See

discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.net/publication/277153093

Modern trends of pea selection

Article January 2000

CITATIONS READS

0 11

6 authors, including:

Jasmina Zdravkovi Nenad V Pavlovi

Institute for Vegetable Crops Institute for Vegetable Crops
100 PUBLICATIONS 189 CITATIONS 49 PUBLICATIONS 84 CITATIONS

SEE PROFILE SEE PROFILE

Some of the authors of this publication are also working on these related projects:

The new concept of breeding varieties and hybrids of vegetables intended for sustainable cultivation
systems with the use of biotechnological methods View project

All content following this page was uploaded by Jasmina Zdravkovi on 24 July 2015.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

 Zbornik naucnih radova, 6 (2000) 153 - 157

UDK: 635.65 : 631.52

Strucni rad

SAVREMENI PRAVCI SELEKCIJE GRASKA

R. Dordevic, M. Zdravkovic, Jasmina Zdravkovic, B. Zecevic,

D. Cvikic, N. Pavlovic *

lzvod: Kontinuiranim procesom selekcije u Centru za povrtasrvo u Smed. Palanci

pocev od 1986 god. radi se program koji obuhvata stvaranje novih sorti za bastansku i
industrijsku proizvodnju i preradu graska, Stvoreni su novi genotipovi graska sa ugradenim
genetskim preduslovima za visok prinos, svih grupa zrenja (od najranijih do najkasnijih),
kvaliteta mahuna i zrna i otpornosti prema prouzrokovacima bolesti. Novostvoreni geno-
tipovi Maja, Visak, Galija i David pripadaju grasku sa normalnom gradom lista i predstav-
Ijaju novi kvalitet koji se preporucuje setvenim programima kod proizvodaca i preradivaca
graska. Sumadinac, Golijat i Srbija pripadaju afila tipu graska tj. sorti bez mea koji umesto
liski sadrze vitice (transformacija je uslovljena delovanjem jednog recesivnog gena oj) i te
sorte su potpuno otporne na poleganje. Prilagodenom agrotehnikom novostvorenim sortama
moze se postici maksimalno iskoriscenje genetskog potencijala a zahvaljujuci njihovoj
genetskoj konstituciji novostvorenih sorti resen je problem poleganja graska.

Kljucne reci: grasak, nove sorte, afila tip

Uvod

Grasak se uglavnom gaji radi mladoga zrna, a rede radi mahuna. Pored
sezonske upotrebe svezeg zma, velike kolicine se konzervisu sterilisanjem i za-
mrzavanjem. Po znacaju i kolicini preradevina grasak zauzimajedno od prvih mesta
u konzervnoj industriji povrca, Grasak ima i veliki agrotehnicki znacaj. Zahval-
jujuci kvrzicnim bakterijama zernljiste se obogacuje azotom. Posto se grasak rano
bere moze se u istoj godini dobiti jos jedan usev. U Jugoslaviji grasak se gaji na
aka 12.5 hiljada hektara, od toga 70% se zaseje u individualnom sektoru (bastama
i okucnicama), a 30% na njivama drustvenog sektora. Hranljiva vrednost graska
zavisi ad stadijuma zrelosti zma ili mahune (ako se ana koristi), sorte, nacina
gajenja, ishrane biljaka i drugih spoljnih faktora. Najvecu hranljivu vrednost ima

* Mr Radisa Dordevic, dr Milan Zdravkovic, dr Jasmina Zdravkovic, mr Bogoljub Zecevic, dip\. inz.
Dejan Cvikic, mr Nenad Pavlovic, Insitut za istrazivanja u poljoprivredi "Srbija" - Centar za povrtarstvo
Smederevska Palanka.

