Professional Documents
Culture Documents
Muharrem KILI
ZET
Siyaset ve devlet kavram, felsefi, dini, hukuki vd. alanlarda geni bir
akademik ilgiye teorik dzeyde konu edilmi, pratik dzlemde de tarih boyunca
entelektellerin ilgisini ekmitir. Bu adan baknca dnce tarihimizde devlet ve
siyaset kavramlar, toplumsal rf-adet, devralnan gelenek, din ve hukukun her
birinin ngrm olduu oulcu normatif erevelerde hem teorik ve hem de pratik
dzlemde tanmlanm ve tartlmtr. Bu doktrinasyon, erken klasik dnemden
itibaren Ahkm- Sultniyye ad ile tanmlanan zengin bir literatrel birikim ile
siyasetnme geleneini retmitir. Olduka zengin tercme ve telif rnlerle
karmza kan bu gelenek, tarihsel olarak bir yandan kadim Hint ve ran, dier
yandan kadim Yunan siyasi tecrbe ve birikimine yaslanmaktadr. almamzn
rneklemini, Bahr Memlkler dneminin aml Hanef hukuk bilgini ve bakads
olan Necmeddin Eb shak Tarssnin (. 758/1357) Tuhfett-Trk f m yecibu en
yumele fil-mlk adl eseri oluturmaktadr. Edebi tr itibariyle salt olarak
siyasetnme geleneine hasredemeyeceimiz bu metin, daha ok siyasi pratikten
hareketle devlet kuramna dair bir ereve sunmaktadr.
Anahtar Kavramlar: Tarss, Tuhfett-Trk, siyasetnme, Memlk, Trk
Hukuk Tarihi, Devlet
ABSTRACT
[115]
Muharrem KILI
literature. His concern on the state theory was aimed at the argumentation of his
legal doctrine over Shafiite legal doctrine which was a ruling legal school in
Mamluks time. Tarss debated the problematics in a controversial discourse which
was prevalent among legal schools and particularly between Hanafite and Shafiite
legal schools at that time. His main argument was that Hanafite school of law is
more convenient than Shafiite legal school in the state government.
Key words: Tarss, Tuhfat al-Turk, siyasatnama (political writing), Mamluk,
Turkish legal history, state.
Giri
Devlet kavram1, insanlk tarihi boyunca toplumsal yaamn gerekli
kld sosyal dzeni kuran siyasi akln rgtlenmi bir kurumu olarak karmza
kmtr. Siyasi bir rgtlenme olarak tezahr eden bu yap/devlet,
toplumsalln gerekli kld hukuk dzenini kurma ve koruma ilevine sahiptir.
Devlet, toplumsal yaam dzenini kuracak olan hukukun balayc bir norm
alan olarak inas ve meruiyetini salayacak kurumsal zemini oluturur. Bu
kavramn hukukun btnlkl bir biimde normatif, sosyolojik ve aksiyolojik
boyutta varlnn ya da kendisini var etmesinin/tezahrnn temel koulu
olarak ortaya ktn ifade edebiliriz.
Farkl kuramsal perspektiflere ve eilimlere bal olarak bir ok
tanmlamas yaplabilecek olan devlet kavram, felsefeden, dine, hukuka ve
dier dnsel ilgi alanlarna kadar eitlenen bir yelpazede tartlmtr. Sz
konusu kavramn bylesi geni bir akademik ve entelektel ilgiye mazhar
olmas, siyasi iradenin somut messes bir tezahr olan devletin ok boyutlu bir
anlam alan ile kurulabilecek teorik ilgisi ile izah edilebilir.
