvri nadzor nad poslovima koje grupa izvodi
- Sprovede postupke za kontrolu kvaliteta i kvantiteta rada, u skladu sa normativima i drugim propisima
- Odrava alat, opremu i ureaje za rad
- Komunicira sa nadreenima, saradnicima i korisnicima usluga koristei pravila poslovne komunikacije
- Sprovede postupke i mjere za zatitu na radu, zatitu okoline i ouvanje zdravlja
ISHODI ZA DOSTIZANJE KLJUNIH KOMPETENCIJA

Po zavretku obrazovnog programa, uenik e biti sposoban da:
- Komunicira na maternjem jeziku, primjenom pravilnog i stvaralakog usmenog i pisanog izraavanja,
tumaenjem koncepata, stavova i injenica, kao i upotrebom jezika u obrazovanju, radu, slobodnom vremenu i
svakodnevnom ivotu
- Komunicira na stranom jeziku, primjenom pravilnog i stvaralakog usmenog i pisanog izraavanja, kao i
upotrebom jezika u obrazovanju, radu, slobodnom vremenu i svakodnevnom ivotu
3
- Koristi matematiku kompetenciju i osnovne kompetencije u prirodnim naukama i tehnologiji, primjenjujui

matematiki nain razmiljanja u rjeavanju problema u razliitim svakodnevnim situacijama, kao i znanja i
metodologije kojima se objanjava svijet prirode radi postavljanja pitanja i zakljuivanja na temelju injenica
- Koristi informaciono-komunikacione tehnologije za rad u linom i drutvenom ivotu, za pronalaenje,
procjenu, uvanje, stvaranje, prikazivanje i razmjenu informacija, kao i za razvijanje saradnikih mrea putem
interneta
- Organizuje cjeloivotno vlastito uenje ukljuujui efikasno upravljanje vremenom i informacijama kako u
samostalnom uenju tako i pri uenju u grupi
- Uestvuje u drutvenom ivotu i radu, posebno u drutvima koja se sve vie mijenjaju, u cilju rjeavanja
konflikata ukoliko je to potrebno, na efikasan i konstruktivan nain, na osnovu razvijenih meuljudskih i
meukulturalnih sposobnosti
- Pretvori ideje u djelo, ukljuujui stvaralatvo, inovativnost, spremnost na preuzimanje rizika, iskoriavanje
prilika, promovisanje dobrog upravljanja, sposobnost planiranja i voenja projekata radi ostvarivanja ciljeva,
kao i voenje svakodnevnog, profesionalnog i drutvenog ivota sa razvijenom svijeu o etikim vrijednostima
- Uoi vanost stvaralakog izraavanja ideja, iskustava i emocija u nizu umjetnosti i medija ukljuujui muziku,
scensku, knjievnu i vizuelnu umjetnost, kao i znaaj o lokalnoj, nacionalnoj i evropskoj batini i njihovom
mjestu u svijetu
4
2. NASTAVNI PLAN
BROJ ASOVA PO OBLICIMA NASTAVE I KREDITNA VRIJEDNOST

R. BROJ
PREDMET / MODUL I RAZRED II RAZRED III RAZRED IV RAZRED UKUPNO

T V P KV T V P KV T V P KV T V P KV KV
A. OPTEOBRAZOVNI MODUL
Crnogorski srpski, bosanski,
1. 108 6 108 6 108 6 99 6 423 24
hrvatski jezik i knjievnost
2. Matematika 108 6 108 6 108 6 99 6 423 24
3. Engleski jezik 108 5 108 5 108 5 99 5 423 20
4. Fiziko vaspitanje 72 2 72 2 72 2 66 2 282 8
5. Informatika 72 4 72 4 144 8
6. Fizika 72 4 72 4 144 8
7. Hemija 72 4 72 4
8. Sociologija 72 4 72 4
UKUPNO: A. OPTEOBRAZ. MODUL 612 31 540 27 468 23 363 19 1983 100
UDIO U UKUPNOM GOD. FONDU (%) 53,1 51,7 46,9 45,0 40,6 38,3 34,4 31,7 43,9 41,7
B. STRUNI MODULI
1. Osnove elektrotehnike I 180 108 36 36 10 180 10
2. Elektrine instalacije 180 108 72 10 180 10
3. Uvod u energetiku 108 72 36 6 108 6
4. Osnove elektrotehnike II 180 108 36 36 10 180 10
5. Elektronika u elektroenergetici 144 72 72 8 144 8
Izvoenje elektrinih instalacija i
6. 144 72 72 8 144 8
osvjetljenja
7. Proizvodnja elektrine energije 72 72 4 72 4
Odravanje elektrinih instalacija i
8. 108 36 72 6 108 6
ureaja u domainstvu
9. Prenos elektrine energije 108 72 36 6 108 6
Visokonaponska razvodna
10. 108 72 36 6 108 6
postrojenja
11. Elektromotorni pogoni 144 72 72 8 144 8
Softverski alati za projektovanje u
12. 72 6 66 4 72 4
elektroenergetici
13. Preduzetnitvo 72 36 36 4 72 4
14. Specijalne elektrine instalacije 99 33 66 5 99 5
Distribucija i potronja elektrine
15. 132 66 33 33 8 132 8
energije
Eksploatacija elektroenergetskih
16. 99 66 33 5 99 5
sistema
Upravljanje elektromotornim
17. 132 99 33 7 132 7
pogonima
18. Projektovanje u elektroenergetici 99 15 18 66 6 99 6
19. Engleski jezik u elektrotehnici 66 66 3 66 3
UKUPNO: B. STRUNI MODULI 468 288 36 144 26 540 324 36 180 30 612 294 102 216 34 627 345 51 231 34 2247 124
UDIO U UKUPNOM GOD. FONDU (%) 40,6 25,0 3,1 12,5 43,3 46,9 28,1 3,1 15,6 50,0 53,1 25,5 8,8 18,7 56,7 59,4 32,7 4,8 21,9 56,7 49,8 51,7
C. IZBORNI MODULI
1. Istorija 72 72 3 72 3
2. Geografija 72 72 3 72 3
3. Ekologija i zatita ivotne sredine 72 72 3 72 3
4. Elektrotehniki materijali 72 72 3 72 3
5
BROJ ASOVA PO OBLICIMA NASTAVE I KREDITNA VRIJEDNOST

R. BROJ
PREDMET / MODUL I RAZRED II RAZRED III RAZRED IV RAZRED UKUPNO

T V P KV T V P KV T V P KV T V P KV KV
Alternativni izvori elektrine
5. 72 72 3 72 3
energije
6. Automatizacija proizvodnih procesa 72 72 3 72 3
7. Procesna mjerenja 72 36 36 3 72 3
8. Izabrana poglavlja iz matematike III 72 3 72 3
9. Energetska efikasnost 66 66 3 66 3
10. Mehatronika 66 66 3 66 3
11. Poslovna psihologija 66 46 20 3 66 3
12. Izabrana poglavlja iz matematike IV 66 3 66 3
UKUPNO: C. IZBORNI MODULI 72 3 72 3 72 3 66 3 282 12
UDIO U UKUPNOM GOD. FONDU (%) 6,3 5,0 6,3 5,0 6,3 5,0 6,2 5,0 6,3 5,0
D. STRUNI ISPIT
D. STRUNI. ISPIT 4 4
E. SLOBODNE AKTIVNOSTI
E. SLOBODNE AKTIVNOSTI MIN. 36 ASOVA MIN. 36 ASOVA MIN. 36 ASOVA MIN. 33 ASA
F: PROFESIONALNA PRAKSA
F: PROFESIONALNA PRAKSA 10 DANA 10 DANA 10 DANA 30 DANA
UKUPNO (A+B+C+D) 1152 144 60 1152 180 60 1152 216 60 1056 231 60 4512 240
UDIO U UKUPNOM GOD. FONDU (%) 100 12,5 100 100 15,6 100 100 18,8 100 100 21,9 100 100 100
T Teorijska nastava
V Vjebe
P Praktino obrazovanje (Praktina nastava)
KV Kreditna vrijednost
Suma (Godinji fond asova)
Napomene:
- Nastavni plan sadri ukupni godinji fond asova, godinji fond asova za svaki modul/predmet, kao i godinji
fond asova prema oblicima nastave (teorijska nastava, vjebe i praktina nastava). kola sama rasporeuje
sedmini broj asova u odnosu na godinji. Preporueni sedmini fond asova se dobija podjelom ukupnog
broja asova modula sa brojem radnih nedjelja u toku kolske godine.
- Praktino obrazovanje (praktina nastava) se realizuje u okviru strunih modula, u koli i kod poslodavca.
Minimalan broj asova praktinog obrazovanja kod poslodavca je po 36 godinje u III i IV razredu, u okviru
ukupnog fonda asova praktinog obrazovanja (praktine nastave). Osim u III i IV razredu, kola moe
organizovati praktino obrazovanje kod poslodavca i u niim razredima, u skladu sa mogunostima. U
zavisnosti od materijalnih uslova u koli i kod poslodavca, praktino obrazovanje (praktina nastava) se moe
i u cjelini realizovati kod poslodavca.
- U kolama u kojima se nastava izvodi na jeziku pripradnika manjinskih naroda i drugih manjinskih nacionalnih
zajednica, uenici imaju 34 asa nastave. Crnogorski jezik kao nematernji se u tom sluaju izuava sa po dva
asa sedmino.
6
II POSEBNI DIO OBRAZOVNOG PROGRAMA

3. MODULI
3.1. OPTEOBRAZOVNI MODUL
OBAVEZNI OPTEOBRAZOVNI PREDMETI:
1. CRNOGORSKI - SRPSKI, BOSANSKI, HRVATSKI JEZIK I KNJIEVNOST

2. MATEMATIKA
3. ENGLESKI JEZIK
4. FIZIKO VASPITANJE
5. INFORMATIKA
6. FIZIKA
7. HEMIJA
8. SOCIOLOGIJA
IZBORNI OPTEOBRAZOVNI PREDMETI:
1. ISTORIJA
2. GEOGRAFIJA
3. EKOLOGIJA I ZATITA IVOTNE SREDINE
4. IZABRANA POGLAVLJA IZ MATEMATIKE III
5. IZABRANA POGLAVLJA IZ MATEMATIKE IV
Napomena:
Programe obaveznih i izbornih opteobrazovnih predmeta priprema Zavod za kolstvo u skladu sa
odgovarajuom metodologijom, doneenom od strane Nacionalnog savjeta za obrazovanje.
7
3.2. STRUNI MODULI
3.2.1. OSNOVE ELEKTROTEHNIKE I
1. Broj asova i kreditna vrijednost:
Oblici nastave
Kreditna
Razred Teorijska Praktina Ukupno
Vjebe vrijednost
nastava nastava
I 108 36 36 180 10
Vjebe i praktina nastava: Odjeljenje se dijeli na grupe do 16 uenika.
2. Cilj modula:
- Upoznavanje sa zakonitostima elektrostatikog polja, zakonima u kolima jednosmjerne struje i pojavama
elektromagnetnog polja, u cilju rijeavanja elementarnih problemskih zadataka. Osposobljavanje za mjerenje
osnovnih elektrinih veliina korienjem odgovarajuih mjernih instrumenata. Razvijanje preciznosti,
kreativnosti, kritikog miljenja i pozitivnog odnosa prema struci.
3. Ishodi uenja
Po zavretku ovog modula uenik e biti sposoban da:
1. Analizira karakteristike elektrostatikog polja
2. Rjeava elektrina kola sa kondenzatorima
3. Primijeni osnovne zakone jednosmjerne struje pri rjeavanju prostih elektrinih kola
4. Izvri mjerenje elektrinih veliina koristei univerzalni instrument
5. Primijeni metode za rjeavanje sloenih elektrinih kola jednosmjerne struje
6. Analizira karakteristike magnetnog polja
7. Utvrdi nastajanje indukovane elektromotorne sile
8. Analizira induktivnost kola
8
Ishod 1 - Uenik e biti sposoban da

Analizira karakteristike elektrostatikog polja
Kriterijumi za dostizanje ishoda uenja Kontekst

U cilju dostizanja ishoda uenja, uenik treba da: (Pojanjenje oznaenih pojmova)
1. Objasni pojam i strukturu naelektrisanja
2. Opie vrste materijala prema elektrinim Vrste materijala: provodnici, izolatori, poluprovodnici,
svojstvima superprovodnici
3. Definie osnovne pojave u okolini naelektrisanih Pojave u okolini naelektrisanih tijela: elektrostatika
tijela sila, elektrostatiko polje, potencijal i napon
4. Uradi raunske primjere primjenjujui Kulonov

zakon
5. Demonstrira primjere manifestacije elektrostatikog

polja
Nain provjeravanja dostignutosti ishoda uenja
U cilju provjeravanja dostignutosti pomenutog ishoda uenja, potreban je usmeni ili pisani dokaz da je uenik
uspjeno realizovao kriterijume od 1 do 3. Za kriterijum 4 potrebne su ispravno uraene raunske vjebe sa
usmenim obrazloenjem. Za kriterijum 5 potrebne su ispravno uraene praktine vjebe sa usmenim
obrazloenjem.
Predloene teme
- Osnove elektrostatike
9

Rjeava elektrina kola sa kondenzatorima

1. Objasni kapacitivnost usamljenog provodnika
2. Objasni kapacitivnost ploastog kondenzatora
3. Objasni uticaj dielektrika na kapacitivnost ploastog

kondenzatora
4. Izrauna energiju u elektrostatikom polju na

konkretnom primjeru
5. Izrauna ekvivalentnu kapacitivnost za zadate veze

Veze kondenzatora: redna, paralelna i mjeovita veza
kondenzatora u grupe na konkretnim primjerima
Vrste kondenzatora: vazduni promjenljivi ploasti

6. Prepozna razliite vrste kondenzatora kondenzatori, keramiki kondenzatori, elektrolitski
kondenzatori, trimer kondenzatori
7. Nacrta eme mjeovite veze kondenzatora koristei Softver za simulaciju elektrinih kola: Tina,
softver za simulaciju elektrinih kola Electronics Workbench i dr.
uspjeno realizovao kriterijume od 1 do 3. Za kriterijume 4 i 5 potrebne su ispravno uraene raunske vjebe sa
usmenim obrazloenjem. Za kriterijume 6 i 7 potrebne su ispravno uraene praktine vjebe sa usmenim
obrazloenjem.
Predloene teme
- Polarizacija dielektrika
- Kondenzatori
10

Primijeni osnovne zakone jednosmjerne struje pri rjeavanju prostih elektrinih kola

Osnovne veliine jednosmjerne struje: jaina struje i

1. Objasni pojam, osnovne veliine i dejstva gustina struje
jednosmjerne struje Dejstva jednosmjerne struje: toplotna, magnetska i
hemijska
Elementi elektrinog kola: izvori elektrine struje,

2. Definie pojam, elemente i vrste elektrinih kola prijemnici, provodnici
jednosmjerne struje Vrste elektrinih kola: prosto elektrino kolo, sloeno
elektrino kolo
3. Definie elektrinu otpornost i provodnost
4. Opie izvore jednosmjerne struje i njihove

Izvori jednosmjerne struje: baterije i akumulatori
karakteristike
Osnovni zakoni jednosmjerne struje: Omov zakon i

5. Definie osnovne zakone jednosmjerne struje
Dulov zakon
6. Izrauna osnovne elektrine veliine za

Osnovne elektrine veliine: napon, struja, otpor,
konkretne primjere prostih elektrinih kola,
snaga i rad
primjenjujui osnovne zakone jednosmjerne struje
7. Demonstrira spajanje elemenata prostog

elektrinog kola na konkretnom primjeru
uspjeno realizovao kriterijume od 1 do 5. Za kriterijum 6 potrebne su ispravno uraene raunske vjebe sa
obrazloenjem.
Predloene teme
- Elementi elektrinog kola

- Osnovni zakoni jednosmjerne struje
11

Izvri mjerenje elektrinih veliina koristei univerzalni instrument

1. Objasni nain mjerenja univerzalnim mjernim

Univerzalni mjerni instrument: analogni i digitalni
instrumentom
Karakteristike mjernih instrumenata: osjetljivost,

2. Objasni karakteristike mjernih instrumenta
klasa tanosti
3. Demonstrira i objasni postupak podeavanja

instrumenta i izbora mjernog opsega za mjerenje Elektrine veliine: napon, struja, otpor
elektrinih veliina
4. Izmjeri napon koristei univerzalni mjerni

instrument i odredi vrijednost potencijala na
konkretnom primjeru
5. Uporedi rezultat dobijen mjerenjem otpora

univerzalnim mjernim instrumentom sa rezultatom
dobijenim oitavanjem obojenih prstenova na
otporniku
6. Izmjeri vrijednost osnovnih elektrinih veliina na

konkretnom primjeru, koristei univerzalni mjerni
instrument
7. Demonstrira mjerenje snage, mjerenjem napona i

struje (UI metoda)
uspjeno realizovao kriterijume 1 i 2. Za kriterijume od 3 do 7 potrebne su ispravno uraene praktine vjebe sa
usmenim obrazloenjem.
Predloene teme
- Univerzalni mjerni instrument

- Elektrina mjerenja jednosmjernih veliina
12

Primijeni metode za rijeavanje sloenih elektrinih kola jednosmjerne struje

1. Definie osnovne pojmove sloenog elektrinog Osnovni pojmovi: vor kola, grana kola, nezavisna
kola kontura kola
2. Definie Kirhofove zakone Kirhofovi zakoni: I Kirhofov zakon i II Kirhofov zakon
3. Izrauna ekvivalentnu otpornost veza otpornika u

Veze otpornika u grupe: redna, paralelna i mjeovita
grupe
Metode rjeavanja sloenih elektrinih kola: metod I

4. Objasni osnovne metode rjeavanja sloenih
Kirhofovog i II Kirhofovog zakona, metod konturnih
elektrinih kola
struja
5. Rijei zadatke koristei metode za rijeavanje

sloenih elektrinih kola
6. Izmjeri ekvivalentnu otpornost za zadate veze

otpornika u grupe
7. Demonstrira mjerenje napona i struje u sloenom

elektrinom kolu koristei univerzalni mjerni
instrument, na zadatom primjeru
8. Nacrta i simulira rad zadatog sloenog elektrinog

kola koristei softver za simulaciju elektrinih kola
uspjeno realizovao kriterijume 1, 2 i 4. Za kriterijume 3 i 5 potrebne su ispravno uraene raunske vjebe sa
usmenim obrazloenjem. Za kriterijume od 6 do 8 potrebne su ispravno uraene praktine vjebe sa usmenim
obrazloenjem.
Predloene teme
- Veze otpornika u grupe

- Rjeavanje sloenih elektrinih kola jednosmjerne struje
13

Analizira karakteristike magnetnog polja

1. Objasni magnetna svojstva materije
Osnovne elektromagnetne pojave: magnetno polje i

2. Definie osnovne elektromagnetne pojave
magnetna indukcija
3. Rijei zadatke primjenjujui zakone Zakoni elektromagnetizma: Bio-Savarov zakon i

elektromagnetizma Amperov zakon
4. Objasni magnetno polje u solenoidu i torusu
5. Objasni magneenje magnetnih materijala

magnetni histerezis
6. Objasni fluks vektora magnetne indukcije
7. Rijei zadatke koristei Kap-Hopkinsonov zakon
8. Demonstrira formiranje linija magnetnog polja

pomou magneta i eljeznih opiljaka
9. Demonstrira dejstvo stalnog magneta na razliite

Razliite vrste materijala: gvoe, aluminijum, bakar
vrste materijala
uspjeno realizovao kriterijume 1, 2, 4, 5 i 6. Za kriterijume 3 i 7 potrebne su ispravno uraene raunske vjebe sa
obrazloenjem.
Predloene teme
- Osnovne elektromagnetne pojave

- Zakoni elektromagnetizma
- Magnetni materijali
- Magneenje magnetnih materijala
14

Utvrdi nastajanje indukovane elektromotorne sile

1. Objasni nastajanje elektromagnetne sile
2. Odredi vektor elektromagnetne sile
3. Objasni elektrodinamiku silu
4. Izrauna elektromagnetnu i elektrodinamiku silu

na jednostavnim primjerima
5. Objasni Faradejev zakon
6. Objasni metode za odreivanje smjera indukovane Metode: metod vektorskog proizvoda i pravilo desne
elektromotorne sile u provodniku koji se kree u ruke
stalnom magnetnom polju
7. Demonstrira Faradejev zakon koristei

odgovarajuu opremu
8. Istrai simulaciju rada generatora i elektromotora

jednosmjerne struje
uspjeno realizovao kriterijume od 1, 2, 3, 5 i 6. Za kriterijum 4 potrebne su ispravno uraene raunske vjebe sa
obrazloenjem.
Predloene teme
- Elektromagnetna sila
- Elektrodinamika sila
- Elektromagnetna indukcija
15

Analizira induktivnost kola

1. Objasni induktivnost kalema
2. Odredi zavisnost induktivnosti od broja namotaja
3. Objasni indukovanu elektromotornu silu

samoindukcije
4. Izrauna indukovanu elektromotornu silu na

konkretnom primjeru
5. Objasni pojam meusobne indukcije
Transformator: autotransformator, odvojni

6. Objasni princip rada transformatora
transformator i energetski transformator
Karakteristini parametri: odnos transformacije,

7. Izrauna karakteristine parametre u kolima sa
napon primara i sekundara, struja primara i sekundara i
transformatorom
dr.
8. Izmjeri napon primara i sekundara kod

autotransformatora
uspjeno realizovao kriterijume od 1, 2, 3, 5 i 6. Za kriterijume 4 i 7, potrebne su ispravno uraene raunske
vjebe sa usmenim obrazloenjem. Za kriterijum 8 potrebne su ispravno uraene praktine vjebe sa usmenim
obrazloenjem.
Predloene teme
- Indukovana elektromotorna sila

- Induktivnost kola
- Transformatori
16
4. Didaktike preporuke za realizaciju modula

- Teorijski dio nastave treba realizovati sa cijelim odjeljenjem. Preporuuje se upotreba pokaznih sredstava za
demonstriranje pojava, gdje je to mogue, kao i upotreba internet prezentacija i simulacija u cilju boljeg
razumijevanja teorijskih znanja. Nastava treba da bude aktivna, sa ukljuivanjem svih uenika.
- Prilikom realizacije raunskih vjebi uenik samostalno rjeava odabrane zadatke. Njihovom izradom
neophodno je usmjeriti uenike na pravilno korienje usvojenih znanja i vjetina. Takoe je neophodno da
uenici pravilno vrednuju dobijeni rezultat, kao i njegov zapis. Posebno obratiti panju da se zadaci biraju i
rjeavaju od najjednostavnijih ka onim koji zahtijevaju sintezu i analizu usvojenih znanja. U okviru raunskih
vjebi potrebno je organizovati takmienja u cilju dodatne motivacije uenika i proirivanja njegovih sklonosti i
sposobnosti.
- Praktini dio nastave treba realizovati u laboratoriji i kolskoj radionici koja je opremljena preporuenim
materijalnim uslovima. Vjebe treba realizovati individualno, u parovima ili manjim grupama, ali tako da svaki
uenik samostalno uradi vjebu i dobije traeni rezultat. Nastavnik treba da podstie problemsku nastavu u
kojoj navodi uenike da sami dolaze do zakljuaka prilikom rjeavanja problema, ime im omoguava
povezivanje teorijskih znanja sa praktinom primjenom.
- U radu sa darovitim uenicima treba zadavati problemske praktine i raunske zadatke koji podstiu na
razmiljanje, zakljuivanje i analizu problema. Nastavnik u okviru rada sa darovitim uenicima treba da
obezbijedi i mentorski rad kako bi podstakao razvoj njihovih sposobnosti i njihovo interesovanje u cilju
karijerne orijentacije.
5. Okvirni spisak literature i drugih izvora

- Joksimovi G., Osnove elektrotehnike I, Centar za struno obrazovanje, Podgorica, 2011.
- Menart J., Zbirka zadataka iz osnova elektrotehnike, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd,
2003.
- Mijatovi G.; oja B.; Trifunovi M.; Stojanovi G.; Stojkovi G.,Osnove elektrotehnike I, Zavod za udbenike,
Beograd, 2009.
- Mijatovi G.; oja B.; Trifunovi M.; Stojanovi G.; Stojkovi G., Praktikum iz osnova elektrotehnike za prvi
razred elektrotehnike kole, Zavod za udbenike, Beograd, 2009.
- Dubljevi D., Prirunik za praktinu nastavu i laboratorijske vjebe elektronika, Centar za struno
obrazovanje, Podgorica, 2010.
- Drakovi M., Prirunik za praktinu nastavu i laboratorijske vjebe energetika, Centar za struno
Napomena:
Nastavnik treba da koristi i preporui uenicima udbenike odobrene od strane nadlenog Savjeta, vaee
propise iz strune oblasti i relevantne internet stranice na kojima se nalaze korisne informacije
6. Prostorni i materijalni uslovi za izvoenje nastave
Redni broj Opis alati, instrumenti i ureaji Kom.
1. Raunar sa instaliranim namjenskim softverom za simulaciju elektrinih kola 16
2. Projektor, projekciono platno/multimedijalna tabla 1
3. Univerzalni mjerni instrumenti multimetri (analogni i digitalni) 10
4. Stabilisani izvori jednosmjerne struje 5
5. Univerzalne ploe za montau elemenata elektrinog kola (matador ploe) 10
6. Laboratorijski spojni vodovi po potrebi
17
Komplet alata za elektriare (odvijai, klijeta za skidanje izolacije, klijeta-

7. 5
kombinirke, sjeice, lemilica i dr.)
Potroni materijal: razliite vrste kondenzatora i otpornika, stalni magnet i

8. po potrebi
elektromagnet
9. Autotransformator 2
7. Obavezni naini provjeravanja i ocjenjivanja ishoda uenja

- Provjeravanje postignua uenika sprovodi se u kontinuitetu radi praenja uenika u dostizanju ishoda
uenja.
- Vrednovanje postignua uenika, odnosno dostizanja ishoda uenja vri se u skladu sa kriterijumima za
dostizanje svakog ishoda uenja posebno.
- Kriterijumi ocjenjivanja za ocjene nedovoljan (1) do odlian (5), kao i udio pojedinih ishoda u konanoj ocjeni,
utvruju se na nivou aktiva.
- Predvieni naini provjere su: usmeno, pisano i praktino.
- Pisani zadaci po jedan u polugoditu.
- Zakljuna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz ocjena svih ishoda u tom klasifikacionom
periodu.
- Zakljuna ocjena na kraju kolske godine izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim
periodima.
8. Uslovi za prohodnost i zavretak modula

- Pozitivna ocjena na kraju kolske godine.
9. Povezanost modula korelacija

- Elektrine instalacije
- Uvod u energetiku
- Osnove elektrotehnike II
- Elektronika u elektroenergetici
- Izvoenje elektrinih instalacija i osvjetljenja
- Proizvodnja elektrine energije
- Odravanje elektrinih instalacija i ureaja u domainstvu
- Prenos elektrine energije
- Visokonaponska razvodna postrojenja
- Elektromotorni pogoni
- Softverski alati za projektovanje u elektroenergetici
- Specijalne elektrine instalacije
- Distribucija i potronja elektrine energije
- Eksploatacija elektroenergetskih sistema
- Upravljanje elektromotornim pogonima
- Projektovanje u elektroenergetici
- Engleski jezik u elektrotehnici
- Elektrotehniki materijali
- Automatizacija proizvodnog procesa
- Procesna mjerenja
18
Napomena:
U cilju usaglaavanja sadraja, dinamike realizacije i ishoda uenja, nastavnici su obavezni da zajedno vre
planiranje vaspitno-obrazovnog rada.
10. Kljune kompetencije koje se razvijaju ovim modulom

- Komunikacija na maternjem jeziku (upotreba strune terminologije u usmenom i pisanom obliku pravilnim
formulisanjem osnovnih zakona elektrotehnike, izraavanjem argumenata i kritikog miljenja)
- Komunikacija na stranom jeziku (razumijevanje strune terminologije prilikom korienja softvera za
simulaciju elektrinih kola i upotrebe pojmova tokom istraivanja na internetu)
- Matematika kompetencija i osnovne kompetencije u prirodnim naukama i tehnologiji (razvijanje logikog
naina razmiljanja i zakljuivanja, izraavanje formulama prilikom rjeavanja zadataka i praktinih problema,
korienje alata i instrumenata tokom realizacije praktinih vjebi)
- Digitalna kompetencija (upotreba namjenskog softvera za simulaciju elektrinih kola i korienje informaciono
komunikacionih tehnologija radi pretrage, prikupljanja i upotrebe odreenih podataka)
- Uiti kako uiti (podsticanje uenika na istrajnost i upornost u uenju samostalno i u timu, razvijanje diskusije,
izrada domaih zadataka i istraivanje u cilju nadograivanja steenog znanja)
- Socijalna i graanska kompetencija (podsticanje timskog rada na asu u cilju konstruktivne komunikacije i
saradnje, razvijanje tolerancije i razumijevanja drugaijih stavova)
- Smisao za inicijativu i preduzetnitvo (razvijanje kreativnosti, inovativnosti, vjetina planiranja i organizacije,
analiziranjem i rjeavanjem raunskih i praktinih zadataka, samostalno ili u timu)
19
3.2.2. ELEKTRINE INSTALACIJE
Oblici nastave
Kreditna
Razred Ukupno
Teorijska Praktina vrijednost
Vjebe
nastava nastava
I 108 72 180 10
Praktina nastava: Odjeljenje se dijeli na grupe do 16 uenika.
2. Cilj modula:
- Upoznavanje sa vrstama provodnika i elementima elektrinih instalacija u cilju kvalitetnog izvoenja
elektrinih instalacija. Osposobljavanje za izvoenje elektrinog razvoda i kunog prikljuka u skladu sa
tehnikim propisima i standardima. Razvijanje kreativnosti, preciznosti i pozitivnog odnosa prema struci.
3. Ishodi uenja
1. Izvri analizu karakteristika i pripremu provodnika i kablova za izvoenje elektrinih instalacija u
objektima
2. Povee instalacione elemente u cilju formiranja instalacionih krugova
3. Izvri izbor elemenata za prikljuenje objekta na distributivnu mreu i razvoenje elektrinih instalacija u
objektu
4. Povee brojilo elektrine energije na distributivnu mreu
5. Protumai tehniku regulativu za izvoenje elektrinih instalacija
6. Izvede uzemljenje i gromobransku instalaciju u cilju zatite objekata
20

Izvri analizu karakteristika i pripremu provodnika i kablova za izvoenje elektrinih instalacija u
objektima

1. Objasni namjenu, vrste i podjelu elektrinih

instalacija
Materijali za izradu provodnika: aluminijum, bakar,

2. Opie materijale za izradu provodnika
srebro i legure
3. Objasni konstrukciju i primjenu golih provodnika
Konstrukcioni elementi: provodnik, izolacija, jezgro,

4. Opie konstrukcione elemente, pribor i oznake plat, omota i armatura
izolovanih provodnika i niskonaponskih kablova Pribor: kablovska glava, kablovska kapa, kablovska
spojnica, kablovska papuica, instalacione cijevi
Uslovi: temperature sredine, vlanost, agresivna

5. Odabere provodnike koristei katalog proizvoaa
sredina, vibracije, uslovi hlaenja, interakcija sa
na osnovu uslova na mjestu primjene
ostalim instalacijama
Priprema krajeva izolovanih provodnika i

6. Demonstrira pripremu krajeva izolovanih
niskonaponskih kablova: skidanje izolacije, montaa
provodnika i niskonaponskih kablova
kablovske papuice
7. Demonstrira naine spajanja krajeva izolovanih Naini spajanja: lemljenjem, steznim spojnim
provodnika i niskonaponskih kablova aurama, zavrtnjima
8. Demonstrira postavljanje izolovanih provodnika i

Graevinske podloge: zidovi od opeke, betona,
niskonaponskih kablova na razliite graevinske
drveta i rigipsa, razliite vrste podova
podloge, u odgovarajuim uslovima
uspjeno realizovao kriterijume od 1 do 4. Za kriterijume od 5 do 8 potrebne su ispravno uraene praktine vjebe
sa usmenim obrazloenjem.
Predloene teme
- Elektrini provodnici i kablovi

- Pribor za provodnike i kablove
21

Povee instalacione elemente u cilju formiranja instalacionih krugova

Instalacioni osigurai: topljivi (D i NV) i automatski

1. Opie princip rada instalacionih osiguraa
osigurai
Instalacioni prekidai: jednopolni, dvopolni,

naizmjenini, unakrsni, stepenini, impulsni, grupni,
2. Objasni princip rada instalacionih prekidaa
taster, potezni, modularni, regulatori rasvjete, senzori
pokreta
Prikljuni ureaji: prikljunice, utikai, natikai,

3. Opie vrste prikljunih ureaja
prikljune rave i produni prikljuni ureaji
4. Demonstrira povezivanje razliitih tipova osiguraa,

u odgovarajuim uslovima
Tipovi prikljunih ureaja: sa i bez zatitnog

5. Demonstrira povezivanje razliitih tipova
kontakta, monofazni i trofazni, modularni, OG (Over
prikljunih ureaja, u odgovarajuim uslovima
Ground) prikljunice i za industrijske pogone
6. Montira razliite tipove utikaa, u odgovarajuim Tipovi utikaa: sa i bez zatitnog kontakta, monofazni
uslovima i trofazni i za industrijske pogone
Tipovi instalacionih prekidaa: jednopolni, serijski,

7. Montira razliite tipove instalacionih prekidaa, u
naizmjenini, unakrsni, taster, potezni, modularni, sa
odgovarajuim uslovima
dimerom
Predloene teme
- Instalacioni osigurai
- Instalacioni prekidai
- Instalacione prikljunice i utikai
22

Izvri izbor elemenata za prikljuenje objekta na distributivnu mreu i razvoenje elektrinih instalacija u
objektu

Vrste razvodnih ureaja: razvodni ormari, razvodne

1. Objasni vrste razvodnih ureaja
table i razvodne kutije
Vrste elektrinih razvoda: pod malterom, na malteru,

na noseim konstrukcijama, u kanalima, u podu, u
2. Objasni vrste elektriih razvoda sputenom plafonu, sabirniki razvod, razvod u mokrim
prostorijama i razvod u prostorijama ugroenim od
poara i eksplozije
3. Izvede elektrini razvod u datim uslovima
Vrste kunog prikljuka: nadzemni i kablovski,

jednofazni i trofazni, stalni i privremeni, unutranji i
spoljanji kuni prikljuak
4. Opie vrste i elemente kunog prikljuka
Elementi kunog prikljuka: odvojne stezaljke, kabal,
kablovska glava, KPO, SKS, zidna i krovna konzola,
zatega, izolator
5. Nacrta emu veze kunog prikljuka ema veze: monofazna i trofazna
6. Demonstrira izvoenje kunog priljuka, u

uspjeno realizovao kriterijume 1, 2 i 4. Za kriterijume 3, 5 i 6 potrebne su ispravno uraene praktine vjebe sa
Predloene teme
- Elektrini razvod
- Kuni prikljuak
23

Povee brojilo elektrine energije na distributivnu mreu

Vrste brojila elektrine energije: brojila aktivne,

1. Opie vrste brojila elektrine energije reaktivne i ukupne energije, maxigraf brojila,
jednotarifna, dvotarifna indukciona i elektronska brojila
2. Objasni princip rada indukcionog brojila
3. Objasni naine spajanja brojila elektrine Naini spajanja brojila elektrine energije: direktno,
energije na distributivnu mreu indirektno i poluindirektno
4. Demonstrira direktno spajanje trofaznog brojila

Trofazno brojilo elektrine energije: indukciono i
elektrine energije u prikljuno-mjernom ormaru
digitalno
(PMO), u odgovarajuim uslovima
5. Demonstrira poluindirektan spoj trofaznog brojila sa

raspoloivom opremom, u odgovarajuim uslovima
uspjeno realizovao kriterijume od 1 do 3. Za kriterijume 4 i 5 potrebne su ispravno uraene praktine vjebe sa
Predloene teme
- Brojila elektrine energije
24

Protumai tehniku regulativu za izvoenje elektrinih instalacija

Tehnika regulativa: standardi, tehniki propisi,

1. Objasni vrste tehnike regulative granski i interni standardi, tehnike preporuke i
uputstva
Standardi: International Electrotechnical Commission

2. Definie pojmove iz oblasti elektrinh instalacija
(IEC) i European Committee for Electrotechnical
koristei odgovarajue standarde
Standardization (CENELEC)
3. Opie zone instalacionog razvoda definisane

tehnikom regulativom za razliite vrste prostorija
4. Opie pravila za izvoenje elektrinih instalacija u

Posebni uslovi: poveana toplota, vlaga, radijacija,
prostorijama sa posebnim uslovima, definisana
vibracije, zapaljivost, eksplozivnost i dr.
tehnikom regulativom
5. Demonstrira naine obiljeavanje trase

Naini obiljeavanja trase: laserom, trakom i
energetskih izolovanih provodnika i niskonaponskih
kanapom za obiljeavanje sa prahom
kablova
uspjeno realizovao kriterijume od 1 do 4. Za kriterijum 5 potrebne su ispravno uraene praktine vjebe sa
Predloene teme
- Tehnika regulativa za izvoenje elektrinih instalacija
25

Izvede uzemljenje i gromobransku instalaciju u cilju zatite objekata

Elementi uzemljenja: uzemljivake pocinane trake,

elementi za ukrtanje, obujmica za cijev
1. Opie elemente i vrste uzemljenja
Vrste uzemljenja: zatitno, pogonsko, gromobransko i
zdrueno
2. Demonstrira povezivanje elemenata uzemljenja na

raspoloivim uzorcima
3. Objasni pojavu atmosferskog pranjenja
Elementi gromobranske instalacije: hvataljke, spusni

4. Opie elemente gromobranske instalacije
vodovi, mjerna mjesta, uzemljenje
5. Demonstrira povezivanje elemenata gromobranske

instalacije, u odgovarajuim uslovima
6. Objasni postupak mjerenja otpornosti rasprostiranja

uzemljivaa
uspjeno realizovao kriterijume 1, 3, 4 i 6. Za kriterijume 2 i 5 potrebne su ispravno uraene praktine vjebe sa
Predloene teme
- Uzemljenje
- Gromobranske instalacije
26

demonstriranje principa rada elemenata elektrinih instalacija, kao i upotreba internet prezentacija u cilju
boljeg razumijevanja teorijskih znanja. Nastava treba da bude aktivna, sa ukljuivanjem svih uenika.
uenik samostalno uradi vjebu i dobije traeni rezultat. Nastavnik treba stalno da ukazuje na primjere
izvoenja djelova elektrinih instalacija iz neposrednog okruenja uenika kako bi uenik razumio znaaj
obraivanog nastavnog gradiva i shvatio potrebu za kvalitetnim izuavanjem odgovarajue materije.
Preporuuje se da u okviru planiranja asova praktine nastave nastavnik predvidi posjetu gradilitu na
kojem se izvodi elektrina instalacija.
- Problemska nastava treba da zauzme znaajno mjesto u realizaciji ovog modula kako bi se teorijska nastava
to bolje povezala sa praktinim primjerima.
- U radu sa darovitim uenicima treba davati problemske zadatke koji podstiu na razmiljanje, zakljuivanje i
analizu problema. Nastavnik u okviru rada sa darovitim uenicima treba da obezbijedi i mentorski rad kako bi
podstakao razvoj njihovih sposobnosti i njihovo interesovanje u cilju karijerne orijentacije.

- alasan M.; alasan B., Elektrine instalacije i osvjetljenja za prvi razred srednjih strunih kola, Zavod za
udbenike i nastavna sredstva, Podgorica, 2013.
- alasan M.; alasan B., Elektrine instalacije i osvjetljenja za drugi razred srednjih strunih kola, Zavod za
- Drakovi M., Prirunik za praktinu nastavu, Centar za struno obrazovanje, Podgorica, 2010
- Mikovi M., Elektrine instalacije i osvjetljenja, Graevinska knjiga, Beograd 2007.
Napomena:
propise iz strune oblasti i relevantne internet stranice na kojima se nalaze korisne informacije.
3. Univerzalni mjerni instrumenti-multimetri (analogni i digitalni ) 10
Elektroinstalacioni materijal i oprema (uzorci energetski izolovanih provodnika i

niskonaponskih kablova, osigurai, prikljunice, utikai, prekidai, redne kleme,
4. po potrebi
pribor za kablove i provodnike, uzorci elemenata za uzemljenje i za
gromobransku instalaciju i dr.)
Komplet alata za elektriare (komplet odvijaa, klijeta za skidanje izolacije,

5. 5
klijeta-kombinirke, klijeta-sjeice, lemilica)
7. Stabilisani izvori jednosmjerne struje 2
8. Trofazno brojilo (indukciono i/ili digitano ) 1
9. Uklopni sat 1
27

uenja.
periodu.
periodima.


- Osnove elektrotehnike I
- Uvod u energetiku
- Procesna mjerenja
Napomena:

- Komunikacija na maternjem jeziku (upotreba strune terminologije u usmenom i pisanom obliku izraavanjem
argumenata i kritikog miljenja)
- Komunikacija na stranom jeziku (upotreba strune terminologije u usmenom i pisanom obliku u vidu
korienja tehnike dokumentacije i uputstava proizvoaa opreme)
- Matematika kompetencija i osnovne kompetencije u prirodnim naukama i tehnologiji (razvijanje logikog i
prostornog naina razmiljanja i zakljuivanja, sposobnosti rukovanja elektriarskim alatima i potovanja
pravila bezbjednosti i zatite na radu)
- Digitalna kompetencija (korienje informaciono komunikacionih tehnologija radi pretrage, prikupljanja i
upotrebe odreenih podataka)
izrada domaih zadatka i istraivanje u cilju nadograivanja steenog znanja)
analiziranjem i rjeavanjem praktinih zadataka, samostalno ili u timu)
28
3.2.3. UVOD U ENERGETIKU
Oblici nastave
Kreditna
Razred Ukupno
Vjebe
nastava nastava
I 72 36 108 6
2. Cilj modula:
- Upoznavanje sa karakteristikama i znaajem energetike za razvoj drutva, oblicima energije, osobenostima
elektroenergetike, kao i primjenom zatitnih sredstava i osnovnim mjerama zatite okoline pri izvoenju
radova u elektroenergetskim objektima. Osposobljavanje za rukovanje osnovnim alatima i identifikaciju
karakteristika mainskih materijala i mainskih elemenata u elektroenergetici. Razvijanje tanosti, preciznosti,
pozitivnog odnosa prema drugima i okolini, kao i podsticanje timskog rada.
3. Ishodi uenja
1. Analizira oblike i znaaj energije za razvoj drutva
2. Identifikuje podjelu i karakteristike izvora elektrine energije i osobenosti elektroenergetike
3. Prepozna znaaj primjene mjera bezbjednosti i zatite na radu u elektroenergetici
4. Analizira uticaj energetike na okolinu i mjere zatite okoline pri izvoenju radova i eksploataciji
elektroenergetskih objekata
5. Koristi odgovarajui alat, mainske materijale i osnovne mainske elemente u elektroenergetici
29

Analizira oblike i znaaj energije za razvoj drutva

1. Definie pojam i karakteristike energije
Podjela i oblici energije: akumulisana i prelazna;

2. Objasni podjelu i oblike energije primarna, transformisana i korisna; konvencionalna i
nekonvencionalna; obnovljiva i neobnovljiva
3. Navede ljudske djelatnosti u kojima je prisutna

upotreba raznih oblika energije
4. Objasni ulogu i znaaj energetike za razvoj

Znaaj energetike: lokalni, regionalni, globalni
drutva i korelaciju sa ekonomijom i ekologijom
5. Opie parametre koji utiu na porast potreba za

energijom i trendove u primjeni razliitih oblika
energije
uspjeno realizovao kriterijume od 1 do 5.
Predloene teme
- Podjela i oblici energije

- Karakteristike i znaaj energetike
30

Identifikuje podjelu i karakteristike izvora elektrine energije i osobenosti elektroenergetike

1. Definie elektroenergetski sistem, njegove Podsistemi elektroenergetskog sistema:

podsisteme i funkciju elektroenergetskih objekata proizvodnja, prenos, distribucija i potronja
2. Navede karakteristike elektrine energije i

osobenosti elektroenergetike
Konvencionalni izvori elektrine energije: velike

hidroelektrane, termoelektrane na fosilna goriva,
nuklearne termoelektrane (fisija) i dr.
3. Navede osnovne karakteristike konvencionalnih i Nekonvencionalni izvori elektrine energije: solarne
nekonvencionalnih izvora elektrine energije elektrane, vjetroelektrane, geotermalne elektrane,
elektrane na plimu i osjeku, elektrane na morske
talase, elektrane na biomasu, nuklearne
termoelektrane (fuzija) i dr.
Obnovljivi izvori: energija vode, energija sunca,

4. Objasni prednosti proizvodnje elektrine energije
energija vjetra, energija biomase, geotermalna energija
primjenom obnovljivih izvora
i dr.
5. Navede primjere primjene elektrine energije za

zadovoljenje energetskih potreba
Predloene teme
- Osnovne karakteristike elektroenergetskog sistema i elektroenergetskih objekata

- Karakteristike i osobenosti elektroenergetike
- Vrste izvora elektrine energije
31

Prepozna znaaj primjene mjera bezbjednosti i zatite na radu u elektroenergetici

Faktori radne sredine: temperatura, relativna

vlanost, zagaenost, strujanje vazduha, osvijetljenost,
1. Opie uticaj faktora radne sredine na zdravlje i
buka, vibracije, prisustvo opasnih materija, jonizirajue
sigurnost ljudi
zraenje, prisustvo opasnih napona, elektromagnetsko
zraenje, rad na visini i dr.
Mogui izvori opasnosti: direktni dodir djelova pod

naponom, pribliavanje ureajima pod visokim
2. Opie mogue izvore opasnosti od napona pri
naponom, previsoki napon dodira i koraka, elektrini
radu u elektroenergetskim objektima
luk, uticaj elektrinog i magnetskog polja, atmosferski
prenaponi i dr.
3. Objasni dejstvo elektrine struje na ljudski Dejstvo elektrine struje: elektrino, termiko,
organizam i postupak pruanja prve pomoi mehaniko, hemijsko i dr.
Lina zatitna sredstva: zatitno odijelo, ljem,

zatitne naoare, zatitne rukavice, zatitna obua,
sigurnosni pojas, antifon slualice i dr.
4. Objasni upotrebu linih zatitnih sredstava i Zatitna oprema i ureaji: indikator napona,
zatitne opreme i ureaja za rad u izolaciona motka, izolaciona klijeta, prenosni ureaji
elektroenergetskim objektima za uzemljivanje i kratko spajanje, sredstva za
ograivanje i izolovanje djelova pod naponom,
izolaciona postolja i prostirke, oznake upozorenja i
zabrane i dr.
Vrste radova: radovi u beznaponskom stanju, radovi u

blizini napona, radovi pod naponom i dr.
5. Definie vrste radova i zatitne procedure pri
radu u elektroenergetskim objektima Zatitne procedure: provjeravanje uklopnog stanja
opreme, postavljanje zatitne ograde i postolja,
postavljanje oznaka upozorenja i zabrane i dr.
Vrste radne dokumentacije: radni nalog, izvjetaj o

izvrenim poslovima, izvjetaj o ukupnim trokovima
realizovanog radnog zadatka, izvjetaj o realizovanim
6. Opie vrste i naine izrade radne dokumentacije radnim nalozima, evidencija utroka materijala,
u elektroenergetskim objektima rezervnih djelova i opreme i dr.
Naini izrade radne dokumentacije: runo i pomou
raunara
7. Demonstrira primjenu raspoloive zatitne opreme i

ureaja, u odgovarajuim uslovima
8. Protumai primjenu zadatih oznaka upozorenja i

zabrane
32

Prepozna znaaj primjene mjera bezbjednosti i zatite na radu u elektroenergetici

Predloene teme
- Bezbjednost i zatita na radu u elektroenergetici

- Uticaj radne sredine i izvori opasnosti pri radu u elektroenergetskim objektima
- Lina zatitna sredstva i zatitna oprema i ureaji za rad u elektroenergetskim objektima
- Vrste radova i bezbjednosne procedure pri radu u elektroenergetskim objektima
33

Analizira uticaj energetike na okolinu i mjere zatite okoline pri izvoenju radova i eksploataciji
elektroenergetskih objekata

1. Opie uticaj energetike na okolinu
2. Objasni nastajanje i efekte staklene bate, kisjelih

kia i ozonskih rupa
3. Uporedi razliite izvore elektrine energije sa

aspekta uticaja na ivotnu sredinu
4. Navede mjere za smanjenje tetnog uticaja

energetike na ivotnu sredinu
5. Opie znaaj pravilnog sortiranja, odlaganja i

skladitenja otpadnog materijala pri izvoenju
radova i eksploataciji elektroenergetskih objekata
U cilju provjeravanja dostignutosti pomenutog ishoda uenja potreban je usmeni ili pisani dokaz da je uenik
Predloene teme
- Energija i ivotna sredina

- Uticaj elektroenergetskih objekata na ivotnu sredinu
- Mjere zatite ivotne sredine od negativnog uticaja energetike
- Sortiranje i odlaganje otpadnog materijala
34

Koristi odgovarajui alat, mainske materijale i osnovne mainske elemente u elektroenergetici

Runi alati: klijeta (za odsijecanje kablova, skidanje

1. Prepozna osnovne tipove runih alata i navede izolacije sa kablova, za presovanje kontakata na
njihovu namjenu kablovima), eki, kljuevi, makaze, izvlakai, odvijai ,
testere, turpije i dr.
Praktini zadaci: obiljeavanje, sjeenje, buenje,

2. Odabere alat i realizuje konkretne praktine bruenje, skidanje izolacije i zatitnih slojeva, spajanje
zadatke provodnika sa i bez alata prostim vezivanjem, lemljenje
i dr.
3. Izmjeri dimenzije zadatog elementa, koristei

pomino mjerilo
4. Objasni znaaj primjene tehnikih propisa,

standarda kvaliteta i uputstava proizvoaa pri
korienju alata, opreme i ureaja
Mainski materijali: gvoe i elici, bakar i njegove

5. Opie mainske materijale i osnovne mainske legure, aluminijum i njegove legure i dr.
elemente u elektroenergetici Mainski elementi: za spajanje, kruno kretanje,
prenos snage i dr.
6. Demonstrira spajanje limova koristei zavrtnje,

matice i podloke
7. Demonstrira odreivanje prenosnog odnosa za

odabrani par remenica i/ili zupanika
8. Istrai i prezentira karakteristike i primjenu

mainskih materijalai/ili mainskih elemenata u
elektroenergetici
uspjeno realizovao kriterijume 4 i 5. Za kriterijume od 1 do 3 i od 6 do 8 potrebne su ispravno uraene praktine
vjebe sa usmenim obrazloenjem.
Predloene teme
- Runi alati i metode obrade materijala

- Mainski materijali i mainski elementi u elektroenergetici
35

- Modul Uvod u energetiku je tako koncipiran da uenicima omoguava sticanje osnovnih teorijskih i praktinih
znanja i vjetina iz oblasti energetike. Teorijski dio nastave treba realizovati u uionicama, sa cijelim
odjeljenjem, uz primjenu savremenih nastavnih metoda i sredstava. Pri tome, sadraj i nain izlaganja treba
prilagoditi nivou predznanja uenika iz ove oblasti i srodnih disciplina. Sa ciljem obezbjeenja mogunosti
praenja, razumijevanja izlaganja i zainteresovanosti uenika, maksimalno treba koristiti eme, fotografije i
video animacije. Prilikom realizacije ovog modula uenike treba motivisati na aktivno uenje, samostalni i
timski rad, sa aktivnim ukljuivanjem svih uenika.
- Praktini dio nastave treba realizovati u laboratoriji i kolskoj radionici, po grupama sa adekvatnim brojem
uenika. Laboratorija, odnosno kolska radionica, treba da je opremljena preporuenim materijalnim uslovima
i da prua maksimalne uslove za bezbjedan rad uenika. Rad u laboratorijima i radionicama je jedan od
naina da se pokae poznavanje nastavne materije, to zahtijeva optimalno vremensko usklaivanje teorijske
obrade nastavnih jedinica i praktinog rada. Prilikom objanjavanja, navoenja primjera i odabira opreme i
parametara za praktini rad, maksimalno koristiti opremu i podatke iz nae prakse. U cilju boljeg
razumijevanja predmetne problematike, predvidjeti posjete elektroenergetskim objektima, u periodima
obavljanja karakteristinih radova, kao i posjete moguim poslodavcima. Prilikom rjeavanja pojedinih
praktinih zadataka poeljno je podsticati uenike da rade u paru, grupi ili timski i osposobljavati ih za
efikasnu verbalnu i pisanu komunikaciju i prezentaciju linih i grupnih radova.

