Dr in. arch.
Jolanta Tofil1
KADKI DLA PIESZYCH O KONSTRUKCJI PODWIESZONEJ
JAKO ELEMENT KSZTATUJCY RODOWISKO MIEJSKIE
SUSPENDED STRUCTURE FOOT BRIDGES AS ELEMENTS
SHAPING THE URBAN ENVIRONMENT
To miasto naley postawi pod sd, cho to my, jego dzieci, musimy zapaci cen.
n Celem i przeznaczeniem architektury jest tworzy wntrze
dopiero ono jest architektur. Wntrze nie koniecznie musi by
zamknit przestrzeni ograniczon cianami i dachem. Jest to
miejsce stwarzajce moliwo przebywania jednoczenie we-
wntrz i na zewntrz. Czas przejcia przez most jest w istocie
czasem jego zamieszkiwania w tym znaczeniu, jakie Heideg-
ger nadaje zamieszkiwaniu. Jest wic most przestrzeni, ktra
krcej lub duej zawiera nas w swoim wntrzu.
Most ma jedno zadanie przeprowadzi drog ponad prze-
szkod. Nie jest uwikany w adne wymagania prcz tych, kt-
re dotycz jego struktury. Architektura mostu jest daleka od
bogactw rodkw waciwych architekturze definiujcej prze-
strze i funkcj. Dziki temu jest moliwe osignicie czystoci
formy nieskrpowanej niczym poza konstrukcj. Naley jednak
pamita, i spord wszystkich instalacji komunikacyjnych, le
zaprojektowany most najostrzej ingeruje w otoczenie.
Bardzo wany jest indywidualny charakter projektu. Istotnym
czynnikiem estetycznego ksztatowania mostu jest uchwycenie
zgodnoci rozmiaru i formy obiektu z ukadem elementw kra-
jobrazu, w ktrym ma by zbudowany. Most powinien by nie
tylko atrakcyjny, gdy si patrzy na niego, lecz powinien dawa
odbiorcy odczucie skoczonej caoci harmonizujcej z oto-
czeniem. Ten nierozerwalny zwizek obiektu ze rodowiskiem
pociga za sob konieczno zastosowania odpowiedniej skali
i ksztatu oraz indywidualnego doboru materiaw z ktrych zo-
stanie wykonany.
Na terenie nowoczesnych miast projektowane konstrukcje
powinny by moliwie czytelne, proste, o formach wyranych
i geometrycznie jednoznacznych. Zalecane rozwizanie sta-
nowi mosty podwieszone, ktre stwarzaj wraenie lekkoci
i miaoci. Wrd obiektw powtarzalnych (ale nie identycz-
nych, takich jak wiadukty nad autostradami) wskazane jest
wykonanie szczeglnej, nawet ekstrawaganckiej konstrukcji.
Nietypowy obiekt moe atwo sta si znakiem w przestrzeni
punktem charakterystycznym, wyznaczajcym rytm podry.
W zabudowie historycznej mosty o ustroju podwieszonym do
wysokich pylonw mog jednak sta si obiektem zbyt konku-
rencyjnym wizualnie wzgldem obiektw zabytkowych.
Przeszkody wodne stawiajce przed projektantami dodat-
kowe wymagania konstrukcyjne, jednoczenie daj szczegl-
n szans na uksztatowanie przeprawy mostowej o wysokich
walorach estetycznych. Odbicie obiektu w lustrze wody moe
sta si rdem pozytywnych odczu emocjonalnych. Wane
jest przeanalizowanie odbicia mostu i ssiadujcych budowli
w wodzie w rnych porach dnia i nocy, o rnych porach roku,
w poczeniu z owietleniem naturalnym i sztucznym. wiato
102 TWRCZO
Lawrence Durrell Justine
nie powinno by oderwane od swych rde tj. lamp i reflek-
torw, lecz winno by istotn czci skadow obrazu este-
tycznego caoci mostu. Owietlenie suy do skupiania uwagi
widza, a zaciemnienie do jej odwracania, odpowiednio zapro-
jektowana iluminacja w znacznym stopniu moe wyekspono-
wa zasadnicze walory obiektu.
