DIFERENCIJALNI

PRENOSNIK

 SADRAJ:

1. Uvod.........1

2. Princip rada diferencijala......2

3. Vrste diferencijala3

4. Karakteristina konstrukcijska rjeenja glavnih prenosnika i diferencijala...10

5. Zakljuak11

6. Literatura12

 1. Uvod

U pogonskom mostu diferencijalni prenosnik ( u daljem tekstu-diferencijal ) slui za prenoenje

obrtnog momenta na levi i desni pogonski toak pri njihovim meusobno razliitim ugaonim
brzinama.Do ove razlike dolazi pri kretanju vozila: u krivini,po neravnom putu i u sluaju
razliitih poluprenika tokova ,do ega moe doi pri razliitim pritiscima u pneumaticima ili
pri nejednakom istroenju pneumatika. U svim tim sluajevima do razlike u ugaonim brzinama
dolazi usled toga to tokovi u istom vremenskom perijodu moraju da imaju razliite obimne
brzine (jer prelaze razliite puteve za isto vreme,odnosno prelaze isti put sa razliitim
poluprenicima kotrljanja).Duferencijali se, osim toga,koriste za razvoenje obrtnih momenata
na dva i vie pogonskih mostova.
Tokovi vozila obru se razliitim brzinama,posebno pri skretanju.Diferencijal je dizajniran da
pogoni par tokova sa jednakom silom,dok im istovremeno omoguava da se obru razliitim
brzinama.U vozolima bez diferencijala,kao to su karting vozila,oba pogonska toka se moraju
obrtati istim brzinama,najee oko zajednike osovine,koju pogoni jednostavni motorni
mehanizam.Pri skretanju unutranji toak prelazi krau udljenost od vanjskog toka,to uzrokuje
obrtanje unutranjeg toka i/ili vuenje vanjskog toka.Rezultat je oteano i nepredvidivo
kontrolisanje vozila,oteenje na gumama i cesti i dr.

 2. PRINCIP RADA DIFERENCIJALA

Princip rada, odnosno nain funkcionisanja diferencijala moe da se lako shvati na primeru
koturae.

Kretanje vozila u pravcu na ravnom tlu sa istim poluprenicima tokova moe da se predstavi
kao pravolinijsko (translatorno) pomjeranje koturae, sl. 7-140 a ijise centar O,usled dejstva sile
Fo kree brzinom Vo koja je proporcijonalna broju obrtaja tanjirastog zupanika.

Koturaa vri pri tome samo translatorno kretanje, pa take A i B na obimu koturae imaju
brzinu V1=V2=V0 , dok su sile ,takoe jednake, F01=F02=F0 /2. Pri nailaskuvozila ,na primer,u
levu krivinu pri istom broju obtraja tanjirastog zupanika levi (unutranji) toak obrtae se
manji,a desni (spoljni) toak veim brojem obrtaja od broja obrtaja tanjirastog zupanika,jer se
kree po razliitim radijusima, odnosno treba da za isto vrijeme preu razliiti put.Primjer
takvog kretanja vozila prestavljen je koturaom na sl. 7-140,b. Brzina pomjeranja centra O po
radijusu Ro usled dejstva iste sile F0,je i dalje V0.poto se taka A kree po manjem radijusu R1
to e i njena brzina V01<V0, dok se taka B kree po veem radijusu R2,to je njena brzina
V02>V0. To znai da koturaa poinje i da se obre u smeru strelice .Meutim,uvjek vai da je
V01+V02=V ,tj. za koliko se smanji brzina drugog toka .Isto tako ,vai F01=F02=F0/2 ako se
zanemari otpor trenja u mehanizmu diferencijala.
Pri okretanju vozila oko lijevog toka bie V01=0, a V02=2V0 i obrnuto, pri okretanju oko desnog
ttoka: V02=0, a V01=2V0.
Sve gore reeno za kretanje vozila u pravcu vai za sluaj kada je mogue preneti obime sile na
pogonskim tokovima na tlo,odnosno podlogu po kojoj se vozilo kree tj. za sluaj kada postoji
jednakost horizontalnih reakcija tla, X1=X2 ,odnosno momenta prijanjanja M