Kavramn soyut tartma zemini dnda bizim bu almaya esas
alacamz ereve, snrlandrlm bir boyutta somut tarihsel bir kesite
dayanacaktr. Tartmay gerekletireceimiz bu tarihsel kesit, slmiyetin
kabul sonrasnda Trk hukuk tarihinde ortaya kan devlet tecrbelerinden
birisi olan Memlkler dnemi oluturacaktr. Yaklak olarak iki buuk asrlk
bir dnemde hkmranlk sren Memlk hanedanl (1250-1517) Trk hukuk
tarihi asndan olduka nemli bir siyasi tecrbeye iaret etmektedir. Zira bu
tecrbe ve medeniyet birikimi, Trk siyasi dnce tarihi ve devlet gelenei
asndan referans alanlarndan birisini oluturmaktadr. Bu dnem, hem siyasi
rgtlenme biimi ve hem de devlet kavramnn din ve hukuk doktrini
erevesinde ortaya koyduu tarihi tecrbe asndan olduka zgn bir alma
alandr. almamz, olduka geni bir tarihsel kesite yaylan bu zgn siyasi
1
Devlet kavram ve kkenine ilikin kuramlar konusunda ayrntl bilgi iin bkz., Bagil,
Ali Fuat, Devlet Nedir, HFM, XII, stanbul 1946. Akn F. lhan, Kamu Hukuku,
stanbul, 1993, s. 108-109. Kubal, Hseyin Nail, Trk Esas Tekilat Hukuku Dersleri,
stanbul 1960, s. 123. Davutolu, Ahmet, Devlet, DA, IX, 234-239.
[116]
Trk Hukuk Tarihinde Devlet Teorisinin Mezhep Doktrini erevesinde Temellendirimi -Tarssnin
Tuhfett-Trk Adl Eseri erevesinde Bir Analiz-
tecrbenin oluum ve olu srecinin doktrine yansyan snrl bir boyutunu bir
metin zerinden ortaya koymaya alacaz.
almamzn rneklemini, Bahr Memlkler (1250-1382) dneminin
aml Hanef hukuk bilgini ve bakads olan Necmeddin Eb shak Tarssnin
(. 758/1357)2 Tuhfett-Trk f m yecibu en yumele fil-mlk3 adl eseri
oluturmaktadr. Edebi tr itibariyle salt olarak siyasetnme geleneine
hasredemeyeceimiz bu metin, daha ok siyasi pratikten hareketle devlet
kuramna dair bir ereve sunmaktadr. Bu meyanda hukuki bir perspektif ile
devlet teorisine dair baz meseleleri mezhep doktrini erevesinde
tartmaktadr.
2
Tarssnin hayat hakknda ayrntl bilgi iin bkz., Safed, Aynl-Asr ve Avnn-
Nasr, Beyrut 1998, I, 100-103. Kure, el-Cevhirl-mudiyye, (thk. Abdlfettah
Muhammed el-Hulv), Cize: el-Hecr, 1993, I, 213-214. bn Hacer, ed-Drerl-kmine,
Beyrut, 1931, I, 43-44. bn Tariberdi, en-Ncmuz-Zhira, Kahire 1929, X, 326. bn
Kutluboa, Tc't-tercim, (thk. brhim Salih) Dmak, 1992, 10. Nuaym, ed-Dris f
trhil-medris, (thk. Cafer el-Haseni), Kahire 1988, I, 623. Temm, et-Tabakts-
Seniyye, (nr. Abdlfetth Muhammed el-Hulv), Riyad: Drr-Rif, 1983, I, 213-214.
Ktib elebi, Kefz-znn, stanbul 1941-1942, I, 183; Leknev, el-Fevidl-Behiyye,
Kahire 1324, s. 27-28. Badd, Hediyyetl-Arifn, I, 16. Brockelmann, GAL, II, 94-95;
Suppl., II, 87. Kehhle, Muceml-Mellifn, Dmak 1957, I, 62. ubuku, Asri,
Tarass, Hayat, ahsiyeti ve Eserleri, (Doktora tezi), Ankara 1977.
3
Youn bir akademik ilgi gren bu eserin tenkitli metni, Asri ubuku tarafndan
Tarass, Hayat, ahsiyeti ve Eserleri, bal ile 1977 ylnda doktora tez konusu
yaplmtr. Rdvan Seyyid 1992/1413de eserin Berlin Devlet ktphanesi 5614 numaral
tarihsiz nshasn esas alarak yaynlamtr (Tuhfe, 18, 50, Drt-Tala Beyrut). Daha
sonra eser, 1995 ylnda Eb Abdullah Muhammed Hasan smail tarafndan da tahkik
edilerek yaynlanmtr. Ayrca eser, Kitb Tuhfat al-Turk (Euvre de combat hanafite a
Damas au XIVe siecle) adyla Mohamed Menasri tarafndan Bibliotek Nationale 2445 ve
2446 numaral yazma nshalar esas alnarak tahkik edilmi ve Franszcaya evirisi
yaplmtr. Mellif bu almasnda dnemin tarihi ve siyasi balam erevesinde
Tarssnin bu eserini etd etmitir (Damas: Institut Franais de Damas, 1997).
