SURYE KRZ KARISINDA RANIN TUTUMU VE AM-

TAHRAN TTFAKININ TEMELLER

Bayram SNKAYA

zet
Mart 2011de rejim kart gsterilerle balayp ksa sre ierisinde i savaa dnen
Suriye krizinde Esad ynetiminin en byk destekisi ran oldu. ran, bir taraftan
Suriye rejimine askeri ve ekonomik destek salarken dier taraftan diplomatik sahada
Bear Esadn Suriyenin meru devlet bakan olduunu ve terrizme kar mcadele
ettiini savundu. Siyasi ve ekonomik maliyetlerine ramen ran hkmetinin kararl bir
ekilde Esad ynetiminin arkasnda durmas, Tahran ile am arasndaki 35 yllk
ittifakn korunmasn salad. ran siyasetinde zaman zaman ykselen pragmatizme
karn btn maliyetlerine ramen Suriye ile ittifak ilikisinin srdrlmesi, devrim
sonras ran d politikasndaki sreklilik unsurlarndan birisi oldu. Bu nedenle,
rann Suriye krizi karsndaki tutumunu anlayabilmek iin amTahran ittifaknn
temellerinin incelenmesi gerekir. Bu ittifakn am ile Tahran arasnda ortak gvenlik
kayglar ve ortak blgesel karlar zerine bina edildii grlmektedir. Ortadouya
ynelik blgesel politikalar ile gvenlik politikalarnda Suriyeye stratejik bir nem
veren ran ynetimi, bu lkedeki etkinliini korumak ve srdrmekve Suriyeyi szde
direni ekseninde tutmak amacyla Esad ynetimine her trl destei vermektedir.

Anahtar Kelimeler: Suriye Krizi, ran-Suriye likileri, Direni Ekseni, Mezhepilik,

Ortadou.

IRANIAN POSITION TOWARDS THE SYRIAN CRISIS AND THE BASES OF

DAMASCUS-TEHRAN ALLIANCE

Abstract
Iran is the principal supporter of the Assad administration throughout the Syrian crisis
that began with the anti-government rallies in March 2011 and rapidly evolved into a
civil war. Iran provided the Syrian regime with military and economic support,
whereas advocating Bashar Assad in diplomatic forums as the legitimate president of
Syria who is fighting against terrorism. Notwithstanding its political and economic
costs,Iranian government maintained the preservation of 35-year old alliance between
Damascus and Tehran by backing Assad administration in a decisive way. Against the
pragmatism that occasionally arose in Iranian politics, the maintenance of alliance
with Syria despite its growing costs, is one of the continuities in post-revolutionary

Yrd.Do.Dr., Yldrm Beyazt niversitesi, Uluslararas likiler Blm.

Akademik ORTA DOU, Cilt 10, Say 1, 2015

131
foreign policy of Iran. Therefore, one must look at the bases of Damascus-Tehran
alliance in order to comprehend Iranian position towards the Syrian crisis. It has been
built on common threat perceptions and common interests between the two countries
across the Middle East. Having given a criticalrole to Syria in its strategic and security
policies towards the region, Iran staunchly supports the Assad administration in order
to maintain its influence over Syria and keep Damascus in so-called axis of resistance.

KeyWords: Syrian Crisis, Iran-Syria Relations, Axis of Resistance, Sectarianism,

Middle East.

