Professional Documents
Culture Documents
Bai Giang CNMLN - DHQGHN PDF
Bai Giang CNMLN - DHQGHN PDF
vn) 11/2008
MC LC
4 Hc thuyt gi tr 119
1
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
2
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
CHNG M U. NHP MN
NHNG NGUYN L C BN CA CH NGHA MC-LNIN
1
V.I.Lnin: To n tp, 2005, t.26, tr.59
2
Bao gm trit hc, kinh t chnh tr, ch ngha x hi khoa hc, kinh t, chnh tr, vn ha, lch s, qun s v.v
3
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
3
V.I.Lnin: To n tp, 2005, t.23, tr.54
4
ng Cng sn Vit Nam: Vn kin i hi i biu to n quc ln th X.. Nxb. Chnh tr quc gia, H Ni, 2006, tr.260
4
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
5
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
6
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
cc quy lut kinh t khch quan; l lun v kinh t hng ha, c bit l hc thuyt
gi tr thng d l c s ca h thng kinh t t bn ch ngha to cho C.Mc cch
nhn ng v ch ngha t bn. avt Ricc tha nhn cc quy lut khch quan ca
i sng kinh t x hi, t quy lut gi tr lm c s cho ton b h thng kinh t v
rng, do ch ngha t bn l vnh cu.
+ Ch ngha x hi khng tng Php vi nhng ph phn x hi t bn v
nhng d bo thin ti ca Xanh Ximng, Phuri m trc ht l lch s loi ngi l
mt qu trnh tin ha khng ngng, ch sau tin b hn ch trc; cc ng cho
rng s xut hin cc giai cp i khng trong x hi t bn l kt qu ca s chim
ot; ng thi ph phn ch ngha t bn l con ngi b bc lt v la bp, chnh
ph khng quan tm ti dn ngho. V mt s c im ca x hi x hi ch ngha
tng lai, cc ng khng nh l x hi cng nghip m trong , cng nng nghip
u c khuyn khch, a s ngi lao ng c bo m nhng iu kin vt cht
cho cuc sng v.v l c s ch ngha Mc pht trin thnh l lun ci to x hi.
- Tin khoa hc t nhin. Trong nhng thp k u th k XIX, khoa hc t
nhin pht trin mnh vi nhiu pht minh quan trng, cung cp c s tri thc khoa
hc t duy bin chng vt ln tnh t pht ca t duy bin chng c i, thot
khi tnh thn b ca php bin chng duy tm v tr thnh khoa hc.
+ nh lut bo ton v chuyn ho nng lng ca cc nh khoa hc t nhin
nh Lmnxp, Lenx (Nga), Maye (c), Grp, Giuln (Anh) v Cninhg
(an Mch) chng t lc c hc, nhit, nh sng, in t, cc qu trnh ho hc
khng tch ri nhau, m lin h vi nhau v hn th na, trong nhng iu kin nht
nh, chng chuyn ho cho nhau m khng mt i, ch c s chuyn ho khng
ngng ca nng lng t dng ny sang dng khc. nh lut ny dn n kt
lun trit hc l s pht trin ca vt cht l mt qu trnh v tn ca s chuyn ho
nhng hnh thc vn ng ca chng.
+ Thuyt t bo (ra i trong nhng nm 30 ca th k XIX) ca Svann (sinh
hc) v Slyen (thc vt hc) c xy dng nh cc cng trnh nghin cu trc
ca Hc (1665), Vonph, Griannhinp (t nhin hc), Pckin (sinh hc). Thuyt
7
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
5
C.Mc v Ph.ngghen: To n tp, 2004, t.20, tr.471
6
H Ch Minh: To n tp, 2002, t.8, tr.140
8
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
thng 8 nm 1895 ti Lun n, Anh. Theo nguyn vng ca Ph.ngghen, sau khi
ho tng, tro thi hi c th xung eo bin gn Ixtbrn, pha Nam b nc Anh.
- C.Mc, Ph.ngghen vi qu trnh hnh thnh ch ngha Mc (1842-1848)
Thi k 1842-1843, nhng bi vit ca C.Mc ng trn bo Sng Ranh nhm
bo v li ch ca nhng ngi lao ng ngho kh, u tranh v t do v dn ch; nh
du s hnh thnh t tng v vai tr lch s ca giai cp v sn ca ng. Thc tin u
tranh thng qua bo ch lm cho t tng dn ch cch mng c ni dung r rng
hn v s chuyn bin v th gii quan C.Mc din ra tng bc. Khi ph phn chnh
quyn nh nc ng thi, ng thy ci khch quan quy nh hot ng ca nh nc
khng phi l hin thn ca nim tuyt i nh Hghen chng minh, m l
nhng li ch; cn chnh quyn nh nc l c quan i din ng cp ca nhng li ch
t nhn. Trong thi gian Croixnc (thng 5 n thng 10 nm 1843), C.Mc vit tc
phm Gp phn ph phn trit hc php quyn ca Hghen ph phn nhng quan nim
duy tm ca Hghen v x hi v i ti kt lun, khng phi nh nc quy nh x hi
cng dn7, m ngc li, x hi cng dn quy nh nh nc. C th coi y l im
xut pht ca nhn thc duy vt v lch s ca C.Mc trong tng lai.
Thng 12 nm 1843, C.Mc vit tc phm Gp phn ph phn trit hc php
quyn ca Hghen. Li ni u. Tuy nhin, s chuyn bin t tng trong thi gian
ng sng Pari th hin trong Li ni u ny, khin n vt khi tnh cht ca
mt li ni u. ng trn quan nim duy vt v lch s ang hnh thnh, C.Mc
phn tch ngha to ln v c mt hn ch ca cuc cch mng t sn m ng gi l
"cuc cch mng b phn", cn cuc cch mng v sn c gi l "cuc cch mng
trit " v khng nh "ci kh nng tch cc" ca cuc cch mng thc hin s
gii phng con ngi chnh l giai cp v sn. C.Mc cng nhn mnh ngha to ln
ca l lun cch mng trong s gn b vi phong tro cch mng, nhm ci bin x
hi v cn bn, D nhin, v kh ph phn khng th thay th cho s ph phn bng
v kh, sc mnh vt cht phi c lt bng chnh ngay sc mnh vt cht;
nhng l lun cng tr thnh mt sc mnh vt cht khi n thm nhp vo qun
7
Khi nim x hi cng dn thi c hiu l nhng lnh vc li ch t nhn, trc ht l nhng li ch vt
cht v nhng quan h x hi gn lin vi chng
9
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
8
C.Mc v Ph.ngghen: To n tp, 2004, t.1, tr.589
9
Cho rng, phng thc sn xut t bn ch ngha l bnh thng, hp l v vnh cu
10
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
10
C.Mc v Ph.nghen: To n tp, 2004, t.3, tr.38
11
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
din nht v su sc nht v s pht trin; l lun u tranh giai cp v vai tr cch
mng- trong lch s ton th gii- ca giai cp v sn, tc l giai cp sng to ra mt x
hi mi, x hi cng sn
V quan nim duy vt v lch s, hai ng trnh by quan im ch o l sn
xut vt cht, xt n cng, l yu t quy nh i sng chnh tr v t tng ca mi x
hi, mi thi i lch s. Chnh sn xut vt cht, c tin hnh trong khun kh mt
phng thc sn xut nht nh, mt trnh nht nh ca lc lng sn xut v vi
mt quan h sn xut ph hp, l c s khch quan ca tt c nhng s bin trong lnh
vc chnh tr, t tng, tc l trong lnh vc kin trc thng tng v cc hnh thi
thc x hi. C.Mc v Ph.ngghen vn dng t tng ny vo xem xt xu hng
vn ng ca x hi t sn v ch ra rng do s pht trin ca bn thn lc lng sn
xut ca phng thc sn xut t bn ch ngha ang vt qu khun kh ch s
hu t nhn t bn ch ngha m nn sn xut y ang lm vo nhng cuc khng
hong c tnh cht chu k v ngy cng trm trng. Biu hin chnh tr ca cuc khng
hong l nhng cuc u tranh ngy cng c tnh cht chnh tr, ngy cng t gic
ca giai cp v sn. Cc ng cn ch r php quyn t sn chng qua l ch ca giai
cp t sn c ln thnh lut- ci ch m ni dung b quy nh bi iu kin sinh
hot vt cht ca giai cp y; sn xut vt cht quyt nh sn xut tinh thn, t tng
thng tr trong mt thi i l t tng ca giai cp thng tr v kinh t
V l lun u tranh giai cp, cng trong Li ta trn, Ph.ng ghen vit, do
(t khi ch cng hu rung t nguyn thu tan r), ton b lch s l lch s
cc cuc u tranh giai cp, u tranh gia nhng giai cp b bc lt v nhng giai
cp i bc lt, gia nhng giai cp b tr v nhng giai cp thng tr. Nguyn nhn
kinh t ca hin tng l ch t hu v t liu sn xut. Ch lm cho
x hi, vn khng c khc bit giai cp, phn chia thnh nhng giai cp khc nhau,
trong nhng giai cp nm c t liu sn xut, iu hnh nn sn xut x hi
thng tr, bc lt nhng giai cp khc
Vn dng quan im ny vo xem xt x hi t bn, hai ng ch ra rng cuc u
tranh giai cp hin thi, gia giai cp v sn v giai cp t sn, pht trin ti mc l,
12
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
11
C.Mc v Ph.ngghen: To n tp, 2004, t.4. tr.628
12
C.Mc v Ph.ngghen: To n tp, 2004. Cc tp 23, 24, 25 (2 phn), 26 (3 phn)
13
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
phm kinh t-chnh tr, trit hc v lch s v i nht ca C.Mc. Nghin cu phng
thc sn xut t bn ch ngha, T bn ch ra quy lut vn ng kinh t ca x hi t
bn, to c s l lun kinh t thit lp x hi cng sn. Ni dung c bn nht ca
T bn l xut pht t s vn ng ca kinh t t bn ch ngha, C.Mc trnh by
nhng nguyn l trit hc, kinh t chnh tr hc, ch ngha x hi khoa hc trn tinh
thn bin chng ca s pht trin lch s-x hi. C th khi qut ni dung T bn t
gc trit hc hai vn ch yu l quan nim duy vt lch s v php bin chng
Quan nim duy vt v lch s. Xut pht t phng thc sn xut, tc t hai
mt ca mt qu trnh sn xut vt cht trong i sng x hi l lc lng sn xut
v quan h sn xut, C.Mc khng nh s pht trin ca cc hnh thi kinh t-x hi
l mt qu trnh lch s-t nhin13. C th khi qut rng, ton b quan nim duy vt
lch s ca C.Mc trong tc phm th hin phm tr hnh thi kinh t-x hi. Bn
cht ca phm tr ny nm quy lut vn ng, pht trin ca lch s x hi loi
ngi b quy nh bi cc yu t c bn l lc lng sn xut, quan h sn xut v
kin trc thng tng; cc yu t khc trong lch s x hi cng c vai tr chi phi
tc ng, nhng trn c s cc yu t c bn . Tnh lch s-t nhin ca s pht
trin x hi c chng minh bi s pht trin va tun t va nhy vt, va a dng
phong ph, phc tp va th hin nhng quy lut ph bin c ngha xuyn sut
ton b tin trnh lch s x hi loi ngi
Mt vn khc, ni bt, ng thi l kt qu ca s vn ng ni ti ca ni
dung tc phm- l php bin chng duy vt. Xut pht t vic nghin cu hng
ha vi t cch l t bo kinh t ca ch ngha t bn, C.Mc tng bc th hin
bn cht ca ch ngha t bn thng qua phng php lch s-lgc, tru tng-c
th. Qu trnh vn ng v pht trin ca nn sn xut t bn ch ngha biu hin lch
s ca n vi tnh a dng, phong ph, phc tp ca mt h thng, mt phng thc
sn xut. Cho nn, lch s l bn thn qu trnh sn xut; lgc l bn cht ca nn
sn xut t bn ch ngha; l bc lt gi tr thng d. C.Mc cng phn tch r mi
quan h bin chng gia ci tru tng vi ci c th; theo , ci tru tng ch l
13
C.Mc v Ph.ngghen: To n tp, 2004, t.23, tr.21
14
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
14
C.Mc v Ph.ngghen: To n tp, 2004, t.19
15
C.Mc v Ph.ngghen: To n tp, 2004, t.19, tr.47
15
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
quan nim duy vt tm thng nhng ngi t nhn l ngi mcxt nhng li khng
hiu ng thc cht ch ngha Mc. Vi nhng tc phm ca mnh, Ph.ngghen
trnh by ch ngha Mc trong mt h thng l lun; nhng kin b sung, gii thch
ca Ph. ngghen sau khi C.Mc qua i i vi mt s lun im ca cc ng trc y
cng c ngha rt quan trng trong vic pht trin ch ngha Mc.
c. Giai on bo v v pht trin ch ngha Mc
Sau khi C.Mc v Ph.ngghen qua i, V.I.Lnin l ngi bo v, b sung, pht
trin v vn dng sng to ch ngha Mc. Ch ngha Lnin hnh thnh v pht trin
trong cuc u tranh chng ch ngha duy tm, xt li v gio iu; l s tip tc v l
giai on mi trong lch s ch ngha Mc gii quyt nhng vn cch mng v sn
trong giai on ch ngha quc v bc u xy dng ch ngha x hi.
- Bi cnh lch s mi v nhu cu khch quan ca vic bo v v pht trin
ch ngha Mc
Nhng nm cui th k XIX, u th k XX, ch ngha t bn bc sang
giai on ch ngha quc. Bn cht ca ch ngha t bn th hin tinh vi, tn bo
hn; mu thun c th vn c ca ch ngha t bn ngy cng bc l su sc m
in hnh l mu thun gia giai cp t sn v giai cp v sn. Ti cc nc thuc
a, phong tro u tranh chng ch ngha quc vi tnh thng nht gia cch
mng gii phng dn tc vi cch mng v sn, gia nhn dn cc nc thuc a
vi giai cp cng nhn chnh quc. Nc Nga l trung tm ca phong tro ny; giai
cp cng nhn v nhn dn lao ng Nga di s lnh o ca ng Bsvch l
ngn c u ca phong tro cch mng th gii.
Nhng nm cui ca th k XIX, bc sang th k XX, c nhng pht minh
vt l mang tnh vch thi i, lm o ln cn bn quan nim ngn i v vt cht.
y l c s ch ngha Makh- mt th ch ngha duy tm ch quan- tn cng
ch ngha Mc; mt s nh khoa hc t nhin ri vo tnh trng khng hong v th
gii quan, gy nh hng trc tip n nhn thc v hnh ng ca phong tro cch
mng. ng thi, tuy ch ngha Mc c truyn b vo nc Nga; nhng bo
v a v v li ch ca giai cp t sn, nhng tro lu t tng nh ch ngha kinh
16
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
16
L phi theo h t tng t sn duy tm m i din tiu biu l Mikhailpxki, Bakumin v Plkhnp. Quan
im chnh ca phi n y l tuyt i ha vai tr c nhn, ly cng x nng thn l m ht nhn ca ch ngha x
hi; nng dn di s lnh o ca tr thc l ng lc chnh ca cch mng v ch trng dng khng b c
nhn u tranh
17
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
17
V.I.Lnin: To n tp, 2005, t.18, tr.356
18
V.I.Lnin: To n tp, 2005, t.18, tr.173
19
V.I.Lnin: To n tp, 2005, t.18, tr.145
18
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
19
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
khuynh trong phong tro cng sn (1920); Li bn v cng on, v tnh hnh trc
mt v v nhng sai lm ca cc ng ch Trtxki v Bukharin (1921) v.v. ng cho
rng vic thc hin kim tra, kim sot ton dn; t chc thi ua x hi ch ngha l
nhng iu kin cn thit chuyn sang xy dng "ch ngha x hi k hoch". V.I.
Lnin cng nhn mnh tnh lu di ca thi k qu , khng th trnh khi phi i
qua nhng nc thang trn con ng . Trong giai on xy dng ch ngha x hi
thi bnh, V.I.Lnin tin on c s nguy him ca vic p dng nhng chnh sch
kinh t thi chin. ng vit tc phm V chnh sch kinh t mi (1921); trong ,
khng nh vai tr kinh t hng ha trong iu kin nn sn xut hng ho nh ang
chim u th trong cng cuc xy dng ch ngha x hi. Trong nhng tc phm
cui i nh V tp th ho nng nghip; V cuc cch mng ca chng ta; Th t
m tt, Cng lnh ca chng ta v.v, V.I.Lnin nhn thy s quan liu bt u
xut hin trong nh nc cng nng non tr nn ngh nhng ngi cng sn cn
thng xuyn chng ba k th chnh l s kiu ngo, t hc v tham nhng. V.I.Lnin
cng ch n vic chng ch ngha gio iu khi vn dng ch ngha Mc, "Chng
ta khng h coi l lun ca Mc nh l mt ci g xong xui hn v bt kh xm
phm, tri li, chng ta tin rng l lun ch t nn mng cho mn khoa hc m
nhng ngi x hi ch ngha cn phi pht trin hn na v mi mt nu h khng
mun tr thnh lc hu i vi cuc sng"20.
Di sn kinh in ca V.I.Lnin tr thnh c s cho vic nghin cu nhng vn
l lun v thc tin ca cc ng cng sn. Thin ti v l lun v thc tin ca ng
trong vic k tha, bo v v pht trin sng to ch ngha Mc c nhng ngi cng
sn nh gi cao. H t tn cho hc thuyt ca mnh l ch ngha Mc-Lnin.
20
V.I.Lnin: To n tp, 2005, t.4, tr..232
20
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
21
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
21
V.I.Lnin: To n tp, 2005, t.41, tr.956
22
V.I.Lnin: To n tp, 2005, t.41 tr.956
22
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
23
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
Cu hi n tp
24
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
PHN TH NHT
25
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
Phng php lun l h thng nhng quan im, nhng nguyn tc xut pht
hng dn ch th trong vic xc nh phng php cng nh trong vic xc nh
phm vi, kh nng p dng chng mt cch hp l, c hiu qu ti a. Phng php
lun l l lun v phng php, l khoa hc v phng php. Nhim v ca phng
php lun l gii quyt nhng vn nh phng php l g? Bn cht, ni dung,
hnh thc ca phng php ra sao? Phn loi phng php cn da vo nhng tiu
ch g? Vai tr ca phng php trong hot ng nhn thc v hot ng thc tin?
v.v. iu ny chng t vai tr tin ca phng php lun, cho php nh gi cc
phng php t gc tnh chn thc, hiu qu ca chng.
Phng php lun bin chng duy vt l h thng cc nguyn tc, phng
php t chc v xy dng hot ng l lun v hot ng thc tin, ng thi cng
chnh l hc thuyt v h thng ; l phng php lun ca ch ngha duy vt bin
chng v ca cc khoa hc chuyn ngnh. Phng php lun bin chng duy vt l
s thng nht bin chng gia cc phng php lun b mn, phng php lun
chung c c th ho trong cc lnh vc ca hot ng nhn thc v hot ng
thc tin. Mi lun im ca ch ngha duy vt bin chng ng thi l mt nguyn
tc trong vic xc nh, l lun v phng php. Nhng nguyn tc trn to ra kh
nng ci to th gii ca ch ngha duy vt bin chng, tr thnh cng c hu hiu
trong hot ng chinh phc t nhin v s nghip gii phng con ngi.
Chc nng phng php lun bin chng duy vt ca ch ngha Mc-Lnin
th hin h thng quan im, nguyn tc ch o s tm kim, xy dng, la chn
v vn dng cc phng php trong khi thc hin hot ng nhn thc v hot ng
thc tin. Trong h thng trn, th gii quan duy vt bin chng ng vai tr nh
hng trong qu trnh tm kim, xy dng, la chn v vn dng phng php bin
chng duy vt. Do vy, ton b h thng tri thc phng php lun bin chng duy
vt u gn vi s din gii th gii quan duy vt bin chng- c s ca s nghin
cu v nh gi nhng kt qu ca n.
Th gii quan duy vt bin chng v phng php lun bin chng duy vt
trit hc l c s l lun nn tng ca ch ngha Mc-Lnin. Nm vng chng chng
26
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
nhng l iu kin tin quyt nghin cu ton b h thng l lun ch ngha Mc-
Lnin, m cn l c s vn dng sng to v pht trin chng vo hot ng nhn
thc; gii thch, nhn thc v gii quyt nhng vn cp bch ca thc tin t
nc v thi i t ra.
CHNG 1. CH NGHA DUY VT BIN CHNG
I. CH NGHA DUY VT V CH NGHA DUY VT BIN CHNG
1. S i lp gia ch ngha duy vt vi ch ngha duy tm trong vic gii
quyt vn c bn ca trit hc
a. Trit hc l g?
Lch s loi ngi bt u vo khong 2,6 triu n 2 triu nm trc ng
v Nam Phi24. Nhng mi vo khong hn 2500 nm trc, trong mt s nn vn
minh c i, con ngi mi c quan h trc tip hn vi gii t nhin v cm nhn
c trong c cc trt t m con ngi cn ho nhp vo sinh tn. Cc nh
thng thi25 bt u nu cc cu hi nh th gii xung quanh con ngi l g? ngun
gc, kt cu v hnh thc tn ti ca th gii nh th no? con ngi l g v mi
quan h ca con ngi i vi th gii ra sao? c th ca thc v cm xc ca
con ngi ch no? Ti c th bit g? Ti cn phi lm g? Ti c th hy vng vo
ci g? Ti sng v ci g v sng ra sao, lm th no c cuc sng thc s hnh
phc? v.v. Tm nhng cu tr li cho nhng cu hi trn l khi ngun ca nhng t
tng trit hc v thut ng Trit hc gm hai yu t c bn l yu t nhn thc
(s hiu bit v v tr v con ngi; gii thch hin thc bng t duy) v yu t nhn
nh (nh gi v mt o l c thi v hnh ng ng).
Thi c i, ngi Trung Quc coi trit hc l s tm ti nhn bit bn cht
ca th gii v con ngi; ngi n coi trit hc l con ng suy ngm dt con
ngi n vi l phi; ngi Hy Lp coi trit hc l yu mn s thng thi. Artxtt
(384-322 tr.c.n) coi ngun gc ca trit hc l s ngc nhin (hay tnh t m, hiu k)
ca con ngi26. Xcrt (469-399 tr.c.n) coi s trn tr v tnh tt yu ca ci cht
gy cm hng trit hc. Theo C.Mc v Ph.ngghen, trit hc hnh thnh trong hnh
24
G.N.Machusin: Ngun gc lo i ngi. Nxb.Mir, Mtxcva v Nxb.Khoa hc v K thut, H Ni, 1986
25
Ngi Hy Lp c i gi cc nh trit hc l cc nh thng thi
26
Khoa Trit hc, trng i hc Tng hp Lmnxp: Trit hc- hi v p. Nxb. Nng, 2004, tr.16
27
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
thi thc tn gio c t thi tin s m mi thi i thu nhn theo cch ca mnh.
Trit hc xut hin c phng ng v phng Ty gn nh cng mt lc, khong t
th k th VIII n th k VI trc Cng nguyn (tr.c.n) mt s nn vn minh nh
Trung Quc, n , Ai Cp, Trung ng v.v, nhng Hy Lp l pht trin hn c.
Theo cc tc gi Hy Lp c i, khi nim trit hc xut hin trong cc tc phm ca
Pitago (khong 571-447 tr.c.n); cn Platn (427-347 tr.c.n) l ngi u tin s dng
khi nim trit hc vi ngha l lnh vc c bit ca nhn thc.