[117]
Muharrem KILI
4
Ayrntl bilgi iin bkz., Aydn, M. Akif, Trk Hukuk Tarihi, stanbul 2005, s. 11 vd.
5
Fletcher, Joseph, Turco-Mongolian Monarchic Tradition in the Ottoman Empire,
Harvard Ukranian Studies, III-IV (1979-80), s. 236-251. nalck, Halil, Kutadgu
Biligde Trk ve ran Siyaset Nazariye ve Gelenekleri, Reit Rahmeti Arat in, Ankara
1966, s. 259-271. nalck, Halil, Osmanllarda Saltanat Veraseti Usl ve Trk
Hakimiyet Telkkisiyle lgisi, A.. Siyasal Bilgiler Fakltesi Dergisi, XIV/1 (1959), s.
69-95.
6
Bu alann klasik rnekleri iin bkz., Mverd, el-Ahkms-sultniyye, Beyrut: Drl-
Fikr, tsz. Ferr, Eb Yal, el-Ahkms-sultniyye, (nr. M. Hamid Faki), Beyrut 1983,
[118]
Trk Hukuk Tarihinde Devlet Teorisinin Mezhep Doktrini erevesinde Temellendirimi -Tarssnin
Tuhfett-Trk Adl Eseri erevesinde Bir Analiz-
7
Bu isimlerden filozof bn Rdn siyaset kuram, topyac siyaset teorisinin ncs olan
Eflatunun Devlet (Republic) adl eserine yazm olduu erhte yer almaktadr. Bkz.,
Kl, Muharrem, Aristo rihi bn Rdn Hukuk ve Siyaset Felsefesi, Hukuk
Felsefesi ve Sosyolojisi Arkivi, sy. 16, 2007, s. 109-122.
8
Tarss, Tuhfett-Trk, s. 59.
9
Tarss, Tuhfett-Trk, s. 59.
[119]
Muharrem KILI
10
htilf kavram konusunda ayrntl bilgi iin bkz., Kl, Muharrem, Hukuk Gr
Ayrlklar (htilf) ve Hilfa Riayet (Mrtl-Hilf) lkesi Konusunda tibnin
Yaklam, Marife Dergisi, sy. 2, 2005. zen, kr, htilf md., DA, XXI.
11
Bkz., Tarss, Tuhfett-Trk, nirin nsz, s. 21-22. Winter, Michael, Inter-madhhab
competition in Mamluk Damascus: al-Tarsss counsel for the Turkish sultans,
Jerusalem Studies in Arabic and Islam, 25 (2001), s. 195.
12
Eserin yazl ama ve serveni asndan Mverdnin el-Ahkms-sultniyyesi ile
benzetiine dair tespit iin bkz., Bozgz Faruk; Sarbyk Mustafa, Trk Devlet
Anlaynn Oluum Srecindeki Mezhepsel Polemikler, Kamu Hukuku Arivi, Eyll
2006, s. 89.
13
Tarss, Tuhfett-Trk, s. 63-71.
14
Tarss, Tuhfett-Trk, s. 76 vd.
15
Tarss, Tuhfett-Trk, s. 107-108.
16
Tarss, Tuhfett-Trk, s. 109-111.
17
Tarss, Tuhfett-Trk, s. 117-131.
18
Tarss, Tuhfett-Trk, s. 133-142.