Giri
Suriyenin Mart 2011de farkl ehirlerinde balayan hkmet kart
gsteriler Bear Esad ynetiminin sert tepkisiyle karlamtr. Ynetim bu
gsterileri yabanclarn bir komplosu olarak gstermeye alm ve muhalefete
kar ar g kullanmaya balamtr. Haziran 2011den itibaren muhaliflerin
bir ksm hafif silahlarla rejimin gvenlik glerine kar direnie gemi, alt
ay ierisinde Suriyedeki atmalar silahl muhalifler ile rejim gleri arasnda
kanl, taraflarn yeniemedii, yaygn ve hlihazrda beinci ylna giren uzun
bir i savaa dnmtr. 1 Be yl boyunca ne rejim muhalifleri yenerek
lkede kontroln salayabilmi, ne de muhalifler rejimi devirmeyi
baarabilmitir. Bu srete yabanc glerin mdahaleleri i savan uzamasna
ve derinlemesine neden olmu, Suriye krizi adeta bir vekalet savana
dnmtr.
Suriyede son be yldr yaanan gelimelerde rann nemli bir rol
ve yeri olduu yadsnamaz. ran, Rusya ile birlikte Esad ynetiminin en byk
destekisi olmutur. Suriyedeki savan seyrine bal olarak rann stratejik
kazanmlar hakknda zamanla farkl deerlendirmeler yaplmtr. Esad
ynetiminin muhalifler karsnda zorland zamanlarda rann gcnn
dnden konuulurken muhaliflerin zayflad zamanlarda rann gcnn
artmas tartlmtr. 2 Son zamanlarda baz deerlendirmelerde ise Esad
ynetiminin lkenin bir ksmnda da olsa kontroln srdrmesi nedeniyle
Suriyede gerek kazanann ran olduu ilan edilmitir.3 Zira Esad
ynetiminin be yldr muhalifler karsnda direnebilmesinin arkasndaki

1
Bkz. William Harris, Syrias Firestorm: Where from? Where to? Ortadou Ettleri, cilt 6,
say 2, 2015, s.8-26; Raymond Hinnebusch, The Tangent of the Syrian Uprising,Ortadou
Ettleri, cilt 6, say 1, 2014, s.8-26; Aye Karabat, Suriye Savalar, stanbul, Tima, 2013.
2
Jubin Goodarzi, Iran and Syria at the Crossroads: The Fall of Tehran-Damascus Axis?,
Wilson Center, Viewpoints, no.35, Austos 2013.
3
Phillip Smyth, The Shiite Jihad in Syria, and its Regional Effects, WINEP, Policy Focus,
no.138, 2015, s.2; Ari Heistein, The True Winner in Syria: Iran, Haaretz, 5 Temmuz
2015.http://www.haaretz.com/opinion/.premium-1.664456
132
sebeplerden birisi rann desteidir. 4 Suriyeli muhaliflerin nemli bir ksm ise
ran, i savan balamasyla Esad ynetimi zerinde artan etkisi ve lkedeki
askeri varl nedeniyle igalci g olarak grmtr. 5
Gerek Suriyenin ran iin nemi, gerekse rann Suriye krizindeki
rol nedeniyle, bu mesele son yllarda ran d politikasnn ncelikli
meselelerinden birisi olmutur. Bu srete ran hkmetiSuriyede iktidar
elinde tutan Esad ynetimine her zaman destek vermitir. Haziran 2013te
yaplan Cumhurbakanl seimlerinden sonra lml lider Hasan Ruhaninin
ran hkmetinin bana gemesinden sonra da bu konuda pek bir ey
deimemitir. Bylece ran ile Suriye arasnda, gemii 1980lerin bana
kadar giden ittifak ilikisi srdrlmtr. Getiimiz otuz be yldaOrtadou
ve dnya siyasetinde, jeopolitik dengelerde nemli deiiklikler yaanmasna
ramen iki lke arasndaki ittifak ilikisinin nasl ve neden devam ettii sorusu
literatrde nemli bir tartma konusu olmutur. am ile Tahran arasndaki bu
ittifak ilikisi daha ok iki lkenin blgesel stratejileri dorultusunda ortak
tehdit alglamalarnn varl ile blgedeki g politikalar erevesinde
deerlendirilmektedir. 6 Bununla birlikte Arap Baharndan sonra ran-Suriye
ilikilerini aklamak iin her iki devletinde iilik ortak paydasnda
bulutuunu ve mezhepsel dayanma iinde olduunu ileri sren bir yaklam
ne kmaya balamtr. 7
Arap Bahar srecinde otoriter ve Bat yanls rejimlere kar protesto
gsterilerini destekleyen rann Suriyede otoriter Esad ynetimine destek
vermesi nasl izah edilebilir? 8 Suriye rejimini desteklemenin siyasi ve
ekonomik maliyetlerine ramen ran neden Esad ynetimini desteklemeye
devam etmitir? zellikle Hasan Ruhaninin cumhurbakan olmasndan sonra
baz d politika meselelerinde son derece pragmatik hareket eden ran, Suriye
politikasndaki kat tutumunu neden srdrmektedir? Bu makalede Suriye krizi
karsnda rann tutumu incelenmekte ve yukardaki sorulara cevap