- kuleti S., Osnovi elektroenergetike, Univerzitet Crne Gore -Elektrotehniki fakultet, Podgorica, 2006.
- kuleti S., Elektrane, Univerzitet Crne Gore - Elektrotehniki fakultet, Podgorica, 2006.
- Drakovi M., Prirunik za praktinu nastavu, Centar za struno obrazovanje, Podgorica, 2010.
- Brankovi M., Prirunik sa uputstvima za elektriarske radove, NI, 1995.
- Pravilnik o zatitnim mjerama protiv opasnosti od elektrine struje u radnim prostorijama i na radilitima,
objavljen u "Sl. listu RCG" br. 6/86, 16/86.
Napomena:
1. Raunar 1
Zatitna oprema i ureaji: indikator napona, izolaciona motka, izolaciona

klijeta, prenosni ureaji za uzemljivanje i kratko spajanje, sredstva za
3. najmanje po 1
ograivanje i izolovanje djelova pod naponom, izolaciona postolja i prostirke,
oznake upozorenja i zabrane i dr.
4. Pomina mjerila (ubler, nonijus, mikrometar) 3
Alat za obiljeavanje i sjeenje (tapni estar, naprave za paralelno ocrtavanje,

5. 3
makaze, sjekai, testere)
6. Alat za obradu metala (turpije, brusilice, builice) 3
7. Alat za skidanje izolacije i zatitnih slojeva kabla (klijeta, struga, no) 3
36
8. Lemilice 3
Uzorci provodnih i izolacionih materijala, uzorci izolacionih i energetskih

9. po potrebi
kablova, kablovske stopice i spojnice i dr.
Lina sredstva zatite:zatitno odijelo, zatitni ljem, zatitne naoare, zatitne

10. najmanje po 1
rukavice, sigurnosni pojas, zatitna obua, antifon slualice i dr.
11. Kutija za prvu pomo 1

uenja.
periodu.
periodima.


- Uvod u energetiku
- Alternativni izvori elektrine energije
- Energetska efikasnost
Napomena:
37

- Komunikacija na maternjem jeziku (upotreba strune terminologije u usmenom i pisanom obliku,
izraavanjem argumenata i kritikog miljenja)
- Komunikacija na stranom jeziku (razumijevanje strune terminologije tokom istraivanja na internetu)
naina razmiljanja i zakljuivanja, korienje alata i instrumenata tokom realizacije praktinih vjebi,
razvijanje svijesti o znaaju ouvanja prirode i potovanju pravila bezbjednosti i zatite na radu)
izrada domaih zadatka i istraivanje u cilju nadograivanja steenog znanja)
- Kulturoloka svijest i ekspresija (razvijanje svijesti o lokalnom, nacionalnom i evropskom kulturnom nasljeu i
vanosti stvaralakog izraavanja ideja, iskustava i emocija)
38
3.2.4. OSNOVE ELEKTROTEHNIKE II
Oblici nastave
Kreditna
Razred Ukupno
Vjebe
nastava nastava
II 108 36 36 180 10
Vjebe i praktina nastava: Odjeljenje se dijeli na grupe do 16 uenika.
2. Cilj modula:
- Upoznavanje sa osnovnim zakonima vremenski promjenljivog elektrinog i magnetnog polja i metodama
analize elektrinih kola naizmjenine struje. Sticanje osnovnih znanja o oscilatornim kolima i trofaznim
sistemima, osposobljavanje za mjerenje osnovnih naizmjeninih veliina. Razvijanje preciznosti, kreativnosti,
kritikog miljenja i pozitivnog odnosa prema struci.
3. Ishodi uenja
1. Grafiki predstavi naizmjenine veliine i odredi njihove karakteristine parametre
2. Analizira karakteristike kola naizmjenine struje sa idealnim elementom
3. Analizira karakteristike redne i paralelne veze elemenata u kolima naizmjenine struje
4. Primijeni odgovarajue metode za rjeavanje sloenih elektrinih kola naizmjenine struje
5. Analizira karakteristike magnetski spregnutih kola
6. Analizira karakteristike trofaznog sistema
39

Grafiki predstavi naizmjenine veliine i odredi njihove karakteristine parametre

1. Definie osnovne trigonometrijske funkcije i

objasni njihove grafike preko trigonometrijskog Osnovne trigonometrijske funkcije: sin, cos, tan, ctg
kruga
2. Objasni osnovne operacije sa kompleksnim

brojevima
3. Opie princip nastajanja naizmjenine

prostoperiodine struje i nain grafikog
predstavljanja
Naizmjenine veliine: napon i struja

4. Nacrta grafike naizmjeninih veliina i na osnovu Parametri naizmjeninih veliina: trenutna,
njih odredi parametre naizmjeninih veliina maksimalna, srednja i efektivna vrijednost naizmjenine
veliine, perioda, frekvencija, kruna frekvencija,
poetna faza
5. Predstavi naizmjeninu veliinu pomou fazora i

kompleksnih brojeva
6. Odredi rezultantne vrijednosti naizmjeninih Matematike metode: grafikim putem, pomou

veliina koristei razliite matematike metode fazora i kompleksnih brojeva
7. Izmjeri efektivne vrijednosti napona i struje

Univerzalni mjerni instrument: analogni i digitalni
univerzalnim mjernim instrumentom
8. Demonstrira i objasni primjenu osciloskopa za

mjerenje naizmjeninih veliina
9. Izmjeri vrijednosti naizmjeninih veliina koristei

osciloskop, na konkretnom primjeru
uspjeno realizovao kriterijume od 1 do 3. Za kriterijume od 4 do 6 potrebne su ispravno uraene raunske vjebe
sa usmenim obrazloenjem. Za kriterijume od 7 do 9 potrebne su ispravno uraene praktine vjebe sa usmenim
obrazloenjem
Predloene teme
- Naizmjenine struje
40

Analizira karakteristike kola naizmjenine struje sa idealnim elementom

1. Objasni karakteristike kola naizmjenine struje sa Idealni element: idealni otpornik, idealni kalem, idealni
idealnim elementom kondenzator
2. Definie snage u kolima naizmjenine struje Snage: aktivna, reaktivna i prividna snaga
3. Nacrta fazorski dijagram elektrinih veliina sa

pojedinanim elementima u kolu naizmjenine
struje
4. Snimi trenutne vrijednosti napona i struje na

kalemu i kondenzatoru koristei osciloskop
5. Prikae naizmjenine veliine u zadatom

Softver za simulaciju elektrinih kola: Tina,
elektrinom kolu koristei softver za simulaciju
Electronics Workbench i dr.
elektrinih kola
uspjeno realizovao kriterijume 1 i 2. Za kriterijum 3 potrebne su ispravno uraene raunske vjebe sa usmenim
obrazloenjem. Za kriterijume 4 i 5 potrebne su ispravno uraene praktine vjebe sa usmenim obrazloenjem.
Predloene teme
- Elementi u kolu naizmjenine struje
41

Analizira karakteristike redne i paralelne veze elemenata u kolima naizmjenine struje

Redna veza elemenata: otpornika i kalema (RL);

1. Objasni karakteristike redne veze elemenata u
otpornika i kondenzatora (RC); otpornika, kalema i
kolima naizmjenine struje
kondenzatora (RLC)
Paralelna veza elemenata: otpornika i kalema (RL);

2. Objasni karakteristike paralelne veze elemenata u
otpornika i kondenzatora (RC); otpornika, kalema i
kolima naizmjenine struje
kondenzatora (RLC)
3. Izrauna impedansu redne i paralelne veze

elemenata na konkretnom primjeru
4. Izrauna snage u kolima naizmjenine struje sa

rednom i paralelnom vezom elemenata na
konkretnom primjeru
5. Nacrta fazorski dijagram redne veze elemenata

naizmjenine struje na konkretnom primjeru
6. Nacrta fazorski dijagram paralelne veze elemenata

naizmjenine struje na konkretnom primjeru
7. Uporedi talasni oblik napona redne i paralelne veze

RLC elemenata koristei osciloskop ili softver za
simulaciju elektrinih kola
uspjeno realizovao kriterijume 1 i 2. Za kriterijume od 3 do 6 potrebne su ispravno uraene raunske vjebe sa
obrazloenjem.
Predloene teme
- Redne i paralelne veze elemenata u kolu naizmjenine struje
42

Primijeni odgovarajue metode za rjeavanje sloenih elektrinih kola naizmjenine struje

1. Izrauna impedansu mjeovite veze elemenata, Mjeovita veza: kombinacija redne i paralelne veze
na konkretnom primjeru elemenata
2. Izrauna impedansu mjeovite veze elemenata

koristei princip transformacije zvijezda-trougao i
obratno
3. Objasni metodu I i II Kirhofovog zakona za

rijeavanje sloenih elektrinih kola
4. Objasni metodu konturnih struja za rjeavanje

Metode za rjeavanje sloenih elektrinih kola:

5. Rijei zadatke koristei metode za rjeavanje
metoda I Kirhofovog zakona i II Kirhofovog zakona,
metoda konturnih struja
6. Izmjeri napon mjeovite veze koristei univerzalni

instrument
7. Objasni pojave u sloenom kolu naizmjenine

struje, koristei softver za simulaciju elektrinih kola
uspjeno realizovao kriterijume 3 i 4. Za kriterijume 1, 2 i 5 potrebne su ispravno uraene raunske vjebe sa
obrazloenjem.
Predloene teme
- Rjeavanje sloenih elektrinih kola naizmjenine struje
43

Analizira karakteristike magnetski spregnutih oscilatornih kola

1. Opie ponaanje induktivno spregnutih kalemova
2. Objasni princip rada idealnog oscilatornog kola
3. Objasni princip rada realnog oscilatornog kola
4. Objasni princip rada i karakteristike rednog i

Karakteristike: faktor dobrote i propusni opseg
paralenog oscilatornog kola
Vrste sprege: induktivna (transformatorska) sprega,

5. Objasni vrste sprege oscilatornih kola autotransformatorska sprega, kapacitivna sprega,
galvanska sprega i kombinovana sprega
6. Izrauna frekvenciju koristei Tomsonov obrazac

na konkretnom primjeru
7. Izrauna faktor dobrote i propusni opseg

oscilatornog kola na konkretnom primjeru
8. Objasni pojave u oscilatornom kolu koristei softver

za simulaciju elektrinih kola
uspjeno realizovao kriterijume od 1 do 5. Za kriterijume 6 i 7 potrebne su ispravno uraene raunske vjebe sa
obrazloenjem.
Predloene teme
- Spregnuta i oscilatorna kola
44

Analizira karakteristike trofaznog sistema

1. Opie princip nastajanja trofazne naizmjenine

prostoperiodine elektromotorne sile
2. Definie karakteristine elektrine veliine kod

vezivanja namotaja generatora u zvijezdu i trougao
3. Objasni pojave kod veze prijemnika u zvijezdu i

trougao
4. Izrauna snagu trofaznog sistema, na

jednostavnom primjeru
5. Izmjeri reaktivnu snagu u trofaznom kolu, na

jednostavnom primjeru, u odgovarajuim uslovima
6. Izmjeri aktivnu snagu u trofaznom kolu, na

jednostavnom primjeru, u odgovarajuim uslovima
7. Opie uzroke nastajanja nesimetrinog reima rada
uspjeno realizovao kriterijume od 1, 2, 3 i 7. Za kriterijum 4 potrebne su ispravno uraene raunske vjebe sa
obrazloenjem.
Predloene teme
- Trofazni sistemi
45

razumijevanja teorijskih znanja. Nastava treba da bude aktivna, sa ukljuivanjem svih uenika. Prilikom
realizacije ishoda 5. nastavnik treba da vodi rauna o obimu nastavnog gradiva za elektrotehniara
elektroenergetike, jer ga treba smanjiti u odnosu na zanimanja na elektronici.
- Prilikom realizacije raunskih vjebi uenik samostalno rijeava odabrane zadatke. Njihovom izradom
neophodno je usmjeriti uenike na pravilno korienje usvojenih znanja i vjetina. Takoe je neophodno da
uenici pravilno vrednuju dobijeni rezultat, kao i njegov zapis. Posebno obratiti panju da se zadaci biraju i
rijeavaju od najjednostavnijih ka onim koji zahtijevaju sintezu i analizu usvojenih znanja. U okviru raunskih
vjebi potrebno je organizovati takmienja u cilju dodatne motivacije uenika i proirivanja njegovih sklonosti i
sposobnosti.
kojoj navodi uenike da sami dolaze do zakljuaka prilikom rijeavanja problema, ime im omoguava
- U radu sa darovitim uenicima treba zadavati problemske praktine i raunske zadatke koji podstiu na

- Joksimovi G., Osnove elektrotehnike II, Centar za struno obrazovanje, Podgorica, 2011.
- Miloevi M. B.; Miloevi M. M., Zbirka zadataka iz osnova elektrotehnike za drugi razred elektrotehnike
kole, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1996.
- Mijatovi G.; oja B.; Trifunovi M.; Stojanovi G.; Stojkovi G., Osnove elektrotehnike II, Zavod za
udbenike, Beograd, 2009.
- Dubljevi D., Prirunik za praktinu nastavu i laboratorijske vjezbe elektronika, Centar za struno
- Drakovi M., Prirunik za praktinu nastavu i laboratorijske vjezbe energetika, Centar za struno
Napomena:
4. Regulacioni izvori naizmjenine struje 3
46

7. 5
klijeta-kombinirke, sjeice, lemilica i dr.)
8. Osciloskop 3
9. Generatori funkcija 3
Potroni elementi: otpornici, kalemovi i kondenzatori; modeli oscilatornih kola,

10. po potrebi
mali transformatori
11. Jednofazni vatmetar 3
12. Trofazni vatmetar 1
13. Jednofazni varmetar 3
14. Cos fi-metar 1

uenja.
- Pisani zadaci po jedan u polugoditu.
periodu.
periodima.


- Uvod u energetiku
47

- Automatizacija proizvodnih procesa
- Procesna mjerenja
Napomena:

- Komunikacija na maternjem jeziku (upotreba strune terminologije u usmenom i pisanom obliku pravilim
formulisanjem osnovnih zakona elektrotehnike, izraavanjem argumenata i kritikog miljenja)
- Komunikacija na stranom jeziku (razumijevanje strune terminologije prilikom korienja softvera za
simulaciju elektrinih kola i upotrebe pojmova tokom istraivanja na internetu)
naina razmiljanja i zakljuivanja, izraavanje formulama prilikom rjeavanja zadataka i praktinih problema,
korienje alata i instrumenata tokom realizacije praktinih vjebi)
- Digitalna kompetencija (upotreba namjenskog softvera za simulaciju elektrinih kola i korienje informaciono
komunikacionih tehnologija radi pretrage, prikupljanja i upotrebe odreenih podataka)
48
3.2.5. ELEKTRONIKA U ELEKTROENERGETICI
Oblici nastave
Kreditna
Razred Ukupno
Vjebe
nastava nastava
II 72 72 144 8
2. Cilj modula:
- Upoznavanje sa primjenom aktivnih elektronskih komponenti u elektroenergetici. Sticanje osnovnih znanja o
usmjeraima, invertorima i pretvaraima u cilju razumijevanja primjene energetske elektronike. Razvijanje
logikog rasuivanja, tanosti, radnih navika, interesa za praktini rad povezivanjem teorije sa praksom i
pozitivnog odnosa prema struci.
3. Ishodi uenja
1. Utvrdi nain rada poluprovodnike diode koristei njenu strujno-naponsku karakteristiku
2. Uporedi principe rada bipolarnih i unipolarnih tranzistora
3. Analizira nain rada pojaavakih i prekidakih kola sa tranzistorima
4. Realizuje sloene logike funkcije pomou osnovnih logikih kola, koristei pravila Bulove algebre
5. Analizira karakteristike i princip rada energetskih poluprovodnikih elemenata
6. Identifikuje vrstu usmjeraa na osnovu izlaznih dijagrama
7. Predstavi karakteristike i princip rada invertora
8. Predstavi karakteristike i princip rada pretvaraa
49

Utvrdi nain rada poluprovodnike diode koristei njenu strujno-naponsku karakteristiku

Kristalna struktura: N tip poluprovodnika, P tip

1. Objasni kristalnu strukturu poluprovodnika
poluprovodnika
Princip rada diode: nastajanje PN spoja, potencijalna

2. Objasni princip rada diode
barijera, raspored naelektrisanja, prag provoenja
3. Navede vrste polarizacije diode i razliku izmeu

Vrste polarizacije diode: direktna, inverzna
njih
4. Demonstrira i objasni upotrebu laboratorijskih Laboratorijski ureaji: izvor jednosmjernog napona,

ureaja generator funkcija, osciloskop, unimjer
5. Demonstrira upotrebu softvera za simulaciju rada Softver za simulaciju rada elektrinih kola: Tina,
elektrinih kola Electronics Workbench i dr.
6. Snimi strujno-naponske karakteristike diode Strujno-naponske karakteristike diode: direktna i

pomou laboratorijskih instrumenata i/ili primjenom inverzna
softvera za simulaciju rada elektrinih kola i nacrta
grafike karakteristika
Predloene teme
- Poluprovodnici
- Diode
- Laboratorijski ureaji
50

Uporedi principe rada bipolarnih i unipolarnih tranzistora

1. Objasni princip rada razliitih vrsta bipolarnih

Vrste bipolarnih tranzistora: NPN, PNP
tranzistora
2. Snimi strujno-naponske karakteristike Strujno-naponske karakteristike bipolarnog

bipolarnog tranzistora pomou laboratorijskih tranzistora: ulazna, izlazna, prenosne
instrumenata i nacrta grafike tih karakteristika
Vrste unipolarnih tranzistora: FET (N kanalni, P

3. Objasni princip rada pojedinih vrsta unipolarnih kanalni), MOSFET (sa indukovanim kanalom N-tipa, sa
tranzistora indukovanim kanalom P-tipa, sa ugraenim kanalom N-
tipa, sa ugraenim kanalom P-tipa)
4. Snimi strujno-naponske karakteristike Strujno-naponske karakteristike unipolarnog

unipolarnog tranzistora pomou laboratorijskih tranzistora: izlazna, prenosna
instrumenata i nacrta grafike tih karakteristika
5. Objasni razlike u principu rada razliitih vrsta

Vrste tranzistora: bipolarni, unipolarni
tranzistora
6. Demonstrira upotrebu softvera za simulaciju rada

elektrinih kola u cilju snimanja strujno-naponskih
karakteristika razliitih vrsta tranzistora
Predloene teme
- Bipolarni tranzistori
- Unipolarni tranzistori (FET, MOSFET)
51

Analizira nain rada pojaavakih i prekidakih kola sa tranzistorima

Osobine pojaavaa: pojaanje struje, pojaanje

1. Opie opte osobine pojaavaa
napona, pojaanje snage i fazni pomjeraj
2. Objasni rad i odnos ulaznog i izlaznog napona kod

pojaavaa sa zajednikim emitorom
3. Snimi izlazni napon pojaavaa sa zajednikim

emitorom, pomou laboratorijskih instrumenata i/ili
primjenom softvera za simulaciju rada elektrinih
kola
4. Objasni rad i odnos ulaznog i izlaznog napona kod

pojaavaa sa zajednikim sorsom
5. Snimi izlazni napon pojaavaa sa zajednikim

sorsom, pomou laboratorijskih instrumenata i/ili
kola
Stanja prekidakog reima: provodno stanje,

6. Opie stanja prekidakog reima rada tranzistora
neprovodno stanje i prelazna stanja
7. Snimi karakteristike tranzistorskog prekidaa

pomou laboratorijskih instrumenata i nacrta grafike
karakteristika
uspjeno realizovao kriterijume 1, 2, 4 i 6. Za kriterijume 3, 5 i 7 potrebne su ispravno uraene praktine vjebe sa
Predloene teme
- Opte osobine pojaavaa

- Pojaava sa zajednikim emitorom
- Pojaava sa zajednikim sorsom
52

Realizuje sloene logike funkcije pomou osnovnih logikih kola, koristei pravila Bulove algebre

Osnovna pravila Bulove algebre: aksiomi, zakoni,

1. Objasni osnovna pravila Bulove algebre logike operacije i teoreme Bulove algebre, De
Morganovi obrasci
2. Opie rad osnovnih logikih kola Osnovna logika kola: I, ILI, NE, NI , NILI
3. Demonstrira rad osnovnih logikih kola u

laboratorijskim uslovima
4. Nacrta logiku mreu za zadatu funkciju primjenom

softvera za simulaciju rada elektrinih kola
5. Napie izraz za funkciju na osnovu zadate logike

mree
6. Demonstrira rad sabiraa primjenom softvera za

simulaciju rada elektrinih kola
Predloene teme
- Bulova algebra
- Logika kola
53

Analizira karakteristike i princip rada energetskih poluprovodnikih elemenata

Energetski poluprovodniki elementi: snane

1. Navede karakteristike energetskih
dvoslojne diode, snani bipolarni tranzistori-BJT, snani
poluprovodnikih elemenata
unipolarni MOSFET tranzistori
2. Snimi strujno-naponske karakteristike energetske

diode pomou laboratorijskih instrumenata i nacrta
grafike karakteristika
3. Nacrta strukturu, strujno-naponsku karakteristiku i

objasni princip rada etvoroslojne diode
4. Nacrta strukturu, strujno-naponsku karakteristiku i

Poluprovodniki prekidai: tiristor, trijak, dijak
objasni princip rada poluprovodnikih prekidaa
5. Snimi strujno-naponsku karakteristiku tiristora

pomou laboratorijskih instrumenata i nacrta grafik
karakteristike
6. Demonstrira rad tiristora u sklopu za regulaciju

osvjetljenja - DIMER
Predloene teme
- Energetska dioda
- Energetski tranzistor
- etvoroslojna dioda
- Tiristor
- Dijak
- Trijak
54

Identifikuje vrstu usmjeraa na osnovu izlaznih dijagrama

Podjela usmjeraa: polutalasni, punotalasni, trofazni

1. Objasni pojam i navede podjelu usmjeraa sa srednjom takom
2. Opie rad razliitih oblika polutalasnog Oblici polutalasnog usmjeraa sa diodama:

usmjeraa sa diodama koristei elektrine eme i usmjera bez filterskog kondenzatora, usmjera sa
dijagrame napona i struje filterskim elektrolitskim kondenzatorom
3. Snimi ulazne i izlazne signale polutalasnog

usmjeraa pomou osciloskopa i/ili primjenom
4. Opie rad razliitih oblika punotalasnog Oblici punotalasnog usmjeraa sa diodama:

usmjeraa sa diodama koristei elektrine eme i usmjera bez filterskog kondenzatora, usmjera sa
dijagrame napona i struje filterskim elektrolitskim kondenzatorom
5. Snimi ulazne i izlazne signale punotalasnog

usmjeraa pomou osciloskopa i/ili primjenom
Oblici jednofaznog usmjeraa sa tiristorom:

6. Opie rad razliitih oblika jednofaznog usmjeraa
polutalasni, punotalasni (za ugao upravljanja =0, za
sa tiristorom
ugao upravljanja >0)
7. Snimi ulazne i izlazne signale jednofaznog

usmjeraa sa tiristorom u laboratorijskim uslovima
pomou osciloskopa i/ili primjenom softvera za
simulaciju rada elektrinih kola
uspjeno realizovao kriterijume 1, 2, 4 i 6. Za kriterijume 3, 5 i 7 potrebne su ispravno uraene praktine vjebe sa
Predloene teme
- Usmjerai
55

Predstavi karakteristike i princip rada invertora

Podjela invertora: prema nainu upravljanja, prema

1. Objasni podjelu i ulogu invertora
karakteru izlaznog napona i prema broju izlaza
2. Opie princip rada invertora voenog mreom
3. Simulira rad eme invertora voenog mreom

kola
4. Opie princip rada nezavisnih invertora Nezavisni invertori: strujni, naponski i rezonantni
5. Snimi izlazni signal nezavisnog invertora napona

(DC/AC) pomou osciloskopa i/ili primjenom
6. Istrai i prezentuje primjenu pojedinih vrsta

Vrste invertora: strujni i naponski
invertora
Predloene teme
- Invertori
56

Predstavi karakteristike i princip rada pretvaraa

1. Navede vrste pretvaraa uestanosti i njihovu

Vrste pretvaraa uestanosti: neposredni i posredni
primjenu
2. Objasni princip rada jednog od pretvaraa

uestanosti
Podjela naizmjeninih pretvaraa: na osnovu

3. Navede podjele i primjenu naizmjeninih i skokovite promjene amplitude, na osnovu promjene
jednosmjernih pretvaraa faze i na osnovu irinsko- impulsne metode
Podjela jednosmjernih pretvaraa: indirektni i direktni
4. Objasni princip rada jednosmjernog pretvaraa

koristei emu i dijagrame
5. Demonstrira rad jednosmjernog pretvaraa pomou

6. Objasni princip rada naizmjeninog pretvaraa

koristei emu i dijagrame
7. Istrai i prezentuje primjenu odabranog pretvaraa
8. Istrai i prezentuje primjere primjene energetske

elektronike
uspjeno realizovao kriterijume 1, 2, 3, 4 i 6. Za kriterijume 5, 7 i 8 potrebne su ispravno uraene praktine vjebe
Predloene teme
- Pretvarai
- Primjeri primjene energetske elektronike
57

- Teorijski dio nastave treba realizovati sa cijelim odjeljenjem. Preporuuje se upotreba internet prezentacija i
simulacija u cilju boljeg razumijevanja teorijskih znanja. Nastava treba da bude aktivna, sa ukljuivanjem svih
uenika.
materijalnim uslovima. Uenike treba podijeliti u grupe i realizovati vjebe individualno, u parovima ili manjim
grupama, ali tako da svaki uenik samostalno uradi vjebu i dobije traeni rezultat. Ukoliko nije mogue
praktini dio nastave realizovati u laboratoriji, treba primijeniti programe za simulaciju rada elektrinih kola.
- Za simulaciju rada elektrinih kola preporuuju se softveri Tina ili Electronics Workbench. Meutim, mogu se
koristiti i drugi softveri za simulaciju, za koje nastavnik procijeni da su dobri i prilagoeni uenicima. U cilju
boljeg razumijevanja rada logikih kola mogue je koristiti i druge programe za simulaciju (LOGO!Soft
Comfort i dr.). Simulaciju pomou softvera treba korisiti samo kada je to neophodno, a poeljno je koristiti
instrumente i laboratorijske uslove koliko je to mogue.
to bolje povezala sa praktinim primjerima.U cilju toga treba po mogunosti zadati odreene teme za
istraivanje i prezentaciju od strane manje grupe uenika i omoguiti debatu u vezi zadate teme u kojoj e
uestvovati svi uenici.
- U cilju podsticanja darovitih uenika, nastavnik moe da koristi i proirene ishode uenja, usmjeravajui
darovite uenike na zakljuivanje, razvijanje sposobnosti analize i sinteze. U cilju toga nadarenim uenicima
treba zadati izradu odreene prostije elektrine eme na matador ploici, iji e rad prezentovati na asovima
praktinog dijela nastave svim uenicima.

- Opai R., Elektronika za II razred elektrotehnike kole, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd,
2003.
- Martinovi D.; Pendi Z.; Menart J., Energetska elektronika za III razred elektrotehnike kole, Zavod za
udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1998.
- Dubljevi D., Prirunik za praktinu nastavu i laboratorijske vjezbe elektronika, Centar za struno
Napomena:
1. Raunari sa namjenskim softverom za simulaciju rada elektrinih kola 16
2. Projektor i projektno platno/multimedijalna tabla 1
3. Univerzalni mjerni instrumenti-multimetri (analogni i digitalni) 10
4. Generatori funkcija 4
5. Stabilisani izvori jednosmjernog napona 4
6. Osciloskopi 4
7. Namjenske makete (npr.pojaavai, usmjerai, invertori, pretvarai i dr.) 10
58
Potroni elementi: otpornici, potenciometri, kondenzatori, diode, tranzistori

9. po potrebi
(bipolarni i unipolarni), tiristori, dijaci, trijaci i dr.

uenja.
periodu.
periodima.


- Mehatronika
Napomena:

- Komunikacija na maternjem jeziku (razvijanje verbalne komunikacije, izraavanja, interpretacije koncepta i
kritikog miljenja iz strunih oblasti, upotrebom strune terminologije u govornom i pisanom obliku)
korienja tehnike dokumentacije i uputstava proizvoaa opreme i softverskih alata)
matematikog naina razmiljanja u cilju rjeavanja zadataka i praktinih problema)
- Digitalna kompetencija (sticanje informatikih znanja i vjetina u IT okruenju, upotrebom namjenskog
softvera za simulaciju elektrinih kola)
- Socijalna i graanska kompetencija (razvijanje komunikacije, razumijevanja drugaijih gledita, tolerancije i
kooperativnosti, podsticanjem timskog rada na asu, stavljajui profesionalnu ispred line sfere)
- Uiti kako uiti (podsticanje uenika na samostalan rad istraujui i prezentujui primjere primjene energetske
elektronike i primjenu steenog znanja u praksi)
59
3.2.6. IZVOENJE ELEKTRINIH INSTALACIJA I OSVJETLJENJA
Oblici nastave
Kreditna
Razred Ukupno
Vjebe
nastava nastava
II 72 72 144 8
2. Cilj modula:
- Upoznavanje sa mjerama zatite i proraunima u elektrinim instalacijama. Osposobljavanje za montiranje i
funkcionalno ispitivanje rasvjetnih tijela. Razvijanje kreativnosti, preciznosti, marljivosti i pozitivnog odnosa
prema struci.
3. Ishodi uenja
1. Izabere vrstu zatite od dodira djelova pod naponom u elektrinim instalacijama
2. Primijeni postupak montiranja zatitnih ureaja na razvodnoj tabli
3. Primijeni postupak montiranja rasvjetnih tijela u cilju kvalitetnog osvjetljenja prostora
4. Primijeni metode za izraunavanje poprenog presjeka provodnika i fotometrijskog prorauna
5. Prikljui ureaj rezervnog napajanja u cilju obezbjeenja neprekidnosti napajanja elektrinom energijom
6. Identifikuje vrstu zatite u elektrinim instalacijama u zonama opasnosti od eksplozije
60

Izabere vrstu zatite od dodira djelova pod naponom u elektrinim instalacijama

1. Objasni negativno dejstvo elektrine struje na Dejstvo elektrine struje: toplotno, hemijsko,
ovjeka mehaniko
Vrste zatita od direktnog dodira djelova pod

2. Objasni vrste zatita od direktnog dodira djelova
naponom: izolovanje, pregrade, kuita, prepreke,
pod naponom
stavljanje van dohvata ruke
Vrste zatita od indirektnog dodira djelova pod

naponom: automatskim iskljuenjem napajanja
3. Objasni vrste zatita od indirektnog dodira
(ZUDS), upotreba ureaja klase II, postavljanje u
djelova pod naponom
izolovane prostorije, lokalnim izjednaavanjem
potencijala i elektrinim odvajanjem
Vrste istovremene zatite od direktnog i

indirektnog dodira djelova pod naponom:
4. Objasni vrste istovremene zatite od direktnog i
bezbjedonosno mali napon (SELV), uzemljeni
indirektnog dodira djelova pod naponom
bezbjedonosni mali napon (PELV), mali radni napon
(FELV)
Predloene teme
- Tehnike mjere zatite u elektrinim instalacijama
61

Primijeni postupak montiranja zatitnih ureaja na razvodnoj tabli

1. Objasni princip rada zatitnog ureaja

diferencijalne struje (ZUDS)
2. Demonstrira povezivanje ZUDS-a u nulovanim

distributivnim sistemima
3. Montira zatitne elemente na glavnu razvodnu Zatitni elementi: osigura, ZUDS, odvodnik
tablu (GRT) prenapona
4. Demonstrira ispitivanje ispravnosti ZUDS-a
uspjeno realizovao kriterijum 1. Za kriterijume od 2 do 4 potrebne su ispravno uraene praktine vjebe sa
Predloene teme
- Zatitni ureaj diferencijalne struje
62

Primijeni postupak montiranja rasvjetnih tijela u cilju kvalitetnog osvjetljenja prostora

Elektrini izvori svjetlosti: sijalice sa uarenim

1. Opie princip rada elektrinih izvora svjetlosti vlaknom, fluorescentne sijalice, LED sijalice, ivine i
natrijumove sijalice
Svjetiljke: svjetiljke sa fluorescentnim cijevima,

2. Opie ulogu i djelove svjetiljki reflektori, difuzne svetiljke, plafonjerke, zidne svjetiljke,
reflektori, lusteri
3. Demonstrira montiranje rasvjetnih tijela u

4. Demonstrira prikljuenje armature fluorescentne

svjetiljke na elektrinu instalaciju
5. Povee sijalino grlo sa elektrinom instalacijom u

6. Demonstrira prikljuenje stepeninog

Stepenini automatski prekida: izvedba za 24V i
automatskog prekidaa sa sijalicama u
230V sa indikatorskim lampicama
uspjeno realizovao kriterijume 1 i 2. Za kriterijume od 3 do 6 potrebne su ispravno uraene praktine vjebe sa
usmenim obrazloenjem
Predloene teme
- Elektrini izvori svjetlosti
63

Primijeni metode za izraunavanje poprenog presjeka provodnika i fotometrijskog prorauna

Vrste elektrinih prorauna: proraun jednovremene

1. Objasni vrste elektrinih prorauna u elektrinim snage objekta, proraun prelaznog otpora uzemljenja,
instalacijama provjera kablova na trajno optereenje, proraun struje
kratkog spoja, proraun pada napona
2. Izvri proraun poprenog presjeka provodnika na

3. Opie metode za proraun elektrinog osvjetljenja Metode za proraun: Metoda stepena iskorienja,
zatvorenih prostorija Vatna metoda
4. Izvri fotometrijski proraun na jednostavnom

primjeru
uspjeno realizovao kriterijume 1 i 3. Za kriterijume 2 i 4 potrebne su ispravno uraene vjebe sa usmenim
obrazloenjem.
Predloene teme
- Elektrini proraun
- Fotometrijski proraun
64

Prikljui ureaj rezervnog napajanja u cilju obezbjeenja neprekidnosti napajanja elektrinom energijom

1. Opie vrste rezervnog napajanja Vrste rezervnog napajanja: agregat, akumulator i dr.
2. Opie nain rada panik svjetiljke
3. Objasni nain rada, punjenje i odravanje

akumulatora
4. Demonstrira prikljuenje panik svjetiljke na

elektrinu instalaciju
5. Demonstrira postupak montiranja kombinovane

Mjere sigurnosti: demontiranje klema sa akumulatora
mreno agregatske sklopke vodei rauna o
prilikom radova na sklopki
mjerama sigurnosti u odgovarajuim uslovima
6. Demonstrira prikljuenje akumulatora na ureaj za

punjenje
7. Demonstrira mjerenje napona na akumulatoru u

praznom hodu i pod optereenjem
8. Izrauna snagu dizel elektrinog agregata na

osnovu izbora prioritetnih potroaa na zadatom
primjeru
uspjeno realizovao kriterijume od 1 do 3. Za kriterijum od 4 do 7 potrebne su ispravno uraene praktine vjebe
sa usmenim obrazloenjem. Za kriterijum 8 potrebna je ispravno uraena raunska vjeba sa usmenim
obrazloenjem
Predloene teme
- Panik rasvjeta
- Akumulatori
- Dizel elektrini agregati
65

Identifikuje vrstu zatite u elektrinim instalacijama u zonama opasnosti od eksplozije

1. Objasni fiziko hemijske osobine eksplozivnih

smjea
2. Opie uzroke paljenja eksplozivnih smjea
3. Odredi zone opasnosti u zavisnosti od vrste izvora

opasnosti
Vrste protiveksplozivne zatite: neprodorni oklop

4. Opie princip djelovanja razliitih vrsta Exd, poveana sigurnost Exe, samosigurnost Exi,
protiveksplozivne zatite punjenje vrstim materijalima Exm, uranjanje u tenost
Exo, nadpritisak Exp
5. Protumai oznaku zatitnog ureaja na konkretnom

primjeru
uspjeno realizovao kriterijume od 1 do 4. Za kriterijum 5 potrebna je ispravno uraena vjeba sa usmenim
obrzloenjem.
Predloene teme
- Elektrine instalacije na mjestima sa posebnim zahtjevima (Ex-instalacije)
66

demonstriranje principa rada zatitnih elemenata elektrinih instalacija i elektrinog osvjetljenja, kao i
upotreba internet prezentacija i u cilju boljeg razumijevanja teorijskih znanja. Nastava treba da bude aktivna,
sa ukljuivanjem svih uenika.
uenik samostalno uradi vjebu i dobije traeni rezultat. Nastavnik treba stalno da ukazuje na primjere
izvoenja djelova elektrinih instalacija iz neposrednog okruenja uenika kako bi uenik razumio znaaj
obraivanog nastavnog gradiva i shvatio potrebu za kvalitetnim izuavanjem odgovarajue materije.
Problemska nastava treba da zauzme znaajno mjesto u realizaciji ovog modula kako bi se teorijska nastava
to bolje povezala sa praktinim primjerima. Preporuuje se da u okviru planiranja asova praktine nastave
nastavnik predvidi posjetu gradilitu na kojem se izvodi elektrina instalacija.

- Mikovi M., Elektrine instalacije i osvjetljenja, Graevinska knjiga, Beograd, 2007.
Napomena:
1. Raunar 1
2. Projektor, projekciono platno/ multimedijalna tabla 1

4. 5
5. Akumulator i ispravlja za punjenje akumulatora 1
6. Fotometar ili luxmetar 1
Potroni elektroinstalacioni materijal i oprema (uzorci energetski izolovanih

provodnika i niskonaponskih kablova, prikljunice, utikai, prekidai, razvodne
7. kutije, osigurai, ZUDS, stepenini automat, sijalice sa metalnim uarenim po potrebi
vlaknom, LED sijalice, ivine sijalice natrijumove sijalice, panik svjetiljke,
armature sa fluo cijevima, sijalino grlo E27, E14, B27, B14 i dr.)
67

uenja.
periodu.
periodima.