[120]
Trk Hukuk Tarihinde Devlet Teorisinin Mezhep Doktrini erevesinde Temellendirimi -Tarssnin
Tuhfett-Trk Adl Eseri erevesinde Bir Analiz-
19
Halifenin Kurey soyundan gelmesini ngren hadisler iin bkz., Buhr, Ahkm, 2;
Menkb, 2; Mslim, mre, 4, 8-9; Msned, II, 93; III, 129, 183; IV, 185, 421. Sz
konusu hadislerin deerlendirilmesi konusunda bkz. Hatibolu, M. Sait, Hilfetin
Kureyilii; slmda lk Siyasi Kavmiyetilik, Ankara 2005.
20
Tarss, Tuhfett-Trk, s. 63.
21
Biyografisi iin bkz., Mehmed Sreyya, Sicill-i Osmn Yahud Tezkire-i Mehir-i
Osmaniye, stanbul 1308, IV, 91. emseddin, Smi, Kmusul-Alam, stanbul 1314, V,
3993. Bursal Mehmed Thir, Osmanl Mellifleri, stanbul 1342, III, 132.
22
Marmara niversitesi lahiyat Fakltesi Ktphanesi, nr. 17723, vr. 22.
23
zcan, Azmi, Hilfet, DA, XVII, 546-553.
24
Cevdet Paa, Ahmet, Ksas- Enbiy, stanbul 1969, s. 413, 416. Cevdet Paa, Ahmet,
Tezkir, (yay. Cavid Baysun), Ankara 1953, I, 149.
[121]
Muharrem KILI
dnya ilerini grmek iin genel bir bakanlktr. Srf tam bir adaletle Allahn
kullarna hizmet ve tpk bir ibadettir.25
Tarss, imamlar Kureytendir hadisinden hareketle finin devlet
bakannn, soyu itibariyle Kureyten olmasnn gerekliliini ne srdn
ifade eder. Bir siyaset ve ahlak teorisyeni olan fi hukuk bilgini Mverd (.
450/1058) anayasa, idare ve mali hukuka dair eseri el-Ahkms-sultniyyede
devlet bakanl iin yedi art belirlemitir. Bu artlardan birisi de halifenin
nesep olarak Kureyten olmasdr.26 Tarssnin naklettiine gre fi fkh
bilgini Nevev, (. 676/1277) Ravzatt-tlibn27 adl eserinde devlet bakannn
adil ve mctehid olma gibi vasflarnn yan sra Kureyli olmasn da art
komutur.28
Devlet bakanlnn (hilfet/immet) Kureylii konusunda kelm ve
fkh boyutta farkl ekol evrelerinde (a, Hricilik, Mutezile) eletirel bir
tutumun varl sz konusudur. Ancak Snn evrede hilfetin Kureylii
meselesine getirilen bu iki boyutun dnda dikkat ekici sosyolojik yorumlardan
birisi bn Haldna (. 808/1406) aittir. Ona gre sz konusu hadis, o dnemde
slm toplumunu etrafnda toplayabilecek siyasi etki ve saygnla sahip bulunan
Kurey kabilesinin sahip olduu asabiyetle aklanmaldr. bn Haldna gre
Hz. Peygamber dneminde bu zellie sahip olan kabile Kurey olmakla
birlikte, daha sonra bu kabile nfuz alann yitirmitir. Bu yzden her dnemde
benzer zellie sahip herhangi bir kabileden halifenin kmas sz konusu
olabilir.29
Tarss, devlet bakanl (immet) meselesinde, fi hukuk
doktrininin kendi eserlerinden nakille onlarn grlerini ortaya koymutur.
Buna gre doktrinde fi hukuk bilginlerinin tmnn, devlet bakannn
mctehid ve Kureyli olmas artn ileri srdklerini ifade etmitir. Bu artn, ne
Trklerde ne de Arap olmayan baka unsurlarda bulunmadn ifade eden
mellif, bu noktada fi hukuk bilginlerinin elikisini ylece tespit
25
Cevdet Paa, Ksas- Enbiy, I, 478.
