5.12.

DOPPLEROV EFEKT

Promatramo izvor vala I i prijemnik P:

- ako su izvor vala i prijemnik nepokretni u odnosu na sredstvo kroz koje se val iri,
frekvencija koju prima prijemnik jednaka je frekvenciji izvora
- ako se izvor vala i prijemnik jedan u odnosu na drugog relativno gibaju, tada
prijemnik prima drugaiju frekvenciju f' od one koju emitira izvor f
DOPPLEROV EFEKT

Razlikujemo dva sluaja:

a) izvor miruje (vi = 0), promatra se giba brzinom vp
b) izvor se giba brzinom vi, promatra miruje (vp = 0)

a) Izvor, koji miruje, emitira valove frekvencije f = v / .Promatra, koji se giba

brzinom vp, registrira valove frekvencije f':
- ako se promatra pribliava izvoru, relativna brzina vala s obzirom na promatraa
je v' = v + v p
- ako se promatra udaljava od izvora, relativna brzina vala s obzirom na
promatraa je v' = v v p

Frekvencija koju promatra registrira je:

v' v vp v vp vp
f '= = = f = f (1 ) + pribliavanje
v v
- udaljavanje

SLIKA: UZ IZVOD DOPPLEROVA EFEKTA HEN-BARTOLI, KULII SL.

2.30.A) STR. 127.
Valne plohe su koncentrine kugline plohe.

b) Izvor se giba brzinom vi, a promatra miruje (vp = 0). Valna duljina u smjeru
gibanja izvora se skrati za pomak izvora u jednom periodu T:

1
 v vi v vi v
' = viT = = =
f f f f'

SLIKA: UZ IZVOD DOPPLEROVA EFEKTA HEN-BARTOLI, KULII SL.

2.30.B) STR. 127.

Frekvencija koju registrira promatra u sluaju kad se izvor pribliava promatrau:

v
f '= f
v vi

Frekvencija koju registrira promatra u sluaju kad se izvor udaljava od promatraa:

v
f '= f
v + vi

2
 v + vp
Openito: f ' = f vp + za pribliavanje, - za udaljavanje
v vi
vi + za pribliavanje, - za udaljavanje

Promatra i prijemnik se gibaju du pravca koji ih povezuje.

Ako je vi << v, odnosno v p << v (brzine izvora i promatraa su puno manje od brzine
vala), onda je na primjer za pribliavanje izvora promatrau:

1 v v v v
f '= f = (1 + i + ( i ) 2 + ( i ) 3 + ...) f = (1 + i ) f
v v v v v
1 i
v

3
5.12.1. DOPPLEROV EFEKT ZA ELEKTROMAGNETSKE
VALOVE
Prema prvom postulatu specijalne teorije relativnosti, brzina svjetlosti (brzina EM
valova) je jednaka u svim inercijskim referentnim sustavima i ne ovisi o gibanju izvora ili
promatraa.

U sustavu S izvor EM vala miruje i emitira val frekvencije f. Opaa u sustavu S mjeri
period T, valnu duljinu i brzinu c. Opaa u sustavu S', koji se giba relativnom
brzinom v u odnosu na S, mjeri frekvenciju f', period T', valnu duljinu ' , ali opet brzinu
c. Periodi T i T' su povezani izrazom za dilataciju vremena:

T
T '= = v/c
1 2

Udaljavanje izvora od promatraa:

c+v c+v 1 c
Promatra u S' mjeri: ' = (c + v)T ' = T= =
1 2
1 2 f f'

f' 1 2
= f / :c
c c+v

1 2 1 2 (1 )(1 + ) (1 )
f '= f = f = f = f
1+
v 1+ (1 + )(1 + ) (1 + )
c

Pribliavanje izvora promatrau:

1 2 (1 )(1 + ) (1 + )
f '= f = f = f
1 (1 )(1 ) (1 )

(1 + )
Openito: f '= f + za pribliavanje
(1 )
- za udaljavanje

Ako je v << c , tada je 2 1 pa izraz za Dopplerov efekt ima isti oblik za zvune i EM
valove:

1 v
f ' f (1 + ) f
v c
1
c

4
5.12.2. PROMJENA FREKVENCIJE PRI REFLEKSIJI
VALA NA PREDMETU KOJI SE GIBA
Val se iri kroz sredstvo brzinom v i reflektira na povrini predmeta kojis e giba. Zbog
Dopplerovog efekta reflektirani val ima drugaiju frekvenciju od upadnog vala.
Pretpostavimo da val frekvencije f upada okomito na povrinu koja se giba brzinom vp u
odnosu na izvor vala. Ista formula kao za sluaj da izvor miruje, a promatra se giba:

v + vp vp
- frekvencija vala na promatranoj povrini - f ' = f = (1 + )f
v v

Reflektirani val je val frekvencije f' emitiran s povrine koja se giba brzinom vp (sluaj
izvora koji se pribliava, a promatra miruje). Detektor (tj. izvor u poetku) registrira
frekvenciju:

v v v + vp v + vp
f ''= f '= f = f
v vp v vp v v vp

vp + za pribliavanje
- za udaljavanje

Razlika frekvencija:

v + vp v + vp v + vp 2v p
f = f ' ' f = ( 1) f = ( )f = f
v vp v vp v vp

Koristi se za mjerenje brzine automobila radarskim valovima superpozicijom upadnih i

2v p
reflektiranih valova dobiju se UDARI ija frekvencija je dana s f = f.
v vp

Mjerenjem frekvencije udara moe se odrediti brzina automobila.

2v p
f = f
c vp

c 2v
Uz vp << c slijedi: v p = f jer je f p f .
2f c