r 23

SIGAMY DO PODSTAW

uwaalna, wynosi od ok. 1 dB

DECYBELE
Przykad miernika
(w specyficznych warunkach moe
poziomu dwiku _
to by 0,1 dB) do okoo 5 dB i jej przyrzd 2238
konkretna warto zaley od pa- Mediator

CZYLI JAK MIERZYMY sma, czstotliwoci, rodzaju materia-

u dwikowego oraz indywidual-
firmy
..
Bruel & Kjaer
nych moliwoci percepcyjnych.
DWIK Oglnie jednak przyjto, e najmniej-
sza wykrywalna zmiana poziomu
wynosi 1 dB. Zmiana o 3 dB jest
W artykule zawarto podstawowe dobrze syszalna, natomiast wzrost
informacje o logarytmicznych poziomu od ok. 6 do 10 dB jest su-
biektywnie oceniany przez wik-
miarach poziomu natenia dwiku, szo suchaczy jako podwojenie
a take stosunku mocy lub napi. gonoci (subiektywnej cechy
dwiku).

F
ala dwikowa rozchodzc si w orodku, na przykad
w powietrzu, wywouje w nim zmiany cinienia atmosfe-
rycznego. Te niewielkie zmiany s nazywane cinieniem
akustycznym. Cinienie akustyczne mierzone w danym
punkcie orodka jest wielkoci zmienn w czasie, przy czym cha-
rakter tych zmian zaley od charakteru drga rda dwiku. Zmia-
na cinienia akustycznego jest odbierana przez ucho jako dwik
(wraenie suchowe).
Obiektywn miar siy dwiku jest jego natenie I, mierzone
w watach/m2 (W/m2). W obszarze syszalnoci, stosunek nate-
nia dwiku wywoujcego bl (przyjmujc dla uproszczenia
1 W/m2) do najmniejszego natenia (10 _12 W/m2) wynosi
1:1000000000000, czyli jeden do biliona. Operowanie stosunka-
mi tak duych liczb jest niewygodne. Ze wzgldu na sposb rea-
gowania ucha na dwiki (prawo Webera-Fechnera), ktry jest
w przyblieniu logarytmiczny pod wzgldem percepcji zarwno po-
ziomu, jak i czstotliwoci, wykorzystuje si w praktyce wielko
zwan poziomem natenia dwiku. Poziom ten uzyskuje si
przez porwnanie natenia dwiku I z nateniem dwiku I0
przyjtym jako odniesienie, ktry odpowiada progowi syszalnoci
przy czstotliwoci 1000 Hz (I0 = 10_12 W/m2) i wyraa logarytmem
dziesitnym stosunku nate w decybelach (dB) jako 10 log
I/I0. Decybel jest rwny 1/10 bela _ jednostki praktycznie nie sto-
sowanej. Natenie odniesienia I0 odpowiada poziomowi nate-
nia dwiku rwnemu 0 dB, natomiast wspomniany, syszalny
poziom natenia dwiku sprawiajcy bl wynosi ok. 130 dB. Na-
ley zaznaczy, e podana warto odpowiadajca granicy blu
(ucho nie ulega jeszcze uszkodzeniu) _ jest wartoci przyblio-
n, zalen od czstotliwoci dwiku, czasu jego trwania, itd. Za-
kres od 0 do 130 dB definiuje wic dynamik ucha ludzkiego.
Decybele nie tylko umoliwiaj skrcony do maksimum 3 cyfr za-
pis bardzo duych lub bardzo maych wartoci liczbowych, rni-
cych si o kilka lub nawet kilkanacie rzdw wielkoci bez wzgl-
Poziom cinienia akustycznego
Poziom cinienia
akustycznego SPL
SPL (sound pressure level) jest poziomem cinienia akustycznego
definiowanym nastpujco:
SPL = 20 log
p
[dB]
p0
gdzie: p jest cinieniem akustycznym w paskalach (Pa),
p0 jest cinieniem odniesienia wynoszcym 20 . 10-6 Pa = 20 Pa
(prg syszalnoci).
Miernik poziomu dwiku mierzy w istocie warto skuteczn cinie-
nia akustycznego. Natenie dwiku, ktre jest zwizane z moc
akustyczn rda jest w przyblieniu proporcjonalne do kwadratu
Obszar syszalnoci
Obszar syszalnoci jest opisany za pomoc krzywych jednakowego poziomu
gonoci. Przedstawiaj one zaleno poziomu cinienia akustycznego tonu od czs-
totliwoci (rys. 1), przy parametrycznie zmiennym poziomie gonoci wyraonym w
fonach. Prg syszenia (dolna granica syszalnoci zero fonw) jest to najmniejszy
poziom cinienia akustycznego tonu wywoujcy wraenie suchowe, okrelony w
funkcji czstotliwoci tonu. Dwiki bardzo silne sprawiaj bl a nawet mog
powodowa uszkodzenie ucha. Odpowiadajce im wartoci cinienia okrelaj
granic blu. Dolna granica syszalnoci i granica blu wyznaczaj obszar (powierzch-
ni) syszalnoci. Zakres percypowanych czstotliwoci wynosi rednio od 16 do 20000
Hz, za poziomw cinienia od _ 5 (3000 Hz) do ok. 130 dB.
dB Pa