26
Mverdnin sralam olduu artlar unlardr: 1. Adalet 2. ctihadda bulunabilecek
dzeyde ilim, 3. Gz, kulak ve dil gibi duyu organlarnn salam olmas, 4. Organlarnda
rahat ve seri hareketine mani olacak bir eksikliin bulunmamas, 5. Kamu menfaatinin
temini ve toplumun ynetimi noktasnda idrak ve anlay sahibi olmas, 6. Cesaret sahibi
olmas, 7. Konuya ilikin nassa binaen devlet bakannn (halife) soyca Kureyten
olmasdr. Bkz., Mverd, el-Ahkms-sultniyye, s. 6. Ayrca bkz., Ferr, el-Ahkms-
sultniyye, s. 20. Mverdnin halifenin Kureyli olmas ynndeki artnn ilgili dnemin
tarihsel koullar ile izah konusunda bkz., Bozgz; Sarbyk, Trk Devlet Anlaynn
Oluum Srecindeki Mezhepsel Polemikler, s. 91.
27
Nevev, Eb Zekeriyya Muhyiddin, Ravzatt-tlibn, (thk. Adil Ahmed Abdlmevcud,
Ali Muhammed Muavvaz), Beyrut: Drl-Ktbil-lmiyye, 1992.
28
Tarss, Tuhfett-Trk, s. 64-65.
29
bn Haldn, el-Mukaddime, (nr. Ali Abdlvhid Vf), Kahire tsz., II, 583-587.
[122]
Trk Hukuk Tarihinde Devlet Teorisinin Mezhep Doktrini erevesinde Temellendirimi -Tarssnin
Tuhfett-Trk Adl Eseri erevesinde Bir Analiz-
30
Tarss, Tuhfett-Trk, s. 65.
31
Konuya ilikin doktriner grler iin bkz., Ferr, el-Ahkms-sultniyye, s. 162 vd.
Mverd, el-Ahkms-sultniyye, s. 152.
32
Nirin de ifade ettii zere, Tarssnin fiye atfen ne srm olduu grn nispeti
kukuludur. Tarss, Tuhfett-Trk, s. 65.
33
Hanef hukuk doktrininin konuya ilikin gr iin bkz., Meydn, el-Lbb f erhil-
Kitb, Beyrut 2003, III, 187-188. Serahs, emsleimme, el-Mebst, Beyrut: Drl-
marife, 1993, X, 15, 37. Merinn, Burhanuddin, el-Hidye erhu Bidyetil-mbted,
stanbul 1986, II, 141.
34
Bu konuda fi ekoln gr iin bkz., Mverd, el-Ahkms-sultniyye, s. 137.
35
Tarss, Tuhfett-Trk, s. 66.
[123]
Muharrem KILI
36
Bu konuda finin gr iin bkz., fi, Muhammed b. dris, el-mm, Kahire 1968,
VI, 52.
37
Tarss, Tuhfett-Trk, s. 66. Serahs, el-Mebst, IX, 64.
38
Konuya ilikin doktriner grler iin bkz., Eb Yusuf, Yakup b. brahim, Kitbl-
Harc, Kahire 1977, s. 179-181. fi, el-mm, VII, 230. Tarss, Tuhfett-Trk, s. 66-
67.
39
fi, el-mm, IV, 139.
40
Tarss, Tuhfett-Trk, s. 67.
41
Merinn, el-Hidye, I, 91.
42
Tarss, Tuhfett-Trk, s. 68.
43
Gayrimslimler ile yaplan zimmet szlemesi, onlar asndan bavergisi olarak cizye
ykmln dourmaktadr. Bu mali ykmllk, zimm statsnde olan vatandalarn
can, mal, din ve inan hrriyetlerini gvence altna almann bir karl olarak
dnlmtr. Ayrntl bilgi iin bkz., Mverd, el-Ahkms-sultniyye, s. 142 vd.
Erkal, Mehmet, Cizye md., DA, VIII, 42-45. Ayrca Osmanllarda cizye uygulamas
konusunda ayrntl bilgi iin bkz., nalck, Halil, Osmanllarda Cizye, DA, VIII, 45-48.
44
Serahs, el-Mebst, X, 78. Merinn, el-Hidye, II, 159-164.