Trit hc l mt trong nhng hnh thi ca thc x hi; l h thng tri thc l
lun chung nht ca con ngi v th gii; v v tr, vai tr ca con ngi trong th
gii y27. Ch ngha duy vt bin chng l khoa hc nghin cu nhng quy lut
chung nht v s vn ng, pht trin ca cc s vt, hin tng trong t nhin, x
hi v t duy; ng thi tip tc lm r vn v mi quan h gia t duy vi tn
ti. Nhim v ca ch ngha duy vt bin chng l gii thch, nhn thc v ci to th
gii; xc nh mi lin h gia trit hc vi thc tin, ci to hin thc, xy dng x
hi mi.
b. Vn c bn ca trit hc
Khi nim vn c bn ca trit hc. Bt k mt ngnh khoa hc no cng
c hng lot vn thuc i tng nghin cu ca mnh; trong , c vn ng
vai tr h tr, c vn ng vai tr quan trng, li c vn ng vai tr cc k
quan trng n mc n l nn tng, nh hng cho ngnh khoa hc y gii quyt
nhng ni dung cn li. chnh l vn c bn ca mt ngnh khoa hc. Vi t
cch l h thng tri thc l lun chung nht, trit hc c h thng vn ca mnh;
trong , c vn ng vai tr l nn tng, nh hng gii quyt nhng vn
khc. Khi im l lun ca bt k hc thuyt trit hc no u l vn v mi
quan h gia t duy vi tn ti; gia ci tinh thn vi ci vt cht; gia ci ch quan
vi ci khch quan. Bi vy, trong tc phm Ltvch Phoibc v s co chung ca
27
B Gio dc v o to: Gio trnh Trit hc Mc-Lnin. Nxb. Chnh tr quc gia. H Ni, 2006, tr.8
28
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
28
Lu rng tn ti khng ho n to n ng nht vi vt cht (tn ti gm vt cht- ci c sn trong t nhin v
vt cht do con ngi to ra; tn ti ca tinh thn ( thc); tn ti ca con ngi- gm phn vt cht v phn tinh
thn). Khi nim tn ti c ng nht vi vt cht y c ngha l ci khng phi tinh thn, m i lp vi
tinh thn
29
C.Mc v Ph.ngghen: To n tp, 2004, t.21, tr.403
30
C.Mc v Ph.ngghen: To n tp, 2004, t..21, tr..283
29
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
30
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
31
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
32
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
31
V.I.Lnin: To n tp, 2005, t.18, tr.151
33
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
34
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
32
C.Mc v Ph.ngghen: To n tp, 2004, t.20, tr.519
35
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
36
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
37
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
38
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
phn nh th gii vt cht din ra trong no ngi, hnh thnh trong qu trnh lao
ng v c din t nh ngn ng.
a. Ngun gc ca thc
- Ngun gc t nhin ca thc (yu t cn)
1) No ngi l sn phm qu trnh tin ho lu di ca th gii vt cht, t v
c ti hu c, cht sng (thc vt v ng vt) ri n con ngi- sinh vt-x hi. L
t chc vt cht c cu trc tinh vi; ch khong 370g nhng c ti 14-15 t t bo
thn kinh lin h vi nhau v vi cc gic quan to ra mi lin h thu, nhn a dng
no ngi iu khin hot ng ca c th. Hot ng thc ca con ngi din
ra trn c s hot ng ca thn kinh no b; b no cng hon thin hot ng thn
kinh cng hiu qu, thc ca con ngi cng phong ph v su sc. iu ny l
gii ti sao qu trnh tin ha ca loi ngi cng l qu trnh pht trin nng lc ca
nhn thc, ca t duy v ti sao i sng tinh thn ca con ngi b ri lon khi no
b tn thng.
2) S phn nh ca vt cht l mt trong nhng ngun gc t nhin ca thc.
Mi hnh thc vt cht u c thuc tnh phn nh v phn nh pht trin t hnh
thc thp ln hnh thc cao- ty thuc vo kt cu ca t chc vt cht. Phn nh l
s ti to li nhng c im, tnh cht ca dng vt cht ny (di dng thay i)
trong mt dng vt cht khc. Qu trnh phn nh bao hm qu trnh thng tin, vt
nhn tc ng (ci phn nh l ci cha ng thng tin v nhng s vt, hin tng)
mang thng tin ca vt tc ng (ci c phn nh l nhng s vt, hin tng c
th ca vt cht) v y l vn quan trng lm sng t ngun gc t nhin ca
thc.
Cc hnh thc phn nh. a) Phn nh ca gii v c (gm phn nh vt l v
phn nh ho hc) l nhng phn nh th ng, khng nh hng v khng la
chn. b) Phn nh ca thc vt l tnh kch thch c) Phn nh ca ng vt c nh
hng, la chn nh m ng vt thch nghi vi mi trng sng. Trong phn
nh ca ng vt c phn x khng iu kin (bn nng); phn x c iu kin (tc
ng thng xuyn) ng vt c thn kinh trung ng to nn tm l. Hnh thc
39
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
phn nh cao nht (phn nh nng ng, sng to) l thc ca con ngi, c trng
cho mt dng vt cht c t chc cao l no ngi. Tm li, s pht trin ca cc
hnh thc phn nh gn lin vi cc trnh t chc vt cht khc nhau v thc ny
sinh t cc hnh thc phn nh . Quan im trn ca trit hc ca ch ngha Mc-
Lnin v thc chng li quan im ca ch ngha duy tm tch ri thc khi hot
ng ca no ngi, thn b ho thc; ng thi chng li quan im ca ch ngha
duy vt tm thng cho rng no tit ra thc tng t nh gan tit ra mt.
- Ngun gc x hi ca thc (yu t )
1) Lao ng l hot ng c mc ch, c tnh lch s-x hi ca con ngi
nhm to ra ca ci tn ti v pht trin; ng thi lao ng cng to ra i sng
tinh thn phong ph v hn th na, lao ng gip con ngi hon thin chnh mnh.
S hon thin ca i tay, vic bit ch to cng c trong qu trnh lao ng lm cho
thc khng ngng pht trin (bng cch tch ly kinh nghim), to c s cho con
ngi nhn thc nhng tnh cht mi (c suy ra t nhng kinh nghim c) ca
gii t nhin; dn n nng lc t duy tru tng, kh nng phn on, suy lun dn
c hnh thnh v pht trin.
2) Ngn ng (ting ni, ch vit). Trong qu trnh lao ng con ngi lin kt vi
nhau, to thnh cc mi quan h x hi tt yu v cc mi quan h ca cc thnh vin
ca x hi khng ngng c cng c v pht trin dn n nhu cu cn thit phi trao
i vi nhau iu g y nn ngn ng xut hin. Ngn ng ra i tr thnh ci v vt
cht ca thc, thnh phng tin th hin thc. Nh ngn ng, con ngi khi qut
ho, tru tng ho nhng kinh nghim truyn li cho nhau. Ngn ng l sn phm
ca lao ng, n lt n, ngn ng li thc y lao ng pht trin.
b. Bn cht v kt cu ca thc
- Bn cht ca thc. im xut pht hiu bn cht ca thc l s khng
nh thc l s phn nh, l hnh nh tinh thn v s vt, hin tng khch quan.
thc thuc phm vi ch quan, khng c tnh vt cht, m ch l hnh nh phi cm tnh
ca s vt, hin tng cm tnh c phn nh. Bn cht ca thc th hin s
40
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
35
C.Mc v Ph.ngghen: To n tp, 2004, t.23, tr.35
41
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
36
V.I.Lnin: To n tp, 2005, t.41, tr.101
42
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
37
C.Mc v Ph.ngghen: To n tp, 2004, t.42, tr..236
43
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
44
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
45
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
kin nhn m biu hin ca n l tuyt i ho vai tr, tc dng ca nhn t con
ngi; cho rng con ngi c th lm c tt c nhng g mun m khng ch
n s tc ng ca cc quy lut khch quan, ca cc iu kin vt cht cn thit.
2) Pht huy tnh nng ng, sng to ca thc l nhn mnh tnh c lp
tng i, tnh tch cc v nng ng ca thc i vi vt cht bng vic tng
cng rn luyn, bi dng t tng, ch phn u vn ln, tu dng o c v.v
nhm xy dng i sng tinh thn lnh mnh. Chng thi th ng, trng ch,
li vo hon cnh khch quan d ri vo ch ngha duy vt siu hnh, ch ngha duy
vt tm thng; tuyt i ha vt cht; coi thng t tng, tri thc ri vo thc
dng hng th v.v.
Cu hi n tp
1. Vn c bn ca trit hc? (khi nim; nh ngha; ni dung. Ch ngha
duy vt v ch ngha duy tm; trit hc nht nguyn v trit hc nh nguyn. Thuyt
c th bit; khng th bit v hoi nghi lun).
2. Bn cht, ni dung ca ch ngha duy vt bin chng? (cc hnh thc ca
ch ngha duy vt; bn cht, ni dung ch ngha duy vt bin chng).
3. nh ngha, ni dung v ngha nh ngha vt cht ca V.I.Lnin? (cc quan
nim v vt cht trong trit hc duy vt trc Mc; cc pht minh ln trong vt l hc
cui th k XIX, u th k XX; nh ngha vt cht ca V.I.Lnin; cc ni dung c bn
ca nh ngha; ngha th gii quan v phng php lun ca nh ngha).
4. Cc hnh thc v phng thc tn ti ca vt cht? (nh ngha vn ng
ca vt cht; cc hnh thc vn ng ca vt cht. Khng gian v thi gian vi vn
ng ca vt cht)
5. Tnh thng nht vt cht ca th gii? (bn )
6. Ngun gc ca thc? (ngun gc t nhin; ngun gc x hi)
7. Bn cht ca thc? (bn cht ca thc th hin bn )
8. ngha phng php lun ca mi quan h gia vt cht vi thc? (vai
tr ca vt cht i vi thc; vai tr ca thc i vi vt cht; nguyn tc khch
quan, pht huy tnh nng ng ch quan)./.
46
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
47
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
48
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
Trong trit hc ca ch ngha duy vt bin chng, siu hnh c hiu theo
ngha l phng php xem xt s tn ti ca s vt, hin tng v s phn nh chng
vo t duy con ngi trong trng thi bit lp, nm ngoi mi lin h vi cc s vt,
hin tng khc v khng bin i. c th ca siu hnh l tnh mt chiu, tuyt i
ho mt ny hay mt kia; ph nhn cc khu trung gian, chuyn ho; do kt qu
nghin cu ch i ti kt lun hoc l ..., hoc l ..., phin din; coi th gii thng
nht l bc tranh khng vn ng, pht trin. Cc nh siu hnh ch da vo nhng
phn tuyt i khng th dung ho khng nh c l c, khng l khng; hoc
tn ti hoc khng tn ti; s vt, hin tng khng th va l chnh n li va l ci
khc n; ci khng nh v ci ph nh tuyt i bi tr ln nhau.
+ Thut ng Bin chng c gc t ting Hy Lp dialego (vi ngha l ngh
thut m thoi, tranh lun). Theo ngha ny, bin chng l ngh thut tranh lun
nhm tm ra chn l bng cch pht hin cc mu thun trong lp lun ca i
phng v ngh thut bo v nhng lp lun ca mnh. n Hghen, thut ng bin
chng c pht trin kh ton din v khi qut c mt s phm tr, quy lut
c bn; nhng chng cha phi l nhng quy lut chung nht v t nhin, x hi v
t duy, m mi ch l mt s quy lut c th trong lnh vc tinh thn. C.Mc,
Ph.ng ghen v V.I.Lnin k tha, pht trin trn tinh thn ph phn v sng to
nhng gi tr trong lch s t tng bin chng nhn loi hon thin php bin
chng; lm cho php bin chng tr thnh php bin chng duy vt; thnh khoa hc
nghin cu nhng quy lut chung nht v mi lin h v s vn ng, pht trin ca
cc s vt, hin tng trong c ba lnh vc t nhin, x hi v t duy.
b. Cc hnh thc c bn ca php bin chng
Php bin chng xut hin t thi c i v t n nay, lch s pht trin
ca n tri qua nhiu giai on khc nhau, gn lin vi s pht trin ca khoa hc,
ca thc tin v nhn thc ca con ngi.
- Php bin chng mc mc, cht phc c i th hin trong cc hc thuyt trit
hc c i. Trong o Pht, quan nim v nhn duyn, v ng, v thng cha ng
nhiu t tng bin chng kh su sc. Trong thuyt m-Dng, m v Dng tn ti
49
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
38
C.Mc v Ph.ngghen: To n tp, 2004, t.20, tr. 34
39
C.Mc v Ph.ngghen: To n tp, 2004, t..20, tr. 491
50
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
40
C.Mc v Ph.ngghen: To n tp, 2004, t..20, tr..23
41
C. Mc v Ph.ngghen: To n tp, 2004, t..20, tr. 492
51
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
42
V.I.Lnin: To n tp, 2005, t.29, tr.160
43
C.Mc v Ph.ngghen: To n tp, 2004. t.21, tr.420
44
V.I.Lnin: To n tp, 2005, t.29, tr..209
52
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
- Php bin chng duy vt. Tnh trc quan ca php bin chng t pht trong
trit hc c i v tnh duy tm trong trit hc c in c l nhng hn ch cn phi
khc phc. C.Mc v Ph.ngghen k tha v pht trin sng to nhng ht nhn
hp l trong lch s t tng trit hc nhn loi, ci to ph phn php bin chng
duy tm ca Hghen to ra php bin chng duy vt v y l giai on cao nht
ca php bin chng trong lch s trit hc. C th ni rng hu nh ch c Mc v
ti l nhng ngi cu php bin chng t gic thot khi trit hc duy tm c
v a n vo trong quan nim duy vt v t nhin v v lch s45.
c. Bin chng khch quan v bin chng ch quan
- Bin chng khch quan ch bin chng ca bn thn cc s vt, hin tng
tn ti c lp bn ngoi thc con ngi. Nhng vn nn mng, bn cht ca
bin chng khch quan l cc trnh ca cc t chc vt cht; l cc hnh thc vn
ng khc nhau v cht c quy nh bng nhng thay i v lng; l s hnh
thnh s sng v xut hin dng vt cht bit t duy; l s chuyn ho t t nhin
vo x hi. Bin chng khch quan c th hin trong khoa hc bng quy lut bo
ton v chuyn ho nng lng; thuyt tin ho; thuyt t bo; h thng tun hon
cc nguyn t ho hc; thuyt tng i; thuyt lng t; hc thuyt v gien v.v.
Trong x hi, vn quan trng nht ca bin chng khch quan l bin chng gia
ch th vi khch th trong lch s; mi quan h tc ng qua li gia x hi vi t
nhin; gia lc lng sn xut vi quan h sn xut; gia c s h tng vi kin trc
thng tng; ch ra mi giai on trong qu trnh pht trin x hi u mang tnh k
tha v l qu trnh lch s-t nhin.
- Bin chng ch quan ch t duy bin chng v bin chng ca qu trnh phn
nh hin thc khch quan vo no ngi. Bin chng ch quan mt mt phn nh
qu trnh bin chng ca gii t nhin, mt khc phn nh qu trnh bin chng ca
t duy. Nhng nguyn l, quy lut, phm tr ca php bin chng duy vt phn nh
bn cht th gii khch quan m t trong lch s ca gii t nhin v lch s ca x
hi loi ngi m ngi ta rt ra c cc quy lut ca bin chng 46. Ch ngha duy
45
C.Mc v Ph.ngghen: To n tp, 2004, t. , tr. 21
46
C.Mc v Ph.ngghen: To n tp, 2004, t.20, tr.696
53
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
vt bin chng khng nh t duy ca con ngi v th gii khch quan cng ph
thuc vo mt loi quy lut, bi vy chng khng th mu thun vi nhau. Cng cn
phn bit bin chng ch quan vi php bin chng duy tm, t bin ca Hghen;
Hghen xut pht t bn cht ca cc khi nim suy ra bn cht ca cc s vt,
hin tng, cn bin chng ch quan th ngc li vi Hghen.
Trong Bin chng ca t nhin, Ph.ngghen ch r i hi i vi t duy khoa
hc l phi va phn nh r rng, va phi thy s thng nht gia bin chng
khch quan vi bin chng ch quan. Bin chng khch quan quy nh bin chng
ch quan, tc bn thn s vt, hin tng trong th gii tn ti bin chng nh th
no th t duy, nhn thc ca con ngi v s vt, hin tng y cng phi phn nh
chng nh th y. Bin chng gi l khch quan th chi phi ton b gii t nhin,
cn bin chng gi l ch quan, tc t duy bin chng, th ch l phn nh s chi
phi trong ton b gii t nhin, ca s vn ng thng qua nhng mt i lp, tc l
nhng mt, thng qua s u tranh thng xuyn ca chng v s chuyn ho cui
cng t mt i lp ny thnh mt i lp kia, tng t vi nhng hnh thc cao hn,
quy nh s sng ca gii t nhin47.
2. Php bin chng duy vt
a. Khi nim php bin chng duy vt
Theo Ph.ngghen, Php bin chng l khoa hc v s lin h ph bin48, l
mn khoa hc v nhng quy lut ph bin ca s vn ng v s pht trin ca t
nhin, ca x hi loi ngi v ca t duy 49. V.I.Lnin coi Php bin chng, tc l
hc thuyt v s pht trin, di hnh thc hon b nht, su sc nht v khng phin
din, hc thuyt v tnh tng i ca nhn thc ca con ngi phn nh vt cht
lun lun pht trin khng ngng50. H Ch Minh nh gi Ch ngha Mc c u
im l phng php lm vic bin chng51. C th hiu php bin chng duy vt l
47
C.Mc v Ph.ngghen: To n tp, 2004, t.20, tr.694
48
C.Mc v Ph.ngghen: To n tp, 2004, t.20, tr.455
49
C.Mc v Ph.ngghen: To n tp, 2004, t.20, tr.201
50
V.I.Lnin: To n tp, 2005, t.23, tr.53
51
T tng H Ch Minh v con ng cch mng Vit Nam, Nxb. Chnh tr quc gia. H Ni, 1997, tr.43
54
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
khoa hc nghin cu nhng mi lin h ph bin c bn, nhng quy lut chung nht
(ph bin) ca s vn ng, pht trin ca t nhin, x hi v t duy.
Php bin chng duy vt c xy dng trn nn tng th gii quan duy vt
bin chng; l s thng nht hu c gia th gii quan duy vt vi phng php bin
chng; gia l lun nhn thc vi lgc bin chng. l cuc cch mng trong
phng php t duy trit hc, khc v cht so vi cc phng php t duy trc ;
l phng php m iu cn bn l n xem xt nhng s vt v nhng phn nh ca
chng trong t tng, trong mi lin h qua li ln nhau gia chng, trong s rng
buc, s vn ng, s pht sinh v s tiu vong ca chng52. Phng php bin
chng duy vt mm do, linh hot; tha nhn trong nhng trng hp cn thit, bn
cnh ci hoc l ... hoc l..., cn c c ci va l ... va l.... Do vy, l
phng php khoa hc, va khc phc c nhng hn ch ca php bin chng c
i, y li phng php siu hnh va ci to php bin chng duy tm tr thnh
phng php lun chung nht ca nhn thc khoa hc v thc tin cch mng.
b. Nhng c trng v vai tr c bn ca php bin chng duy vt
- c trng c bn ca php bin chng duy vt th hin
+ S thng nht gia ni dung th gii quan duy vt bin chng vi phng
php lun bin chng duy vt to nn cng c khng nhng gii thch th gii, m
cn nhn thc v ci to th gii
+ S thng nht gia tnh khoa hc vi tnh cch mng, gia l lun vi thc
tin to nn s phn nh ng quy lut, ng h s vn ng, pht trin hp quy lut
Ngoi hai c trng c bn trn, php bin chng duy vt c c im l h
thng cc nguyn l, quy lut, phm tr ca n phn nh s vn ng khch quan ca
cc s vt, hin tng trong c ba lnh vc t nhin, x hi v t duy nn cc quy
lut ca php bin chng duy vt va l quy lut ca th gii khch quan, va l quy
lut ca nhn thc. Php bin chng c coi l khoa hc v nhng quy lut ph
bin nht ca mi vn ng. iu c ngha l nhng quy lut y phi c hiu lc
i vi vn ng trong gii t nhin v trong lch s loi ngi cng nh vi vn
52
V.I.Lnin: To n tp, 2005, t.29, tr.155
55
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
53
C.Mc v Ph.ngghen: To n tp, 2004, t.20, tr.766 -768
56
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
quy lut nghin cu cc mi lin h v khuynh hng pht trin trong th gii s vt,
hin tng ch ra ngun gc, cch thc, khuynh hng ca s vn ng, pht
trin. iu ny cng th hin r nhng kha cnh phong ph ca s vn ng v pht
trin ca s vt, hin tng.
II. CC NGUYN L C BN CA PHP BIN CHNG DUY VT
1. Nguyn l v mi lin h ph bin
a. Khi nim mi lin h; mi lin h ph bin
Trong php bin chng duy vt, mi lin h dng khi qut s quy nh, tc
ng qua li, chuyn ho ln nhau gia cc mt ca mt s vt, hin tng trong th
gii. C s l lun ca mi lin h ph bin l tnh thng nht vt cht ca th gii;
theo cc s vt, hin tng d c a dng, khc nhau n th no i chng na, th
chng cng ch l nhng dng c th khc nhau ca mt th gii vt cht duy nht.
b. Tnh cht ca cc mi lin h ph bin
- Tnh khch quan. Php bin chng duy vt khng nh tnh khch quan ca
cc mi lin h, tc ng ca bn thn th gii vt cht. Cc mi lin h th hin
mnh trong s tc ng gia cc s vt, hin tng vt cht vi nhau. C mi lin h
gia s vt, hin tng vi ci tinh thn. C ci lin h gia nhng hin tng tinh
thn vi nhau, nh mi lin h v tc ng gia cc hnh thc ca qu trnh nhn
thc. Cc mi lin h, tc ng , suy cho n cng, u l s phn nh mi lin h
ln nhau gia cc s vt, hin tng ca th gii khch quan
- Tnh ph bin. Mi lin h qua li, quy nh, chuyn ho ln nhau khng
nhng din ra mi s vt, hin tng trong t nhin, trong x hi, trong t duy, m
cn din ra i vi cc mt, cc yu t, cc qu trnh ca mi s vt, hin tng
- Tnh a dng, phong ph. C nhiu mi lin h. C mi lin h v mt khng
gian v cng c mi lin h v mt thi gian gia cc s vt, hin tng. C mi lin
h chung tc ng ln ton b hay trong nhng lnh vc rng ln ca th gii. C
mi lin h ring ch tc ng trong tng lnh vc, tng s vt v hin tng c th.
C mi lin h trc tip gia nhiu s vt, hin tng, nhng cng c nhng mi lin
h gin tip. C mi lin h tt nhin, cng c mi lin h ngu nhin. C mi lin h
bn cht cng c mi lin h ch ng vai tr ph thuc (khng bn cht). C mi
57
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
58
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
59
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
Minh: Gio trnh trit hc Mc-Lnin, Nxb. Chnh tr quc gia, H Ni, 1999, tr.355
60
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
nim chung nht, phn nh nhng mt, nhng thuc tnh, nhng mi lin h c bn
nht ca ton b th gii hin thc (bao gm c t nhin, x hi v t duy) 56.
Cc cp phm tr ca php bin chng duy vt l s th hin mt s mi lin
h ph bin c bn. Chng hnh thnh v pht trin trong qu trnh hot ng nhn
thc v ci to t nhin, x hi ca con ngi. T im xut pht l th gii khch
quan tn ti c lp vi thc con ngi, lun vn ng, pht trin, lin h, chuyn
ho ln nhau, php bin chng duy vt khng nh, cc phm tr phn nh nhng s
vt, hin tng ca th gii khch quan cng phi vn ng v pht trin phn nh
ng n v y v nhng s vt, hin tng ca th gii khch quan . ng
thi s nhn thc ca con ngi v cc s vt, hin tng ngy cng tr nn su sc
hn nn php bin chng duy vt ngy cng c b sung thm nhng phm tr
mi. Nh vy, cc phm tr ca php bin chng duy vt khng phi l mt h thng
bt bin, m chng pht trin cng vi s pht trin ca khoa hc. Mi lin h gia
cc phm tr ca cc ngnh khoa hc vi cc phm tr ca php bin chng l mi
quan h gia ci chung vi ci ring.
Nu cc cp phm tr ci ring v ci chung, tt nhin-ngu nhin; bn cht-
hin tng l c s phng php lun ca cc phng php phn tch v tng hp;
din dch v quy np; khi qut ho, tru tng ho t nhn thc c ton b
cc mi lin h theo h thng; cn cc cp phm tr nguyn nhn-kt qu; kh nng-
hin thc l c s phng php lun ch ra cc mi lin h v s pht trin ca s
vt, hin tng l mt qu trnh t nhin th cp phm tr ni dung-hnh thc l c s
phng php lun xy dng cc hnh thc tn ti trong s ph thuc vo ni
dung, phn nh tnh a dng ca cc phng php nhn thc v hot ng thc tin.
1. Ci ring v ci chung. Ci ring (ci c th) l phm tr dng ch mt
s vt, hin tng ring l nht nh. Ci chung (ci ph bin) l phm tr dng
ch nhng mt, nhng thuc tnh chung khng nhng c mt s vt, hin tng
nht nh m cn c lp li trong nhiu s vt, hin tng khc na. Ci n nht
Hi ng Trung ng ch o bin son Gio trnh quc gia cc b mn khoa hc Mc-Lnin, t tng H Ch
56
Minh: Gio trnh trit hc Mc-Lnin, Nxb. Chnh tr quc gia, H Ni, 1999, tr.233-234
61
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
l phm tr dng ch nhng nt, nhng mt, nhng thuc tnh ch c mt s vt,
hin tng no m khng lp li s vt, hin tng khc.