Z problemem wiatocienia jest zwizana sprawa kolory-
styki budowli, ktr naleaoby analizowa oddzielnie dla po-
szczeglnych elementw skadowych konstrukcji. Elementy
metalowe gwny materia konstrukcyjny dla mostw o ustro-
ju podwieszonym uzyskuj barw przewidzian przez projek-
tanta, moliwoci doboru barw s tu due. Naley jednak pa-
mita, e obiekt odbierany jest lepiej, gdy caa konstrukcja
nona pomalowana jest w jednym kolorze. W mostach dobre
efekty daje zrnicowanie kolorw dla barier akustycznych, ba-
lustrad i porczy oraz latar. Barwy porczy powinny by rne
od barw metalowych elementw nonych, bo rola porczy jest
rna od roli tych elementw. Poniewa porcze nios mniejsze
siy, barwa ich powinna by janiejsza.
Naley rwnie zwrci uwag na zagadnienie kojarzenia
barw z rodzajami si. Jako zagadnienie estetyki, rwnie to jest
przedmiotem dowiadczenia. Uzalenienie barwy od si wie
si z zalenoci barwy od rodzaju materiau. Zasada prawdzi-
woci wymaga bowiem zrnicowania barwy elementw wyko-
nanych z odmiennych materiaw, podobnie jak i ukadw si.
Oczywist spraw jest, i rnicowanie materiaw pokrywa si
w pewnym zakresie ze zrnicowaniem si, dlatego dobr barw
do materiau i si naley rozwizywa cznie. Mosty o konstruk-
cji podwieszonej naley ksztatowa tak, by ukad konstrukcyj-
ny i przebiegu si by prosty i czytelny w wyrazie formy architek-
tonicznej, z wyeliminowaniem naladownictw w szczeglnoci
dekoracji.
Kadka dla pieszych nad autostrad A4 w Rudzie lskiej
(KP-15)
Oddan do eksploatacji w 2005 roku kadk zaprojektowa-
no jako konstrukcj dwuprzsow z pomostem z betonu spr-
onego, podwieszonym do stalowego pylonu wysokoci 23,66 m.
Rozpito przse wynosi 54,58+7,02 m. Obiekt jest usytuo-
wany w specyficznym miejscu autostrady A4, umoliwiajcym
jego dostrzeenie z duej odlegoci. Z jednej strony autostrady
znajduje si droga wraz ze ciek pieszo-rowerow obsuguj-
ca ruch lokalny oraz uytkowana przez komunikacj zbiorow,
z przystankiem autobusowym w okolicy kadki. Z drugiej stro-
ny istnieje osiedle mieszkaniowe, w ktrym midzy budynkami
znajduje si sie chodnikw dla pieszych.
Il.1. Kadki o konstrukcji podwieszonej, od lewej w: Rudzie lskiej, Kielcach i Wrocawiu (fot. aut.).
Fig.1. Suspended structure foot bridges, as seen from the left: in Ruda lska, in Kielce, and in Wrocaw (photos by the auth.).
Uwzgldniajc to usytuowanie, zaprojektowano obiekt o cha
rakterystycznym uksztatowaniu, powinien on zwraca uwag
uczestnikw ruchu na autostradzie stajc si elementem orien-
tacji na trasie, jak i przechodniw przekraczajcych autostrad.
Wejcie na kadk zaprojektowano w postaci ukierunkowu-
jcej ruch bramy, ktr stanowi podpora, wyranie widocznej
z przystanku autobusowego. Wyniesiony ponad teren pylon
w ksztacie litery A informuje przechodniw, gdzie znajduje si
przejcie przez autostrad. Przso gwne podwieszono do py
lonu 14 linami 7 par w ukadzie wachlarzowym. Stabilizacj
pylonu zapewniono 14 linami odcigowymi. Dla osignicia nie
powtarzalnego charakteru kadki, liny odcigowe uoono w cha
rakterystyczny sposb pomidzy wpiciami w gowic pylonu
i zakotwieniami w podporze kable te tworz dwie skrcone po-
wierzchnie. Punkty zakotwienia cigien zwrotnych w podporze
zostay usytuowane w dwch liniach ustawionych pod ktem
32,24 w stosunku do osi pomostu. Elementy zakotwie lin od-
cigowych uzupeniono w ten sposb, e oczekujcy na auto-
bus mog wykorzystywa je jako miejsca do siedzenia, jedno-
czenie nie utrudniajc przejcia.