[124]
Trk Hukuk Tarihinde Devlet Teorisinin Mezhep Doktrini erevesinde Temellendirimi -Tarssnin
Tuhfett-Trk Adl Eseri erevesinde Bir Analiz-
ular. Zira Hanef mezhebine gre, zenginlere senelik 48 dirhem, orta halli
olanlara 24 dirhem, alabilen fakirlere de 12 dirhem cizye takdir olunur ve
hemen tahsil edilir. fi mezhebine gre ise her ahsa bir dinar cizye takdir
olunur ve her dinar on dirheme tekabl eder.45 Tarss, bunun da Hanef
mezhebi ile fi mezhebi arasnda byk bir fark meydana getirdiini ifade
etmektedir.46
8. Eb Hanfeye gre devlet bakan kamu menfaatinin sz konusu
olmas durumunda, fakirlere toplanm olan zekatn ayn olarak deil de nakd
bedelini veya karln verme yetkisine sahiptir.47 te yandan fiye gre,
devlet bakannn byle bir yetkisi sz konusu deildir.48
9. Devlet bakan ordunun mali adan takviye edilmesine ihtiya
duyarsa, zenginlerin mallarndan yeter miktar devlet zoru ile alabilir.49
Bir kitaba smayacak kadar ok meselenin bulunduunu ifade eden
Tarss, zikredilen bu meseleler zerinde biraz dnldnde devlet bakan
ve ynetimi asndan Hanef mezhebinin dier mezheplerden daha uygun
olduunun anlalacan ne srmektedir. Bu meyanda Tarss, fi
mezhebinin tercih edilmesi noktasnda halkn ve Trklerin zihinlerinde yanl
bir yerleik kanaatin varlndan sz etmektedir. fi mezhebini tercihe yol
aan bu yanl kan, fi mezhebinin zevil-erhmn (mirasta belirli pay
olmayan kan hsmlar)50 mirasln kabul etmemelerinin devlet hazinesi
(beytlml) asndan daha elverili olmasdr. Mellif, fi mezhebine gre de
o zamanda devlet hazinesinin (beytlml) kimseye miras olamayacan,
Hanef mezhebinde olduu zere51 onun yerine zevil-erhmn miras
olabileceini ne srer. Bu konuda ada ve meslekta fi bakads
(kdlkudt) Takiyyddin es-Sbkden (. 756/1355) yle bir nakil de bulunur:
zevil-erhmn miras kabul edilmesi ve beytlmle takdimi meselesinde,
sizin mezhebinizle bizimki arasnda bir fark yoktur. Zira bu zamanda beytlml
dzeni bozulmutur. Sbkden nakletmi olduu bu ifadenin akabinde Tarss,
fi mezhebini, Hanef mezhebine tercihi gerektirecek bir sebebin ya da bir
meziyetin kalmadn ne srmtr.52
45
fi, el-mm, VI, 179.
46
Mverd, el-Ahkms-sultniyye, s. 144. Tarss, Tuhfett-Trk, s. 68.
47
Serahs, el-Mebst, III, 15.
48
Tarss, Tuhfett-Trk, s. 68-69.
49
Tarss, Tuhfett-Trk, s. 69. Merinn, el-Hidye, II, 135.
50
Zevil-erhm, slm miras hukukunda ashbl-feriz, ve asabe gruplarna girmeyen kzn
ocuklar, amca, day ve teyze gibi yaknlardr. Ayrntl bilgi iin bkz., Berki, Ali
Himmet, slm Hukukunda Feriz ve ntikal, Ankara 1986, s. 75-97.
51
Serahs, el-Mebst, XXX, 2.
52
Tarss, Tuhfett-Trk, s. 69-70.
[125]
Muharrem KILI
53
Bkz., Koca, Ferhat, Mezhep, DA, XXIX, 540.
54
een, Ramazan, Eyybler, DA, XII, 24-28.
55
Bkz., Tarss, Tuhfett-Trk, nirin girii, s. 15-17. Winter, Inter-madhhab competition
in Mamluk Damascus, s. 196.
[126]
Trk Hukuk Tarihinde Devlet Teorisinin Mezhep Doktrini erevesinde Temellendirimi -Tarssnin
Tuhfett-Trk Adl Eseri erevesinde Bir Analiz-
56
Ayrntl bilgi iin bkz., Uzunarl, smail Hakk, Osmanl Devleti Tekilatna Medhal,
Ankara 1970, s. 386-387. Yiit, smail, Memlkler, DA, XXIX, 94.