 3. VRSTE DIFERENCIJALA

Diferencijali koji razvode obrtni moment u jednakim iznosima nazivaju se simetrini.Za razliku
od njih asimetrini diferencijali razvode obrtne momente u nejednakim iznosima.Ovi
(asimetrini) diferencijali esto se koriste za razvodjenje obrtnog momenta na dva ili vie
pogonskih mostova kada su na njima vertikalne reakcije tla razliite, odnosno kada se preko njih
na tlo prenose razliita vertikalna optereenja.U sluaju kada se jedan od pogonskih tokova
pogonskog mosta nadje na tlu sa niskim koeficijentom prijanjanja dolazi, kao to je objanjeno,
do njegovog proklizavanja i zaustavljanja vozila,jer sva snaga odlazi (linijom manjeg otpora)
ka toku koji kliza.Da bi se ovo spreilo, neophodno je u takvim sluajevima da se blokira rad,
odnosno funkcija diferencijala i da se oba poluvratila vrsto kinematiki veu jedno za drugo.Na
taj nain e snaga od motora biti usmerena ka toku, koji ima trenutno bolje uslove
prijanjanja.Za blokiranje rada diferencijala koriste se posebni mehanizmi koji se nazivaju
uredjajima za blokiranje.U zavisnosti od naona na koji se vri blokiranje postoje rjeenja
diferencijala sa prinudnim blokiranjem i samoblokiranje.U prvom sluaju blokiranje komanduje
voza, a u drugom dolazi do spontanog blokiranja pri pojavi razlike ugaonih brzina lijevog u
odnosu na desni toak.Ukoliko se samoblokiranje ostvaruje pomou poveanja unutranjeg
trenja onda se takvi diferencijali nazivaju diferencijalima sa poveanim unutranjim trenjem.

U odnosu na konstrukcijska rjeenja postoje sledee osnovne vrste diferencijal:

-sa zupanicima
-sa punim prenosnikom
-sa kulisnim mehanizmima
-sa mehanizmima slobodnog hoda.

Prva vrsta se gradi na konusnim I cilindrinim zupanicima.Najei nain gradnje diferencijala

je sa konusnim zupanicima.Takvi diferencijali se danas najee ugrauju na sve vrste motornih
vozila.

Na slici 7-141 prikazane su sheme diferencijala sa zupanicima i to:

a-simetrini sa konusnim zupanicima, b-asimetrini sa konusnim zupanicima i c-asimetrini sa
cilindrinim zupanicima.Diferencijal se sastoji od dva konusna zupanika (1), sl. 7-141, koji se
nalaze na krajevima poluvratila (2), a za njih su spojena oljebljenom vezom.

U jednom zahvatu sa ovim zupanicima nalaze se dva ili etiri (najei sluaj) konusna
zupanika (3) koji se nazivaju satelitima.Sateliti (3) su pomou svojih osnovica (4) klizno
uleiteni u kuite diferencijala (5) za koje se, kao to je reeno vezuje tanjirasti zupanik (6)
glavnog prenosnika.Kuite diferencijala je uleiteno u kuitu pogonskog mosta.Prenoenje
snage pri pravliniskom kretanju vozila po ravnom tlu obavlja se na taj nain to se snaga od
tanjirastog zupanika (6) prenosi na kuite diferencijala (5) a sa ovoga, prko osnovice satelita

(4) i samih satelita (3) na konusne zupanike (1) i time na pogonska poluvratila (2).prema tome
pri tim uslovima kuita diferencijala (5), konusni zupanici (1) i poluvratila (2) obru se istom
ugaonom brzinom oko ose poluvratila.Pri tome se sateliti (3) sa svojim osovinicama (4) obru
zajedno sa kuitem oko ose poluvratila.Obrtanja satelita oko svoje ose-nema.Pri pojavi uslova
za nejednakim ugaonim brzinama lijevih i desnih tokova,odnosno, pogonskih poluvratila
(kretanje u krivini,po neravnom putu , razliiti poluprenici tokova,razliiti uslovi prijanjanja i
sl.), sateliti, osim to se zajedo sa kuitem diferencijala (5) i svojim osovinicama (4) obru oko
ose poluvratila, poinju da se obru i oko svojih osa, diferencirajui, na taj nain ugaone
brzine lijevih i desnih pogonskih tokova.

Asimetrini diferencijal sa konusnim zupanicima, sl. 7-141,b, zbog razliitih poluprenika

r r
( 1> 2) konusnih zupanika (1) i (2) raspodjeljuju obrtni moment u razliitim iznosima na vratila
(4) i (5).Odnos obrtnih momenata je proporcijonalan odnosu poluprenika r1 i r2.Isto se odnosi
asimetrini diferencijal sa cilindrinim zupanivima. Sl. 7-141,c.
Na slici 7-142 dat je shematski prikaz simetrinog i asimetrinog diferencijala sa konusnim
zupanicima.Oznake su iste kao na sl. 7-141,a,b.