Skrcenie lin odcigowych nadaje konstrukcji dynamiczny
charakter. Zosta on spotgowany poprzez asymetri zaoenia,
odchylenie podpory od pionu oraz ciemno czerwon barw.
Dziki odpowiednio zaprojektowanej iluminacji po zapadniciu
zmroku kadka prezentuje si atrakcyjnie.
Kadka dla pieszych nad ul. rdow w Kielcach
Kadka przeprowadza ruch pieszych nad ulic rdow
w rejonie jej skrzyowania z ulic w. Stanisawa Kostki. Po jed-
nej stronie drogi znajduj si budynki zabudowy wielorodzinnej,
po drugiej stronie stacja benzynowa, fitness club, a dalej ka-
mienice, mieszczce te biura i obiekty usugowe.
Kadk zaprojektowano jako niesymetryczn dwuprzsow
(29,059 m + 12,711 m) stalow konstrukcj podwieszon do
ukonego pylonu. Stalowa cz pylonu ma wysoko 13,80 m.
Pochylenie pylonu wynosi 75,5. Jego elementy to dwugazio-
we konstrukcje z rur stalowych o rednicy 40,6 cm, z przewiz-
kami rurowymi. Po ich zamocowaniu w cokoach przyspawano
stenia poprzeczne. W ten sposb podpora uzyskaa konstruk
cj ramow. Cigna podwieszajce pomost uoono w ukadzie
harfowym, wszystkie cznie z kablami odcigowymi umiesz-
czono w rurach osonowych koloru czarnego. Supki porczy,
pochwyt i wypenienie pl porczy zaprojektowano jako rozwi-
zania indywidualne z rur. Ze wzgldu na szczupo miejsca,
w obiekcie tym po raz pierwszy w Polsce zamiast pochylni za-
stosowano dwigi osobowe.
Kolorystyk uzgodniono z plastykiem miejskim, co miao
wpyw na oglny obraz estetyczny budowli. Supy pylonu, pod-
pory porczy oraz wsporniki do zamocowania kabli (wszystkie
o przekroju rurowym) pomalowano na kolor pomaraczowy. Po-
zostae elementy kadki maj szar barw. Cigna, ze wzgldu
na umieszczenie ich w rurach osonowych posiadaj czarny ko-
lor. Windy, zaprojektowane na planie kwadratowym, skonstruo-
wano ze stali i przejrzystych pyt z tworzywa sztucznego.
Kadka dla pieszych we Wrocawiu Lenicy
Oddanie kadki do eksploatacji nastpio w 1999 roku. In-
tencj inwestora byo stworzenie obiektu promujcego swo-
j form otaczajcy go teren. Lewy brzeg Bystrzycy zajmuje
osiedle domw jednorodzinnych we Wrocawiu Lenicy, nato-
miast na prawym brzegu rzeki jest usytuowany stary park przy-
legajcy do osiedla Zotniki. W d rzeki, 150 m od kadki, roz-
ciga si pole golfowe.
Ustrj nony kadki stanowi dwuprzsowy (33,86 m+34,00 m),
cigy dwigar podwieszony jest do centralnie usytuowanego
pylonu, wykonanego jako spawan czterogaziow konstruk-
cj kozow z rur stalowych o rednicy 40,6 cm. Korpus filara,
na ktrym osadzono podpor, uksztatowano tak, aby by on
zharmonizowany z geometri pylonu. Konstrukcj przse pod-
wieszono za pomoc 24 kabli w ukadzie wachlarzowym.