57
Memlkl siyasi tarihi ve devlet yaps konusunda ayrntl bilgi iin bkz., bn Tolun,
Ebl-Fazl emseddin, Mfkehetl-hilln f havdsiz-zamn, (yay. Halil el-Mansur),
Beyrut 1998. bn Tolun, 'lml-ver bi-men vulliye niben minel-Etrk bi-Dmak,
(thk. Muhammed Ahmed Dehman), Dmak: Dr'l-Fikr, 1984. Ayaz, Fatih Yahya,
Memlkler Dneminde Vezirlik (1250-1517), stanbul 2009.
58
Winter, Inter-madhhab competition in Mamluk Damascus, s. 196.
59
Yine Byk Seluklu imparatorluunun Halep atabeyi Nureddin Mahmud Zeng (. 1174)
dneminde de drt mezhepten kad tayini yapld kaydedilmektedir. Sherman, A.
Jackson, Islamic Law and State: The Constitutional Jurisprudence of Shihab al-Din al-
Qarafi, Leiden: E. J. Brill, 1996, s. 53.
60
Byk Seluklu, Anadolu Seluklu ve Anadolu beyliklerinde er siyaset ve hukuki
yaplanma konusunda ayrntl bilgi iin bkz., Uzunarl, Osmanl Devleti Tekilatna
Medhal, s. 122, 140. Kymen, Mehmet Altan, Alp Arslan Zaman Byk Seluklu
mparatorluu Dini Siyaseti, Seluklu Aratrmalar Dergisi, IV, 127-155. Turan,
Osman, Trkiye Seluklular Hakknda Resmi Vesikalar, Ankara 1988.
61
Aydn, M. Akif, Trk Hukuk Tarihi, s. 97.
[127]
Muharrem KILI
Sonu
Siyaset ve devlet kavram, felsefi, dini, hukuki vd. alanlarda geni bir
akademik ilgiye teorik dzeyde konu edilmi, pratik dzlemde de tarih boyunca
entelektellerin ilgisini ekmitir. Bu adan baknca dnce tarihimizde devlet
ve siyaset kavramlar, toplumsal rf-adet, devralnan gelenek, din ve hukukun
her birinin ngrm olduu oulcu normatif erevelerde hem teorik ve hem
de pratik dzlemde tanmlanm ve tartlmtr.
Trk hukuk tarihinde slmiyet sonras dnemde tartmann neticesinde
oluan normatif alann erevesini belirleyici referanslar, tarihi-siyasi tecrbe
birikimi, din ve hukuk doktrini oluturmutur. Bu referans erevesinde daha
ok teorik ilgi ile retilen Ahkm-u sultniyye trnn yan sra, reel-politik
durumu slah amalayan Nashatl-mlk (siyasetnme) tarz bir edebi trn
de retildiini grmekteyiz.
62
Winter, Tarssnin filere ynelik bu iddialarnn byk bir arptma olduunu ne
srmektedir. Dnemin fi bilginlerinin de Hanefler kadar Memlk ynetimine bal
olduklarn kaydetmektedir. Bu balamda Tarssnin ada olan fi bakads ve fkh
bilgini Bedreddin bn Cemann (. 733/1333) Memlk ynetiminin meruiyetini,
Mverd ve dierlerinin formle ettii klasik teoriye bakmakszn eserlerinde
temellendirdii grlmektedir. bn Cema de facto ynetimin kabulnn gereklilii
temelinde grn ortaya koymaktadr. Bkz., Bedreddin bn Cema, Tahrr'l-ahkm f
tedbiri ehli'l-slm, (thk. Fuad Abdlmn'im Ahmed), Devha 1988. Inter-madhhab
competition in Mamluk Damascus, s. 200.
63
Tarss, Tuhfett-Trk, s. 71.
[128]
Trk Hukuk Tarihinde Devlet Teorisinin Mezhep Doktrini erevesinde Temellendirimi -Tarssnin
Tuhfett-Trk Adl Eseri erevesinde Bir Analiz-
[129]