Mi lin h bin chng gia ci ring, ci chung, ci n nht v ngha
phng php lun ca n. 1) Ci chung ch tn ti trong ci ring, thng qua ci
ring cho nn ch c th tm ci chung trong ci ring, trong cc s vt, hin tng c
th. 2) Ci ring ch tn ti trong mi lin h a n ci chung. Ci chung l ci
bn cht chi phi ci ring, nn phi bit pht hin ra ci chung, vn dng ci chung
to ra ci ring. T iu ny rt ra kt lun l bt k mt ci chung no khi c
p dng vo tng trng hp ring cng cn c c bit ho. 3) Ci chung l mt
b phn ca ci ring, cn ci ring khng gia nhp ht vo ci chung cho nn gii
quyt hiu qu cc vn ring th khng th khng gii quyt nhng vn chung,
ngha l phi gii quyt nhng vn l lun lin quan n vn ring trnh
sa vo tnh trng m mm, tu tin, kinh nghim ch ngha. 4) Trong nhng iu
kin nht nh, ci n nht c th chuyn ho thnh ci chung v ngc li ci
chung c th chuyn ho thnh ci n nht, nn trong hot ng nhn thc v hot
ng thc tin, nu ci n nht c li th to iu kin n chuyn ho thnh ci
chung v ngc li, nu ci chung khng cn l ci ph hp th tc ng ci
chung chuyn ho thnh ci ring.
2. Nguyn nhn-kt qu. Nguyn nhn l s tng tc gia cc mt trong mt
s vt, hin tng hoc gia cc s vt, hin tng vi nhau gy nn nhng bin i
nht nh. Kt qu l nhng bin i xut hin do do s tc ng ln nhau ca cc
mt trong mt s vt, hin tng hoc gia cc s vt, hin tng vi nhau. Mi lin
h nhn qu c tnh khch quan, ph bin v tt yu.
Mi lin h bin chng gia nguyn nhn vi kt qu v ngha phng php
lun ca n. 1) Nguyn nhn sinh ra kt qu (nguyn nhn c trc kt qu trong tnh
lin tc v k tip nhau v thi gian) v quy nh kt qu. Ty thuc vo tng hon cnh
c th, cng mt nguyn nhn c th gy nn nhiu kt qu khc nhau; ngc li, mt
kt qu c th c gy nn bi nhng nguyn nhn khc nhau tc ng ring l hay tc
ng cng mt lc. Ty theo hng tc ng ca cc nguyn nhn ln s vt, hin
62
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
63
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
64
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
Mi lin h bin chng gia ni dung vi hnh thc v ngha phng php
lun ca n 1) Ni dung v hnh thc thng nht gn b cht ch vi nhau; cng mt
ni dung nhng trong tnh trng pht trin khc nhau c th c nhiu hnh thc, v
ngc li, cng mt hnh thc c th th hin nhng ni dung khc nhau. V vy, cn
chng li c hai khuynh hng hoc tuyt i ho ni dung m coi nh hnh thc,
hoc tuyt i ho hnh thc m coi nh ni dung; V mt ni dung c th c nhiu
hnh thc th hin v ngc li, nn cn phi s dng mi loi hnh thc c th c,
mi cng nh c, k c vic phi ci bin nhng hnh thc vn c, ly ci ny b
sung, thay th cho ci kia lm cho bt k hnh thc no cng tr thnh cng c
phc v cho ni dung mi. 2) ni dung quy nh hnh thc nn phi cn c vo ni
dung tc ng, lm thay i ni dung ca chng; ng thi, v hnh thc c tc
ng ngc li ln ni dung, thc y hoc km hm ni dung pht trin nn cn lun
theo di kp thi can thip vo tin trnh bin i ca hnh thc y nhanh hoc
km hm s pht trin ca ni dung.
5. Bn cht-hin tng. Bn cht l tng hp tt c nhng mt, nhng mi
lin h tt nhin tng i n nh bn trong quy nh s vn ng, pht trin ca s
vt, hin tng . Hin tng l s biu hin ca nhng mt, nhng mi lin h tt
nhin tng i n nh bn ngoi, mt d bin i hn v l hnh thc biu hin
bn cht ca s vt, hin tng.
Cng cn phn bit ci bn cht vi ci chung; ci to nn bn cht ca mt
lp s vt, hin tng cng ng thi l ci chung ca chng; tuy nhin, khng phi
ci chung no cng l ci bn cht. Ci bn cht cng l ci c tnh quy lut; l phm
tr cng bc vi phm tr quy lut Quy lut v bn cht l nhng khi nim cng
mt loi (cng mt bc), hay ni ng hn, l cng mt trnh , nhng khi nim
ny biu hin con ngi nhn thc ngy cng su sc cc hin tng, th gii57.
Mi lin h bin chng gia bn cht vi hin tng v ngha phng php
lun ca n 1) Bn cht v hin tng u tn ti khch quan bi bt k s vt, hin
tng no cng c to nn t cc yu t khch quan nm trong mi lin h vi
57
V.I.Lnin: To n tp, 2005, t.29, tr.161
65
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
66
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
58
V.I.Lnin: To n tp, 2005, t..29, tr.160
67
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
tng; gia cc thuc tnh ca cc s vt, hin tng cng nh gia cc thuc tnh
ca cng mt s vt, hin tng.
Cc loi quy lut. 1) Cn c vo trnh tnh ph bin, cc quy lut c th
phn chia thnh a) cc quy lut ring- biu hin nhng mi lin h c trng cho mt
phm vi nht nh nhng s vt, hin tng cng loi (nh cc quy lut vn ng c
gii, ha hc v.v) b) Cc quy lut chung- biu hin rng hn cc quy lut ring (nh
quy lut bo ton nng lng, khi lng v.v tc ng trong c hc, ha hc, sinh
hc v.v) c) cc quy lut ph bin- tc ng trong th gii (t nhin, x hi, t duy);
Cc quy lut c bn ca php bin chng duy vt l nhng quy lut nh vy. 2) Cn
c vo lnh vc tc ng, cc quy lut c th phn chia thnh a) quy lut t nhin b)
quy lut x hi c) quy lut ca t duy
T nhin, x hi v t duy u c cc quy lut vn ng, pht trin ca ring
mnh; nhng tnh thng nht vt cht ca th gii quy nh s tn ti nhng quy lut
c bn ca s vn ng, pht trin ; chng hot ng trong t nhin, x hi, t
duy v pht trin trong tng lnh vc .
Cc quy lut c bn ca php bin chng duy vt ch ra hnh thc chung nht
ca s vn ng, pht trin ca th gii vt cht v nhn thc ca con ngi v th
gii ; ng thi cc quy lut ny cng to c s cho phng php chung nht ca
t duy bin chng. Trong php bin chng duy vt, nu quy lut thng nht v u
tranh gia cc mt i lp ch ra nguyn nhn v ng lc bn trong ca s vn
ng; quy lut chuyn ho t nhng bin i v lng dn n nhng bin i v
cht v ngc li ch ra cch thc v tnh cht ca s pht trin th quy lut ph nh
ca ph nh ch ra khuynh hng, hnh thc v kt qu ca s pht trin . Cc
quy lut ny nh hng cho vic nghin cu ca nhng quy lut c th v n lt
mnh, nhng quy lut c bn v s pht trin ca th gii, ca nhn thc v nhng
hnh thc c th ca chng ch c tc dng trn c s v trong s gn b vi nhng
quy lut c th. Mi quan h qua li gia cc quy lut c bn ca php bin chng
duy vt vi cc quy lut c th ca cc khoa hc chuyn ngnh to nn c s khch
68
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
59
V.I.Lnin: To n tp 2005, t.29, tr.240
69
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
70
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
vt, hin tng sang hnh thc khc ph thuc vo vic gii quyt mu thun ch
yu. b) Mu thun th yu- l nhng mu thun khng ng vai tr quyt nh trong
s vn ng, pht trin ca s vt, hin tng. Tuy vy, ranh gii gia mu thun
ch yu, th yu ch l tng i, tu theo tng hon cnh c th; c nhng mu
thun trong iu kin ny l ch yu, song trong iu kin khc li l th yu v
ngc li. 4) Cn c vo tnh cht ca cc li ch c bn l i lp nhau ca cc giai
cp, mt giai on nht nh, ngi ta phn mu thun x hi thnh a) mu thun
i khng- l mu thun gia nhng giai cp, nhng tp on ngi, gia nhng xu
hng x hi c li ch c bn i lp nhau v khng th iu ho c. l mu
thun gia cc giai cp bc lt v b bc lt; gia giai cp thng tr v giai cp b tr.
b) Mu thun khng i khng- l mu thun gia nhng khuynh hng, nhng giai
cp, nhng tp on ngi, nhng xu hng x hi c li ch c bn khng i lp
nhau. Cc mu thun l cc b, tm thi.
Vai tr ca mu thun i vi s vn ng v pht trin. Theo Ph.ngghen,
nguyn nhn chnh v cng l nguyn nhn cui cng to nn ngun gc ca s vn
ng, pht trin ca mi s vt, hin tng l s tc ng ln nhau gia chng v
gia cc mt i lp trong chng. C hai loi tc ng ln nhau dn n vn ng.
l s tc ng ln nhau gia cc s vt, hin tng v s tc ng ln nhau gia
cc mt i lp trong mt s vt, hin tng. C hai loi tc ng ny to nn s vn
ng; nhng ch loi tc ng th hai- loi tc ng ln nhau gia cc cp mt i
lp do mu thun gia chng to nn mi lm cho s vt, hin tng pht trin.
c. Qu trnh vn ng ca mu thun
Trong mi mu thun, cc cp mt i lp va thng nht vi nhau, va u
tranh ln nhau to nn tnh trng n nh tng i ca s vt, hin tng. Thng
nht gia cc cp mt i lp l khi nim dng ch s lin h gia chng, th
hin 1) cc cp mt i lp cn n nhau, nng ta vo nhau, lm tin cho
nhau tn ti; khng c mt ny th khng c mt kia 2) cc cp mt i lp tc ng
ngang nhau, cn bng nhau th hin s u tranh gia ci mi ang hnh thnh vi
ci c cha mt hn 3) gia cc cp mt i lp tng ng nhau, ng nht (do
71
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
72
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
73
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
74
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
75
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
76
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
3. Quy lut ph nh ca ph nh
a. V tr, vai tr ca quy lut
L mt trong ba quy lut c bn ca php bin chng duy vt, quy lut ph
nh ca ph nh ch ra khuynh hng, hnh thc v kt qu ca s pht trin ca s
vt, hin tng thng qua s thng nht gia tnh thay i vi tnh k tha trong s
pht trin theo ng xoy c t thp n cao, t km hon thin n hon thin hn.
Quy lut ph nh ca ph nh ch c thc hin hon ton trong ci nguyn vn;
ci thc hin xong mt cch tng i ca qu trnh pht trin, ngha l sau khi
tri qua cc mt xch ca cc s chuyn ho qua li, chng ta c th xc nh c
kt qu (theo hng ca s pht trin) cui cng.
b. Khi nim ph nh, ph nh bin chng
Ph nh. Th gii vn ng v pht trin khng ngng; s vt, hin tng
sinh ra, tn ti, pht trin ri c thay th bng s vt, hin tng khc- s thay th
gi l ph nh. Ni cch khc, s ra i ca s vt, hin tng mi t s vt,
hin tng c c gi l ph nh.
Ph nh bin chng l s t ph nh, lc lng ph nh bn trong s vt,
hin tng. Mi s vt, hin tng u din ra thng qua nhng ph nh, trong
c nhng ph nh chm dt s tn ti, vn ng v pht trin; nhng cng c nhng
ph nh to tin , iu kin cho qu trnh pht trin tip theo ca s vt, hin
tng- l ph nh bin chng. Ni cch khc, ph nh bin chng l qu trnh t
ph nh, t pht trin, l mt xch trong si xch dn ti s ra i ca s vt, hin
tng mi, tin b hn so vi s vt, hin tng c.
Cc c trng c bn ca ph nh bin chng l
77
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
78
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
79
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
b. Tha nhn kh nng nhn thc th gii ca con ngi. Nhn thc l s
phn nh hin thc khch quan tch cc, ch ng v sng to; v nguyn tc, khng
c ci g l khng th bit m ch l cha nhn bit c m thi.
Da vo nhng nguyn tc c bn trn y, ch ngha duy vt bin chng
khng nh, nhn thc, da trn c s thc tin- l qu trnh phn nh tch cc, ch
ng v sng to hin thc khch quan vo no ngi.
80
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
81
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
lao ng sn xut; tri thc kinh nghim khoa hc- l nhng tri thc thu c nh c
kt nhng th nghim khoa hc. C hai loi tri thc ny c quan h mt thit, xm
nhp ln nhau to ra tnh phong ph, sinh ng ca nhn thc kinh nghim
b) Nhn thc l lun (cn gi l l lun) l nhn thc gin tip, tru tng v
khi qut v bn cht v quy lut ca s vt, hin tng. Nhn thc l lun c hnh
thnh trn c s tng kt nhn thc kinh nghim. Ci khc ca nhn thc l lun so
vi nhn thc kinh nghim nm ch, nhn thc l lun c chc nng phn nh gin
tip, c tnh khi qut v tru tng cao. Nhn thc l lun ch tp trung phn nh
ci bn cht mang tnh quy lut ca s vt, hin tng. Do vy, tri thc l lun (kt
qu ca nhn thc l lun) l s th hin chn l su sc, chnh xc v c h thng
hn nhn thc kinh nghim
c) Mi quan h bin chng gia nhn thc kinh nghim v nhn thc l lun.
Nhn thc kinh nghim v nhn thc l lun l hai giai on nhn thc khc nhau,
trong nhn thc kinh nghim l c s ca nhn thc l lun, cung cp cho nhn
thc l lun nhng t liu c th nhng phong ph. Nhn thc kinh nghim l dng
nhn thc cn b hn ch s miu t, phn loi cc s kin, d kin thu c t
s quan st v th nghim trc tip. Do vy, nhn thc kinh nghim t n khng bao
gi chng minh c tnh tt yu. Nhn thc l lun khng xut hin mt cch t
pht t nhn thc kinh nghim. Tnh c lp tng i ca nhn thc l lun nm
ch, l lun c th i trc nhng d kin kinh nghim, hng dn s chn lc
nhng tri thc kinh nghim c gi tr, la chn nhng kinh nghim hp l phc v
cho hot ng thc tin, thng qua nhng tri thc kinh nghim t ch l ci c
th, ring l, n nht c nng ln thnh nhng tri thc khi qut, ph bin. Nm
vng bn cht, chc nng ca tng loi nhn thc v mi quan h bin chng gia
nhn thc kinh nghim vi nhn thc l lun gip khc phc bnh kinh nghim ch
ngha v bnh gio iu. Nu tuyt i ho vai tr ca nhn thc kinh nghim m
khng c l lun, cng nh mt mt sng, mt mt m 61. Nu tuyt i ho vai tr
ca nhn thc l lun, d dn n bnh gio iu
61
H Ch Minh: To n tp, 2002, t.5, tr.234
82
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
2) Nhn thc thng thng v nhn thc khoa hc. Cn c vo tnh t pht
hay t gic ca s phn nh bn cht ca i tng nhn thc, ngi ta chia nhn
thc thnh nhn thc thng thng v nhn thc khoa hc
a) Nhn thc thng thng (c tnh t pht) l nhn thc hnh thnh t pht,
trc tip t hot ng hng ngy ca con ngi. Loi nhn thc ny phn nh s vt,
hin tng xy ra vi tt c nhng c im chi tit, c th v nhng sc thi khc
nhau ca s vt, hin tng. V vy, nhn thc thng thng mang tnh phong ph,
gn lin vi nhng quan nim sng thc t hng ngy, chi phi hot ng ca mi
ngi trong x hi
b) Nhn thc khoa hc (c tnh t gic) l loi nhn thc c hnh thnh mt
cch t gic v gin tip t s phanr nh c im bn cht, nhng quan h tt yu
ca i tng nghin cu. y l s phn nh din ra di dng tru tng, khi
qut va c tnh h thng, c cn c v c tnh chn thc. S phn nh vn dng
mt h thng cc phng php nghin cu v s dng ngn ng thng thng v
thut ng khoa hc din t su sc bn cht v quy lut ca i tng nghin cu
c) Mi quan h bin chng gia nhn thc thng thng v nhn thc khoa
hc. Nhn thc thng thng v nhn thc khoa hc l hai nc thang khc nhau v
cht ca qu trnh nhn thc t ti nhng tri thc chn thc. Gia chng c mi
quan h cht ch vi nhau. Trong mi quan h , nhn thc thng thng c trc
nhn thc khoa hc v l c s xy dng ni dung ca cc l thuyt khoa hc.
Mc d cha ng nhng mm mng ca nhng tri thc khoa hc, song nhn
thc thng thng ch yu vn ch dng li nhng b ngoi, ngu nhin, khng
bn cht ca i tng v t n khng th chuyn thnh nhn thc khoa hc c.
Mun pht trin thnh nhn thc khoa hc cn phi thng qua kh nng tng kt,
tru tng, khi qut ng n ca cc nh khoa hc. Ngc li, khi t ti trnh
nhn thc khoa hc th n li c tc ng tr li nhn thc thng thng, xm nhp
vo nhn thc thng thng v lm cho nhn thc thng thng pht trin, tng
cng ni dung khoa hc cho qu trnh nhn thc th gii ca con ngi.
c. Vai tr ca thc tin i vi nhn thc
83
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
- Thc tin l c s ca nhn thc. Thng qua hot ng thc tin, con ngi
nhn bit c cu trc; tnh cht v cc mi quan h gia cc i tng hnh
thnh tri thc v i tng. Hot ng thc tin b sung v iu chnh nhng tri thc
c khi qut. Thc tin ra nhu cu, nhim v, cch thc v khuynh hng
vn ng v pht trin ca nhn thc. Chnh nhu cu gii thch, nhn thc v ci to
th gii buc con ngi tc ng trc tip vo i tng bng hot ng thc tin
ca mnh. Chnh s tc ng lm cho cc i tng bc l nhng thuc tnh,
nhng mi lin h v cc quan h khc nhau gia chng em li cho con ngi
nhng tri thc, gip cho con ngi nhn thc c cc quy lut vn ng v pht
trin ca th gii. Trn c s hnh thnh cc l thuyt khoa hc.
- Thc tin l mc ch ca nhn thc. Nhn thc khng ch tho mn nhu cu
hiu bit m cn p ng nhu cu nng cao nng lc thc tin a li hiu qu
cao hn, p ng nhu cu ngy cng tng ca con ngi. Thc tin lun vn ng,
pht trin nh , thc tin thc y nhn thc vn ng, pht trin theo. Thc tin
t ra nhng vn m l lun cn gii quyt.
- Thc tin l ng lc thc y qu trnh vn ng, pht trin ca nhn thc.
Hot ng thc tin gp phn hon thin cc gic quan, to ra kh nng phn nh
nhy bn, chnh xc, nhanh hn; to ra cc cng c, phng tin tng nng lc
phn nh ca con ngi i vi t nhin. Nhng tri thc c p dng vo thc tin
em li ng lc kch thch qu trnh nhn thc tip theo.
- Thc tin l tiu chun kim tra chn l. Trong thc tin con ngi chng
minh chn l. Mi s bin i ca nhn thng xuyn chu s kim nghim trc tip
ca thc tin. Thc tin c vai tr l tiu chun, thc o gi tr (chn l) nhng tri
thc t c; ng thi b sung, iu chnh, pht trin v hon thin nhn thc.
Nh vy, thc tin khng nhng l yu t ng vai tr quy nh i vi s
hnh thnh v pht trin ca nhn thc, m cn l ni nhn thc phi lun hng ti
th nghim tnh ng n ca mnh. Vai tr ca thc tin i vi nhn thc i
hi chng ta qun trit quan im thc tin. Quan im ny yu cu vic nhn thc
phi xut pht t thc tin, t nhu cu thc tin; ly thc tin lm tiu chun (thc
84
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
o) nhn thc; coi trng cng tc tng kt thc tin. Vic nghin cu l lun phi
lin h vi thc tin; nu xa ri thc tin s dn n bnh ch quan, duy ch, gio
iu, my mc, quan liu; ngc li, nu tuyt i ho vai tr ca thc tin s ri vo
ch ngha thc dng, kinh nghim ch ngha.
3. Con ng bin chng ca s nhn thc chn l
a. Quan im ca V.I.Lnin v con ng bin chng ca nhn thc chn l.
T trc quan sinh ng n t duy tru tng, t t duy tru tng n thc tin,
l con ng bin chng ca s nhn thc chn l, nhn thc hin thc khch
quan62. Nh vy, nhn thc l s phn nh th gii c thc hin trn c s thc
tin v con ng bin chng ca nhn thc gm hai giai on k tip, b sung cho
nhau.
- Nhn thc cm tnh (trc quan sinh ng) l nhng tri thc do cc gic quan
mang li. Nt c trng c bn giai on ny l nhn thc c thc hin trong
mi lin h trc tip vi thc tin thng qua cc nc thang cm gic, tri gic, biu
tng.
Nhng thnh phn ca nhn thc cm tnh
1) Cm gic l tri thc c sinh ra do s tc ng trc tip ca s vt, hin
tng ln cc gic quan ca con ngi. Cm gic phn nh tng mt, tng kha cnh,
tng thuc tnh ring l ca s vt, hin tng. Ngun gc v ni dung ca cm gic
l th gii khch quan, cn bn cht ca cm gic l hnh nh ch quan v th gii
2) Tri gic l s tng hp (phi hp, b sung ln nhau) ca nhiu cm gic
ring bit vo mt mi lin h thng nht to nn mt hnh nh tng i hon chnh
v s vt, hin tng
3) Biu tng c hnh thnh nh s phi hp hot ng, b sung ln nhau
ca cc gic quan v c s tham gia ca cc yu t phn tch, tru tng v kh
nng ghi nhn thng tin ca no ngi. y l nc thang cao v phc tp nht ca
giai on nhn thc cm tnh; l hnh nh cm tnh tng i hon chnh v s vt,
hin tng c lu li trong no ngi v do tc ng no c ti hin li khi
62
V.I.Lnin: To n tp, 2005, t.29, tr.179
85
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
s vt, hin tng khng cn nm trong tm cm tnh. Trong biu tng c nhng
phn nh gin tip v s vt, hin tng v vi biu tng, con ngi c th hnh
dung c s khc nhau v mu thun nhng cha nm c s chuyn ho t s
vt, hin tng ny sang s vt, hin tng khc.
Kt qu ca nhn thc giai on trc quan sinh ng l khng nhng ch l
nhn thc b ngoi v s vt, hin tng, m c cht. Tuy vy, giai on trc
quan sinh ng cha a li nhn thc hon chnh, khi qut v s vt, hin tng;
cc nc thang khc nhau ca giai on ny trong qu trnh nhn thc mi ch l tin
cho nhn thc v bn cht s vt, hin tng.
- Nhn thc l tnh (t duy tru tng) bt ngun t trc quan sinh ng v t
l lun do th h trc truyn li. Nhn thc l tnh phn nh su sc, chnh xc v
y hn v khch th nhn thc; khi nim, phn on v suy lun (suy l) l
nhng hnh thc c bn ca t duy tru tng.