- Uvod u energetiku
Napomena:

prostornog naina razmiljanja i zakljuivanja, sposobnost rukovanja elektriarskim alatima, potovanje
68
3.2.7. PROIZVODNJA ELEKTRINE ENERGIJE
Oblici nastave
Kreditna
Razred Ukupno
Vjebe
nastava nastava
II 72 72 4
2. Cilj modula:
- Upoznavanje sa strukturom elektroenergetskog sistema i osnovnim karakteristikama podsistema, sa vrstama,
principima rada, djelovima, energetskim karakteristikama postrojenja za proizvodnju elektrine energije, kao i
sa negativnim uticajima proizvodnje elektrine energije na okolinu. Osposobljavanje za montau, demontau,
ispitivanje i odravanje elektroenergetske opreme i ureaja u objektima za proizvodnju elektrine energije, uz
primjenu sigurnosnih procedura, zatitnih mjera i sredstava zatite. Razvijanje marljivosti, kreativnosti,
preciznosti, odgovornosti, sposobnosti efektivnog upravljanja vremenom, vjetina planiranja i rjeavanja
praktinih zadataka, pozitivnog odnosa prema drugima i okolini, kao i podsticanje timskog rada.
3. Ishodi uenja
1. Identifikuje strukturu elektroenergetskog sistema i osnovne karakteristike podsistema
2. Analizira karakteristike konvencionalnih elektrana
3. Analizira karakteristike nekonvencionalnih elektrana
4. Identifikuje postupke ugradnje, odravanja i remonta elektroenergetske opreme i ureaja u elektranama
5. Ukae na uticaj proizvodnje elektrine energije na okolnu sredinu
6. Analizira karakteristike objekata za proizvodnju elektrine energije u elektroenergetskom sistemu Crne
Gore
69

Identifikuje strukturu elektroenergetskog sistema i osnovne karakteristike podsistema

1. Opie strukturu elektroenergetskog sistema i Podsistemi: proizvodnja, prenos, distribucija i

osnovne karakteristike podsistema potronja
2. Navede standardne napone i naponske nivoe u Naponski nivoi: niski napon (NN), srednji napon (SN),
elektroenergetskom sistemu visoki napon (VN), veoma visoki napon (VVN)
3. Objasni funkciju i osnovne karakteristike Elektroenergetski objekti: elektrane, razvodna

elektroenergetskih objekata postrojenja, elektroenergetski vodovi, centri upravljanja
Osnovne karakteristike elektrana: instalisana snaga,

maksimalna snaga, raspoloiva snaga, snaga
4. Navede osnovne karakteristike elektrana
sopstvene potronje, angaovana snaga, mogua
proizvodnja, sainilac rezerve i dr.
5. Definie podjelu, vrste i osnovne karakteristike

izvora elektrine energije
Predloene teme
- Elektroenergetski sistem
- Podsistemi elektroenergetskog sistema
- Elektroenergetski objekti
70

Analizira karakteristike konvencionalnih elektrana


1. Navede vrste konvencionalnih izvora elektrine
hidroelektrane, termoelektrane na fosilna goriva i
energije i njihove specifinosti
nuklearne termoelektrane (fisija)
Vrste hidroelektrana: akumulacione, protone,

reverzibilne
2. Opie vrste, princip rada, kriterijume za podjelu i Djelovi hidroelektrane: brana, zahvat, dovod vode,
glavne djelove hidroelektrana vodostan, cjevovod pod pritiskom, mainska zgrada,
vodna turbina, generator, odvodni organi, razvodno
postrojenje
Karakteristike hidroelektrana: hidroloke

karakteristike, karakteristike akumulacije i pada,
3. Opie osnovne karakteristike hidroelektrana i energetske karakteristike, ekonomske karakteristike
postupak izraunavanja energetskih
karakteristika Energetske karakteristike: snaga, stepen djelovanja,
mogua proizvodnja, energetska vrijednost
akumulacionog bazena i dr.
4. Prorauna snagu i moguu proizvodnju

hidroelektrane, za zadate karakteristike vodotoka i
opreme
Osnovna podjela konvencionalnih termoelektrana:

termoelektrane na fosilna goriva i nuklearne elektrane
5. Navede osnovnu podjelu, vrste, princip rada, Vrste termoelektrana: parne, gasne i dizel
kriterijume za podjelu, glavne djelove i energetske
Djelovi termoelektrana: kotlovsko postrojenje, agregat
karakteristike konvencionalnih termoelektrana
(turbina i generator), kondenzatorsko postrojenje,
pumpe, rezervoar, pomona postrojenja, razvodno
postrojenje
6. Uporedi hidroelektrane i termoelektrane, sa

aspekta njihovih osnovnih karakteristika i
mogunosti i potrebnih uslova za proizvodnju
elektrine energije
Predloene teme
- Konvencionalni izvori elektrine energije
- Hidroelektrane
- Termoelektrane
71

Analizira karakteristike nekonvencionalnih elektrana

Nekonvencionalni izvori elektrine energije: solarne

elektrane (termalne i PV), vjetroelektrane, geotermalne
1. Navede vrste nekonvencionalnih izvora
elektrane, elektrane na plimu i osjeku, elektrane na
elektrine energije i njihove specifinosti
morske talase, elektrane na biomasu, nuklearne
termoelektrane (fuzija) i dr.
Nekonvencionalne hidroelektrane: male

2. Opie vrste, princip rada i glavne djelove
hidroelektrane, hidroelektrane na plimu i osjeku,
nekonvencionalnih hidroelektrana
hidroelektrane na morske talase
Nekonvencionalne termoelektrane: solarne

elektrane, geotermalne elektrane, elektrane na
3. Opie vrste, princip rada i glavne djelove
biomasu, elektrane na vrsti komunalni otpad,
nekonvencionalnih termoelektrana
magnetno hidrodinamiki generatori (MHDG),
nuklearne termoelektrane (fuzija)
4. Navede osnovne razlike izmeu mogunosti

dobijanja elektrine energije korienjem
konvencionalnih i nekonvencionalnih izvora
5. Objasni prognoze i tendencije korienja

nekonvencionalnih izvora elektrine energije u
budunosti
Predloene teme
- Nekonvencionalni izvori elektrine energije
72

Identifikuje postupke ugradnje, odravanja i remonta elektroenergetske opreme i ureaja u elektranama

Elektroenergetski ureaji u elektranama: generatori,

1. Opie osnovne elektroenergetske ureaje u
pobuda, blok transformatori, kondenzatorska
elektranama
postrojenja, pumpe i dr.
2. Opie postupak montiranja i demontiranja

elektroenergetske opreme i ureaja u elektranama,
na zadatom primjeru
3. Objasni postupak funkcionalnog ispitivanja

montirane elektroenergetske opreme u
elektranama
4. Opie sadraj ispitnih protokola funkcionalnih i

zavrnih ispitivanja montirane elektroenergetske
opreme
5. Objasni vrste i procedure pregleda, nadzora i

odravanja elektroenergetske opreme i ureaja u
elektranama
6. Objasni pravila zatite i primjenu zatitnih mjera i

sredstava zatite za rad u elektranama
Predloene teme
- Elektroenergetska oprema i ureaji u elektranama

- Montiranje i demontiranje elektroenergetske opreme i ureaja u elektranama
- Ispitivanje i odravanje elektroenergetske opreme i ureaja u elektranama
73

Ukae na uticaj proizvodnje elektrine energije na okolnu sredinu

1. Objasni uticaj hidroelektrana na okolinu
2. Objasni uticaj termoelektrana na okolinu
3. Opie nuklearne elektrane kao izvor zagaenja

okoline
4. Uporedi hidroelektrane i termoelektrane, sa

aspekta uticaja na ivotnu sredinu
Predloene teme
- Uticaj hidroelektrana na okolnu sredinu

- Uticaj termoelektrana na okolnu sredinu
74

Analizira karakteristike objekata za proizvodnju elektrine energije u elektroenergetskom sistemu Crne
Gore

Objekti elektroenergetskog sistema Crne Gore:

1. Opie osnovne karakteristike i objekte elektrane, visokonaponska razvodna postrojenja,
elektroenergetskog sistema Crne Gore prenosni i distributivna elektroenergetski vodovi, centri
upravljanja
2. Navede karakteristike velikih hidroelektrana u

Velike hidroelektrane: HE Peruica i HE Piva
elektroenergetskom sistemu Crne Gore
3. Navede karakteristike malih hidroelektrana u

4. Navede karakteristike termoelektrane u

Termoelektrana: TE Plevlja I
5. Opie osnovne karakteristike i tendencije bilansa

proizvodnje i potronje elektrine energije u
Predloene teme
- Objekti elektroenergetskog sistema Crne Gore

- Elektrane u Crnoj Gori
75

- Modul Proizvodnja elektrine energije je tako koncipiran da uenicima omoguava sticanje teorijskih znanja iz
ove oblasti. Teorijsku nastavu treba realizovati u uionici sa svim uenicima. Sadraje programa je neophodno
realizovati savremenim nastavnim metodama i sredstvima. Prilikom realizacije ovog modula uenike treba
motivisati na aktivno uenje, samostalno pronalaenje, sistematizovanje i korienje informacija o prouavanoj
temi iz razliitih izvora, na timski rad i efikasnu verbalnu i pisanu komunikaciju.
- Radi vee zainteresovanosti uenika i boljeg razumijevanja, prilikom izlaganja problematike maksimalno treba
koristiti grafike ilustracije, skice, fotografije, CD i video animacije. Takoe, uenicima treba pokazivati i staviti
na raspolaganje tehniku dokumentaciju, kataloge proizvoaa opreme, kao i odgovarajue tehnike propise.
- U cilju boljeg razumijevanja problematike koja se izuava u ovom modulu, neophodne su posjete
elektroenergetskim objektima za proizvodnju elektrine energije (posjetiti najmanje jednu veliku i jednu malu
hidroelektranu i termoelektranu). Nastojati da se posjete obave u periodima karakteristinih radnih aktivnosti u
elektroenergetskim objektima, npr. za vrijeme izgradnje, demontae, remonta i dr. U cilju podsticanja darovitih
uenika i dodatnog razvoja njihovih kreativnih sposobnosti i posebnog interesovanja, nastavnik treba da koristi
proirene ishode uenja, usmjeravajui ih na dodatno razvijanje njihovih posebnih osobina i karakteristika.

- kuleti S., Elektrane, Univerzitet Crne Gore - Elektrotehniki fakultet, Podgorica, 2006.
- Jovanovi J., Proizvodnja i prenos elektrine energije, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd.
- Popovi M., Razvodna postrojenja i elektrane, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2000.
Napomena:
1. Raunar 1
3. Primjeri tehnike dokumentacije 1
4. Primjeri kataloga proizvoaa opreme 3
5. Odgovarajui tehniki propisi po potrebi

uenja.
- Predvieni naini provjere su: usmeno i pisano.
periodu.
- Zakljuna ocjena na kraju kolskegodine izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim
periodima.
76


- Uvod u energetiku
- Preduzetnitvo
Napomena:

argumenata i kritikog miljenja, kao i prezentovanjem na zadatu temu)
prostornog naina razmiljanja i zakljuivanja, razvijanje svijesti o znaaju potovanja pravila bezbjednosti i
zatite na radu u elektroenergetskim postrojenjima)
upotrebe podataka)
- Smisao za inicijativu i preduzetnitvo (razvijanje kreativnosti, inovativnosti, vjetina planiranja i organizacije
analiziranjem funkcionisanja objekata elektroenergetskih sistema)
77
3.2.8. ODRAVANJE ELEKTRINIH INSTALACIJA I UREAJA U DOMAINSTVU
Oblici nastave
Kreditna
Razred Ukupno
Vjebe
nastava nastava
III 36 72 108 6
2. Cilj modula:
- Osposobljavanje za odravanje elektrinih instalacija i ureaja u skladu sa tehnikim propisima i projektnom
dokumentacijom, da identifikuje kvarove na elektrinim instalacijama i ureajima i otkloni ih. Razvijanje
preciznosti, kreativnosti, kritikog miljenja, pozitivnog odnosa prema struci.
3. Ishodi uenja
1. Identifikuje kvarove na elementima elektrinih instalacija
2. Predstavi osnovne principe grijanja i hlaenja
3. Izvri ispitivanje ispravnosti i otklanjanje kvarova na elektrinim rashladnim ureajima
4. Izvri prikljuivanje, ispitivanje ispravnosti i otklanjanje kvarova na elektrotermikim ureajima
5. Predstavi karakteristike sistema za korienje solarne energije u domainstvu
6. Izvri ispitivanje ispravnosti, otklanjanje kvarova i prikljuivanje elektrinih aparata koji u svom sklopu
imaju elektromotor
78

Identifikuje kvarove na elementima elektrinih instalacija

1. Provjeri neprekidnost zatitnog provodnika koristei

Univerzalni instrument: analogni i digitalni
univerzalni instrument
2. Identifikuje instalacionu dionicu na kojoj je dolo do

kvara na provodniku koristei univerzalni Kvar na provodniku: prekid, kratak spoj
instrument i signal traser
3. Demonstrira pronalaenje neispravnog

instalacionog prekidaa koristei odgovarajui
instrument
4. Demonstrira identifikaciju strujnog kruga koji je

izazvao aktiviranje zatitnog ureaja diferencijalne
zatite
5. Demonstrira provjeru pravilnog povezivanja

sijalinog grla koristei univerzalni instrument
U cilju provjeravanja dostignutosti pomenutog ishoda uenja za kriterijume od 1 do 5, potrebne su ispravno

uraene praktine vjebe sa usmenim obrazloenjem.
Predloene teme
- Univerzalni instrument
- Provodnici i kablovi
- Instalacioni pribor
79

Predstavi osnovne principe grijanja i hlaenja

1. Objasni pojam temperature i naine prenoenja Prenoenje toplote: kondukcijom (provoenjem),

toplote konvekcijom (strujanjem) i zraenjem
Fluidi za prenoenje toplotne energije: voda,

2. Navede fluide za prenoenje toplotne energije vazduh, amonijak, ugljen dioksid, sumpor dioksid,
freoni, izobutan
3. Opie zagrijavanje i hlaenje na principu promjene

agregatnog stanja
4. Objasni zavisnost pritiska i temperature
5. Demonstrira mjerenja temperature i pritiska
Predloene teme
- Prenoenje toplotne energije

- Ureaji za mjerenje temperature i pritiska
80

Izvri ispitivanje ispravnosti i otklanjanje kvarova na elektrinim rashladnim ureajima

Konstrukcioni elementi: kuite, ispariva, suionik

1. Opie princip rada i konstrukcione elemente sa filterom, kompresor sa elektromotorom,
kunog hladnjaka kondenzator, priguni ventil (kapilarna cijev), startni
relej, bimetalni relej, termostat, senzor termostata i dr.
2. Protumai elektrinu emu kunog hladnjaka
Prema namjeni: ureaji za komercijalnu upotrebu i

ureaji za kunu upotrebu.
3. Opie podjelu klima ureaja prema namjeni, tipu i
Prema tipu unutranje jedinice: zidni, kanalni,
broju unutranjih jedinica
plafonski i dr.
Prema broju unutranjih jedinica: singl i multi sistem.
Konstrukcioni elementi: spoljanja jedinica klima

ureaja (kompresor, spremnik, kondenzator, aksijalni
4. Opie princip rada i konstrukcione elemente
ventilator, termoekspanzioni ventil, kuite) i unutranja
klima ureaja
jedinica klima ureaja (ispariva, tangencijalni
ventilator, filter, kuite)
5. Opie postupke ispitivanja i popravke rashladnih

ureaja u domainstvu
6. Demonstrira postupke ispitivanja i zamjene

neispravnih elemenata rashladnih ureaja u
domainstvu
uspjeno realizovao kriterijume 1, 3, 4 i 5. Za kriterijume 2 i 6 potrebne su ispravno uraene praktine vjebe sa
Predloene teme
- Rashladni ureaji u domainstvu i industriji

- Elektrine komponente kunog hladnjaka
81

Izvri prikljuivanje, ispitivanje ispravnosti i otklanjanje kvarova na elektrotermikim ureajima

Elektrotermiki ureaji: elektrini poret,

1. Opie elektrotermike ureaje koji se koriste u termoakumulaciona pe, elektrini bojler, mikrotalasna
domainstvu pe, elektrina pegla, elektrine grijalice, elektrini
radijator i dr.
2. Opie naine prikljuaka elektrotermikih aparata

Naini prikljuaka: jednofazni (monofazni) i trofazni
i ureaja na elektrine instalacije
3. Demonstrira povezivanje raspoloivog

elektrotermikog ureaja na elektrinu instalaciju, u
4. Demonstrira mjerenje otpora grijaa

termoakumulacione pei pomou univerzalnog
instrumenta
5. Demonstrira ispitivanje ispravnosti termostata

elektrinog poreta
Mogui kvarovi: pregorio osigura strujnog kruga

6. Objasni mogue kvarove kod elektrinog bojlera i
bojlera, pregorio grija, neispravan regulacioni
predloi naine njihovog otklanjanja
termostat, pregorela signalna sijalica
7. Demonstrira naine otklanjanja moguih kvarova

kod elektrinog bojlera
uspjeno realizovao kriterijume 1, 2 i 6. Za kriterijume 3, 4, 5 i 7 potrebne su ispravno uraene praktine vjebe sa
Predloene teme
- Elektrotermiki ureaji
- Naini prikljuivanja elektrotermikih ureaja na elektrinu instalaciju
82

Predstavi karakteristike sistema za korienje solarne energije u domainstvu

1. Objasni nain pretvaranja solarne energije u

toplotnu energiju pomou solarnih kolektora
2. Objasni znaaj i ulogu elemenata sistema za Elementi sistema: kolektori, konvertori, radijatori,
zagrijavanje prostorija i vode korienjem solarne pumpe, elementi za kontrolu i automatsku regulaciju
energije temperature i pritiska.
Prema temperaturi: niskotemperaturni,

3. Opie podjelu solarnih kolektora prema srednjetemperaturni i visokotemperaturni.
temperaturi i obliku
Prema obliku: ravni (ploasti) i cijevni (vakumski).
4. Opie nain korienja fotonaponskih panela za

napajanje elektrinih ureaja u domainstvu
Sastavni elementi: solarni paneli, kontroleri napona,

5. Nabroji sastavne elemente kune solarne centrale
akumulatori, invertori i pratea oprema
6. Demonstrira spajanje raspoloivog fotonaponskog

panela na ureaj za punjenje akumulatora
Predloene teme
- Solarna energija i njena primjena

- Fotonaponski paneli
83

Izvri ispitivanje ispravnosti, otklanjanje kvarova i prikljuivanje elektrinih aparata koji u svom sklopu
imaju elektromotor

Elektrine maine za pranje i suenje: maine za

1. Opie vrste i principe rada elektrinih maina za
pranje rublja, maine za pranje sua i maine za
pranje i suenje
suenje rublja
Konstrukcioni elementi: bubanj, kazan, programator,

2. Navede konstrukcione elemente maina za
grija, pogonski elektromotor, termostat, pumpa za vodu,
pranje i suenje
filter, dozirna posuda, vodovodne i elektroinstalacije i dr.
3. Objasni postupke ispitivanja i zamjene neispravnih

elemenata maina za pranje i suenje
4. Demonstrira ispitivanje ispravnosti termostata i

grijaa kod maine za pranje vea
5. Protumai elektrine eme maina za pranje i

suenje
Aparati sa elektromotorima: usisivai praine,

6. Opie vrste i principe rada aparata sa ventilatori, elektrini mikseri, mlinovi za kafu, elektrine
elektromotorima koji se koriste u domainstvu builice, brusilice, maine za mljevenje mesa, aparati
za suenje kose i dr.
7. Objasni postupke ispitivanja i zamjene neispravnih

elemenata aparata sa elektromotorima
8. Demonstrira popravku raspoloivog aparata sa

elektromotorom, u odgovarajuim uslovima
9. Protumai elektrine eme aparata sa

elektromotorima
uspjeno realizovao kriterijume 1, 2, 3, 6 i 7. Za kriterijume 4, 5, 8 i 9 potrebne su ispravno uraene praktine
Predloene teme
- Maine za pranje i suenje

- Aparati sa elektromotorima
- Elektrine eme aparata i ureaja
84

demonstriranje principa rada elektrinih rashladnih i termikih ureaja, kao i upotreba internet prezentacija u
cilju boljeg razumijevanja teorijskih znanja. Nastava treba da bude aktivna, sa ukljuivanjem svih uenika.
- Praktini dio nastave treba realizovati u kolskoj radionici ili laboratoriji koja je opremljena preporuenim
materijalnim uslovima. Uenike treba podijeliti u grupe i realizovati vjebe individualno, u parovima ili manjim
grupama, ali tako da svaki uenik samostalno uradi vjebu i dobije traeni rezultat. Nastavnik treba stalno da
ukazuje na primjere pronalaenja mjesta kvara na elektrinoj instalaciji i pojedinim elektrinim ureajima kako
bi uenik razumio znaaj obraivanog nastavnog gradiva i shvatio potrebu za kvalitetnim izuavanjem
odgovarajue materije. Problemska nastava treba da zauzme znaajno mjesto u realizaciji ovog modula kako
bi se teorijska nastava to bolje povezala sa praktinim primjerima. Pri realizaciji ishoda vezanih za opravku
termikih i rashladnih ureaja ne treba ih detaljno obraivati, jer se time bavi Elektrotehniar za rashladne i
termike ureaje. Realizacija pojedinih nastavnih sadraja omoguava individualni rad koji se moe
manifestovati kroz obradu odgovarajue teme u vidu seminarskog rada. U okviru planiranja izvoenja
nastavnog plana potrebno je predvidjeti posjetu nekom od ovlaenih servisa za opravku aparata u
domainstvu.
- U radu sa darovitim uenicima treba zadavati problemske praktine zadatke koji podstiu na razmiljanje,
zakljuivanje i analizu problema. Nastavnik u okviru rada sa darovitim uenicima treba da obezbijedi i
mentorski rad kako bi podstakao razvoj njihovih sposobnosti i njihovo interesovanje u cilju karijerne
orijentacije.

- Mikovi M., Elektrini ureaji za grejanje i hlaenje, Graevinska knjiga, 2007.
- Dr. Brajovi V., Elektrotermiki ureaji za trei razred, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd,
1989.
- Radosavljevi M., Rashladni ureaji za trei razred elektrotehnike kole, Zavod za udbenike i nastavna
sredstva, Beograd, 2005.
- Radosavljevi M., Rashladni ureaji za etvrti razred elektrotehnike kole, Zavod za udbenike i nastavna
- Jakob D., Rashladni ureaji i friideri principi i praksa, Novinsko izdavaka radna organizacija Tehnika
knjiga, Beograd, 1986.
- Prirunik za servisere rashladnih i klima ureaja, Ministarstvo turizma i zatite ivotne sredine, Podgorica,
2009.
Napomena:
1. Raunar 1
2 Projektor, projekciono platno/ multimedijalna tabla 1
Elektrini ureaji u domainstvu (mikser, usisiva praine, aparat za suenje

4. po 2
kose, reo, pegla, grijalica, kompresor i dr.)
5. Elektrina builica 2
85
6. Elektrina brusilica 2
7. Termometar 2
8. Manometar 2

9. 5
Potroni elementi termikih i rashladnih ureaja (termostat, bimetalni relej,

10. kapilarna cijev, presostat, elektrini grija za TA pe, elektrini grija za bojler i minimalno po 2
dr.)

uenja.
periodu.
periodima.


- Uvod u energetiku
Napomena:
86

prostornog naina razmiljanja i zakljuivanja, sposobnost rukovanja elektriarskim alatima, potovanje
pravila bezbjednosti i zatite na radu prilikom odravanja instalacija i ureaja u domainstvu)
87
3.2.9. PRENOS ELEKTRINE ENERGIJE
Oblici nastave
Kreditna
Razred Ukupno
Vjebe
nastava nastava
III 72 36 108 6
2. Cilj modula:
- Upoznavanje sa strukturom elektroenergetskog sistema i karakteristikama podsistema prenosa, sa vrstama i
karakteristikama elemenata prenosnih mrea i sa osnovnim elektrinim i mehanikim proraunima
visokonaponskih nadzemnih vodova. Osposobljavanje za poslove izgradnje, ispitivanja i odravanja
visokonaponskih elektroenergetskih vodova, uz primjenu odgovarajuih mjera zatite na radu. Razvijanje
marljivosti, kreativnosti, preciznosti, odgovornosti, sposobnosti efektivnog upravljanja vremenom, vjetina
planiranja i rjeavanja praktinih zadataka, pozitivnog odnosa prema drugima i okolini, kao i podsticanje
timskog rada.
3. Ishodi uenja
1. Analizira karakteristike prenosnih elektroenergetskih mrea
2. Analizira karakteristike elemenata visokonaponskih elektroenergetskih vodova
3. Realizuje osnovne elektrine proraune prenosnih mrea
4. Realizuje dio mehanikog prorauna visokonaponskog nadzemnog voda
5. Primijeni postupke izgradnje i putanja u pogon visokonaponskih elektroenergetskih vodova
6. Identifikuje postupke ispitivanja i odravanja visokonaponskih elektroenergetskih vodova
7. Identifikuje karakteristike crnogorskog elektroprenosnog sistema
88

Analizira karakteristike prenosnih elektroenergetskih mrea

1. Definie pojam i funkciju elektroenergetskih mrea
Podjela elektroenergetskih mrea: prema vrsti struje,

prema naponu, prema funkciji (namjeni), prema vrsti
2. Opie podjele elektroenergetskih mrea
elektroenergetskih vodova, prema broju provodnika i
dr.
3. Opie ulogu, elemente i osnovne karakteristike Elementi prenosnih mrea: visokonaponski

elektroenergetski vodovi i visokonaponska razvodna
prenosnih mrea
postrojenja
4. Navede vrste visokonaponskih Vrste visokonaponskih elektroenergetskih vodova:

visokonaponski nadzemni vodovi i visokonaponski
elektroenergetskih vodova i njihovu primjenu
kablovi
5. Nacrta eme razliitih vrsta transformacija u

Vrste transformacija u prenosnim mreama: blok
prenosnim mreama oznaii nazivne napone
transformatori, interkonektivni transformatori i
mrea, prenosni odnos transformacije i mogue
transformatori na granici prenos/distribucija
smjerove toka elektrine energije
6. Protumai zadatu emu prenosne mree i oznai

naznaene napone elemenata i prenosne odnose
transformacija
uspjeno realizovao kriterijume od 1 do 5. Za kriterijum 6 potrebna je ispravno uraena praktina vjeba sa
Predloene teme
- Funkcija i podjele elektroenergetskih mrea

- Prenosne elektroenergetske mree
89

Analizira karakteristike elemenata visokonaponskih elektroenergetskih vodova

Elementi nadzemnih vodova: fazni provodnici i

1. Navede elemente nadzemnih vodova i njihovu
zatitna uad, stubovi, temelji, izolatori, spojni i zatitni
funkciju
pribor, zatitna uad i uzemljenje
2. Opie konstrukciju i karakteristike faznih

provodnika i zatitne uadi visokonaponskih
nadzemnih vodova
3. Opie vrste i karakteristike stubova Vrste stubova: nosei, zatezni, jednosistemski,

visokonaponskih nadzemnih vodova viesistemski, drveni, armirano-betonski, elini i dr.
4. Opie vrste i karakteristike izolatorskih lanaca za Vrste izolatorskih lanaca: kapasti, masivni, tapni,
visokonaponske nadzemne vodove kompozitni
5. Navede spojni i zatitni pribor za Spojni pribor: spojnice, stezaljke, odstojnici

visokonaponske nadzeme vodove i njegovu Zatitni pribor: rogovi, prstenovi, priguivai vibracija,
primjenu utezi
6. Opie uzemljenje stubova visokonaponskih

nadzemnih vodova
7. Navede vrste visokonaponskih kablova i njihove Vrste visokonaponskih kablova: uljni kablovi, gasni
osnovne karakteristike kablovi, kablovi sa vrstom izolacijom
8. Istrai i prezentuje karakteristike visokonaponskih

kablova i/ili kablovskog pribora razliitih Kablovski pribor: kablovske spojnice, kablovske glave
proizvoaa
Predloene teme
- Elementi visokonaponskih nadzemnih vodova

- Visokonaponski kablovi i kablovski pribor
90

Realizuje osnovne elektrine proraune prenosnih mrea

Parametri voda: aktivna otpornost, induktivnost,

kapacitivnost i odvodnost
1. Definie parametre voda, parametre zamjenskih Parametri zamjenskih ema voda: uzduna
ema i zamjenske eme voda impedansa i poprena admitansa
Zamjenske eme voda: "" zamjenska ema, ""
zamjenska ema, "I" zamjenska ema
2. Uporedi parametre nadzemnih vodova i parametre

kablova
3. Definie prirodnu snagu prenosa voda
4. Objasni pojam stabilnosti elektroenergetskog

sistema
5. Izrauna parametre voda, za zadate karakteristike i

raspored faznih provodnika visokonaponskog
nadzemnog voda
6. Izvri elektrini proraun po "" ili "T" zamjenskoj

emi voda i nacrta vektorski dijagram napona i Elektrini proraun: proraun naponskih prilika,
struja, za zadate parametre voda i optereenje na gubitaka snage i stepena iskorienja voda
kraju voda
7. Izvri elektrini proraun po "I" zamjenskoj emi

voda i nacrta vektorski dijagram napona i struja, za
zadate parametre voda i optereenje na kraju voda
8. Uporedi rezultate elektrinog prorauna po "" i/ili

"T" emi sa rezultatima po "I" zamjenskoj emi i
komentarie mogunost primjene "I" zamjenske
eme voda u elektrinim proraunima prenosnih
mrea
Predloene teme
- Parametri visokonaponskih nadzemnih vodova i kablova

- Elektrini proraun elektroenergetskih vodova
91

Realizuje dio mehanikog prorauna visokonaponskog nadzemnog voda

Mehaniki proraun: proraun klimatskih uslova,

naprezanja provodnika, ugiba, kritinog raspona,
1. Objasni svrhu i postupak mehanikog prorauna
kritine temperature, montanih tabela (montane
nadzemnih vodova
krive), dozvoljenih razmaka i udaljenosti, mehaniki
proraun izolacije i dr.
Karakteristine veliine: zatezno polje, raspon,

2. Oznai vrste stubova i karakteristine veliine, na
visinske razlike, kosi raspon, gravitacioni raspon, ugib,
zadatom dijelu uzdunog profila nadzemnog voda
ugib van sredine raspona i dr.
3. Opie klimatske uslove mjerodavne za mehaniki Klimatski uslovi: temperatura, dodati teret, djelovanje
proraun nadzemnih vodova vjetra, istovremeno djelovanje dodatog tereta i vjetra
Naprezanja uadi: normalno dozvoljeno naprezanje,

4. Definie naprezanja uadi nadzemnih vodova i
maksimalno radno naprezanje, izuzetno dozvoljeno
uslove nastanka maksimalnog naprezanja
naprezanje
5. Objasni pojam ugiba i definie uslove nastanka

maksimalnog ugiba
6. Navede i grafiki predstavi optereenja stubova

nadzemnih vodova
7. Izvri dio mehanikog prorauna visokonaponskog

nadzemnog voda, za zadato zatezno polje sa
horizontalnim rasponom/ima
Predloene teme
- Mehaniki proraun nadzemnih elektroenergetskih vodova
92

Primijeni postupke izgradnje i putanja u pogon visokonaponskih elektroenergetskih vodova

1. Opie pripremne i graevinske radove pri Graevinski radovi: priprema stubnih mjesta, izrada
izgradnji visokonaponskih nadzemnih vodova temelja, podizanje stubova
Elektromontani radovi: montaa izolatorskih lanaca,

2. Opie elektromontane radove pri izgradnji razvlaenje faznih provodnika i zatitne uadi,
visokonaponskih nadzemnih vodova i redosljed privrivanje faznih provodnika na zateznim i noseim
njihovog izvoenja stubovima, privrivanje zatitnog ueta i optikog
kabla, izrada mostova, montaa odstojnika
3. Objasni proceduru putanja nadzemnog voda u Prethodna ispitivanja: ispitivanja zatite, provjera
pogon i prethodna ispitivanja redosljeda faza, naponske razlike i frekvencije
4. Skicira rov za polaganje visokonaponskog kabla i

opie njegove karakteristike
5. Navede metode spajanja provodnika pri

Metode spajanja provodnika: lemljenje, topljenje,
montiranju spojnica visokonaponskih kablova i
gnjeenje, primjenom stezaljki i dr.
njihovu primjenu
6. Istrai i prezentuje primjere polaganja

Razliite sredine: pod zemljom, pod vodom (more,
visokonaponskih kablova u razliitim sredinama
rijeke), ispod mostova, eljeznikih pruga, i dr.
i/ili primjere montiranja kablovskog pribora
7. Demonstrira spajanje uadi i montiranje spojne i

zatitne opreme visokonaponskih nadzemnih
vodova, na raspoloivoj opremi, u odgovarajuim
uslovima
8. Demonstrira pripremu i spajanje provodnika

visokonaponskih kablova, na raspoloivim
uzorcima, u odgovarajuim uslovima
Predloene teme
- Izgradnja i putanje u pogon visokonaponskih nadzemnih vodova

- Polaganje visokonaponskih kablova i montaa kablovskog pibora
93

Identifikuje postupke ispitivanja i odravanja visokonaponskih elektroenergetskih vodova

1. Objasni znaaj i vrste odravanja visokonaponskih Vrste odravanja: preventivno (periodini pregledi,
elektroenergetskih vodova revizije i remonti) i korektivno
2. Navede radove pri pregledu i reviziji

visokonaposkih nadzemnih vodova i kablova
3. Objasni termovizijski metod za ispitivanje

visokonaponskih nadzemnih vodova
4. Navede uslove i radove pri izvoenju remonta

visokonaponskih nadzemnih vodova i kablova
Vrste poremeaja: kratkotrajni-prolaznog karaktera i

5. Opie vrste i uzroke poremeaja u prenosnim trajni
mreama Uzroci poremeaja: prekidi provodnika, kratki spojevi,
zemljospojevi, prenaponi
6. Navede metode za lokaciju kvarova na

visokonaponskim vodovima i kablovima
7. Opie pogonske uslove i naine otklanjanja

Pogonski uslovi: radovi u beznaponskom stanju,
kvarova i zamjenu elemenata visokonaponskih
radovi u blizini napona, radovi pod naponom
nadzemnih vodova
8. Objasni primjenu mjera i sredstava zatite pri radu

na visokonaponskim elektroenergetskim vodovima
Predloene teme
- Odravanje visokonaponskih elektroenergetskih vodova

- Poremeaji i otklanjanje kvarova u prenosnim mreama
- Mjere i sredstva zatite pri radu na visokonaponskim elektroenergetskim vodovima
94

Identifikuje karakteristike crnogorskog elektroprenosnog sistema

Objekti elektroprenosnog sistema: visokonaponska

1. Navede objekte elektroprenosnog sistema Crne
razvodna postrojenja i elektroenergetski vodovi 400 kV,
Gore i njihovu funkciju
220 kV i 110 kV
2. Prezentuje karakteristike elektroprenosnog sistema

Crne Gore
3. Prezentuje interkonekcije crnogorskog sa

susjednim elektroprenosnim sistemima
4. Opie karakteristike podmorske elektroenergetske

interkonekcije Crna Gora Italija
5. Uporedi elektroprenosni sistem Crne Gore sa

drugim izabranim elektroprenosnim sistemom
Predloene teme
- Crnogorski elektroprenosni sistem
95

- Modul Prenos elektrine energije je tako koncipiran da uenicima omoguava sticanje teorijskih i praktinih
znanja i vjetina iz ove oblasti. Sadraje programa je neophodno realizovati savremenim nastavnim
metodama i sredstvima. Prilikom realizacije ovog modula uenike treba motivisati na aktivno uenje,
samostalno pronalaenje, sistematizovanje i korienje informacija iz razliitih izvora (struna literatura,
internet, asopisi, udbenici), vizuelno opaanje, poreenje i uspostavljanje veza izmeu razliitih sadraja,
samoprocjenu, prezentacije odabranih tema, timski rad i efikasnu vizuelnu, verbalnu i pisanu komunikaciju.
- Radi vee zainteresovanosti uenika i boljeg razumijevanja, prilikom izlaganja problematike maksimalno
treba koristiti grafike ilustacije, skice, fotografije i video prikaze iz prakse. Takoe, uenicima treba
pokazivati i tokom vjebi staviti na raspolaganje tehniku dokumentaciju, kataloge proizvoaa opreme, kao i
odgovarajue-vaee tehnike propise.
- Za lake usvajanje potrebnih praktinih znanja, neophodne su posjete elektroenergetskim objektima prenosa.
Nastojati da se posjete obave u periodima karakteristinih radnih aktivnosti u elektroenergetskim objektima,
npr. za vrijeme izgradnje ili remonta.
- U cilju podsticanja darovitih uenika, nastavnik moe da koristi vii taksonomski nivo u odnosu na
preporueni, kao i proirene ishode uenja, usmjeravajui darovite uenike na samosalno istraivanje,
analiziranje i zakljuivanje.
- U okviru Ishoda definisane su tematske cjeline koje treba obraditi, uz uvaavanje odreenih smjernica.
- Na samom poetku, treba objasniti zato je u okviru elektroenergetskog sistema neophodna transformacija
na visoke i najvie napona, kako bi uenici na pravilan nain shvatili ulogu i znaaj prenosnih mrea. Takoe
treba dati skalu standardnih napona prema naim propisima, objasniti pojmove naznaenog (nazivnog) i
najvieg napona i navesti njihovih vrijednosti na nivou prenosa. Visokonaponska razvodna postrojenja kao
elemente prenosnih mrea obraditi samo kroz objanjenje vrsta transformacija u okviru prenosa i njihov
ematski prikaz kao vornih taaka, uz navoenje moguih vrijednosti prenosnih odnosa i smjera(ova) toka
elektrine energije.
- S obzirom na njihovu dominantnu primjenu u prenosnim mreama, visokonaponske nadzemne vodove
obraditi detaljno, pojedinano objanjavajui svaki element voda. Pri tome to vie koristiti crtee, fotografije i
video zapise iz prakse, kao i kataloge proizvoaa opreme, kako bi uenici stekli potpunu sliku o svakom
elementu i shvatili njegovu ulogu u okviru jedinstvene konstrukcije visokonaponskog nadzemnog voda.
Visokonaponske kablove obraditi na informativnom nivou, i dodatno razraditi u okviru praktine nastave kroz
prezentacije karakteristika visokonaponskh kablova i kablovskog pribora razliitih proizvoaa.
- U okviru elektrinog prorauna prenosnih mrea obraditi parametre i zamjenske eme elektroenergetskih
vodova. Objasniti fiziku sutinu parametara voda i navesti, bez izvoenja, izraze za njihovo izraunavanje.
Detaljno objasniti svaku od veliina u izrazima, kako bi uenici shvatili koje karakteristike voda i kako utiu na
vrijednosti parametara voda. Objasniti elektrine proraune vodova po definisanim zamjenskim emama uz
crtanje vektorskih dijagrama struja i napona i analizu tanosti i mogunosti primjene pojedinih zamjenskih
ema u proraunima prenosnih mrea.
Na asovima praktine nastave, svaki uenik samostalno ili u grupi i uz pomo nastavnika i raspoloive
literature, treba da uradi Praktini zadatak dio elektrinog prorauna visokonaponskog nadzemnog voda. Pri
koncipiranju zadatka, podatke za proraun u potpunosti treba preuzeti iz nae prakse.
- U okviru mehanikog prorauna visokonaponskih nadzemnih vodova, obraditi osnovne elemente mehanikog
prorauna nadzemnih elektroenergetskih vodova (klimatski uslovi, naprezanje uadi, ugib, kritini raspon,
kritina temperatura, jednaina stanja, montane krive i dr.). Izraze u okviru mehanikog proraun dati za
horizontalne raspone, bez detaljnih izvoenja i u uproenom, priblinom obliku. Uenike treba upoznati sa
vaeim pravilnikom iz oblasti projektovanja nadzemnih elektroenergetskih vodova.
Na asovima praktine nastave, svaki uenik samostalno ili u grupi i uz pomo nastavnika i raspoloive
literature, treba da uradi Praktini zadatak- dio mehanikog prorauna visokonaponskog nadzemnog voda.
Pri koncipiranju i izradi zadatka treba koristiti elemente i podatke iz nae prakse i vaee propise iz oblasti
projektovanja nadzemnih elektroenergetskih vodova. Za izradu mehanikog prorauna zadati jedno zatezno
polje sa horizontalnim rasponima ili, radi pojednostavljenja prorauna, jedan horizontalni raspon.
- Tokom izrade praktinih zadataka nastojati da se kod uenika razvije oseaj za prosuivanje da li su
izraunate vrijednosti u realnim granicama ili se u raunu negdje pogrijeilo. Nadarene uenike treba
posebno motivisati u okviru izrade praktinih zadataka, prvenstveno u pravcu izrade zadataka primjenom
raunara.
96
- Pri upoznavanju uenika sa postupcima izgradnje i putanja u pogon visokonaponskih elektroenergetskih

vodova, detaljno objasniti elektromontane radove pri izgradnji visokonaponskih nadzemnih vodova,
maksimalno koristeci fotografije i video zapise iz prakse. Polaganje visokonaponskih kablova i montiranje
kablovskog pribora obraditi informativno, i dodatno razraditi u okviru praktine nastave kroz odgovarajue
prezentacije primjera polaganja i montae kablovskog probora iz prakse.
- Poeljno bi bilo da kole nabave filmove iz kojih uenici mogu da vide sve faze izgradnje visokonaponskih
elektroenergetskih vodova, uz struno objanjenje svake faze izgradnje.
- Na kraju modula, uenike treba upoznati sa crnogorskim elektroprenosnim sistemom, kao podsistemom
jedinstvenog elektroenergetskog sistema Crne Gore, podstiui ih da kroz istraivanja i prezentacije steknu
potpunu sliku o prenosnoj mrei Crne Gore i interkonekcijama sa susjednim sistemima.

- Todi R., Elektrine mree, Zavod za udbenike, Beograd, 2007.
- Brankovi S., Elektrine mree i dalekovodi, Zavod za udbenike i nastavna sredstv , Beograd, 1999.
- Brankovi S., Elektrine mree i dalekovodi IV, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1089.
- Jovanovi J., Proizvodnja i prenos elektrine energije, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd,
2000.
- Pravilnik o tehnikim normativima za izgradnju nadzemnih elektroenergetskih vodova nazivnog napona od 1
do 400 KV (vaei).
Napomena:
1. Raunar 1
Primjeri tehnike dokumentacije iz oblasti projektovanja visokonaponskih

3. 1
elektroenergetskih vodova
Primjeri kataloga proizvoaa elektroenergetske opreme visokonaponskih

4. 2
elektroenergetskih vodova
Potroni materijal, uzorci uadi visokonaponskih nadzemnih vodova i uzorci

5. po potrebi
visokonaponskih kablova
Komplet alata za elektromontere za obradu kablova i spajanje provodnika

6. (komplet odvijaa, izolaciona klijeta, klijeta za skidanje izolacije, no, struga, 1
spojni pribor, stezaljke, odstojnici, komplet kljueva, lemilica i dr.)
7. Izolatorski lanci za visokonaponske nadzemne vodove i spojni pribor 3
8. Spojnice za nastavljanje uadi visokonaposkih nadzemnih vodova 3
9. Termovizijski ureaj 1
97

uenja.
periodu.
periodima.


- Uvod u energetiku
Napomena:

prostornog naina razmiljanja i zakljuivanja, izraavanje formulama, grafikonima i dijagramima u rjeavanju
raunskih i praktinih zadataka, razvijanje svijesti o znaaju potovanja pravila bezbjednosti i zatite na radu
u elektroenergetskim postrojenjima)
upotrebe podataka)
98
3.2.10. VISOKONAPONSKA RAZVODNA POSTROJENJA
Oblici nastave
Kreditna
Razred Ukupno
Vjebe
nastava nastava
III 72 36 108 6
2. Cilj modula:
- Upoznavanje sa ulogom, vrstama, karakteristikama i elementima visokonaponskih razvodnih postrojenja, sa
emama strujnih krugova u razvodnim postrojenjima i osnovnim karakteristikama i principom rada
transformatora. Analiziranje vrsta prenapona, principa prenaponske zatite i karakteristika uzemljenja i
gromobranske zatite u visokonaponskim razvodnim postrojenjima. Osposobljavanje za izvoenje potrebnih
mjerenja, pogonskih manipulacija i ispitivanja i analiza kvarova, kao i za rad na izgradnji i odravanju
elektroenergetske opreme i ureaja u visokonaponskim razvodnim postrojenjaima. Razvijanje marljivosti,
tanosti, preciznosti, odgovornosti, pozitivnog odnosa prema drugima i okolini, kao i podsticanje timskog
rada.
3. Ishodi uenja
1. Analizira karakteristike visokonaponskih razvodnih postrojenja i eme strujnih krugova
2. Analizira karakteristike i princip rada transformatora
3. Analizira prenapone, prenaponsku zatitu, karakteristike uzemljenja i gromobranske zatite u
visokonaponskim razvodnim postrojenjima
4. Sprovede analize kvarova i ispitivanja elemenata visokonaponskih razvodnih postrojenja
5. Identifikuje postupke izgradnje i odravanja visokonaponskih razvodnih postrojenja
6. Identifikuje postupke pogonskih manipulacija u visokonaponskim razvodnim postrojenjima
7. Analizira mjerenje i relejnu zatitu u visokonaponskim razvodnim postrojenjima
99

Analizira karakteristike visokonaponskih razvodnih postrojenja i eme strujnih krugova

1. Objasni ulogu, funkciju i znaaj razvodnih

postrojenja u elektroenergetskom sistemu
Podjela razvodnih postrojenja: prema namjeni,

naponu i izvedbi
2. Opie podjelu i vrste razvodnih postrojenja Vrste razvodnih postrojenja: transformatorska i
rasklopna; visokonaponska i srednjenaponska;
postrojenja u zgradama i na otvorenom prostoru,
otvorena i oklopljena
Elementi razvodnih postrojenja: sabirnice, izolatori,

3. Navede osnovne karakteristike elemenata
rastavljai, osigurai, prekidai, rastavne sklopke,
razvodnih postrojenja, njihova naponska i strujna
energetski transformatori, mjerni transformatori,
naprezanja i kriterijume za izbor
prigunice, odvodnici prenapona, mjerni ureaji
4. Objasni grafike simbole koji se koriste u emama

spoja u visokonaponskim razvodnim postrojenjima
eme strujnih krugova: eme spoja glavnih strujnih

krugova, eme pomonih strujnih krugova, eme
5. Opie eme strujnih krugova i eme spoja u strujnih kola mjerenja, komandovanja, zatite i
visokonaponskim razvodnim postrojenjima signalizacije
eme spoja: jednopolna, principijelna, ema
djelovanja, ema vezivanja, strujna ema
6. Objasni dispoziciju prostorni raspored elemenata

razvodnih postrojenja
Predloene teme
- Uloga, znaaj i podjela visokonaponskih razvodnih postrojenja u elektroenergetskom sistemu

- Elementi visokonaponskih razvodnih postrojenja
- Grafiki simboli u visokonaponskim razvodnim postrojenjma
- eme spoja strujnih kola u visokonaponskim razvodnim postrojenjima
100

Analizira karakteristike i princip rada transformatora

1. Objasni princip rada i konstrukciju transformatora
Elektrine karakteristike transformatora: naznaena

2. Definie elektrine karakteristike i zamjensku
snaga, prenosni odnos, vrsta sprege, gubici snage,
emu transformatora
stepen iskorienja, parametri zamjenskih ema
Karakteristini reimi transformatora: prazan hod,

3. Opie karakteristine reime transformatora
kratki spoj, reim simetrinog optereenja
4. Objasni paralelni rad transformatora
Vrste transformatora: energetski transformatori

(generatorski blok, prenosni/ interkonektivni,
5. Opie vrste transformatora u elektrinim
distributivni), specijalni energetski transformatori
mreama elektroenergetskog sistema
(tronamotajni, autotransformatori, regulacioni), mjerni
transformatori (naponski, strujni)
6. Protumai podatke i/ili eme iz kataloga

proizvoaa transformatora
Predloene teme
- Princip rada i konstrukcija transformatora

- Elektrini parametri i zamjenske eme transformatora
- Vrste transformatora u elektroenergetskom sistemu
101

Analizira prenapone, prenaponsku zatitu, karakteristike uzemljenja i gromobranske zatite u

1. Objasni pojave prenapona, vrste prenapona i

prenaponsku zatitu u visokonaponskim razvodnim Vrste prenapona: atmosferski i unutranji
postrojenjima
2. Opie karakteristike i naine izvoenja

gromobranske zatite u visokonaponskim
razvodnim postrojenjima
3. Opie elemente gromobranske instalacije

visokonaposnkih razvodnih postrojenja, njihovu
vodovi, mjerna mjesta, instalacije uzemljenja i dr.
ulogu i nain povezivanja
4. Opie vrste, karakteristike i naine izvoenja

Vrste uzemljenja: pogonsko, zatitno, gromobransko i
uzemljenja u visokonaponskim razvodnim
zdrueno
postrojenjima
5. Opie elemente uzemljenja, naine polaganja

djelova uzemljivaa i povezivanje elemenata
uzemljenja
Predloene teme
- Prenaponi u visokonaponskim razvodnim postrojenjima

- Gromobranska zatita u visokonaponskim razvodnim postrojenjima
- Uzemljenje u visokonaponskim razvodnim postrojenjima
102

Sprovede analize kvarova i ispitivanja elemenata visokonaponskih razvodnih postrojenja

Elektrine veliine: struja, napon, frekvencija, snaga,

1. Navede elektrine i neelektrine veliine za faktor snage, otpornost i dr.
praenje rada elektroenergetske opreme i ureaja
u visokonaponskim razvodnim postrojenjima Neelektrine veliine: temperatura, pritisak, brzina
strujanja, koliina gasova u ulju, vibracije i dr.
Vrste kvarova: preoptereenje, zemljospoj, kratki spoj,

prenaponi i dr.
2. Opie vrste kvarova i opasna pogonska stanja u
visokonaponskim razvodnim postrojenjima Opasna pogonska stanja: preoptereenje, spoljanji
kratki spojevi, prekomjerno zagrijavanje, nesimetrino
optereenje i dr.
3. Navede znaaj i vrste dijagnostikih ispitivanja u Vrste dijagnostikih ispitivanja: funkcionalna i

visokonaponskim razvodnim postrojenjima zavrna ispitivanja
4. Demonstrira nain izrade i sadraj ispitnog

protokola o obavljenim ispitivanjma i mjerenjima
Ispitivanja transformatora: mjerenje odnosa

5. Demonstrira ispitivanja transformatora u transformacije, provjeravanje vrste sprege i oznaka
laboratorijskim uslovima krajeva transformatora, ogledi praznog hoda i kratkog
spoja, ogled zagrijavanja i dr.
Predloene teme
- Vrste kvarova u razvodnim postrojenjima

- Dijagnostika ispitivanja i mjerenja u razvodnim postrojenjima
- Ispitivanja transformatora
103

Identifikuje postupke izgradnje i odravanja visokonaponskih razvodnih postrojenja

1. Objasni proceduru izgradnje visokonaponskih

razvodnih postrojenja i postupke montiranja i
demontiranja glavnih elemenata
2. Demonstrira postupke montiranja i demontiranja na

primjeru raspoloive elektroenergetske opreme u
3. Definie znaaj i vrste odravanja

Vrste odravanja: preventivno odravanje (periodini
elektroenergetske opreme i ureaja u
pregledi-revizije i remonti) i korektivno odravanje
4. Opie sadraj plana preventivnog odravanja

Sadraj plana preventivnog odravanja: naziv
elektroenergetske opreme i ureaja u razvodnim
opreme, popis radova, period izvoenja i dr.
postrojenjima
5. Navede radove pri reviziji i remontu glavnih

elemenata razvodnih postrojenja
uspjeno realizovao kriterijum 1 i kriterijume od 3 do 5. Za kriterijum 2 potrebna je ispravno uraena praktina
vjeba sa usmenim obrazloenjem.
Predloene teme
- Postupci montiranja i demontiranja elektroenergetske opreme i ureaja u razvodnim postrojenjima

- Odravanje u visokonaponskim razvodnim postrojenjima
104

Identifikuje postupke pogonskih manipulacija u visokonaponskim razvodnim postrojenjima

Vrste komandovanja: runo i automatsko

1. Opie vrste komandovanja i naine upravljanja Naini upravljanja: direktno, indirektno (iz komandnog
sklopnom opremom u razvodnim postrojenjima oramara), lokalno (iz prostorije unutar postrojenja) i
daljinsko (iz dispeerskog centra)
2. Objasni postupke ukljuenja i iskljuenja

elektroenergetskih vodova i transformatora u
3. Objasni uslove i procedure ponovnog ukljuenja

elektroenergetskih vodova i transformatora u
razvodnim postrojenjima, nakon djelovanja zatite
4. Opie pravila zatite na radu i primjenu zatitnih

mjera i sredstava zatite na radu pri pogonskim
manipulacijama u razvodnim postrojenjima
5. Protumai uputstva proizvoaa sklopne opreme

razvodnih postrojenja, na raspoloivom primjeru
Predloene teme
- Pogonske manipulacije u visokonaponskim razvodnim postrojenjima

- Primjena zatitnih sredstava i mjera zatite na radu u visokonaponskim razvodnim postrojenjima
105

Analizira mjerenja i relejnu zatitu u visokonaponskim razvodnim postrojenjima

1. Opie vrste mjerenja i karakteristike ureaja za

Elektrine veliine: struja, napon, snage, faktor
mjerenje elektrinih veliina u visokonaponskim
snage, frekvencija, elektrina energija i dr.
Osnovna svojstva: selektivnost, brzina djelovanja,

osjetljivost, sigurnost u radu i pouzdanost djelovanja
2. Opie osnovna svojstva relejne zatite i vrste
releja Vrste releja: strujni, naponski, usmjereni, distantni,
diferencijalni, relej snage, frekventni, vremenski,
pomoni i dr.
3. Objasni principe zatite glavnih elemenata Glavni elementi razvodnih postrojenja: generator,
razvodnih postrojenja transformator, elektroenergetski vodovi i dr.
4. Nacrta jednopolnu emu transformatorskog i

vodnog polja sa mjernim i zatitnim ureajima
5. Protumai emu djelovanja zatite, na datom

primjeru
Predloene teme
- Mjerenja u razvodnim postrojenjima

- Zatita u razvodnim postrojenjima
106

- Modul Visokonaponska razvodna postrojenja je tako koncipiran da uenicima omoguava sticanje teorijskih i
praktinih znanja i vjetina iz ove oblasti. Teorijski dio nastave treba realizovati sa cijelim odjeljenjem.
Prilikom realizacije ovog modula uenike treba motivisati na aktivno uenje, samostalni i timski rad, sa
aktivnim ukljuivanjem svih uenika. U cilju boljeg razumijevanja teorijskih znanja preporuuje se upotreba
pokaznih sredstava za demonstriranje pojava, gdje je to mogue, kao i upotreba internet prezentacija,
prezentacija raspoloivih na CD i simulacija.
- Praktini dio nastave treba realizovati u laboratoriji i kolskoj radionici koje su opremljene preporuenim
materijalnim uslovima, po grupama sa adekvatnim brojem uenika. Prilikom objanjavanja, navoenja
primjera i odabira opreme i parametara za praktini rad, maksimalno koristiti opremu i podatke iz nae
prakse. Rad u laboratorijima i radionicama je jedan od naina da se pokae poznavanje nastavne materije. U
cilju boljeg razumijevanja i oigledne nastave potrebne su i posjete objektima elektroenergetskog sistema
(najmanje po jedno srednjenaponsko i visokonaponsko razvodno postrojenje). Prilikom rjeavanja pojedinih
praktinih zadataka poeljno je podsticati uenike da rade u paru, grupi ili timski, ali tako da svaki uenik
samostalno uradi vjebu i dobije traeni rezultat. Nastavnik treba da posebnu panju posveti podsticanju i
usmjeravanju darovitih uenika i razvoju njihovih kreativnih sposobnosti i interesovanja u cilju njihove dalje
pravilne karijerne orijentacije.

