Zadatak 201 (Josip, elektrotehnika kola)

Ako pri konstantnoj temperaturi plina klip u cilindru spustimo za 1/3 visine cilindra, tlak u
cilindru e se:
A. poveati 3 puta B. smanjiti 3 puta C. poveati 2 puta D. poveati 1.5 puta E. smanjiti za 1/3
Rjeenje 201
Ako pri promjeni stanja dane mase plina, temperatura ostaje stalna (izotermno stanje),
promjene obujma i tlaka plina moemo opisati Boyle-Mariotteovim zakonom:
p1 V1 = p2 V2 .
1
h
3

V1 h
V2 2
h
3
2r 2r
Cilindar motora je valjak polumjera baze r i visine h pa je njegov obujam dan izrazom
2
V1 = r h.
Ako klip u cilindru spustimo za 1/3 visine cilindra, obujam iznosi:
2 1 2 2 2 2 2
V2 = r h h V2 = r h V2 = r h V2 = V1.
3 3 3 3
Tlak plina p2 u cilindru ima vrijednost:
1 V V
p1 V1 = p2 V2 p1 V1 = p2 V2 / p2 = p1 1 p2 = p1 1
V2 V2 2
V
3 1
V 3
p2 = p1 1 p2 = p1 p2 = 1.5 p1.
2 2
V1
3
Tlak se poveao 1.5 puta. Odgovor je pod D.
Vjeba 201
Ako pri konstantnoj temperaturi plina klip u cilindru spustimo za 1/2 visine cilindra, tlak u
cilindru e se:
A. poveati 3 puta B. smanjiti 3 puta C. poveati 2 puta D. poveati 1.5 puta E. smanjiti za 1/3
Rezultat: C.

Zadatak 202 (Marija, gimnazija)

Odreena je koliina vodika zatvorena u elinoj boci. Kad bocu uronimo u smjesu leda i
vode, manometar prikljuen na bocu pokazuje tlak 1.25 105 Pa. Kolika je temperatura u boci kad
manometar pokazuje tlak 1.25 104 Pa?
Rjeenje 202
p0 = 1.25 105 Pa tlak pri 0 C, pt = 1.25 104 Pa, V = konst., t=?
Mijenja li se temperatura nekoj masi plina stalnog obujma (izohorna promjena), mijenjat e se tlak
plina prema Charlesovu zakonu:
pt = p0 (1 + t ) , pri V = konst.,
gdje je p0 tlak plina pri 0 C, a termiki koeficijent promjene tlaka plina koji ima za sve plinove istu
vrijednost
1 1
= K .
273.15

1
 Smjesa leda i vode ima temperaturu 0 C. Budui da je obujam stalan (izohorna promjena),
tlak e se promjenom temperature mijenjati prema Charlesovu zakonu:
1 p p
pt = p0 (1 + t ) pt = p0 (1 + t ) / t = 1+ t 1+ t = t
p0 p0 p0

p 1 1 p 1 1.25 10 4 Pa 0
t = t 1 / t = t 1 = 1 = 245.835 C.
p0 p0 1 1 1.25 10 5 Pa
K
273.15
Vjeba 202
Odreena je koliina vodika zatvorena u elinoj boci. Kad bocu uronimo u smjesu leda i
vode, manometar prikljuen na bocu pokazuje tlak 1.27 104 Pa. Kolika je temperatura u boci kad
manometar pokazuje tlak 1.27 103 Pa?
Rezultat: 245.835 C.

Zadatak 203 (Tanja, srednja kola)

Kolikom brzinom mora letjeti olovno tane da se pri udaru o zapreku rastali? Poetna je
temperatura taneta bila 27 C. Pretpostavimo da sva energija taneta pri sudaru prijee u toplinu.
(specifini toplinski kapacitet olova c = 130 J/(kg K), talite olova t = 327 C, specifina toplina
taljenja olova = 25000 J/kg)
Rjeenje 203
t1 = 27 C, c = 130 J/(kg K), t = 327 C, = 25000 J/kg, v=?
Tijelo mase m i brzine v ima kinetiku energiju
1 2
E = mv .
k 2
Toplina koju neko tijelo zagrijavanjem primi odnosno hlaenjem izgubi jednaka je

(
Q = m c t Q = m c t2 t1 , )
gdje je m masa tijela, c specifini toplinski kapacitet, a t promjena temperature tijela.

Taljenje je proces prijelaza tvari iz vrstog agregatnog stanja u tekue agregatno stanje. Talite je
temperatura pri kojoj se vrsto tijelo tali (odnosno ovruje) pri normiranom tlaku. Ta temperatura
ostaje nepromijenjena sve dok se tvar ne rastali, odnosno ovrsne.
Toplinu koju moramo predati vrstom tijelu mase m da bi se ono rastalilo moemo izraunati
iz izraza
Q = m ,
gdje je specifina toplina taljenja.
Proces taljenja olovnog taneta sastoji se od dva koraka. Navedimo ih redom: zagrijavanje olovnog
taneta do talita 327 C i taljenje. Tako e se izraz za toplinu potrebnu da se olovno tane rastali
sastojati od dva dijela:
( )
Q = m c t t1 + m .