du na to, czy jednostkami pomiarowymi s wolty, ampery, waty, itd.

Upraszczaj te procedury obliczeniowe, gdy zastpuj mnoe-
Cinienie akustyczne

nie i dzielenie liczb wielocyfrowych dodawaniem lub odejmowaniem

ich decybelowych rwno-
Cinienie Natenie Poziom Poziom wanikw.
dwiku dwiku SPL SPL Poziom cinienia dwiku,
[Pa] [W/m2] [bel] [dB] poziom sygnau i jego zmia-
20 1 12 120 ny s w technice fonicznej
2 10-2 10 100 mierzone w decybelach. Prg syszenia
2x10-1 10-4 8 80 dwuusznego
2x10-2 10-6 6 60
Najmniejsza zmiana pozio-
2x10 -3 10 -8 4 40 mu, jak wikszo sucha-
2x10-4 10-10 2 20 czy moe zauway (usy- Czstotliwo
2x10-5 10-12 0 0 sze), czyli tzw. rnica za- Rys. 1. Krzywe jednakowego poziomu gonoci (izofony)

Radioelektronik Audio-HiFi-Video 2/2004

24
Poziom sygnau w decybelach moe by wyraony rnie w zale-
Krzywe korekcji
noci od jednostek pomiarowych, np.:
Miernik poziomu dwiku jest tak zaprojektowany, aby uzyska odczyty poziomu
cinienia dwiku (SPL) skorygowane przez charakterystyk ucha. Cay zakres krzy-
q dBm _ decybele odniesione do 1 miliwata (1 mW),
wych jednakowego poziomu gonoci dzieli si na trzy obszary w zalenoci od q dBu _ decybele odniesione do 0,775 V na 600 (standardowa
poziomu cinienia akustycznego (niski, redni, wysoki). W ten sposb kady z tych warto impedancji dla pocze w sprzcie fonicznym),
obszarw reprezentuje wyporodkowan krzyw, ktr si odwraca i wprowadza do q dBV _ decybele odniesione do 1 wolta (1 V).
miernika jako krzyw korekcji. Poziomem dwiku nazywa si poziom cinienia akusty-
cznego skorygowany zgodnie z typowymi krzywymi korekcji A, B i C, aproksymujcymi Od dB do stosunku wartoci
krzywe jednakowego poziomu gonoci. Charakterystyki czstotliwociowe odpowied-
nich filtrw korekcyjnych s przedstawione na rys. 2. Filtry dobiera si w zalenoci od Dla oblicze odwrotnych, tj. od dB do stosunku wartoci mocy sto-
poziomw cinienia (niskich, rednich i wysokich):
suje si wyraenie
q dla poziomw w zakresie 2055 dB stosuje si filtr A,
stosunek mocy = 10 (Lp[dB]/10) ,
q dla poziomw w zakresie 5585 dB stosuje si filtr B,
q dla poziomw w zakresie 85140 dB stosuje si filtr C.
natomiast od dB do stosunku wartoci amplitud
Odczytywane wartoci decybeli SPL zapisuje si jako dB(A), dB(B) lub dB(C). Do spec- stosunek amplitud = 10 (L[dB]/20) ,
jalnych pomiarw, np. haasu samolotw, s stosowane filtry D i E. Na rynku s gdzie amplitudy mog dotyczy cinie dwiku, napi lub prdw,
dostpne cyfrowe mierniki poziomu dwiku o rnych klasach dokadnoci. za L oznacza odpowiedni ich poziom.
Decybele s take wykorzystywane do wyznaczania zmiany mocy
lub napicia na ustalonej rezystancji. Odpowiednie zalenoci ma-
Korekcja dB j posta:
N U
L p = 10 log 1 lub L U = 20 log 1
N2 U2