- Popovi M., Razvodna postrojenja i elektrane, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2000.
- Jankovi D.; Mati A.; Radivojevi M., Elementi elektroenergetskih postrojenja, Zavod za udbenike i nastavna
- Poar H., Visokonaponska rasklopna postrojenja, Tehnika knjiga, Zagreb, 1967.
- Nahman J., Visokonaponska postrojenja, Beopres, Beograd, 2000.
- kuleti S., Osnovi elektroenergetike, Univerzitet Crne Gore -Elektrotehniki fakultet, Podgorica, 2006.
Napomena:
1. Raunar 1
Komplet opreme za ispitivanja transformatora i elemenata visokonaponske

5. 1
opreme
Komplet alata za elektromontera (komplet odvijaa, izolaciona klijeta, klijeta

6. 1
za skidanje izolacije, no, struga, spojni pribor, lemilica, komplet kljueva i dr.)
Releji: strujni, naponski, distantni, diferencijalni, vremenski, frekventni, pomoni

8. po 1
i dr.
107

uenja.
periodu.
periodima.


- Uvod u energetiku
Napomena:

upotrebe podataka)
108
3.2.11. ELEKTROMOTORNI POGONI
Oblici nastave
Kreditna
Razred Ukupno
Vjebe
nastava nastava
III 72 72 144 8
2. Cilj modula:
- Upoznavanje sa osnovnim elementima i njihovom ulogom u elektromotornim pogonima. Osposobljavanje za
praenje rada, odravanje i ispitivanje elemenata elektromotornih pogona. Razvijanje tanosti, pouzdanosti,
kreativnosti i vjetina planiranja, analiziranja, preuzimanja rizika, odreivanja prioriteta, upravljanja
vremenom, kao i podsticanje timskog rada.
3. Ishodi uenja
1. Identifikuje vrste elektromotornih pogona, njihove elemente i ulogu
2. Ispita asinhrone maine nakon analize njihovih karakteristika
3. Ispita sinhrone maine nakon analize njihovih karakterisitika
4. Ispita maine jednosmjerne struje nakon analize njihovih karakterisitika
5. Identifikuje elektroinstalacione elemente i opremu u razvodnim ureajima elektromotornih pogona
6. Primijeni metode za praenje i ispitivanje elektro opreme i ureaja u elektromotornim pogonima
7. Analizira postupke odravanja elektro opreme i ureaja u elektromotornim pogonima
109

Identifikuje vrste elektromotornih pogona, njihove elemente i ulogu

Elementi elektromotornih pogona: elektromotori,

1. Navede osnovne elemente elektromotornih
radni mehanizmi, spreni elementi izmeu
pogona i njihovu ulogu
elektromotora i radnog mehanizma
2. Opie vrste elektromotora u elektromotornim Elektromotori: asinhroni motor, sinhroni motor, motor
pogonima jednosmjerne struje
Vrste radnih mehanizama: pumpa, ventilator,

3. Opie vrste radnih mehanizama i sprenih kompresor, alatna maina, lift, vuno vozilo i dr.
elemenata u elektromotornim pogonima Vrste sprenih elemenata: spojnica, reduktor,
remenica i dr.
Elektrini ureaji: transformatori, upravljaki i

4. Opie karakteristike i funkciju elektrinih ureaja u regulacioni ureaji i otpornici, potenciometri, prigunice,
elektromotornim pogonima granini prekidai, osigurai, releji, senzori, tasteri,
davai signala i dr.
Vrste elektromotornih pogona prema podruju

primjene: kranovi, liftovi, pogoni alatnih maina, pogoni
5. Navede vrste elektromotornih pogona prema vozila (elektrina vua), valjaoniki pogoni, crpne
podruju primjene i njihove osnovne karakteristike stanice i dr.
Reimi rada: trajni, kratkotrajni, intermitentni, radni

6. Opie reime rada elektromotornih pogona (motorski), koioni (generatorsko, elektrodinamiko,
protivstrujno koenje)
Predloene teme
- Elektromotori
- Radni mehanizmi u elektromotornim pogonima
- Spreni elementi u elektromotornim pogonima
- Elektrini ureaji u elektromotornim pogonima
110

Ispita asinhrone maine nakon analize njihovih karakteristika

Konstrukcioni elementi: stator, rotor, osovina,

1. Opie konstrukcione elemente asinhronih maina
leajevi, kuite, prikljuna ploica i dr.
2. Objasni princip i reime rada asinhrone maine
3. Opie energetske karakteristike asinhronih maina
4. Izvri rastavljanje i sastavljanje djelova

raspoloivog asinhronog elektromotora, u
5. Izvri oglede praznog hoda i kratkog spoja

elektromotora male snage, sa raspoloivom
opremom
6. Demonstrira ukljuivanje i iskljuivanje raspoloivog

Polazne karakteristike: polazni momenat i polazna
elektromotora male snage mjerei polazne
struja
karakteristike
7. Izvri kontrolu mehanikog rada i zagrijavanja Kontrola mehanikog rada: dodirivanje rotora i
asinhrone maine statora, ispravnost leajeva, nivo vibracija i umova
Mjerenje otpora: mjerenje otpornosti namotaja u

toplom stanju, mjerenje otpornosti izolacije u hladnom
8. Izvri mjerenje otpora asinhrone maine stanju, mjerenje otpora namotaja asinhronog motora sa
kratkospojenim rotorom, mjerenje otpora asinhronog
motora sa namotanim rotorom
Predloene teme
- Asinhrone maine
- Ispitivanje asinhronih maina
111

Ispita sinhrone maine nakon analize njihovih karakteristika

1. Opie vrste i konstrukcione elemente sinhronih

maina
2. Objasni princip i reime rada sinhrone maine
3. Opie opremu i postupak sinhronizacije generatora

na mreu
Vrste elektrinih kvarova: kratak spoj izmeu faza

statorskog namotaja, zemljospoj statorskog namotaja,
kratak spoj izmeu navojaka faznog namotaja,
4. Navede vrste elektrinih kvarova i vanredna zemljospoj pobudnog namotaja, kratak spoj izmeu
pogonska stanja opasna za rad navojaka pobudnog namotaja
Vanredna pogonska stanja: preoptereenje, kratki
spojevi u mrei, previsok napon generatora,
nesimetrino optereenje i dr.
Zatite sinhronih generatora: diferencijalna,

5. Navede osnovne zatite sinhronih generatora i
distantna, termika, podnaponska, prenaponska,
uzroke njihovog djelovanja
prekostrujna, zatita od nesimetrinog optereenja i dr.

sinhronog motora
7. Izvri mjerenje otpora sinhrone maine
8. Ispita zagrijavanje djelova sinhrone maine
9. Protumai emu zatite sinhronog generatora, na

raspoloivom primjeru
Predloene teme
- Sinhrone maine
- Ispitivanje sinhronih maina
112

Ispita maine jednosmjerne struje nakon analize njihovih karakteristika

Konstrukcioni elementi: stator, rotor, osovina,

1. Opie konstrukcione elemente maina
leajevi, kuite, prikljuna ploica, kolektor, etkice i
jednosmjerne struje
dr.
2. Objasni princip i reime rada maina jednosmjerne

struje
3. Navede postupke putanja u rad motora

Vrsta pobude: redna, paralelna i sloena
jednosmjerne struje prema vrsti pobude
Vrste ispitivanja: ogledi praznog hoda i kratkog spoja,

4. Navede vrste ispitivanja maina jednosmjerne
kontrola mehanikog rada, mjerenje otpora, ispitivanje
struje i uslove za njihovo izvoenje
komutacije
6. Izvri kontrolu mehanikog rada maine

jednosmjerne struje
7. Izmjeri otpor maine jednosmjerne struje
8. Izvri ispitivanje komutacije maina jednosmjerne Ispitivanje komutacije: provjera prikljuaka i etkica i
struje odreivanje neutralne ose
Predloene teme
- Maine jednosmjerne struje

- Ispitivanje maina jednosmjerne struje
113

Identifikuje elektroinstalacione elemente i opremu u razvodnim ureajima elektromotornih pogona

Vrste razvodnih ureaja: komandno-upravljake

table, ormari i pultovi
1. Opie vrste i izvedbe razvodnih ureaja u
elektromotornim pogonima Izvedbe razvodnih ureaja: izvedba sa zatitom od
mehanikog djelovanja i djelovanja vode (IP zatita),
izvedba sa protiveksplozivnom zatitom (Ex zatita)
Elektroinstalacioni elementi i oprema: inski razvod i

oprema za inski razvod, osigurai, automatski zatitni
2. Navede osnovne elektroinstalacione elemente i prekidai, motorni zatitni prekidai, kontaktori, teretne
opremu razvodnih ureaja i njihovu namjenu sklopke, mjerni i komandno-signalni ureaji, upravljaki
i regulacioni ureaji, elektronski releji, prikljunice,
redne stezaljke-kleme,elementi za oznaavanje i dr.
3. Opie postupak montiranja i nain povezivanja

elektroinstalacionih elemenata i opreme u
razvodnim ureajima
4. Protumai dio tehnike dokumentacije i/ili uputstva

proizvoaa opreme razvodnih ureaja
5. Demonstrira postupak montiranja i povezivanja

raspoloive opreme razvodnih ureaja u
Predloene teme
- Razvodne i komandno-upravljake table, ormari i pultovi u elektromotornim pogonima

- Elektroinstalacioni elementi i oprema
114

Primijeni metode za praenje i ispitivanje elektro opreme i ureaja u elektromotornim pogonima

1. Opie mjernu i ispitnu opremu koja se koristi za Mjerna i ispitna oprema: ampermetar, voltmetrar,
praenje i ispitivanje funkcionalnosti elemenata termometar, termovizijska kamera, megaommetar,
elektromotornih pogona fluksmetar, instrument za mjerenje vibracija i dr.
2. Objasni metode nadzora i praenja rada Metode nadzora i praenja rada: vizuelni pregled,
elektromotornih pogona oitavanje mjernih instrumenata i dr.
Karakteristine veliine: napon, struja, otpor

3. Navede karakteristine veliine za praenje rada
namotaja, otpor izolacije namotaja, temperatura, brzina
elektromotora u elektromotornim pogonima
obrtanja, vibracije i dr.
4. Navede sadraj ispitnih protokola funkcionalnih i

zavrnih ispitivanja montirane elektro opreme i
ureaja
5. Izvri funkcionalno ispitivanje elektromotora male

snage, u odgovarajuim uslovima
6. Demonstrira postupak montiranja i demontiranja

elektro opreme ili ureaja u odgovarajuim
uslovima, na primjeru raspoloive opreme
Predloene teme
- Mjerna i ispitna oprema

- Metode nadzora i praenja rada elektromotornog pogona
- Ispitni protokoli
115

Analizira postupke odravanja elektro opreme i ureaja u elektromotornim pogonima

1. Objasni ciljeve, znaaj i vrste odravanja elektro Vrste odravanja: preventivno, korektivno, odravanje
opreme i ureaja u elektromotornim pogonima prema stanju (kombinovano)
Preventivno odravanje: provjera ispravnosti i

funkcionalnosti elemenata elektromotornog pogona,
2. Objasni nain sprovoenja preventivnog
otklanjanje nedostataka (ienje, podeavanje,
odravanja elemenata elektromotornih pogona
popravke, zamjena djelova podlonih habanju, remont)
i dr.
Dijagnostike metode ispitivanja: vizuelni pregled,

3. Opie dijagnostike metode ispitivanja mjerenje temperature, mjerenje otpora namotaja,
elemenata elektromotornih pogona mjerenje otpora izolacije namotaja, mjerenje vibracija i
dr.
4. Objasni vrste kvarova na elementima

elektromotornih pogona i metode za njihovu
identifikaciju i otklanjanje
5. Opie pravila zatite na radu i primjenu zatitnih

mjera i sredstava zatite pri sprovoenju postupaka
odravanja elemenata elektromotornih pogona
6. Protumai dio uputstva proizvoaa za odravanje

elektro opreme i/ili ureaja koji se koristi u
elektromotornim pogonima, na raspoloivom
primjeru
7. Istrai i prezentuje dijagnostike metode i postupke

odravanja elektromotornih pogona u eksploataciji
Predloene teme
- Odravanje elektro opreme i ureaja elektromotornih pogona

- Kvarovi elektro opreme i ureaja elektromotornih pogona
116

- Modul Elektromotorni pogoni je tako koncipiran da uenicima omoguava sticanje teorijskih i praktinih
znanja i vjetina iz ove oblasti. Teorijski dio nastave treba realizovati sa cijelim odjeljenjem. Preporuuje se
upotreba pokaznih sredstava za demonstriranje pojava, kao i upotreba internet prezentacija i simulacija u
cilju boljeg razumijevanja teorijskih znanja. Nastava treba da bude aktivna, sa ukljuivanjem svih uenika.
Prilikom realizacije ovog modula uenike treba motivisati na aktivno uenje, samostalni i timski rad.
Samostalni i timski rad mogue je realizovati izradom seminarskih radova i prezentacija na teme iz odreenih
oblasti.
- U okviru ovog modula predviena je realizacija praktinih vjebi, koje e pomoi ueniku da bolje savlada
nastavnu materiju. Praktini dio nastave treba realizovati u laboratoriji i kolskoj radionici koja je opremljena
preporuenim materijalnim uslovima. Uenike treba podijeliti u grupe i realizovati vjebe individualno, u
parovima ili manjim grupama, ali tako da svaki uenik samostalno uradi vjebu i dobije traeni rezultat.
Nastavnik treba da podstie problemsku nastavu u kojoj navodi uenike da sami dolaze do zakljuaka
prilikom rjeavanja problema, ime im omoguava povezivanje teorijskih znanja sa praktinom primjenom.
Prilikom rjeavanja pojedinih praktinih zadataka poeljno je podsticati uenike da rade timski. U cilju boljeg
razumijevanja naina funkcionisanja elektromotornih pogona potrebno je realizovati i posjete objektima sa
elektromotornim pogonima.
preporueni, kao i proirene ishode uenja, produbljujui i proirujui njihova interesovanja za oblasti iz
okvira ovog modula. Nastavnik treba da podstie darovite uenike da identifikuju i analiziraju probleme i
pronalaze izvodljiva, kreativna i inovativna rjeenja. Takoe, nastavnik treba da pomae darovitim uenicima
da unapreuju istraivake vjetine, kao i vjetine analitikog, kreativnog i kritikog miljenja i vjetine
donoenja odluka.

- Pendi Z., Elektrine maine, za III razred elektrotehnike kole, Zavod za udbenike i nastavna sredstva,
Beograd, 2007.
- Nikoli J., Elektromotorni pogoni, za IV razred elektrotehnike kole, Zavod za udbenike i nastavna
- Pendi Z.; Pendi M., Elektrine maine sa ispitivanjem, za IV razred elektrotehnike kole, Zavod za
udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2001.
- Mitrakovi B., Ispitivanje elektrinih maina, Nauna knjiga, Beograd,1991.
- Vukovi V., Elektrini pogoni, Akademska misao, Beograd, 2002.
Napomena:
1. Raunar 1
Komplet mjernih i ispitnih ureaja (ampermetri, voltmetri, vatmetri,

4. 1
megaommetri, tahometri i dr.)
117
6. Elektrine maine (asinhrona, sinhrona i maina jednosmjerne struje) po 1
Razvodna tabla sa elektroinstalacionim elementima (ine, osigurai, tasteri,

7. 1
prekidai, sklopke, releji i dr.)
Komplet alata za elektriara (komplet odvijaa,klijeta za skidanje izolacije,

8. 5
klijeta-kombinirke, sjeice, komplet kljueva, lemilica i dr.)

uenja.
periodu.
periodima.


- Uvod u energetiku
- Softverski alati za projketovanje u elektroenergetici
- Procesna mjerenja
- Mehatronika
Napomena:
118

- Komunikacija na maternjem jeziku (upotreba strune terminologije u usmenoj i pisanoj formi, izraavanje
vlastitih argumenata i zakljuaka na uvjerljiv nain)
- Komunikacija na stranom jeziku (upotreba strune terminologije u usmenoj i pisanoj formi u vidu korienja
tehnike dokumentacije i uputstava proizvoaa opreme)
- Matematika kompetencija i kompetencija iz oblasti tehnikih nauka i tehnologije (razvijanje logikog i
prostornog naina razmiljanja i zakljuivanja u rjeavanju praktinih zadataka; izraavanje formulama,
modelima, dijagramima i grafikonima; razumijevanje funkcionisanja elektromotornog pogona; unapreenje
sposobnosti rukovanja alatima i mainama i njihovog odravanja i razvijanje svijesti o znaaju potovanja
- Digitalna kompetencija (upotreba namjenskog softvera za praenje funkcionisanja elemenata
elektromotornog pogona i korienje informaciono komunikacionih tehnologija radi pretrage, prikupljanja i
upotrebe podataka)
119
3.2.12. SOFTVERSKI ALATI ZA PROJEKTOVANJE U ELEKTROENERGETICI
Oblici nastave
Kreditna
Razred Ukupno
Vjebe
nastava nastava
III 6 66 72 4
Teorijska nastava i vjebe: Odjeljenje se dijeli na grupe do 16 uenika.
2. Cilj modula:
- Osposobljavanje za primjenu softverskih alata za crtanje elektrotehnikih simbola i ema u cilju pripreme za
izradu elemenata projekata u elektroenergetici. Osposobljavanje za izradu projektne dokumentacije i
tehnikih prorauna u elektroenergetci. Razvijanje preciznosti, kreativnosti i pozitivnog odnosa prema struci.
3. Ishodi uenja
Po zavretku ovog modula Uenik e biti sposoban da:
1. Prilagodi radno okruenje odgovarajueg softvera za projektovanje
2. Kreira osnovne elemente tehnikog crtea pomou softvera za projektovanje
3. Modifikuje objekte na tehnikom crteu pomou softvera za projektovanje
4. Primijeni softver za crtanje grafikih elektrotehnikih simbola
5. Primijeni softver za crtanje elektrinih ema
6. Primijeni softver za proraune u elektroenergetici
120

Prilagodi radno okruenje odgovarajueg softvera za projektovanje

Vrste softvera za projektovanje: AutoCAD, AutoCAD

1. Navede vrste i primjenu pojedinih softvera za
Electrical, SOLIDWORKS Electrical, ProfiCAD, EPLAN,
projektovanje
SIMARIS i dr.
Elementi osnovnog prozora: linija zaglavlja, linija

2. Pokae elemente osnovnog prozora softvera za
menija, palete sa alatkama, koordinatni sistem, radna
projektovanje
povrina, komandna linija, statusna linija
Osnovni paramatri: jedinica mjere za duinu, jedinica

3. Podesi osnovne parametare softvera za mjere za ugao, pravac za ugao mjerenja, orijentacija za
projektovanje ugao mjerenja, format papira, pomona mrea taaka i
ikona koordinatnog sistema
Vrste koordinatnog sistema: pravougaoni, cilindrini i

4. Navede vrste koordinatnog sistema i koordinata sferni
Vrste koordinata: apsolutne, relativne i polarne
5. Demonstrira unoenje apsolutnih, relativnih i

polarnih koordinata take
uspjeno realizovao kriterijume 1 i 4. Za kriterijume 2, 3 i 5 potrebne su ispravno uraene vjebe na raunaru sa
Predloene teme
- Softveri za projektovanje
- Elementi osnovnog prozora softvera za projektovanje
121

Kreira osnovne elemente tehnikog crtea pomou softvera za projektovanje

Osnovni objekti: linija, poligon, kvadrat, pravougaonik,

1. Nacrta osnovne objekte u ravni
luk, krunica i elipsa
2. Nacrta tabelu unutar okvira na tehnikom crteu
Svojstva tekst editora: font, stil, veliina, boja,

3. Unese tekst koristei svojstva tekst editora
orjentacija teksta, podvlaenje slova, centriranje teksta
Rad sa blokom: kreiranje bloka, ubacivanje bloka sa

4. Demonstrira rad sa blokom unaprijed definisanim parametrima (lokacija,razmjera i
ugao rotacije)
Elementi zaglavlja: naziv tehnikog crtea, oznaka

crtea,naziv preduzea ili ustanove ili njegov
5. Nacrta zaglavlje i sastavnicu sa elementima registrovani znak,ime i prezime (crtao, pregledao,
unutar okvira na tehnikom crteu odobrio), datum, razmjera, potpis
Elementi sastavnice: pozicijski broj, naziv dijela,
komada, materijal, mjere, standard i napomena
U cilju provjeravanja dostignutosti pomenutog ishoda uenja, za kriterijume od 1 do 5 potrebne su ispravno

uraene vjebe na raunaru sa usmenim obrazloenjem.
Predloene teme
- Korienje palete za kreiranje osnovnih objekata u ravni
122

Modifikuje objekte na tehnikom crteu pomou softvera za projektovanje

Osnovne operacije modifikacije objekata: brisanje,

1. Demonstrira osnovne operacije modifikacije kopiranje, kopiranje u odnosu na osu, paralelno
objekata na tehnikom crteu kopiranje, kopiranje objekata u nizu, premjetanje,
rotiranje, promjena veliine i dr.
Sloenije operacije modifikacije objekata:

2. Demonstrira sloenije operacije modifikacije
odsijecanje, produavanje, obaranja i zaobljavanja ivica
objekata na tehnikom crteu
poligona, rastavljanje, prekidanje, povezivanje i dr.
Osnovni parametri: stil kotiranja, tip, debljina i boja

3. Podesi osnovne parametre za kotiranje
kotne i pomone linije, zavretak kotnih linija
4. Primijeni razliite postupke kotiranja na

Postupci kotiranja: linerano, redno i paralelno
nacrtanom objektu
Svojstva sloja: aktivan (neaktivan), ime,

ukljuen(iskljuen), zamrzavanje (odmrzavanje) sloja,
5. Demonstrira kreiranje sloja sa njegovim
zakljuavanje (otkljuavanje) sloja, boja, tip linije,
svojstvima
debljina linije, stil tampanja, ukljueno za tampanje
(iskljueno za tampanje)

Predloene teme
- Modifikacija objekata
- Kotiranje objekata
- Slojevi
123

Primijeni softver za crtanje grafikih elektrotehnikih simbola

Grafiki simboli elemenata u elektrotehnici:

provodnik, zatitni provodnik, izvor jednosmjerne i
naizmjenine struje, otpornik, kondezator, promjenljivi
1. Nacrta grafike simbole elemenata u
otpornik i kondezator, veza provodnika, ukrtanje
elektrotehnici odreene standardom IEC60617
provodnika, kalem sa i bez jezgra, transformator,
osigura, nulti potencijal, masa, ampermetar, voltmetar,
ommetar, osciloskop, pojaava, fotootpornik i dr.
Grafiki simboli u elektrinim instalacijama:

jednopolni i dvopolni prekida, serijski prekida,
naizmjenini prekida, unakrsni prekida, dimer,
2. Nacrta grafike simbole uelektrinim
razvodna tabla, jednopolna utinica, jednopolna uko
instalacijama odreene standardom IEC 60617
utinica, trofazna utinica, telefonska utinica, uklopni
sat, brojilo elektrine energije, potroa, zvonce, broj
ila provodnika i dr.
Grafiki simboli kontakata i prekidaa: prekida (0-

3. Nacrta grafike simbole kontakata i prekidaa 1), dvopoloajni prekida, dvostruki jednopoloajni i
odreene standardom IEC 60617 dvopoloajni prekida, svijetlei taster, start i stop
tasteri I dr.
Grafiki simboli u automatici: elektromotor,

4. Nacrta grafike simbole u automatici odreene generator, taster, svijetlei taster, vremenski relej sa
standardom IEC 60617 kanjenjem ukljuenja, vremenski relej sa kanjenjem
gaenja, relej, sklopnik-kontaktor i dr.
5. Kreira biblioteku blokova elektrotehnikih simbola

Predloene teme
- Crtanje grafikih simbola elemenata odreenih standardom IEC60617
124

Primijeni softver za crtanje elektrinih ema

1. Nacrta zadatu emu prostog elektrinog kola
2. Nacrta zadatu emu sloenog elektrinog kola
3. Nacrta zadate eme vezivanja instalacionih

prekidaa eme vezivanja: jednopolna i viepolna
4. Nacrta zadate eme veze kunog prikljuka eme veze: monofazna i trofazna
5. Nacrta jednopolnu emu glavne razvodne table

(GRT) na jednostavnom primjeru
6. Nacrta zadatu jednopolnu emu trafostanice
7. Nacrta zadatu emu dijela elektroenergetskog

sistema

Predloene teme
- Crtanje elektrinih ema
125

Primijeni softver za proraune u elektroenergetici

Vrste softvera za proraune: DIALux, Matlab, SCADA

1. Navede vrste i primjenu softvera za proraune
i dr.
2. Pokae elemente osnovnog prozora softvera za

proraunu elektroenrgetici
3. Podesi osnovne parametare softvera za proraun

osvjetljenja prostorijau elektrinim instalacijama
4. Podesi osnovne parametare softvera za proraune

u elektroenergetskim sistemima
5. Demonstrira postupak prorauna osvjetljenja

prostorije u izabranom softveru na konkretnom
primjeru
6. Demonstrira kreiranje tabele u izabranom softveru

za provjeru pada napona instalacionih krugova
uspjeno realizovao kriterijum 1. Za kriterijume od 2 do 6 potrebne su ispravno uraene vjebe na raunaru sa
Predloene teme
- Softveri za proraun u elektroenergetici
126

- Modul Softverski alati za projektovanje u elektroenergetici je koncipiran tako da sadri mali broj teorijskih
asova, a vei broj asova za vjebe na raunaru. Teorijski dio nastave treba realizovati u grupi. Preporuuje
se upotreba prezentacija, internet prezentacija, kao i softverskih alata za projektovanje i proraune u cilju
boljeg razumijevanja teorijskih znanja. Nastava treba da bude aktivna, sa ukljuivanjem svih uenika. Za
realizaciju vjebi na raunaru treba obezbijediti raunarsku uionicu, opremljenu sa preporuenim
materijalnim uslovima i softverom za projektovanje i proraune: AutoCAD, AutoCAD Electrical, DIALux,
Matlab, SCADA i dr. Uenike treba podijeliti u grupe i realizovati vjebe individualno, u parovima ili manjim
grupama, ali tako da svaki uenik samostalno uradi vjebu. Neophodna je upotreba savremenih nastavnih
metoda i sredstava. Prilikom realizacije sadraja ovog modula uenike treba motivisati na aktivno uenje,
samostalan i timski rad. Motivacija uenika e biti na znatno veem nivou ukoliko nastavni sadraji budu
proeti razliitim primjerima iz prakse oslanjajui se pri tome na druge module (Osnove elektrotehnike I i II,
Elektrine instalacije, Izvoenje elektrinih instalacija i osvjetljenja, Visokonaponska razvodna postrojenja,
Prenos elektrine energije, Distribucija i potronja elektrine energije). Potrebno je paljivo odabrati
zadatke za rad na raunaru. Preporuuje se da zadaci budu koncipirani od najjednostavnijih ka onima koji
zahtijevaju sintezu steenih znanja. Nastavnik treba da podstie uenike da sami dolaze do realizacije
prorauna i crtanja ema, ime im omoguava povezivanje teorijskih znanja sa praktinom primjenom. Isto
tako se preporuuje osmiljavanje novih vjebi za rad na raunaru sa ciljem osavremenjavanja nastavnih
sadraja.
preporueni, kao i proirene ishode uenja, da zadaje komplikovanije eme za crtanje i proraune
usmjeravajui darovite uenike na zakljuivanje, razvijanje sposobnosti analize i sinteze, kreativnosti i
pozitivnog odnosa prema oblastima koje ih interesuju. Nastavnik u okviru rada sa darovitim uenicima treba
da obezbijedi i mentorski rad kako bi podstakao razvoj njihovih sposobnosti i njihovo interesovanje u cilju

- Omura G.; Benton B., AutoCAD 2017 i AutoCAD LT 2017, Mikro knjiga, Beograd, 2017.
- Scott O., AutoCAD 2014 i AutoCAD LT 2014, CET, Beograd, 2015.
- Etter D.; Kuncicky D.; Moore H., Uvod u MATLAB 7, CET, Beograd , 2005.
Napomena:
Raunar sa instaliranim namjenskim softverima za projektovanje i izvoenje

1. 16
prorauna
3. tampa 1
127

uenja.
- Predvieni naini provjere su: usmeno, pisano i praktino (vjeba na raunaru).
periodu.
periodima

- Pozitivna ocjena na kraju kolske godine

Napomena:

- Komunikacija na stranom jeziku (upotreba strune terminologije prilikom korienja softvera za projektovanje)
prostornog naina razmiljanja i zakljuivanja pri izradi vjebi na raunaru)
- Digitalna kompetencija (upotreba namjenskog softvera za projektovanje)
- Socijalna i graanska kompetencija (podsticanje timskog rada na asu)
128
3.2.13. PREDUZETNITVO
Oblici nastave
Kreditna
Razred Ukupno
Vjebe
nastava nastava
III 36 36 72 4
2. Cilj modula:
- Upoznavanje sa znaajem preduzetnitva, preduzetnikih vjetina, tehnikama za pronalaenje biznis ideje,
strukturom i nainom izrade biznis plana, oblicima obavljanja privredne djelatnosti i promocijom proizvoda i
usluga. Osposobljavanje za kreiranje i pokretanje biznisa. Razvijanje inicijativnosti, kreativnosti, odgovornosti,
komunikativnosti i timskog rada.
3. Ishodi uenja
1. Identifikuje znaaj preduzetnitva, preduzetnikih vjetina i pokretanja sopstvenog biznisa
2. Osmisli biznis ideju koristei razne tehnike i rezultate istraivanja trita
3. Sastavi biznis plan na osnovu sprovedenih istraivanja i analiza
4. Identifikuje oblike obavljanja privredne djelatnosti i postupak registracije privrednih drutava
5. Identifikuje faze u postupku zasnivanja radnog odnosa i karakteristike individualnih i kolektivnih prava
zaposlenih
6. Pripremi poslovne sastanke i korespondentne akte u vezi sa njegovom organizacijom
7. Promovie privredno drutvo, proizvod ili uslugu
129

Identifikuje znaaj preduzetnitva, preduzetnikih vjetina i pokretanja sopstvenog biznisa

1. Objasni pojam preduzetnitva
2. Opie nastanak i razvoj preduzetnitva
3. Objasni pojam preduzetnika, razliite pristupe o Pristupi o teoriji preduzetnika: ekonomski,

teoriji preduzetnika i zablude o njima psiholoki, socioloki
4. Popuni upitnik za procjenu preduzetnikih osobina
uspjeno realizovao kriterijume od 1 do 3. Za kriterijum 4 potrebna je ispravno uraena vjeba sa usmenim
obrazloenjem.
Predloene teme
- Preduzetnitvo
- Istorija preduzetnitva
- Preduzetnik
130

Osmisli biznis ideju koristei razne tehnike i rezultate istraivanja trita

1. Objasni pojam ideje
2. Objasni pojam biznis ideje
Tehnike za pronalaenje biznis ideje: kopiranje

postojeih poslova, mapiranje, pretvaranje hobija u
3. Primijeni odgovarajuu tehniku za pronalaenje
potencijalni posao, korienje radnog iskustva za
biznis ideje
pokretanje posla, brainstorming tehnika, inovacije novih
proizvoda/usluga,
Pristupi: posmatranje promjena i trendova, rjeavanje

4. Objasni pojam poslovne anse i pristupe za njeno
problema, pronalaenje praznina na tritu,
prepoznavanje
takmienje/konkurencija
5. Sprovede provjeru odabrane biznis ideje na tritu

koristei odgovarajue upitnike
6. Objasni SWOT analizu i njen znaaj
7. Procijeni biznis ideju na osnovu SWOT analize
uspjeno realizovao kriterijume 1, 2, 4 i 6. Za kriterijume 3, 5 i 7 potrebne su ispravno uraene vjebe sa usmenim
obrazloenjem.
Predloene teme
- Ideja
- Biznis ideja
- Tehnike za pronalaenje biznis ideje
- Poslovna ansa
- SWOT analiza
131

Sastavi biznis plan na osnovu sprovedenih istraivanja i analiza

1. Objasni viziju, misiju, poslovne ciljeve i vrste Vrste poslovnih strategija: ofanzivna, defanzivna,
poslovnih strategija strategija imitacije, tradicionalistika
2. Formulie misiju i viziju za konkretan primjer

privrednog drutva
Struktura i elementi biznis plana: naslovna strana,

sadraj biznis plana, rezime, osnovni podaci o
preduzetniku, opis biznis ideje odnosno
proizvoda/usluge, analiza trita prodaje i konkurencije,
3. Opie znaaj, strukturu i elemente biznis plana
analiza trita nabavke, marketing plan (cijena,
lokacija, distribucija, promocija), tehniko tehnoloka
analiza, finansijski plan sa vremenskim okvirom
realizacije
4. Izradi pojedinane elemente biznis plana za

odabranu biznis ideju
5. Sastavi biznis plan na osnovu izraenih

pojedinanih elemenata
6. Prezentuje biznis plan koristei pravila za uspjeno

prezentovanje
uspjeno realizovao kriterijume 1 i 3. Za kriterijume 2, 4, 5 i 6 potrebne su ispravno uraene vjebe sa usmenim
obrazloenjem.
Predloene teme
- Misija i vizija privrednog drutva

- Ciljevi privrednog drutva
- Poslovna politika privrednog drutva
- Poslovna strategija privrednog drutva
- Biznis plan
- Prezentacija
132

Identifikuje oblike obavljanja privredne djelatnosti i postupak registracije privrednih drutava

Oblici obavljanja privredne djelatnosti: preduzetnik,

1. Navede oblike obavljanja privredne djelatnosti i
ortako drutvo, komanditno drutvo, drutvo sa
njihove karakteristike
ogranienom odgovornou, djelovi stranog drutva
Naziv i vizuelni identitet privrednog drutva: ime

2. Objasni naziv i vizuelni identitet privrednog
privrednog drutva, logotip, zatitna boja, tipografija,
drutva
maskota, grb, slogan
3. Osmisli ime za privredno drutvo za konkretan

primjer
4. Kreira logotip i slogan za konkretan primjer

privrednog drutva ili proizvoda/usluge
5. Opie postupak i potrebnu dokumentaciju za

registraciju privrednih drutava
6. Popuni formular za registraciju preduzetnika za

konkretan primjer
7. Objasni poslovni kodeks privrednog drutva
uspjeno realizovao kriterijume 1, 2, 5 i 7. Za kriterijume 3, 4 i 6 potrebne su ispravno uraene vjebe sa usmenim
obrazloenjem.
Predloene teme
- Vrste privrednih drutava

- Naziv i vizuelni identitet privrednog drutva
- Registracija privrednog drutva
- Poslovni kodeks
133

Identifikuje faze u postupku zasnivanja radnog odnosa i karakteristike individualnih i kolektivnih prava
zaposlenih

1. Objasni pojam zasnivanja radnog odnosa
Opti uslovi: godine ivota, zdravstvena sposobnost

2. Opie opte i posebne uslove za zasnivanje
radnog odnosa Posebni uslovi: nivo kvalifikacije, radno iskustvo,
struni ispit i dr.
3. Objasni nain zasnivanja radnog odnosa i vrijeme Vrijeme na koje se zasniva radni odnos: odreeno,
na koje se zasniva radni odnos neodreeno
4. Sastavi konkurs za prijem u radni odnos za

odreeno radno mjesto
5. Sastavi radnu biografiju (CV) za prijem u radni

odnos na konkretnom primjeru
6. Navede vrste prava zaposlenih Vrste prava zaposlenih: individualna, kolektivna
uspjeno realizovao kriterijume 1, 2, 3 i 6. Za kriterijume 4 i 5 potrebne su ispravno uraene vjebe sa usmenim
obrazloenjem.
Predloene teme
- Zasnivanje radnog odnosa

- Prava zaposlenih
134

Pripremi poslovni sastanak i korespondentne akte u vezi sa njegovom organizacijom

Vrste poslovnih sastanaka: formalni, neformalni,

1. Objasni pojam, cilj i vrste poslovnih sastanaka radni, informativni, diskusioni, poslovna druenja,
seminari, konferencije
2. Objasni pripremu materijala, opreme i mjesta za

odravanje poslovnog sastanka
3. Objasni pojam, proces, pravila i vrste Vrste komunikacije: usmena, pisana, interna,
komunikacije eksterna, privatna, poslovna, domaa, strana
4. Objasni pojam, stilove i fraze poslovne i slubene

korespondencije, sadraj i elemente poslovnog
pisma i slubenog dopisa
5. Sastavi poziv za uesnike sastanka sa dnevnim

redom, terminom i mjestom odravanja u
odgovarajuoj formi
6. Sastavi zapisnik o odranom sastanku o

odgovarajuoj formi
uspjeno realizovao kriterijume od 1 do 4. Za kriterijume 5 i 6 potrebne su ispravno uraene vjebe sa usmenim
obrazloenjem.
Predloene teme
- Poslovni sastanak
- Pojam i vrste komunikacije
- Poslovna i slubena korespondencija
- Korespondentni akti u vezi poslovnih sastanaka
135

Promovie privredno drutvo, proizvod ili uslugu

1. Objasni pojam promocije
Oblici promocionih aktivnosti: privredna

2. Navede oblike promocionih aktivnosti propaganda, lina prodaja, prodajna promocija, odnosi
sa javnou
3. Kreira reklamnu poruku na konkretnom primjeru
4. Osmisli flajer za konkretan primjer
uspjeno realizovao kriterijum 1 i 2. Za kriterijume 3 i 4 potrebne su ispravno uraene vjebe sa usmenim
obrazloenjem.
Predloene teme
- Promocija
136

- Modul Preduzetnitvo je tako koncipiran da omoguava uenicima da stiu teorijska i praktina znanja i
vjetine iz ove oblasti. Prilikom realizacije ovog modula uenike treba motivisati na aktivno uenje,
samostalan i timski rad. Preporujivo je da se nastava iz ovog modula, realizuje u blok asovima sa po dva
asa nedjeljno. Uenike bi trebalo poslije realizacije uvodnih sadraja i pojedinanih aktivnosti koje su u vezi
sa njima, podijeliti na timove (sastavljene od tri do sedam uenika) u kojima e tako raditi do kraja kolske
godine. Iako e uenici raditi u timu, svako od njih treba da ima pojedinana zaduenja, na osnovu ega e
biti ocjenjivani. Preporuljivo je da svaki tim uenika ima svoj folder u kom e uvati sve radne listove koje e
popunjavati tokom kolske godine prilikom izrade odreenih praktinih vjebi. Radni listovi za svaku aktivnost
su predvieni u Priruniku za nastavnike, koji je uraen za ovu namjenu. Prilikom obrade odreenih
nastavnih sadraja preporuljivo je podsticati uenike na sprovoenje razliitih istraivanja kako bi na taj
nain doli do relevatnih informacija. Poeljno je da uenici uestvuju na kolskim i nacionalnim takmienjima
za najbolji Biznis plan.
- Preporuljivo je da uenici nakon uraenih vjebi, svoje rezultate usmeno prezentuju drugim uenicima, uz
obrazloenje vlastitog stava i da o istom diskutuju sa drugim uenicima i nastavnikom. Tokom prezentacije
uenici treba da se jasno izraavaju i pravilno koriste strunu terminologiju. Prilikom obrade odreenih
nastavnih sadraja mogu se na asu pozvati lokalni preduzetnici, predstavnici odreenih institucija i
privrednih drutava ili organizovati posjeta istim, kako bi uenici dobili konkretne informacije o odreenim
oblastima koji se odnose na realizaciju biznis ideja.

- Grupa autora, Mladi preduzetnici - Prirunik iz preduzetnitva za uenike srednjih strunih kola, Centar za
struno obrazovanje, 2014.
- Grupa autora, Mladi preduzetnici Prirunik iz preduzetnitva za nastavnike srednjih strunih kola, Centar
za struno obrazovanje, Podgorica, 2014.
- Lajovi D.; i grupa autora, Preduzetnitvo u novi milenijum, CID, Podgorica, 2001.
- Lajovi D.; i grupa autora, Marketing plan kao preduzetniko sredstvo, Zavod za zapoljavanje Crne Gore,
Podgorica, 2009.
- Propisi koji reguliu oblast radnih odnosa.
- Propisi koji reguliu oblast privrednih drutava.
Napomena:
1. Raunar 1
3. tampa 1
4. Skener 1
5. Kancelarijski materijal i pribor po potrebi
137

uenja.
periodu.
periodima.


- Poslovna psihologija
Napomena:

- Komunikacija na maternjem jeziku (upotreba strune terminologije u usmenom i pisanom obliku, izraavanje
vlastitih argumenata i zakljuaka na uvjerljiv nain, razvijanje kritikog miljenja iz oblasti preduzetnitva)
- Matematika kompetencija i osnovne kompetencije u prirodnim naukama i tehnologiji (razvijanje
matematikog naina razmiljanja i izraavanje kroz odreene modele u rjeavanju praktinih zadataka)
- Digitalna kompetencija (upotreba namjenskog softvera za obradu i ureivanje teksta i tabela, uvanje
dokumenata u elektronskom obliku)
- Uiti kako uiti (podsticanje uenika na samostalan rad i istrajnost u uenju kroz motivaciju i elju za
primjenom ranije steenih znanja)
- Socijalna i graanska kompetencija (podsticanje timskog rada na asu u cilju konstruktivne komunikacije,
izraavanje razliitih stavova, podsticanje odgovornosti i podjele zadataka prilikom realizacije odreenih
praktinih zadataka iz ove oblasti)
- Smisao za inicijativu i preduzetnitvo (razvijanje sposobnosti planiranja, organizovanja, pripreme izvjetaja,
procjene, evidentiranja i dr.)
- Kulturoloka svijest i ekspresija (podsticanje uporeivanja svog miljenja sa miljenjem drugih, identifikovanje
i realizacija drutvenih i ekonomskih mogunosti u kulturnoj aktivnosti)
138
3.2.14. SPECIJALNE ELEKTRINE INSTALACIJE
Oblici nastave
Kreditna
Razred Ukupno
Vjebe
nastava nastava
IV 33 66 99 5
2. Cilj modula:
- Upoznavanje sa vrstama specijalnih instalacija i instalacija rasvjete javnih povrina u cilju njihovog kvalitetnog
izvoenja i odravanja. Osposobljavanje za izvoenje elektrinih instalacija slabe struje. Razvijanje
kreativnosti, preciznosti, pouzdanosti, marljivosti i pozitivnog odnosa prema struci.
3. Ishodi uenja
1. Primijeni postupke izvoenja inteligentnih elektrinih instalacija - EIB
2. Primijeni postupke izvoenja instalacije pametne kue (Smart Home)
3. Primijeni postupke izvoenja osvjetljenja javnih povrina
4. Primijeni postupke izvoenja instalacija slabe struje
139

Primijeni postupke izvoenja inteligentnih elektrinih instalacija - EIB

1. Objasni razliku izmeu EIB (European Installation

Bus) i klasinih elektrinih instalacija
Nain izvoenja EIB instalacija: pobuivai

2. Objasni naine izvoenja EIB instalacija (aktuatori) se nalaze u razvodnoj tabli, pobuivai
(aktuatori) se nalaze u samim potroaima
Komponente: ulazne jedinice (sve vrste senzora),

3. Opie ulogu komponenti EIB instalacije izvrne jedinice (dimeri, releji, tajmeri), sistemske
jedinice (napojne i vezne jedinice)
4. Realizuje EIB instalaciju na jednostavnom primjeru, Odgovarajui softver: European Tool Software - ETS
korienjem odgovarajueg softvera i dr.
5. ematski prikae klasino izvedeno strujno kolo i

strujno kolu izvedeno pomou elemenata EIB
instalacije, za konkretan primjer
Predloene teme
- EIB instalacije
140

Primijeni postupke izvoenja instalacije "pametne kue" (Smart Home)

Arhitektura instalacije "pametne kue": ulazni

1. Objasni arhitekturu instalacije "pametne kue"
elementi, centralni elementi, potroa
Elementi za izvoenje instalacije "pametne kue":

2. Opie potrebne elemente za izvoenje instalacije
senzori, tasteri, touch screen konzole, interfejs za
"pametne kue"
mobilni telefon
Vrste senzora: za temperaturu, osvjetljaj, vlanost i

3. Opie princip rada razliitih vrsta senzora
drugi
4. Opie karakteristike PLC-a (Programmable Logic

Controller) i nain upotrebe
5. Demonstrira upravljanje rasvjetom u kui pomou

PLC sistema, na jednostavnom primjeru
6. Demonstrira izvoenje funkcije "pozdravno svijetlo"
Predloene teme
- Instalacije "pametne kue"

- Upotreba PLC-a
141

Primijeni postupke izvoenja osvjetljenja javnih povrina

Javne povrine: trgovi, parkovi, etalita, parking

1. Opie nain polaganja kablova na razliitim prostori, istorijski spomenici, fasade
primjerima javnih povrina i saobraajnica Saobraajnice: ulice, pjeaki prelazi, auto-putevi,
mostovi, tuneli
2. Opie postupak montiranja elemenata instalacija

rasvjete javnih povrina i saobraajnica
3. Objasni postupak prikljuivanja instalacije javne

rasvjete na distributivnu mreu
4. Demonstrira prikljuenje ureaja za automatsko

ukljuivanje i iskljuivanje javne rasvjete, u
5. Demonstrira pripremu prikljunog kabla za

povezivanje na distributivnu mreu, u
6. Odabere rasvjetna tijela prema tablicama i

katalozima proizvoaa
7. Provjeri ispravnost releja za ukljuivanje i

iskljuivanje javne rasvjete, u odgovarajuim
uslovima
Predloene teme
- Elektrino osvjetljenje
142

Primijeni postupke izvoenja instalacija slabe struje

1. Navede vrste instalacija slabe struje i njihovu Vrste instalacija slabe struje: signalna i
namjenu telekomunikaciona
2. Opie konstrukcione karakteristike provodnika i Provodnici i kablovi za telekomunikacije: optiki i

kablova za telekomunikacije bakarni
3. Objasni naine polaganja telekomunikacionih i
signalnih provodnika u graevinskim objektima
4. Opie ulogu i elemente protivprovalne elektrine Elementi protivprovalne elektrine instalacije:
instalacije detektori pokreta, piezo senzori
5. Opie ulogu i elemente interfonske instalacije
6. Demonstrira izvoenje protivpoarne i/ili

protivprovalne instalacije pomou PLC sistema na
7. Demonstrira postupak izvoenja interfonske

instalacije, u odgovarajuim uslovima
Predloene teme
- Elektrine instalacije slabe struje
143

razumijevanja teorijskih znanja. Nastava treba da bude aktivna, sa ukljuivanjem svih uenika.
- Praktini dio nastave treba realizovati u kolskoj radionici ili laboratoriji koja je opremljena preporuenim
kojoj navodi uenike da sami dolaze do zakljuaka prilikom rijeavanja problema, ime im omoguava
povezivanje teorijskih znanja sa praktinom primjenom. Ukoliko nastavnik smatra da je potrebno uenicima
dodatno pokazati odreene montae ureaja u javnoj rasvjet, instalacijama slabe struje mogue je uenike
odvesti kod poslodavaca koji se bave tim djelatnostima.
orijentacije.

