UNIVERZITET U TUZLI

MAINSKI FAKULTET

TEMA:
SENZORI PRITISKA I NAPREZANJA

Predmet: Inteligentni senzori

Broj indeksa: III-27/14
Odsjek: Mehatronika
Student: Belmin Kovaevi

Tuzla, mart 2017.god

Sadraj:

Popis slika .................................................................................................................................. 3

1. UVOD ................................................................................................................................. 4
2. Senzori pritiska ................................................................................................................... 5
2.1. Elektromagnetni senzori pritiska ................................................................................. 8
2.2. Kapacitivni senzori pritiska ......................................................................................... 9
2.3. Potenciometarski senzor pritiska ............................................................................... 10
2.4. Pijezoelektrini senzori pritiska................................................................................. 10
2.5. Optoelektronski senzori pritiska ................................................................................ 12
2.6. Senzori sa strunom..................................................................................................... 12
2.7. Tenzometarski senzori pritiska .................................................................................. 13
3. Senzori naprezanja ............................................................................................................ 15
4.1. Osnovne tehnologije ...................................................................................................... 15
3.2. Tipovi senzora ............................................................................................................... 16
3.3. Klasifikacija .................................................................................................................. 17
3.4. Izbor i specifikacije ....................................................................................................... 17
4. Zakljuak........................................................................................................................... 20

2
 Popis slika

Sl.1. Mjerni instrument........................................ Error! Bookmark not defined.

Sl.2. Mjerenje apsolutnog pritiska ...................... Error! Bookmark not defined.
Sl.3. Elektromagnetni senzori pritiska ............... Error! Bookmark not defined.
Sl.4. Primjer elektromagnetnog senzora ............. Error! Bookmark not defined.
Sl.5. Kapacitivni senzor pritiska ......................... Error! Bookmark not defined.
Sl.6. Primjer kapacitivnog senzora ..................... Error! Bookmark not defined.
Sl.7. Potenciometarski senzor pritiska ................ Error! Bookmark not defined.
Sl.8. Primjer potenciometarskog senzora pritiska ............. Error! Bookmark not
defined.
Sl.9. Pijezoelektrini senzor pritiska ................... Error! Bookmark not defined.
Sl.10. Optoelektronski senzor pritiska ................ Error! Bookmark not defined.
Sl.11. Senzor sa strunom ..................................... Error! Bookmark not defined.
Sl.12. Tenzometarski senzor pritiska .................. Error! Bookmark not defined.
Sl.13. Tipini oblici folijskog tenzoelemente ...... Error! Bookmark not defined.
Sl.14. Vitstonov most .......................................... Error! Bookmark not defined.
Sl.15. Standardni mreni kod .............................. Error! Bookmark not defined.
Sl.16. Definicija ose ulazne elije ....................................................................... 15
Sl.17. Struktura savitljivog snopa ....................................................................... 16
Sl.18. Struktura stuba .......................................... Error! Bookmark not defined.
Sl.19. Struktura shear-weba ................................ Error! Bookmark not defined.
Sl.20. Opteretna elija opte namjene ................ Error! Bookmark not defined.
Sl.21. Optereena elija brzine umora ................ Error! Bookmark not defined.
Sl.22. uplja opteretna elija .............................. Error! Bookmark not defined.
Sl.23. Washer optereena elija .......................................................................... 19
Sl.24. Optereena elija u obliku dugmeta.......................................................... 19
Sl.25. Multikomponentna opteretna elija .......................................................... 19

3
 1. UVOD

Senzor je ureaj koji mjeri fizikalnu veliinu (npr.temperaturu, vlanost zraka,

pritisak, broj okretaja motora) i pretvara je u signal pogodan za dalju obradu
(najee u elektrini signal) Senzori se dijele prema: nainu rada, sloenosti,
vrsti izlaznog signala, prema nainu prikaza signala.