153
 Zbornik naucnih radova, 6 (2000) 153 - 157

zrelo zmo graska koje se kod nas malo koristi u ishrani ljudi. Mlad grasak je ukusno
i veoma hranljivo povrce, sadrzi 18-22% suve materije, 4-9% secera, 3-5% skroba,
5-6% belancevina i sadrzi 40-100 mg% vitamina C, 2000ij B I i B 2 vitamina. U
mladom zmu graska ima dosta K 285 mg%, zatim 28 mg% Ca, 54 mg% estara, 38
mg% Mg, 3.39 mg% Fe i drugih mikroelemenata. Mladi grasak sadrzi 0,4% masti,
sa znacajnim sadrzajem Lecitina koji pomaze izbacivanju holesterola iz organizma.
Unapredenje proizvodnje graska za bilo koji nacin proizvodnje nemoze se
zamisliti bez odgovarajucih sorti. Sorte koje bi se koristile za industrijske svrhe
moraju da zadovolje odredene zahteve pre svega duzina stabljike treba da bude
50-80 em. Sorta treba da bude otpoma na poleganje, da ima sitno lisce, zilave vitice
i zilavu stabljiku. Mahune da formira visoko na stablu, zmo da je zelene boje, da
mahune imaju debeo perikarp i sporo sazrevanje. Zmo da ima dobar kvalitet i ukus,
boju i sto veci sadrzaj secera. Sorta da je stabilna na prinos u svim uslovima
uspevanja, da bude pogodna za gajenje u gustim usevima i da ima visoku rodnost
po biljci. Ovakvim konceptom sorte u centru za povrtarstvo pocev od 1986 god.
radi se program stvaranja novih sorti graska.
Kao rezultat toga rada stvorene su sorte normalne grade lisca (Maja, Visak,
Galija i David) i afila sorte Sumadinac, Golijat i Srbija koje predstavljaju najnovije
selekcije Centra za povrtarstvo.

Materijal i metod rada

Selekcija linija za stvaranje novih sorti odvija se na eksperimentalnim

povrsinama oglednog polja Centra. Pocetni materijal za selekciju predstavljaju
selekcionisane linije nastale ukrstanjem sorti dornaceg i inostranog porekla. Ko-
riscenjem veceg broja roditelja razlicitog nivoa sazrevanja (od najranijeg do naj-
kasnijeg sazrevanja) , krupnoce mahuna, zma boje stvorena je siroka baza za
stvaranje novih sorti graska. Individualnom selekcijom (pedigre metod) stvorene
su nove sorte graska normalne grade lista Maja, Visak i David. Sorte Sumadinac,
Golijat i Srbija nastale su u procesu selekcije graska prema otpomosti na poleganje.
One su dobijene ukrstanjem engleske sorte Filigreen (donator gena za bezlisnost -
potpuno otpome prema poleganju) i sorti normalne grade lista Karina, Oskar i
Pegado. Kod novodobijenih genotipova doslo je do transformacije lista graska, tako
da transformisane biljke graska umesto liski sadrze sarno vitice, koje se medusobno
povezuju i takve biljke su uspravne i u fazi tehnoloske zrelosti. Navedeni genotipovi
imaju potpunu otpomost prema poleganju sto olaksava mehanizovanu berbu i
smanjuje gubitke koji nastaju pri berbi sorti normalne grade lista.

Rezultati istrazivanja i diskusija

Kao rezultat kontinuiranog procesa selekcije nastale su nove sorte graska
ito:
Maja je rana sorta i stize za berbu za 62 dana od nicanja do tehnoloske zrelosti
selekcionisana u Centru za povrtarstvo u Smed. Palanci. Pripada var. medulare.