Budui da je kinetika energija olovnog taneta jednaka ukupnoj koliina topline Q potrebnoj da se
olovno tane rastali, slijedi:
1 2 1 2 2
Ek = Q
2
mv ( )
= m c t t1 + m
2
mv ( )
= m c t t1 + m /
m

2
 v
2
( )
= 2 c t t1 + 2 v
2
( ( ) )
= 2 c t t1 + / v= ( ( ) )
2 c t t1 + =

J J m
= 2 130 ( 327 27 ) K + 25 000 = 357.77 s .
kg K kg
Vjeba 203
Kolikom brzinom mora letjeti olovno tane da se pri udaru o zapreku rastali? Poetna je
temperatura taneta bila 127 C. Pretpostavimo da sva energija taneta pri sudaru prijee u toplinu.
(specifini toplinski kapacitet olova c = 130 J/(kg K), talite olova t = 327 C, specifina toplina
taljenja olova = 25000 J/kg)
Rezultat: 319.37 m/s.

Zadatak 204 (Kristina, gimnazija)

Cilindar, obujma V1 = 1 dm3 je na temperaturi od t1 = 20 C i zatvoren je pokretnim klipom
povrine S = 25 cm2. Za koliko e se pomaknuti klip ako se plin koji se nalazi u cilindru zagrije do
temperature t2 = 100 C?
Rjeenje 204
V1 = 1 dm3 = 1 10-3 m3, t1 = 20 C => T1 = 273 + t1 = 273 K + 20 K = 293 K,
S = 25 cm2 = 2.5 10-3 m2, t2 = 100 C => T2 = 273 + t2 = 273 K + 100 K = 373 K, x=?
Kad je tlak plina stalan, a mijenja se temperatura (izobarna promjena), obujam dane mase plina
mijenjat e se prema Gay Lussacovu [Gej Lisak] zakonu. Jednadba u termodinamikoj ljestvici
temperature glasi:
V1 V2
= .
T T
1 2
Obujam valjka (cilindra) povrine osnovke (baze) S i visine h iznosi
V = S h.
Na temperaturi T1 valjak ima obujam V1.
V1

S S

Na temperaturi T2 (T2 > T1) valjak ima obujam V2 (koji je vei od V1) ija je vrijednost:
V2 V

S S

V1 V2 V V T 373 K 3 3 3 3
= 1 = 2 / T2 V2 = 2 V1 = 1 10 m = 0.00127 m3 = 1.27 10 m .
T T T T T 293 K
1 2 1 2 1
Poveanje obujma valjka njegovim zagrijavanjem jednako je:
V = V V .
2 1
Budui da je povrina pokretnog klipa S stalna, slijedi da poveani dio obujma iznosi:
V = S x ,
gdje je x duljina pomaka klipa. Klip e se pomaknuti za

3
 V = V2 V1 metoda 1 V V
S x = V2 V1 S x = V2 V1 / x = 2 1 =
V = S x komparacije S S
3 3 3 3
1.27 10 m 1 10 m
= = 0.108 m = 108 mm.
3 2
2.5 10 m
Vjeba 204
Cilindar, obujma V1 = 1000 cm3 je na temperaturi od t1 = 20 C i zatvoren je pokretnim
klipom povrine S = 0.25 dm2. Za koliko e se pomaknuti klip ako se plin koji se nalazi u cilindru
zagrije do temperature t2 = 100 C?
Rezultat: 108 mm.

Zadatak 205 (Kristina, gimnazija)

Plin je u posudi od 1 litre uz pomo adijabatskog klipa podijeljen na dva jednaka dijela koji su
zatim zagrijani do 400 K odnosno do 450 K. Koliki su odgovarajui obujmovi nakon pomicanja klipa?
Rjeenje 205
V = 1 l, T1 = 400 K, T2 = 450 K, V1 = ?, V2 = ?
Openitu ovisnost izmeu tri parametra idealnog plina obujma, tlaka i temperature moemo izraziti
zakonom koji sadri sva tri plinska zakona:
p1 V1 p2 V2
= ,
T1 T2
to vrijedi za odreenu masu plina. To je jedan od oblika jednadbe stanja plina.
Kad je tlak plina stalan, a mijenja se temperatura (izobarna promjena), obujam dane mase
plina mijenjat e se prema Gay Lussacovu [Gej Lisak] zakonu. Jednadba u termodinamikoj
ljestvici temperature glasi:
V1 V2
= .
T T
1 2
Na poetku je stanje plina u obje polovice posude okarakterizirano temperaturom T, tlakom p i
1
obujmom V . Nakon promjene temperature plina u jednom i u drugom dijelu posude klip e zauzeti
2
ravnoteni poloaj kada se tlakovi u oba dijela posude izjednae. Za promjenu stanja plina u jednom
dijelu posude vrijedi jednadba:
p V p1 V1
= ,
T T
1
a za promjenu stanja plina u drugom dijelu jednadba:
p V p1 V2
= .
T T
2
Iz ove dvije jednadbe dobije se:
p V p1 V1
=
T T1 metoda p V p V T T
1 1 = 1 2 / 1 2 V1 T2 = V2 T1.
p V p1 V2 komparacije T
1
T
2
p
1
=
T T
2
Budui da je ukupni obujam plina V, slijedi:
V +V =V.
1 2
Iz sustava jednadbi izraunaju se obujmovi V1 i V2:

4
 V1 + V2 = V metoda V = V V1
2 (
V1 T2 = V V1 T1 )
V1 T2 = V2 T1 supstitucije V1 T2 = V2 T1

1 1 1 1 2 1 1 1 1 2 1 1 (
1 1 2 )
V T = V T V T V T + V T = V T V T + T = V T V T + T = V T
1 2 1 ( )
1 T1 400 K
( )
V1 T1 + T2 = V T1 /
T1 + T2
V1 =
T1 + T2
V =
400 K + 450 K
1 l = 0.471 l .