Nhng thnh phn ca nhn thc l tnh
+ Khi nim l hnh thc c bn ca t duy tru tng. Khi nim va c tnh
khch quan, va c tnh ch quan khi phn nh c mt tp hp nhng thuc tnh c
bn c tnh bn cht v chung nht ca s vt, hin tng nh s tng hp, khi qut
bin chng nhng thng tin thu nhn c v s vt, hin tng thng qua hot
ng thc tin v hot ng nhn thc. Cc thng tin, ti liu cng nhiu, cng a
dng th cc khi nim cng ngy mt nhiu v gia chng c cc mi lin h qua li
vi nhau trong s vn ng, pht trin khng ngng dn n s hnh thnh nhng
khi nim mi, phn nh su sc hn v bn cht ca s vt, hin tng
+ Phn on l hnh thc t duy lin kt cc khi nim li vi nhau khng
nh hoc ph nh mt c im, mt thuc tnh no ca s vt, hin tng; l
hnh thc phn nh mi lin h gia cc s vt, hin tng ca th gii khch quan
vo thc con ngi to nn vai tr ca phn on l hnh thc biu hin v din t
cc quy lut khch quan. C ba loi phn on c bn l phn on n nht; phn
on c th v phn on ph bin, trong phn on ph bin l hnh thc din
t tng i y cc quy lut
86
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
87
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
88
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
89
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
90
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
Cu hi n tp
1. Ti sao ni siu hnh v bin chng l hai mt i lp nhau ca phng
php t duy? (siu hnh, c im, gi tr, hn ch; bin chng, c im, gi tr,
phn bit vi ch ngha chit trung v thut ngy bin. i lp nhau cch xem xt
trng thi tn ti ca s vt, hin tng)
91
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
92
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
93
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
63
T in bch khoa to n th v trit hc, Nxb. T in X vit, Mtxcva, 1989, tr.233, ting Nga
94
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
95
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
96
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
97
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
98
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
tnh x hi, tnh lch s v tnh sng to. Bt k mt qu trnh sn xut no cng
c to nn t ba yu t c bn l sc lao ng ca ngi lao ng, t liu lao ng
v i tng lao ng (xem lc lng sn xut).
- Phng thc sn xut biu th cch thc con ngi thc hin qu trnh sn
xut vt cht nhng giai on lch s nht nh ca x hi loi ngi; cch thc m
con ngi tin hnh sn xut l s thng nht gia lc lng sn xut mt trnh
nht nh v quan h sn xut tng ng. Mi phng thc sn xut u c yu t k
thut v kinh t ca mnh; trong yu t k thut l thut ng dng ch qu trnh
sn xut c tin hnh bng cch thc k thut, cng ngh no tc ng bin i
cc i tng ca qu trnh ; cn yu t kinh t ca phng thc sn xut l thut
ng dng ch qu trnh sn xut c tin hnh vi nhng cch thc t chc kinh
t no. Hai yu t trn ca phng thc sn xut vn ng theo hng tch bit v
ph thuc ln nhau to ra vai tr ca phng thc sn xut l quy nh tnh cht, kt
cu, s vn ng v pht trin ca x hi.
b. Vai tr ca sn xut vt cht v phng thc sn xut i vi s tn ti
v pht trin ca x hi
Sn xut vt cht lun gi vai tr quy nh s tn ti, pht trin ca con ngi
v x hi loi ngi; l hot ng nn tng lm pht sinh, pht trin nhng mi quan
h x hi; l c s ca s hnh thnh, bin i v pht trin ca x hi loi ngi.
iu ny th hin
1) Mi thnh vin trong x hi u tiu dng (n, ung, , mc v.v). Nhng
th c sn trong t nhin khng th tho mn mi nhu cu ca con ngi, nn n
phi sn xut ra ca ci vt cht. Sn xut vt cht l yu cu khch quan c bn; l
mt hnh ng lch s m hin nay cng nh hng ngn nm trc y con ngi
vn phi tin hnh. Cng vi vic ci bin gii t nhin, con ngi cng ci bin
chnh bn thn mnh v ci bin c cc mi quan h gia con ngi vi nhau v
chnh vic ci bin lm cho vic chinh phc gii t nhin t hiu qu cao hn
2) X hi loi ngi tn ti v pht trin c trc ht l nh sn xut vt
cht. Lch s x hi loi ngi, do vy v trc ht l lch s pht trin ca sn xut
vt cht
99
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
100
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
chuyn ho gia cc hnh thi kinh t-x hi, t hnh thi thp, t tin b ln hnh thi
cao, tin b hn.
Cc yu t ca lc lng sn xut
1) T liu sn xut, gm cng c lao ng, i tng lao ng v phng tin
lao ng; trong
a) cng c lao ng (l nhng vt th hay phc hp vt th ni con ngi vi
i tng lao ng; truyn tc ng t con ngi n i tng lao ng), l sc
mnh ca tri thc c vt th ho, c tc dng "ni di bn tay" v nhn sc
mnh tr tu ca con ngi. C.Mc coi cng c lao ng l b phn quan trng,
ng nht trong quan h gia con ngi vi t nhin. Trong mi thi i, vic ch
to ra, ci tin v hon thin cng c lao ng gy ra nhng bin i su sc trong
t liu sn xut. T liu sn xut c m rng th i tng lao ng cng c a
dng ho; xut hin ngnh ngh mi dn n s phn cng lao ng ngy cng cao.
Trnh pht trin ca cng c lao ng l thc o trnh chinh phc t nhin ca
con ngi, s pht trin ca sn xut; l tiu chun phn bit s khc nhau gia
cc nc thang kinh t ca x hi loi ngi
b) i tng lao ng l b phn ca gii t nhin c a vo sn xut,
chu s tc ng ca con ngi. Nhng sn phm c sn nh t ai, sng ngi, bin,
khong sn, lm sn, hi sn v.v v bng lao ng sng to ca mnh, con ngi cn
to ra nhng i tng lao ng mi; nhng sn phm khng c sn trong t nhin
nh si tng hp, ho cht, hp kim, cc nguyn, nhin, vt liu v cy con mi v.v
c) Phng tin lao ng gm ng x, cu cng, kho tng, bn bi, phng
tin vn chuyn v thng tin lin lc v.v
2) Ngi lao ng l nhng ngi c th lc, k nng, kinh nghim lao ng
v bit s dng t liu sn xut to ra ca ci vt cht. Ngi lao ng khng ch
pht trin v th lc, m cn pht trin c v tr lc, nhy bn v tnh sng to trong
lao ng. Tr tu cao, trnh chuyn mn gii, o c ngh nghip trong sng l
nhng yu t quan trng ca ngi lao ng. Lao ng ngy cng c tr tu v l lao
ng tr tu. o c ngh nghip l tnh cht quan trng ca ngi lao ng, l nn
101
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
102
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
103
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
104
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
64
C.Mc v Ph.ngghen: To n tp, 2004, t.13, tr.15
105
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
106
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
65
C.Mc v Ph.ngghen: To n tp, 2004, t.13, tr.15
107
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
108
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
109
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
66
C.Mc v Ph.ngghen: To n tp, 2004, t.23, tr.21
110
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
67
V.I.Lnin: To n tp, 2005, t.39, tr. 17-18
111
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
112
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
68
V.I.Lnin: To n tp, 2005, t.7, tr. 237-238
69
C.Mc v Ph.ngghen: To n tp, t 4, tr.608
113
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
114
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
115
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
cch mng; cch mng dn tc dn ch nhn dn v.v. Cch mng c nhiu phng
php, nhng bo lc cch mng (bo lc chnh tr, bo lc v trang) vn l phng
php cch mng ph bin v tt yu ca cch mng x hi. Trong khi khng nh bo
lc cch mng, l lun mcxt khng ph nhn kh nng a cch mng x hi tin
ln bng phng php ho bnh; k c vic s dng con ng ngh trng; song
thng li ca n ch c m bo khi c sc mnh ca phong tro qun chng. Xu
th t i u chuyn sang i thoi khng bc b quan im mcxt v bo lc. Xu
th c to ra bi chnh s ln mnh ca cc phong tro v ho bnh; bi tng
quan gia lc lng cch mng v phn cch mng thay i.
b. Vai tr ca cch mng x hi i vi s vn ng, pht trin ca x hi c i
khng giai cp
Ch c cch mng x hi mi thay th c quan h sn xut li thi bng
quan h sn xut tin b hn thc y lc lng sn xut pht trin v do vy thay
th hnh thi kinh t-x hi c bng hnh thi kinh t-x hi mi, cao hn, tin b
hn
Trong cch mng x hi, nng lc sng to ca qun chng nhn dn c
pht huy cao , tr thnh u tu ca lch s
Tnh cht ca mt cuc cch mng x hi c xc nh bi nhim v gii
quyt mu thun kinh t v mu thun x hi tng ng; n quy nh lc lng v
ng lc ca cuc cch mng
Lc lng ca cch mng x hi l giai cp v nhng giai cp, cc tng lp
nhn dn c li ch gn b vi cuc cch mng x hi ; l nhng iu kin lch s
c th m trong cch mng x hi n ra. Lc lng lnh o cch mng x hi
thuc v giai cp ng v tr trung tm ca thi i, i biu cho phng thc sn
xut mi. ng lc ca cch mng x hi l giai cp c li ch c bn gn lin vi
mc tiu ca cuc cch mng x hi.
- Cc cuc cch mng x hi trong lch s x hi loi ngi. Lch s nhn loi
tri qua bn cuc cch mng x hi a nhn loi tri qua nm phng thc sn
xut ni tip nhau, t nguyn thu ln chim hu n l, t n l ln phong kin, t
phong kin ln t sn v t t sn ln ch ngha x hi- giai on u ca hnh thi
116
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
117
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
71
Lu thm rng, bn cht khng phi l ci duy nht, m l b phn quy nh con ngi
118
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
72
C.Mc v Ph.ngghen: To n tp, 2004, t.3, tr.11
119
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
con ngi vi gii t nhin, quan h gia con ngi vi x hi v quan h gia con
ngi vi chnh bn thn mnh. Trong quan h gia con ngi vi x hi l quan
h bn cht nht. Khng c con ngi tru tng sng ngoi iu kin, hon cnh
lch s x hi, m ngc li trong iu kin, hon cnh v bng hot ng thc tin
ca mnh, con ngi to ra nhng gi tr vt cht v tinh thn tn ti v pht trin
v th lc, tr lc v ch trong cc mi quan h x hi trn v cc quan h khc nh
giai cp, dn tc, thi i, chnh tr, kinh t, c nhn, gia nh, x hi v.v, con ngi
mi th hin bn cht ca mnh. Nhn mnh mt x hi l coi bn cht x hi ca
con ngi l yu t c bn nht phn bit con ngi vi ng vt v cng khc
phc thiu st ca cc nh trit hc khng thy c bn cht x hi ca con ngi.
Hn na, bn cht trn mang tnh ph bin nhng khng phi l ci duy nht; do vy,
cng phi thy ci ring bit, phong ph v a dng ca mi c nhn v phong cch,
nhu cu, li ch v.v trong cng ng x hi.
- Con ngi va l ch th va l sn phm ca lch s. Con ngi tc ng,
ci bin t nhin bng hot ng thc tin ca mnh, thc y s vn ng v pht
trin ca x hi. Lao ng va l iu kin cho s tn ti, pht trin ca con ngi,
va l phng thc lm bin i i sng x hi. Khng c con ngi th cng
khng tn ti cc quy lut x hi, khng c s tn ti ca ton b lch s x hi.
Bn cht con ngi lun vn ng, thay i cng vi s thay i ca iu kin
lch s; bn cht l h thng m, tng ng vi iu kin tn ti ca con ngi.
Con ngi to ra hon cnh n mc no th hon cnh cng to ra con ngi n
mc y73. Mi s vn ng v pht trin ca lch s quy nh s bin i bn cht
con ngi.
73
C.Mc v Ph.ngghen: To n tp, t.3, tr.55
120
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
121
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
pht trin ca lc lng sn xut, hnh thnh phng thc sn xut mi, cao hn.
Trong cuc cch mng lm thay i hnh thi kinh t-x hi , qun chng bao gi
cng l lc lng c bn, ng vai tr quyt nh thng li
3) Qun chng nhn dn ng vai tr quy nh trong lnh vc sn xut tinh
thn; l lc lng hin thc ho t tng; chuyn sc mnh tinh thn thnh sc
mnh vt cht. Qun chng c vai tr to ln trong s pht trin ca vn hc, ngh
thut v.v bi sn xut tinh thn phn nh sn xut vt cht. Nhng tc phm vn hc,
ngh thut, nhng t tng v i u c ngun gc t thc tin lao ng ci to t
nhin v x hi ca qun chng v ngc li, mt khi thm nhp vo qun chng t
tng s bin thnh lc lng vt cht ci bin t nhin, ci to x hi. T mi
gc , t kinh t n chnh tr, t thc tin n t tng, tinh thn qun chng lun
ng vai tr quy nh.
c. C nhn v vai tr ca n trong lch s
C nhn l c th ngi, l sn phm ca s pht trin x hi; l ch th ca
lao ng, ca cc quan h x hi do nhng iu kin lch s quy nh; l mt khi
nim ca ch ngha duy vt lch s dng ch mt con ngi c th, mt n nht
ca cng ng, c bn sc ring phn bit ngi ny vi ngi khc. C nhn l
c th ngi c nhn cch, l thnh vin ca cng ng x hi.
Con ngi, ngay t khi sinh ra c nhng iu kin cn thit tr thnh c
nhn, nhng ch c xem l mt c nhn khi trng thnh v th lc, tr lc v
v x hi. Con ngi l c nhn trong cc mi quan h x hi v thng qua cc mi
quan h khng nh mnh, khng nh ci "Ti" c bn sc ring, c c im
ring, t c mt trnh nhn thc nht nh v bn sc, c im, nhn thc
ca con ngi l kt qu pht trin ni ti ca chnh n trong mt x hi trnh
pht trin nht nh. Do vy, phm tr c nhn dng ch s ring bit trong s
thng nht vi nhng bn cht x hi chung ca cng ng ngi.
C nhn l mt hin tng mang tnh lch s. Mi mt giai on pht trin ca
lch s x hi u c nhng kiu c nhn ring ca mnh. Trong x hi nguyn thu
(do iu kin sinh hot thp), chim hu n l (ngi n l tn ti nh con vt bit
122
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
ni) v trong x hi phong kin (i sng vt cht v tinh thn ph thuc), con ngi
cha th tn ti v hot ng vi t cch l mt c nhn thc th. Cng nh i vi
s hnh thnh dn tc, ch ngha t bn ra i to nhng iu kin cn thit cho
s hnh thnh c nhn. X hi s vn ng ti mt trnh , ni m s pht trin ca
mi ngi l iu kin cho s pht trin ca mi ngi, cho s pht trin t do v
ton din ca x hi. Cn trnh nhng sai lm ch thy c nhn m khng thy x
hi, i hi x hi, sao nhng ngha v i vi x hi- biu hin ca ch ngha c
nhn. Ch thy x hi m khng thy c nhn- biu hin ca ch ngha bnh qun,
khng thy s pht trin ca x hi l do ng gp ca cc c nhn
Lnh t l nhng c nhn c nhn cch, c ti nng, tr tu xut chng, phn
nh c xu hng pht trin ca x hi; c y quyt tm v o c tiu biu
ca thi i, ra ng li ng n, bit t chc v ng vin qun chng hot
ng thc tin, pht huy c tnh sng to ca qun chng. C nhn kit xut (lnh
t) l ngi p ng cao nht c yu cu ca lch s. Bt k mt dn tc no,
trong tng giai on lch s ca mnh, khi nhim v ca dn tc c t ra v
iu kin gii quyt nhim v chn mui, khi phong tro qun chng rng ln
i hi, th sm hay mun, nhng con ngi kit xut, nhng lnh t vi ti nng v
nhn cch cn thit s xut hin. Vai tr ca lnh t gn lin vi tnh lch s, tnh thi
i. iu kin lch s quy nh vai tr, phm vi hot ng ca lnh t. Vai tr ca
lnh t ch c th c c trong mi quan h mt thit vi qun chng nhn dn
trong lch s. Khng c lnh t chung cho mi thi i lch s. Mi thi i c
nhng lnh t ring vi nhn cch v kh nng ring gii quyt nhng nhim v
ring trong mi thi i t ra.
Lnh t ca giai cp v sn. Mc tiu ca cch mng v sn l gii phng giai
cp v sn v cc giai cp khc khi p bc, bc lt do vy lnh t ca cch mng v
sn khc vi lnh t ca cc giai cp khc. C.Mc, Ph.ngghen v V.I. Lnin l nhng
lnh t ca giai cp v sn th gii. H Ch Minh l lnh t ca nhn dn Vit Nam
Nhng c tnh c bn ca lnh t giai cp v sn l 1) Yu nc, trung thnh
vi l tng cng sn. 2) Hot ng trn c s nhn thc su sc quy lut pht trin
123
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
Cu hi n tp
1. Sn xut vt cht v vai tr ca n i vi s tn ti, pht trin ca x hi?
(nh ngha sn xut vt cht, phng thc sn xut; bn vai tr ca sn xut vt cht
i vi s tn ti v pht trin ca x hi)
2. Phn tch ni dung quy lut quan h sn xut ph hp vi trnh pht trin
ca lc lng sn xut? (v tr, vai tr ca quy lut trong l lun hnh thi kinh t-x
hi; cc khi nim; mi quan h bin chng gia cc khi nim; ngha phng
php lun rt ra t quy lut)
124
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
3. Phn tch ni dung quy lut v mi quan h bin chng gia c s h tng
vi kin trc thng tng? (v tr, vai tr ca quy lut trong l lun hnh thi kinh t-
x hi; cc khi nim; mi quan h bin chng gia cc khi nim; ngha phng
php lun rt ra t quy lut)
4. Tn ti x hi, thc x hi v mi quan h bin chng gia chng? (tn ti
x hi; thc x hi; mi quan h bin chng gia chng)
5. Hnh thi kinh t-x hi (nh ngha, cu trc, qu trnh lch s-t nhin ca
s thay th nhau gia cc hnh thi kinh t-x hi trong lch s)?
6. Giai cp v u tranh giai cp? (khi nim giai cp, nh ngha giai cp,
nh ngha u tranh giai cp, vai tr ca u tranh giai cp i vi s vn ng, pht
trin ca x hi)
7. Cch mng x hi? (khi nim cch mng x hi, hnh thc v vai tr ca
cch mng x hi i vi s vn ng, pht trin ca x hi c i khng giai cp)
8. Vn con ngi trong ch ngha duy vt lch s? (khi nim con ngi v
bn cht con ngi; khi nim qun chng nhn dn, vai tr sng to lch s ca
qun chng nhn dn; c nhn v vai tr ca n trong lch s).
125
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
PHN TH II
HC THUYT KINH T CA CH NGHA MC-LNIN
V PHNG THC SN XUT T BN CH NGHA
Sau khi nhn thy rng ch kinh t l c s trn kin trc thng tng
chnh tr c xy dng ln th Mc ch nhiu nht n vic nghin cu ch
kinh t y. Tc phm chnh ca Mc l b "T bn" c dnh ring nghin cu
ch kinh t ca x hi hin i, ngha l x hi t bn ch ngha74. Hc thuyt
kinh t ca Mc l ni dung ch yu ca ch ngha Mc75; l kt qu vn dng th
gii quan duy vt v phng php lun bin chng duy vt vo qu trnh nghin cu
phng thc sn xut t bn ch ngha. B T bn chnh l cng trnh khoa hc v
i nht ca C.Mc. Mc ch cui cng ca b sch ny l pht hin ra quy lut
kinh t ca s vn ng ca x hi hin i, ngha l ca x hi t bn ch ngha,
ca x hi t sn. Nghin cu s pht sinh, pht trin v suy tn ca nhng quan h
sn xut ca mt x hi nht nh trong lch s, l ni dung ca hc thuyt kinh t
ca Mc76 m trng tm ca n l hc thuyt gi tr v hc thuyt gi tr thng d.
Hc thuyt kinh t ca ch ngha Mc-Lnin v phng thc sn xut t bn
ch ngha khng ch bao gm hc thuyt ca C.Mc v gi tr v gi tr thng d m
cn bao gm hc thuyt kinh t ca V.I.Lnin v ch ngha t bn c quyn v ch
ngha t bn c quyn nh nc. Ni dung ba hc thuyt ny bao qut nhng
nguyn l c bn nht ca ch ngha Mc-Lnin v phng thc sn xut t bn ch
ngha.
CHNG 4. HC THUYT GI TR
Hc thuyt gi tr (cn gi l hc thuyt gi tr lao ng) l xut pht im
trong ton b l lun kinh t ca C.Mc. Trong hc thuyt ny, C.Mc nghin cu
mi quan h gia ngi vi ngi, c lin quan n vt v biu hin di hnh thi
quan h gia vt vi vt. C s kinh t xc lp quan h gia ngi vi ngi
thng qua quan h gia vt vi vt l lao ng- ci thc th, yu t cu thnh gi tr
74
V.I.Lnin: To n tp, 2005, t.23, tr.54
75
V.I.Lnin: To n tp, 2005, t.26, tr.60
76
V.I.Lnin: To n tp, 2005, t.26, tr.72
126
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
127
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
77
C.Mc v Ph.ngghen: To n tp, 2004, t.23, tr.72
78
V.I.Lnin: To n tp, 2005, t.1, tr.106
128
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
ca ngi nng dn trong thi k cng x nguyn thu, phong kin v.v. Ngc li,
sn xut hng ho l kiu t chc kinh t trong sn phm c sn xut ra bn
ch khng phi l p ng nhu cu tiu dng ca ngi trc tip sn xut ra n, tc
l p ng nhu cu tiu dng ca ngi khc, thng qua vic trao i, mua-bn.
- Lao ng ca ngi sn xut hng ho va mang tnh t nhn, va mang tnh
x hi. Lao ng ca ngi sn xut hng ho mang tnh cht x hi v sn phm
lm ra cho x hi, p ng nhu cu ca ngi khc trong x hi. Nhng tn ti
ch t hu v t liu sn xut, th lao ng ca ngi sn xut hng ho ng
thi li mang tnh cht t nhn, v vic sn xut ci g, nh th no l cng vic
ring, mang tnh c lp ca mi ngi. Tnh cht t nhn c th ph hp hoc
khng ph hp vi tnh cht x hi. chnh l mu thun c bn ca sn xut hng
ho. Mu thun gia lao ng t nhn v lao ng x hi l c s, mm mng ca
khng hong trong nn kinh t hng ho.
b. u th ca sn xut hng ho. So vi sn xut t cung, t cp, sn xut
hng ho c nhng u th hn hn, th hin
- Sn xut hng ho ra i trn c s ca phn cng lao ng x hi, chuyn
mn ho sn xut. Do , n khai thc c nhng li th v t nhin, x hi, k
thut, ca tng ngi, tng c s sn xut cng nh tng vng, tng a phng.
ng thi, s pht trin ca sn xut hng ho li c tc ng tr li, thc y s
pht trin ca phn cng lao ng x hi, lm cho chuyn mn ho lao ng ngy
cng tng, mi lin h gia cc ngnh, cc vng ngy cng tr nn m rng, su sc.
T , n ph v tnh t cp t tc, bo th, tr tr, lc hu ca mi ngnh, mi a
phng lm cho nng sut lao ng x hi tng ln nhanh chng, nhu cu ca x hi
c p ng y hn. Khi sn xut v trao i hng ho m rng gia cc quc
gia, th n cn khai thc c li th gia cc quc gia vi nhau.
- Trong nn sn xut hng ho, quy m sn xut khng cn b gii hn bi nhu
cu v ngun lc mang tnh hn hp ca mi c nhn, gia nh, mi c s, mi
vng, mi a phng, m n c m rng da trn c s nhu cu v ngun lc ca
129
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
130
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
79
C.Mc v Ph.ngghen, To n tp, 2004, t.23, tr.63
131
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
132
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
80
C.Mc v Ph.ngghen: To n tp, 2004, t.23, tr.72
133
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
134
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
sut lao ng khc nhau nn thi gian lao ng sn xut ra hng ho l khng
ging nhau, tc l hao ph lao ng c bit khc nhau. V vy, lng gi tr hng ho
khng phi tnh bng thi gian lao ng c bit, m tnh bng thi gian lao ng x
hi cn thit.
Thi gian lao ng x hi cn thit l thi gian lao ng cn sn xut ra
mt hng ho no trong nhng iu kin sn xut bnh thng (tc l dng cng
c sn xut loi g l ph bin, cht lng nguyn liu nh th no ch to sn
phm mc trung bnh) ca x hi vi mt trnh trang thit b trung bnh, vi
mt trnh thnh tho trung bnh (tc l trnh lnh ngh, trnh k thut,
mc kho lo ca i a s ngi cng sn xut mt hng no ) v mt cng
lao ng trung bnh trong x hi (tc l cng lao ng trung bnh trong
x hi, sc lao ng phi c tiu ph vi mc cng thng trung bnh, thng
thng). Cng cn ch rng iu kin bnh thng, trnh thnh tho trung
bnh, cng trung bnh ca x hi i vi mi nc, mi ngnh l khc nhau v
thay i theo s pht trin ca lc lng sn xut.
Thng thng, thi gian lao ng x hi cn thit gn st vi thi gian lao
ng c bit (mc hao ph lao ng c bit) ca ngi sn xut hng ho no cung
cp i b phn hng ho ra th trng. Thi gian lao ng x hi cn thit l mt
i lng khng c nh, do lng gi tr hng ho cng khng c nh. Khi thi
gian lao ng x hi cn thit thay i th lng gi tr ca hng ho cng thay i.