154
 Zbornik naucnih radova, 6 (2000) 153 - 157

Mahunaje krupna, zatupasta sa 8 zrna u mahuni, apsolutne mase oko 350 g i daje
prinos oko 8 t/ha mladoga zrna. Otpornaje na Fuzarijum i tolerantnaje na pepelnieu
graska. Moze se koristiti kao industrijska i bastenska.
Visak je rana sorta i raste za berbu za 64 dana od nicanja do tehnoloske
zrelosti selekeionisana u Centru za povrtarstvo u Smed. Palanci. Pripada var.
medulare. Ima krupnu mahunu sa 8-9 krupnih zrna, apsolutne mase oko 360 g i daje
prinos oko 9 t/ha mladoga zrna. Sorta ima povecanu otpornost prema poleganju
(35%) i otpoma je prema Fuzarijumu, a tolerantna je na pepelnieu i enacijski virus.
Sorta Visak je namenjena za sve tipove proizvodnje i prerade graska.
Galija je novostvorena sorta Centra za povrtasrvo. Spada u grupu srednje
kasnih sorata, 76 dana od nicanja do tehnoloske zrelosti. Mahuna je prava, malo
povijena na vrhu i dobro ispunjena sa 8-9 zelenih zrna. Sorta se moze koristiti za
oba nacina gajenja. Ima povecanu otpornost prema poleganju i visoku tolerantnost
prema karakteristicnim bolestima graska. U uslovima navodnjavanja moze dati
preko 10 t/ha mladoga zrna. Pripada varijetetu medullare - smeiurano zrno,
David je novostvorena sorta Centra za povrtarstvo i jedna je od najkasnijih
sorti industrijskog graska. Namenjena je za redovnu prolecnu setvu, a najkasniju
berbu. Sa ovom sortom bi se zavrsila kampanja proizvodnje i prerade graska. Biljka
je robusna i jaka, srednje visoka, tamno-zelena, Mahuna je prava, zatupasta sa oko
9 zma, apsolutne mase oko 220 g. Mlado zrno je tamno-zeleno, mekano, ukusno i
pogodno za razlicite vidove prerade i potrosnje. Pripada varijetetu medullare -
smeiurano zrno.
Sumadinac - nova afila sorta za industrijsku proizvodnju i preradu stvoren u
Centru za povrtarsvo u Smed. Palanei. Novi afila genotip je nastao ukrstanjem
Engleske sorte Fi lgreen (dionator gena af za bezlisnost) i visoko prinosne holandske
sorte Karina, pedigre metodom. Novoselekeionisani genotip je vrlo otporan prema
poleganju 84% (Filgreen 78% i Karina 43.7%, normalne grade \ista). Biljka je
tamno zelene boje, visoka 72 em, sa krupnom zatupastom mahunom za devet
zelenih i vrlo krupnih ukusnih zrna. Spada u grupu srednje ranih sorti i za berbu
mladog zrna stize za 66 dana i ima prosecan prinos 9 t/ha mladog zrna. Apsolutna
masa zrna je 320 g. Otporna je na fuzarijum i tolerantna prema pepelnici. Zbog
visoke otpornosti prema poleganju i odlicnog prinosa kao i kvaliteta mladog zma
moze se gajiti kao industrijska sorta za mehanizovani nacin ubiranja jer ne poleze.
Pripada varijetetu medullare - smeiurano zrno.
Golijat nova afila sorta za industrijsku i bastensku proizvodnju. Stvorena u
Centru za proizvodnju Smed. Palanei. Novi afila genotipje nastao ukrstanjem
engleske sorte Filgreen (dionator gena afza bezlisnost) i visoko prinosne domace
srednje kasne industrijske sorte Oskar, (pedigre metod). Novoselekeionisani geno-
tip je vrlo otporan prema poleganju 86% (Filgreen 78% i Oskar 55%, normalne
grade lista). Biljkaje tamno zelene boje visoka 78 em srednje krupne malo povijene
mahune sa 8-9 zelenih zrna. Spada u grupu srednje kasnih sorti. Za berbu mladog
zrna stize za 76 dana i u uslovima navodnjavanja ima prosecan prinos preko 10 t/ha
mladog zrna. Apsolutna masa zrna 240 g. Otpoma na fuzarijum i enacijski virus a
tolerantna prema pepelnici. Pripada varijetetu medullare.

155
 Zbornik naucnin radova, 6 (2000) 153 - 157

Srbija nova afila sorta za industrijsku i bastensku proizvodnju. Stvorena u

Centru za proizvodnju Smed. Palanei. Novi afila genotip je nastao ukrstanjem
Engleske sorte Filgreen (dionator gena af za bezlisnost) i visoko prinosne holandske
sorte Pegado (pedigre metod). Novoselekcionisani genotip je vrlo otporan prema
poleganju 76% (Filgreen 78% i Pekado 37,5%, normalne grade lista). Biljka je
tamno zelene boje visoka 80 em sa srednje krupnom zatupastom mahunom 7-8
zelenih zma. Spada u grupu najkasnijih sorti 95 dana od nicanja do tehnoloske
zrelosti i ima prosecan prinos 8 t/ha mladog zrna. Apsolutna masa mladog zrna je
260 g. Sorta je selekeionisana za najraniju setvu i najkasniju berbu sa ovom sortom
bi se zavrsila kampanja proizvodnje i prerade graska. Pripada varijetetu medullare.