Tada je obujam V2 jednak:

V2 = V V1 = 1 l 0.471 l = 0.529 l.

p p
V V
2 2
T T

p1 p1
V1 V2

T1 T2

Vjeba 205
Plin je u posudi od 2 litre uz pomo adijabatskog klipa podijeljen na dva jednaka dijela koji su
zatim zagrijani do 400 K odnosno do 450 K. Koliki su odgovarajui obujmovi nakon pomicanja klipa?
Rezultat: V1 = 0.941 , V2 = 1.059 l.

Zadatak 206 (Ana, medicinska kola)

Koliki je stupanj korisnosti idealnog toplinskog stroja koji uzima toplinu iz spremnika topline
temperature 327 C, a predaje toplinu spremniku topline temperature 127 C?
Rjeenje 206
t1 = 327 C => T1 = 273 + t1 = (273 + 327) K = 600 K,
t2 = 127 C => T2 = 273 + t2 = (273 + 127) K = 400 K, =?
Korisnost nekog toplinskog stroja govori o tome koliki je dio topline dobivene od toplijeg spremnika
preao u mehaniki rad, tj.
T T
= 1 2,
T
1
gdje su T1 i T2 temperature toplijeg odnosno hladnijeg spremnika.
Stupanj korisnosti idealnog toplinskog stroja iznosi:
T T 600 K 400 K 33.33
= 1 2 = = 0.3333 = = 33.33 %.
T1 600 K 100
Vjeba 206
Koliki je stupanj korisnosti idealnog toplinskog stroja koji uzima toplinu iz spremnika topline
temperature 427 C, a predaje toplinu spremniku topline temperature 227 C?
Rezultat: 28.57 %.

Zadatak 207 (Maturant, gimnazija)

Za pripremu tople kupke temperature 35 C u 60 kg hladne vode temperature 20 C dodamo
vruu vodu temperature 80 C. Kolika je masa vrue vode koju smo dodali?

5
Rjeenje 207
t = 35 C, m1 = 60 kg, t1 = 20 C, t2 = 80 C, m2 = ?
Toplina koju neko tijelo zagrijavanjem primi odnosno hlaenjem izgubi jednaka je
Q = m c t Q = m c t2 t1 , ( )
gdje je m masa tijela, c specifini toplinski kapacitet, a t promjena temperature tijela.
Toplinu Q smatramo pozitivnom veliinom ako je dovodimo sustavu (zagrijavamo
ga), a negativnom ako je odvodimo od sustava (hladimo ga).
Kad su u meusobnom dodiru dva tijela razliitih temperatura, onda je, prema zakonu
o ouvanju energije, poveanje unutranje energije tijela koje se grije jednako smanjenju unutranje
energije tijela koje se hladi, tj.
( )
Q1 = Q2 m1 c1 t t1 = m2 c2 t2 t , ( ) Richmannovo pravilo

gdje je t konana temperatura, tj. temperatura pri kojoj oba tijela postiu toplinsku ravnoteu. Hladna i
vrua voda imaju isti specifini toplinski kapacitet pa masa m2 vrue vode koju smo dodali iznosi:
1
( ) ( ) ( )
Q1 = Q2 m1 c t t1 = m2 c t2 t m1 c t t1 = m2 c t2 t / ( )
c t2 t ( )
m2 =
m1 t t1 (=
60 kg 35 0C 20 0C
) (
= 20 kg .
)
t2 t 80 0C 35 0C
Vjeba 207
Za pripremu tople kupke temperature 35 C u 120 kg hladne vode temperature 20 C dodamo
vruu vodu temperature 80 C. Kolika je masa vrue vode koju smo dodali?
Rezultat: 40 kg.

Zadatak 208 (Maturant, gimnazija)

Zgrada od opeke ima visinu 20 m po zimi pri temperaturi od 10 C. Koeficijent linearnoga
rastezanja opeke iznosi 10-5 K-1.
a) Kolika je visina zgrade pri temperaturi od 0 C?
b) Za koliko e se promijeniti visina zgrade od zime do ljeta kad temperatura iznosi 25 C?
Rjeenje 208
l1 = 20 m, t1 = 10 C, = 10-5 K-1, l0 = ? t2 = 25 C, l = ?
Kad tapu nekog vrstog tijela, koji prema dogovoru pri 0 C ima duljinu l0, povisimo temperaturu za t
(od 0 C do t), on e se produiti za:
l = l t ,
0
gdje je koeficijent linearnog rastezanja koji se definira izrazom:
lt l0
. =
l t
0
Jedinica za koeficijent linearnog rastezanja je K-1. Iz izraza za slijedi da e nakon zagrijavanja
duljina tapa biti jednaka:
lt = l (1 + t ) .
0
a) Visina zgrade pri temperaturi od 0 C.
1 l
( ) (
l1 = l0 1 + t1 l1 = l0 1 + t1 / )
1+ t
l0 = 1
1+ t
=
1 1
20 m
= = 20.002 m.
5 1
1 + 10 K ( 10 K )

6
b) Promjena visine zgrade od zime do ljeta kad temperatura iznosi 25 C iznosi:
5 1
(
l = l t l = l t t = 10
0 0 2 1 )
K 20.002 m ( 25 K ( 10 K ) ) = 0.007 m = 7 mm.

Vjeba 208
Zgrada od opeke ima visinu 40 m po zimi pri temperaturi od 10 C. Koeficijent linearnoga
rastezanja opeke iznosi 10-5 K-1. Kolika je visina zgrade pri temperaturi od 0 C?
Rezultat: 40.004 m.