Napomena:
1. Raunar sa instaliranim namjenskim softverom 16

4. 5
5. PLC ( SIMENS LOGO ili drugi ) i katalozi proizvoaa 5
Potroni elektroinstalacioni materijal i oprema (uzorci energetski izolovanih

provodnika i niskonaponskih kablova, osigurai, redne kleme, pribor za kablove
6. i provodnike, prikljunice, utikai, prekidai, LED, ivine i natrijumove sijalice, po potrebi
automat za ukljuenje osvjetljenja, detektori dima, plamena i pokreta, piezo
senzori, laboratorijski spojni vodovi i dr.)
7. Relej za ukljuivanje i iskljuivanje javne rasvjete 1
8. Interfon sa propratnom opremom 1
144

uenja.
periodu.
periodima.


- Uvod u energetiku
- Mehatronika
Napomena:

prostornog naina razmiljanja i zakljuivanja u rjeavanju praktinih zadataka, razumijevanje znaaja
primjene inteligentnih elektrinih instalacija, unapreenje sposobnosti rukovanja alatima i ureajima i
razvijanje svijesti o znaaju potovanja pravila bezbjednosti i zatite na radu)
- Digitalna kompetencija (upotreba namjenskog softvera za simulaciju elektrinih kola, podeavanje
parametara programabilnih logikih kontrolera, korienje informaciono komunikacionih tehnologija radi
pretrage, prikupljanja i upotrebe odreenih podataka)
- Uiti kako uiti (podsticanje uenika na istrajnost i upornost u uenju samostalno i u timu, kroz razvijanje
diskusije, domae zadatke i istraivanje u cilju nadograivanja steenog znanja)
- Socijalna i graanska kompetencija (podsticanje timskog rada na asu, razvijanje tolerancije i razumijevanje
drugaijih stavova kroz diskusiju)
kroz analizu i rjeavanje praktinih zadataka, samostalno ili u timu)
- Kulturoloka svijest i ekspresija (razvijanje svijesti o vanosti stvaralakog izraavanja ideja, iskustava i
emocija)
145
3.2.15. DISTRIBUCIJA I POTRONJA ELEKTRINE ENERGIJE
Oblici nastave
Kreditna
Razred Ukupno
Vjebe
nastava nastava
IV 66 33 33 132 8
2. Cilj modula:
- Upoznavanje sa strukturom i funkcijom elektrodistributivnog sistema, sa karakteristikama distributivnih mrea
i elemenata, sa proraunima optereenja i osnovnim elektrinim proraunima distributivnih mrea, kao i sa
znaajem i vrstama distribuiranih izvora elektrine energije i uslovima za njihovo prikljuenje na distributivnu
mteu. Osposobljavanje za izgradnju, ispitivanje i odravanje elemenata distributivnih mrea, uz primjenu
sigurnosnih procedura, zatitnih mjera i sredstava zatite. Razvijanje tanosti, preciznosti, marljivosti,
odgovornosti, vjetina planiranja, vjetina upravljanja vremenom i zadacima, kao i podsticanje timskog rada.
3. Ishodi uenja
1. Predstavi strukturu elektrodistributivnog sistema i karakteristike distributivnih mrea
2. Analizira karakteristike potroaa i konzuma elektrodistributivnih sistema
3. Identifikuje karakteristike distributivnih transformatorskih stanica i postupke njihove izgradnje
4. Identifikuje karakteristike distributivnih nadzemnih vodova i postupke njihove izgradnje
5. Identifikuje karakteristike i postupke polaganja distributivnih kablova
6. Izvri osnovne proraune distributivnih mrea
7. Primijeni postupke ispitivanja i odravanja elemenata distributivnih mrea
8. Identifikuje karakteristike distribuiranih izvora elektrine energije i uslove za njihovo prikljuenje na
distributivnu mreu
146

Predstavi strukturu elektrodistributivnog sistema i karakteristike distributivnih mrea

1. Definie elektrodistributivni sistem i njegovu

strukturu
2. Navede podjele mrea elektrodistributivnih Podjele mree elektrodistributivnog sistema:

sistema i njihove osnovne karakteristike napojne i distributivne, nadzemne i kablovske i dr.
3. Navede funkciju i karakteristike elemenata Elementi distributivnih mrea: elektroenergetski

distributivnih mrea vodovi i transformatorske stanice
Vrste elektroenergetskih vodova u distributivnim

4. Navede vrste elektroenergetskih vodova u mreama: distributivni nadzemni vodovi, slaboizolovani
distributivnim mreama i njihovu primjenu vodovi, samonosei kablovski snopovi i distributivni
kablovi
Distributivne mree: mree srednjeg napona (10 kV,

5. Opie osnovne konfiguracije distributivnih mrea
20 kV) i mree niskog napona (0,4 kV)
6. Nacrta (runo ili pomou raunara) eme osnovnih

konfiguracija srednjenaponskih distributivnih Osnovne konfiguracije: radijalna konfiguracija,
mrea i oznai sklopnu opremu i naznaene prstenasta konfiguracija, dvostrano napajanje i dr.
napone
7. Oznai vrste elemenata, naznaene napone i

odnose transformacije na zadatim emama
ekektrodistributivnog sistema direktne
transformacije i sistema sa meutransformacijom
Predloene teme
- Elektrodistributivni sistem
- Distributivne mree
147

Analizira karakteristike potroaa i konzuma elektrodistributivnih sistema

Vrste konzuma: gradski, seoski, industrijski

1. Navede vrste konzuma elektrodistributivnih
sistema, njihove specifinosti i osnovne Karakteristike optereenja konzuma: vrna snaga,
karakteristike optereenja povrinska gustina optereenja, specifina optereenja,
dijagrami optereenja
Kategorije potroaa: domainstva, industrija, ostala

potronja i dr.
2. Definie kategorije i karakteristike optereenja
potroaa elektrodistributivnih sistema Karakteristike optereenja potroaa: instalisana
snaga, vrna snaga, faktor potranje, faktor
jednovremenosti optereenja
3. Opie karakteristike domainstava kao osnovnih

potroaa elektrine energije u elektrodistributivnim
sistemima
4. Izrauna vrno optereenje razliitih kategorija

Kategorije domainstava: sa djeliminom, sa punom i
domainstava, za zadate parametre optereenja
totalnom elektrifikacijom
domainstva
5. Izrauna faktor jednovremenosti i vrnu snagu

grupe domainstava, za zadate parametre
optereenja i broj domainstava
6. Izrauna vrnu snagu zadatog elementa

distributivne mree, za poznatu strukturu potroaa
i parametre optereenja pojedinanih potroaa
7. Izrauna parametre optereenja (dijela) konzuma,

za zadatu strukturu i parametre optereenja
potroaa
uspjeno realizovao kriterijume od 1 do 3. Za kriterijume od 4 do 7 potrebne su ispravno uraene raunske vjebe
Predloene teme
- Karakteristike konzuma elektrodistributivnih sistema

- Potroai elektrodistributivnih konzuma
- Proraun parametara optereenja grupe potroaa, elemenata i konzuma elektrodistributivnih sistema
148

Identifikuje karakteristike distributivnih transformatorskih stanica i postupke njihove izgradnje

1. Navede podjelu transformatorskih stanica u Podjela transformatorskih stanica: napojne TS

elektrodistributivnom sistemu i njihove osnovne (110/35 kV, 110/10 kV), TS meutransformacije (35/10
karakteristike kV) i distributivne TS (10/0,4 kV, 20/0,4 kV)
Vrste distributivne transformatorske stanice: na

2. Opie vrste distributivnih transformatorskih otvorenom, u posebno izgraenim objektima, tipske
stanica i njihovu primjenu (kontejnerske, montane, integrisane unutar zgrade),
stubne
Elementi distributivnih transformatorskih stanica:

energetski transformator, srednjenaponski razvod,
3. Opie elemente distributivnih transformatorskih niskonaponski razvod, polje za kompenzaciju, polje
stanica i njihovu ulogu javne rasvjete, pomoni sistemi (jednosmjernog
napajanja, osvjetljenja, klimatizacije i dr.), mjerna,
zatitna i signalna oprema
4. Opie postupke montiranja i demontiranja

distributivnih transformatorskih stanica i
pripadajuih elemenata
5. Protumai dio tehnike dokumentacije distributivne

transformatorske stanice, na zadatom primjeru
6. Demonstrira pripremu napojnog kabla za

prikljuenje distributivne transformatorske stanice
na mreu, u odgovarajuim uslovima
Predloene teme
- Transformatorske stanice u distributivnim mreama

- Elementi distributivnih transformatorskih stanica
- Izgradnja distributivnih transformatorskih stanica
149

Identifikuje karakteristike distributivnih nadzemnih vodova i postupke njihove izgradnje

1. Opie karakteristike i primjenu distributivnih

nadzemnih vodova
Elementi distributivnih nadzemnih vodova: stubovi,

2. Opie elemente distributivnih nadzemnih temelji, uzemljenje, fazni provodnici, zatitna uad,
vodova izolatori, nosai izolatora, spojna, ovjesna i zatitna
oprema
Radovi na izgradnji distributivnih nadzemnih

vodova: pripremni radovi, priprema trase, kopanje
3. Opie postupak i radove na izgradnji stubnih mjesta i izrada temelja, sastavljanje i podizanje
distributivnih nadzemnih vodova stubova, montiranje opreme na stubovima, razvlaenje
provodnika, privrivanje provodnika na izolatore,
izrada mostova, zavrni radovi
4. Opie vrste, konstrukciju i pribor samonoseih Vrste samonoseih kablovskih snopova:

kablovskih snopova (SKS) srednjenaponski i niskonaponski
Pribor samonoseih kablovskih snopova: stezaljke,
nosai, spojni pribor
5. Opie postupak i radove pri izgradnji vodova sa

samonoseim kablovskim snopovima
6. Demonstrira postupke montiranja elemenata

distributivnih nadzemnih vodova i samonoseih
kablovskih snopova sa raspoloivom opremom, u
Predloene teme
- Distributivni nadzemni vodovi

- Samonosei kablovski snopovi
- Izgradnja distributivnih nadzemnih vodova i samonoseih kablovskih snopova
150

Identifikuje karakteristike i postupke polaganja distributivnih kablova

1. Opie podjelu distributivnih kablova prema

Distributivni kablovi: niskonaponski (0,4kV),
naponskom nivou i njihove osnovne konstrukcione
srednjenaponski (10 kV, 20 kV, 35 kV)
karakteristike
2. Opie konstrukciju kabla na osnovu zadate oznake

kabla
3. Opie vrste, namjenu i tipove kablovskog pribora Kablovski pribor: kablovske glave, spojnice, prikljune
distributivnih kablova kutije, kablovski ormari i kablovice
Radovi pri polaganju distributivnih kablova: izbor

4. Opie postupak i radove pri polaganju trase, priprema trase i kopanje rova, transport kablova,
distributivnih kablova priprema kabla za polaganje, polaganje kabla, spajanje
i zavravanje kablova, zavrni radovi
5. Skicira i navede karakteristike rova za polaganje

kabla i vrstu distributivnog kabla za zadate uslove
6. Istrai i prezentuje primjere postupaka montiranja

kablovskog pribora distributivnih kablova
7. Demonstrira pripremu kabla i postupke montiranja

kablovskog pribora, na raspoloivim uzorcima i
opremi, u odgovarajuim uslovima
Predloene teme
- Distributivni kablovi
- Kablovski pribor
- Polaganje distributivnih kablova
151

Izvri osnovne proraune distributivnih mrea

1. Opie vrste prorauna distributivnih mrea Vrste prorauna: termiki, elektrini, mehaniki
2. Izabere presjek provodnika na osnovu kriterijuma

dozvoljenog strujnog optereenja
3. Izvri elektrini proraun radijalnog distributivnog Elektrini proraun: proraun naponskih prilika, pada
voda, za optereenje koncentrisano na kraju voda napona, gubitaka snage i stepena iskorienja
4. Izvri elektrini proraun radijalnog distributivnog

voda, za optereenje raspodijeljeno du voda
5. Izvri elektrini proraun sistema transformator-

radijalni vod, za optereenje koncentrisano na kraju
voda
6. Navede mjere za odravanje povoljnih naponskih

prilika u distributivnim mreama
7. Navede elemente mehanikog prorauna i njihovu

ulogu u projektovanju distributivnih nadzemnih
vodova
uspjeno realizovao kriterijume 1, 6 i 7. Za kriterijume od 2 do 5 potrebne su ispravno uraene raunske vjebe sa
Predloene teme
- Prorauni distributivnih mrea
152

Primijeni postupke ispitivanja i odravanja elemenata distributivnih mrea

Vrste poremeaja: kratki spojevi, zemljospojevi,

1. Opie vrste poremeaja u distributivnim mreama
prenaponi atmosferskog i komutacionog porijekla
2. Opie pogonske uslove i postupke za otklanjanje Pogonski uslovi: rad u beznaponskom stanju, rad u
kvarova i zamjenu elemenata distributivnih mrea blizini napona, rad pod naponom
3. Objasni znaaj i vrste odravanja elemenata

Vrste odravanja: preventivno i korektivno
distributivnih mrea
4. Navede radove pri pregledu, reviziji i remontu

elemenata distributivnih mrea
5. Opie pravila zatite i primjenu zatitnih mjera i

sredstava zatite pri radu na objektima
elektrodistributivnog sistema distributivnih mrea
6. Demonstrira primjenu megaommetra u identifikaciji

kvara na distributivnim kablovima, na raspoloivim
uzorcima
7. Demonstrira ispitivanje distributivnih kablova, sa

raspoloivom opremom, u odgovarajuim uslovima
Predloene teme
- Kvarovi u distributivnim mreama

- Ispitivanje elemenata distributivnih mrea
- Odravanje elemenata distributivnih mrea
153

Identifikuje karakteristike distribuiranih izvora elektrine energije i uslove za njihovo prikljuenje
na distributivnu mreu

Termini: distribuirana proizvodnja elektrine energije,

1. Definie termine iz oblasti distribuirane proizvodnje
distribuirani izvori elektrine energije, male elektrane,
elektrine energije
prikljuak malih elektrana na distributivnu mreu
Distribuirani izvori elektrine energije: male

2. Opie osnovne karakteristike distribuiranih izvora
hidroelektrane, vjetroelektrane, solarne elektrane,
elektrine energije
elektrane na biomasu i dr.
3. Navede tehnike uslove za prikljuenje

distribuiranih izvora elektrine energije na
distributivnu mreu
4. Opie vrste i elemente prikljuka distribuiranih Vrste prikljuka: nadzemni, kablovski

izvora elektrine energije na distributivnu mreu
5. Protumai zadatu emu prikljuenja male

hidroelektrane i/ili vjetroenlektrane na distributivnu
mreu
6. Protumai dio tehnikih propisa za prikljuenje

distribuiranih izvora elektrine energije na
distributivnu mreu
Predloene teme
- Distribuirani izvori elektrine energije

- Prikljuenje distribuiranih izvora elektrine energije na distributivnu mreu
- Tehniki propisi za prikljuenje distribuiranih izvora elektrine energije na distributivnu mreu
154

- Modul Distribucija i potronja elektrine energije je tako koncipiran da uenicima omoguava sticanje
teorijskih, raunskih i praktinih znanja i vjetina iz ove oblasti. Teorijsku nastavu treba realizovati u uionici
sa svim uenicima, a praktinu nastavu u odgovarajuim uslovima (laboratorija ili poslodavac), po grupama.
Sadraje programa je neophodno realizovati savremenim nastavnim metodama i sredstvima. Prilikom
realizacije ovog modula uenike treba motivisati na aktivno uenje, samostalno pronalaenje,
sistematizovanje i korienje informacija o prouavanoj temi iz razliitih izvora, na timski rad i efikasnu
verbalnu i pisanu komunikaciju.
treba koristiti grafike ilustracije, skice, fotografije i video prikaze i animacije. Takoe, uenicima treba
pokazivati i tokom vjebi staviti na raspolaganje tehniku dokumentaciju i kataloge proizvoaa opreme, kao i
odgovarajue-vaee tehnike propise.
- Za razumijevanja problematike koja se izuava u ovom modulu, neophodne su posjete distributivnim
objektima. Nastojati da se neka od posjeta obavi u periodima karakteristinih radnih aktivnosti u distributivnim
objektima, npr. za vrijeme izgradnje, ispitivanja ili remonta.
preporueni, kao i proirene ishode uenja, usmjeravajui darovite uenike na samostalno zakljuivanje i
analize, uz razvoj kreativnosti i pozitivnog istraivakog odnosa prema oblastima koje ih interesuju.
- U okviru Ishoda definisane su tematske cjeline koje treba obraditi, uz uvaavanje odreenih smjernica.
- Na poetku uenike treba upoznati sa funkcijom i strukturom elektrodistributivnog sistema, uz navoenje
vrijednosti nazivnih i najviih napona i odnosa transformacija iz nae prakse. Detaljnije obraditi konfiguracije
distributivnih, prvenstveno srednjenaponskih, mrea. Na emama tipinih konfiguracija srednjenaponskih
mrea, prikazati sklopnu opremu i objasnit princip djelovanja zatite pri kvaru i manipulacije pri uspostavljanu
normalnog pogona nakon otklanjanja kvara. Koristiti znanja o sklopnoj opremi i zatiti steena u okviru
modula sa prethodne godine (Prenos elektrine energije i Visokonaponska razvodna postrojenja). Zbog
znaaja ove problematike, u okviru praktine nastave analizirati razliite varijante, nastojei da svi uenici
shvate dozvoljeni redosljed manipulacija sklopnom opremom. Strukturu i karakteristike elektrodistributivnih
sistema direktne transformacije i sistema sa meutransformacijom razraditi u okviru praktine nastave, kroz
ematske prikaze i primjere iz prakse.
- Pri obradi karakteristika optereenja potroaa, elemenata i konzuma elektrodistributivnih sistema, dati i
objasniti izraze za proraune i navesti tipine vrijednosti karakteristika optereenja potroaa kod nas i u
razvijenijim zemljama. U okviru vjebi rijeiti razliite primjere sa realnim podacima iz prakse.
- Pri obradi elemenata distributivnih mrea (transformatorskih stanica, nadzemnih vodova, samonoseih
kablovskih snopova i distributivnih kablova) istai specifinosti i razlike u konstrukcionim i elektrinim
karakteristikama elemenata prenosnih i elemenata distributivnih mrea. Pri objanjavanju koristiti kataloge
renomiranih proizvoaa distributivne opreme, skice, slike i video zapise iz prakse. U okviru praktine
nastave predvidjeti odgovarajue demonstracije montanih radova, u laboratoriji i/ili kod poslodavca, kao i
pojedinana ili grupna istraivanja i prezentacije definisanih tema. Takoe, predvidjeti obilazak i upoznavanje
sa radom razliitih tipova distributivnih transformatorskih stanica (stubne TS 10/0,4 kV, oklopljene TS 10/0,4
kV, klasine TS 35/10 kV i dr.), a po mogunosti uenike u toku kolske godine izvesti na teren gdje se vri
izgradnja ili rekonstrukcija distributivnog nadzemnog voda, samonoseeg kablovskog snopa ili kabla.
- Elektrini proraun distributivnim mreama, obraditi za radijalne konfiguracije i dvostrano napajanje. U okviru
vjebi uraditi vie jednostavnijih primjera, sa realnim podacima iz prakse. Nastojati da se kod uenika razvije
oseaj za prosuivanje da li je izraunata vrijednost u realnim granicama ili se u raunu negjde pogrijeilo. Za
darovite uenike mogu se pripremiti neto sloeniji zadaci, npr. elektrini proraun voda sa raspodjeljenim
optereenjem ili elektrini proraun sistema transformator-radijalni vod, i podsticati ih da zadatke rjeavaju
primjenom raunara.
- Poremeaje u distributivnim mreama obraditi informativno, bez ulaenja u vea teorijska razmatranja. Treba
navesti najee kvarove i smetnje u distributivnim mreama, uzroke njihovih pojava, nain manifestovanja i
posljedice. Pronalaenje kvara i ispitivanje elektroenergetskih vodova obraditi na odabranim metodama, npr.
primjena lokatora za utvrivanje mjesta kvara i primjena megaommetra za ispitivanje vrste kvara na
kablovima, kao i kroz realizaciju praktinih vjebi.
155
Uslove i naine prikljuenja distribuiranih izvora na distributivnu mreu razraditi na praktinoj nastavi, kroz
prezentaciju pravila i ema prikljuenja definisanih odgovarajuom tehnikom preporukom, koju treba staviti na
raspolaganje uenicima. U okviru praktine nastave treba organizovati obilazak male/ih elektrane/a.

- Rajakovi N.; Tasi D., Distributivne i industrijske mree, Akademska misao, Beograd, 2008.
- Nimrihter M., Elektrodistributivni sistemi, FTN izdavatvo, Novi Sad, 2009.
- Brankovi S., Elektrine mree i dalekovodi za trei razred elektrotehnike kole, Zavod za udbenike i
nastavna sredstva, Beograd, 1992.
- Brankovi S., Elektrine mree i dalekovodi za etvrti razred elektrotehnike kole, Zavod za udbenike i
nastavna sredstva, Beograd. 1992.
- Tehnika preporuka za prikljuenje distribuiranih izvora u Crnoj Gori (vaea).
Napomena:
1. Raunar 1
Tehnika dokumentacija i katalozi proizvoaa distributivne elektroenergetske

3. 3
opreme
4. Komplet mjernih i ispitnih ureaja 3
Potroni materijali (uzorci kablova, faznih uadi, zatitnih uadi, samonoseih

5. po potrebi
kablovskih snopova, spojni materijali)
Komplet alata za elektromontere (komplet odvijaa, klijeta za skidanje

6. 3
izolacije, izolaciona klijeta, makaze, komplet kljueva, lemilica i dr.)
Spojna oprema i pribor (potporni izolatori, vezovi, dodatni elementi i dr.);

7. po potrebi
kablovski pribor
8. Ureaji za ispitivanje kablova 3

uenja.
periodu.
periodima.
156


- Uvod u energetiku
Napomena:

upotrebe podataka)
157
3.2.16. EKSPLOATACIJA ELEKTROENERGETSKIH SISTEMA
Oblici nastave
Kreditna
Razred Ukupno
Vjebe
nastava nastava
IV 66 33 99 5
2. Cilj modula:
- Upoznavanje sa vrstama dispeerskih centara i ulogom SCADA (Supervisory Control And Data Acqisition)
sistema u nadzoru i upravljanju elektroenergetskim sistemom, sa eksploatacionim karakteristikama potronje
i elektrana, sa osnovama regulacije parametara reima, prorauna gubitaka elektrine energije i prorauna
pouzdanosti elemenata elektroenergetskog sistema, kao i sa karakteristikama optereenja i objektima
elektroenergetskog sistema Crne Gore. Razvijanje marljivosti, kreativnosti, preciznosti, odgovornosti,
upravljanja vremenom, vjetina planiranja i rjeavanja praktinih zadataka, pozitivnog odnosa prema drugima
i okolini, kao i podsticanje timskog rada.
3. Ishodi uenja
1. Prepozna ulogu i znaaj dispeerskih centara u eksploataciji elektroenergetskog sistema
2. Analizira osnovne energetsko-eksploatacione karakteristike elektroenergetskog sistema
3. Identifikuje principe regulacije uestanosti i aktivnih snaga i regulacije napona i reaktivne snage
elektroenergetskog sistema
4. Identifikuje postupke prorauna gubitaka elektrine energije u elementima elektroenergetskog sistema I
mjere za njihovo smanjenje
5. Identifikuje osnovne karakteristike pouzdanosti elmenata elektroenergetskog sistema
6. Identifikuje organizaciju elektroenergetskog sektora i karakteristike elektrenergetskog sistema Crne
Gore
158

Prepozna ulogu i znaaj dispeerskih centara u eksploataciji elektroenergetskog sistema

Vrste dispeerskih centara: glavni (upravljanje

1. Navede vrste dispeerskih centara i objasni proizvodnjom elektrine energije), mreni (upravljanje
njihovu ulogu u elektroenergetskom sistemu prenosnom mreom), distributivni (upravljanje
distributivnom mreom)
2. Navede vrste nadzora, mjerne veliine i ureaje za

nadzor rada elemenata elektroenergetskog sistema
3. Objasni principe daljinskog mjerenja i upravljanja u

elektroenergetskom sistemu
4. Navede strukturu i osnovne funkcije savremenih

SCADA sistema za nadzor i upravljanje u
elektroenergetskom sistemu
5. Protumai rad dispeerskih centara i objekata

elektroenergetskog sistema na datom primjeru,
koristei namjenski softver- Promotic SCADA
Application.
Predloene teme
- Dispeerski centri i SCADA sistemi u elektroenergetskom sistemu
159

Analizira osnovne energetsko-eksploatacione karakteristike elektroenergetskog sistema

1. Navede osnovne zadatke i probleme eksploatacije

elektroenergetskih sistema
Vrste dijagrama optereenja: prema prikazu (stvarni,

2. Opie vrste dijagrama optereenja sreeni, idealizovani), prema periodu posmatranja
(dnevni, sedmini, mjeseni, godinji)
Parametri dijagrama optereenja: osnovni

(maksimalno i minimalno optereenje, potronja
3. Definie parametre dijagrama optereenja elektrine energije) i izvedeni (faktor optereenja,
srednje dnevno optereenje, trajanje maksimalnog
optereenja)
4. Navede osnovne energetsko-eksploatacione

karakteristike hidroelektrana i termoelektrana
5. Izrauna parametre zadatog/ih dijagrama

optereenja
6. Popuni zadati dijagram optereenja sa raspoloivim

elektranama
U cilju provjeravanja dostignutosti pomenutog ishoda uenja, potreban je usmeni dokaz da je uenik uspjeno
realizovao kriterijume od 1 do 3. Za kriterijume 5 i 6 potrebne su ispravno uraene praktine vjebe sa usmenim
obrazloenjem.
Predloene teme
- Eksploatacione karakteristike potronje

- Energetsko-eksploatacione karakteristike elektrana
160

Identifikuje principe regulacije uestanosti i aktivnih snaga i regulacije napona i reaktivne snage

1. Objasni funkciju regulacije uestanosti i aktivnih

snaga elektroenergetskog sistema
2. Navede nivoe regulacije uestanosti i aktivnih

Nivoi regulacije uestanosti i aktivnih snaga:
snaga elektroenergetskog sistema i njihove
primarna, sekundarna i tercijerna regulacija
elemente i karakteristike
3. Navede uzroke promjene napona u

elekroenergetskom sistemu
Ureaji za regulaciju napona i reaktivne snage:

sinhroni generatori, sinhroni kompenzatori, otoni
4. Navede ureaje za regulaciju napona i reaktivne
kondenzatori i reaktori, regulacioni transformatori, redni
snage u elektroenergetskom sistemu, njihove
kondenzatori, statiki Var kompenzatori (SVC, Static
osnovne karakteristike i primjenu
VAr Compesator), statiki sinhroni kompenzatori
(STATCOM, Static Synchronous Compensator)
5. Opie karakteristike otone i redne kompenzacije i

izbor kondenzatorske baterije
6. Izvri izbor kondenzatorske baterije otone i/ili

redne kompenzacije, za zadate vod i optereenje
Predloene teme
- Regulacija napona i reaktivne snage u elektroenergetskom sistemu

- Gubici snage i elektrine energije u elektroenergetskim vodovima i transformatorima
161

Identifikuje postupke prorauna gubitaka elektrine energije u elementima elektroenergetskog sistema i
mjere za njihovo smanjenje

Podjele gubitaka: prema mrei u kojoj nastaju (gubici

u prenosu i gubici u distribuciji) prema promjenljivosti
(gubici zavisni od napona ili konstantni gubici i gubici
1. Opie podjele gubitaka elektrine snage i energije
zavisni od struje ili promjenljivi gubici), prema
u elektroenergetskom sistemu
elementima u kojima nastaju (gubici u vodovima i
gubici u transformatorima), prema nainu nastanka
(tehniki, komercijalni i obraunski)
Metode za proraun gubitaka: metod integraljenja,

2. Izabere metod za proraun gubitaka elektrine metos srednjekvadratne struje, metod srednje struje,
energije u elementima mrea, na osnovu metod vrne snage, metod aproksimacije dijagrama
raspoloivih podataka za proraun optereenja funkcijom i dr.
Elementi mrea: elektroenergetski vod i transformatori
3. Opie mjere za smanjenje gubitaka elektrine

energije
4. Izvri i proraun gubitaka elektrine snage i

energije, za zadati element i zadate podatke o
optereenju
Predloene teme
- Principi sigurnosti
- Pouzdanost elemenata elektroenergetskog sistema
162

Identifikuje osnovne karakteristike pouzdanosti elemenata elektroenergetskog sistema

1. Opie principe sigurnosti pri koncipiranju

Principi sigurnosti :"n-2", "n-1", kombinovani princip
elektrinih mrea elektroenergetskog sistema
2. Opie mogua stanja elemenata

Mogua stanja elemenata: rad, otkaz, remont
3. Objasni naine prikupljanja i obrade podataka o

pouzdanosti elemenata elektroenergetskog sistema
4. Definie osnovne pokazatelje pouzdanosti Pokazatelji pouzdanosti: uestalost otkaza, trajanje
elemenata elektroenergetskog sistema otkaza, raspoloivost i dr.
5. Uporedi karakteristike pouzdanosti nadzemnih

elektroenergetskih vodova i kablova
Predloene teme
- Principi sigurnosti
- Pouzdanost elemenata elektroenergetskog sistema
163

Identifikuje organizaciju elektroenergetskog sektora i karakteristike elektrenergetskog sistema Crne Gore

Modeli organizovanja elektroenergetskog sektora:

1. Opie modele organizovanja elektroenergetskog
model monopola, model jednog kupca, model
sektora
konkurencije na veliko, model konkurencije na malo
2. Navede organizacionu strukturu elektroenergetskog

sektora Crne Gore
3. Navede glavne objekte elektroenergetskog sistema

Crne Gore i njihove osnovne karakteristike
4. Istrai i prezentuje karakteristike optereenja Karakteristike optereenja: vrna snaga, utroena

konzuma elekroenergetskog sistema Crne Gore elektrina energija, dnevni dijagram optereenja
5. Istrai i prezentira elemente elekroenergetskog

bilansa Crne Gore
6. Istrai i prezentira kretanje vrne snage ili potronje

u elektroenergetskom sistemu Crne Gore, za
odreeni vremenski period
uspjeno realizovao kriterijume od 1 do 3. Za kriterijume od 4 do 6 potrebne su ispravno uraene praktine vjene
Predloene teme
- Modeli organizacije elektroenergetskog sektora

- Karakteristike elektroenergetsog sistema Crne Gore
164

- Modul Eksploatacija elektroenergetskih sistema je tako koncipiran da uenicima omoguava sticanje
teorijskih i praktinih znanja i vjetina iz ove oblasti. Sadraje programa je neophodno realizovati savremenim
nastavnim metodama i sredstvima. Prilikom realizacije ovog modula uenike treba motivisati na aktivno
uenje, samostalni i timski rad. Nastavnik treba da podstie praktinu problemsku nastavu u kojoj navodi
uenike da sami dolaze do rjeenja, ime im omoguava povezivanje teorijskih znanja sa praktinom
primjenom. U cilju podsticanja darovitih uenika, nastavnik moe da koristi vii taksonomski nivo u odnosu na
preporueni, kao i proirene ishode uenja, usmjeravajui darovite uenike na zakljuivanje, razvijanje
sposobnosti analize i sinteze, kreativnosti i pozitivnog odnosa prema oblastima koje ih interesuju. Problemski
zadaci za darovite uenike mogu biti neto vieg nivoa, uz motivaciju uenika da ih rjeavaju primjenom
raunara.
- U cilu boljeg razumijevanja problematike koja se izuava u ovom modulu, neophodne su posjete
dispeerskim centrima i objektima elektroenergetskog sistema Crne Gore. Pripremi i posjetama dispeerskih
centara treba posvetiti posebnu panju, kako bi uenik stekao kompletnu sliku o veliinama, ureajima i
sistemima za nadzor i upravljanje elektroenetrgetskim sistemom.
- Gdje je god je to mogue, teorijska znanja treba propratiti rjeavanjem problemskih zadataka iz prakse, a
kroz praktinu nastavu uenici sami ili u grupi treba da urade zadate primjere. Takoe, u okviru praktine
nastave uenike treba podsticati da samostalno ili u grupi istrauju i prezentiraju karakteristine primjere iz
prakse.
- U okviru ovog modula uenik treba da stekne potpunu sliku o objektima elektroenergetskom sistemu Crne
Gore, principima nadzora i upravljanja i eksploatacionim karakteristikama. Kroz asove nastave, posjete i
istraivanja i prezentacije u okviru praktine nastave, nastojati da uenik stekne osjeaj o realnim
vrijednostima parametara elemenata i karakteristika optereenja elektroenergetskog sistema Crne Gore, kao
i realnu predstavu o veliini elektroenergetskog sistema Crne Gore u poreenju sa susjednim i sa evropskim
elektroenergetskim sistemima.

- Stefanov P.; alovic M.; ari A., Eksploatacija elekroenergetskih sistema u uslovima slobodnog trita,
Tehniki fakultet, aak. 2005.
- Vujoevic I., Eksploatacija i planiranje elektroenergetskih sistema, Elektrotehniki fakultet, Podgorica 2005.
- Jankovi D.; Mati A.; Radivojevi M., Elementi elektroenergetskih postrojenja, Zavod za udbenike i
Napomena:
1. Raunar sa instaliranim namjenskim softverom 16
2. Projektor, projekciono platno/ multimedijalna table 1
3. Tehnika dokumentacija 1
165

uenja.
- Zakljuna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu.
- Zakljuna ocjena na kraju nastavne godine, izvodi se na osnovu ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima.

- Uvod u energetiku
- Preduzetnitvo
Napomena:

- Komunikacija na stranom jeziku (upotreba strune terminologije u usmenom i pisanom obliku)
prostornog naina razmiljanja i zakljuivanja, izraavanje grafikonima i dijagramima u rjeavanju praktinih
zadataka)
- Digitalna kompetencija (upotreba namjenskog softvera za simulaciju funkcionisanja elektroenergetskog
sistema, korienje informaciono komunikacionih tehnologija radi pretrage, prikupljanja i upotrebe podataka)
166
2.1.17. UPRAVLJANJE ELEKTROMOTORNIM POGONIMA
Oblici nastave
Kreditna
Razred Ukupno
Vjebe
nastava nastava
IV 99 33 132 7
2. Cilj modula:
- Upoznavanje sa nainom rada, glavnim karakteristikama i osnovnom strukturom sistema automatske
regulacije i upravljanja elektromotornim pogonima. Osposobljavanje za putanje u rad sistema automatskog
upravljanja i regulacije manje sloenosti. Razvijanje kreativnosti i sposobnosti planiranja i upravljanja
zadacima.
3. Ishodi uenja
1. Identifikuje elemente sistema za automatsko upravljanje i regulaciju elektromotornih pogona
2. Primijeni postupke manipulacija elektromotorima u elektromotornim pogonima na jednostavnim
primjerima
3. Identifikuje vrste elektromotornih pogona, upravljake i regulacione ureaje u elektromotornim
pogonima
4. Primijeni postupke podeavanja parametara za meko putanje u rad elektromotora i parametara
frekventnih regulatora
5. Analizira signale greke i djelovanje zatita u elektromotornim pogonima
167

Identifikuje elemente sistema za automatsko upravljanje i regulaciju elektromotornih pogona

U cilju dostizanja ishoda uenja, uenik treba da: (Pojanjenje o znaenju pojmova)
1. Navede elemente sistema automatskog Elementi: mjerni pretvarai, detektori signala greke,
upravljanja i regulacije regulatori i izvrni organi
2. Nacrta blok emu sistema automatskog upravljanja

i regulacije
Mjerni pretvarai: mehaniki, hemijski, termiki,

parametarski, generatorski, hidraulini, pneumatski,
3. Objasni princip rada i ulogu mjernih pretvaraa i pretvarai neelektrinih u elektrine veliine
detektora signala greke
Detektori signala greke: strujni i naponski
Regulatori: proporcionalni (P), diferencijalni (D),

4. Objasni princip rada i ulogu regulatora
integralni (I), PI, PD, PID
5. Objasni princip rada i ulogu izvrnih organa Izvrni organi: elektrini, pneumatski i hidraulini
Vrste regulacije: regulacija kompenzacijom

poremeaja, regulacija po otklonu, kombinovana
6. Opie vrste regulacije u sistemu
regulacija, predregulacija, sloena regulacija, kaskadna
regulacija
- U cilju provjeravanja dostignutosti pomenutog ishoda uenja, potreban je usmeni ili pisani dokaz da je uenik
Predloene teme
- Mjerni pretvarai
- Detektori signala greke
- Regulatori
- Izvrni organi
168

Primijeni postupke manipulacija elaktromotorima u elektromotornim pogonima na jednostavnim
primjerima

1. Opie vrste komandnih ureaja u Vrste komandnih ureaja: komandni tasteri - tipkala,
elektromotornim pogonima izborni preklopnici i dr.
Postupci putanja u rad: direktno ukljuivanje na

2. Opie postupke putanja u rad i zaustavljanja
mreu, ukljuivanje preklopkom zvijezda-trougao,
asinhronih motora
ukljuivanje pomou regulacionih otpornika i dr.
3. Opie postupke putanja u rad i zaustavljanja

motora jednosmjerne struje
4. Protumai dio tehnike dokumentacije i/ili uputstva

proizvoaa elektromotora i sklopne opreme
elektromotornih pogona, na raspoloivom primjeru
5. Demonstrira putanje u rad raspoloivog motora

prebacaem zvijezda-trougao
6. Demonstrira promjenu smjera obrtanja na

raspoloivom motoru prebacaem zvijezda-
trougao
uspjeno realizovao kriterijume od 1 do 3. Za kriterijume od 4 do 6 potrebne su ispravno uraene praktine
Predloene teme
- Komandni ureaji
- Putanje u rad i zaustavljanje elektromotora u elektromotornim pogonima
- Tehnika dokumentacija i uputstva proizvoaa
169

Identifikuje vrste elektromotornih pogona, upravljake i regulacione ureaje u elektromotornim pogonima

Upravljane (regulisane) veliine: ugao rotora, ugaona

1. Opie upravljane (regulisane) veliine
brzina rotora, elektrini momenat motora, ubrzanje,
elektromotornog pogona
struja
2. Opie vrste elektromotornih pogona u zavisnosti Vrste elektromotornih pogona: neautomatizovani i

od naina upravljanja automatizovani
Upravljaki i regulacioni ureaji i elementi:

upravljaki interfejsi za programabilne logike
3. Opie vrste upravljakih i regulacionih ureaja i
kontrolere (PLC), mjerni davai, mjerni pretvarai,
elemenata u elektromotornim pogonima
komparatori, regulatori, strujni i naponski releji, daljinski
prekidai, tasteri, kontaktori i dr.
4. Nacrta i protumai blok eme regulisanog i

neregulisanog elektromotornog pogona
5. Demonstrira upravljanje jednostavnim

elektromotornim pogonom, u odgovarajuim
uslovima
6. Demonstrira prikljuenje razliitih izvrnih organa

automatskog upravljanja i regulacije na PLC ureaj
7. Testira ponaanje pripremljenih ema za razliite

vrijednosti parametara PLC ureaja
Predloene teme
- Upravljane (regulisane) veliine

- Vrste elektromotornih pogona
- Upravljaki i regulacioni ureaji
170

Primijeni postupke podeavanja parametara za meko putanje u rad elektromotora i parametara
frekventnih regulatora

1. Opie karakteristike i funkcije inteligentnih ureaja

za meko pokretanje elektromotora (softstartera)
2. Opie postupak podeavanja parametara za meko Parametri: vrijeme pokretanja, napon pokretanja,
putanje elektromotora u rad pomou softstartera struja, vrijeme laganog pokretanja i dr.
3. Opie glavne komponente i princip rada Glavne komponente: ispravlja, meukolo, invertor,
frekventnih regulatora upravljako kolo
4. Nacrta blok emu frekventnog regulatora
5. Protumai tehniku dokumentaciju i/ili uputstvo

proizvoaa frekventnih regulatora, na
raspoloivom primjeru
6. Demonstrira meko putanje u rad elektromotora

male snage, u odgovarajuim uslovima
7. Demonstrira regulaciju brzine asinhronog motora

promjenom uestanosti i napona statora
Predloene teme
- Inteligentni ureaji (softstarteri)

- Frekventni regulatori
171

Analizira signale greke i djelovanje zatita u elektromotornim pogonima

1. Navede vrste signala greke na ureajima za meko

putanje elektromotora u rad (softstartera)
Vrste greke: prekostruja ubrzanja, prekostruja

usporenja, prekratko vrijeme usporenja, stalna
prekostruja preoptereenje regulatora, elektromotor
2. Opie vrste i uzroke greke kod frekventnog radi bez kontrole brzine i dr.
regulatora Uzrok greke: vrijeme ubrzanja prekratko,
neodgovarajui izbor V/f krive, kratak spoj na ulazu,
mala snaga regulatora, pogreno postavljeni
parametri i dr.
Vrste elektrinih kvarova: meuzavojni kratki spoj

namotaja, meufazni kratki spoj namotaja, lomovi
3. Opie vrste elektrinih kvarova i vanredna tapova rotorskog kaveza, zemljospoj namotaja i dr.
pogonska stanja elektromotora
Vanredna pogonska stanja: preoptereenje,
prekomjerno zagrijavanje i dr.
4. Opie zatite elektromotora u elektromotornim Zatite elektromotora: zatita od kratkog spoja,

pogonima, uzroke djelovanja i naine njihovog zatita od preoptereenja, termika ili temperaturna
podeavanja zatita i dr.
5. Objasni uslove i postupak ponovnog ukljuivanja

elektromotora u elektromotornim pogonima, nakon
djelovanja zatite
6. Protumai eme zatite elektromotora u

elektromotornim pogonima, na raspoloivom
primjeru
Predloene teme
- Signali greke u elektromotornim pogonima

- Kvarovi i vanredna pogonska stanja elektromotora
- Zatite elektromotora
172

- Modul Upravljanje elektromotornim pogonima je tako koncipiran da uenicima omoguava sticanje teorijskih i
praktinih znanja i vjetina iz ove oblasti. Prilikom realizacije ovog modula uenike treba motivisati na aktivno
uenje, samostalni i timski rad. Samostalni i timski rad mogue je realizovati izradom seminarskih radova na
teme iz odreenih oblasti, kao i izvoenjem praktinih vjebi. Realizacija praktinih vjebi pomae uenicima
da bolje savladaju nastavnu materiju i poveu teorijska znanja sa praktinom primjenom. U cilju boljeg
razumijevanja naina upravljanja elektromotornim pogonima potrebne su i posjete objektima sa
elektromotornim pogonima. Preporuuje se da se praktini dio Ishoda 4 obavi kod poslodavca radi boljeg
razumijevanja uloge frekventnog regulatora u upravljanju elektromotornim pogonom. Prilikom rjeavanja
pojedinih praktinih zadataka poeljno je podsticati uenike da rade timski.
to bolje povezala sa praktinim primjerima.

Bjeki M.; Stevi Z.; Milovanovi A.; Anti S., Regulacija elektromotornih pogona, Tehniki fakultet, aak,
2010.
Vukovi V., Elektrini pogoni, Akademska misao, Beograd, 2002.
Mitrovi N.; Jefteni B.; Petronijevi M.; Kosti V., Praktikum za laboratorijske vebe iz elektromotornih pogona,
Elektronski fakultet, Ni, 2004.
Pendi M. R.; Pendi Z. R., Elektrine maine sa ogledima, Nauna knjiga, Beograd, 1968.
Raji F., Osnove automatike I i II dio, kolski centar "Ruer Bokovi", Zagreb, 1996.
Vukosavi S., Digitalno upravljanje elektrinim pogonima, Akademska misao, Beograd, 2003.
Napomena:
1. Raunar 1
3. Mjerni i ispitni ureaji (ampermetri, voltmetri, vatmetri, tahometri, ommetri i dr.) po 1
Elektrine maine (asinhrona maina, sinhrona maina, maina jednosmjerne

4. po 1
struje, komutator)
5. Radna maina (ventilator i dr.) 1
Komplet alata za elektriara (komplet odvijaa, klijeta za skidanje izolacije,

7. 5
klijeta-kombinirke, sjeice, komplet kljueva, lemilica i dr.)
Potroni elekroinstalacioni materijal i oprema (uzorci energetski izolovanih

8. provodnika i niskonaponskih kablova, osigurai, prikljunice, utikai, prekidai, po potrebi
pribor za kablove i provodnike, kontaktori, releji, laboratorijski spojni vodovi)
173

uenja.
periodu.
periodima.