Shematski prikaz asimetrinog diferencijala sa punim prenosnicima dat je na sl. 7-143. Puni
tokovi (2), koji se nalaze na krajevima poluvratila (1), spregnuti su sa po tri (najee) pua (3)
koji su uleiteni u kuite diferencijala (5).Sa svakim parom pueva (3) spregnut je jo po jedan
puni toak (4) koji je , takodje, uleiten u kuite diferencijala (5).Pri pravoliniskom kretanju
po ravnom tlu puni tokovi se obru jednakim ugaonim brzinama koje su po vrednosti
indentine ugaonoj brzini kuita diferencijala.Puevi (3) i puni tokovi (4) se pri tome ne
obru oko svojih osa.Pri nailasku vozila u krivinu puevi (3) i puni tokovi (4) poinju da se
obru oko svojih osa obezbjeujui razliite ugaone brzine lijevog i desnog pogonskog
toka.Poznato je da puni prenosnici imaju relativno nizak stepen korisnog dejstva, tj. da se u
njima javlja relativno veliko trenje.Zbog toga, ovakvi diferencijali spadaju u grupu diferencijala

sa poveanim unutranjim trenjem.Isto se odnosi i na diferencijale sa kulisnim mehanizmima, sl.

7-144, kod kojih su, kod ove konstrukcije,profilisana tela (2) radijalno postavljena.Obrtni
moment od tanjirastog zupanika (5),

prenosi se na kuite diferencijala (1) u ijim prorezima su smjetena profilisana tela (2). Spoljni
krajevi ovih profilisanih tjela (2) su u kontaktu sa unutranjom kulisno-profilisanom povrinom
prirubnice (3) koja je oljebljenjem spojena sa desnim poluvratilom.unutranji krajevi
profilisanih tijela (2) u kontaktu su sa spoljnom kulisno-profilisanom povrinom prirubnice (4)
koja je oljebljenjem spojena sa lijevim poluvratilom.Pri kretanju vozila u krivini profilisana
tijela (2) se kreu oscilatorno u radijalnom pravcu i klize po kulisno profilisanim povrinama
elemenata (3) i (4), obezbjeujui razliite ugaone brzine lijevog i desnog poluvratila, odnosno
pogonskog toka.
Diferencijalni mehanizam sa mehanizmima slobodnog hoda spadaju u grupu simetrinih
diferencijala, a rad im se zasniva na funkciji dvije jednosmjerne spojnice (vidi taku
7.2.2.).Relativno rijetko se koristi na savremenim motornim vozilima.

I diferencijali sa koninim zupanicima izvode se sa poveanim unutranjim trenjem, odnosno sa

samoblokiranjem.Ovo se postie ugradnjom posebnih elemenata kojima se poveava unutranje
trenje ime se, ustvari, stvara otpor (do odreene mjere) relativnom zakretanju poluvratila.Do
danas su razvijena razliita rjeenja ovakvih diferencijala.Princip svih takvih konstrukcija svodi
se na jednu od shema prikazanih na sl. 7-145.Prema prvoj shemi , sl. 7-145,a, elementi frikcijone
spojnice uvode se izmedju kuita diferencijala i jednog od poluvratila.

U novije vrijeme, kao samoblokirajui mehanizam diferencijala , posebno meuosnih, kod

automobila formule 4x4, koriste se visko-spojnice (sl. 7-145,c). Ova spojnica se sastoji od kuita
(1) spojenog za jedno vratilo (2) i naizmjenino postavljenih diskova (3) i (4).Diskovi (3) su
spojeni za kuite,odnosno vratilo (2), a diskovi (4) sa vratilom (5). 90%zapremine kuita
ispunjeno je silikonskim uljem ija se viskoznost ne mjenja pri znatnoj promjeni temperature.Do
samoblokiranja dolazi pri znatnijoj promjeni raznih ugaonih brzina vratila (2) i (5) usled
viskoznog trenja izmedju ulja i diskova (3) i (4).Ova vrsta mehanizma za samoblokiranje koristi
se na vozilima WV Transporter Syncro, FORD Sierax R4x4 i dr.

Prinudn,potpuno, blokiranje diferencijala najee se deava na taj nain,sl. 7-146, to se kuite

diferencijala i jedno od poluvratila kinematski spajaju pomou kandaste spojnice.

10

 4. KARAKTERISTINA KONSTRUKCIJSKA RJEENJA

GLAVNIH PRENOSNIKA I DIFERENCIJALA

Na sl. 7-147 prkazani su zupasti glavni prenosnik sa hipoidnim ozubljenjem i diferencijal sa

konusnim zupanicima. Vodei (konusni) zupanik glavnog prenosnika sa svojim vratilom
uleiten je konzolno, zbog ega je razmak izmedju konusno-valjkastih leajeva relativn velik.
Diferencijal ima etiri satelita, a njihove osnovice spojene su u jedan dijo oblika krsta (slino
krstu kardanovog zgloba-vidi taku 7.4).Ovakvo rjeenje osnovice satelita je veoma esto.
Glavni prenosnik i diferencijal smjetaju se u osebno liveno kuite ,sl. 7-148, a ovo se ubacuje u
sredinji dijo kuita pogonskog mosta (u koliko se radi o zavisnom oslanjanju) ili se potpuno
zatvara i vezuje za noseu konstrukciju vozila, sl. 7-149, dok su poluvratila zglobna (kod
nezavisnog oslanjanja pogonskih tokova).