Nh vy ch c lng lao ng x hi cn thit, hay thi gian lao ng x hi
cn thit sn xut ra hng ho, mi quy nh i lng gi tr ca hng ho y.
b. Cc yu t nh hng n lng gi tr hng ho
Do thi gian lao ng x hi cn thit lun thay i, nn lng gi tr ca hng
ho cng l mt i lng khng c nh. S thay i ny tu thuc vo nng sut
lao ng v mc phc tp hay n gin ca lao ng
- Nng sut lao ng l sc sn xut ca lao ng. N c o bng lng sn
phm sn xut ra trong mt n v thi gian hoc lng thi gian lao ng hao ph
sn xut ra mt n v sn phm. Nng sut lao ng tng ln c ngha l cng trong
135
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
thi gian lao ng, nhng khi lng hng ho sn xut ra tng ln lm cho thi gian
lao ng cn thit sn xut ra mt n v hng ho gim xung. Do , khi nng
sut lao ng tng ln th gi tr ca hng ho t l nghch vi nng sut lao ng.
Nng sut lao ng li ph thuc vo nhiu yu t nh: trnh kho lo (thnh
tho) trung bnh ca ngi cng nhn, mc pht trin ca khoa hc - k thut,
cng ngh v mc ng dng nhng thnh tu vo sn xut, trnh t chc
qun l, quy m v hiu xut ca t liu sn xut, v cc iu kin t nhin. Mun
tng nng sut lao ng phi hon thin cc yu t trn.
- Cng lao ng ni ln mc lao ng khn trng, nng nhc ca
ngi lao ng trong cng mt thi gian lao ng nht nh. Cng lao ng c
o bng s tiu hao nng lc ca lao ng trong mt n v thi gian v thng c
tnh bng s calo (n v nng lng) hao ph trong mt thi gian nht nh. Cng
lao ng tng ln tc l mc hao ph c bp, thn kinh trong mt n v thi gian tng
ln, mc khn trng, nng nhc hay cng thng ca lao ng tng ln. Nu cng
lao ng tng ln th s lng (hoc khi lng) hng ho sn xut ra tng ln v
sc hao ph lao ng cng tng ln tng ng v vy gi tr ca mt n v hng ho
vn khng i. Tng cng lao ng thc cht cng nh ko di thi gian lao ng
cho nn hao ph lao ng trong mt n v sn phm khng i.
Tng nng sut lao ng v tng cng lao ng ging nhau ch chng
u dn n lng sn phm sn xut ra trong mt n v thi gian tng ln. Nhng
chng khc nhau ch tng nng sut lao ng lm cho lng sn phm (hng ho)
sn xut ra trong mt n v thi gian tng ln, nhng lm cho gi tr ca mt n v
hng ho gim xung. Hn na, tng nng sut lao ng c th ph thuc nhiu vo
my mc, k thut, do , n gn nh mt yu t c sc sn xut v hn, cn tng
cng lao ng, lm cho lng sn phm sn xut ra tng ln, nhng lm cho gi
tr ca mt n v hng ho khng i, Hn na, tng cng lao ng ph thuc
nhiu vo th cht v tinh thn ca ngi lao ng, do , n l yu t ca sc sn
xut c gii hn nht nh. Chnh v vy, tng nng sut lao ng c ngha tch
cc hn i vi s pht trin kinh t.
136
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
137
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
138
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
139
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
140
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
141
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
thanh ton, ngy cng xut hin nhiu hn cc hnh thc thanh ton mi khng cn
tin mt (tin vng, tin giy v.v) m s dng hnh thc k s, sc, chuyn khon,
th in t v.v.
. Tin t dng lm tin t th gii. Khi trao i hng ho vt khi bin
gii quc gia th tin lm chc nng tin t th gii. Tin th gii cng thc hin cc
chc nng thc o gi tr, phng tin lu thng, phng tin thanh ton.
Trong giai on u s hnh thnh quan h kinh t quc t, ng tin ng vai
tr l tin th gii phi l tin tht (vng, bc). Sau ny, song song vi ch thanh
ton bng tin tht, tin giy c bo lnh bng vng, gi l tin giy bn v, cng
c dng lm phng tin thanh ton quc t. Dn dn do s pht trin ca quan h
kinh t-chnh tr th gii, ch tin giy bn v vng b xo b nn mt s ng tin
quc gia mnh c cng nhn l phng tin thanh ton, trao i quc t, mc d
phm vi v mc thng dng c khc nhau. Nn kinh t ca mt nc cng pht
trin, c bit trong quan h kinh t i ngoi kh nng chuyn i ca ng tin
quc gia cng cao. Nhng ng tin c s dng lm phng tin thanh ton
quc t phm vi v mc thng dng nht nh gi l nhng ng tin c kh
nng chuyn i. Vic chuyn i tin ca nc ny ra tin ca nc khc c tin
hnh theo t gi hi oi. l gi tr mt ng tin ca nc ny c tnh bng
ng tin ca nc khc.
Nm chc nng ca tin trong nn kinh t hng ho quan h mt thit vi
nhau. S pht trin cc chc nng ca tin phn nh s pht trin ca sn xut v lu
thng hng ho.
IV. QUY LUT GI TR
1. Ni dung ca quy lut gi tr
Quy lut gi tr l quy lut kinh t c bn ca sn xut hng ho, n quy nh
vic sn xut v trao i hng ho phi cn c vo hao ph lao ng x hi cn thit
Trong sn xut, tc ng ca quy lut gi tr buc ngi sn xut phi lm sao
cho mc hao ph lao ng c bit ca mnh ph hp vi mc hao ph lao ng x
hi cn thit c nh vy h mi c th tn ti c; cn trong trao i, hay lu
thng, phi thc hin theo nguyn tc ngang gi, tc gi c bng gi tr.
142
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
Quy lut gi tr buc nhng ngi sn xut v trao i hng ho phi tun theo
mnh lnh ca gi c th trng. Thng qua s vn ng ca gi c th trng s
thy c s hot ng ca quy lut gi tr. Gi c th trng ln xung t pht xoay
quanh gi tr hng ho v biu hin s tc ng ca quy lut gi tr trong iu kin
sn xut v trao i hng ho.
2. Tc ng ca quy lut gi tr
Trong nn sn xut hng ho, quy lut gi tr c ba tc ng
a. iu tit sn xut v lu thng hng ho
- iu tit sn xut tc l iu ho, phn b cc yu t sn xut gia cc
ngnh, cc lnh vc ca nn kinh t. Tc dng ny ca quy lut gi tr thng qua s
bin ng ca gi c hng ho trn th trng di tc ng ca quy lut cung cu.
Nu ngnh no khi cung nh hn cu, gi c hng ho s ln cao hn gi tr,
hng ho bn chy, li cao, th ngi sn xut s x vo ngnh y. Do , t liu
sn xut v sc lao ng c chuyn dch vo ngnh y tng ln. Ngc li, khi
cung ngnh vt qu cu, gi c hng ho gim xung, hng ho bn khng
chy v c th l vn. Tnh hnh y buc ngi sn xut phi thu hp quy m sn
xut li hoc chuyn sang u t vo ngnh c gi c hng ho cao.
- iu tit lu thng hng ha ca quy lut gi tr cng thng qua gi c th
trng. S bin ng ca gi c th trng cng c tc dng thu ht lung hng t
ni gi c thp n ni gi c cao, do lm cho lu thng hng ho thng sut.
Nh vy, s bin ng ca gi c th trng khng nhng ch r s bin ng
v kinh t, m cn c tc ng iu tit nn kinh t hng ho.
b. Kch thch ci tin k thut, hp l ho sn xut nhm tng nng sut
lao ng
Cc hng ho c sn xut ra trong nhng iu kin khc nhau, do c mc
hao ph lao ng c bit khc nhau, nhng trn th trng th cc hng ho u phi
c trao i theo mc hao ph lao ng x hi cn thit. Vy ngi sn xut hng
ho no m c mc hao ph lao ng thp hn mc hao ph lao ng x hi cn thit,
th s thu c nhiu li v cng thp hn cng li. iu kch thch nhng ngi
sn xut hng ho ci tin k thut, hp l ho sn xut, t chc qun l tt, thc
143
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
hin tit kim v.v nhm tng nng sut lao ng, h chi ph sn xut. S cnh tranh
quyt lit cng lm cho cc qu trnh ny din ra mnh m hn. Nu ngi sn xut
no cng lm nh vy th cui cng s dn n ton b nng sut lao ng x hi
khng ngng tng ln, chi ph sn xut x hi khng ngng gim xung.
c. Thc hin s la chn t nhin v phn ho ngi lao ng thnh k
giu ngi ngho
Nhng ngi sn xut hng ho no c mc hao ph lao ng c bit thp hn
mc hao ph lao ng x hi cn thit, khi bn hng ho theo mc hao ph lao ng
x hi cn thit (theo gi tr) s thu c nhiu li, giu ln, c th mua sm thm t
liu sn xut, m rng sn xut kinh doanh, thm ch thu lao ng v tr thnh ng
ch. Ngc li, nhng ngi sn xut hng ho no c mc hao ph lao ng c bit
ln hn mc hao ph lao ng x hi cn thit, khi bn hng ho s ri vo tnh
trng thua l, ngho i, thm ch c th ph sn, tr thnh lao ng lm thu. y
cng chnh l mt trong nhng nguyn nhn lm xut hin quan h sn xut t bn
ch ngha, c s ra i ca ch ngha t bn.
Nh vy, quy lut gi tr va c tc ng tch cc, va c tc ng tiu cc.
Do , ng thi vi vic thc y sn xut hng ho pht trin, nh nc cn c
nhng bin php pht huy tch cc, hn ch mt tiu cc ca n, c bit trong
iu kin pht trin nn kinh t hng ho nhiu thnh phn theo nh hng x hi
ch ngha nc ta hin nay.
Cu hi n tp
1. Phn tch iu kin ra i, c trng v u th ca sn xut hng ho?
2. Phn tch hng ho v hai thuc tnh ca hng ho. ngha ca vn ny
i vi nc ta hin nay?
3. Phn tch tnh cht hai mt ca lao ng sn xut hng ho v ngha ca
vic pht hin ny i vi vic xy dng l lun gi tr lao ng?
4. Phn tch mi quan h gia 2 thuc tnh ca hng ho vi tnh cht 2 mt
ca lao ng sn xut hng ho?
5. Phn tch lng gi tr ca hng ho v cc nhn t nh hng n lng
gi tr ca hng ho?
144
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
145
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
u bng vic bn (H-T) ri kt thc vic mua (T-H) to ra vai tr trung gian ca
tin (bi trong lu thng ny, mc ch cui cng ca lu thng l gi tr s dng
ca hng ha); th trong lu thng hng ha t bn bt u t vic mua (T-H) ri kt
thc vic bn (H-T) to ra vai tr trung gian ca hng (bi trong lu thng ny,
mc ch cui cng l gi tr, l gi tr ln hn gi tr khi mua vo bn).
Tin trong lu thng t bn vn ng theo cng thc T-H-T, trong T=T+
t (t l s tin tri hn T, c gi l gi tr thng d v k hiu l m). S tin ng
ra ban u vi mc ch thu c gi tr thng d tr thnh t bn. Nh vy, tin ch
bin thnh t bn khi c dng mang li gi tr thng d cho nh t bn. Cng
thc T-H-T vi T= T+m c coi l cng thc chung ca t bn. Mi t bn u
vn ng theo cng thc (quy lut) ny, vi mc ch cui cng l em li gi tr
thng d.
Nh vy, t bn l tin t ln ln hay gi tr sinh ra gi tr thng d hay ni
cch khc, t bn l gi tr mang li gi tr thng d, mc ch lu thng t bn l s
ln ln ca gi tr, l gi tr thng d nn s vn ng ca t bn l khng c gii
hn do s ln ln ca gi tr l khng c gii hn.
2. Mu thun ca cng thc chung
Bn cht ca cng thc chung ca t bn T-H-T l gi tr sinh ra gi tr thng
d; nhng gi tr thng d (m) do u m c, liu lu thng hng ho c lm cho tin
sinh ra v ko theo vic hnh thnh gi tr thng d (m)?
- Xt cc trng hp trong lu thng c sinh ra gi tr thng d (m) khng? a)
Trong trng hp trao i ngang gi, ch c s thay i hnh thi ca gi tr, t tin
thnh hng hoc t hng thnh tin, tng gi tr trong tay mi ngi tham gia trao i
trc sau vn khng thay i. b) Trong trng hp trao i khng ngang gi, hng
ho c th bn cao hn hoc thp hn gi tr. Nhng, trong nn kinh t hng ho, mi
ngi sn xut u va l ngi bn, va l ngi mua. Ci li m h thu c khi
bn s b cho ci thit khi mua v ngc li. Cho d c ngi chuyn mua r, bn
t th tng gi tr ton x hi cng khng h tng ln, bi v s gi tr m ngi
146
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
81
C.Mc v Ph.ngghen: To n tp, 2004, t.23, tr.249
147
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
148
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
149
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
150
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
151
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
152
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
153
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
154
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
155
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
156
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
157
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
a. Tch t t bn
158
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
159
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
160
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
thut hin i gim xung. Xu hng chung l t trng lao ng c trnh cao v
lao ng tr tu ngy mt tng, gy nn nhng hu qu x hi tiu cc i vi ton
b i ng ngi lao ng lm thu.
IV. QU TRNH LU THNG CA T BN V KHNG HONG KINH T
1. Tun hon ca t bn
Sn xut t bn ch ngha l s thng nht bin chng gia qu trnh sn xut
v qu trnh lu thng. Lu thng ca t bn, theo ngha rng l s vn ng ca t
bn, nh m t bn ln ln v thu c gi tr thng d, cng tc l s tun hon
v chu chuyn ca t bn. T bn cng nghip trong qu trnh tun hon u vn
ng qua ba giai on, tn ti di ba hnh thc v thc hin ba chc nng:
a. Giai on th nht
Nh t bn dng tin mua t liu sn xut v sc lao ng. Qu trnh lu
thng biu th theo s sau
SL (sc lao ng)
TH
TLSX (t liu sn xut)
Chc nng giai on ny l bin t bn tin t thnh hng ho di dng t
liu sn xut v sc lao ng a vo sn xut, gi l t bn sn xut.
b. Giai on th hai
Nh t bn tiu dng nhng hng ho mua, tc l tin hnh sn xut. Trong
qut trnh sn xut, cng nhn hao ph sc lao ng, to ra gi tr mi, cn nguyn
liu c ch bin, my mc hao mn th gi tr ca chng c bo tn v chuyn
dch vo sn phm mi. Qu trnh sn xut kt thc, lao ng ca cng nhn lm thu
to ra nhng hng ho mi m gi tr ca n ln hn gi tr cc yu t sn xut m
nh t bn mua lc ban u, v trong c gi tr thng d do cng nhn to ra. S
vn ng ca t bn giai on ny biu th theo s sau
TLSX
H SX - H
SL
161
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
162
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
163
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
164
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
165
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
166
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
167
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
168
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
169
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
170
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
,
M
l tng gi tr thng d ca x hi,
M
l tng t bn x hi.
Khi hnh thnh t sut li nhun bnh qun, c th tnh li nhun bnh qun
p tng ngnh theo cng thc p = k. p ; trong k l t bn ng trc ca tng
ngnh.
c. S chuyn ho ca gi tr hng ho thnh gi c sn xut
Trong nn sn xut t bn ch ngha, khi li nhun (p) chuyn ho thnh li
nhun bnh qun ( p ) th gi tr hng ho chuyn thnh gi c sn xut. Gi tr hng
ho G = c + v + m chuyn thnh gi c sn xut (k + p ), tc l gi c sn xut bng
chi ph sn xut t bn ch ngha cng vi li nhun bnh qun.
171
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
172
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
173
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
pht trin cc chc nng ca mnh. Trc ch nghi t bn, hnh thc c trng ca
t bn cho vay l t bn cho vay nng li. Trong x hi t bn, t bn cho vay l t
bn tin t tm thi nhn ri m ngi ch ca n cho nh t bn khc s dng trong
thi gian nht nh nhn c s tin li no (gi l li tc).
T bn cho vay c c im a) Quyn s hu tch ri quyn s dng t bn.
i vi ngi cho vay n l t bn s hu, i vi ngi i vay n l t bn s
dng. b) T bn cho vay l mt hng ho c bit, v khi cho vay ngi bn khng
mt quyn s hu, cn ngi mua ch c mua quyn s dng trong mt thi gian
nht nh. V khi s dng th gi tr ca n khng mt i m cn tng ln; gi c ca
n khng do gi tr m do gi tr s dng ca t bn cho vay, do kh nng to ra li
tc ca n quyt nh. Li tc chnh l gi c ca hng ho t bn cho vay. c) T bn
cho vay l t bn c sng bi nht. Do vn ng theo cng thc T-T nn n gy
n tng hnh thc rng tin c th ra tin.
S hnh thnh t bn cho vay l kt qu ca s pht trin quan h hng ho-tin
t n mt trnh nht nh lm xut hin mt quan h l c ni tin t tm thi
nhn ri, c ni li thiu tin hot ng. T bn cho vay ra i gp phn vo vic
tch t, tp trung t bn, m rng sn xut, ci tin k thut, y nhanh tc chu
chuyn ca t bn. Do n gp phn lm tng thm tng gi tr thng d trong x
hi.
- Li tc v t sut li tc. Li tc (k hiu l z) l mt phn ca li nhun
bnh qun m t bn i vay tr cho t bn cho vay v quyn s hu t bn c
quyn s dng t bn trong mt thi gian nht nh. Ngi cho vay v ngi i vay
tho thun vi nhau v t sut li tc.
T sut li tc (k hiu l z) l t l phn trm gia tng s li tc v s t
z
bn tin t cho vay trong mt thi gian nht nh. Cng thc tnh z = 100 ; trong
K cv
K cv l s t bn cho vay.
T sut li tc ph thuc vo t sut li nhun bnh qun v quan h cung -
cu v t bn cho vay. Gii hn vn ng ca t sut li tc l 0 < z < p.
c. Quan h tn dng t bn ch ngha. Ngn hng v li nhun ngn hng
174
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
175
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
hnh thnh t vic lin kt nhiu t bn c bit v cc ngun tit kim c nhn thng
qua vic pht hnh c phiu.
C phiu l loi chng khon c gi, bo m cho ngi s hu n c
quyn nhn mt phn thu nhp ca cng ty di hnh thc li tc c phiu (c tc).
Li tc c phiu khng c nh m ph thuc vo kt qu hot ng ca cng ty. V
nguyn tc, cng ty c phn khng hon li vn cho ch c phiu; c phiu b mt
gi tr khi cng ty b ph sn. C phiu c nhiu loi c phiu thng, c phiu u
i, c phiu ghi danh (c ghi tn ngi mua), c phiu v danh (khng ghi tn
ngi mua).
C phiu c mua bn trn th trng theo gi gi l th gi c phiu. Th gi
c phiu lun bin ng, mt phn do s bin ng ca t sut li tc ngn hng,
mt phn v nhng nh gi v tnh hnh hot ng ca cng ty c phn, v li tc
c phiu d on s thu c.
Ngi mua c phiu gi l c ng. V mt t chc v qun l, i hi c
ng l c quan ti cao bu ra hi ng qun tr v quyt nh phng hng kinh
doanh cng nhng vn quan trng khc trong hot ng ca cng ty. Phiu biu
quyt trong i hi c ng c quy nh theo s lng c phiu, bi vy nhng
nh t bn nm c s c phiu khng ch c kh nng thao tng mi hot ng
ca cng ty.
Ngoi c phiu, khi cn vn cho hot ng kinh doanh, cng ty c phn cn
pht hnh tri phiu. Khc vi c phiu, tri phiu cho ngi s hu n c quyn
c nhn mt khon li tc c nh v c hon tr vn sau thi hn ghi trn tri
phiu. Ngi mua tri phiu khng c tham gia i hi c ng.
S ra i v pht trin ca cng ty c phn l ngun li ln i vi cc nh t
bn. Nh n m t bn c tp trung nhanh chng v xut hin nhng x nghip
khng l m khng mt t bn ring l no sc to nn. ng thi n cn to iu
kin thun li cho s di chuyn t bn u t, tng tnh linh hot v cnh tranh trong
nn kinh t.
176
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
177
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
siu ngch ngoi li nhun bnh qun ca t bn u t trong nng nghip do cng
nhn nng nghip to ra m nh t bn kinh doanh nng nghip phi np cho a ch
vi t cch l k s hu rung t.
- Cc hnh thc a t t bn ch ngha
+ a t chnh lch. Nng nghip c mt s c im khc vi cng nghip,
nh s lng rung t b gii hn; mu m t nhin v v tr a l ca rung t
khng ging nhau; cc iu kin thi tit, kh hu ca a phng t bin ng; nhu
cu hng ho nng phm ngy cng tng. Do , x hi buc phi canh tc trn
rung t xu nht (v mu m v v tr a l) nn gi c hng ho nng phm
c hnh thnh trn c s iu kin sn xut xu nht ch khng phi iu kin
trung bnh nh trong cng nghip. V th, canh tc trn t tt v trung bnh s c
li nhun siu ngch. Phn ln li nhun siu ngch s tn ti thng xuyn, tng
i n nh v chuyn ho thnh a t chnh lch. Nh vy, a t chnh lch l
phn li nhun siu ngch ngoi li nhun bnh qun thu c trn rung t c
iu kin sn xut thun li hn. N l s chnh lch gia gi c sn xut chung
c quyt nh bi iu kin sn xut trn rung t xu nht v gi c sn xut c
bit trn rung t tt v trung bnh (k hiu Rcl). a t chnh lch c hai loi l
a t chnh lch I v a t chnh lch II.
a) a t chnh lch I l loi a t thu c trn nhng rung t c iu kin
t nhin thun li. Chng hn, c mu m t nhin trung bnh, tt v c v tr
gn ni tiu th hay gn ng giao thng.
V d 1, a t chnh lch I thu c trn nhng rung t c mu m t
nhin trung bnh v tt (gi s c P = 20%).
Loi T P Sn Gi c sn xut Gi c sn xut chung a t chnh
rung bn lng c bit lch
u (t) Ca 1 Ca tng Ca 1 Ca tng sn
t t sn phm t phm
Tt 100 20 6 20 120 30 180 60
Trung 100 20 5 24 120 30 150 30
bnh
178
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
179
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
Cu hi n tp
180
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
1. Phn tch s chuyn ho ca tin t thnh t bn. Theo anh (ch), iu kin
g quyt nh tin t bin thnh t bn, V sao?
2. Phn tch hng ho sc lao ng v ngha ca l lun ny i vi l lun
gi tr thng d?
3. Phn tch qu trinh sn xut gi tr thng d v nhng nhn xt t qu trnh
sn xut ?
4. C s v ngha ca vic phn chia t bn thnh t bn bt bin v t bn
kh bin?
5. Phn tch 2 phng php sn xut gi tr thng d trong ch ngha t bn.
ngha l lun v thc tin ca vic nghin cu vn ny?
6. So snh gi tr thng d vi li nhun, t sut gi tr thng d vi t sut li
nhun?
7. Phn tch thc cht v ng c tch lu t bn. Mi quan h v s khc nhau
gia tch t v tp trung t bn. Vai tr ca tp trung t bn trong s pht trin ca
ch ngha t bn?
8. Phn tch nhng nhn t nh hng n quy m tch lu t bn. ngha ca
vic nghin cu vn ny?
9. Trnh by khi nim chi ph sn xut TBCN, li nhun v t sut li nhun.
S xut hin cc khi nim trn che lp bn cht v ngun gc ca chng nh th
no?
10. Phn tch s hnh thnh t sut li nhun bnh qun v gi c sn xut.
ngha l lun v thc tin ca vic nghin cu vn ny?
11. Phn tch nhng ni dung c bn v s hnh thnh cng ty c phn v th
trng chng khon. ngha thc tin ca vic nghin cu vn ny nc ta hin
nay?
12. Phn tch bn cht ca a t t bn ch ngha v cc hnh thc a t.
ngha thc tin ca vic nghin cu vn ny?
13. Phn tch s hnh thnh a t chnh lch. Phn bit a t chnh lch I v
a t chnh lch II. ngha ca vic nghin cu a t chng lch II?