- Uvod u energetiku
- Mehatronika
Napomena:

prostornog naina razmiljanja i zakljuivanja u rjeavanju praktinih zadataka; izraavanje formulama,
modelima, dijagramima i grafikonima; razumijevanje funkcionisanja elektromotornog pogona; razvijanje
sposobnosti korienja savremenih sistema za regulaciju i upravljanje i razvijanje svijesti o znaaju
potovanja pravila bezbjednosti i zatite na radu)
- Digitalna kompetencija (upotreba namjenskog softvera za upravljanje elektromotornim pogonom i korienje
informaciono komunikacionih tehnologija radi pretrage, prikupljanja i upotrebe podataka)
174
3.2.18. PROJEKTOVANJE U ELEKTROENERGETICI
Oblici nastave
Kreditna
Razred Ukupno
Vjebe
nastava nastava
IV 15 18 66 99 6
2. Cilj modula:
- Osposobljavanje za izradu elemenata projekata distributivnih mrea i projekta elektrinih instalacija runo ili
koristei odgovarajui softverski paket. Razvijanje preciznosti, kreativnosti, marljivosti kritikog miljenja i
pozitivnog odnosa prema struci.
3. Ishodi uenja
1. Pripremi podatke i podloge za izradu projektnog zadatka i glavnog projekta
2. Izradi projekat elektrine instalacije prikljunica i osvjetljenja
3. Prorauna otpor rasprostiranja i procjenu neophodnosti postavljanja gromobranske zatite
4. Uradi specifikaciju, predmjer i predraun materijala i opreme za izvoenje projekata elektrinih i
gromobranskih instalacija graevinskih objekata
5. Izradi projekat dijela distributivne transformatorske stanice
6. Izradi projekat nadzemnog elektroenergetskog voda
7. Uradi specifikaciju, predmjer i predraun materijala, opreme i radova, za izvoenje projekata elemenata
distributivne mree
175

Pripremi podatke i podloge za izradu projektnog zadatka i glavnog projekta

Vrste tehnike dokumentacije: idejno rjeenje, idejni

projekat, glavni projekat, izvoaki projekat, projekat
1. Opie vrste tehnike dokumentacije
izvedenog stanja, projekat odravanja objekta, elaborat
o uklanjanju objekta
Djelovi tehnike dokumentacije: opta

dokumentacija, projektni zadatak, urbanistiko-tehniki
uslovi, tekstualna dokumentacija (tehniki opis,
tehniko-ekonomsko obrazloenje, tehniki uslovi
gradnje), numerika dokumentacija (prorauni i
provjere, specifikacija opreme i materijala, predmjer i
2. Navede djelove tehnike dokumentacije predraun), grafika dokumentacija (situacioni plan,
crtei dispozicija, eme povezivanja, elektrine eme,
crtei elemenata, tabli, ormara i pultova i dr.), posebni
prilozi (mjere zatite na radu, zatita od poara, zatita
ivotne sredine), pregled primijenjenih zakona,
standarda i pravilnika, prikaz korienih simbola i
skraenica
Propisi: zakoni, standardi, pravilnici, pravila i

3. Navede osnovne propise za projektovanje preporuke sa kojima projektovana tehnika rjeenja za
distributivnu mreu i elektrine instalacije moraju biti
usklaena
4. Prilagodi raspoloivu arhitektonsku podlogu za

crtanje elektrine eme
5. Protumai znaenje grafikih simbola u projektima

elektrinih instalacija i elemenata distributivne
mree
6. Prilagodi podatke i podloge za izradu glavnog

projekta elektrinih instalacija i elemenata
distributivne mree
Predloene teme
- Tehnika dokumentacija i propisi za projektovanje

- Podloge za izradu projekata, grafiki simboli i grafiki prilozi
176

Izradi projekat elektrine instalacije prikljunica i osvjetljenja

1. Izrauna potreban broj sijalica za konkretnu

prostoriju korienjem jedne od metoda Fotometrijski proraun: metoda stepena iskorienja
fotometrijskog prorauna i kataloga proizvoaa i Vatna metoda
rasvjete
2. Nacrta instalaciju rasvjete na raspoloivoj

arhitektonskoj podlozi, runo i/ili pomou
odgovarajueg softverskog programa za crtanje
3. Nacrta instalaciju prikljunica na raspoloivoj

arhitektonskoj podlozi, runo i/ili pomou
Tehniki prorauni: bilans optereenja, zatita od

4. Izvri tehnike proraune za konkretan projektni indirektnog dodira djelova pod naponom, provjera
zadatak kablova na trajno optereenje, provjera kablova na pad
napona
5. Nacrta eme glavne razvodne table (GRT)

konkretnog projektnog zadatka
U cilju provjeravanja dostignutosti pomenutog ishoda uenja za kriterijume 1 i 4 potrebne su ispravno uraene
raunske vjebe sa usmenim obrazloenjem. Za kriterijume 2, 3 i 5 potrebne su ispravno uraene praktine
Predloene teme
- Fotometrijski prorauni
- Tehniki prorauni
- Grafiki prilozi elektrinih instalacija
177

Prorauna otpor rasprostiranja i procjenu neophodnosti postavljanja gromobranske zatite

1. Izrauna prelazni otpor uzemljenja
Parametri: gustina atmosferskog pranjenja u tlo,

vjerovatnoa direktnog udara groma, konstruktivne
2. Procijeni neophodnost postavljanja gromobranske
karakteristike objekta, faktor okruenja, koeficijent
instalacije u zavisnosti od parametara
sadraja objekta, koeficijent namjene objekta,
posljedice od udara groma u objekat
3. Nacrta emu uzemljenja objekta runo i/ili pomou

4. Nacrta emu prihvatnog sistema i spusnih

provodnika gromobranske instalacije runo i/ili
pomou odgovarajueg softverskog programa za
crtanje
U cilju provjeravanja dostignutosti pomenutog ishoda uenja za kriterijum 1 potrebna je ispravno uraena
raunska vjeba sa usmenim obrazloenjem. Za kriterijume od 2 do 4 potrebne su ispravno uraene praktine
Predloene teme
- Gromobranska instalacija
- Uzemljenje
178

Uradi specifikaciju, predmjer i predraun materijala i opreme za izvoenje projekata elektrinih i
gromobranskih instalacija graevinskih objekata

1. Navede osnovne materijale i opremu za izvoenje Materijali i oprema: provodnici, kablovi i kablovski
elektrinih instalacija pribor, prikljuni ureaji, osigurai, prekidai
Stavke predmjera i predrauna: cijene

2. Navede osnovne stavke predmjera i predrauna elektroinstalacionog materijala, vrijeme potrebno za
u projektima elektrinih instalacija izradu pojedinih radova, tarifni stavovi za pojedine vrste
radova, izdaci za prenos materijala, skladitenje
3. Objasni sadraj i namjenu specifikacije materijala
4. Napravi specifikaciju, predmjer i predraun

materijala i opreme za izvoenje zadatog dijela
projekta elektrinih instalacija
Predloene teme
- Specifikacija materijala
- Predmjer i predraun materijala
179

Izradi projekat dijela distributivne transformatorske stanice

1. Definie parametre transformatora kao elementa

Elektrini prorauni: odnos transformacije, stepen

2. Izvri elektrini proraun parametara
iskorienja transformatora, proraun namotaja,
transformatora, sa zadatim podacima
proraun snage transformatora
3. Odredi potreban broj transformatorskih stanica

Transformatorska stanica: 10/0,4 kV, 35/10kV
na osnovu izvrenih prorauna
4. Nacrta jednopolnu emu za zadati primjer

transformatorske stanice
5. Demonstrira primjenu odgovarajueg raunarskog

softvera za elektrine proraune
uspjeno realizovao kriterijum 1. Za kriterijume 2 i 3 potrebne su ispravno uraene raunske vjebe sa usmenim
obrazloenjem. Za kriterijume 4 i 5 potrebne su ispravno uraene praktine vjebe sa usmenim obrazloenjem.
Predloene teme
- Elektrini prorauni
- Raunarski softver
180

Izradi projekat nadzemnog elektroenergetskog voda

1. Definie uputstva za projektovanje

elektroenergetskog voda
2. Opie faze projektovanja nadzemnog Faze projektovanja: Izbor napona elektroenergetskog

elektroenergetskog voda voda, trasiranje voda, snimanje profila i dr.
3. Izvri izbor napona eleketroenergetskog voda
4. Odredi poloaj trase eleketroenergetskog voda
5. Izvri trasiranje voda i snimanje profila
6. Odredi poloaj stubova po uzdunom profilu trase
7. Opie vrste, karakteristike i naine izvoenja

uzemljenja i gromobranske zatite u Vrste uzemljenja: pogonsko i zatitno
8. Izvri proraun parametara uzemljivaa, na

primjeru jednostavne konstrukcije
Grafiki prilozi: situacioni poloaj koridora voda

(prikazan na katastarskoj ili geografskoj karti), uzduni
9. Pripremi grafike priloge u projektima nadzemnog profili svih dionica voda, karakteristini popreni profili
eleketroenergetskog voda na vodu (ukoliko trasa terena to zahtijeva), grafiki
prilozi koji omoguavaju dokaznice mjera predvienih
radova, materijala i opreme
uspjeno realizovao kriterijume 1, 2 i 7. Za kriterijume 3, 4 i 8 potrebne su ispravno uraene raunske vjebe sa
usmenim obrazloenjem. Za kriterijume 5, 6 i 9 potrebne su ispravno uraene praktine vjebe sa usmenim
obrazloenjem.
Predloene teme
- Uputstvo za projektovanje elektroenergetskog voda

- Faze projektovanja nadzemnog elektroenergetskog voda
181

Uradi specifikaciju, predmjer i predraun materijala, opreme i radova, za izvoenje projekata elemenata
distributivne mree

1. Opie osnovne stavke predmjera i predrauna u

projektima elemenata distributivnih mrea
2. Objasni namjenu i sadraj specifikacije materijala
Elektrooprema i materijal distributivne

3. Napravi specifikaciju, predmjer i predraun
transformatorske stanice: naponski transformator,
elektroopreme, materijala i radova, za izvoenje
rastavlja, prekida, strujni transformator, odvodnik
zadate distributivne transformatorske stanice
prenapona, energetski transformator.
Elektrooprema i materijal nadzemnog voda: fazna

4. Napravi specifikaciju, predmjer i predraun uad, zatitna uad, izolatori, spojna i zatitna oprema
elektroopreme, materijala i radova, za izvoenje za izolatorske lance, sklopovi za privrivanje,
dijela projekta nadzemnog elektroenergetskog kompresione spojnice za nastavljanje provodnika,
voda optike spojnice za zatitnu uad, priguivai vibracija i
dr.
uspjeno realizovao kriterijume 1 i 2. Za kriterijume 3 i 4 potrebne su ispravno uraene praktine vjebe sa
Predloene teme
- Specifikacija materijala
- Predmjer i predraun materijala
182

- Modul Projektovanje u elektroenergetici je tako koncipiran da uenicima omoguava sticanje teorijskih i
praktinih znanja i vjetina iz ove oblasti. Prilikom realizacije ovog modula uenike treba motivisati na aktivno
uenje, samostalni i timski rad. Modul obuhvata izradu djelova vie manjih projekata elektrinih instalacija i
distributivne mree. Preporuka je da u prvom polugoditu uenici rade projekat elektrinih instalacija na datoj
graevinskoj podlozi, a u drugom polugoditu projekat dijela distributivne mree. Pod projektovanjem dijela
distributivne mree podrazumijeva se projekat distributivne transformatorske stanice i/ili napojnog kabla i/ili
projekat nadzemnog voda. Pri izradi projekata akcenat treba staviti na izradu prorauna. Praktini dio
nastave treba realizovati u kabinetu koji je opremljen raunarima sa odgovarajuim softverskim paketom za
crtanje. Uenike treba podijeliti u grupe, ali tako da svaki uenik samostalno izradi zadati projekat. Nastavnik
treba da podstie uenike da sami dolaze do realizacije prorauna i crtanja ema, ime im omoguava
- S obzirom da modul obuhvata vie projekata, nije potrebno ponavljati teorijski dio koji je zajedniki za sve
oblasti projektovanja, ve kroz prvi ishod istai razlike. Ishodi 4 i 7 se odnose na izradu specifikacije,
predmjera i predrauna opreme i materijala i tu oblast je potrebno posebno obraditi za projektovanje
elektrinih instalacija, a posebno za projektovanje dijelelova distributivnih mrea.
- U cilju podsticanja darovitih uenika, profesor moe da koristi vii taksonomski nivo u odnosu na preporueni,
kao i proirene ishode uenja, da zadaje komplikovanije projekte i proraune, usmjeravajui darovite uenike
na zakljuivanje, razvijanje sposobnosti analize i sinteze, kreativnosti i pozitivnog odnosa prema oblastima
koje ih interesuju. Profesor treba da podstakne uenike na razvoj njihovih sposobnosti i interesovanja u cilju
pravilne karijerne orijentacije.

- Krstovi J.; Radosavljevi R., Projektovanje distributivnih transformatora, Akademska misao, Beograd, 2009.
- Brankovi S., Elektrine mree i dalekovodi za trei razred elektrotehnike kole, Zavod za udbenike i
- Brankovi S., Elektrine mree i dalekovodi za etvrti razred elektrotehnike kole, Zavod za udbenike i
- Stoi A., Projektovanje i izvoenje elektrinih instalacija, Graevinska knjiga, Beograd, 2008.
- Tehniki propisi iz oblasti projektovanja distributivnih mrea i elektrinih instalacija.
Napomena:
1. Raunar sa odgovarajuim softverom za projektovanje 16
2. Projektor, projekciono platno/ multifunkcionalna table 1
3. tampa 1
4. Tehnika dokumentacija po potrebi
183

- Provjera dostignutosti ishoda uenja vri se praktino, na osnovu utvrenih kriterijuma za svaki ishod.
Preporuuje se da nastavnik osim upisivanja ocjena u dnevnik, vodi sopstvenu evidenciju o dostignutosti
ishoda uenja svih uenikau praktinom dijelu nastave.
- Praktine vjebe najmanje po jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu.
- Zakljuna ocjena na kraju klasifikacionog periodaizvodi se iz svih datih ocjena u tom klasifikacionom periodu.
- Zakljuna ocjena na kraju kolske godine izvodi se na osnovu kompletnog utiska koji je nastavnik stekao
praenjem aktivnosti uenika i svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima.


- Preduzetnitvo
Napomena:

- Komunikacija na stranom jeziku (upotreba strune terminologije prilikom korienja softvera za projektovanje)
prostornog naina razmiljanja i zakljuivanja pri izradi vjebi na raunaru)
- Digitalna kompetencija (upotreba namjenskog softvera za projektovanje)
- Socijalna i graanska kompetencija (podsticanje timskog rada na asu)
- Kulturoloka svijest i ekspresija (razvijanje svijesti o vanosti stvaralakog izraavanja ideja i iskustava)
184
3.2.19. ENGLESKI JEZIK U ELEKTROTEHNICI
Oblici nastave
Kreditna
Razred Ukupno
Vjebe
nastava nastava
IV 66 66 3
2. Cilj modula:
- Osposobljavanje za upotrebu engleskog jezika u okviru struke, za samostalno itanje, pisanje i prevoenje
jednostavnih strunih tekstova iz oblasti elektrotehnike, kao i interpretiranje ema i tabela. Razvijanje
preciznosti, kreativnosti, pouzdanosti, kritikog miljenja i vjetine prezentovanja.
3. Ishodi uenja
1. Koristi osnovne pojmove iz oblasti elektrotehnike u itanju, pisanju, sluanju i govoru na engleskom
jeziku
2. Koristi strunu terminologiju iz oblasti elektroenergetike i automatike u itanju, pisanju, sluanju i govoru
na engleskom jeziku
3. Koristi strunu terminologiju iz oblasti elektronike i telekomunikacija u itanju, pisanju, sluanju i govoru
na engleskom jeziku
4. Koristi strunu terminologiju iz oblasti raunara i multimedije u itanju, pisanju, sluanju i govoru na
engleskom jeziku
5. Pripremi pisani tekst u cilju prijave za posao i poslovne komunikacije na engleskom jeziku
185

Koristi osnovne pojmove iz oblasti elektrotehnike u itanju, pisanju, sluanju i govoru na engleskom
jeziku

Oblasti: elektronika, elektroenergetika, automatika,

1. Opie osnovne oblasti u elektrotehnici
telekomunikacije, raunari, multimedija i dr.
Komponente i ureaji: otpornik, kalem, kondezator,

2. Navede engleske nazive za osnovne komponente dioda, tranzistor, jednosmjerni i naizmjenini izvor
i ureaje u elektrotehnici elektrine energije, univerzalni mjerni instrument,
transformator i dr.
Elektrine veliine: napon, struja, snaga, otpornost,

3. Navede engleske nazive za elektrine veliine i kapacitivnost, frenkvencija, induktivnost i dr.
njihove mjerne jedinice Mjerne jedinice: amper, volt, henri, farad, om, wat,
herz i dr.
Elektrina ema: prosto elektrino kolo, redna i

4. Protumai jednostavnu elektrinu emu na
paralelna veza otpornika, redna i paralelna veza
engleskom jeziku
kondezatora
Predloene teme
- Podjela elektrotehnike na oblasti

- Komponente i ureaji u elektrotehnici (na engleskom jeziku)
- Elektrine veliine i jedinice u elektrotehnici
- Elektrine eme
186

Koristi strunu terminologiju iz oblasti elektroenergetike i automatike u itanju, pisanju, sluanju i govoru
na engleskom jeziku

Oblasti elektroenergetike: elektroenergetski sistemi,

1. Navede oblasti elektroenergetike
elektromotorni pogoni, elektrine instalacije
Elementi elektrinih instalacija: provodnici, izolatori,

2. Navede engleske nazive za osnovne elemente
kablovi, prekidai, osigurai, razvodna tabla, sklopke, i
elektrinih instalacija
dr.
3. Prevede jednostavna uputstva za montiranje Uputstva: uputstva za rukovanje elektroinstalacionim

elektroinstalacionih ureaja ureajima
Vrste maina: jednosmjerne, sinhrone i asinhrone

maine
4. Navede engleske nazive za vrste i djelove maina
Djelovi maina: stator, rotor, etkice, kolektor, leajevi
i dr.
Vrste elektrana: hidroelektrane, termoelektrane

5. Interpretira odsluani tekst o vrstama elektrana i
vjetroelektane, solarne, nuklearne, elektrane na bio-
slinim temama iz oblasti elektroenergetike
masu, gasne, elektrane na plimu i osjeku
Znaaj energetske efikasnosti: smanjenje potronje

energije, smanjenje trokova za energiju, smanjenje
6. Navede pojam, znaaj i indikatore energetske negativnog uticaja na ivotnu sredinu i dr.
efikasnosti Indikatori energetske efikasnosti: energetski
intenzitet, poreenje stanja prije i nakon primjene mjera
energetske efikasnosti i dr.
Osnovni pojmovi: regulator, aktuator, izvrni organ,

senzor, detektor signala greke i dr.
7. Navede osnovne pojmove i eme u automatici
Osnovne eme: sistem upravljanja i regulacije u
zatvorenoj i otvorenoj petlji
8. Interpretira odsluani tekst iz oblasti robotike
Predloene teme
- Podjela elektroenergetike na oblasti

- Komponentne u elektrinim instalacijama
187

Koristi strunu terminologiju iz oblasti elektroenergetike i automatike u itanju, pisanju, sluanju i govoru
na engleskom jeziku

- Struktura i elementi elektroenergetskih sistema
- Vrste elektrana
- Vrste i djelovi elektromotornih maina
- Pojam i znaaj energetske efikasnosti
- Osnovni pojmovi u automatici i robotici
188

Koristi strunu terminologiju iz oblasti elektronike i telekomunikacija u itanju, pisanju, sluanju i govoru
na engleskom jeziku

Osnovne oblasti u elektronici: analogna, digitalna,
visokofrekventna, impulsna i dr.
1. Navede osnovne oblasti u elektronici i
telekomunikacijama Osnovne oblasti u telekomunikacijama: telegrafija,
telefonija, faksimil, televizija, telekomanda, telemetrija,
telesignalizacija i dr.
Elektronske komponente: diode (fotodiode, LED

2. Navede engleske nazive elektronskih diode, etvoroslojne diode itd), tranzistori (unipolarni i
komponenti i njihovu primjenu bipolarni), vieslojne silicijumske komponente (tiristori,
dijaci i trijaci) i dr.
Elektronska kola: pojaavaka kola (jednostepeni

3. Navede engleske nazive elektronskih kola i pojaavai sa bipolarnim i unipolarnim tranzistorima,
njihovu primjenu operacioni pojaava i sl), logika kola (I, ILI, NI, NILI i
NE) i dr.
4. Prevede uputstva iz kataloga elektronskih Katalog: nazivi komponenti, djelovi ureaja i njihove
komponenti i ureaja funkcije, rukovanje ureajem i dr.
Veze: radio-veze, radio-relejne veze, satelitske veze,

5. Navede veze u telekomunikacijama
radio-difuzne veze, mobilne veze i dr.
Pojmovi: signal (analogni, digitalni, sluajni,

deterministiki), poruka (kontinualna, diskretna),
6. Opie pojmove u telekomunikacijama modulacija (amplitudska, frekvencijska i fazna),
demodulacija, multipleksiranje (frekventno,
vremensko), izoblienje, odnos signal/um i dr.
7. Komentarie primjenu jednostavnih elektrinih

Elektrine eme: oscilatorna kola, elektrini filteri i dr.
ema
8. Interpretira odsluani tekst o ulozi elektronike i

telekomunikacija u savremenom ivotu
Predloene teme
- Osnovni pojmovi u elektronici

- Osnovni pojmovi u telekomunikacijama
189

Koristi strunu terminologiju iz oblasti raunara i multimedija u itanju, pisanju, sluanju i govoru na
engleskom jeziku

Hardver: monitor, tastatura, mi, kuite, tampa,

skener, mikrofon, zvunik, slualice, digitalna kamera
1. Opie osnovne elemente hardvera i softvera
Softver: operativni sistemi, sistemski i aplikativni
softver
2. Navede osnovne pojmove i podjelu raunarskih Raunarske mree: arhitektura, komunikacioni ureaji,
mrea klasifikacija, topologija, veliina (LAN, WAN, MAN) i dr
Osnovni pojmovi multimedija: tekst, zvuk, slika,

3. Opie osnovne pojmove multimedija
grafika, animacija, video
Osnovni pojmovi za korienje interneta:

4. Opie osnovne pojmove za korienje interneta pretraiva, sajtovi (vebsajt, web strana, web dizajn), e-
mail i drutvene mree, virus i antivirus
Osnovni pojmovi iz oblasti programiranja:

5. Opie osnovne pojmove iz oblasti
algoritam, algoritamske eme, program, programski
programiranja
jezici
Uputstva: rad i montiranje (instruction manual)

6. Protumai uputstva za rad razliitih raunarskih i
multimedijalnih ureaja Raunarski i multimedijalni uredjaji: tampa,
zvunik, mikrofon, mikseta i dr .
7. Interpretira odsluani tekst o primjeni raunara u

svakodnevnom ivotu
Predloene teme
- Raunarski sistem
- Internet i elementi multimedija
- Programiranje
190

Pripremi pisani tekst u cilju prijave za posao i poslovne komunikacije na engleskom jeziku

Biografija (CV): lini podaci, radno iskustvo,

1. Napie biografiju (CV)
ineresovanja.
Pismo prijave za posao (application letter) - elementi

2. Napie pismo prijave za posao
formalnog pisma; propratno pismo (cover letter)
3. Napie mail Mail: formalni i neformalni
4. Napie pismo preporuke Pismo preporuke: forma i nain pisanja
U cilju provjeravanja dostignutosti pomenutog ishoda uenja, potreban je pisani dokaz da je uenik uspjeno
realizovao kriterijume od 1 do 4.
Predloene teme
- Biografija
- Pismo prijave za posao
- Mail
- Pismo preporuke
191

- Tokom realizacije ovog modula uenike treba motivisati na aktivno uee kroz upotrebu sve etiri jezike
vjetine (govor, pisanje, itanje, sluanje). Modul engleski jezik u elektrotehnici je koncipiran tako da
upoznaje uenike sa osnovnim pojmovima u oblasti elektrotehnike i omoguava im da primjene znanje
engleskog jezika u praksi.
- Preporuljivo je organizovati uenike za rad u paru ili u grupi kao i ukljuiti njihove samostalne radove u
obliku prezentacija i seminarskih radova s posebnim osvrtom na naderene uenike kojima treba taksonomski
proiriti ishode uenja usmjeravajui ih na zakljuivanje, razvijanje kreativnosti i pozitivnog odnosa prema
oblastima koje ih interesuju.
- U zavisnosti od Obrazovnog programa preporuuje se nastavniku da se fokusira na traenu oblast, tj.sam
nastavnik treba da se posveti vie ue strunim temama (npr. Obrazovni profil elektrotehniar energetike e
vie raditi teme iz oblasti instalacija, elektroenergetskih sistema u dogovoru sa nastavnicima koji predaju te
strune predmete, a manje teme iz oblasti raunarstva). Posebno je vano naglasiti da pojedini kriterijumi u
okviru odreenog ishoda ne moraju biti realizovani u potpunosti. Stoga, broj asova po ishodima je
promjenljiv i zavisi od Obrazovnog programa.

- Ibbotson M., Professional English in Use, Technical English for Professionals, Engineering, Cambridge
University Press, Cambridge, 2009.
- Estaras S.R.; Fabre, E.M., Professional English in Use, For Computers and the Internet, ICT, Cambridge
University Press, Cambridge, 2007.
- Gourlay L.; Hullock, P., English for IT and the Internet, Chambers Harrap Publishers Ltd, Croatia, 2006.
- Hall J.Eugene, Language of Electical and Electronic Engineering, Prentice Hall College Div, 1977.
- Computer networks / Andrew S. Tanenbaum, David J. Wetherall. -- 5th ed.
Napomena:
1. Raunar 1
3. Zvunici 2

uenja.
periodu.
periodima.
192


- Uvod u energetiku
- Preduzetnitvo
- Mehatronika
Napomena:

- Komunikacija na maternjem jeziku (upotreba strune terminologije u govornom i pisanom obliku)
korienja tehnike dokumentacije i uputstava proizvoaa opreme kao i trajno usvajanje znanja iz oblasti
elektrotehnike)
- Digitalna kompetencija (upotreba softvera za izradu power point prezentacija, slanje mejla, korienje
drutvenih mrea)
- Uiti kako uiti (podsticanje uenika na samostalan rad i istrajnost u uenju kroz motivaciju i elju za
primjenom ranije steenih znanja)
- Socijalna i graanska kompetencija (podsticanje uenika za timski rad na asu u cilju konstruktivne
komunikacije, izraavanja razliitih stavova, podsticanja odgovornosti i podjele zadataka)
- Smisao za inicijativu i preduzetnitvo ( razvijanje sposobnosti planiranja, organizovanja, procjene, davanje
inicijative i dr.)
193
3.2. IZBORNI MODULI
3.3.1. ELEKTROTEHNIKI MATERIJALI
Oblici nastave
Kreditna
Razred Ukupno
Vjebe
nastava nastava
II 72 72 3
2. Cilj modula:
- Upoznavanje sa strukturom materije, hemijskim vezama i karakteristikama svih vrsta elektrotehnikih
materijala. Sticanje znanja o znaaju i ulozi elektrotehnikih materijala u svim granama elektrotehnike.
Razvijanje kreativnosti, kritikog miljenja, pozitivnog odnosa prema struci.
3. Ishodi uenja
1. Identifikuje osnovne karakteristike i strukturu materije
2. Analizira uticaj elektrinog polja na elektrotehnike materijale
3. Predstavi karakteristike provodnih i superprovodnih materijala
4. Utvrdi svojstva i mogunosti primjene poluprovodnika
5. Analizira karakteristike dielektrinih materijala i njihovu primjenu
6. Predstavi karakteristike feromagnetnih i magnetnih materijala
194

Identifikuje osnovne karakteristike i strukturu materije

Struktura atoma: graa atoma, elementarne estice,

1. Objasni strukturu atoma
energetski nivoi elektrona i atomske orbite
2. Objasni hemijske veze Hemijske veze: jonska, kovalentna i metalna
Agregatna stanja materije: vrsto, teno, gasovito i

3. Opie agregatna stanja materije
plazma
Kristalne strukture: tetragonalne, ortorombine,

monoklinine, romboedarske, heksagonalne i triklinine
4. Objasni kristalne i nekristalne strukture
Nekristalne strukture: amorfni materijali, teni kristali i
polimeri
Predloene teme
- Struktura atoma
- Hemijske veze
- Agregatna stanja materije
- Kristalne strukture
- Nekristalne strukture
195

Analizira uticaj elektrinog polja na elektrotehnike materijale

Podjela elektrotehnikih materijala: prema veliini

1. Navede podjelu elektrotehnikih materijala energetskog procjepa, prema vrijednosti specifine
elektrine otpornosti
2. Objasni vrste energetskih zona i pojam Vrste energetskih zona: provodna, valentna i
energetskog procjepa zabranjena (energetski procjep)
3. Opie energetski procjep kod provodnika,

poluprovodnika i dielektrika
4. Objasni vrste energetskog procjepa Vrste energetskog procjepa: direktni i indirektni
5. Navede vrijednosti specifine elektrine otpornosti

kod provodnika, poluprovodnika i dielektrika
6. Objasni uticaj temperature, primjesa i naina

obrade materijala na specifinu elektrinu otpornost
Predloene teme
- Podjela elektrotehnikih materijala

- Energetski procjep
- Specifina elektrina otpornost
196

Predstavi karakteristike provodnih i superprovodnih materijala

Podjela provodnika prema veliini specifine

elektrine provodnosti: metali velike elektrine
1. Navede podjelu provodnika prema veliini
provodnosti, metali male elektrine provodnosti, otporni
specifine elektrine provodnosti
materijali, specijalni provodni materijali i optiki
provodnici (kablovi)
Metali velike elektrine provodnosti: bakar,

2. Opie metale velike elektrine provodnosti
aluminijum, srebro i zlato
Metali male elektrine otpornosti: nikal, gvoe, cink,

3. Navede metale male elektrine otpornosti
kalaj, olovo i dr.
Otporni materijali: materijali za regulacione i tehnike

4. Opie otporne materijale otpornike, materijali za precizne otpornike i materijali za
zagrjevne elemente
Specijalne primjene provodnih materijala: topljivi

5. Objasni specijalne primjene provodnih
osigurai, termoelektrini spregovi, elektrini kontakti,
materijala
lemovi, galvanski elementi i akumulatori
6. Objasni optike kablove
7. Objasni pojavu superprovodnosti i fizika svojstva

superprovodnika
Superprovodni materijali: elementarni,

8. Navede superprovodne materijale i oblasti
niskotemperaturski i visokotemperaturski
njihove primjene
superprovodnici i superprovodna jedinjenja i legure
9. Opie razlike izmeu provodnika i superprovodnika
Predloene teme
- Metal velike i male elektrine provodnosti

- Otporni materijali
- Specijalni provodni materijali
- Optiki kablovi
- Superprovodni materijali
197

Utvrdi svojstva i mogunosti primjene poluprovodnika

1. Objasni nain provoenja elektrine struje u

poluprovodnicima
Primjesni poluprovodnici: poluprovodnici N tipa i

2. Opie primjesne poluprovodnike
poluprovodnici P tipa
3. Objasni uticaj temperature i elektrinog polja na

osobine poluprovodnika
4. Objasni optika i luminiscentna svojstva

poluprovodnika
5. Navede primjenu poluprovodnika
Predloene teme
- Poluprovodnici
198

Analizira karakteristike dielektrinih materijala i njihovu primjenu

Opte karakteristike dielektrika: specifina elektrina

1. Opie opte karakteristike dielektrika otpornost, polarizacija dielektrika, dielektrini gubici i
dielektrina vrstoa
Podjela dielektrika: izolacioni materijali,

2. Navede podjelu dielektrika prema podruju
kondenzatorski materijali i specijalni dielektrini
primjene
materijali
3. Opie karakteristike izolacionih materijala za

provodnike, kablove i tampana kola
4. Objasni vrste i karakteristike dielektrinih materijala

za izradu kondenzatora
5. Opie karakteristike specijalnih dielektrinih Specijalni dielektriki materijali: piezoelektrini

materijala materijali, piroelektrini materijali, elektreti i teni kristali
Predloene teme
- Izolacioni materijali
- Kondenzatorski materijali
- Specijalni dielektrini materijali
199

Predstavi karakteristike feromagnetnih i magnetnih materijala

1. Objasni magnetisanje feromagnetnih materijala
Opte karakteristike magnetnih materijala: gubici u

2. Objasni opte karakteristike magnetnih
feromagnetnim materijalima, uticaj temperature na
materijala
magnetisanje materijala, magnetostrikcija
Podjela magnetnih materijala: magnetno meki

3. Navede podjelu magnetnih materijala
materijali i magnetno tvrdi materijali
Magnetno meki materijali: isto gvoe, legure

4. Opie magnetno meke materijale gvoa i silicijuma, legure gvoa i nikla, meki feriti i
magnetnodielektrini materijali
Magnetno tvrdi materijali: tvrdi elici, legure gvoa

sa aluminijumom, niklom i kobaltom, legure metala
5. Opie magnetno tvrde materijale
rijetkih zemalja i materijali sa mjehurastim magnetnim
domenima
Predloene teme
- Feromagnetni materijali
- Magnetni materijali
200

- Modul Elektrotehniki materijali je tako koncipiran da uenicima omoguava sticanje teorijskih znanja iz ove
oblasti. S obzirom da je modul koncipiran kao teorijski, preporuuje se upotreba internet prezentacija u cilju
boljeg razumijevanja tematike koja se obrauje. U cilju toga treba koristiti i pokazni materijal kojim se ueniku
moe pokazati praktina upotreba razliitih vrsta elektrotehnikih materijala. Mogu se koristiti prezentacije u
cilju boljeg razumijevanja primjene elektrotehnikih materijala.
to bolje povezala sa ostalim modulima. U cilju toga treba po mogunosti zadati odreene teme za
istraivanje i prezentaciju od strane manje grupe uenika.
- U cilju podsticanja darovitih uenika, nastavnik moe da koristi i proirene ishode uenja, usmjeravajui
darovite uenike na zakljuivanje, razvijanje sposobnosti analize i sinteze.

- Sekuli Z., Elektrotehniki materijali, Centar za struno obrazovanje, Podgorica, 2009.
- Altaras V., Elektrotehniki materijali, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2002.
- Nikoli P.M.; Rakovi I., Elektrotehniki materijali i komponente, Zavod za udbenike i nastavna sredstva,
Beograd, 1995.
Napomena:
1. Raunar 1
Pokazni materijal: uzorci izolovanih provodnika i niskonaponskih kablova,

3. po potrebi
otpornici, kondezatori, termoparovi, osigurai, diode, tranzistori i dr.

uenja.
periodu.
periodima.

201

- Uvod u energetiku
Napomena:

- Komunikacija na maternjem jeziku (upotreba strune terminologije u usmenom i pisanom obliku,
izraavanjem argumenata i kritikog miljenja)
- Komunikacija na stranom jeziku (razumijevanje strune terminologije prilikom upotrebe pojmova tokom
istraivanja na internetu)
naina razmiljanja i zakljuivanja)
202
3.3.2. ALTERNATIVNI IZVORI ELEKTRINE ENERGIJE
Oblici nastave
Kreditna
Razred Ukupno
Vjebe
nastava nastava
III 72 72 3
2. Cilj modula:
- Upoznavanje sa karakteristikama, znaajem i nainima proizvodnje energije iz obnovljivih izvora energije.
Razvijanje vjetina kreativnosti, inovativnosti, kritikog promiljanja i planiranja, pozitivnog odnosa prema
ivotnoj sredini, kao i sposobnosti primjene principa odrivog razvoja.
3. Ishodi uenja
1. Uoi znaaj alternativnih izvora energije u proizvodnji energije
2. Analizira naine korienja energije Sunca za proizvodnju energije
3. Analizira naine korienja energije vjetra za proizvodnju elektrine energije
4. Izloi mogunosti korienja energije vode za proizvodnju elektrine energije
5. Izloi mogunosti proizvodnje energije iz biomase primjenom savremenih tehnologija
6. Identifikuje nove tehnologije za proizvodnju elektrine energije
203
Ishod 1 - Uenik e bit isposoban da

Uoi znaaj alternativnih izvora u proizvodnji elektrine energije

1. Navede podjelu energetskih izvora, njihove

karakteristike i raspoloive koliine i mogunost
pretvaranja u elektrinu energiju
2. Prezentuje instalisane kapacitete za proizvodnju

elektrine energije i projekcije potranje za
elektrinom energijom u svijetu
3. Prezentuje energetske rezerve i potencijale u

svijetu
Alternativni izvori elektrine energije: energija

4. Objasni prednosti i mane alternativnih izvora
Sunca, energija vjetra, energija vode, energija plime i
elektrine energije
oseke, geotermalna energija, energija biomase i dr.
Nain provjeravanja dostignutosti ishodau enja
Predloene teme
- Vrste obnovljivih izvora energije
204

Analizira naine korienja energije Sunca za proizvodnju energije

U cilju dostizanjai shoda uenja, uenik treba da: (Pojanjenje oznaenih pojmova)
1. Navede definiciju i osnovne karakteristike energije

Sunca
2. Opie primjenu Suneve energije za dobijanje

toplotne i elektrine energije
3. Opie princip rada i primjenu solarnih kolektora
4. Objasni konstrulciju, princip rada i vrste Vrste fotonaponskih sistema: samostalni i mreni
fotonaponskih Sistema (aktivni i pasivni)
Solarne termoelektrane: solarne elektrane sa

parabolinim ogledalima, solarne elektrane sa
5. Objasni princip rada solarnih termoelektrana Fresnelovim ogledalima, solarne elektrane sa
energetskim tornjem i heliostatskim ogledalima, solarne
elektrane sa tanjirastim solarnim kolektorima
6. Prezentuje mogunosti iskorienja Suneve

energije u Crnoj Gori
Predloene teme
- Solarne fotonaponske elektrane

- Solarne termoelektrane
205

Analizira naine korienja energije vjetra za proizvodnju elektrine energije

1. Opie karakteristike i primjenu energije vjetra za

dobijanje elektrine energije
2. Opie konstrukciju i princip rada vjetroagregata
Vrste vjetroturbina: vjetroturbine sa horizontalnom

3. Opie vrste vjetroturbina
osom i vjetroturbine sa vertikalnom osom
Vrste vjetroagregata: vjetroagregat sa indukcionim

kaveznim vjetrogeneratorom, vjetroagregat sa
sinhronom mainom i turbinom sa promjenljivom
4. Navede vrste vjetroagregata
brzinom obrtanja, vjetrogenerator sa dvostrano
napajanom indukcionom mainom, vjetrogenerator sa
viepolnom sinhronom mainom sa direktnim pogonom
Vrste vjetroelektrana: vjetroelektrane na kopnu (on

5. Opie vrste vjetroelektrana
shore) i vjetroelektrane na moru (off shore)
6. Opie postupak prikljuenja i tehniki uticaj

vjetroelektrane na mreu
7. Izloi mogunosti iskorienja energije vjetra za

proizvodnju elektrine energije u Crnoj Gori
Predloene teme
- Vjetroelektrane
206

Izloi mogunosti korienja energije vode za proizvodnju elektrine energije
Kriterijumi za dostizanjei shoda uenja Kontekst

1. Definie hidropotencijal i njegove osnovne

karakteristike
2. Navede podjelu hidroelektrana prema veliini

instalisane snage
3. Opie specifinosti, princip rada i prikljuenje na

mreu malih hidroelektrana
Elektrane na morske talase: elektrane na talase na

4. Objasni princip rada elektrana na morske talase
morskoj obali i elektrane na talase na otvorenom moru
Elektrane na plimu i osjeku: kopnene elektrane na

5. Opie princip rada elektrana na plimu i osjeku
plimu i osjeku i puinske elektrane na plimu i osjeku
OTEC postrojenja: Sistemi zatvorenog kruga (Closed-

6. Opie princip rada OTEC (Ocean Thermal Energy
Cycle), Sistemi otvorenog kruga (Open-Cycle), Hibridni
Conversion) postrojenja
sistemi (Hybrid)
7. Prezentuje hidroenergetski potencijal malih

elektrana u Crnoj Gori
Predloene teme
- Male hidroelektrane
- Elektrane na morske talase
- Elektrane na plimu i osjeku
207

Izloi mogunosti proizvodnje energije iz biomase primjenom savremenih tehnologija

1. Opie mogunosti i znaaj korienja biomase za

proizvodnju energije
Vrste biomase: biomasa iz poljoprivrede i umarstva,

biomasa iz drvno-preraivake industrije, energetski
2. Opie vrste biomase za proizvodnju energije zasadi, biomasa sa farmi ivotinja, biogoriva i
biotenosti, biorazgradivi dio industrijskog i
komunalnog otpada
Elektrane na biomasu: kogeneracijska postrojenja,

3. Opie principe rada elektrana na biomasu elektrane na drvnu biomasu, elektrane na biogas,
elektrane na deponijski gas
4. Prezentuje potencijal biomase za proizvodnju

energije u Crnoj Gori
Predloene teme
- Elektrane na biomasu
- Elektrane na biogas
- Elektrane na deponijski gas
208

Identifikuje nove tehnologije za proizvodnju elektrine energije

1. Opie osnovne karakteristike i princip rada

magnetnohidrodinamikog generatora za
proizvodnju elektrine energije
2. Opie tehnologiju proizvodnje elektrine energije

korienjem gorivih elija
3. Objasni fisione procese za proizvodnju elektrine

energije
Principi rada: princip suve pare, fle princip, binarni

4. Opie osnovne principe rada i sisteme princip
korienja geotermalnih elektrana Sistemi korienja: otvoreni sistem, zatvoreni sistem i
toplotne pumpe
5. Navede ciljeve i znaaj istraivanja novih

tehnologija za proizvodnju elektrine energije
6. Prezentuje mogunosti primjene novih tehnologija

za proizvodnju elektrine energije u Crnoj Gori
Predloene teme
- Princip rada gorivih elija

- Geotermalne elektrane
209

- Modul Alternativni izvori elektrine energije je tako koncipiran da uenicima omoguava sticanje teorijskih
znanja iz ove oblasti. Prilikom realizacije uenike treba motivisati na aktivno uenje i samostalni rad.
Realizacija pojedinih nastavnih sadraja omoguava individualni rad koji se moe manifestovati kroz obradu
odgovarajue teme u vidu seminarskog rada ili prezentacije. Nastavnik treba to vie da motivie uenike da
samostalno istrauju sve alternativne naine dobijanja energije, s obzirom da su u pitanju relativno nove
tehnologije. Posebnu panju treba obratiti na mogunosti korienja alternativnih izvora energije u Crnoj Gori.
treba koristiti grafike ilustracije, skice, fotografije, CD i video animacije. Takoe, uenicima treba pokazivati i
staviti na raspolaganje tehniku dokumentaciju, kataloge proizvoaa opreme, kao i odgovarajue tehnike
propise.
- U cilju boljeg razumijevanja problematike koja se izuava u ovom modulu, neophodne su posjete
alternativnim elektroenergetskim objektima (mala hidroelektrana, vjetroelektrana na Krnovu, neki od objekata
sa instaliranim solarnim sistemom i dr.).
- U cilju podsticanja darovitih uenika i dodatnog razvoja njihovih kreativnih sposobnosti i posebnog
interesovanja, nastavnik treba da koristi proirene ishode uenja, zadaje seminarske radove o manje
istraenim alternativnim izvorima energije, usmjeravajui ih na dodatno razvijanje njihovih posebnih osobina i
karakteristika.

- Prof. dr kuleti S., Osnove elektroenergetike, Elektrotehniki fakultet Univerziteta Crne Gore, Podgorica,
2006.
- Prof. dr kuleti S., Elektrane, Elektrotehniki fakultet Univerziteta Crne Gore, Podgorica, 2006.
Napomena:
1. Raunar 1

uenja.
periodu.
periodima.