Samoblokirajui diferencijalni prenosnik sa poveanim unutranjim trenjem prikazan je na sl. 7-

150. Poveano unutranje trenje kod ovoga rjeenja postie se ugradnjom elemenata
vielamelastih frikcijonih spojnica.Izgled u presjeku takvog jednog diferencijal prikazan je na
slici 7-151.Na sl. 7-152 prikazan je drugi nain rjeenja unutranjeg trenja kod diferencijala
istog tipa.U poveano unutranje trenje postie se postavljanjem ispod satelita podloki (2) koje
imaju prstenasti frikcijoni pojas po povrini koje nalijeu na prirubnice leinih aura
(3).Potreban normalni pritisak na povrine trenja ostvaruje se pomou etiri (za svaki satelit)
opruge (4).

11

 5.ZAKLJUAK

Diferencijal,odnosnodiferencijalniprenosnikkoristisekodgotovosvihvoyilasaetiriivie
tokova.Izuzetaksunovavozilamotorisaetiritokakojimogu,anemorajuimati
diferencijal.Kaotojeoptepoznatodiferencijalisusastavnidijelovitransmisijenavozilima,
tj.nalazeseizmeumjenjaaipogonskihpoluvratila,odnosnoizmeukardanskogvratilaii
pogonskihpoluvratilatozavisiodkoncepcijagradnjemotornihvozila.Osnovnafunkcija
diferencijalnogprenosnikajesteosiguravanjevonjepozavojutj.Kodkretanjavozilau
krivinama,poneravnomputuiikadasutokovirazliitogprenika.Preciznijereenoosnovna
funkcijadiferencijalajestedaobezbjediprenoenjeobrtnogmomenta,aistovremenookretanje
tokovarazliitimugaonimbrzinamazavisnoodkonfiguracijeputa.Npr.,prilikomprolaska
vozilakrozkrivinupogonskitokoviprelazerazliiteputeve(unutranjitoakprelazikraiput
odvanjskog),pajeshodnotomezadatakdiferencijaladaobezbjediokretanjetokovarazliitim
brzinamakakobiseizbjeglesmetnjeprilikomkretanja,tj.kakonebidolodozanoenjavozila.
Premarazvoenjupogonskihmomenatanatokovediferencijalniprenosnicimogubiti:
simetrini,kojidijeleIrazvodejednakeobrtnemomentenatokovei
asimetrini,kojirazvodenejednakeobrtnemomentenatokovekadasureakcijetlarazliite
Usluajudavozilaimajuviepogonskihosovina,nasvakojodnjihmorajusenalaziti
diferencijalniprenosniciizprostograzlogatosemorajuizjednaitibrzinekaotojetosluaj
kodvozilasajednompogonskomosovinom.Akobiseuoptemoglanainekamana
diferencijalnimprenosnicia,ondajetoinjenicadasnagauvjekidelinijommanjegotpora,tj.
akojedantoakponeproklizavati,drugigubipogonskusnagu.Ovajproblemjekodvozilakoja
seestokoristeuteimeksploatacijonimuslovimarjeenblokadomdiferencijalakojamoebiti
izvedenanarazliitenaine,akojaimazaciljdablokadom,odreenihzupanikailispajanjem
jednepoluosovinezakuitediferencijalaobezbjediistovremenookretanjetokova,tj.
blokadomkompletneosovineobezbjeujuokretanjetokovaistimbrzinama.Danebiulaziliu
ponavljanjeobjanjenogIdaljeopisivanjediferencijalapotrebnojenaglasitidadiferencijalni
prenosnikprestavljanajgenijalnijeizvedensklopnavozilima.

12

 6.LITERATURA

Josip . Lenasi, Tomislav A. Ristanovi, Motori i motorna vozila, zavod za udbenike i nastavna
sredstva, Beograd 2005

D. Jankovi i J. Todorovi. Teorija kretanja motornih vozila, Mainski fakultet, Beograd, 1983

J. Lenasi, Motorna vozila, Saobraajni fakultet, Beograd, 1986

Duan Lui, Opravka motora, Tehnka knjiga, Beograd 1974

13