181
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
I. CH NGHA T BN C QUYN
1. S chuyn bin t ch ngha t bn cnh tranh t do sang ch ngha t bn
c quyn
a. Nguyn nhn hnh thnh ch ngha t bn c quyn
Nghin cu ch ngha t bn t do cnh tranh, C.Mc v Ph.ngghen d
bo rng, t do cnh tranh sinh ra tch t v tp trung sn xut; tch t v tp trung
sn xut pht trin n mt mc no s dn n c quyn. Vn dng sng to
nhng nguyn l ca ch ngha Mc vo iu kin lch s mi ca th gii, V.I.
Lnin chng minh rng ch ngha t bn chuyn sang ch ngha t bn c
quyn, ng thi ng nu ra nhng (nm) c im kinh t c bn ca ch ngha .
Ch ngha t bn c quyn xut hin vo cui th k XIX u th k XX do
nhng nguyn nhn
1) S pht trin ca lc lng sn xut di tc ng ca tin b khoa hc k
thut y nhanh qu trnh tch t v tp trung sn xut, hnh thnh cc x nghip c
quy m ln
2) Vo 30 nm cui ca th k XIX, nhng thnh tu khoa hc k thut mi
xut hin nh l luyn kim mi Betsme, Mctanh, Tmt v.v to ra sn lng
ln gang thp vi cht lng cao; pht hin ra ho cht mi nh axit sunphuaric,
thuc nhum v.v; ng c iezen, my pht in, my tin, my phay v.v ra i; pht
trin nhng phng tin vn ti mi nh xe hi, tu thu, xe in, my bay v.v v
c bit l ng st. Nhng thnh tu khoa hc k thut ny, mt mt lm xut hin
nhng ngnh sn xut mi i hi x nghip phi c quy m ln; mt khc, n dn
n tng nng sut lao ng, tng kh nng tch lu t bn, thc y pht trin sn
xut ln
3) Trong iu kin pht trin ca khoa hc k thut, s tc ng ca cc quy
lut kinh t ca ch ngha t bn nh quy lut gi tr thng d, quy lut tch lu v.v
ngy cng mnh m, lm bin i c cu kinh t ca x hi t bn theo hng tp
trung sn xut quy m ln
182
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
82
V.I.Lnin: To n tp, 2005, t.27, tr.402
183
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
184
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
185
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
tn phc v cho cng vic kinh doanh ca cc x nghip cng nghip ln. Cc t chc
c quyn ny tm n cc ngn hng ln hn thch hp vi cc iu kin ti chnh
v tn dng ca mnh. Trong iu kin , cc ngn hng nh phi t sp nhp vo
cc ngn hng mnh hn hoc phi chm dt s tn ti ca mnh trc quy lut
khc lit ca cnh tranh. Qu trnh ny thc y cc t chc c quyn ngn
hng ra i.
S xut hin, pht trin ca cc c quyn trong ngn hng lm thay i
quan h gia t bn ngn hng v t bn cng nghip, lm cho ngn hng bt u c
vai tr mi. Ngn hng t ch ch l k trung gian trong vic thanh ton v tn dng,
nay nm c hu ht t bn tin t ca x hi nn c quyn lc vn nng, khng
ch mi hot ng ca nn kinh t x hi t bn. Da trn a v ngi ch cho vay,
c quyn ngn hng c i din ca mnh vo cc c quan qun l ca c quyn
cng nghip theo di vic s dng tin vay, hoc cc t chc c quyn ngn
hng cn trc tip u t vo cng nghip. Trc s khng ch v chi phi ngy
cng xit cht ca ngn hng, mt qu trnh xm nhp tng ng tr li ca cc c
quyn cng nghip vo ngn hng cng din ra. Cc t chc c quyn cng nghip
cng tham gia vo cng vic ca ngn hng bng cch mua c phn ca ngn hng
ln chi phi hot ng ca ngn hng, hoc lp ngn hng ring phc v cho
mnh. Qu trnh c quyn ho trong cng nghip v trong ngn hng xon xut vi
nhau v thc y ln nhau lm ny sinh mt th t bn mi, gi l t bn ti chnh.
T bn ti chnh l s thm nhp v dung hp vo nhau gia t bn c quyn ngn
hng v t bn c quyn trong cng nghip.
S pht trin ca t bn ti chnh dn n s hnh thnh mt nhm nh c
quyn chi phi ton b i sng kinh t v chnh tr ca ton x hi t bn gi l bn
u s ti chnh. Nhng ngi ng u ti chnh thit lp s thng tr ca mnh
thng qua ch tham d. Thc cht ca ch tham d l mt nh ti chnh ln,
hoc mt tp on ti chnh nh c s c phiu khng ch m nm c mt cng ty
ln nht vi t cch l cng ty gc (hay l cng ty m); cng ty ny li mua c
c phiu khng ch, thng tr c cng ty khc, gi l cng ty con; cng ty con
186
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
187
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
188
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
nguyn liu m c quyn khng l ngy cng quan tm khng th thc hin bng
vic trao i hng ho thng thng m bng xut khu t bn, c bit l di hnh
thc xut khu t bn sn xut.
Do , trong thi i t bn c quyn, cuc u tranh gay gt ginh th
trng tiu th v ngun nguyn liu cng nh lnh vc u t t bn nc ngoi
ngy cng m rng. S ng trn trng quc t gia cc c quyn dn tc c
sc mnh kinh t to ln v c s ng h ca nh nc ca mnh, cuc u tranh
c lit gia chng s din ra v tt yu ny sinh nguyn vng tho hip, k kt cc
hip nh cng c a v c quyn trong nhng lnh vc hoc nhng th trng
nht nh. Cc hip nh v phn chia th trng th gii thng c thc hin di
hnh thc hip nh Ccten v dn ti vic xut hin cc c quyn quc t hay l
cc lin minh quc t gia cc nh t bn. l kt qu ca qu trnh tch t sn
xut theo chiu su v theo chiu rng. Ban u, qu trnh tch t sn xut v hnh
thnh c quyn dn tc din ra trong phm vi tng nc. Sau trn c s pht
trin ca qu trnh tch t, cc c quyn ln lt vt khi bin gii quc gia. S
tho hip v cnh tranh gia cc c quyn quc gia ca cc nc t bn khc nhau
dn n s hnh thnh cc c quyn quc t v s phn chia v kinh t gia
chng. Nh vy, s phn chia th gii v kinh t (hay l s phn chia th trng th
gii) l c im c bn ca ch ngha t bn c quyn. S phn chia ny tr thnh
tt yu trong giai on ch ngha t bn c quyn v din ra trong cc t chc c
quyn t nhn. Kt qu l dn ti s hnh thnh cc t chc c quyn quc t di
cc hnh thc ccten, xanhica, trt. S phn chia ny l s phn chia trc tip, c
quan h gn b vi xut khu t bn. iu c V.I.Lnin phn tch su sc v
cho n nay vn cn gi tr khoa hc.
e. S phn chia th gii v lnh th gia cc cng quc quc
S phn chia th gii v kinh t c cng c v tng cng bng vic phn
chia th gii v lnh th. Cc cng quc ra sc xm chim cc nc chm pht
trin lm thuc a nhm ginh th trng tiu th hng ho, ngun nguyn liu,
ni u t t bn c li v cn c qun s. T sau nm 1880, nhng cuc xm chim
189
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
83
V.I.Lnin: To n tp, 2005, t.27, tr.485
190
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
191
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
192
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
84
V.I.Lnin: To n tp, 2005, t.27, tr.535
193
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
85
V.I.Lnin: To n tp, 2005, t.31, tr.275
194
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
quyn, nm gi nhng chc v trng yu chnh thc hoc danh d, hoc tr thnh
nhng ngi u cc t chc c quyn. S thm nhp vo nhau ny (cn gi l
s kt hp) to ra nhng biu hin mi trong mi quan h gia cc t chc c
quyn v c quan nh nc t trung ng n cc a phng cc nc t bn.
b. S hnh thnh khu vc kinh t nh nc v s hu nh nc t sn
Ch ngha t bn c quyn nh nc thm nhp vo mi lnh vc ca i
sng, nhng nt ni bt nht l sc mnh ca c quyn v ca nh nc kt hp vi
nhau trong lnh vc kinh t. C s ca nhng bin php c quyn nh nc trong
kinh t l s thay i cc quan h s hu. N biu hin khng nhng ch s hu
nh nc tng ln m c s tng cng mi quan h gia s hu nh nc v s
hu c quyn t nhn, hai loi s hu ny an kt vi nhau trong qu trnh chu
chuyn ca tng t bn x hi. S hu nh nc khng ch bao gm nhng ng sn
v bt ng sn cn cho hot ng ca b my nh nc, m gm c nhng doanh
nghip nh nc trong cng nghip v trong cc lnh vc kt cu h tng kinh t - x
hi nh giao thng vn ti, gio dc, y t, bo him x hi v.v; trong ngn sch
nh nc l b phn quan trng nht
S hu nh nc hnh thnh di nhng hnh thc 1) Xy dng doanh
nghip nh nc bng vn ca ngn sch. 2) Quc hu ho cc x nghip t nhn
bng cch mua li. 3) Nh nc mua c phiu ca cc doanh nghip t nhn. 4) M
rng doanh nghip nh nc bng vn tch lu ca cc doanh nghip t nhn.
c. S iu tit kinh t ca nh nc t sn
Mt trong nhng hnh thc biu hin quan trng ca ch ngha t bn c
quyn nh nc l s iu tit qu trnh kinh t. H thng iu tit ca nh nc t
sn hnh thnh mt tng th nhng thit ch v th ch kinh t ca nh nc. N bao
gm b my qun l gn vi h thng chnh sch, cng c c kh nng iu tit s
vn ng ca ton b nn kinh t quc dn, ton b qu trnh ti sn xut x hi. S
iu tit kinh t ca nh nc c thc hin di nhiu hnh thc nh: hng dn,
kim sot, un nn nhng lch lc bng cc cng c kinh t v cc cng c hnh
chnh-php l, bng c u i v trng pht; bng nhng gii php chin lc di
195
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
hn nh lp chng trnh, k hoch tng th pht trin kinh t, khoa hc, cng ngh,
bo v mi trng, bo him x hi v.v v bng c cc gii php ngn hn.
Cc chnh sch kinh t ca nh nc t sn l s th hin r nt nht s iu
tit kinh t ca ch ngha t bn c quyn nh nc. Chng bao gm nhiu lnh vc
nh chnh sch chng khng hong chu k, chng lm pht, chnh sch v tng
trng kinh t, chnh sch x hi, chnh sch kinh t i ngoi. Cc cng c ch yu
ca nh nc t sn diu tit kinh t v thc hin cc chnh sch kinh t nh ngn
sch, thu, h thng tin t-tn dng, cc doanh nghip nh nc, k hoch ho hay
chng trnh ho kinh t v cc cng c hnh chnh-php l. Tu thuc vo iu
kin v hon cnh c th ca tng nc, trong tng thi k v s vn dng cc hc
thuyt kinh t, s iu tit kinh t ca nh nc t sn c cc m hnh th ch kinh
t khc nhau nh m hnh trng cu, m hnh trng cung, m hnh trng tin v.v.
Nhng hc thuyt kinh t quan trng c vn dng vo s iu tit kinh t ca
ch ngha t bn c quyn nh nc nh hc thuyt ca Kenynes (J.Kenynes 1854-
1946) chim v tr thng tr t nhng nm 40-70 ca th k XX, sau l hc thuyt
kinh t ca P. A.Samuelson ang l c s l lun cho s iu tit v m ca nh nc
v qun l v m ca cc doanh nghip.
III. NH GI CHUNG V VAI TR V GII HN LCH S CA CH NGHA T BN
1. Vai tr ca ch ngha t bn i vi s pht trin ca nn sn xut x hi
Ch ngha t bn pht trin qua hai giai on, t ch ngha t bn t do cnh
tranh sang ch ngha t bn c quyn m nc thang tt cng ca n l ch ngha t
bn c quyn nh nc. Trong sut qu trnh pht trin, ch ngha t bn c
nhng mt tch cc i vi pht trin sn xut. l
1) chuyn nn sn xut nh thnh nn sn xut ln hin i. S ra i ca ch
ngha t bn gii phng loi ngi khi m trng trung c ca x hi phong
kin, on tuyt vi nn kinh t t nhin, t tc, t cp chuyn sang pht trin kinh t
hng ho t bn ch ngha, chuyn sn xut nh thnh sn xut ln hin i. Di tc
ng ca quy lut gi tr thng d v cc quy lut kinh t ca sn xut hng ho, ch
ngha t bn lm tng nng sut lao ng, to ra khi lng ca ci nhiu hn cc
x hi trc cng li.
196
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
197
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
198
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
86
Rn uymng: Mt th gii khng th chp nhn c, Hc vin Nguyn i Quc xut bn, nm? trang?
199
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
vi nhau, tranh ginh quyn lc v phm vi nh hng trn th gii, nht l gia ba
trung tm M, Nht Bn v Ty u. Biu hin ca mu thun gia cc nc y trc
ht l cuc chin tranh thng mi, chin tranh v u t k thut, ti chnh cng nh
s cnh tranh gia TNCs di nhiu hnh thc.
d) Mu thun gia ch ngha t bn v ch ngha x hi
Mu thun ny l mu thun xuyn sut thi k qu t ch ngha t bn ln
ch ngha x hi trn phm vi ton th gii. Ch x hi ch ngha Linx v
ng u sp khin ch ngha x hi tm thi lm vo thoi tro, nhng bn cht
thi i khng h thay i. Loi ngi vn trong giai on qu t ch ngha t
bn ln ch ngha x hi m u bng Cch mng Thng Mi Nga v i; mu
thun gia ch ngha t bn v ch ngha xa hi vn tn ti mt cch khch quan.
Trong thc t, mu thun ny biu hin trong mu ca th lc quc li dng s
sp ch ngha x hi mt s nc y mnh cuc phn kch quyt lit bng
mi th on (khng loi tr s can thip bng qun s) nhm xo b cc nc x
hi ch ngha cn li.
Nhng do iu kin quc t c nhng thay i, do gia mt s nc x hi
ch ngha v t bn ch ngha thit lp quan h chnh thc v mt nh nc, c
quan h va hp tc va u tranh v nhiu mt cho nn mu thun gia ch ngha
x hi v ch ngha t bn ngy nay biu hin ch yu bng din bin ho bnh v
chng din bin ho bnh. Tuy hnh thc biu hin c khc trc, nhng u
tranh gia ch ngha x hi v ch ngha t bn vn l cuc u tranh rt quyt lit
din ra trn phm vi ton th gii.
Ch ngha t bn ngy nay- vi nhng thnh tu ng k ca n, l s chun
b tt nht nhng iu kin, tin cho s ra i ca ch ngha x hi trn phm v
ton th gii. Nhng bc chuyn t ch ngha t bn ln ch ngha x hi vn phi
thng qua cuc cch mng x hi. D nhin, cuc cch mng x hi s din ra bng
phng php no- ho bnh hay bo lc, iu hon ton tu thuc vo nhng
hon cnh lch s-c th ca tng nc v bi cnh quc t chung trong tng thi
im, vo s la chn ca cc lc lng cch mng.
200
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
Cu hi n tp
1. Phn tch nguyn nhn ra i v bn cht ca ch ngha t bn c quyn
nh nc?
2. Ti sao ni ch ngha t bn trong giai on c quyn l ch ngha t bn
ca t bn ti chnh?
3. S biu hin hot ng ca quy lut gi tr v quy lut gi tr thng d trong
giai on c quyn ch ngha t bn?
4. Phn tch nguyn nhn ra i v bn cht ca ch ngha t bn c quyn
nh nc. Ch ngha t bn c quyn nh nc c nhng biu hin ch yu no?
5. Phn tch vai tr v gii hn ca ch ngha t bn?
201
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
PHN TH III
L LUN CA CH NGHA MC-LNIN V CH NGHA X HI
87
V.I.Lnin: To n tp, 2005, t.26, tr.86-87
202
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
Qua nghin cu v phn tch phong tro u tranh ca giai cp cng nhn th
gii, C.Mc v Ph.ngghen sng lp ra ch ngha duy vt lch s v hc thuyt gi
tr thng d v tng bc lun gii v tr li mt cch khoa hc nhng vn l lun
v thc tin t ra. Trn c s cc ng sng lp ra hc thuyt s mnh lch s
203
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
88
C.Mc v Ph.ngghen: To n tp, 2004, t.2, tr.56
204
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
89
C.Mc v Ph.ngghen: To n tp, 2004, t.20, tr.388-389
90
C.Mc v Ph.ngghen: To n tp, 2004, t.4, tr.603
205
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
lng, cng ngh vt liu mi v.v xut hin lm cho c cu ngnh ngh ca giai cp
cng nhn thay i ln. Ngoi cng nhn lao ng trong nn cng nghip c kh, cn
xut hin cng nhn lao ng trong cc lnh vc trn, lm cho giai cp cng nhn
khng ngng vn ng, bin i c v s lng v cht lng. Giai cp cng nhn
ngy cng c tr thc ho v tr thnh lc lng v cng quan trong i vi s
nghip cch mng x hi ch ngha.
Hai c trng c bn ca giai cp cng nhn. Mc d tri qua cc giai on
pht trin ca cng nghip t bn ch ngha, giai cp cng nhn c nhng bin i v
tn gi rt khc nhau nhng C.Mc v Ph.ngghen tp trung lm r hai thuc tnh
ca giai cp cng nhn.
1) V phng thc lao ng v phng thc sn xut, giai cp cng nhn l
nhng ngi lao ng trc tip hay gin tip vn hnh cng c sn xut c tnh cht
cng nghip, ngy cng hin i v x hi ho cao. C.Mc v Ph.ngghen lun nhn
mnh n ngi cng nhn cng xng, coi l b phn tiu biu cho giai cp
cng nhn hin i. Trong Tuyn ngn ca ng Cng sn, cc ng ch r cc giai
cp khc u suy tn v tiu vong cng vi s pht trin ca i cng nghip, cn
giai cp v sn l sn phm ca bn thn nn i cng nghip 91; cng nhn l mt
pht minh ca thi i mi, ging nh my mc vy () cng nhn Anh l a con
u lng ca nn cng nghip hin i92. iu ny cho thy, giai cp cng nhn ra
i v pht trin cng vi nn sn xut cng nghip, h l ngi trc tip iu hnh
v s dng cng c lao ng, l i biu ca lc lng sn xut tin tin, hin i,
lao ng ca h l ngun gc to ra s giu c cho x hi.
2) V v tr ca giai cp cng nhn trong quan h sn xut t bn ch ngha,
giai cp cng nhn l ngi khng c t liu sn xut, phi bn sc lao ng cho nh
t bn v b nh t bn bc lt gi tr thng d. Chnh thuc tnh ny bin giai cp
cng nhn tr thnh giai cp i khng vi giai cp t sn v da v y m C.Mc
v Ph.ng ghen cn gi giai cp cng nhn l giai cp v sn trong x hi t bn.
Giai cp t sn, tc l t bn m ln ln th giai cp v sn, giai cp cng nhn
91
C.Mc v Ph.ngghen: To n tp, 2004, t.4, tr.610
92
C.Mc v Ph.ngghen: To n tp, 2004, t.12, tr.11
206
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
93
C.Mc v Ph.ngghen: To n tp, 2004, t.4, tr.605
94
C.Mc v Ph.ngghen: To n tp, 2004, t.4, tr.456
207
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
95
Gio trnh Ch ngha x hi khoa hc, Nxb.Chnh tr quc gia, H Ni, 2002, tr.99
208
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
96
C.Mc v Ph.ngghen: To n tp, 2004, t.20, tr.393
97
V.I.Lnin: To n tp, 2005, t.23, tr.1
209
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
v s lng, nng cao v trnh hc vn, k thut, tay ngh v.v cng vi s pht
trin ca nn i cng nghip t bn. Cuc u tranh chng p bc bc lt ti luyn
v cung cp cho h nhng tri thc x hi -chnh tr cn thit cho mt giai cp tin
tin.
Giai cp cng nhn l giai cp c tnh thn cch mng trit . Di ch
ngha t bn, giai cp cng nhn b tc ot ht t liu sn xut, b bc lt nng n.
Mun gii phng mnh, giai cp cng nhn phi ng dy u tranh lt ch ngha
t bn. gii phng mnh, giai cp cng nhn phi xo b ngun gc bc lt, tc
l xo b ch t bn. Do giai cp cng nhn khng ch gii phng mnh m
cn gii phng ton th nhn dn lao ng.
Giai cp cng nhn l giai cp c thc t chc k lut cao. Chnh nn sn
xut x hi ho cao rn luyn cho giai cp cng nhn thc t chc k lut cao,
th hin lao ng ng gi, chp hnh nghim chnh k lut ca nh my, x
nghip v.v. Trong cuc u tranh chng li giai cp t sn thng tr c b my n p
v nhng th on thm c, giai cp cng nhn phi on kt, t chc cht ch v
c k lut cao.
Giai cp cng nhn l giai cp c bn cht quc t. Do a v kinh t-x hi
ca giai cp cng nhn trn ton th gii u ging nhau v k th ca giai cp cng
nhn l ch ngha d quc - lc lng quc t. V vy mun ginh thng li, giai cp
cng nhn buc phi on kt v hp tc quc t mi chin thng k th.
3. Vai tr ca ng Cng sn trong qu trnh thc hin s mnh lch s ca
giai cp cng nhn
S mnh lch s ca giai cp cng nhn l do a v kinh t-x hi quy nh;
nhng chuyn kh nng khch quan thnh hin thc, cn thng qua nhn t
ch quan. Nhn t ch quan l ng cng sn- trung thnh vi li ch ca giai cp
mnh, ca dn tc, vng mnh v chnh tr, t tng v t chc l nhng yu t quy
nh m bo cho giai cp cng nhn thc hin s mnh lch s ca mnh. ng
Cng sn ra i do yu cu khch quan ca phong tro cng nhn; l sn phm ca
s kt hp ch ngha Mc vi phong tro cng nhn.
210
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
211
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
212
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
cng nhn v nhn dn lao ng, trc tip t chc, lnh o, b tr cn b lnh o
qu trnh cch mng.
Nh vy, di s lnh o ca ng, giai cp cng nhn v nhn dn lao ng
c s thng nht v t tng v hnh ng, tp trung sc mnh giai cp v sc mnh
ca dn tc to ng lc cho cch mng x hi ch ngha thng li.
4. S mnh lch s ca giai cp cng nhn Vit Nam
a. c im ca giai cp cng nhn Vit Nam
Giai cp cng nhn Vit Nam l mt b phn ca giai cp cng nhn quc t; c
a v kinh t-x hi v mang y nhng c im ca giai cp cng nhn, ngoi
ra giai cp cng nhn Vit Nam cn c nhng c im ring do hon cnh lch s
nc ta quy nh. 1) Giai cp cng nhn Vit Nam ra i trong mt dn tc c truyn
thng yu nc u tranh kin cng bt khut nn lun mang trong mnh truyn
thng u tranh tt p . 2) Xut thn t nng dn nn c quan h mu tht vi
nng dn, sm xy dng khi lin minh cng nng tr thc to nn sc mnh chin
thng ch ngha quc v thc dn xm lc. 3) Giai cp cng nhn Vit Nam sm
tip thu l lun ch ngha Mc-Lnin thnh lp ng Cng sn- ng lnh o
cch mng Vit Nam. 3) Giai cp cng nhn Vit Nam ra i mun, khi Cch mng
x hi ch ngha Thng Mi (Nga) thnh cng, Quc t cng sn s ra i
(3-1939), ch ngha c hi b nh bi nn khng b nh hng ca ch ngha c
hi v c iu kin hc hi, tip thu kinh nghim u tranh ca phong tro cng sn
v cng nhn quc t. Tuy nhin, giai cp cng nhn Vit Nam c s lng hn ch,
trnh hc vn, tay ngh thp. 4) Do xut thn t nng dn, gn lin vi nn sn
xut nng nghip lc hu nn giai cp cng nhn Vit Nam cn chu nh hng nng
n tm l, tp qun ca nn sn xut nh l, manh mn nn thc t chc, k lut
cn nhiu hn ch. 5) Khng c iu kin lao ng v tip cn vi nn sn xut cng
nghip hin i v.v.
b. Ni dung s mnh lch s ca giai cp cng nhn Vit Nam
Sau khi ra i v sm c chnh ng tin phong, giai cp cng nhn Vit Nam
tr thnh giai cp lnh o s nghip u tranh gii phng dn tc, gii phng giai
213
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
214
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
98
C.Mc v Ph.ngghen: To n tp, 2004, t.13, tr.15
99
C.Mc v Ph.ngghen: To n tp, 2004, t.23, tr.1059
215
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
quan- l nhn thc ca giai cp cng nhn v vic nm bt tnh th, thi c cch
mng t chc tin hnh cch mng.