4
P. Movafaqiyan, S.A. Ahmadi ve Y. Azimi, Tahavvolate Suriyeh: Berresii ve Arzyabii
Arayeshe Cografyayi Nirouhaye Derouni ve Gerayeshe Birouniye Anan, Neriye-yi Tahkikati
Karbordiyi Ulumu Cografyayi, cilt 12, say 27, 2012.
5
Bu dorultudaki bir deerlendirme iin bkz. Iran in Syria: From an Ally of the Regime to an
Occupying Force, Naame Sham, Eyll 2014.
6
Bkz. Joobin Goodarzi, Syria and Iran: Diplomatic Alliance and Power Politics in the Middle
East, I.B. Tauris,New York, 2006; A. Ehteshami & R. Hinnebusch, Syria and Iran: Middle
Powers in a Penetrated Regional System, Routledge, Londra, 1997; S.A. Niakoee, A. Esmaeli ve
A. Setude, Tabyne Rakhbord Amniyati Iran der Gheble Bohrane Suriye (2011-2013),
Faselnemaye Pejuhehayi Siyasi Cihani slam, cilt 3, say 1, 2013, s.127-29.
7
Bkz. Yusuf Korkmaz, ran-Suriye Blgesel ttifak, Matbuat Yayn Grubu, Ankara, 2015.
8
Bkz. Bayram Sinkaya, Implications of the Arab Spring for Irans Policy towards the Middle
East, Ortadou Ettleri, cilt 6, say 2, 2015, s.54-78; Glriz en, ran ve Arap Bahar:
Balam, Sylem ve Siyaset, Ortadou Ettleri, cilt 3, say 2, 2012, s.95-118.
133
aranmaktadr. alma esas olarak ksmdan olumaktadr. lk olarak rann
Suriye krizi karsnda nasl bir politika izledii sorusuna cevap aranmaktadr.
Bu ksmda rann Suriye politikas ana hatlar ile ortaya konulacaktr. kinci
ksmda rann Esad ynetimine verdii destein kapsam incelenecektir.
almann son ksmnda ise rann Esad ynetimini desteklemek konusunda
neden bu kadar kararl davrand sorusuna cevap aranmaktadr. Bu balamda
am ile Tahran arasnda 35 yl akn sreden beri devam eden bu ittifakn
temelinde yatan faktrlerin neler olduu tartlmakta, rann Suriye
politikasn kendi bak asndan nasl rasyonelletirdii ortaya konulmaktadr.
Blgesel ve kresel deiikliklere ramen devrim sonras rann tehdit
alglarnn ve devrimci ideoloji ile i ie gemi stratejik tercihlerinin pek
deimedii, bu nedenle ran ynetiminin Suriyede etkisini srdrme
konusunda kararl olduu grlmektedir. Suriye zerindeki etkisini korumak
iin Esad ynetiminin arkasnda duran ran, Esad ynetiminin dmesi
ihtimaline kar da stratejik hazrlklar yapmaktadr.
Suriye Krizi Karsnda ran (2011-2015)
Tahran ile am arasndaki ittifak ilikisi Suriye krizinden pek
etkilenmemise de ran ynetiminin kriz karsnda izledii siyaset aamada
deerlendirilebilir. lk olarak Mart 2011de rejim kart gsterilerin ortaya
kmasndan sonra ran hkmeti greceli olarak ihtiyatl bir tutum almtr.
zellikle hkmet kanadndan gelen aklamalarda Esad ynetiminin halknn
taleplerini karlamas iin reform yapmas ve sorunun diyalog yoluyla
zlmesi ynnde arlar yaplmtr. 9 Bununla beraber ranl yetkililer
muhalifler hakknda Esad ynetiminin kulland yabanc komplosu ve
arc gruplar iddialarn tekrar etmek suretiyle Esad ynetiminin yannda
durduklarn gstermitir. zellikle Lider Ayetullah Ali Hamaneinin30
Haziran 2011de yapt konuma ile rann pozisyonu net bir ekilde ifade
edilmitir. 10 Hamenei, Suriyedeki gelimelerdeABDnin ve srailin rolnn
aikar olduunu iddia etmi ve slami, halk ve Amerikan kart bir hareketin