Zastosowano nastpujc kolorystyk obiektu: elementy
none kadki tj. dwigary gwne, ramiona pylonu, wanty oraz
elementy wyposaenia tj. supki, pochwyty porczy i krawni-
ki kolor zielony; stenia i pozostae elementy porczy ko-
lor ty; nawierzchnia kolor szary. Owe barwy koresponduj
z otaczajcym krajobrazem, ktry stanowi zielone tereny miej-
skie. Zaprojektowano iluminacj obiektu w formie jednostron-
nego owietlenia.
Uksztatowanie i kolorystyk kadki dostosowano do funk-
cji obiektu pooonego wzdu szlaku spacerowo-widokowego.
Ukad symetryczny, korzystny pod wzgldem statycznym, daje
odczucie stabilnoci i wytrzymaoci konstrukcji. Zastosowany
ustrj podwieszony decyduje jednak o dynamicznym charakte-
rze budowli. Rozchylenie gazi pylonu potguje ekspresj roz-
wizania formy architektonicznej.
Streszczenie: Ze wzgldu na znaczc liczb inwestycji drogo-
wych w Polsce budowane s liczne obiekty inynierskie, w tym
kadki dla pieszych, przy czym niektre z nich o konstrukcji pod-
wieszonej. Stanowi one wany element rodowiska miejskiego
i powinny sta si przedmiotem bada, zmierzajcych do okre-
lenia regu ich architektonicznego planowania. Referat przed-
stawia pokrtce istotne warunki projektowania tego typu obiek-
tw w korelacji ze rodowiskiem. Ponadto omwione zostay
1
Orodek Geometrii i Grafiki Inynierskiej, Politechnika lska w Gliwicach.
Tofil Jolanta 103
trzy przykady kadek, usytuowanych w rnych rodowiskach
miejskich.
Sowa kluczowe: kadka piesza, konstrukcja podwieszona,
estetyka obiektw inynierskich.
Abstract: Due to the significant number of road projects in Po-
land, new engineering objects are built, including foot bridges,
with some of them having suspended structures. They constitute
Dr in. arch. krajobr. Miosz Walerzak1
ASPEKTY KOMPOZYCJI WYBRANYCH OGRODW BAROKOWYCH
MAZUR I POWILA
THE COMPOSITION ASPECTS OF SELECTED BAROQUE GARDENS
OF THE MASURIA AND POWILE REGIONS
n Wspaniae zaoenia rezydencjonalne z terenw Powila i Ma-
zur nale do najciekawszych zabytkw tego regionu. Szcze-
glnie interesujce s zespoy paacowo-ogrodowe z poczt-
kw XVII i XVIII wieku, tworzone w duchu stylu barokowego.
Gadysze, Kamieniec, Sobity i Sztynort Wielki to przykady po-
tnych rodowych posiadoci, ktrych zarwno architektura
jak i kompozycja ogrodowa powstawaa w stylu barokowym.
Barokowa kompozycja zoe ogrodowych terenu dawnych
Prus ksztatowaa si pod silnymi wpywami nurtw francuskich,
holenderskich i niemieckich. Sformuowania teoretykw i plani-
stw francuskich w poczeniu z wyjtkowymi walorami przy-
rodniczymi regionu spowodoway wytworzenie specyficznych
i oryginalnych rozwiza przestrzennych kompozycji.2 Zespoy
te perfekcyjnie wpisyway si w naturalne uksztatowanie terenu,
zachowujc architektoniczn struktur kompozycji ogrodu, ci-
go widokw i powiza komunikacyjnych, a tworzone ukady
tarasowe nawizuj do wzorcw baroku woskiego.