Cch mng x hi ch ngha khng din ra t pht, m l kt qu ca qu trnh
u tranh lu di, gian kh ca giai cp cng nhn v nhn dn lao ng chng li s
thng tr ca giai cp t sn di s lnh o ca ng Cng sn.
2. Mc tiu, ng lc v ni dung ca cch mng x hi ch ngha
a. Mc tiu ca cch mng x hi ch ngha
Mc tiu ca cc cuc cch mng n ra trc cch mng x hi ch ngha l
ginh chnh quyn v tay thiu s giai cp thng tr; thay th hnh thc bc lt ny
bng hnh thc bc lt khc cao hn. Cch mng dn ch t sn vi khu hiu t do,
bnh ng, bc i tp hp c qun chng nhn dn lao ng trong cuc u tranh
lt giai cp qu tc, phong kin. Nhng khi giai cp t sn ganh c chnh quyn
th mi quyn t do, bnh ng, bc i cho nhn dn lao ng khng c thc hin.
Mc tiu ca cch mng x hi ch ngha l gii phng giai cp b p bc, bc
lt, n dch; ng thi gii phng x hi khi s tr tr tip tc pht trin ln con
ng tin b, vn minh. Cc nh sng lp ra ch ngha x hi khoa hc da trn
ch ngha nhn o trit ra mc tiu ca cch mng x hi ch ngha. Mc
tiu khng ch dng li trnh l lun, m cn tng bc thc hin gii phng
con ngi trn thc tin ci to ton din. Ch khi no thc hin thnh cng ch
ngha cng sn th con ngi c gii phng hon ton.
Cch mng x hi ch ngha l mt qu trnh u tranh lu di, gian kh,
phc tp v y sng to tri qua nhiu giai on. 1) Mc tiu ca giai on th nht
l giai cp cng nhn on kt vi nhng ngi lao ng khc tin hnh lt chnh
quyn ca giai cp thng tr, ginh chnh quyn v tay giai cp cng nhn v nhn
dn lao ng. 2) Mc tiu ca giai on th hai l xo b ch ngi bc lt ngi,
xo b tnh trng dn tc ny p bc dn tc khc, xy dng thnh cng ch ngha
cng sn, em li cuc sng no m cho ton th nhn loi.
b. ng lc ca cch mng x hi ch ngha
216
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
100
C.Mc v Ph.ngghen: To n tp, 2004, t.4, tr.611
217
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
218
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
trin, sng to v trang b tri thc khoa hc, vn ho x hi, nng cao dn tr cho
mi ch x hi nht nh.
Trong cc ch t hu, bc lt, i a s tr thc l nhng ngi lao ng b
p bc bc lt. V th, tr thc gn b vi nhn dn, vi dn tc, lun u tranh cho
mt x hi ho bnh, dn ch, bnh ng, tin b. Tr thc khng c h t tng
ring m ph thuc vo t tng ca giai cp thng tr. Mc d vy, tr thc vn c
vai tr quan trng gip giai cp thng tr khi qut l lun hnh thnh h t tng;
c vai tr quan trng trong vic nng cao dn tr, tuyn truyn, gic ng ch ngha
Mc-Lnin cho qun chng nhn dn lao ng. Trong thi k qu ln ch ngha
x hi, trong s pht trin ca nn kinh t tri thc, tr thc c vai tr quan trng
trong nng cao dn tr, o to nhn lc, pht trin nhn ti cho t nc, chm sc
sc kho cng ng. Ging nh nng dn, tr thc cng khng th t gii phng
mnh khi cc ch t hu, bc lt, khng tr thnh lc lng lnh o cch mng
dn tc dn ch nhn dn.
c. Ni dung ca cch mng x hi ch ngha
Cch mng x hi ch ngha l cuc cch mng ton din, din ra trong tt c
cc lnh vc ca i sng x hi m ch yu l trong cc lnh vc chnh tr, kinh t,
vn ho t tng v.v.
Cch mng x hi ch ngha trn lnh vc chnh tr. Cch mng x hi ch
ngha trn lnh vc chnh tr trc ht giai cp cng nhn di s lnh o ca ng
Cng sn tin hnh lt s thng tr ca giai cp bc lt, ginh chnh quyn, thit
lp nh nc ca giai cp cng nhn v nhn dn lao ng; to tin v iu kin
a qun chng nhn dn lao ng t a v n l, lm thu, b bc lt ln a v lm
ch x hi, to cho h nng lc xy dng x hi mi t gic, tch cc. Xo b tn
tch ca nh nc c- nh nc t bn ch ngha, tng bc xy dng v hon thin
nn dn ch x hi ch ngha v nh nc x hi ch ngha; nhn dn lao ng c
tham gia vo cng vic ca nh nc. thc hin thnh cng cch mng chnh tr,
giai cp cng nhn lnh o nhn dn lao ng khc phc dn nhng hu qu km
hm kh nng sng to ca nhn dn lao ng; nng cao trnh dn tr, trnh
219
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
220
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
101
V.I.Lnin: To n tp, 2005, t.38, tr.452
221
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
C s khch quan ca lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp nng
dn. 1) Lin minh cng nng l nhu cu ni ti ca cch mng x hi ch ngha to
nn ng lc cch mng, m bo vai tr lnh o ca giai cp cng nhn, l iu
kin quyt nh thng li trong u tranh ginh chnh quyn v cng cuc ci to x
hi c, xy dng x hi mi. 2) Lin minh cng nng xut pht t mi lin h t
nhin gn b v s thng nht li ch c bn ca cc giai cp, tng lp v h u l
nhng ngi lao ng b p bc, cng thc hin mc tiu, nguyn vng mun gii
phng khi p bc, bc lt, bt cng. 3) Lin minh cng nng l do s gn b thng
nht gia sn xut vt cht vi khoa hc k thut trong iu kin ca cuc cch mng
khoa hc- cng ngh hin i, cng nhn, nng dn dn c tr thc ho.
b. Ni dung v nguyn tc c bn ca lin minh gia giai cp cng nhn
vi giai cp nng dn
Ni dung ca lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn. Lin
minh cng nng nhm gii quyt nhu cu, li ch chnh tr c bn ca cng nhn,
nng dn v ca c dn tc l c lp dn tc v ch ngha x hi. Lin minh cng
nng nhm cng c v tng cng nh nc x hi ch ngha, thc hin quyn v
li ch ca nhn dn lao ng. Lin minh cng nng l c s vng chc cho khi i
on kt dn tc, to nn sc mnh vt qua kh khn th thch, p tan mi m
mu chng ph ca k th v cng cuc xy dng v bo v ch ngha x hi.
Nguyn tc ca lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn l gi vng
v tng cng vai tr lnh o ca ng trn lp trng ca giai cp cng nhn. Mt
s gii php hin thc ha nguyn tc trn tng cng lin minh cng nng.
1) Lin minh v chnh tr. Pht trin kinh t, thc hin tt cng tc xo i,
gim ngho, to c s nhn dn quan tm n chnh tr. y mnh gio dc, nng
cao dn tr, nng cao trnh nhn thc v chnh tr ca nhn dn. Pht huy dn ch,
to iu kin thun li nht nhn dn c tham gia vo cng vic ca nh nc,
khc phc s bng bt thng tin. Thng xuyn tuyn truyn, gio dc ch ngha
Mc-Lnin, t tng H Ch Minh ti cn b, ng vin v mi giai cp, tng lp
nhn dn lao ng, to cho h lp trng t tng chnh tr ng n, vng vng.
222
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
2) Lin minh v kinh t. Lin minh cng nng trn lnh vc kinh t nhm tho
mn nhu cu ca mi giai cp, khi dy v pht huy ni lc, sc mnh ca giai cp
cng nhn, nng dn qu trnh sn xut lu thng, trao i hng ho, gp phn thc
y x hi pht trin. Lin minh kinh t c th hin qua mi quan h kinh t gia
cng nghip, nng nghip, vi nng dn v cng nhn; gia chnh sch ca nh nc
iu tit mi lin h gia cng nhn, nng dn to ng lc khai thc v pht huy sc
mnh ca mi giai cp trong x hi. Nguyn tc ca lin minh cng nng trn lnh
vc kinh t cn gii quyt hi ho mi quan h li ch gia cc giai cp. Gii php
tng cng lin minh cng nng tr thc trn lnh vc kinh t l xc nh ng thc
trng, tim nng kinh t ca c nc v s hp tc quc t xy dng c cu kinh
t hp l, gn lin vi nhu cu kinh t ca cng nhn, nng dn v tr thc trong
nhng iu kin c th. Thc hin a dng ho cc hnh thc hp tc, lin kt, giao
lu kinh t gia cng nhn, nng dn tr thc hay gia sn xut vt cht v khoa hc
cng ngh. Tng bwcs hnh thnh v pht trin quan h sn xut x hi ch ngha.
Pht huy vai tr ca ng, Nh nc trong vic hoch nh, ban hnh cc chnh sch
ph hp, gii quyt tt quan h li ch v ng gp ca mi giai tng i vi nn
kinh t x hi. M rng v nng cao cht lng gio dc o to, nghin cu khoa
hc; gn nghin cu khoa hc vi thc tin sn xut vt cht, khc phc s tch ri,
thiu thng nht gia l lun v thc tin; gia nghin cu vi ng dng, o to v
s dng nc ta trong thi gian qua. Thc hin tt s lin kt bn nh (nh nc,
nh nng, nh khoa hc v nh doanh nghip) to iu kin thc y qu trnh sn
xut pht trin.
3) Lin minh v vn ho-x hi. Trn lnh vc vn ho- xy dng nn vn ho
tin tin, m bn sc dn tc; xy dng cc chun mc x hi trn lp trng ca
ch ngha Mc-Lnin, t tng H Ch Minh. Tng bc xo b tn tch ca vn ho
c, gi gn v pht huy gi tr vn ho truyn thng tip thu nhng yu t vn ho tin
tin ca thi i. To iu kin thun li cho cc giai cp c t do thng thc,
nh gi, sng to ra cc gi tr vn ho tinh thn phong ph a dng trn lp trng,
h t tng ca giai cp cng nhn. Nguyn tc ca lin minh trn lnh vc ny l pht
223
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
huy vai tr ca tr thc, vn ngh s trong nng cao dn tr, gi gn v pht huy, sng
to cc gi tr vn ho cho x hi. Gii php tng cng lin minh cng nng trn lnh
vc vn ho l Nh nc cn quan tm v to iu kin pht huy vai tr ca tr
thc v i ng vn ngh s trong sng to vn ho tinh thn cho x hi. y mnh
gio dc o to, nng cao trnh dn tr, to iu kin cho cng nhn v nng dn
tham gia vo cng tc vn ho qun chng, xy dng nn vn ho dn tc a dng,
phong ph, tin tin m bn sc dn tc. Pht trin kinh t, thc hin xo i, gim
ngho nhn dn quan tm hn na vo i sng vn ho tinh thn ca x hi. Trn
lnh vc x hi- gii quyt tt cc vn x hi nh cng n, vic lm, u tranh bi
tr cc t nn x hi, tham nhng, quan liu, hch dch ca quyn, bi tr cc h tc
lc hu v.v. Nguyn tc lin minh l pht huy vai tr ca ng, Nh nc trong vic
ban hnh v hoch nh chnh sch x hi. Gii php tng cng lin minh cng nng
trn lnh vc x hi l huy ng vn, c s vt cht y thc hin chnh sch;
lm tt cng tc tuyn truyn, pht huy vai tr ca n v hnh chnh cp c s. Nng
cao trnh nhn thc ca nhn dn v chnh sch x hi.
Nhng nguyn tc c bn chung ca lin minh gia giai cp cng nhn vi
giai cp nng dn l
1) Phi m bo vai tr lnh o ca giai cp cng nhn trong khi lim minh
cng nng, bi ch c s lnh o ca giai cp v sn mi c th gii phng qun
chng tiu nng thot khi ch n l t bn v dn h ti ch ngha x hi102
2) Phi m bo nguyn tc t nguyn, bi ch bng nhng vic lm c th
giai cp nng dn thy ch i vi giai cp cng nhn mi c li hn i vi giai cp t
sn th nng dn mi t nguyn; c t nguyn th lin minh mi bn vng v lu
di
3) Phi bit kt hp cc li ch ca c hai giai cp.
III. HNH THI KINH T CNG SN CH NGHA
1. Xu th tt yu ca s xut hin hnh thi kinh t-x hi cng sn ch ngha
C.Mc v Ph.ngghen vn dng trit quan nim duy vt v lch s
nghin cu x hi loi ngi t xy dng hc thuyt hnh thi kinh t-x hi.
102
V.I.Lnin: To n tp, 2005, t.44, tr.12
224
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
225
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
226
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
bo v li ch cho giai cp cng nhn v nhn dn lao ng. Ch ngha x hi- giai
on thp ca hnh thi kinh t-x hi cng sn ch ngha, cn tn ti nh nc x
hi ch ngha giai cp cng nhn v nhn dn lao ng bo v li ch cho ton th
nhn dn lao ng v dn tc, trn p s phn khng ca k th.
2. iu kin ra i hnh thi kinh t-x hi cng sn ch ngha
S thay th ln nhau gia cc hnh thi kinh t-x hi l mt qu trnh lch s
t nhin. Tuy nhin, khng phi bt c quc gia no cng phi thc hin cc bc i
tun t, m cc quc gia c th thc hin con ng i ti ch ngha cng sn rt
khc nhau. C nhng quc gia i t cc nc tin t bn hay trnh t bn trung
bnh i ln ch ngha cng sn hoc cng c nhng quc gia b qua ch ngha t
bn i ln ch nghi cng sn. Vic la chn bc i tun t hay b qua mt vi
hnh thi kinh t-x hi i ti ch ngha cng sn chu s quy nh bi cc iu
kin khch quan v ch quan ca mi nc. Trn c s , chng ta c th chia
thnh hai iu kin i ti ch ngha cng sn.
a. iu kin c bn cho s ra i hnh thi kinh t-x hi cng sn ch
ngha cc nc t bn pht trin
Mu thun gia lc lng sn xut mang tnh x hi ho ngy cng cao vi
quan h sn xut da trn ch chim hu t nhn t bn ch ngha v t liu sn
xut. Mu thun ny tt yu phi gii quyt thay th bng quan h sn xut mi m
ng cho lc lng sn xut pht trin- l quan h sn xut cng sn ch ngha.
Trong x hi t bn, biu hin mu thun gia lc lng sn xut v quan h
sn xut trong lnh vc x hi l mu thun gia giai cp v sn- i biu cho lc
lng sn xut tin tin vi giai cp t sn- i biu cho quan h sn xut lc hu, li
thi tr nn gay gt, quyt lit khng th iu ho c nn cn phi tin hnh cuc
cch mng x hi ch ngha gii quyt mu thun .
Mc d ch ngha t bn t c nhng thnh tu ng k v kinh t-x
hi; nhng trn mi bc pht trin ca n km theo nhng tai ha nh chin tranh,
ti c, hu hoi mi trng thin nhin, phn bit chng tc, li sng phn vn ho,
suy i o c v.v.
227
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
228
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
103
C.Mc v Ph.ngghen: To n tp, 2004, t.9, tr.33
104
V.I.Lnin: To n tp, 2005, t.33, tr.223
229
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
230
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
231
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
105
V.I.Lnin: To n tp, 2005, t.38, tr.464
106
V.I.Lnin: To n tp, 2005, t.38, tr.141
232
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
107
C.Mc v Ph.ngghen: To n tp, 2004, t.4, tr.626
233
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
khng hng. Phn phi theo lao ng khc vi s co bng hay bnh qun ch
ngha ch, hnh thc phn phi ny nh gi ng nng sut lao ng ca mi
ngi, m bo cng bng x hi; to nn ng lc cho s pht trin sn xut x hi
5) X hi x hi ch ngha c nh nc kiu mi, mang bn cht giai cp cng
nhn, tnh nhn dn rng ri, tnh dn tc su sc. Trong x hi x hi ch ngha,
nh nc x hi ch ngha l nh nc chuyn chnh v sn; do nhn dn lao ng t
t chc ra, t di s lnh o ca ng Cng sn. Khc vi nh nc ca giai cp
thng tr trong lch s, nh nc chuyn chnh v sn to iu kin nhn dn lao
ng tham gia vo cng vic nh nc, thc hin quyn v li ch ca nhn dn.
Chnh v vy khi bn v nh nc x hi ch ngha, V.I.Lnin khng nh nh nc
chuyn chnh v sn khng cn nguyn ngha nh nc, m l nh nc na nh
nc, gn lin v pht huy tnh t gic, t qun ca nhn dn, th hin quyn dn
ch ca nhn dn lao ng ngy cng cao. Tnh nhn dn ca nh nc c th hin
ch nh nc ra i l do nhn dn bu ra, v nhn dn phc v hay nh nc
ca dn, do dn, v dn. Tnh dn tc ca nh nc biu hin ch s ra i ca
nh nc l kt qu ca phong tro u tranh gii phng dn tc v mi th ch,
chnh sch ca nh nc t ra ph hp vi vn ho, tm l ca mi quc gia, dn
tc c th, khng c nh nc chung chung ng ngoi dn tc
6) X hi x hi ch ngha l x hi thc hin c s gii phng con
ngi khi p bc, bc lt; thc hin bnh ng x hi, to iu kin cho con ngi
c pht trin ton din. Mc tiu cao nht ca ch ngha chnh x hi l gii phng
con ngi trn tt c cc lnh vc, xo b hon ton ch p bc bt cng v ti c.
Do vy, s nghip xy dng ch ngha x hi l to ra cc tin chnh tr, kinh t
mi khc v cht so vi ch c; xo b ch t hu, p bc bt cng vi t cch
l mt ch x hi trong x hi, thit lp ch s hu cng cng v t liu sn
xut tng bc gii phng con ngi v x hi loi ngi. Xo b ch chim
hu t nhn i vi t liu sn xut, to iu kin gii phng lc lng sn xut, xo
b s i khng giai cp, y li tnh trng p bc v n dch gia cc giai cp v
dn tc trong lch s, thc hin s bnh ng v cng bng x hi.
234
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
108
C.Mc v Ph.ngghen: To n tp, 2004, t.19, tr.36
109
V.I.Lnin: To n tp, 2005, t.33, tr.118
235
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
236
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
Tin trnh cch mng x hi ch ngha l tin trnh lch s lu di, kh khn v
gian kh vi mc ch cui cng l bo m cho s thnh cng ca ch ngha x hi
v ch ngha cng sn. Trong tin trnh , cc vn kinh t, chnh tr, x hi, t
tng vn ha v.v cn phi c nhn thc v gii quyt t th gii quan duy vt
bin chng v phng php lun bin chng duy vt; cn phi vn dng sng to
nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mc-Lnin vo cc iu kin lch s c th
ca mi quc gia, dn tc trong nhng giai on nht nh ca lch s. l nhng
vn chnh tr-x hi c tnh quy lut trong tin trnh cch mng x hi ch ngha.
I. XY DNG NH NC X HI CH NGHAV NN DN CH X HI CH NGHA
1. Xy dng Nh nc x hi ch ngha
a. Khi nim Nh nc x hi ch ngha
Nh nc l sn phm v biu hin ca nhng mu thun giai cp khng th
iu ho c. Bt c u, h lc no v chng no m, v mt khch quan, nhng
mu thun giai cp khng th iu ho c, th nh nc xut hin. V ngc li,
s tn ti ca nh nc chng t rng nhng mu thun giai cp l khng th iu
ho c. Do , nh nc l t chc chnh tr ca giai cp thng tr v kinh t nhm
bo v trt t hin hnh v n p s phn khng ca cc giai cp khc.
Nh nc x hi ch ngha l t chc m thng qua , ng cng sn thc
hin vai tr lnh o ca mnh i vi x hi; l t chc chnh tr thuc kin trc
thng tng c xy dng ln t c s vt cht, kinh t x hi ch ngha; l nh
nc kiu mi thay th nh nc t sn; l hnh thc chuyn chnh v sn trong thi
k qu ln ch ngha x hi.
L mt trong nhng t chc c bn ca h thng chnh tr x hi ch ngha,
Nh nc x hi ch ngha th hin v thc hin quyn lc ca nhn dn. Chnh v
vy, Nh nc x hi ch ngha va l c quan quyn lc, va l b my hnh chnh,
va l t chc qun l kinh t, vn ha, x hi ca nhn dn; th hin qua chc nng
thng tr giai cp v chc nng x hi.
237
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
238
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
239
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
110
V.I.Lnin: To n tp, 2005, t.36, tr.209
111
C.Mc v Ph.ngghen: To n tp, 2004, t.19, tr.47
240
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
241
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
112
V.I.Lnin: To n tp, 2005, t.33, tr.123
242
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
ch, l hnh thi dn ch gn vi bn cht, tnh cht ca nh nc, hay ni cch khc,
dn ch c th ch ho v thc hin bng ch nh nc, php lut. Chnh v
vy, k t khi nn dn ch ra i th dn ch tr thnh mt phm tr lch s, phm
tr chnh tr.
Nn dn ch x hi ch ngha l nn dn ch m , nhng gi tr dn ch,
quyn lc ca nhn dn c th ch ho thnh php lut, thnh h thng chnh tr
(trong Nh nc x hi ch ngha l tr ct), thnh nguyn tc, mc tiu ca s
pht trin. Cc gi tr v chun mc dn ch thm nhp v chi phi mi hot ng
ca mi lnh vc trong i sng x hi; mi cng dn v t chc x hi u c kh
nng nhn thc v vn dng cc gi tr dn ch, bin thnh nhng nguyn tc ph
bin trong hot ng v cc quan h x hi.
Nn dn ch x hi ch ngha c hnh thnh sau thng li ca cuc cch
mng x hi ch ngha trn phng din chnh tr v n c hon thin tng bc
ph hp vi s pht trin kinh t, chnh tr v vn ho - x hi ca qu trnh xy dng
ch ngha x hi. Dn ch x hi ch ngha ch c thc s khi ch ngha x hi
c xy dng y .
b. Nhng c trng c bn ca nn dn ch x hi ch ngha
1) Vi t cch l mt ch nh nc c sng to bi qun chng nhn dn
lao ng di s lnh o ca ng cng sn, dn ch x hi ch ngha m bo mi
quyn lc thuc v giai cp cng nhn v nhn dn lao ng. V vy, dn ch x hi
ch ngha va mang bn cht giai cp cng nhn, va c tnh nhn dn rng ri v
tnh dn tc su sc.
2) Nn dn ch x hi ch ngha c c s kinh t l ch cng hu v nhng
t liu sn xut ch yu ca ton x hi. Ch s hu ph hp vi qu trnh x
hi ho ngy cng cao ca sn xut nhm tho mn nhu cu khng ngng tng ln v
vt cht v tinh thn ca qun chng nhn dn lao ng. y chnh l c trng kinh t
ca nn dn ch x hi ch ngha. c trng ny c hnh thnh v bc l ngy cng
y cng vi qu trnh hnh thnh v hon thin nn kinh t x hi ch ngha.
243
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
3) Trn c s s kt hp hi ho li ch c nhn, li ch tp th v li ch ca
ton x hi (do nh nc ca giai cp cng nhn i din), nn dn ch x hi ch
ngha c sc ng vin, thu ht mi tim nng sng to, tnh tch cc x hi ca nhn
dn trong s nghip xy dng x hi mi. Trong nn dn ch x hi ch ngha, tt c
cc t chc chnh tr-x hi, cc on th v mi cng dn u c tham gia vo
cc cng vic ca nh nc (bng tho lun, gp kin xy dng chnh sch, hin
php, php lut v.v). Mi cng dn u c bu c, ng c v c vo c quan
cc cp.
4) Dn ch x hi ch ngha l nn dn ch rng ri nht trong lch s nhng
vn l nn dn ch mang tnh giai cp ca giai cp cng nhn - dn ch i i vi k
cng, k lut, vi trch nhim ca cng dn trc php lut. Trong nn dn ch ,
chuyn chnh v dn ch l hai mt, hai yu t quy nh ln nhau, tc ng, b sung
cho nhau. Dn ch cho nhn dn v chuyn chnh vi k th ca nhn dn l hai mt
thng nht trong khi nim nn dn ch x hi ch ngha.
c. Tnh tt yu ca vic xy dng nn dn ch x hi ch ngha
Theo cc nh kinh in ca ch ngha Mc-Lnin, mc tiu v ng lc ca
qu trnh pht trin x hi, ca qu trnh xy dng ch ngha x hi l dn ch.