U ovom seminarskom radu objasnit emo princip djelovanja senzora pritiska i

naprezanja koji spadaju u zadnju grupu podjele.U elektrinim sistemima
razlikujemo dakle ulazne signale koji predstavljaju zahtjev ta bi trebalo da se
uradi, odnosno ta u kakvom obliku i na koji nain da se proizvede. Izlazni
signal je koristan rad odnosno proizvod koji je efekat energije. Najvei dio
energije troi se na izlazu. Kontrola je trei sutinski element sistema gdje se
vri detektovanje, odluivanje i aktuacija signala Signali koji se takoe esto
koriste u sistemima kao meuvrijednosti su induktivitet, kapacitivnost
kondenzatora, fluks magnetnog polja, deformacija I sl. Spektar signal je toliko
irok i obiman da je skoro nemogue nabrojati sve signale i kombinacije signala
(neelektrinih i elektrinih veliina) koji se koriste u senzorima, odnosno
elektrinim i mehanikim sistemima za postizanje eljenih rezultata.Proizvoai
za potrebe strunjaka imaju vrlo aroliku ponudu opreme i senzora te se
prilikom uputanja u odabir iste treba imati ispravnu spoznaju o vrijednostima
koje se imaju dobiti mjerenjima te analogno tome i izabrati mjernu opremu.
Krive prosudbe mogu znaiti uzalud utroena sredstva.

4
 2. Senzori pritiska

Definicija

Kada se kontinuum nalazi u kontaktu sa nekom graninom povrinom, tada okomito na nju
djeluje rezultanta svih unutranjih sila izmeu estica kontinuuma. Skalar koji se dobija kao
odnos sile F [N] po jedinici povrine S [m2] p = F/S zove se pritisak.

Preme teoriji fluida, pritisak je lokalno svojstvo fluida i zavisi od visine stuba h [m] fluida
iznad date lokacije i gustine fluida [kg/m3] odnosno p = gh

Jedinica za pritisak.

Bez obzira na koji nain se pritisak definie, jedinica za pritisak Pa (Paskal) dobija se kada
sila od 1N ravnomjerno deluje na povrinu od 1 m2 , tj. 1 Pa = 1 N / 1 m2.

Ovo je mala jedinica za praktina merenja.

Sl.1. Mjerni instrument

5
Kategorije mjerenja pritiska

Razlikuju se tri kategorije mjerenja:

mjerenje apsolutnog pritiska kao razlike izmeu pritiska u specificiranoj taki fluida i
pritiska apsolutne nule, koji ima vakuum

mjerenje atmosferskog (barometarskog) pritiska: standardna vrijednost Pa stand. odgovara

visini stuba ive od 760 mm na nivou morske povrine, pri temperaturi od 0 C gustini ive
= 13 595,1 kg/m3, standardnoj gravitaciji g = 9,80665 m/s2 (Pa.stand. = 101325 Pa, Pa =
1,01325 bar = 1013,25 mbar)

mjerenje diferencijalnog pritiska , kao razlike izmeu dva pritiska.

Sl.2.Mjerenje apsolutnog pritiska

6
Mjerni opseg

Pritisak se mjeri u opsegu od 0 - 1010 Pa.

S obzirom na usvojene kategorije pritiska u tehnikoj praksi, pritisak se najee mjeri u etiri
oblasti:

oblast niskog apsolutnog pritiska, (tehnikog vakuuma) (10-10 - 100 Pa)

oblast barometarskog pritiska

oblast malih diferencijalnih pritisaka u odnosu na atmosferski: potpritiska ili natpritiskau

opsegu od 0 -2 500 Pa.

oblast visokog relativnog pritiska (natpritiska) (0 -1010 Pa).

Struktura senzora:

Senzori pritiska su direktnog ili kompenzacionog tipa.

Zajedniki element u oba sluaja je primarni osjetilni element koji pretvara pritisak p ili
razliku pritiska p u silu F. To je elastini (deformacioni) element, koji pod djelovanjem sile
F trpi deformaciju ili pomak x.

Kod direktnih senzora sila ili pomak pretvaraju se u narednom bloku u elektrini signal.

Tipini senzori pritiska

Veina elektrinih senzora ima primarni element u obliku:

membrane,

meha ili

Burdonove cevi.

Od karakteristika primarnog elementa zavise mjerni opseg, prirodna frekvencija i osetljivost

senzora. Deformacija elementa, koja nastaje usljed djelovanja pritiska pretvara se dalje u
elektrini signal. Na osnovu toga razlikuju se

elektromagnetni,

kapacitivni,

otporniki i

pijezoelektrini senzori.