210

- Uvod u energetiku
- Preduzetnitvo
Napomena:

- Komunikacija na stranom jeziku (razumijevanje strune terminologije prilikom istraivanja pojmova na
internetu)
- Matematika kompetencija i kompetencija iz oblasti tehnikih nauka i tehnologije (razvijanje logikog naina
razmiljanja u cilju pronalaenja rjeenja za unapreenje energetske efikasnosti)
upotrebe podataka)
211
3.3.3. AUTOMATIZACIJA PROIZVODNIH PROCESA
Oblici nastave
Kreditna
Razred Ukupno
Vjebe
nastava nastava
III 72 72 3
2. Cilj modula:
- Upoznavanje sa elementima automatskog upravljanja i automatizacijom proizvodnih procesa u cilju
razumijevanja kvalitetnog upravljanja i regulacije i postizanje to boljih performansi u nekom industrijskom
okruenju. Razumijevanje znaaja i uloge procesora u upravljanju proizvodnim procesom. Razvijanje
kreativnosti, preciznosti, spremnosti na timski rad i pozitivnog odnosa prema struci.
3. Ishodi uenja
1. Predstavi sisteme automatskog upravljanja i regulacije u raznim granama elektroenergetike
2. Izvri klasifikaciju mjernih pretvaraa i detektora signala greke
3. Identifikuje ulogu regulatora i aktuatora u sistemu upravljanja
4. Uporedi sloene sisteme automatskog upravljanja i regulacije
5. Analizira funkciju automatizacije u proizvodnim procesima
6. Identifikuje potrebu za primjenom PLC-a za automatizovanje proizvodnog procesa
212

Predstavi sisteme automatskog upravljanja i regulacije u raznim granama elektroenergetike

1. Objasni znaaj i ulogu automatizacije za razvoj

drutva
2. Nabroji elemente sistem automatskog upravljanja

(SAU) i sistem automatske regulacije (SAR)
3. Objasni blok emu zatvorenog i otvorenog sistema

automatskog upravljanja
4. Uporedi sistem automatskog upravljanja (SAU) i

sistem automatske regulacije (SAR)
5. Prezentuje primjere automatizovanih sistema,

Izvori: literatura, internet, tehnika dokumentacija
koristei dostupne izvore
Predloene teme
- Sistem automatskog upravljanja (SAU)

- Sistem automatske regulacije (SAR)
213

Izvri klasifikaciju mjernih pretvaraa i detektora signala greke

1. Objasni princip rada mjernog pretvaraa
2. Nacrta blok emu mjernog pretvaraa
3. Objasni princip rada zadatog tipa detektora

Tip detektora signala greke: strujni i naponski
signala greke
4. Objasni primjenu potenciometra kao detektora

signala greke
Vrsta mjernog pretvaraa: pretvara temperature,

5. Prezentuje zadatu vrstu mjernog pretvaraa,
pretvara pritiska, pretvara pomjeraja, pretvarai
koristei dostupne izvore
protoka, pretvarai broja obrtaja
Predloene teme
- Detektor signala greke

- Mjerni pretvara
214

Identifikuje uloge regulatora i aktuatora u sistemu upravljanja

1. Objasni ulogu regulatora u SAU i SAR
Tip regulatora: P(proporcionalni), I (integralni), D

(diferencijalni), PI (proporcionalno integralni), PD
2. Opie princip rada za zadati tip regulatora
(proporcionalno diferencijalni), PID (proporcionalno
integralno diferencijalni)
3. Nacrta dijagram djelovanja zadatog tipa regulatora
4. Navede ulogu i osnovne elemente izvrnog Osnovni elementi: pojaalo snage, pogon izvrnog
ureaja u automatici lana (motor), izvrni lan
Elektrini aktuator: motor jednosmjerne struje,

5. Nabroji vrste elektrinih aktuatora
sinhroni motor, asinhroni motor
6. Prezentuje princip rada i primjenu zadatog Aktuator: hidraulini, pneumatski, sinhroni motor male
aktuatora, koristei dostupne izvore snage i step motor
Predloene teme
- Regulatori
- Aktuatori
215

Uporedi sloene sisteme automatskog upravljanja i regulacije

1. Opie oragnizaciju jednokonturnih sistema Osnovni principi upravljanja: upravljanje u otvorenoj

automatskog upravljanja i regulacije, koristei dva konturi (open loop system), upravljanje u zatvorenoj
osnovna principa upravljanja konturi (closed loop system)
Postupci regulacije: regulacija kompenzacijom

2. Objasni postupke regulacije u sistemima
poremeaja, regulacija po otklonu, kombinovana
automatskog upravljanja
regulacija, sloeni postupci regulacije
3. Opie centralizovanu organizaciju upravljanja,

koristei blok emu centralizovanog upravljanja sa Osnovni elementi: raunar i konvertori (A/D i D/A)
osnovnim elementima
Algoritmi funkcionisanja: funkcija regulacije, funkcija

4. Opie hijerarhijsku organizaciju upravljanja,
optimizacije, funkcija adaptacije, funkcija
koristei etiri algoritma funkcionisanja
samoorganizacije
Predloene teme
- Sistem automatskog upravljanja

- Sistem automatske regulacije
- Algoritmi funkcionisanja
216

Analizira funkciju automatizacije u proizvodnim procesima

Funkcije automatizacije: analiza trokova, planiranje

toka proizvodnje, nadzor nad procesom, prihvat
1. Objasni funkciju automatizacije prema nivoima informacija o procesnim veliinama, mjerenje procesnih
voenja veliina
Nivoi voenja: voenje preduzea, voenje
postrojenja, upravljanje i regulacija i tehniki proces
Procesne veliine: kontinualne procesne veliine,

diskretne procesne veliine, usmjerene procesne
2. Klasifikuje tehnoloke procese prema procesnim veliine koje se pridruuju pojedinim objektima
veliinama i vrstama procesa
Vrste procesa: kontinualni, sekvencijalni, objektu
usmjereni proces
Bitna oprema: industrijski PID regulatori,

3. Izabere bitnu opremu u sistemima raunarskog programabilni logini kontroleri, roboti, CNC alati,
upravljanja personalni raunari i procesni meusklopovi,
mikrokontroleri, posebne izvedbe personalnih raunara
Oblici raunarskog upravljanja: osnovno upravljanje

4. Odredi karakteristine oblike raunarskog procesa i nadzorni sistemi
upravljanja
5. Objasni karakteristike logikog i sekvencijalnog

Vrste sistema: mjerni sistem i izvrni sistem
upravljanja prema vrsti sistema
Predloene teme
- Procesne veliine
- Oprema za automatizaciju
217

Identifikuje potrebu za primjenom PLC-a za automatozovanje proizvodnog procesa

1. Definie pojam Programmable Logic Controller a

(PLC ) programabilnog logikog kontrolera
Tipovi sistema: automatski procesi prerade

2. Navede tipove sistema za automatizaciju sa PLC-
pojedinanih proizvoda, sekvencionalni procesi, arni
om
procesi i dr.
Osnovni djelovi: prikljuci ulaznih i izlaznih linija,

napajanje, komunikacija, memorija, Central Processing
3. Nabroji osnovne djelove PLC-a
Unit (CPU) Centralna procesorska jedinica, sistemski
sat, port za dodatno proirenje
4. Objasni osnovni princip programiranja PLC-a

pomou ladder (ljestviastih) dijagrama
5. Navede prednosti i mane PLC-a
6. Objasni sve faze izvrenja programa kod PLC-a,

koristei sken ciklus
Predloene teme
- Programabilni logiki kontroler (PLC)

- Ljestviasti (ladder) dijagram
218

- Prilikom realizacije nastave preporuuje se upotreba pokaznih sredstava za demonstriranje principa rada
elemenata automatskog upravljanja, kao i upotreba internet prezentacija u cilju boljeg razumijevanja teorijskih
znanja. Nastava treba da bude aktivna, sa ukljuivanjem svih uenika. Nastavnik treba stalno da ukazuje na
primjere izvoenja djelova ili sistema automatskog upravljanja iz neposrednog okruenja uenika kako bi
uenik razumio znaaj obraivanog nastavnog gradiva i shvatio potrebu za kvalitetnim izuavanjem
odgovarajue materije. U cilju kvalitetnog izuavanja ovog modula predlae se nastavnicima da osmisle
seminarske zadatke koje e uenici samostalno ili u grupi raditi i javno prezentovati ostalim uenicima.
podstakao razvoj njihovih sposobnosti i njihovo interesovanje u cilju karijerne orijentacije. Takoe,
preporuuje se da u radu sa darovitim uenicima, nastavnik moe da koristi vii taksonomski nivo u odnosu
na preporueni, kao i proirene ishode uenja, proirujui interesovanja za oblasti koje su opisane u ovom
modulu.

- Nikoli G.; Martinovi D.; Petkovi M.; Peki D.; Obradovi S., Automatsko upravljanje razvodnim
postrojenjima, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1999.
- Raji F., Osnove automatike I i II dio, kolski centar ,,Ruer Bokovi'', Zagreb.
- Turajli S., Upravljanje industrijskim procesima, Univerzitet u Beogradu, Elektrotehniki fakultet, Beograd.
- Milosavljevi ., Teorija automatskog upravljanja 1, Univerzitet u Istonom Sarajevu, Elektrotehniki
fakultet, Istono Sarajevo, 2008.
- Atherton D., Control Engineering, Brighton, 2009.
1. Raunar 1

uenja.
periodu.
periodima.

219

- Engleski jezik u elektroenergetici
- Mehatronika
Napomena:

primjene automatizacije u elektroenergetici)
220
3.3.4. PROCESNA MJERENJA
Oblici nastave
Kreditna
Razred Ukupno
Vjebe
nastava nastava
IV 36 36 72 3
2. Cilj modula:
- Upoznavanje sa mogunostima za mjerenje neelektrinih veliina u elektroenergetskim sistemima i ureajima
u elektroenergetici. Osposobljavanje za primjenu odgovarajuih metoda mjerenja neelektrinih veliina u cilju
kvalitetnijeg upravljanja procesima u elektroenergetici. Razvijanje preciznosti, kreativnosti, odgovornosti,
timskog rada.
3. Ishodi uenja
1. Utvrdi princip procesnih mjerenja u cilju primjene u elektroenergetici
2. Izvri pravilan nain prikazivanja rezultata mjerenja
3. Analizira princip rada i primjenu raznih vrsta tahometara
4. Primijeni postupak mjerenja pomjeraja
5. Primijeni postupak mjerenja temperature
6. Identifikuje mjesto kvara na energetskim vodovima
221

Utvrdi princip procesnih mjerenja u cilju primjene u elektroenergetici

1. Objasni blok emu opteg procesnog mjerenja
Mjerni elemenat: aktivni, pasivni, poluprovodniki,

2. Nabroji vrste mjernih elemenata
kapacitivni, otporniki, induktivni, magnetni
3. Opie karakteristike mjernih elemenata Karakteristike: statike i dinamike
Vrste mjernih greaka: sluajna, sistematska, gruba,

4. Objasni vrste mjernih greaka
apsolutna i relativna
Predloene teme
- Blok ema procesnog mjerenja

- Mjerni elementi
222

Izvri pravilan nain prikazivanja rezultata mjerenja

1. Nabroji vrste prikazavanja rezultata mjerenja Vrste: tabelarno i grafiki
2. Objasni tabelarni nain prikazivanja rezultata

mjerenja
3. Objasni grafiki nain prikazivanja rezultata

mjerenja
4. Prikae grafiki i tabelarno rezultate mjerenja na Parametri: struja, napon, otpornost, kapacitivnost,
osnovu zadatih parametara snaga
5. Odredi mjernu neisgurnost na osnovu zadatih

parametara
Predloene teme
- Obrada rezultata mjerenja
223

Analizira princip rada i primjenu raznih vrsta tahometara

Vrste tahometara: centrifugalni, integralni, sa vihornim

1. Nabroji razliite vrste tahometara strujama, kvarcni, stroboskopski, magnetni,
fotoelektrini, analogni i digitalni
2. Opie princip rada tahometara
3. Prezentuje primjene tahometara u raznim granama

industrije, koristei dostupne izvore
4. Demonstrira mjerenje brzine obrtanja primjenom Primjena tahometra: direktno pokazivanje,

tahometra, u odgovarajuim uslovima generatorska i centrifugalna primjena
uspjeno realizovao kriterijume 1 i 2. Za kriterijume 3 i 4 potrebne su ispravno uraene praktine vjebe sa
Predloene teme
- Tahometri
224

Primijeni postupak mjerenja pomjeraja

1. Objasni princip mjerenja ugaonog i linearnog

pomjeraja
2. Opie poluprovodnike otpornike senzore

deformacije
3. Opie kapacitivne senzorske elemente za mjerenje

pomjeraja
4. Opie induktivne senzorske elemente za mjerenje

pomjeraja
5. Demonstrira odreivanje karakteristika raznih

tipova analognih senzora pomjeraja pomou
linearnog potenciometra, u odgovarajuim uslovima
Predloene teme
- Ugaoni i linearni pomjeraj
225

Primijeni postupak mjerenja temperature

1. Opie temperaturne klase izolacije
2. Opie razliite vrste termometra Vrste termometara: bimetalni, otporni, pirometar i dr.
Metode: zasnovane na radijaciji toplotne energije,

zasnovane na termoelektrinoj pojavi, zasnovane na
3. Opie metode mjerenja temperature
promjeni elektrinog otpora, zasnovane na promjeni
dimenzija
4. Opie mjesta primjene otpornikih termometara
5. Opie princip rada termoparova
6. Demonstrira odreivanje nepoznate temperature

termoparom
Predloene teme
- Termometri
226

Identifikuje mjesto kvara na energetskim vodovima

1. Opie vrste kvarova na energetskim vodovima Vrste kvarova: zemljospoj, prekid provodnika i
pomou megaommetra meusoban spoj provodnika-kratki spoj
Metode za pronalaenje mjesta zemljospoja:

2. Objasni metode za pronalaenje mjesta
Marejeva metoda, Varlejeva metoda, metoda dva
zemljospoja
ommetra
3. Objasni metode za pronalaenje mjesta prekida Metode za pronalaenje mjesta prekida provodnika:
provodnika De Sotijev most i metod balistikog galvanometra
4. Opie Marejevu metodu za pronalaenje mjesta

kratkog spoja dva provodnika
5. Opie savremenu elektronsku metodu za

pronalaenje mjesta kvara na provodnicima
(impulsna reflektometrija)
Predloene teme
- Odreivanje mjesta kvara na energetskom vodu
227

- Teorijski dio nastave treba realizovati sa cijelim odjeljenjem. Preporuuje se upotreba pokaznih sredstava
kao i upotreba internet prezentacija i simulacija u cilju boljeg razumijevanja teorijskih znanja. Nastava treba
da bude aktivna, sa ukljuivanjem svih uenika.
- Praktini dio nastave treba realizovati u laboratoriji ili kolskoj radionici koja je opremljena preporuenim
kojoj navodi uenike da sami dolaze do zakljuaka prilikom rijeavanja problema. Realizacija praktinih vjebi
pomae uenicima da bolje savladaju nastavnu materiju i poveu teorijska znanja sa praktinom primjenom.
orijentacije.

- Dimi D., Merenja u elektroenergetici za trei razred elektrotehnike kole, Zavod za udbenike i nastavna
sredstva Beograd, 2003.
- Martinovi D., Elektrina merenja za drugi razred elektrotehnike kole, Zavod za udbenike i nastavna
sredstva Beograd, 2008.
- Filipovi M., Elektrina merenja za II razred elektrotehnike kole, Zavod za udbenike Beograd 2007.
1. Raunar 1
3. Komplet alata za elektriare 1
4. Tahometar 1
5. Senzor za mjerenje pomjeraja 1
6. Termopar 1

uenja.
periodu.
periodima.
228


Napomena:

prostornog naina razmiljanja u rjeavanju praktinih problema; izraavanje formulama, modelima,
dijagramima i grafikonima; unapreenje sposobnosti rukovanja tehnolokim alatima i instrumentima)
- Smisao za inicijativu i preduzetnitvo (razvijanje sposobnosti davanja inicijative, planiranja i organizovanja)
- Kulturoloka svijest i ekspresija (razvijanje sposobnosti kreativnog izraavanja, uporeivanje svojeg miljenja
sa miljenjem drugih)
229
3.3.5. ENERGETSKA EFIKASNOST
Oblici nastave
Kreditna
Razred Ukupno
Vjebe
nastava nastava
IV 66 66 3
2. Cilj modula:
- Upoznavanje sa mogunostima za unapreenje energetske efikasnosti u proizvodnji, prenosu, distribuciji i
potronji energije, kao i nainima upravljanja energijom. Osposobljavanje za primjenu mjera energetske
efikasnosti u cilju smanjenja potronje elektrine energije u zgradama, industriji, saobraaju i javnoj rasvjeti.
Razvijanje vjetina planiranja, kreativnosti i pozitivnog odnosa prema ivotnoj sredini.
3. Ishodi uenja
1. Uoi znaaj, ciljeve i mjere energetske efikasnosti
2. Analizira mogunosti za poveanje energetske efikasnosti u proizvodnji, prenosu i distribuciiji elektrine
energije
3. Identifikuje mjere za poveanje energetske efikasnosti u zgradama
4. Identifikuje mjere energetske efikasnosti u industriji, saobraaju i javnoj rasvjeti
5. Identifikuje savremene naine upravljanja potronjom energije
230
Ishod 1 Uenik e biti sposoban da

Uoi znaaj, ciljeve i mjere energetske efikasnosti

Znaaj energetske efikasnosti: smanjenje potronje

energije, smanjenje trokova za energiju, smanjenje
1. Objasni pojam i znaaj energetske efikasnosti negativnog uticaja na ivotnu sredinu, unapreenje
ivotnog komfora, smanjenje investicija za izgradnju
novih proizvodnih energetskih objekata i dr.
2. Navede ciljeve energetske efikasnosti na

globalnom i nacionalnom nivou
Principi energetske efikasnosti: poveanje

efikasnosti proizvodnih postrojenja, smanjenje gubitaka
pri prenosu i distribuciji energije, smanjenje zahtjeva za
energijom, korienje energetski efikasnih tehnologija,
3. Navede principe i mjere energetske efikasnosti vee korienje obnovljivih izvora energije i dr.
Mjere energetske efikasnosti: mjere na strani
proizvodnje energije, mjere na strani prenosa i
distribucije energije, mjere na strani potronje energije
Indikatori energetske efikasnosti: energetski

4. Definie indikatore energetske efikasnosti intenzitet, poreenje stanja prije i nakon primjene mjera
energetske efikasnosti, potronja energije u zgradi po
povrini prostora, potronja energije u zgradi po
korisniku
Predloene teme
- Znaaj energetske efikasnosti

- Mjere energetske efikasnosti
- Indikatori energetske efikasnosti
231

Analizira mogunosti za poveanje energetske efikasnosti u proizvodnji, prenosu i distribuciji elektrine
energije

Efikasnost pojedinih tehnologija za proizvodnju

elektrine energije: efikasnost hidroelektrana (razliiti
1. Uporedi stepene efikasnosti pojedinih
tipovi), efikasnost termoelektrana (razliiti tipovi),
tehnologija za proizvodnju elektrine energije
efikasnost vjetroelektrana, efikasnost solarnih elektrana
(poreenje razliitih tehnologija) i dr.
Unapreenje efikasnosti postojeih postrojenja:

2. Opie mogunosti za unapreenje efikasnosti
odravanje postrojenja, revitalizacija i modernizacija
postojeih postrojenja za proizvodnju elektrine
postrojenja (hidroelektrane i termoelektrane),
energije
unapreenje sistema za upravljanje u elektranama i dr.
Kogeneracija: kombinovana proizvodnja elektrine i

3. Objasni znaaj kogeneracije sa aspekta
toplotne energije, kombinovana proizvodnja toplotne i
energetske efikasnosti
mehanike energije, trigeneracija
Proizvodnja energije za individualnu potronju:

4. Navede sisteme za proizvodnju energije za proizvodnja elektrine energije (fotonaponski paneli,
individualnu potronju iz obnovljivih izvora mini vjetrogeneratori), proizvodnja toplotne energije
korienjem biomase, solarne ili geotermalne energije
5. Opie mogunosti primjene kogeneracije u Crnoj

Gori
Smanjenje gubitaka u prenosnom i distributivnom

sistemu elektrine energije: pokrivanje dnevnog
6. Opie mjere za smanjenje gubitaka u prenosnom dijagrama optereenja, automatska regulacija
i distributivnom sistemu elektrine energije uestanosti i snage, kompenzacija reaktivne energije,
modernizacija infrastrukture, primjena pametnih mrea i
dr.
7. Objasni primjenu pametnih elektroenergetskih

mrea
Predloene teme
- Efikasnost postrojenja za proizvodnju elektrine energije

- Kogeneraciona postrojenja
- Proizvodnja energije za individualnu potronju
- Gubici u prenosnom i distributivnom sistemu elektrine energije
- Pametne elektroenergetske mree
232
shod 3 - Uenik e biti sposoban da

Identifikuje mjere za poveanje energetske efikasnosti u zgradama

Mjere energetske efikasnosti u zgradama: mjere na

omotau zgrade (termika izolacija zidova, krova i
1. Navede mjere za poveanje energetske poda, ugradnja kvalitetnije fasadne stolarije), mjere na
efikasnosti u zgradama tehnikim sistemima (sistemi grijanja/hlaenja, sistem
rasvjete, upotreba energetski efikasnih elektrinih
potroaa) i dr.
Efikasne tehnologije za grijanje i hlaenje prostora:

toplotne pumpe za grijanje i/ili hlaenje prostora,
2. Opie energetski efikasne tehnologije za grijanje pei/kotlovi sa visokim stepenom energetske
efikasnosti, sistemi za grijanje i/ili hlaenje prostora koji
i hlaenje prostora u zgradama
koriste obnovljive izvore energije (solarna energija,
geotermalna energija, biomasa), akumulatori toplote i
dr.
3. Objasni znaaj automatizacije sistema za grijanje i

hlaenje u cilju smanjenja potronje energije u
zgradama
Mjere energetske efikasnosti u sistemima rasvjete:

upotreba energetski efikasnih izvora svjetlosti, upotreba
4. Opie mjere za unapreenje energetske efikasne pratee opreme (prigunice, ureaji za
efikasnosti u sistemima rasvjete u zgradama napajanje i drugi elementi), automatizacija sistema
rasvjete (foto senzori, senzori pokreta), upravljanje
sistemima rasvjete i dr.
5. Objasni znaaj korienja energetski efikasnih

ureaja i njihovog oznaavanja
Predloene teme
- Energetski efikasni sistemi grijanja i hlaenja

- Energetski efikasni sistemi rasvjete u zgradama
- Elektrini ureaji za domainstvo
233

Identifikuje mjere energetske efikasnosti u industriji, saobraaju i javnoj rasvjeti

1. Opie mogunosti za unapreenje energetske Energetska efikasnost elektromotornih pogona:

efikasnosti elektromotornih pogona u upotreba efikasnih elektromotora (IE2 i IE3 standard),
industrijskim postrojenjima upotreba frekventne regulacije i dr.
2. Objasni uticaj automatizacije rada industrijskih

postrojenja na smanjenje potronje energije
Svjetlosna signalizacija za regulaciju saobraaja:

3. Objasni ulogu svjetlosne signalizacije za kontrola protoka saobraaja upotrebom semaforske
regulaciju saobraaja u cilju smanjenja potronje signalizacije (npr. zeleni talas), pokazivanje trajanja
energije u saobraaju crvenog svijetla, prelazak pjeaka na raskrsnicama na
sopstveni zahtjev
4. Objasni znaaj korienja elektrinih vozila sa

Elektrina vozila: elektrina drumska vozila, elektrina
aspekta energetske efikasnosti i zatite ivotne
inska vozila
sredine
Energetska efikasnost u sistemima javne rasvjete:

upotreba efikasnih izvora svjetlosti, upotreba efikasne
pratee opreme (prigunice, ureaji za napajanje i
5. Opie mjere za unapreenje energetske
drugi elementi), automatizacija sistema rasvjete
efikasnosti u sistemima javne rasvjete
(senzori intenziteta saobraaja), smanjenje svjetlosnog
intenziteta u zavisnosti od perioda noi, upravljanje
sistemima javne rasvjete i dr.
Predloene teme
- Elektromotorni pogoni u industriji i saobraaju

- Svjetlosna saobraajna signalizacija
- Energetski efikasni sistemi javne rasvjete
234

Identifikuje savremene naine upravljanja potronjom energije

1. Objasni znaaj upravljanja potronjom energije
Naini upravljanja potronjom energije: oitavanje

podataka i voenje evidencije o potronji energije,
upravljanje potronjom energije primjenom
2. Opie naine upravljanja potronjom energije
specijalizovanih softvera, sistemi upravljanja
potronjom energije u zgradama (building management
system BMS), daljinski monitoring i upravljanje i dr.
3. Prezentuje primjer upravljanja potronjom energije

u izabranom objektu
4. Objasni pojam i koncept pametnih zgrada
Predloene teme
- Sistemi upravljanja energijom

- Pametne zgrade
235

- Modul Energetska efikasnost je tako koncipiran da uenicima omoguava sticanje osnovnih teorijskih znanja
iz ove oblasti. Nivo obrade navedenih tema potrebno je prilagoditi uzrastu uenika, tako da se istima prue
osnovne informacije o mogunostima za poveanje energetske efikasnosti, ne ulazei u detaljne i sloene
analize pojedinih rjeenja. Prilikom realizacije ovog modula uenike treba motivisati na aktivno uenje,
samostalni i timski rad. Samostalni i timski rad mogue je realizovati kroz izradu seminarskih radova i
prezentacija na teme iz odreenih oblasti. U cilju boljeg razumijevanja mjera energetske efikasnosti potrebno
je prezentovati konkretne primjere njihove implementacije, po mogunosti u Crnoj Gori, kako na strani
proizvodnje, prenosa i distribucije energije (izgradnja i revitalizacija energetskih objekata), tako i na strani
finalne potronje (rekonstrukcija javnih objekata, primjeri projekata energetske efikasnosti u sektoru
domainstava). Naroitu panju je potrebno posvetiti podizanju svijesti uenika o znaaju energetske
efikasnosti i zatiti ivotne sredine. U cilju boljeg razumijevanja ove oblasti poeljno je organizovati posjete
javnim objektima na kojima su realizovane savremene mjere energetske efikasnosti.
preporueni, kao i proirene ishode uenja, produbljujui i proirujui njihova interesovanja za oblasti iz
okvira ovog modula. Nastavnik treba da podstie darovite uenike da identifikuju i analiziraju probleme i
pronalaze izvodljiva, kreativna i inovativna rjeenja. Takoe, nastavnik treba da pomae darovitim uenicima
da unapreuju istraivake vjetine, kao i vjetine analitikog, kreativnog i kritikog miljenja i vjetine
donoenja odluka.

- Todorovi M.; Ristanovi M., Efikasno korienje energije u zgradama, TEMPUS PROJECT JPCR 530194-
2012, 2015.
- Markovi D., Procesna i energetska efikasnost, Univerzitet Singidunum, Beograd, 2010.
- Thuman A.; Mehta P., Handbook of Energy Engineering, Fairmont Press, New York, 2008.
- Momoh J.; Smart G., Fundamentals of Design and Analysis, John Wiley & Sons, 2012.
- Al-Qutayri M. A., Smart Home Systems, InTech, 2010.
- Bukarica V.; Dovi D.; Hrs Borkovi .; Soldo V.; Sui B.; vai S.; Zanki V., Prirunik za energetske
savjetnike, Tiskara Zelina, Zagreb, 2008.
- Lambi M.; Tolma D.; Stojievi D.; Miji V., Energetska efikasnost, 2004.
- Energetska efikasnost zgrada Metodologija energetskog pregleda i prorauna indikatora EE, Mainski
fakultet i Arhitektonski fakultet, Podgorica, 2011.
- Vujadinovi-Kulinovi M.; Gligori B., Prirunik za sprovoenje energetskih pregleda zgrada, Podgorica,
2011.
Napomena:
1. Raunar 1

uenja.
236
- Zakljuna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz ocjena svih ishoda u tom k,lasifikacionom
periodu.
periodima.


- Uvod u energetiku
Napomena:

- Komunikacija na stranom jeziku (razumijevanje strune terminologije prilikom istraivanja pojmova na
internetu)
- Matematika kompetencija i kompetencija iz oblasti tehnikih nauka i tehnologije (razvijanje logikog naina
razmiljanja u cilju pronalaenja rjeenja za unapreenje energetske efikasnosti)
upotrebe podataka)
237
3.3.6. MEHATRONIKA
Oblici nastave
Kreditna
Razred Ukupno
Vjebe
nastava nastava
IV 66 66 3
2. Cilj modula:
- Upoznavanje sa mogunostima i primjenom mehatronikog sistema, njegovim osobinama i karakteristikama
osnovnih elemenata koji ine njegovu strukturu. Osposobljavanje za prepoznavanje znaaja mehatronikog
sistema u svim granama automatizacije. Razvijanje preciznosti, kreativnosti, kritikog miljenja, pozitivnog
odnosa prema struci i podsticanje na timski rad.
3. Ishodi uenja
1. Uoi ulogu mehatronike u savremenom okruenju
2. Predstavi primjenu elektronskih kola u mehatronici
3. Analizira upotrebu mikrokontrolera i PLC-a u sistemu upravljanja
4. Analizira karakteristike i princip rada senzora
5. Uoi znaaj primjene elektrinih aktuatora u mehatronikim ureajima
6. Uoi znaaj hidraulinih i pneumatskih sistema u mehatronici
7. Identifikuje potrebu za robotikom u mehatronici
238

Uoi ulogu mehatronike u savremenom okruenju

1. Objasni znaaj mehatronike za izradu modernog

tehnolokog proizvoda
Oblasti mehatronike: mainstvo, elektronika,

2. Navede osnovne oblasti mehatronike
softversko inenjerstvo, automatsko upravljanje
3. Uporedi tradicionalni sistem sa mehatronikim

sistemom
Osobine: funkcionalno meudjelovanje, prostorno

4. Navede osobine mehatronikog proizvoda povezivanje, inteligencija, prilagodljivost,
multifunkcionalnost, tehnoloka meuzavisnost
5. Prezentuje primjere primjene mehatronike, koristei

Izvori: literatura i internet
dostupne izvore
Predloene teme
- Mainstvo
- Elektronika
- Softversko inenjerstvo
- Automatsko upravljanje
239

Predstavi primjenu elektronskih kola u mehatronici

1. Opie princip rada operacionog pojaavaa
2. Opie ulogu pojedinih vrsta filtara u elektronskom Vrste filtara: filtar propusnik opsega visokih
kolu uestanosti i filtar propusnik opsega niskih uestanosti
3. Opie znaaj i primjenu integrisanog kola (IC kolo)
u mehatronici
4. Nacrta blok emu razliitih vrsta konvertora Vrste konvertora: A/D i D/A konvertor
uspjeno realizovao kriterijume od 1 do 4 .
Predloene teme
- Elektronske komponente
- Operacioni pojaavai
- Filtri
- Integrisana kola
- Konvertori
240

Analizira upotrebu mikrokontrolera i PLC-a u sistemu upravljanja

1. Navede razloge za korienje mikrokontrolera i

PLC-a u sistemima upravljanja
Elementi: A/D konvertor, D/A konvertor, brojai,

tajmeri, magistrale komunikacije, GPIO-general
2. Nabroji mogue elemente mikrokontrolera
purpose input-output, memorija, senzor temperature i
dr.
3. Opie moguu ulogu zadatog elementa

mikrokotrolera u sistemu upravljanja
4. Opie pojam programabilnog logikog kontrolera

(PLC)
5. Prezentuje rjeavanje zadatog problema

korienjem dijagrama ljestvice
6. Prezentuje razliite tipove PLC-a u automatizaciji,

korienjem dostupnih izvora
Predloene teme
- Mikroprocesori
- Programabilni logiki kontroleri (PLC)
- Personalni raunar (PC)
241

Analizira karakteristike i princip rada senzora

1. Nabroji fizike veliine i pojave koje se mjere Fizike veliine: vrijeme, temperatura, ugao, duina,
senzorima jaina svjetlosti, vlanost, pritisak, sila i dr.
2. Opie pretvaranje zadate fizike veliine u mjerljivu
elektrinu veliinu
3. Opie princip rada zadatog senzora
Karakteristike senzora: opseg, greka, tanost,

4. Opie osnovne karaktaristike zadatog senzora osjetljivost, histerezis, ponovljivost, rezolucija,
stabilnost
5. Prezentuje funkcionalnu ulogu zadatog senzora u

mehatronikom ureaju, koristei dostupne izvore
Predloene teme
- Senzori
242

Uoi znaaj primjene elektrinih aktuatora u mehatronikim ureajima

1. Opie ulogu i vrste aktuatora
Vrste: motori jednosmjerne struje i motori naizmjenine

2. Navede vrste elektromagnetnh aktuatora
struje
3. Opie princip rada step motora
4. Opie princip rada servo motora
5. Prezentuje primjenu elektromagnetnog aktuatora u

mehatronikim ureajima, koristei dostupne izvore
Predloene teme
- Aktuatori
243

Uoi znaaj hidraulinih i pneumatskih sistema u mehatronici

1. Navede osnovne komponente hidraulinih Osnovne komponente hidraulinih sistema: pumpe,

sistema i njihovu ulogu aktuatori, ventili, akumulatori, razvodnici i dr.
Osnovne komponente pneumatskih sistema:

2. Navede osnovne komponente pneumatskih
kompresor, cilindri, motori, ventili, senzori, indikatori,
sistema i njihovu ulogu
brojai i dr.
3. Nacrta blok emu pneumatskog sistema upravljanja
4. Prezentuje primjenu hidraulinog i pneumatskog

sistema u mehatronici
Predloene teme
- Hidraulini sistem
- Pneumatski sistem
244

Identifikuje potrebu za robotikom u mehatronici

1. Opie primjenu robotike u mehatronici

2. Opie blok emu robotskog sistema i okruenja sa
vezama
Tipovi zglobova manipulatora: linearni, ortogonalni,
3. Nabroji tipove zglobova manipulatora
rotacioni, zavojni i obrtni
4. Opie sistem upravljanja robotima
Vrste robota: AGV (Automated Guided Vehicles)

5. Prezentuje razliite vrste robota, koristei
Automatski voena vozila, humanoidni i personalni
dostupne izvore
roboti, roboti u medicini, kuni, istraivaki
Predloene teme
- Robotika
245

- Modul Mehatronika je osmiljen sa ciljem da uenici stiu teorijska znanja, a nastava se realizuje sa cijelim
odjeljenjem. Prilikom realizacije ovog modula uenike treba motivisati na aktivno uenje, samostalni rad i rad
u grupi. Preporuuje se upotreba pokaznih sredstava za kvalitetnije razumijevanje navedenih ishoda uenja,
gdje je to mogue, kao i upotreba internet prezentacija i dostupnih izvora koji e omoguiti bolje
razumijevanje teorijskih znanja. Nastava treba da bude aktivna, sa ukljuivanjem svih uenika.
- U radu sa darovitim uenicima treba zadavati prezentacije (pojedinano ili u grupi) koje podstiu na razvijanje
istraivakih sposobnosti, razvijanje svijesti o timskom radu, razvijanje prezenterskih sposobnosti,
karijerne orijentacije. Takoe, preporuuje se da u radu sa darovitim uenicima, nastavnik moe da koristi vii
taksonomski nivo u odnosu na preporueni, kao i proirene ishode uenja, proirujui interesovanja za oblasti
koje su opisane u ovom modulu.

- ukanovi M.; Marku-Mijanovi M.; Gavrilovski V.; Jovanova J., Uvod u mehatroniku, Univerzitet Crne Gore,
Mainski fakultet, Podgorica, 2013.
- Korbar R., Pneumatika i hidraulika, Veleuilite u Karlovcu, Karlovac, 2007.
- Nikoli G.; Martinovi D.; Petkovi M.; Peki D.; Obradovi S., Automatsko upravljanje razvodnim
postrojenjima, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1999.
- Sandin P.E., Robot Mechanisms and Mechanical Devices Illustrated, McGraw-Hill, 2003, ISBN 0-07-141200-
X.
- Dr. Popovi M., Senzori i merenja, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Srpsko Sarajevo, 2004.
- Alciatore D.G., Histand M.B., Indtroduction to Mechatronics and Measurement System, McGraw-Hill, Boston,
2007, ISBN 007-125407-02.
Napomena:
1. Raunar 1

uenja.
periodu.
periodima.
246


Napomena:

primjene automatizacije u elektroenergetici)
247
3.3.7. POSLOVNA PSIHOLOGIJA
Vrste nastave
Kreditna
Razred Ukupno
Vjebe
nastava nastava
IV 46 20 66 4
2. Cilj modula:
- Osposobljavanje za primjenu osnovnih tehnika uspjene komunikacije i pravila za rjeavanje konfliktnih
situacija, pripremu, organizaciju i voenje poslovnih sastanaka, organizaciju promotivnih aktivnosti iz domena
svoga rada i rukovoenje radom manje radne grupe. Podsticanje razumijevanja i prihvatanja razliitosti u cilju
ostvarivanja pozitivne interakcije u poslovnom okruenju.
3. Ishodi uenja
1. Identifikuje znaaj razliitih inilaca u razvoju psihikog ivota ovjeka i svoju odgovornost za lini
razvoj, uspjeniji ivot i rad
2. Analizira nain formiranja i mijenjanja stavova, predrasuda i stereotipa
3. Primijeni osnovne tehnike uspjene komunikacije i pravila za rjeavanje konfliktnih situacija
4. Primijeni tehnike uspjenog pregovaranja tokom organizacije i voenja poslovnih sastanaka
5. Organizuje rad male radne grupe
6. Organizuje promotivne poslovne aktivnosti u domenu svog rada
248

Identifikuje ulogu razliitih inilaca u razvoju psihikog ivota ovjeka i svoju odgovornost za lini razvoj,
uspjeniji ivot i rad

1. Objasni bioloke osnove psihikog ivota ovjeka, Psihiki procesi: intelektualni, emocionalni i
uticaj psihikih procesa i spoljanjih faktora na motivacioni
razvoj i ponaanje linosti Spoljanji faktori: sredinski uticaji, faktori socijalizacije
2. Objasni nastanak emocija prema prema Vrste emocija: jednostavne i sloene

kognitivno-emocionalnoj teoriji, vrste emocija i
znaaj kontrole emocionalnih doivljaja
3. Objasni razlike u osobinama, intenzitetu i brzini

smjenjivanja emocija kod razliitih tipova
temperamenta prema Hipokratovoj teoriji
4. Objasni osobine ekstraverzije i introverzije prema

Jungovoj tipologiji linosti
5. Navede primjere pozitivnih reakcija na frustracije i Odbrambeni mehanizmi: negiranje, projekcija,

primjere pojedinanih odbrambenih mehanizama identifikacija, poricanje, racionalizacija, potiskivanje,
prema radnom zadatku regresija
6. Prepozna odbrambene mehanizame, tipove

temperamenta, tipove linosti prema Jungovoj
tipologiji na konkretnim primjerima
7. Obrazloi znaaj, ulogu i aktivnosti pojedinca u

podsticanju vlastitog psihikog razvoja, uspjenije
socijalne interakcije i ostvarivanja linih i
profesionalnih ciljeva
8. Izradi plan vlastitih ciljeva linog i profesionalnog

razvoja i plan njihovog dostizanja
U cilju provjeravanja dostignutosti ishoda uenja, potreban je usmeni ili pisani dokaz da je uenik uspjeno
realizovao kriterijume od 1, 2, 3, 4, 5 i 7. Za kriterijume 6 i 8 potrebne su ispravno uraene vjebe sa usmenim
obrazloenjem.
Predloene teme
- Psihiki procesi i osobine

- Emocionalna inteligencija
- Faktori psihickog razvoja-uticaj licne odgovornosti
249

Analizira nain formiranja i mijenjanja stavova, predrasuda i stereotipa

1. Objasni nastanak, osobine i funkciju stava
2. Navede mogunosti ispitivanja i mijenjanja stavova
3. Navede karakteristike i funkciju predrasuda
4. Navede primjere stereotipa
5. Prepozna predrasude i stereotipe na zadatim

primjerima
6. Uoi sopstvene predrasude i stereotipe i njihovu

fukciju
7. Prepozna porijeklo sopstvenih predrasuda
realizovao kriterijume od 1 do 4. Za kriterijume od 5 do 7 potrebne su ispravno uraene vjebe sa usmenim
obrazloenjem.
Predloene teme
- Karakteristike stavova
- Predrasude i njihova funkcija
- Stereotipi
- Stvaranje stavova
- Ispitivanje stavova
- Mijenjanje stavova i predrasuda
250

Primijeni osnovne tehnike uspjene komunikacije i pravila za rjeavanje konfliktinih situacija

1. Objasni pojam i model komunikacione teorije
2. Objasni karakteristike, meuzavisnost verbalne i Uzroci smetnji u verbalnom komuniciranju: buka u

neverbalne komunikacije i uzroke smetnji u komunikacionom kanalu, pridavanje razliitog znaenja
verbalnom komuniciranju verbalnim simbolima od strane poiljaoca i primaoca
poruke, neusklaenost verbalnih i neverbalnih znakova
3. Opie vjetine za uspjenu komunikaciju Vjetine: aktivno sluanje, asertivnost, Ja poruke
Uzroci konfliktnih situacija: interesi, vrijednosti,

4. Objasni dinamiku, uzorke konfliktnih situacija i informacije/podaci, strukture, meusobni odnosi
preporuke za upotrebu razliitih stilova rjeavanja
konflikata Stilovi rjeavanja konflikta: takmienje, saradnja,
izbjegavanje, prilagoavanje, kompromis
5. Analizira zadatu konfliktnu situaciju u radnim

uslovima s razliitih aspekata i predlae rjeenja za
njeno razrijeavanje
6. Demonstrira asertivnost u govoru i upotrebu

razliitih stilova za rjeavanje konfliktnih situacija u
simuliranom radnom okruenju
realizovao kriterijume od 1 do 4. Za kriterijume 5 i 6 potrebne su ispravno uraene vjebe sa usmenim
obrazloenjem.
Predloene teme
- Komunikacija teorija komunikacije, vrste komunikacije

- Poslovni razgovor
- Vjetine uspjene komunikacije
- Rjeavanje konfliktnih situacija
- Interpersonalni konflikti
- Asertivni govor i asertivno ponaanje
251

Primijeni tehnike uspjenog pregovaranja tokom organizacije i voenja poslovnih sastanaka

1. Navede naela od kojih zavisi uspjean poslovni

razgovor
2. Objasni faze poslovnog razgovora
Naini identifikacije: posmatranje, sluanje,

3. Navede osnovne karakteristike i naine postavljanje pitanja i dr.
identifikacije razliitih pregovarakih stilova Pregovaraki stilovi: slualac, stvaralac, aktivista
mislilac i dr.
4. Objasni razliite stilove pristupa konfliktu prilikom Razliiti stilovi: rjeavanje problema, kompromis,
pregovaranja izbjegavanje, dominacija i dr.
Principi pregovaranja: principijelno pregovaranje,

5. Objasni principe pregovaranja i inioce na koje odvajanje ljudi od problema, fokusiranje na interese ne
treba obratiti panju u razliitim fazama na pozicije, pronalaenje rjeenja usmjerenih na
pregovaranja do pronalaenja kooperativnog zajedniku dobit, insistiranje na upotrebi objektivnih
rjeenja kriterijuma i dr.
Faze: prije, u toku i poslije pregovora
6. Identifikuje svoj pregovaraki stil, prednosti,

nedostatke i mjere za njegovo unapreenje
7. Analizira pozitivne i negativne strane razliitih

pristupa rjeavanja konflikata prilikom pregovaranja
i upotrebe pregovarakih stilova na konkretnom
primjeru
8. Demonstrira tehnike uspjenog voenja poslovnog

sastanka i pregovaranja u simuliranoj radnoj
situaciji
uspjeno realizovao kriterijume od 1 do 5. Za kriterijume od 6 do 8, potrebne su ispravno uraene vjebe sa
Predloene teme
- Proces, stilovi i faze pregovaranja

- Principi i tehnike pregovaranja
252

Organizuje rad male radne grupe

1. Navede specifinosti razliitih vrsta grupa, pojam,

funkcije i uloge u grupi
Aktivnosti: analiza radnih zadataka, odreivanje uloga

u timu, izbor lanova tima, stvaranje klime povjerenja,
saradnje i podrke, odreivanje strategije rada,
2. Objasni najznaajnije aktivnosti u procesu delegiranje zadataka
izgradnje i organizacije tima i timskog rada i
vjetine potrebne za efikasniji rad u timu Vjetine: razmjena ideja u grupi, uvaavanje razliitosti
u radnom iskustvu, znanju, miljenju, uenje iz
konstruktivne kritike, preduzimanje svog dijela
odgovornosti, saradanja ka dostizanju zajednikog cilja
Pretpostavke: adekvatan izbor lanova tima,

ohrabrivanje razliitih miljenja, njegovanje fokusirane
aktivnosti, podsticanje kreativnosti, visok stepen
3. Opie pretpostavke za uspjeno funkcionisanje integracije, favorizovanje otvorene komunikacije i dr.
timova, karakteristike uspjenog rukovodioca i
Karakteristike uspjenog rukovodioca: spremnost
razliite stilove rukovoenja
za rjeavanje izazova, problema, pomaganje drugima
prilikom rada, podsticanje na zajedniki rad i saradnju,
primjer drugima
4. Analizira stilove i faze voenja grupnog odluivanja
Pokazatelji uspjenog rada radne grupe: radni

5. Objasni pokazatelje uspjenog rada radne rezultati, ouvana pozitivna atmosfera, smanjeni nivo
grupe stresa sa aspekta ouvanja mentalnog zdravlja lanova
radne grupe i dr.
6. Demonstrira primjenu vjetina timskog rada u

konkretnim radnim situacijama
7. Demonstrira tehnike motivisanja lanova radne

grupe u simuliranoj radnoj situaciji
8. Demonstrira konstruktivne modele ponaanja

tokom poslovnog sastanka u simuliranoj radnoj
situaciji
uspjeno realizovao kriterijume od 1 do 5. Za kriterijume od 6 do 8 potrebne su ispravno uraene vjebe sa
253

Organizuje rad male radne grupe

Predloene teme
- Grupa i vrste grupa

- Uloge i poloaji u grupi
- Predpostavke uspjenog funkcionisanja timova
- Tim i timski rad
- Stilovi rukovoenja
- Odluivanje u grupi
- Tehnike samomotivacije i motivacije lanova grupe
254

Organizuje promotivne poslovne aktivnosti u domenu svog rada

1. Navede pojam i faze razvoja marketinga
2. Objasni pojedinane oblike organizovanja

promotivnih aktivnosti prema zadatku
3. Objasni faktore koji utiu na opaanje i pamenje

reklamne poruke
4. Analizira motivacioni nivo zadate reklamne poruke
5. Analizira znaaj psiholokih saznanja u plasiranju

proizvoda i usluga na tritu
6. Objasni metode i funkcije istraivanja trita
7. Kreira reklamnu poruku za odreeni proizvod ili

uslugu za odreenu ciljnu grupu
uspjeno realizovao kriterijume 1, 2, 3 i 6. Za kriterijume 4, 5, i 7 potrebne su ispravno uraene vjebe sa
Predloene teme
- Pojam i razvoj marketinga

- Oblici organizovanja promotivnih aktivnosti
- Opaanje i pamenje reklamne poruke
- Plasman proizvoda i usluga na tritu
- Istraivanje trita
255

- Modul Poslovna psihologija koncipiran je tako da uenicima omoguava sticanje teorijskih i primijenjenih
znanja kroz asove teorije i vjebi.
- Teorijski dio nastave treba izvoditi sa cijelim odjeljenjem, uz primjenu aktivnih oblika nastave interaktivnih
predavanja, rada u parovima i malim grupama, samostalnog rada i istraivanja uenika na asu.
- Za ove asove neophodna je priprema nastavnika u dijelu prepoznavanja i prezentovanja uenicima situacija
iz domena rada kroz koje uenici mogu da vjebaju razliite pristupe razliitim situacijama i da shvate da se
komunikacione tehnike ue kroz vjebu i primjenu. Zavisno od tipa situacija i zadataka, na samim asovima
vjebi moe se organizovati samo demonstracija/simulacija, a uenicima se u vidu malog projekta za rad u
grupama zadati konkretan zadatak.
- Osim upisivanja ocjena u dnevnik, poeljno je voditi sopstvenu evidenciju o dostignutosti ishoda uenja svih
uenika, za svaki kriterijum gdje je to predvieno, posebno u cilju kontinuiranog praenja napredovanja
uenika.
preporueni, kao i proirene ishode uenja, usmjeravajui darovite uenike na zakljuivanje, razvijanje
sposobnosti analize i sinteze, kreativnosti i pozitivnog odnosa prema oblastima koje ih interesuju.
- Nastavnik bi trebalo da podstie na razvoj njihovih sposobnosti i interesovanja u cilju pravilne karijerne
orijentacije.

- Backovi A., Psihologija, udbenik za II razred srednjih strunih kola, Centar za struno obrazovanje,
Podgorica, 2008.
- arenac R., Rjeavanje konfliktnih situacija, prirunik, Uprava za kadrove, Podgorica, oktobar 2006.
- arenac R., Pavlii N., Begu B., Pregovaranje i pregovarake vjetine, Uprava za kadrove, Podgorica,
2006.
- Rot N., Opta psihologija, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1985.
- Rot N., Psihologija linosti, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1985.
- Rot., Psihologija grupe, Zavod za udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1985.
- Mandi T., Komunikologija, Clio, 2003.
- Daniel G., Emocionalna inteligencija u poslu, MEP, Zagreb, 2000.
- etkovi.J., Begu B., Stevanovi V., Vjetine komunikacije sa strankama, Uprava za kadrove, Podgorica,
2006.
- Vasi M., Timovi i timski rad, Zavod distrofiara, Banja Luka, 2004.
- ulak F.; Petz B., Psihologija prodaje, kolska knjiga, Zagreb, 2004.
- Richard D., Super prodava-psihologija prodaje, M.E.P. Consult, d.o.o., Zagreb, 2003.
Napomena:
Redni broj Opis alati, instrumeni i ureaji Kom.
1. Raunar 1
256

uenja.
periodu.
periodima.