Vic xy dng nn dn ch x hi ch ngha nhm m rng dn ch, to iu
kin lin tc pht trin nhn cch, pht trin thc x hi, nng cao tnh tch cc
chnh tr-x hi ca qun chng, lm bc l v huy ng cc nng lc t chc, tr tu
ca nhn dn. Dn ch lm cho cc tng lp nhn dn tham gia tch cc vo vic
qun l nh nc, qun l x hi. Dn ch l phng thc tt nht t cc i biu
ca nhn dn c phm cht chnh tr, o c, chuyn mn xng ng nht vo a v
lnh o nh nc, vo c quan lnh o ca cc t chc chnh tr-x hi. Vi vic
pht trin dn ch mt cch y , ngha l vic lm cho ton th qun chng nhn
dn tham gia thc s bnh ng v thc s rng ri vo mi vic qun l nh
nc113.
113
V.I.Lnin: To n tp, 2005, t.30, tr.93
244
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
245
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
114
C.Mc v Ph.ngghen: To n tp, 2004, t.20, tr.641
115
C.Mc v Ph.ngghen: To n tp, 2004, t.20, tr.647
116
C.Mc v Ph.ngghen: To n tp, 2004, t.20, tr.648
246
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
thi. d) Vi t cch l hot ng tinh thn, thuc v thc con ngi, nn s pht
trin ca vn ho bao gi cng chu s quy nh ca c s kinh t, chnh tr ca mt
x hi nht nh. Chnh v vy, vn ho trong x hi c giai cp bao gi cng mang
tnh giai cp.
Ni n vn ho l ni n kha cnh thc h ca vn ho, tnh giai cp ca
vn ho v trn c s hiu r s vn ng ca vn ho trong x hi c giai cp.
Vi cch tip cn nh vy c th hiu: Nn vn ho l biu hin cho ton b ni
dung, tnh cht ca vn ho, c hnh thnh v pht trin trn c s kinh t chnh
tr ca mi thi k lch s, trong thc h ca giai cp thng tr chi phi phng
hng pht trin v quyt nh h thng cc chnh sch, php lut qun l cc hot
ng vn ho.
Nu kinh t l c s vt cht ca nn vn ho, th chnh tr l yu t quy nh
khuynh hng pht trin ca mt nn vn ho. Nn vn ho ca bt c thi k no
ca lch s cng ng thi c s k tha, s dng nhng di sn ca qu kh v sng
to ra nhng gi tr vn ho mi trn c s h t tng ca giai cp cm quyn. V
vy, bt k nn vn ho no trong x hi c giai cp cng u mang du n ca giai
cp thng tr x hi .
b. Khi nim nn vn ho x hi ch ngha
Trong cc tc phm ca mnh C.Mc v Ph.ngghen khng dnh ring mt tc
phm trnh by h thng cc quan im ca mnh v vn ho. Nhng ton b t
tng ca cc ng v vn ny c th hin rt su sc thng qua h thng cc
quan im duy vt bin chng v con ngi v x hi. K tha v pht trin quan
nim ca cc nh sng lp ch ngha Mc v vn ho v vai tr ca vn ho trong
cng cuc xy dng x hi mi, t thc tin cng cuc xy dng ch ngha x hi
nc Nga, V.I.Lnin tip tc b sung v pht trin nhng vn l lun v xy
dng nn vn ha x hi ch ngha, hnh thnh nn h thng l lun v nn vn ho
x hi ch ngha.
Theo cc nh kinh in ca ch ngha Mc Lnin, bn cht ca vn ho l sng
to, l s kt tinh nng lc bn cht con ngi. Vn ho l phng thc bc l, pht
247
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
117
V.I.Lnin: To n tp, 2005, t.51, tr.382
118
V.I.Lnin: To n tp, 2005, t.41, tr.361
248
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
khng ngng tng ln v i sng vn ho tinh thn ca nhn dn, a nhn dn lao
ng thc s tr thnh ch th sng to v hng th vn ho.
c. c trng ca nn vn ho x hi ch ngha
Nn vn ho x hi ch ngha c nhng c trng c bn sau
1) Ch ngha Mc Lnin vi t cch l h t tng ca giai cp cng nhn, gi
vai tr ch o, l nn tng t tng v quyt nh phng hng pht trin ni dung
ca nn vn ho x hi ch ngha. T tng, thc h l ct li ca mi nn vn
ho. Do , sau khi giai cp cng nhn tr thnh giai cp cm quyn th ch ngha
Mc Lnin gi vai tr ch o trong i sng tinh thn ca x hi l mt tt yu. Vai
tr ch o ca ch ngha Mc Lnin i vi nn vn ho x hi ch ngha l iu
kin quyt nh a nhn dn lao ng thc s tr thnh ch th t gic v hng
th vn ho ca x hi mi. c trng ny phn nh bn cht giai cp cng nhn v
tnh ng ca nn vn ho x hi ch ngha
2) Nn vn ho x hi ch ngha c tnh nhn dn rng ri v tnh dn tc su
sc. Trong x hi t bn, giai cp t sn tc ot cc gi tr vn ho ca qun
chng lao ng, bin nhng gi tr vn ho y thnh ti sn ca giai cp thng tr.
Chnh iu ny khin cho qun chng tch bit vi vn ho. Trong tin trnh cch
mng x hi ch ngha, hot ng sng to v hng th vn ho khng cn l c
quyn, c li ca thiu s giai cp bc lt. Cng cuc ci bin cch mng ton din
trn tt c cc lnh vc kinh t, chnh tr, vn ho, x hi tng bc to ra tin vt
cht v tinh thn ng o nhn dn tham gia xy dng nn vn ho mi v
hng th nhng gi tr ca nn vn ho . V vy, nn vn ho x hi ch ngha
mang tnh nhn dn rng ri
3) Nn vn ho x hi ch ngha t di s lnh o ca giai cp cng nhn
thng qua t chc ng cng sn v qun l ca Nh nc x hi ch ngha. y l
vn c tnh nguyn tc, l nhn t quyt nh trc tin i vi vic xy dng nn
vn ho x hi ch ngha. Nn vn ho x hi ch ngha khng hnh thnh v pht
trin mt cch t pht, tri li, n phi c hnh thnh v xy dng mt cch t
gic, c s qun l ca Nh nc v s lnh o ca ng cng sn. Mi s coi nh
249
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
250
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
119
V.I.Lnin: To n tp,1978, t.44, tr.217-218
251
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
2) Xy dng con ngi mi pht trin ton din. Con ngi l sn phm ca
lch s nhng ng thi con ngi cng chnh l ch th qu trnh pht trin ca lch
s. Cc nh kinh in ca ch ngha Mc Lnin xem vic o to con ngi mi vi
t cch l ch th sng to c thc ca x hi mi- x hi ch ngha v cng sn
ch ngha, l mt yu cu tt yu. Do , xy dng con ngi mi l mt trong
nhng ni dung c bn ca vic xy dng nn vn ho x hi ch ngha.
Con ngi mi x h ch ngha l con ngi pht trin ton din. Nhng con
ngi y th hin mt mu nhn cch sng c l tng, sng c trch nhim vi
cng vic, vi x hi, vi mi ngi v vi chnh mnh. H phi l nhng ngi c
hc thc, c nim tin khoa hc, c nng lc hot ng sng to, lm vic vi tnh t
chc, tnh k lut cao, u tranh cho l phi, chn l, cho s cng bng, bnh ng,
dn ch. l nhng con ngi c s pht trin lnh mnh v th cht, tr tu, o
c, s phong ph v i sng tinh thn.
3) Xy dng li sng mi x hi ch ngha. Li sng l du hiu biu th s
khc bit gia nhng cng ng ngi khc nhau; l tng th cc hnh thi hot ng
ca con ngi, phn nh iu kin vt cht, tinh thn v x hi ca con ngi; l sn
phm tt yu ca mt hnh thi kinh t-x hi v c tc ng n hnh thi kinh t-x
hi . Li sng mi x hi ch ngha l mt c trng c tnh nguyn tc ca x hi
x hi ch ngha v vic xy dng li sng mi tt yu tr thnh mt ni dung ca
nn vn ho x hi ch ngha. Li sng mi x hi ch ngha c xy dng, hnh
thnh trn nhng iu kin c bn ca n, l ch cng hu v t liu sn xut,
trong s hu ton dn gi vai tr ch o; nguyn tc phn phi theo lao ng;
quyn lc nh nc thuc v nhn dn; ch ngha Mc Lnin gi vai tr ch o
trong i sng tinh thn ca x hi v.v.
4) Xy dng gia nh vn ha x hi ch ngha. Nu vn ho l ton b nhng
gi tr vt cht v tinh thn do con ngi sng to ra nhm tho mn nhng nhu cu
ca mnh, th gia nh l mt gi tr vn ho ca x hi. Vn ho gia nh lun gn
b, tng tc vi vn ho cng ng, dn tc, giai cp v tng lp x hi trong mi
thi k nht nh ca mt quc gia dn tc nht nh. Do , c th quan nim, gia
252
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
253
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
254
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
120
C.Mc v Ph.ngghen: To n tp, 2004, t.4, tr.602
255
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
256
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
121
V.I.Lnin: To n tp, 1980, t.25, tr.375
257
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
dn tc, ngi khng phi l ngi mcxt, thm ch khng phi l ngi dn ch
na 122. T , ng nu ngha thc s vic i quyn bnh ng chung quy ch l
i th tiu giai cp.
Cc dn tc hon ton bnh ng c ngha l cc dn tc ln hay nh (k c b
tc v chng tc) khng phn bit trnh pht trin cao hay thp, u c ngha v
v quyn li ngang nhau trong cc sinh hot kinh t, chnh tr, vn ho-x hi; khng
mt dn tc no c gi c quyn c li v c quyn i p bc bc lt dn tc
khc, th hin trong lut php mi nc v lut php quc t.
V.I.Lnin cng trin khai ni dung bnh ng hai cp : bnh ng gia
cc quc gia dn tc v bnh ng gia cc dn tc-tc ngi trong mt quc gia a
dn tc. y l c s gip cc ng cng sn v cng nhn quc t gii quyt c
nhng vn lin quan n quan h dn tc i ni v quan h dn tc i ngoi.
Trong mt quc gia c nhiu dn tc, quyn bnh ng gia cc dn tc phi
c php lut bo v v c th hin trong mi lnh vc ca i sng x hi, trong
vic phn u khc phc s chnh lch v trnh pht trin kinh t, vn ho do
lch s li c ngha c bn.
Trn phm vi gia cc quc gia dn tc, u tranh cho s bnh ng gia cc
dn tc trong giai on hin nay gn lin vi cuc u tranh chng ch ngha phn
bit chng tc, ch ngha dn tc ln, ch ngha dn tc hp hi; gn lin vi cuc
u tranh xy dng trt t kinh t th gii mi; chng s p bc bc lt ca cc nc
t bn pht trin i vi cc nc chm pht trin v kinh t.
Thc hin quyn bnh ng gia cc dn tc l c s thc hin quyn dn
tc t quyt v xy dng mi quan h hu ngh gia cc dn tc.
2) Cc dn tc c quyn t quyt. Theo V.I.Lnin, y l vn t ra trc
tin khi ngi ta mun nghin cu theo quan im mcxt v vn dn tc.
Cng nh quyn bnh ng dn tc, quyn t quyt c th hin trn tt c
cc lnh vc ca i sng x hi, nhng thc cht l t quyt v chnh tr. V.I.Lnin
vit Trong cng lnh ca nhng ngi mcxt, quyn dn tc t quyt, ng trn
122
V.I.Lnin: To n tp, 2005, t.38, tr.136
258
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
123
V.I.Lnin: To n tp, 1980, t.25, tr 308
259
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
124
C.Mc v Ph.ngghen: To n tp, 2004, t.1, tr.569-570
260
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
125
C.Mc v Ph.ngghen: To n tp, 2004, t.20, tr.437-438
261
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
126
C.Mc v Ph.ngghen: To n tp, 2004, t.21, tr.445
262
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
127
V.I.Lnin: To n tp, 2005, t.17, tr.515-516
263
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
t nh thi quen, truyn thng, phong tc, tp qun cng l nhng nguyn nhn tm
l dn n s hnh thnh, duy tr v pht trin nim tin tn gio.
Vic nghin cu cc ngun gc ca tn gio cung cp cho chng ta c s khoa
hc c th l gii v nguyn nhn tn ti ca tn gio trong x hi x hi ch ngha
Nguyn nhn tn ti ca tn gio trong qu trnh xy dng ch ngha x hi
1) Nguyn nhn nhn thc. Trong qu trnh xy dng ch ngha x hi nhiu
hin tng t nhin, x hi v ca con ngi m khoa hc cha th l gii c. Do
trc nhng sc mnh t pht ca gii t nhin v x hi m con ngi vn cha
th nhn thc v ch ng c khin mt b phn nhn dn i tm s an i, che
ch v l gii t sc mnh ca ng siu nhin.
2) Nguyn nhn kinh t. Trong qu trnh xy dng ch ngha x hi, vi s tn
ti ca nn kinh t nhiu thnh phn vi nhng li ch khc nhau ca cc giai cp, tng
lp x hi, vi nhng s bt bnh ng nht nh v kinh t, chnh tr, vn ho, x hi
mang n cho con ngi nhng yu t ngu nhin, may ri, lm cho con ngi d
tr nn th ng vi t tng nh cy, cu mong vo nhng lc lng siu nhin
3) Nguyn nhn tm l. Tn gio l mt trong nhng hnh thi thc x hi
bo th nht, in su vo i sng tinh thn, nh hng kh su m n np ngh,
li sng ca mt b phn nhn dn qua nhiu th h. V vy, d c th c nhng bin
i ln lao v kinh t, chnh tr, x hi th tn gio cng khng thay i ngay theo
tin ca nhng bin i kinh t-x hi m n phn nh.
4) Nguyn nhn chnh tr-x hi. Tn gio c nhng im cn ph hp vi ch
ngha x hi, vi ng li, chnh sch ca Nh nc x hi ch ngha. Gi tr o
c, vn ho ca tn gio p ng c nhu cu ca mt b phn nhn dn. Chnh v
vy, trong mt chng mc nht nh, tn gio vn c sc thu ht mnh m i vi
mt b phn qun chng.
5) Nguyn nhn vn ho. Trong thc t, sinh hot tn gio p ng c
phn no nhu cu vn ho tinh thn ca cng ng x hi v trong mt mc nht
nh, c ngha gio dc thc cng ng, phong cch, li sng ca c nhn trong
264
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
cng ng. V vy, sinh hot tn gio li cun mt b phn nhn dn xut pht t
nhu cu vn ho tinh thn, tnh cm ca h.
T nhng nguyn nhn trn dn n s tn ti ca tn gio trong qu trnh
xy dng ch ngha x hi. Song cng cn nhn thc c rng tn gio cng c
nhng bin i cng vi s bin i ca nhng iu kin kinh t-x hi ca qu trnh
ci to v xy dng x hi mi.
c. Cc nguyn tc c bn ca ch ngha Mc-Lnin trong vic gii quyt
vn tn gio
1) Khc phc dn nh hng tiu cc ca tn gio trong i sng x hi gn
lin vi cng cuc ci to x hi c v xy dng x hi mi. Tn gio l mt hnh
thi thc x hi nn thay i thc x hi, trc ht, cn lm thay i tn ti x
hi, mun xo b o tng ny sinh trong t tng con ngi phi xo b ngun gc
gy nn nhng o tng y. Ch ngha Mc Lnin khng nh: mun xa b c
thin ng h o tn ti trong u c ca qun chng th phi tng bc xy dng
c mt thin ng c tht trn th gii. l mt qu trnh lu di, gn vi cng
cuc ci to x hi c, xy dng x hi mi, nng cao i sng vt cht, tinh thn v
tr tu cho con ngi. Cng cn lu rng, mc d v phng din th gii quan th
th gii quan duy vt v th gii quan tn gio l i lp nhau. Nhng quan im ca
Ch ngha Mc Lnin l khng xem thng hoc trn p nhng nhu cu tn ngng
hp php ca nhn dn, lun tn trng quyn t do tn ngng v khng tn ngng
ca nhn dn. V vy, khc phc y khng phi l khc phc tn gio ni chung,
m l khc phc mt tiu cc ca tn gio. Yu t tiu cc ln nht l m tn d oan
v s li dng tn gio ca cc th lc phn ng. Vic khc phc nhng nh hng
tiu cc ca tn gio phi c tin hnh dn dn, t t, khng c nn nng.
2) Tn trng, m bo quyn t do tn ngng v khng tn ngng ca cng
dn. Nguyn tc ny mt mt xut pht t bn cht, ngun gc, tnh cht ca tn
gio, vo c im ca s chuyn bin t tng ca con ngi l chuyn bin t
gic; mt khc xut pht t bn cht ca nn dn ch x hi ch ngha, t thc t tn
gio l vn t nh, nhy cm, nu b xc phm s c nhng phn ng gay gt. Ni
dung ca nguyn tc ny l: Bt k ai cng c hon ton t do theo hoc khng
265
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
theo mt tn gio no; vic theo o, chuyn o hay b o trong khun kh quy
nh ca php lut hin hnh l quyn t do ca mi ngi; Nh nc x hi ch
ngha tha nhn v bo m cho mi cng dn c hoc khng c tn ngng, tn
gio u bnh ng v ngha v v quyn li, khng c s phn bit i x v l do
tn ngng, tn gio; cc tn gio c Nh nc tha nhn u bnh ng trc
php lut; nghim cm li dng tn gio hnh ngh m tn d oan v hot ng
chnh tr phn ng.
3) Thc hin on kt tn gio. on kt gia nhng ngi theo vi nhng
ngi khng theo mt tn gio no, on kt cc tn gio hp php, chn chnh,
on kt ton dn tc xy dng v bo v T quc. Nghim cm mi hnh vi chia r
v l do tn ngng, tn gio. V.I.Lnin nhn mnh, nhng li tuyn chin m vi
ch ngha duy tm, nhng mnh lnh ngn cm tn ngng, tn gio l nhng hnh
vi di dt, v chnh ph, lm cho k th li dng kch ng tnh cm tn gio ca
tn , lm cho h ngy cng gn b vi tn gio, xa lnh, thm ch i n chng li
cng cuc ci to v xy dng ch ngha x hi. ng nhin nh vy khng c
ngha l coi nh vic gio dc ch ngha v thn khoa hc, th gii quan duy vt cho
ton dn, trong c nhng tn tn gio, vic lm gp phn nng cao trnh
kin thc cho ton dn.
4) Cn phn bit r hai mt chnh tr v t tng trong vic gii quyt vn
tn gio. y l vic cn thit, bi bn thn tn gio no cng gm hai mt ny v
phn bit trnh hai khuynh hng hu khuynh hoc t khuynh trong gii quyt
vn tn gio. Thc cht ca vic phn bit mt chnh tr v mt t tng trong tn
gio l phn bit hai mu thun tn ti trong bn thn tn gio: mu thun chnh tr
v mu thun nhn thc. Mu thun chnh tr phn nh li ch giai cp, li ch dn
tc, gia giai cp bc lt v giai cp b bc lt, gia qun chng nhn dn lao ng
v nhng k li dng tn gio v mc ch phn ng- y l mu thun i khng.
Mu thun ny hin nay c biu hin vic mt s phn t phn ng i lt tn
gio chng li s nghip cch mng x hi ch ngha ca giai cp cng nhn. Mu
thun nhn thc phn nh mu thun ni b gia ngi c o v ngi khng c
266
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
128
V.I.Lnin: To n tp, 1979, t.17, tr.518
267
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
Sau thi k pht trin tng i ho bnh, khi chuyn sang giai on quc
ch ngha, s pht trin khng u lm cho nhng mu thun ca ch ngha t bn
bc l mt cch su sc. gii quyt nhng mu thun , cc nc quc tin
hnh chin tranh phn chia li th gii. Cc cuc chin tranh quc lm bc
l khu yu nht trong dy chuyn ca ch ngha quc. Chnh , cuc u
tranh giai cp ca cng nhn v nhng ngi lao ng di s lnh o ca ng
Cng sn ng ln lt ch bc lt, xy dng nh nc x hi ch ngha u
tin trn th gii- nc Nga Xvit.
I. CH NGHA X HI HIN THC
1. Cch mng thng Mi Nga v m hnh ch ngha x hi hin thc u tin
trn th gii
a. Cch mng thng Mi Nga
Chin tranh th gii th nht n ra v ko di 4 nm (1914-1918) khng ch
nh du chm dt thi k pht trin tng i ho bnh ca ch ngha t bn m cn
chng t nhng mu thun ca ch ngha t bn bc l rt su sc. Nhng mu
thun ca ch ngha t bn lm xut hin tnh th cch mng nhiu nc t bn
trong c nc Nga. Nga t sau ci cch nng n (1861), kinh t t bn ch
ngha pht trin nhng v chnh tr ch chuyn ch phong kin ang tn ti.
Nc Nga cui th k XIX, u th k XX khng ch ng trc cuc cch mng
dn ch t sn, m cn ang ng trc cuc cch mng x hi ch ngha.
Ngay t 1905, khi vit tc phm Hai sch lc ca ng dn ch x hi trong
cuc cch mng dn ch, VI.Lnin pht trin t tng cch mng khng ngng
ca C.Mc v Ph.nghen, chun b v t tng l lun cho giai cp cng nhn Nga,
ng cng lm r s pht trin khng u ca ch ngha t bn khin cho cch
mng x hi ch ngha c th thng li mt nc hoc vi nc, ni khng nht
thit phi l ni ch ngha t bn pht trin cao nht, v t ra nhim v cho giai cp
cng nhn bin chin tranh quc thnh ni chin cch mng.
268
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
269
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
270
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
271
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
272
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
273
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
274
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
275
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
ch ngha t bn. Chnh v th n pht huy sc mnh gip cho Linx trc y
v Vit Nam sau ny tp trung c sc mnh trong cuc chin tranh gii phng.
Tuy nhin, m hnh ch ngha x hi Xvit c xy dng trn c s cha
chn mui v c s vt cht, nn trong thc t vi phm quy lut kinh t khch
quan quan h sn xut phi ph hp vi trnh pht trin ca lc lng sn xut.
Trong iu kin lc lng sn xut cha pht trin v cn nhiu trnh khc
nhau, nhng vi v xc lp quan h sn xut cng hu v phng thc phn phi
mang tnh bnh qun, bao cp, t hn ch tnh sng to ca c s, ca ngi lao
ng. Nhng mu thun trong vic t chc x hi theo m hnh Xvit trong nhng
iu kin lch s nht nh li b che khut bi phi phc v cho nhng mc tiu
chnh tr cao hn. Khi mc tiu chnh tr c gii quyt th nhng mu thun
bt u bc l, nhng do cha kp thi tng kt nhng bi hc t thc tin xy dng
ch ngha x hi b sung pht trin, lm cho ch ngha x hi hin thc lm vo
tnh trng kh khn khng hong vo cui nhng nm 80 ca th k XX.
thot khi kh khn khng hong cc nc x hi ch ngha u nhn thy
s cn thit l phi tin hnh ci cch, ci t, i mi. Trong qu trnh thc hin mt
s nc thnh cng tng bc a t nc vt qua kh khn, khng hong. tip
tc kin nh a t nc i ln ch ngha x hi. Mt s nc khc do nhng
nguyn nhn khch quan v ch quan, ch x hi ch ngha sau nhiu nm xy
dng, nhng ch trong 2 nm ch ngha x hi Linx (thng 12/1991) v ng u
(thng 9/1989) sp .
2. Nguyn nhn dn n khng hong v sp ca ch ngha x hi hin thc
m hnh kiu Linx
a. Nguyn nhn su xa l nhng sai lm thuc v m hnh pht trin ca
ch ngha x hi Xvit
Ch ngha x hi hin thc ra i v tn ti hn 70 nm, qua nhng th
thch kh khn cc k to ln, ngay lc mi ra i nm trong vng vy th ch ca
ch ngha quc v s phn lon t bn trong, d b bao vy kinh t hay chin
tranh th gii u khng th nh c Linx, khng th nh c ch
ngha x hi. Khng nhng th trong kh khn th thch lm cho ch ngha x hi
276
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
277
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
278
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
279
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
280
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
281
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
282
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
Cu hi n tp
1. S ra i h thng x hi ch ngha v nhng thnh tu ca n?
2. Nguyn nhn dn n khng hong v sp ca m hnh ch ngha x hi
Xvit?
283
TS.Nguyn Thi Sn (HQGHN, 0946401986, thaison@vnu.edu.vn) 11/2008
284