Sztynort Wielki to zesp rezydencjonalny pooony nad nie-
wielkim Jeziorem Sztynorckim, na pwyspie, otoczonym wikszy-
mi jeziorami: Mamry, Kirsajty i Dargin. Posiado od XVI wieku do
1945 roku bya siedzib rodziny von Lehndorff. Paac pierwotnie
barokowy, by pniej wielokrotnie rozbudowywany. Gwny roz-
kwit rezydencji przypada na przeom XVII i XVIII wieku. Z inicjaty-
wy Ahasverusa von Lehndorffa oraz Marii Eleonory von Lehndorff,
w tym czasie powsta zesp architektury paacowej z dziedzica-
mi i pocztki regularnego zaoenia ogrodowego.3
Teren pwyspu Sztynorckiego to miniatura caego regionu
mazurskiego.4 Rezydencja posadowiona na wzgrzu stanowi-
a dominant dla caego zaoenia, ale te i dla pwyspu, da- ku do Wiekiego Stawu.10 Wody podchodziy prawie pod sam
jc moliwoci niezwykle dalekich widokw. Gwne powizania
panoraniczne w barokowej kompozycji to widok z paacu i dzie-
dzicw na jezioro Sztynorckie, otoczone kami i zadrzewienia-
mi. Widoki z rezydencji sigay jednak znacznie dalej w kierun-
ku jeziora Dargin i miasta Giycka, a z drugiej strony w kierunku
jeziora Mamry i miasta Wgorzewa.5 Byo to moliwe, poniewa
budynek zosta usytuowany na znacznym wzniesieniu. Do rezy-
dencji prowadzia potna aleja, od strony pnocno-zachodniej,
104 TWRCZO
important elements of urban environment and should be the sub-
ject of research aiming at the determination of rules of their archi-
tectural designing. The paper presents in brief significant design
ing conditions of those types of objects in correlation with the
environment. Moreover, three examples of foot bridges situated
in different urban environments have been discussed.
Key words: foot bridge, suspended structure, aesthetics of en-
gineering objects.
stanowica ciekaw o widokow na budynek bramny i dziedzi-
niec paacowy.6 Niezwykle ciekawie powizana widokowo bya
gwna o caego zaoenia, ktra w obu kierunkach koczya
si jeziorami. Od strony poudniowo-zachodniej jeziorem Szty-
norckim, a od strony pnocno-wschodniej jeziorem Kirsajty.
Sobity to wspaniaa realizacja epoki baroku zaplanowana
z wielkim rozmachem. Okazaa rezydencja paacowa wraz z sy-
metrycznym ukadem zabudowa towarzyszcych stanowia
posiado rodziny zu Dohna. Pierwotny projekt stworzy Jean
Baptiste Broebs, pniej Johann Caspar Hindesin, jego ucze,
ktry zajmowa si rwnie ogrodami.7 Ostateczn form kom-
pozycji ogrodowej nada Carl Florus zu Dohna-Schlodien.8
Rozlege dziedzice prowadziy do rezydencji, dalej znajdo-
wa si ogrd kwaterowy na dwch tarasach. Dolny taras przy
paacu zdobiy z partery ogrodowe, a grny zawiera partery
i rne boskiety. Cao otoczona bya fos i murami z bastio-
nami oraz niewielkim jeziorem, zwanym Wielkim Stawem, od
strony wschodniej. W Sobitach w przeciwiestwie do Sztynortu
zaoenie ogrodowe wznosio si tarasowo wzgldem budow-
li paacu, jednak rezydencja pozostaa nadal dominant cae-
go ukadu.
Zrnicowanie wysokoci terenu wykorzystane w kompo-
zycji ogrodu, umoliwio zmiany widokw w rnych czciach
obiektu. Z tarasu dolnego, na ktrym sta paac byy istot-
ne osie widokowe na Wielki Staw i folwark znajdujcy si po
przeciwlegym brzegu,9 natomiast grny taras wyniesiony o kil-
ka metrw, otwiera widoki na pola i ki otaczajce rezyden-
cj. Na uwag zasuguje bliskie usytuowanie paacu w stosun-
paac tworzc wspln lini brzegu z dolnym tarasem, nieco
wyniesionym ponad ich poziom. Gwn o kompozycji od
strony ogrodu akcentowa naturalny zbiornik wodny nazywany
Maym Stawem. Wane powizania istniay w formie ukadw
alejowych pomidzy paacem a wsi oraz paacem a maym
majtkiem w Karwinach, na wschd od Sobit. Ukady alejowe
doprowadzajce z rnych kierunkw, podobnie jak w Gady-
szach czyy si w alej okalajca cae zaoenie paacowo-