- Preduzetnitvo
Napomena:

- Komunikacija na maternjem jeziku (upotreba strune terminologije u usmenoj formi, izraavanje vlastitih
argumenata i zakljuaka na uvjerljiv nain)
- Matematika kompetencija i kompetencija iz oblasti tehnikih nauka i tehnologije (razvijanje matematikog
naina razmiljanja u rjeavanju praktinih problema)
- Uiti kako uiti (podsticanje uenika na samostalni rad i istraivanje na zadatu temu)
- Socijalna i graanska kompetencija (razvijanje sposobnosti za timski rad i saradnju; podsticanje odgovornosti
i podjele zadataka)
- Smisao za inicijativu i preduzetnitvo (razvijanje sposobnosti davanja inicijative, planiranja i organizovanja)
- Kulturoloka svijest i ekspresija (razvijanje sposobnosti kreativnog izraavanja, uporeivanje svog miljenja
sa miljenjem drugih)
257
4. STRUNI ISPIT
Struni ispit se organizuje u skladu sa zakonom i odgovarajuim pravilnikom
4.1. ISPITNI KATALOG ZA STRUNU TEORIJU
1. Moduli na osnovu kojih je uraen ispitni katalog za strunu teoriju:

- Uvod u energetiku
2. Cilj ispita: Provjera nivoa postignua ishoda uenja definisanih u modulima koji ine strunu teoriju od
znaaja za kvalifikaciju nivoa obrazovanja Elektrotehniar/ Elektrotehniarka energetike.
3. Sadraj provjere (ishodi i kriterijumi za provjeru dostignutosti ishoda uenja)
Ishodi uenja
Kriterijumi za provjeru dostignutosti ishoda uenja
Uenik treba da dokae da je
Uenik treba da:
sposoban da:
Identifikuje mjere bezbjednosti u - Navede podjelu i oblike energije

elektroenergetici i njen uticaj na
Podjela i oblici energije: akumulisana i prelazna;
okolinu
primarna, transformisana i korisna; konvencionalna i
nekonvencionalna; obnovljiva i neobnovljiva
- Navede znaaj energetike za razvoj drutva i korelaciju sa ekonomijom i
ekologijom
Znaaj energetike: lokalni, regionalni, globalni
- Nabroji mogue izvore opasnosti od napona pri radu u
elektroenergetskim objektima
Mogui izvori opasnosti: direktni dodir djelova pod
naponom, pribliavanje ureajima pod visokim naponom,
previsoki napon dodira i koraka, elektrini luk, uticaj
elektrinog i magnetskog polja, atmosferski prenaponi i dr.
- Nabroji lina zatitna sredstva za rad u elektroenergetskim objektima
Lina zatitna sredstva: zatitno odijelo, ljem, zatitne
naoare, zatitne rukavice, zatitna obua, sigurnosni
pojas, antifon slualice i dr.
- Definie vrste radova i zatitne procedure pri radu u elektroenergetskim
objektima
Vrste radova: radovi u beznaponskom stanju, radovi u
blizini napona, radovi pod naponom i dr.
Zatitne procedure: provjeravanje uklopnog stanja
258
Ishodi uenja
Uenik treba da:
sposoban da:
opreme, postavljanje zatitne ograde i postolja,
postavljanje oznaka upozorenja i zabrane i dr.
Primijeni zakonitosti - Uradi raunske primjere primjenjujui osnovni zakon elektrostatike

elektrostatike, zakone u kolima
Osnovni zakon elektrostatike: Kulonov zakon
jednosmjerne struje i
elektromagnetizma, u cilju - Objasni kapacitivnost ploastog kondenzatora
rjeavanja elementarnih - Izrauna ekvivalentnu kapacitivnost za zadate veze kondenzatora u
problemskih zadataka grupe na konkretnim primjerima
Veze kondenzatora: redna, paralelna i mjeovita veza
- Definie elektrinu otpornost i provodnost
- Definie osnovne zakone jednosmjerne struje
Osnovni zakoni jednosmjerne struje: Omov zakon,
Dulov zakon
- Definie Kirhofove zakone
Kirhofovi zakoni: I Kirhofov zakon i II Kirhofov zakon
- Izrauna ekvivalentnu otpornost veza otpornika u grupe
Veze otpornika u grupe: redna, paralelna i mjeovita
- Definie osnovne elektromagnetne pojave
Osnovne elektromagnetne pojave: magnetno polje i
magnetna indukcija
- Izrauna karakteristine parametre u kolima sa transformatorom
Karakteristine parametri: odnos transformacije, napon
primara i sekundara, struja primara i sekundara i dr.
Primijeni zakone vremenski - Odredi parametre naizmjeninih veliina, na osnovu grafika

promjenljivog elektrinog i
Naizmjenine veliine: napon i struja
magnetnog polja
Parametri naizmjeninih veliina: trenutna, maksimalna,
srednja i efektivna vrijednost naizmjenine veliine,
perioda, frekvencija, kruna frekvencija, poetna faza
- Objasni karakteristike kola naizmjenine struje sa idealnim elementom
Idealni element: idealni otpornik, idealni kalem, idealni
kondenzator
- Definie snage u kolima naizmjenine struje
Snage: aktivna, reaktivna i prividna snaga
- Izrauna impedanse redne i paralelne veze elemenata, na konkretnom
primjeru
- Izrauna snage u kolima naizmjenine struje sa rednom i paralelnom
vezom elemenata na konkretnom primjeru
259
Ishodi uenja
Uenik treba da:
sposoban da:
- Izrauna snagu trofaznog sistema, na jednostavnom primjeru
Izvri izbor elemenata elektrinih - Opie konstrukcione elemente, pribor i oznake izolovanih provodnika i
instalacija u cilju kvalitetnog niskonaponskih kablova
izvoenja elektrinih instalacija u
Konstrukcioni elementi: provodnik, izolacija, jezgro, plat,
skladu sa tehnikom regulativom
omota i armatura
Pribor za niskonaponske kablove: kablovska glava,
kablovska kapa, kablovska spojnica, kablovska papuica,
instalacione cijevi
- Opie princip rada instalacionih osiguraa
Instalacioni osigurai: topljivi (D i NV) i automatski
osigurai
- Objasni princip rada instalacionih prekidaa
Instalacioni prekidai: jednopolni, dvopolni, naizmjenini,
unakrsni, stepenini, impulsni, grupni, taster, potezni,
modularni, regulatori rasvjete, senzori pokreta
- Opie vrste brojila elektrine energije
Vrste brojila elektrine energije: brojila aktivne, reaktivne
i ukupne energije, maxigraf brojila, jednotarifna, dvotarifna
indukciona i elektronska brojila
- Opie elemente i vrste uzemljenja
Elementi uzemljenja: uzemljivake pocinane trake,
elementi za ukrtanje, obujmica za cijev
Vrste uzemljenja: zatitno, pogonsko, gromobransko i
zdrueno
- Opie elemente gromobranske instalacije
vodovi, mjerna mjesta, uzemljenje
- Opie zone instalacionog razvoda definisane tehnikom regulativom za
razliite vrste prostorija
- Objasni vrste elektriih razvoda
Vrste elektrinih razvoda: pod malterom, na malteru, na
noseim konstrukcijama, u kanalima, u podu, u sputenom
plafonu, sabirniki razvod, razvod u mokrim prostorijama i
razvod u prostorijama ugroenim od poara i eksplozije
Identifikuje elemente rasvjete i - Objasni vrste zatita od direktnog dodira djelova pod naponom
elemente zatite i rezervnog
Vrste zatita od direktnog dodira djelova pod
napajanja u cilju pravilnog i
naponom: izolovanje, pregrade, kuita, prepreke,
sigurnog korienja elektrine
stavljanje van dohvata ruke
energije
- Objasni vrste zatita od indirektnog dodira djelova pod naponom
260
Ishodi uenja
Uenik treba da:
sposoban da:
Vrste zatita od indirektnog dodira djelova pod
naponom: automatskim iskljuenjem napajanja (ZUDS),
upotreba ureaja klase II, postavljanje u izolovane
prostorije, lokalnim izjednaavanjem potencijala i
elektrinim odvajanjem
- Opie ulogu i djelove svjetiljki
Svjetiljke: svjetiljke sa fluorescentnim cijevima, reflektori,
difuzne svjetiljke, plafonjerke, zidne svjetiljke, reflektori,
lusteri
- Opie vrste rezervnog napajanja
Vrste rezervnog napajanja: agregat, akumulator i dr.
- Opie uzroke paljenja eksplozivnih smjea
- Odredi zone opasnosti u zavisnosti od vrste izvora opasnosti
- Opie nain rada panik svjetiljke
Prati rad, odrava i ispituje - Navede osnovne elemente elektromotornih pogona i njihovu ulogu
elemente elektromotornih pogona
Elementi elektromotornih pogona: elektromotori, radni
mehanizmi, spreni elementi izmeu elektromotora i
radnog mehanizma
- Opie reime rada elektromotornih pogona
Reimi rada: trajni, kratkotrajni, intermitentni, radni
(motorski), koioni (generatorsko, elektrodinamiko,
protivstrujno koenje)
- Opie konstrukcione elemente asinhronih maina
Konstrukcioni elementi: stator, rotor, osovina, leajevi,
kuite, prikljuna ploica i dr.
- Objasni princip i reime rada asinhrone maine
- Opie vrste i konstrukcione elemente sinhronih maina
- Objasni princip i reime rada sinhrone maine
- Opie konstrukcione elemente maina jednosmjerne struje
Konstrukcioni elementi: stator, rotor, osovina, leajevi,
kuite, prikljuna ploica, kolektor, etkice i dr.
- Objasni princip i reime rada maina jednosmjerne struje
- Objasni metode nadzora i praenja rada elektromotornih pogona
Metode nadzora i praenja rada: vizuelni pregled,
oitavanje mjernih instrumenata i dr.
- Objasni ciljeve, znaaj i vrste odravanja elektro opreme i ureaja u
elektromotornim pogonima
Vrste odravanja: preventivno, korektivno, odravanje
261
Ishodi uenja
Uenik treba da:
sposoban da:
prema stanju (kombinovano)
Analizira vrste, principe rada,
- Opie strukturu elektroenergetskog sistema i osnovne karakteristike
djelove i energetske karakteristike
podsistema
postrojenja za proizvodnju
elektrine energije. Podsistemi: proizvodnja, prenos, distribucija i potronja
- Navede standardne napone i naponske nivoe u elektroenergetskom
sistemu
Naponski nivoi: niski napon (NN), srednji napon (SN),
visoki napon (VN), veoma visoki napon (VVN)
- Navede vrste konvencionalnih izvora elektrine energije i njihove
specifinosti
hidroelektrane, termoelektrane na fosilna goriva i nuklearne
termoelektrane (fisija)
- Opie vrste, princip rada i glavne djelove hidroelektrana
Vrste hidroelektrana: akumulacione, protone,
reverzibilne
Djelovi hidroelektrane: brana, zahvat, dovod vode,
vodostan, cjevovod pod pritiskom, mainska zgrada, vodna
turbina, generator, odvodni organi, razvodno postrojenje
- Opie vrste, princip rada, konvencionalnih termoelektrana
Osnovna podjela konvencionalnih termoelektrana:
termoelektrane na fosilna goriva i nuklearne elektrane
Vrste termoelektrana: parne, gasne i dizel
Djelovi termoelektrana: kotlovsko postrojenje, agregat
(turbina i generator), kondenzatorsko postrojenje, pumpe,
rezervoar, pomona postrojenja, razvodno postrojenje
- Navede vrste nekonvencionalnih izvora elektrine energije i njihove
specifinosti
Nekonvencionalni izvori elektrine energije: solarne
elektrane (termalne i PV), vjetroelektrane, geotermalne
elektrane, elektrane na plimu i osjeku, elektrane na morske
talase, elektrane na biomasu, nuklearne termoelektrane
- Opie osnovne karakteristike elektrana u Crnoj Gori
- Uporedi hidroelektrane i termoelektrane, sa aspekta uticaja na ivotnu
sredinu
Analizira ulogu, vrste,
- Opie podjelu i vrste visokonaponskih razvodnih postrojenja
karakteristike i elemente
visokonaponskih razvodnih Podjela visokonaponskih razvodnih postrojenja: prema
postrojenja namjeni, naponu i izvedbi
Vrste razvodnih postrojenja: transformatorska i
262
Ishodi uenja
Uenik treba da:
sposoban da:
rasklopna; visokonaponska i srednjenaponska; postrojenja
u zgradama i na otvorenom prostoru, otvorena i oklopljena
- Navede osnovne karakteristike elemenata razvodnih postrojenja
Elementi razvodnih postrojenja: sabirnice, izolatori,
rastavljai, osigurai, prekidai, rastavne sklopke,
energetski transformatori, mjerni transformatori, prigunice,
odvodnici prenapona, zatitni, mjerni i signalni ureaji
- Objasni princip rada i konstrukciju transformatora
- Opie karakteristine reime transformatora
Karakteristini reimi transformatora: prazan hod, kratki
spoj, reim simetrinog optereenja
- Navede vrste transformatora u elektrinim mreama elektroenergetskog
sistema
Vrste transformatora: energetski transformatori
(generatorski blok, prenosni/ interkonektivni , distributivni),
specijalni energetski transformatori (tronamotajni,
autotransformatori, regulacioni ), mjerni transformatori
(naponski, strujni)
- Objasni pojave prenapona, vrste prenapona i prenaponsku zatitu u
Vrste prenapona: atmosferski i unutranji
- Opie elemente gromobranske instalacije visokonaposnkih razvodnih
postrojenja, njihovu ulogu i nain povezivanja
vodovi, mjerna mjesta, instalacije uzemljenja i dr.
- Navede elektrine i neelektrine veliine za praenje rada
elektroenergetske opreme i ureaja u visokonaponskim razvodnim
postrojenjima
Elektrine veliine: struja, napon, frekvencija, snaga,
faktor snage, otpornost i dr.
Neelektrine veliine: temperatura, pritisak, brzina
strujanja, koliina gasova u ulju, vibracije i dr.
- Objasni postupke ukljuenja i iskljuenja elemenata razvodnih postrojenja
- Navede vrste zatite glavnih elemenata razvodnih postrojenja
Analizira strukturu
- Definie elektrodistributivni sistem i njegovu strukturu
elektrodistributivnog sistema i
karakteristike distributivnih mrea - Navede podjele mrea elektrodistributivnih sistema i njihove osnovne
i njihovih elemenata karakteristike
Podjele mree elektrodistributivnog sistema: napojne i
distributivne, nadzemne i kablovske i dr.
- Opie osnovne konfiguracije distributivnih mrea
263
Ishodi uenja
Uenik treba da:
sposoban da:
Distributivne mree: mree srednjeg napona (10 kV, 20
kV) i mree niskog napona (0,4 kV)
- Navede vrste konzuma elektrodistributivnih sistema, njihove specifinosti
i osnovne karakteristike optereenja
Vrste konzuma: gradski, seoski, industrijski
Karakteristike optereenja konzuma: vrna snaga,
povrinska gustina optereenja, specifina optereenja,
dijagrami optereenja
- Izrauna vrno optereenje razliitih kategorija domainstava, za zadate
parametre optereenja domainstva
Kategorije domainstava: sa djeliminom, sa punom i
totalnom elektrifikacijom
- Izrauna faktor jednovremenosti i vrnu snagu grupe domainstava, za
zadate parametre optereenja i broj domainstava
- Opie vrste distributivnih transformatorskih stanica
Vrste distributivnih transformatorskih stanica: na
otvorenom, u posebno izgraenim objektima, tipske
(kontejnerske, montane, integrisane unutar zgrade),
stubne
- Opie elemente distributivnih nadzemnih vodova
Elementi distributivnih nadzemnih vodova: stubovi,
temelji, uzemljenje, fazni provodnici, zatitna uad,
izolatori, nosai izolatora, spojna, ovjesna i zatitna
oprema
- Opie podjelu distributivnih kablova prema naponskom
nivou
Distributivni kablovi: niskonaponski (0,4kV),
srednjenaponski (10 kV, 20 kV, 35 kV)
- Navede kablovski pribor i njegovu namjenu
Kablovski pribor: kablovske glave, spojnice, prikljune
kutije, kablovski ormari i kablovice
Analizira karakteristike elemenata
- Opie ulogu, elemente i osnovne karakteristike prenosnih mrea
prenosnih mrea
Elementi prenosnih mrea: visokonaponski
elektroenergetski vodovi i visokonaponska razvodna
postrojenja
- Navede elemente nadzemnih vodova i njihovu funkciju
Elementi nadzemnih vodova: fazni provodnici i zatitna
uad, stubovi, temelji, izolatori, spojni i zatitni pribor,
zatitna uad i uzemljenje
- Opie vrste i karakteristike stubova nadzemnih vodova
264
Ishodi uenja
Uenik treba da:
sposoban da:
Vrste stubova: nosei, zatezni, jednosistemski,
viesistemski, drveni, armirano-betonski, elini i dr.
- Opie vrste i karakteristike izolatorskih lanaca nadzemnih vodova
Vrste izolatorskih lanaca: kapasti, masivni, tapni,
kompozitni
- Definie parametre voda, parametre zamjenskih ema i zamjenske
eme voda
Parametri voda: aktivna otpornost, induktivnost,
kapacitivnost i odvodnost
Parametri zamjenskih ema voda: uzduna impedansa i
poprena admitansa
Zamjenske eme voda: "" zamjenska ema, ""
zamjenska ema, "I" zamjenska ema
- Opie klimatske uslove mjerodavne za mehaniki proraun nadzemnih
vodova
Klimatski uslovi: temperatura, dodati teret, djelovanje
vjetra, istovremeno djelovanje dodatog tereta i vjetra
- Navede elektromontane radove pri izgradnji visokonaponskih
nadzemnih vodova i redosljed njihovog izvoenja
Elektromontani radovi: montaa izolatorskih lanaca,
razvlaenje faznih provodnika i zatitne uadi,
privrivanje faznih provodnika na zateznim i noseim
stubovima, privrivanje zatitnog ueta i optikog kabla,
izrada mostova, montaa odstojnika
- Navede vrste odravanja visokonaponskih elektroenergetskih vodova
Vrste odravanja: preventivno (periodini pregledi, revizije
i remonti) i korektivno
- Navede karakteristike elektroprenosnog sistema Crne Gore
4. Tip ispita
5. Dozvoljena pomagala
- U skladu sa pitanjima i zadacima
6. Literatura i drugi izvori

- U skladu sa literaturom koja je definisana modulima na osnovu kojih je uraen Ispitni katalog za strunu
teoriju
265
7. Mjerila provjere
- Na osnovu kriterijuma za provjeru dostignutosti ishoda uenja, formiraju se ispitna pitanja i zadaci razliitog
tipa, na razliitom taksonomskom nivou, iz svih ishoda uenja.
Vrste pitanja/zadataka na testu:
- Pitanja/zadaci zatvorenog tipa
- Pitanja/zadaci viestrukog izbora (ponuena su tri ili etiri odgovora od kojih je jedan taan)
- Pitanja/zadaci alternativnog izbora (pitanja da - ne ili tano - netano)
- Pitanja/zadaci povezivanja (povezivanje odgovarajuih pojmova)
- Pitanja/zadaci otvorenog tipa
- Pitanja/zadaci kratkog odgovora (treba upisati rije, sintagmu, reenicu)
- Pitanja/zadaci produenog odgovora
- Pitanja/zadaci dopunjavanja
Obim zadataka na testu:
- Test se sastoji od pitanja/zadataka koji su povezani sa kriterijumima provjere dostignutosti ishoda uenja kao i
praktinim kriterijumima iji se pojedini segmenti izvoenja mogu provjeriti putem testa, a vezani su za
dostizanje ishoda uenja. Broj pitanja po ishodima na testu u odnosu na ukupan broj, usklaen je sa
zastupljenou ishoda koji su definisani u ispitnom katalogu.
266
4.2. ISPITNI KATALOG ZA STRUNI RAD
1. Moduli na osnovu kojih je uraen ispitni katalog za struni rad:

- Projektovanje distributvnih mrea i elektrinih instalacija
2. Cilj ispita:
- Provjera nivoa postignua ishoda uenja definisanih u modulima koji ine osnovu za izradu strunog rada.
- Provjera pravilne upotrebe strune terminologije, sposobnosti povezivanja teorijskih i praktinih znanja,
samostalnosti i sistematinosti u radu, racionalnog korienja, materijala, vremena i energije i poznavanja
propisa za obezbjeenje zatite na radu i zatite okoline.
3. Teme/Zadaci za struni rad

1. Analiza potencijala vjetra na podruju Crne Gore na osnovu raspoloivih baza
2. Analiza potencijala Sunca na podruju Crne Gore na osnovu raspoloivih baza
3. Izrada projekta distributivne transformatorske stanice
4. Izrada projekta distributivnog nadzemnog voda
5. Analiza dnevnog dijagrama optereenja elektroenergetskog sistema Crne Gore
6. Prognoza potronje elektrine energije elektroenergetskog sistema Crne Gore na osnovu podataka iz
prolosti
7. Izrada modela vjetroagregata
8. Izrada modela fotonaponskog sistema za punjenje akumulatora
9. Izrada modela mini hidroelektrane
10. Izrada modela transformatora sa izvedenim primarnim i sekundarnim izvodima
11. Izrada makete za demonstraciju regulacije brzine asinhronog motora
12. Izrada makete za demonstraciju putanja u rad asinhronog motora
13. Izrada makete za demonstraciju promjene smjera okretanja trofaznog asinhronog motora
14. Izrada makete za demonstraciju pokretanja elektromotornog pogona motorom jednosmjerne struje
15. Izrada makete za demonstraciju rada dvobrzinskog motora
16. Izrada modela kablovske spojnice
17. Izrada modela trofaznog kunog kablovskog prikljuka
18. Nadzidno povezivanje strujnog kruga monofazne prikljunice sa zatitnim kontaktom
19. Nadzidno povezivanje strujnog kruga osvjetljenja
20. Nadzidno povezivanje trofazne i monofazne prikljunice za vlane prostorije iz zajednike razvodne kutije
21. Izrada makete elektrine instalacije osvjetljenja sa naizmjeninim instalacionim prekidaima
22. Izrada makete spajanja dvije sijalice upotrebom serijskog instalacionog prekidaa
23. Povezivanje monofazne prikljunice bez zatitnog kontakta i sijalice sa pripadajuim instalacionim
prekidaem, u zajednikoj razvodnoj kutiji
24. Izrada modela prikljuenja sijalice na instalacioni prekida sa dimerom
25. Izrada modela prikljuenja svjetiljke sa IC (integrated circuit) senzorom za pokret
26. Montaa i povezivanje automatskih osiguraa, na razvodnoj tabli.
27. Montaa i povezivanje zatitnog ureaja diferencijalne struje (ZUDS), na razvodnoj tabli
28. Izrada modela instalacije osvjetljenja stepenita sa stepeninim automatom
29. Izrada projekta elektrine instalacije manjeg stambenog objekta
30. Izrada modela instalacije jednokorisnikog interfonskog kompleta
267
4. Tip ispita
5. Dozvoljena pomagala
- U skladu sa zadatkom
6. Literatura i drugi izvori

- U skladu sa literaturom koja je definisana modulima na osnovu kojih je uraen ispitni katalog za struni rad
7. Mjerila provjere
- Na osnovu predloenih tema/zadataka u Ispitnom katalogu za struni rad, formiraju se zadaci koje uenici
biraju u skladu sa pravilnikom koji regulie polaganje strunog ispita. Na osnovu izabranog zadatka, uenik
samostalno radi struni rad, u skladu sa uputstvom i nadzorom nastavnika - mentora. Ispitna komisija
odreuje poetak, zavretak i rok predaje strunih radova u skladu sa pravilnikom. Sastavni dio strunog
ispita je pisano i usmeno obrazloenje praktinog zadatka.
Struni rad se boduje na sljedei nain:
- Adekvatan izbor materijala, opreme, alata, zatitnih sredstava, metoda za analizu i dr. za realizaciju
praktinog zadatka 15%
- Struna razrada praktinog zadatka 40%
- Funkcionalnost i povezanost zadatka sa praktinom primjenom 15 %
- Pisano obrazloenje praktinog zadatka (teorijska obrada teme i opis toka izrade zadatka) 15%
- Usmeno obrazloenje praktinog zadatka 15%
268
5. NAIN IZVOENJA OBRAZOVNOG PROGRAMA

5.1. BROJ ASOVA PO GODINAMA OBRAZOVANJA I OBLICIMA NASTAVE
Broj asova kod kojih
Ukupno
Oblici nastave se odjeljenje dijeli na
asova
Razred
Redni
Naziv modula grupe
broj
T V P T V P
Struni moduli
1. Osnove elektrotehnike I I 180 108 36 36 - 36 36
2. Elektrine instalacije I 180 108 - 72 - - 72
3. Uvod u energetiku I 108 72 - 36 - - 36
4. Osnove elektrotehnike II II 180 108 36 36 - 36 36
5. Elektronika u elektroenergetici II 144 72 - 72 - - 72
6. II 144 72 - 72 - - 72
osvjetljenja
7. Proizvodnja elektrine energije II 72 72 - - - - -
8. III 108 36 - 72 - - 72
ureaja u domainstvu
9. Prenos elektrine energije III 108 72 - 36 - - 36
Visokonaponska razvodna
10. III 108 72 - 36 - - 36
postrojenja
11. Elektromotorni pogoni III 144 72 - 72 - - 72
Softverski alati za projektovanje u
12. III 72 6 66 - 6 66 -
elektroenergetici
13. Preduzetnitvo III 72 36 36 - - - -
14. Specijalne elektrine instalacije IV 99 33 - 66 - - 66
Distribucija i potronja elektrine
15. IV 132 66 33 33 - - 33
energije
Eksploatacija elektroenergetskih
16. IV 99 66 - 33 - - 33
sistema
Upravljanje elektromotornim
17. IV 132 99 - 33 - - 33
pogonima
Projektovanje distributivnih mrea
18. IV 99 15 18 66 - - 66
i elektrinih instalacija
19. Engleski jeziku u elektrotehnici IV 66 66 - - - - -
Izborni moduli
1. Elektrotehniki materijali II 72 72 - - - - -
Alternativni izvori elektrine
2. III 72 72 - - - - -
energije
Automatizacija proizvodnih
3. III 72 72 - - - - -
procesa
4. Procesna mjerenja III 72 36 - 36 - - 36
5. Energetska efikasnost IV 66 66 - - - - -
6. Mehatronika IV 66 66 - - - - -
7. Poslovna psihologja IV 66 46 20 - - - -
269
5.2. PRAKTINO OBRAZOVANJE I PROFESIONALNA PRAKSA
5.2.1. PRAKTINO OBRAZOVANJE (PRAKTINA NASTAVA PN) U KOLI I KOD POSLODAVCA

- Praktino obrazovanje se obavlja radi primjene teorijskih znanja u praksi i sticanja novih vjetina.
- Praktino obrazovanje se izvodi u objektima kole (radionice, kabineti ili laboratorije) i u objektima van kole
(ustanove ili privredna drtva)
Spisak modula u okviru kojih se realizuje praktino obrazovanje (praktina nastava PN) i broj asova u
koli i kod poslodavca:
Broj asova Ukupan

Redni Broj asova
Naziv modula Razred PN kod broj asova
broj PN u koli
poslodavca PN
1. Osnove elektrotehnike I I 36 - 36
2. Elektrine instalacije I 72 - 72
3. Uvod u energetiku I 36 - 36
Ukupno PN I razred 144 - 144
4. Osnove elektrotehnike II II 36 - 36
5. Elektronika u elektroenergetici II 72 - 72
6. II 72 - 72
osvjetljenja
Ukupno PN II razred 180 - 180
7. III 60 12 72
ureaja u domainstvu
8. Prenos elektrine energije III 30 6 36
9. Visokonaponska razvodna postrojenja III 24 12 36
10. Elektromotorni pogoni III 66 6 72
Ukupno PN III razred 180 36 216
11. Specijalne elektrine instalacije IV 54 12 66
12. Distribucija i potronja elektrine energije IV 21 12 33
13. Eksploatacija elektroenergetskih sistema IV 21 12 33
14. Upravljanje elektromotornim pogonima IV 27 6 33
Projektovanje distributivnih mrea i
15. IV 66 - 66
elektrinih instalacija
Ukupno PN IV razred 189 42 231
Ukupno PN I, II, III i IV razred 693 78 771
% zastupljenosti PN u odnosu na ukupan broj asova 15,4 1,7 17,1
Napomena:
Broj asova koji se realizuje kod poslodavca je dat okvirno. Minimalan broj asova koji se realizuje kod
poslodavca je po 36 u III i IV razredu.
270
5.2.2. PROFESIONALNA PRAKSA

- Profesionalna praksa izvodi se po pravilu nakon zavretka nastavne godine za uenike koji su praktino
obrazovanje ostvarili u objektima kole.
- Uenici I, II i III razreda nakon zavretka nastavne godine obavljaju profesionalnu praksu u trajanju od 10
dana, u skladu sa nastavnim planom. Profesionalna praksa izvodi se u odgovarajuim objektima
elektroenergetskih sistema, elektromotornih pogona, servisa elektrinih ureaja i dr.
- Za izradu programa profesionalne prakse i njenu realizaciju zaduena je kola. Program profesionalne prakse
mora biti u korelaciji sa programom strunih modula i praktinog obrazovanja koje se realizuje u okviru
modula. O realizaciji programa profesionalne prakse uenik je obavezan da vodi dnevnik profesionalne prakse.
U dnevnik, uenik po danima upisuje sadraje rada. Dnevnik profesionalne prakse potpisuje lice zadueno za
realizaciju programa. Podaci o profesionalnoj praksi (ime i prezime uenika, mjesto i vrijeme izvoenja)
evidentiraju se u posebnim rubrikama u odjeljenjskim knjigama).
- Profesionalna praksa se ne ocjenjuje, ali je uslov za zavretak razreda.
271
5.3. SLOBODNE / VANNASTAVNE AKTIVNOSTI
- U koli se organizuju slobodne, odnosno vannastavne aktivnosti uenika.

- Zadaci i program slobodnih, odnosno vannastavnih aktivnosti razrauju se godinjim programom rada kole.
- Slobodne, odnosno vannastavne aktivnosti uenika se ostvaruju putem: predavanja, strunih ekskurzija,
okruglih stolova, drutveno korisnog rada i drugih oblika.
- Uspjenost uenika na slobodnim, odnosno vannastavnim aktivnostima se ne ocjenjuje. kola je u obavezi da
za sve uenike organizuje najmanje 36 asova slobodnih odnosno vannastavnih aktivnosti godinje (33 asa u
IV razredu). Fond asova slobodnih odnosno vannastavnih aktivnosti ne ulazi u ukupan godinji fond asova iz
Nastavnog plana.
Okvirni program slobodnih, odnosno vannastavnih aktivnosti sastoji se iz tri cjeline:
- Sadraji vezani za opteobrazovno podruje: dani sporta, ekoloke aktivnosti, zdravi stilovi ivota, graansko
obrazovanje, filmske, pozorine, muzike predstave i likovne izlobe, posjeta istorijskim spomenicima,
muzejima, sajmu knjiga i dr.
- Obavezni sadraji vezani za struno podruje: strune ekskurzije, posjete institucijama i preduzeima koja su
struno vezana za obrazovni program, posjete sajmovima informatike, tehnike i nastavne tehnologije, uee
na strunim predavanjima i takmienjima u poznavanju odreenih oblasti, karijerna orijentacija i dr.
- Sadraji po izboru uenika: uee u raznim sekcijama (sportska, dramska, literarna, muzika, likovna,
informatika, prva pomo, saobraajni propisi, Internet klub, preduzetniki klub i dr.)
272
5.4. STRUNE EKSKURZIJE
- Strune ekskurzije treba da omogue uenicima uvid u tehniko-tehnoloko, proizvodno, usluno i radno
okruenje u stvarnim uslovima iz oblasti sa kojima nisu bili u mogunosti da se u potpunosti upoznaju u toku
praktinog obrazovanja. One omoguavaju uenicima dalju sociijalizaciju i razvoj pozitivnog odnosa prema
kvalifiaciji za koju se obrazuju. Imaju znaajnu ulogu i u profesionalnom informisanju i karijernom voenju.
- Strune ekskurzije se mogu organizovati kao kratkotrajne (1-3 sata), poludnevne i cjelodnevne. Mogu se
organizovati u razliitim periodina, u zavisnosti od faze realizacije modula ili oblasti. Strune ekskurzije se
planiraju u godinjem planu rada nastavnika odnosno strunih aktiva i dio su godinjeg plana rada kole.
- Nastavnici koji organizuju i realizuju strunu ekskurziju treba da:
- pripreme uenike za ekskurziju - da ih upoznaju sa ciljevima i sadrajem ekskurzije
- odrede nain izvoenja ekskurzije, njenu strukturu, nain obilaska, pitanja za nadlene osobe i dr.
- sistematizuju steena znanja uenika kroz zadatke, raspravu, refleksiju, prezentaciju i dr.
273
5.5. DODATNA I DOPUNSKA NASTAVA
- U koli se organizuje dodatna i dopunska nastava.

- Plan dodatne i dopunske nastave pripremaju nastavnici odnosno struni aktivi za svaki od modula ili grupu
modula i razrauju se u godinjem programu rada kole.
- Uenicima sa posebnim obrazovnim potrebama treba omoguiti punu socijalizaciju. U tom smislu nastavnici
treba da planiraju naine za pomo uenicima, u skladu sa iskazanim eljama i potrebama uenika i
individualinm razvojnim obrazovnim programom.
- Nadarenim uenicima treba organizovati dodatnu nastavu, pomoi im davanjem uputstava za individualno
savlaivanje gradiva, uputiti ih na dodatnu literaturu i druge izvore, pomoi im pri radu u laboratorijama i slino,
kao i organizovati dodatne asove.
- Za uenike koji postiu slabije rezultate u uenju treba organizovati dopunsku nastavu. Takoe, uenike sa
boljim uspjehom treba podsticati da pomau onim sa slabijim uspjehom i osmiljavati aktivnosti kroz koje se ta
pomo moe realizovati.
- Sve aktivnosti vezane za pomo uenicima treba da se nau u godinjem planu rada nastavnika.
274
6. NAIN PRILAGOAVANJA OBRAZOVNOG PROGRAMA

6.1. PRILAGOAVANJE OBRAZOVNOG PROGRAMA DAROVITIM UENICIMA
- Prema Strategiji za razvoj i podru darovitim uenicima (2015-2019), predvien je specifini cilj Omoguiti
obogaivanje kurikuluma kao jedan od modela podsticanja darovitosti u koli.
- Kurikulum se obogauje po irini, ishodima i sadrajima uenja, kao i po dubini, metodama nastave/uenja
koje treba da angauju vie misaone procese u obradi tih sadraja, a u skladu sa sposobnostima, sklonostima,
interesovanjima i motivacijom darovitih uenika. U procesu planiranja nastave, potrebno je da nastavnici
paljivo definiu ishode, sadraje i metode uenja, koji e biti izazovni za darovite uenike i odgovarati
njihovom stepenu razvoja, ali i biti povezani sa jezgrom modula. Sadraji, kojima se obogauje program, treba
da budu primjereni uenikovim interesovanjima, u cilju podsticanja njihove motivacije za rad i daljeg razvoja
svih potencijala. Oni treba da budu dovoljno izazovni i raznovrsni da podstu vie misaone procese. Naglasak
treba staviti na sticanje temeljnih znanja, a ne samo injenica, pri emu tempo rada treba da bude fleksibilan i
da odgovara brzini napredovanja svakog darovitog uenika. Vano je da nastavnici koriste interdisciplinarni
pristup u nastavi, koji je zasnovan na integraciji problema iz razliitih oblasti nauke, jer se tako podstie elja
darovitih uenika za proirivanjem i produbljivanjem znanja, kao i razvijanjem sposobnosti da reaguju na
razliite pojave.
- Planiranje i pripremanje nastave treba da sadri razliite pristupe pouavanja, razliite metode uenja i, na
kraju, razliite naine prezentovanja onog to se nauilo. Nastavu treba organizovati tako da omogui
uenicima da primjenjuju metode uenja kao to su: rjeavanje problema, izrada projekata, istraivanja,
kooperativno uenje, divergentno uenje i dr. Prilikom realizacije obogaenog kurikuluma za redovnu nastavu,
darovite uenike ne treba izdvajati iz odjeljenja, ve im omoguiti individualan ili rad u grupi na zadacima i
projektima uz struno voenje nastavnika. Postignua u uenju se mogu unaprijediti kada daroviti uenici
borave i ue u grupi onih sa slinim sposobnostima i interesovanjima. Stoga je pored planiranja redovne
nastave, potrebno sainiti i plan rada dodatne nastave i sekcija slobodnih aktivnosti ijom e se realizacijom
odgovoriti potrebama i interesovanjima darovitih uenika. U ovim planovima je potrebno posebno definisati
ishode uenja koje podstiu vie misaone procese (analiza, sinteza, evaluacija) kao i razvoj vjetina.
275
6.2. PRILAGOAVANJE OBRAZOVNOG PROGRAMA UENICIMA SA POSEBNIM OBRAZOVNIM

POTREBAMA
- U skladu sa zakonom, obrazovni program za uenike sa posebnim obrazovnim potrebama moe se izvoditi uz
dodatne uslove i pomagala, prilagoenim izvoenjem i dodatnom strunom pomoi, kako bi se obezbijedilo da
ti uenici dobiju jednak obrazovni standard, definisan obrazovnim programom, u skladu sa njihovim
individualnim mogunostima.
- kola je duna da, u skladu sa zakonom donese individualni razvojno-obrazovni program za uenika sa
posebnim obrazovnim potrebama. Individualnim razvojno-obrazovnim programom se odreuju: oblici vaspitno-
obrazovnog rada za vaspitno-obrazovne oblasti, odnosno predmete i module, nain izvoenja dodatne strune
pomoi, prohodnost izmeu programa, prilagoavanje u organizaciji nastave, ishodi uenja, kritrerijumi za
dostizane ishoga uenja, provjeravanje i ocjenjivanje ishoda uenja i napredovanja uenika, kao i raspored
asova.
- Za pripremu, primjenu, praenje i prilagoavanje programa, kola obrazuje struni tim koji ine: nastavnici,
struni saradnici kole ili resursnog centra, uz uee roditelja.
- Individualni razvojno-obrazovni program se moe u toku godine mijenjati, odnosno prilagoavati u skladu sa
napretkom i razvojem uenika.
276
6.3. PRILAGOAVANJE OBRAZOVNOG PROGRAMA OBRAZOVANJU ODRASLIH
- Obrazovni programi se prilagoavaju odraslima po obimu, organizaciji i trajanju. Prilikom prilagoavanja

programa odraslim polaznicima kola treba da vodi rauna o njihovim ranije steenim znanjima, radnom i
ivotnom iskustvu i specifinostima uenja odraslih.
- Prilagoeni plan i program, treba na kraju obrazovanja da omogui polazniku sticanje kvalifikacije nivoa
obrazovanja i strunih kvalifikacija, koje su predviene obrazovnim programom.
- Kvalifikacija nivoa obrazovanja Elektrotehniar/ Elektrotehniarka energetike, moe se stei kroz vanredno
obrazovanje.
- U skladu sa zakonom, vanredni uenik je obavezan da pohaa pripremnu nastavu koja moe biti organizovana
kao instruktivno-konsultativna, kao grupna nastava za koju je definisan raspored realizacije predmeta, modula
ili tema u okviru modula ili kao kombinacija ova dva modela.
- Ukupan fond asova za pojedine razrede ne moe biti manji od 50% ukupnog godinjeg broja asova za
obrazovni program, ukoliko se uenici obrazuju nakon zavretka osnovnog obrazovanja.
- Ukoliko su uenici zavrili obrazovanje po obrazovnom programu srednje kole, u skladu sa zakonom, njima
se priznaju predmeti odnosno moduli koje su uspjeno zavrili, ukoliko su njihov sadraj i trajanje
odgovarajui. U tom sluaju, broj asova od najmanje 50% ukupnog godinjeg broja asova, odreuje se u
odnosu na ukupan godinji broj asova predmeta i modula koje uenici nijesu prethodno izuavali ili ih nijesu
uspjeno zavrili.
- Za svakog uenika kola treba da utvrditi listu predmeta (dopunskih, diferencijalnih), modula ili tema u okviru
modula za koje je potrebno da uenik pohaa pripremnu nastavu, kao i broj asova pripremne nastave (obim
nastave pojedinih tema). kola treba da upozna uenika o seminarskim i grafikim radovma, projektnim i
pisanim zadacima koje treba da uradi. Sagledavanjem liste predmeta, modula ili tema u okviru modula, kola
formira grupe kandidata za pripremnu nastavu.
- kola treba da organizuje asove pripreme kandidata za pojedine dijelove strunog ispita, kao i za izradu
strunog rada, koja moe biti organizovana kao instruktivno-konsultativna.
- kola je duna da vodi odgovarajuu evidenciju o svakom ueniku.
277
7. REFERENTNI PODACI
Naziv dokumenta: Obrazovni program Elektrotehniar energetike
Kod dokumenta: OP-050241-ELENG
Datum usvajanja dokumenta: 05. jun 2017. godine
Sjednica nadlenog Savjeta na kojoj je dokument usvojen: XIII sjednica Nacionalnog savjeta za obrazovanje
Radna grupa za izradu dokumenta:

1. Prof. dr Sreten kuleti, doktor elektrotehnikih nauka, Elektrotehniki fakultet Univerziteta Crne Gore
2. Prof. dr Jadranka Radovi, doktor elektrotehnikih nauka, Elektrotehniki fakultet Univerziteta Crne Gore
3. Radmila Damjanovi, diplomirani inenjer elektrotehnike, Ministarstvo ekonomije - Direkcija za energetiku
4. Boidar Pavlovi, diplomirani inenjer elektrotehnike, Ministarstvo ekonomije - Direkcija za energ. efikasnost
5. Mr Zoran Sekuli, magistar elektrotehnike, Elektroprivreda Crne Gore a.d. Niki - HE Peruica
6. Mr Branislav alasan, magistar elektrotehnike, Montesigma d.o.o. Podgorica
7. Melanija alasan, diplomirani inenjer elektrotehnike, JU Srednja ET Vaso Aligrudi Podgorica
8. Marina Braleti Taljanovi, diplomirani inenjer elektrotehnike, JU Srednja ET Vaso Aligrudi Podgorica
9. Gordana Tasi, diplomirani inenjer elektrotehnike, JU Srednja ET Vaso Aligrudi Podgorica
10. Jelena uki, diplomirani inenjer elektrotehnike, JU Srednja ET Vaso Aligrudi Podgorica
11. Andrija Vukievi, diplomirani inenjer elektrotehnike, JU Srednja ET Vaso Aligrudi Podgorica
12. Slavica Jovanovi, diplomirani inenjer elektrotehnike, JU Srednja ET Vaso Aligrudi Podgorica
13. Lidija Lazarevi, prof.engleskog jezika i knjievnosti, JU Srednja ET Vaso Aligrudi Podgorica
14. Jelena Bogievi, prof.engleskog jezika i knjievnosti, JU Srednja ET Vaso Aligrudi Podgorica
15. Nikolija Kaljevi, diplomirani inenjer elektrotehnike, JU Srednja ET Vaso Aligrudi Podgorica
16. Vladimir Kitaljevi, diplomirani inenjer elektrotehnike, JU Srednja ET Vaso Aligrudi Podgorica
17. Duan Dubljevi, diplomirani inenjer elektrotehnike, JU Srednja struna kola Niki
18. Ljiljana Rajkovi, diplomirani inenjer elektrotehnike, JU Srednja struna kola Niki
19. eljko Nikitovi, diplomirani inenjer elektrotehnike, JU Srednja struna kola Niki
20. Vladan Avramovi, diplomirani inenjer elektrotehnike, JU Srednja struna kola Pljevlja
21. aklina Lakovi, diplomirani inenjer elektrotehnike, JU Srednja mjeovita kola Mladost Tivat
22. Gordana Radovi, diplomirani inenjer elektrotehnike, JU Srednja elektro - ekonomska kola Bijelo Polje
23. Alen abanovi, diplomirani inenjer elektrotehnike, JU Srednja elektro - ekonomska kola Bijelo Polje
24. Eldin Cikoti, diplomirani inenjer elektrotehnike, JU Srednja struna kola Roaje
25. Zorica Boovi, profesor elektrotehnike, JU Srednja struna kola Berane
Koordinatori:
Sandra Brkanovi, diplomirani inenjer elektrotehnike, Centar za struno obrazovanje
Dejan Stani, diplomirani inenjer mainstva, Centar za struno obrazovanje
Ostale informacije:
Dokument je raen uz podrku IPA Projekta Modernizacija obrazovnih programa u strunom obrazovanju
278

Op 050241 Elektrotehničar Energetike

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Op 050241 Elektrotehničar Energetike

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

OBRAZOVNI PROGRAM

I OPTI DIO OBRAZOVNOG PROGRAMA........................................................................................................2

I OPTI DIO OBRAZOVNOG PROGRAMA

STANDARDI ZANIMANJA NA KOJIMA SE PROGRAM ZASNIVA:

NIVO OBRAZOVANJA: IV1

TRAJANJE OBRAZOVANJA: etiri godine

KREDITNA VRIJEDNOST OBRAZOVNOG PROGRAMA: 240 CSPK-a

USLOVI ZA UPIS, ODNOSNO UKLJUIVANJE U PROGRAM:

USLOVI ZA NAPREDOVANJE I ZAVRETAK OBRAZOVANJA:

NIVO OBRAZOVANJA ODNOSNO STRUNE KVALIFIKACIJE KOJE SE STIU:

- Elektroinstalater/ Elektroinstalaterka u graevinskim objektima, nivo III

CILJEVI OBRAZOVNOG PROGRAMA:

ISHODI ZA DOSTIZANJE KLJUNIH KOMPETENCIJA

- Koristi matematiku kompetenciju i osnovne kompetencije u prirodnim naukama i tehnologiji, primjenjujui

BROJ ASOVA PO OBLICIMA NASTAVE I KREDITNA VRIJEDNOST

PREDMET / MODUL I RAZRED II RAZRED III RAZRED IV RAZRED UKUPNO

BROJ ASOVA PO OBLICIMA NASTAVE I KREDITNA VRIJEDNOST

PREDMET / MODUL I RAZRED II RAZRED III RAZRED IV RAZRED UKUPNO

II POSEBNI DIO OBRAZOVNOG PROGRAMA

OBAVEZNI OPTEOBRAZOVNI PREDMETI:

1. CRNOGORSKI - SRPSKI, BOSANSKI, HRVATSKI JEZIK I KNJIEVNOST

IZBORNI OPTEOBRAZOVNI PREDMETI:

3.2. STRUNI MODULI

3.2.1. OSNOVE ELEKTROTEHNIKE I

1. Broj asova i kreditna vrijednost:

Vjebe i praktina nastava: Odjeljenje se dijeli na grupe do 16 uenika.

Ishod 1 - Uenik e biti sposoban da

Kriterijumi za dostizanje ishoda uenja Kontekst

1. Objasni pojam i strukturu naelektrisanja

4. Uradi raunske primjere primjenjujui Kulonov

5. Demonstrira primjere manifestacije elektrostatikog

Nain provjeravanja dostignutosti ishoda uenja

Ishod 2 - Uenik e biti sposoban da

Kriterijumi za dostizanje ishoda uenja Kontekst

1. Objasni kapacitivnost usamljenog provodnika

2. Objasni kapacitivnost ploastog kondenzatora

3. Objasni uticaj dielektrika na kapacitivnost ploastog

4. Izrauna energiju u elektrostatikom polju na

5. Izrauna ekvivalentnu kapacitivnost za zadate veze

Vrste kondenzatora: vazduni promjenljivi ploasti

Nain provjeravanja dostignutosti ishoda uenja

Ishod 3 - Uenik e biti sposoban da

Kriterijumi za dostizanje ishoda uenja Kontekst

Osnovne veliine jednosmjerne struje: jaina struje i

Elementi elektrinog kola: izvori elektrine struje,

3. Definie elektrinu otpornost i provodnost

4. Opie izvore jednosmjerne struje i njihove

Osnovni zakoni jednosmjerne struje: Omov zakon i

6. Izrauna osnovne elektrine veliine za

7. Demonstrira spajanje elemenata prostog

Nain provjeravanja dostignutosti ishoda uenja

- Elementi elektrinog kola

Ishod 4 - Uenik e biti sposoban da

Kriterijumi za dostizanje ishoda uenja Kontekst

1. Objasni nain mjerenja univerzalnim mjernim

Karakteristike mjernih instrumenata: osjetljivost,

3. Demonstrira i objasni postupak podeavanja

4. Izmjeri napon koristei univerzalni mjerni

5. Uporedi rezultat dobijen mjerenjem otpora

6. Izmjeri vrijednost osnovnih elektrinih veliina na

7. Demonstrira mjerenje snage, mjerenjem napona i

Nain provjeravanja dostignutosti ishoda uenja

- Univerzalni mjerni instrument

Ishod 5 - Uenik e biti sposoban da