Zadatak 209 (eljka, gimnazija)

Koliki se rad obavi ako se plinu poetnog volumena 5 litara uz stalan tlak 2 105 Pa povisi
temperatura sa 27 C na 327 C?
Rjeenje 209
V1 = 5 l = 5 dm3 = 5 10-3 m3, p = 2 105 Pa,
t1 = 27 C => T1 = 273 + t1 = 273 K + 27 K = 300 K,
t2 = 327 C => T2 = 273 + t2 = 273 K + 327 K = 600 K, W=?
Kad plinu dovodimo toplinu uz stalan tlak (izobarna promjena), plin se rastee i obavlja rad koji je
jednak
W = p V W = p V2 V1 . ( )
Kad je tlak plina stalan, a mijenja se temperatura (izobarna promjena), obujam dane mase plina
mijenjat e se prema Gay-Lussacovu zakonu:
V1 V2
= ,
T1 T2
V
to znai da za razliita stanja iste mase nekog plina, uz stalan tlak, omjer
ostaje uvijek isti.
T
Pomou formule za izobarnu promjenu stanja plina izrauna se konaan volumen V2:
V1 V2 V V V T
= 1 = 2 / T2 V2 = T2 1 V2 = V1 2 .
T1 T2 T1 T2 T1 T1
Budui da je zagrijavanje plina izobarno (tlak je konstantan), plin utroi rad
T T
( )
W = p V2 V1 W = p V1 2 V1 W = p V1 2 1 =
T1
T1
5 3 3 600 K
= 2 10 Pa 5 10 m 1 = 1000 J .
300 K
Vjeba 209
Koliki se rad obavi ako se plinu poetnog volumena 5 litara uz stalan tlak 4 105 Pa povisi
temperatura sa 27 C na 327 C?
Rezultat: 2000 J.

Zadatak 210 (eljka, gimnazija)

Koliko kockica leda temperature 0 C, stranice 2 cm, treba rastaliti u 1 litri vode da bi ju
ohladili sa 26.5 C na 10 C? (specifina toplina taljenja leda L = 3.33 105 J/kg, specifini toplinski
kapacitet vode cv = 4190 J/(kg K), gustoa vode v = 1000 kg/m3, gustoa leda L = 920 kg/m3).
Gubitak topline u okolinu valja zanemariti.
Rjeenje 210
tL = 0 C, a = 2 cm = 0.02 m, Vv = 1 l = 1 dm3 = 1 10-3 m3, t1v = 26.5 C,
t2v = 10 C, L = 3.33 10 J/kg,
5
cv = 4190 J/(kg K), v = 1000 kg/m3, L = 920 kg/m3,

7
N=?
Gustou neke tvari moemo nai iz omjera mase tijela i njegova obujma
m
= m = V .
V
Taljenje je proces prijelaza tvari iz vrstog agregatnog stanja u tekue agregatno stanje. Talite
je temperatura pri kojoj se vrsto tijelo tali (odnosno ovruje) pri normiranom tlaku. Ta temperatura
ostaje nepromijenjena sve dok se tvar ne rastali, odnosno ovrsne.
Toplinu koju moramo predati vrstom tijelu mase m da bi se ono rastalilo moemo izraunati
iz izraza
Q = m ,
gdje je specifina toplina taljenja.
Kad su u meusobnom dodiru dva tijela razliitih temperatura, onda je, prema zakonu o ouvanju
energije, poveanje unutranje energije tijela koje se grije jednako smanjenju unutranje energije tijela
koje se hladi, tj.
( )
Q1 = Q2 m1 c1 t t1 = m2 c2 t2 t , ( ) Richmannovo pravilo

gdje je t konana temperatura, tj. temperatura pri kojoj oba tijela postiu toplinsku ravnoteu.
Toplina koju neko tijelo zagrijavanjem primi odnosno hlaenjem izgubi jednaka je
Q = m c t Q = m c t2 t1 , ( )
gdje je m masa tijela, c specifini toplinski kapacitet, a t promjena temperature tijela.
Koliina topline koju voda hlaenjem izgubi iznosi:
mv = v Vv
(
Qv = mv cv t1 t2
Qv = v Vv cv t1 t2 .
) ( )

Toplina taljenja leda je:
QL = mL L .
Budui da je koliina topline Qv koju voda hlaenjem izgubi jednaka koliini topline QL koju led
taljenjem primi, slijedi:
1
( )
QL = Qv mL L = v Vv cv t1 t2 mL L = v Vv cv t1 t2 /
L
( )
mL =
v Vv cv t1 t2
.
( )
L
Dobili smo masu leda mL potrebnog za taljenje kako bi se voda rashladila na zadanu temperaturu.
Masa jedne kockice leda iznosi:
volumen kocke 3
m = L VL 3 m = L a .
VL = a
Podijelimo li ukupnu masu mL potrebnog leda sa masom m jedne kockice, dobit emo broj kockica N:
v Vv cv t1 t2( )
N=
mL
N=
L
N=
(
v Vv cv t1 t2 )=
m 3 3
L a L L a

8
 kg 3 3 J
1000 1 10 m 4190 ( 26.5 10 ) K
3 kg K
= m = 28.
5 J kg 3
3.33 10 920 ( 0.02 m )
kg 3
m
Vjeba 210
Koliko kockica leda temperature 0 C, stranice 20 mm, treba rastaliti u 1 litri vode da bi ju
ohladili sa 36.5 C na 20 C? (specifina toplina taljenja leda L = 3.33 105 J/kg, specifini toplinski
kapacitet vode cv = 4190 J/(kg K), gustoa vode v = 1000 kg/m3, gustoa leda L = 920 kg/m3).
Gubitak topline u okolinu valja zanemariti.
Rezultat: 28.