7
 2.1. Elektromagnetni senzori pritiska

Detekcija deformacije primarnog elementa ovih senzora ostvaruje se pomou

elektromagnetnih senzora pomjeraja. Najvie se primenjuje induktivni detektor sa relativnim
pomjerajem jezgra i jednim navojem

Sl.3. Elektromagnetni senzori pritiska (a-induktivni, b-induktivni diferencijalni, c-LVDT-

senzor pritiska)

Sl.4. Primjer elektromagnetnog senzora

8
 2.2. Kapacitivni senzori pritiska

Sutina rada ovih senzora je da se metalna membrana upotrebljava kao pokretna elektroda
kondenzatora.

Sl.5. Kapacitivni senzor pritiska: a)prosti kapacitivni, b) principijelna ema kapacitivnog

senzora

Sl.6. Primjer kapacitivnog senzora

9
 2.3. Potenciometarski senzor pritiska

Deformacija elastinog elementa moe se detektovati pomou potenciometra.

Sl.7. Potenciometarski senzor pritiska: a) sa membranom, b) sa Bordonovom cijevi

Sl.8. Primjer potenciometarskog senzora pritiska

2.4. Pijezoelektrini senzori pritiska

Grade se na dva naina:

Kod prvog naina sila preko deformacionog elementa djeluje na pijezoelektrik, na kome se
javlja elektrini naboj proporcionalan mjerenom pritisku.

Kod drugog naina pijezoelektrik se pravi u formi mehanikog oscilatora, ija se rezonantna
frekvencija mjenja u skladu sa mjerenom silom odnosno pritiskom.

10
Sl. 9. Pijezoelektrini senzor pritiska: a) standardna izvedba, b) piezoelektrik kao resonator,
c) odziv gredice na pritisak

11
 2.5. Optoelektronski senzori pritiska

Deformacijom elastinog elementa modulie se intenzitet svjetla koje pada na fotoprijemnik.

Sl.10. Optoelektronski senzor pritiska

2.6. Senzori sa strunom

Zategnuta ica je jednim krajem privrena za deformaci-oni element. Takva ica je

zapravo, mehaniki oscilator ija se rezonantna frekvencija mjenja obrnuto proporcionalno
zategnutosti i duini ice, a time i merenom pritisku.

Sl.11. Senzor sa strunom (oscilirajuom icom)

12
 2.7. Tenzometarski senzori pritiska

Tenzoelement (tenzometar, tenzootpornik, rastezna traka, merna traka) je pasivni otporniki

senzor mehanike deformacije. Njegov rad se zasniva na injenici da se otpor elektrinog
provodnika mjenja kada je taj provodnik izloen elastinoj deformaciji. Tenzoelementi
primenjuju se u gradnji senzora: pritiska, sile, momenta, ubrzanja, vibracije, nivoa i dr.

Sl.12. Tenzometarski senzor pritiska: a) senzor pritiska sa slobodnom icom, b) senzor

pritiska sa lijepljenom trakom

13
Sl.13. Tipini oblici folijskog tenzoelemente sa naznakom pravca u kojem je osjetljiv na
deformaciju: a) linearna folija, b) moment-folija sa dva elementa, c) folija sa tri elementa, d)
membranska folija

14
 3. Senzori naprezanja

4.1. Osnovne tehnologije

Senzori naprezanja na bazi folije su idealno dizajnirani

za precizna mjerenja statike teine ili kvazidinamiko
optereenje i snage. Dizajn senzora naprezanja se sastoji od
specijalno dizajniranih struktura koje se izvravaju na
predvidiv i ponavljajui nain kad se primjenjuje sila,
optereenje ili teina. Ulaz je pretvoren u napon promjenom
otpornosti u senzoru naprezanja, koji je blisko povezan za
transduktor structure. Vrijednost promjenjene otpornosti
ukazuje na magnitudu deformacije u transduktoru i
optereenost koja je primjenjena.
Senzori naprezanja su povezani u konfiguraciju Slika 14. Vitstonov most
Vitstonovog mosta, koji se ponaa kao sumirajua i
oduzimajua elektrina mrea i dozvoljava kompenzaciju temperaturnih efekata kao i
ukidanje signala uzrokovanih stranim silama.
Regulacija od 5-20 V jednosmjerne ili naizmjenine pobude je obavezna i primjenjuje
se izmeu A i D mosta. Kada se djeluje silom na transkondukter, Vitstonov most nije u
ravnotei, to uzrokuje da izlazni napon izmeu B i C bude proporcionalan optereenju.
Veina opteretnih elija prati mreni kod osnovan od strane Zapadnog regionalnog
deformacijskog komiteta, revidiranog u maju 1960. Kod je sledei:

Slika 15. Standardni mreni kod

Ose optereenih elija se uzimaju u skladu sa NAS-938 (National Aerospace Standard)

nomenklaturom i preporukom Zapadnog regionalnog deformacijskog komiteta. Ove ose su
definisane pravilom desne ruke kao to je prikazano na donjoj slici. Znak (+) oznaava silu
u pravcu proizvodnje (+) signala napona i generalno definie zatezne sile. Primarna osa
rotacije ili osa radijalne simetrije optereene elije je z-osa, kao to je definisano na sledeoj
slici:

Slika 16.
Sl.1.Definicija
1 ose ulazne elije

15
3.2. Tipovi senzora

Najkritinija mehanika komponenta u bilo kojem senzoru tipa naprezanja je opruga.

U optem smislu , opruga slui kao reakcioni mehanizam na promjenu sile, optereenja ili
teine. Tri zajednika strukturalna dizajna koritena u industriji su savitljiv snop, stub i shear.

Savitljivi snop

Senzorske opruge koje upotrebljavaju savitljivi snop su najee. To je zbog toga to

savitljivi snop moe izdrati visoka naprezanja. Savitljivi snop je tipino dizajniran za
koritenje u nisko kapacitivnim optereenim elijama.

Sl.1. 2 savitljivog snopa

Slika 17. Struktura

Stub

Ovo je najraniji tip transduktora naprezanja. Dizajn mu je veoma

jednostavan. Stub bi trebao biti dovoljno dug u odnosu na popreni presjek
tako da uniformni put naprezanja bude usmjeren prema napreuoj traci. U
primjeni, krajnji korisnik mora da pazi na efekte drugog reda, kao to su da je
stub optereene elije osjetljiv na efekte optereenja izvan ose.
Slika 18.
Struktura stuba
Shear-web

Shear-web optereena elija obino uzima oblik nosaa

snopa koji je dizajniran sa poprenim presjekom veim od
uobiajnog u odnosu na procjenjeno optereenje koje e biti
prenijeto u cilju minimizacije izvijanja. Prema ovom uslovu
naprezanje povrine du vrha snopa e biti previe malo da
Slika 19. Struktura shear-weba
proizvede adekvatan elektrini izlaz sa napreuom trakom. Meutim,
napreue trake su postavljeni na strani snopa na neutralnoj osi, gdje su savijanja nula.

16
3.3. Klasifikacija

Opta namjena

Optereene elije opte namjene su dizajnirane za mnotvo primjena u automobilskim,

vazduhoplovnim i industrijskim tritima. Optereena elija opte namjene, kao to ime
implicira, je dizajnirana da bude po prirodi utilitaristika. U okviru trita optereene elije
opte namjene postoji nekoliko posebnih kategorija: preciznost, univerzalnost i specijalne
primjene. Univerzalne optereene elije se najee primjenjuju u industriji.

Brzina zamora

Optereene elije sa procjenom brzine zamora su specijalno dizajnirane i proizvedene

da izdre milione ciklusa. Mnogi proizvoai upotrebljavaju elik otporan na zamor i
specijalno preraen da obezbjedi mehaniki i elektrini integritet, kao i tanost. Optereene
elije sa procjenom brzine zamora tipino garantuju trajanje od oko 100 miliona ciklusa.

Specijalna primjena

Optereene elije specijalne primjene su optereene elije koje su dizajnirane za

specifina mjerenja sile. Optereene elije specijalne primjene mogu biti jednososne ili
vieosne. One obuhvataju: stub volana, pojas, pedalu gasa, runu konicu, barijeru za
sprjeavanje sudara, mjenja, test guma itd.