gdzie: N1 i N2 s odpowiednio now i poprzedni wartoci

Rys. 2. mocy,
Charakterystyki
U1 i U2 _ now i poprzedni wartoci napicia.
czstotliwociowe
filtrw A, B i C
stosowanych Czuo mikrofonu
w miernikach
poziomu dwiku Decybele odgrywaj rwnie istotn Kieszonkowy
rol przy rozwaaniu czuoci mikrofo- analizator/
Czstotliwo nu. Jak wiadomo, na wyjciu mikrofo- /miernik
nu o duej czuoci uzyskuje si wik- poziomu
szy sygna napiciowy ni na wyjciu dwiku
cinienia dwiku. Jeli cinienie dwiku zwikszy si dwukrotnie, mikrofonu o maej czuoci przy takim SVAN 945A
to moc akustyczna wzronie czterokrotnie. Podwojenie mocy daje samym poziomie cinienia dwiku polskiej
3 dB wzrost poziomu, za przy dalszym dwukrotnym zwikszeniu (SPL). firmy SVANTEK
mocy naley doda kolejne 3 dB, czyli razem uzyskuje si 6 dB Czuo mikrofonu jest parametrem,
wzrost poziomu cinienia dwiku. ktry informuje, jakie napicie jest wy-
twarzane na wyjciu mikrofonu przy
Poziom sygnau okrelonym poziomie SPL na wejciu.
Standardowo czuo jest wyraona
Jak wspomniano, poziom sygnau jest rwnie mierzony w decybe- w miliwoltach na paskal, gdzie cinie-
lach (dB). Poziom w decybelach dla stosunku wartoci mocy obli- nie 1 paskala (Pa) odpowiada 94 dB
cza si nastpujco: SPL. Typowe wartoci czuoci w uka-
N dzie rozwartym wynosz 5,5 mV/Pa _
Lp = 10 log [dB] dla mikrofonu pojemnociowego i 1,8
N0
mV/Pa _ dla mikrofonu dynamicznego.
gdzie: N jest zmierzon moc w watach (W), Okrelenie ukad rozwarty oznacza,
N0 jest moc odniesienia w watach (W). e mikrofon pracuje bez obcienia
Dla stosunku wartoci napi poziom take wyznacza si w decy- lub jest poczony z przedwzmacnia-
belach jako: czem o bardzo duej impedancji wej-
U
L U = 20 log [dB] ciowej. Na przykad, jeli czuo jest rwna 5,5 mV/Pa i poziom
U0
SPL jest rwny 94 dB, to poziom napicia na wyjciu mikrofonu wy-
gdzie: U jest zmierzonym napiciem w woltach (V), nosi 5,5 mV.
U0 jest napiciem odniesienia w woltach (V). Mikrofon umieszczony w goniejszym o 20 dB polu dwikowym wy-
To ostatnie wyraenie jest rwnowane ze wzorem na stosunek mo- twarza wikszy o 20 dB wyjciowy sygna napiciowy. Przykadowo,
cy, poniewa jeli przy 74 dB SPL jest wytwarzane napicie 0,18 mV
N U2 R U (_75 dBV), to przy 94 dB SPL jego warto zwiksza si do 1,8 mV
10 log 1 = 10 log 12 = 20 log 1
N2 U2 R U 2 (_55 dBV). Przy wzrocie poziomu wejciowego do 150 dB SPL _
jaki moe wystpi w przypadku nagrywania gonych rde lub in-
dla takich samych wartoci rezystancji R (lub impedancji) w obydwu
strumentw perkusyjnych _ napicie wyjciowe osiga du warto
pomiarach.
1,1 V (+1 dBV), ktra jest prawie poziomem liniowym. (z) n

Radioelektronik Audio-HiFi-Video 2/2004