Zadatak 213 (Mario, student)

Led mase 50 g i temperature 0 C treba potpuno ispariti. Koliko je potrebno topline za
navedeni proces? (specifina toplina taljenja leda = 3.3 105 J/kg, specifina toplina isparavanja
vode r = 22.6 105 J/kg, specifini toplinski kapacitet vode c = 4.19 103 J/(kg K))
Rjeenje 213
m = 50 g = 0.05 kg, t1 = 0 C, t2 = 100 C, = 3.3 105 J/kg, r = 22.6 105 J/kg,
3
c = 4.19 10 J/(kg K), Q=?
Toplina koju neko tijelo zagrijavanjem primi odnosno hlaenjem izgubi jednaka je

(
Q = m c t Q = m c t2 t1 , )
gdje je m masa tijela, c specifini toplinski kapacitet, a t promjena temperature tijela.
Taljenje je proces prijelaza tvari iz vrstog agregatnog stanja u tekue agregatno stanje. Talite je
temperatura pri kojoj se vrsto tijelo tali (odnosno ovruje) pri normiranom tlaku. Ta temperatura
ostaje nepromijenjena sve dok se tvar ne rastali, odnosno ovrsne.
Toplinu koju moramo predati vrstom tijelu mase m da bi se ono rastalilo moemo izraunati iz izraza
Q = m ,
gdje je specifina toplina taljenja.
Tekuina prelazi u paru pri svakoj temperaturi. Temperatura iznad koje pri odreenom tlaku tekuina
vie ne moe postojati u tekuem agregatnom stanju naziva se vrelitem. Temperatura vrelita ostaje
nepromijenjena sve dok sva tekuina vrenjem ne prijee u paru. Toplinu koja je potrebna da tekuina
mase m prijee u paru iste temperature moemo izraunati iz izraza
Q = m r,
gdje je r specifina toplina isparavanja.
Proces isparavanja leda sastoji se od tri koraka. Navedimo ih redom:
taljenje leda, Q1 = m

zagrijavanje vode od 0 C do 100 C, Q2 = m c t2 t1 ( )

isparavanje vode, Q3 = m r.
Potrebna toplina Q iznosi:
( ) ( (
Q = Q1 + Q2 + Q3 Q = m + m c t2 t1 + m r Q = m + c t2 t1 + r = ) )
5 J 3 J 5 J
= 0.05 kg 3.3 10 + 4.19 10 (100 0 ) K + 22.6 10 = 150 450 J .
kg kg K kg
Vjeba 213
Led mase 100 g i temperature 0 C treba potpuno ispariti. Koliko je potrebno topline za
navedeni proces? (specifina toplina taljenja leda = 3.3 105 J/kg, specifina toplina isparavanja
vode r = 22.6 105 J/kg, specifini toplinski kapacitet vode c = 4.19 103 J/(kg K))
Rezultat: 300900 J.

9
Zadatak 214 (Marija, gimnazija)
Na horizontalnoj ploi od lijevana eljeza privrena su dva tapia A i B. Njihova
meusobna udaljenost pri 0 C iznosi a = 10 cm. Na tapie A i B privarena je mjedena ica. U
sredini ice P objeen je uteg p. Prije zagrijavanja ica je napeta.
a) Izrazi vertikalni pomak toke P kao funkciju temperature t.
b) Izraunaj pomak toke P za temperaturu 50 C. (koeficijent linearnog rastezanja eljeza
1 = 1.2 10-5 K-1, koeficijent linearnog rastezanja mjedi 2 = 1.7 10-5 K-1)
Rjeenje 214
a = 10 cm, t = 50 C, 1 = 1.2 10-5 K-1, 2 = 1.7 10-5 K-1, PP1= f(t) = ?
Kad vrstom tijelu povisimo temperaturu, njegove se dimenzije poveaju. Ima li tijelo takav oblik da
duljina premauje ostale dimenzije (ice, tapovi, cijevi), govorimo o linearnom rastezanju vrstog
tijela. Kad tapu nekoga vrstog tijela, koji prema dogovoru pri 0 C ima duljinu l0, povisimo
temperaturu za t (od 0 C do t), on e se produiti za
l = l0 t ,
gdje je koeficijent linearnog rastezanja koji se definira izrazom
lt l0
= .
l0 t
Ako su sve dimenzije vrstog tijela podjednako izraene, rije je o kubinom rastezanju. Neka tijelo
pri 0 C ima obujam V0. Povisimo li tijelu temperaturu za t (od 0 C do t), njegov e se obujam
poveati za
V = t V0 ,
gdje je koeficijent kubinog rastezanja.
Izmeu tih koeficijenata rastezanja postoji odnos
= 3 .
Pri temperaturi t tijelo e imati obujam
Vt = V0 (1 + t ) ili Vt = V0 (1 + 3 t ) .
Taj izraz vrijedi i za kubino rastezanje tekuina, kao i za uplja vrsta tijela.
Ako je na temperaturi t1 obujam tijela V1, a na temperaturi t2 obujam V2, tada vrijedi
( (
V2 = V1 1 + t2 t1 . ))
a a
A 2 P 2 B A1 P B1

a
? l l
2 2
P1 P1
Neka je l duljina ice od mjedi. Sa slika vidi se:
l
A1P1 = P1B1 = .
2
Povienjem temperature meusobna udaljenost tapia A i B postaje

(
A1B1 = a 1 + 1 t , )
a ica od mjedi imat e duljinu
(
l = a 1 + 2 t . )
Znai da se sredina ice pomaknula u toku P1. Uoimo pravokutan trokut PP1B1 i uporabom
Pitagorina pouka dobije se:

10
 2
2 AB
2 2 2 2 l
PP1 = P1B1 PB1 PP1 = 1 1
2 2

2 2
2 a 1+ t( ) a 1+ t ( )
PP1 = 2 1
2 2

2 2 2 2
2 (
a 1 + 2 t ) (
a 1 + 1 t ) 2 a
2 2 2
PP1 =
4

4
PP1 =
4
(
1 + 2 t ) (1 + 1 t )

2 2
PP1 =
a
4
( 2 2 2 2
1 + 2 2 t + 2 t 1 2 1 t 1 t )
2 2
PP1 =
a
4
( 2 2 2 2
1 + 2 2 t + 2 t 1 2 1 t 1 t )
2 2
PP1 =
a
4
( 2 2 2 2
2 2 t + 2 t 2 1 t 1 t . )
2 2
Budui da su 1 i 2 po iznosu jako male veliine moemo ih zanemariti.

2 2 zanemarujemo
PP1 =
a
4
( 2 2 2 2
2 2 t + 2 t 2 1 t 1 t ) 12 = 0 , 22 = 0
2 2 2 2
a a
PP1 =
4
(
2 2 t 2 1 t PP1 ) =
4
(
2 2 t 2 1 t / )

2
a a a
PP1 =
4
(
2 2 t 2 1 t ) PP1 =
2
2 2 t 2 1 t PP1 =
2
( )
2 t 2 1 .

Pomak toke P u toku P1 za temperaturu t = 50 C iznosi:

a
PP1 =
2
(
2 t 2 1 = ) 10 cm
2
(
2 50 K 1.7 10
5
1.2 10
5
) K1 = 0.1118 cm.
Vjeba 214
Na horizontalnoj ploi od lijevana eljeza privrena su dva tapia A i B. Njihova
meusobna udaljenost pri 0 C iznosi a = 100 mm. Na tapie A i B privarena je mjedena ica. U
sredini ice P objeen je uteg p. Prije zagrijavanja ica je napeta. Izraunaj pomak toke P za
temperaturu 50 C. (koeficijent linearnog rastezanja eljeza 1 = 1.2 10-5 K-1, koeficijent linearnog
rastezanja mjedi 2 = 1.7 10-5 K-1)
Rezultat: 1.118 mm.

Zadatak 215 (Marija, gimnazija)

Staklena boca ima obujam 2000 cm3 pri 0 C. Pri 0 C boca je do ruba napunjena alkoholom.
Koliko e alkohola izai iz boce kad je ugrijemo na 50 C? (koeficijent linearnog rastezanja stakla
= 0.9 10-5 K-1, koeficijent kubinog rastezanja alkohola = 1.135 10-3 K-1)
Rjeenje 215
V0 = 2000 cm3, t1 = 0 C, t2 = 50 C, = 0.9 10-5 K-1, = 1.135 10-3 K-1,
V = ?
Kad vrstom tijelu povisimo temperaturu, njegove se dimenzije poveaju. Ima li tijelo takav oblik da

11
duljina premauje ostale dimenzije (ice, tapovi, cijevi), govorimo o linearnom rastezanju vrstog
tijela. Kad tapu nekoga vrstog tijela, koji prema dogovoru pri 0 C ima duljinu l0, povisimo
temperaturu za t (od 0 C do t), on e se produiti za
l = l0 t ,
gdje je koeficijent linearnog rastezanja koji se definira izrazom
lt l0
= .
l0 t
Ako su sve dimenzije vrstog tijela podjednako izraene, rije je o kubinom rastezanju. Neka tijelo
pri 0 C ima obujam V0. Povisimo li tijelu temperaturu za t (od 0 C do t), njegov e se obujam
poveati za
V = t V0 ,
gdje je koeficijent kubinog rastezanja.
Izmeu tih koeficijenata rastezanja postoji odnos
= 3 .
Pri temperaturi t tijelo e imati obujam
Vt = V0 (1 + t ) ili Vt = V0 (1 + 3 t ) .
Taj izraz vrijedi i za kubino rastezanje tekuina, kao i za uplja vrsta tijela.
Ako je na temperaturi t1 obujam tijela V1, a na temperaturi t2 obujam V2, tada vrijedi
(
V2 = V1 1 + t2 t1 . ( ))
Obujam staklene boce V1 pri temperaturi t2 je

(
V1 = V0 1 + 3 t2 . )
Obujam alkohola V2 pri temperaturi t2 je

(
V2 = V0 1 + t2 . )
Obujam alkohola koji se prelio jednak je razlici obujma alkohola pri temperaturi t2 i obujma staklene
boce pri istoj temperaturi.

( ) (
V = V2 V1 V = V0 1 + t2 V0 1 + 3 t2 ) (
V = V0 1 + t2 1 3 t2 )
(
V = V0 1 + t2 1 3 t2 ) (
V = V0 t2 3 t2 ) V = V0 t2 ( 3 ) =

3 3 1 5 1 3
= 2 000 cm 50 K 1.135 10 3 0.9 10 = 110.8 cm .
K K
Vjeba 215
Staklena boca ima obujam 0.002 m3 pri 0 C. Pri 0 C boca je do ruba napunjena alkoholom.
Koliko e alkohola izai iz boce kad je ugrijemo na 50 C?
Rezultat: 110.8 cm3.