3.4. Izbor i specifikacije

Razmatranja koja se tiu primjene ovih senzora ukljuuju brige o zatiti okoline,
vanosti mjerenja snage, optereenja i teine, preciznost, ogranienja veliine, mehanikoj
integraciji i certifikacijskim zahtjevima. Postoji mnotvo aplikativnih zahtjeva, mnogi
proizvoai nude niz modela koji odgovaraju tipinim aplikacijama. Ovo ukljuuje:

Opta namjena

Optereene elije opte namjene su pogodne za irok spektar aplikacija za mjerenje

opte sile, ukljuujui vaganje, testiranje dinamometrom i maine za testiranje materijala.
Mnogi od ovih dizajna rade na oba principa napetosti i kompresije i nude odlinu preciznost.

Slika 20. Opteretna elija opte namjene

17
Brzina zamora

Optereene elije sa procjenom brzine zamora su specijalno dizajnirane za testiranje

umora maina ili u bilo kojoj drugoj primjeni gdje su prisutna visoka ciklina optereenja.
Garantuju pravilan rad za preko 100 miliona punih ciklusa. Ove neravne optereene elije su
proizvedene korienjem termiki obraenog elika otpornog na umor. Unutranji elastini
elementi su paljivo dizajnirani u cilju eliminisanja oblasti na kojima je koncentrisan stress.
Obraena je vea panja na pravilan izbor i montau unutranjih napreuih traka i instalacije
da bi se osigurao maksimalan vijek trajanja. Optereene elije sa procjenom brzine umora su
dostupne u razliitim konfiguracijama.

Slika 21. Optereena elija brzine umora

upljina, washer, dugme

uplja kompresiona optereena elija, washer i dugme su najei izbori kada aplikacija
zahtjeva kompaktan sensor. Ovi senzori su dostupni u irokom spektru veliina i kapaciteta.
uplja kompresiona optereena elija je korisna za aplikacije koje zahtjevaju da se
optereenje prenosi direktno kroz opteretnu eliju. Washer-i mogu biti koriteni za
odreivanje sila stezanja u odnosu na primjenjene momente i zavrtnje. Opteretna dugmad
imaju integralnu, svernu povrinu obino korienu za testne primjene.

18
 Slika 22. uplja opteretna elija

Slika 23. Washer optereena elija

Slika 24. Optereena elija u obliku

dugmeta

Multi komponente

Ovo su senzori koji mjere razliite sile i momente istovremeno sa jednim

transduktorom. Multi komponentne primjene ukljuujumaine za testiranje zamora, testiranje
slinosti guma i testiranje automobilskih zahtjeva. Potrebna je oprezna strukturalna analiza da
bi se izolovale sile i momenti. Dostupne su razne konfiguracije i kombinacije za mjerenje sile
i momenta.

Slika 25. Multikomponentna opteretna elija

19
 4. Zakljuak

Cilj ovog seminarskog rada je da se upoznamo sa senzorima pritiska i

naprezanja. U radu su opisani navedeni senzori, njihov princip rada kao i
njihova namjena. Prvobitno su opisani senzori pritiska a zatim I senzori
naprezanja.

Dakle, signali u elektrotehnici imaju iznimno veliki znaaj ma bilo koje oni
prirode bili (elektrine ili mehanike). Rad jednog elektrinog ili mehatronikog
sistema nije mogue zamisliti bez vrenja detekcije, mjerenja, analize,
upravljanja, regulisanja i izdavanja signala. Signal moe da ima raznovrsni
oblik, poevi od temperature, brzine i sile pa sve do svjetlosnog signala koji se
u sistemu (senzoru) uvijek pretvara u elektrini signal (digitalni ili analogni),
obrauje, analizira i zatim pretvara u koristan rad ili ne, zavisno od sistema.

Kod senzora pritiska sam se osvrnuo na njihov mjerni opseg, strukturu senzora,
tipine senzore pritiska, kategorije mjerenja pritiska kao I na samu definiciju
ovih senzora.

Kod senzora naprezanja su objanjene osnovne tehnologije. Navedeni su tipovi

ovih senzora. Njihova klasifikacija je navedena I nabrojani u osnovni tipovi
senzora naprezanja uz priloene slike.

U praksi se najee primjenjuju u robotici.

20
Literatura :

MAGNETIC ACTUATORS AND SENSORS - John R. Brauer Milwaukee

School of Engineering

SENZORI I MJERENJA Dr. Mladen Popovi

www.scribd.com