Zakljucak

Nove selekcionisane sorte Maja, Visak (rane 60-66 dana), Galija (srednje
kasna 76 dana) i David (kasna 92 dana), preporucuju se sirokoj proizvodnoj praksi
kako industrijskoj tako i bastenskoj proizvodnji graska. Sorte Sumadinac, Golijet
i Srbija pripadaju bezlisnom afila tipu graska i imaju visoku otpomost prema
poleganju. Njih takode odlikuje, visok prinos i kvalitet mladog zrna. Mogu se gajiti
u industrijskoj a i bastenskoj proizvodnji.

Literatura
1. Dinovic, I. (1982). Prilog poznavanju problema oplemenjivanja graska na rano-
stasnost, Poljoprivreda, 278-279, 11-32.
2. Dinovic I., Lesic R., Krsmanovic Z., Peric B., Ipsa F., Gligorijevic B., Kojic Z.,
Cermak N. (1984): Grasak-napredak Arandelovac.
3. Dinovic I, Dordevic R. (1988). Proizvodne osobine nekih novih linija graska za
industrijsku preradu (Pisum sativum L.). Zbornik radova Jug. simpozijuma "Intenzivno
gajenje povrca", Cavtat, 427-428.
4. Dinovic, I., Dordevic R. (1990): Otpornost prema poleganju i prinos zrna nekih
novih linija graska za industrijsku preradu (Pisum sativum L). Zbornik radova Jug. simpo-
zijum "Intenzivno gajenje povrca i proizvodnja u zasticenom prostoru" Ohrid, 147-151.
5. Dinovic 1., Dordevic R., Markovic Z. (1993): Oskar - sorta graska za industrijsku
preradu otprona prema bolestima i poleganju. Zbornik radova medunarodnog naucnog
skupa "Zastita prirodne sredine".
6 Dordevic R. (1994). Postignuti rezultati i dalji pravci u selekciji graska (Pisum
sativum L.). Jug. Savetovanje proizvodaca i preradivaca voca i povrca Smed. Palanka.
7. Dordevic R., Kandic Branislava, Zdravkovic M., Dinovic 1. (1994): Uticaj afila
gena na otpornost graska (Pisum sativim L.) prema poleganju. Simpozijum sa meduna-
rodnim ucescem "Povrce i krompir". Savremena poljoprivreda, vanredni broj, 85-88.

156
 Zbornik naucnih radova. 6 (2000) 153 - 157

UDC: 635.65 : 631.52

Expert paper

MODERN TRENDS OF PEA SELECTION

R. Dordevic, M. Zdravkovic, Jasmina Zdravkovic, B. Zecevic,

D. Cvikic, N. Pavlovic *

Summary
By contimually process of selection in the Center for Vegetable Production in Smed.
Palanka from 1986 it is working on the programm which includes a creation of new varieties
for garden and industrial production and processing of pea. It were created a new pea
genotypes with built-in genetic prerequisites for high yield, all groups of maturity (from the
earliest to the latest), quality of pods and grain and resistance to causes of diseases. New
created genotypes Maja Visak, Galija and David belongs to pea with normal leaf structure
and represent a new quality which is recomended to sowing programs for producers and
processors of pea. Sumadinac, Golijat and Srbija belong to afila type of pea i.e. to the variety
free of leaves which instead of single leaves has cirruses (the transformation is conditioned
by the effect of one recessive gene af) and this varieties are totally resistant to lodging). By
adapted agricultural technology by new created varietis it can be obtained maksimmum use
of genetic potential and thank to their genetic constitution of new created vrieties the
problem of pea lodging is solved.

Key words: pea, new varieties of afila type.

* Radisa Dordevic, M. Sc.. Milan Zdravkovic, Ph. D., Jasmina Zdravkovic, Ph. D., Bogoljub Zecevic,
M. Sc., Dejan Cvikic, B. Sc., Nenad Pavlovic, M. Sc., Institute for Researche in Agriculture "Srbija", Center for
Vegetable production, Smederevska Palanka, Yugoslavia.

157

View publication stats