Zadatak 216 (Ivan, srednja kola)

U grafikom prikazu na slici nacrtane su dvije izobare. Koja izobara odgovara veem tlaku?
V
2

12
Rjeenje 216
Za dvije promjenjive meusobno zavisne veliine x i y kaemo da su obrnuto razmjerne s
koeficijentom proporcionalnosti k, k 0 ako je
k
x y = k ili y = .
x
Svako poveanje jedne veliine dovodi jednoliko toliko puta do smanjenja druge veliine. Svako
smanjenje jedne veliine dovodi jednoliko toliko puta do poveanja druge veliine.
Ako pri promjeni stanja dane mase plina temperatura ostaje stalna (izotermna promjena) promjene
obujma i tlaka plina moemo opisati Boyle-Mariotteovim zakonom.
p1 V1 = p2 V2 ili p V = konst.

V V
2 2
V2

1 1

V1

T1 T T1 T
Za neku temperaturu T1 izobara 1 odgovara obujmu V1, a izobara 2 odgovara obujmu V2. Obujam V1
koji odgovara izobari 1 manji je od obujma V2 koji odgovara izobari 2, tj.
V1 < V2 .
Iz Boyle-Mariotteova zakona proizlazi da su tlak p i obujam V obrnuto razmjerne veliine. Izobara 1
odgovara manjem obujmu V1, ali je zato tlak p1 vei. Dakle, izobara 1 odgovara veem tlaku.
p1 V1 = p2 V2
p1 > p2 .
V1 < V2
Vjeba 216
U grafikom prikazu na slici nacrtane su dvije izobare. Koja izobara odgovara manjem tlaku?
V
2

T
Rezultat: Izobara 2 odgovara manjem tlaku.

Zadatak 217 (Vesna, gimnazija)

U cilindru zatvorenome pominim klipom nalazi se plin kojemu se moe mijenjati obujam,
temperatura i tlak. Promjena stanja plina pri nekome krunom procesu predoena je na grafikom
prikazu ovisnosti obujma plina o temperaturi (slika). Prikai tu promjenu stanja plina u
koordinatnom sustavu p, V te oznai na njemu na kojim je njegovim dijelovima plin primio toplinu
izvana, a na kojim je toplinu predao okolini.

13
 V 3 2

T
Rjeenje 217
Za dvije promjenjive meusobno zavisne veliine x i y kaemo da su obrnuto razmjerne s
koeficijentom razmjernosti k, k 0 ako je
k
x y = k ili y = .
x

x y = konst.

x
Svako poveanje jedne veliine dovodi jednako toliko puta do smanjenja druge veliine. Svako
smanjenje jedne veliine dovodi jednako toliko puta do poveanja druge veliine.
Za dvije promjenjive meusobno zavisne veliine x i y kaemo da su upravo razmjerne s
koeficijentom razmjernosti k, k 0 ako je
y
= k ili y = k x.
x

y
= konst.
x

x
Svako poveanje jedne veliine dovodi jednako toliko puta do poveanja druge veliine. Svako
smanjenje jedne veliine dovodi jednako toliko puta do smanjenja druge veliine.
Ako pri promjeni stanja dane mase plina temperatura ostaje stalna (izotermna promjena) promjene
obujma i tlaka plina moemo opisati Boyle-Mariotteovim zakonom.
T = konst. p1 V1 = p2 V2 ili p V = konst.
Kad plinu dovodimo toplinu uz stalan tlak (izobarna promjena), plin se rastee i obavlja rad koji je
jednak

14
 W = p V W = p V2 V1 . ( )
Kad je tlak plina stalan, a mijenja se temperatura (izobarna promjena), obujam dane mase plina
mijenjat e se prema Gay-Lussacovu zakonu:
V1 V2 V
p = konst. = , = konst.
T1 T2 T
V
to znai da za razliita stanja iste mase nekog plina, uz stalan tlak, omjer
ostaje uvijek isti.
T
Mijenja li se temperatura nekoj masi plina stalnog obujma (izohorna promjena), mijenjat e se tlak
plina prema Charlesovu zakonu:
p p p
V = konst . 1 = 2 , = konst.
T1 T2 T

y y
y = konst.
x = konst.

x x
Sa slike (V, T grafa) gledamo stanja plina.

V 3 2

T
Proces 1 2
Budui da je pravac 12 nagnut prema koordinatnoj osi T, obujam V plina poveava se linearno sa
temperaturom T. To je izobarno irenje plina (tlak je stalan).
V V poveava se
p = konst. = konst. .
T T poveava se
Na p, V grafu predstavljeno je izobarom 12.
Proces 2 3
Budui da je pravac 23 paralelan sa koordinatnom osi T, obujam V je stalan, a temperatura T smanjuje
se. To je izohorno hlaenje plina (obujam je stalan).
p p smanjuje se
V = konst. = konst. .
T T smanjuje se
Na p, V grafu predstavljeno je izohorom 23.
Proces 3 1
Budui da je pravac 31 okomit na koordinatnu os T, temperatura T je stalna, a obujam V smanjuje se.
To je izotermno stezanje plina (temperatura je stalna).

15
 p poveava se
T = konst. p V = konst. .
T smanjuje se
Na p, V grafu predstavljeno je izotermom 31.
izobarni proces

p Q3
1 2
Q2
izohorni proces

Q1 3
izotermni proces

V
Pri prijelazu iz stanja 1 u stanje 2 (izobarni proces) plin je primio toplinu.
Pri prijelazu iz stanja 2 u stanje 3 (izohorni proces) plin je toplinu predao okolini.
Pri prijelazu iz stanja 3 u stanje 1 (izotermni proces) plin je toplinu predao okolini.
Vjeba 217
U cilindru zatvorenome pominim klipom nalazi se plin kojemu se moe mijenjati obujam,
temperatura i tlak. Promjena stanja plina pri nekome krunom procesu predoena je na grafikom
prikazu ovisnosti obujma plina o temperaturi (slika). Prikai tu promjenu stanja plina u
koordinatnom sustavu p,V te oznai na njemu na kojim je njegovim dijelovima plin primio toplinu
izvana, a na kojim je toplinu predao okolini.

V 2 3

T
Rezultat: Prikaz p, V grafa.

p Q3
1 3
Q2

Q1 2

V
Zadatak 218 (Vesna, gimnazija)
U balonu se nalazi 5 kg plina argona temperature 300 K. Kolika je unutranja energija tog
plina? (plinska konstanta R = 8.314 J/(mol K))

16
Rjeenje 218
m = 5 kg, T = 300 K, R = 8.314 J/(mol K), U=?
Srednja kinetika energija molekula plina iznosi:
3 m
N E = R T ,
k 2 M
gdje je N broj molekula, E srednja kinetika energija jedne molekule plina, m masa plina, M molna
k
masa plina, R plinska konstanta, T temperatura.
Relativna atomska masa Ar, nekog atoma, odnosno molekule Mr, jest broj koji govori koliko je puta
1 1
masa atoma ili molekule vea od mase atoma izotopa 12 C. Masa mase atoma izotopa ugljika
12 6 12
12 C jest atomska jedinica mase (znak: u). Izraena u kilogramima, ta masa iznosi
6
u = 1.66 1027 kg .
Molnu masu M plina argona odredit emo tako da najprije odredimo relativnu molekulsku masu Mr.
Budui da je plin argon jednoatoman, ona je jednaka relativnoj atomskoj masi argona ija je
vrijednost naznaena u periodnom sustavu elemenata:

18
Ar
39.95

M r = 1 39.95 = 39.95.
Molna masa argona iznosi:
g 3 kg
M Ar = 39.95 = 39.95 10 .
mol mol
Unutranja energija plina
U = N Ek
3 m 3 5 kg J
3 m U = R T = kg
8.314 300 K = 468247.81 J.
N Ek = R T 2 M 2 3 mol K
39.95 10
2 M mol
Vjeba 218
U balonu se nalazi 500 dag plina argona temperature 27 C. Kolika je unutranja energija tog
plina? (plinska konstanta R = 8.314 J/(mol K))
Rezultat: 468247.81 J.

Zadatak 219 (Vesna, gimnazija)

Kolika je srednja kinetika energija molekule plina pri temperaturi 1200 K? (plinska konstanta
R = 8.314 J/(mol K), Avogadrova konstanta NA = 6.022 1023 1/mol, Boltzmanova konstanta
kB = 1.38 10-23 J/K.)
Rjeenje 219
T = 1200 K, R = 8.314 J/(mol K), NA = 6.022 1023 1/mol, kB = 1.38 10-23 J/K,
E =?
k
Srednja kinetika energija jedne molekula plina iznosi:
3 R 3
Ek = T , Ek = k B T ,
2 NA 2
gdje je R plinska konstanta, NA Avogadrova konstanta, kB Boltzmanova konstanta, T temperatura.

17
Raunamo srednju kinetiku energiju jedne molekule plina.
1.inaica
J
8.314
3 R 3 mol K 1200 K = 2.485 10 20 J .
E =
k 2 N = 2
T
23 1
A 6.022 10
mol
2.inaica
3 3 23 J 20
E = k B T = 1.38 10 1200 K = 2.484 10 J.
k 2 2 K
Vjeba 219
Kolika je srednja kinetika energija molekule plina pri temperaturi 927 C? (plinska konstanta
R = 8.314 J/(mol K), Avogadrova konstanta NA = 6.022 1023 1/mol, Boltzmanova konstanta
kB = 1.38 10-23 J/K.)
Rezultat: 2.484 10-20 J.

Zadatak 220 (Vesna, gimnazija)

Izraunaj srednju kinetiku energiju gibanja molekula koje se nalaze u 1 m3 kisika uz
normirane uvjete. (plinska konstanta R = 8.314 J/(mol K), normirani uvjeti: p = 101325 Pa,
T = 273 K)
Rjeenje 220
V = 1 m3 , R = 8.314 J/(mol K), p = 101325 Pa, T = 273 K, N E =?
k
Srednja kinetika energija molekula plina dana je formulom:
3
N E = n R T ,
k 2
gdje je N broj molekula, E srednja kinetika energija jedne molekule plina, n mnoina plina,
k
R plinska konstanta, T temperatura.
Jednadba stanja plina, ako je zadana mnoina n idealnog plina, glasi:
p V = n R T ,
gdje je p tlak, V obujam, R plinska konstanta, T temperatura.
Raunamo srednju kinetiku energiju gibanja molekula.
1.inaica.
3
N Ek = n R T metoda 3 3 3
2 N Ek = p V = 101325 Pa 1 m = 151987.5 J .
p V = n R T supstitucije 2 2

2.inaica
Iz plinske jednadbe izraunamo mnoinu n plina.
3
1 p V 101325 Pa 1 m
p V = n R T p V = n R T / n= = = 44.642 mol .
R T R T J
8.314 273 K
mol K
Srednja kinetika energija gibanja molekula iznosi:
3 3 J
N E = n R T = 44.642 mol 8.314 273 K = 151987.39 J .
k 2 2 mol K
Vjeba 220
Izraunaj srednju kinetiku energiju gibanja molekula koje se nalaze u 1000 dm3 kisika uz
normirane uvjete. (normirani uvjeti: p = 101325 Pa, T = 273 K, plinska konstanta
R = 8.314 J/(mol K))
Rezultat: 151987.5 J.

18