9
Ahmedinecad, Suriye halk ile Suriye ynetimi birlikte oturup bir anlamaya varmaldr Halk
ile liderleri arasnda problem kt zaman, iki taraf oturup iddetten uzak bir zm bulmaldr.
Taraflardan hibirinin dierini ldrmesi doru deildir aklamasnda bulundu. Ali Hussein
Bakeer, rann Suriyeye Ynelik Tutumunun Analizi, USAK Analiz, no.17, ubat 2012, s.3.
10
Geneive Abdo, How Iran Keeps Assad in Power in Syria, Foreign Affairs, 25 Austos 2011,
Hamaneinin bu aklamasnn ABD ve ABnin Esad ynetimine kar ilk yaptrm kararlarn
almasndan sonra geldiine dikkat edilmelidir. Barack Obama 29 Nisan 2011de yaynlad bir
kararname ile Devrim Muhafzlarnn da iinde olduu baz kurum ve kiilerin mal varlklarnn
dondurulmas ve yaptrm uygulanmas karar vermitir. Amerikan hkmetinin Suriye
aleyhindeki admlar iin bkz. Fact Sheet: Administration Steps to Pressure Syrian Regime and
Support Universal Rights of the Syrian people, ABD am Bykelilii, 18 Austos 2011,
http://damascus.usembassy.gov/pr081811.html
134
nerede olursa olsun destekleneceini sylemitir. Bu aamada rann Suriyeye
verdii destek, gsterilerin bastrlmasnda danmanlk hizmeti verilmesi ve
muhalefetin takip edilebilmesi iin teknik cihazlarn temin edilmesinden
ibarettir.
2012 ylnn balarnda muhalifler ile rejim gleri arasndaki
atmalarn iddetlenmesi zerine ran, Esad ynetimini desteklemek
asndan ikinci aamaya gemitir. Bu aamada, Suriyede atmalarn
iddetlenmesi, blgesel ve kresel glerin pozisyonlarnn netlemesi ile
birlikte rann Esad ynetimine verdii destek hem askeri hem de ekonomik
anlamda artmtr. ABD ve Bat Avrupa lkelerinin yan sra rann blgesel
rakipleri olarak grlen Trkiye ve Suudi Arabistan bata olmak zere Krfez
lkelerinin Suriye muhalefetine aktif destek vermesi, rann Esad destekleme
kararlln artrmtr. Mart 2012de Mehedde Babakan R. TayyipErdoan
ile Suriye meselesini gren Hamanei, Suriyeyi savunmaya devam
edeceklerini sylemitir. 11 zellikle Haziran 2012de yaplan I. Cenevre
Konferansndan sonra blge lkeleri ile Batl lkelerin bir ksmnn Esadn
grevden ayrlmasn istemesi rann sert tepkisini ekmitir. randan yaplan
aklamalarda Suriye dndan hi kimsenin bu lkenin cumhurbakannn
grevden ayrlmasn talep etme hakk olmad belirtilmekte, bu tr talepler
iilerine mdahale olarak deerlendirilmektedir.12 Nitekim, rann
deerlendirmelerine gre bu glerin amac Suriye halknn zgrletirilmesi
deil, ran, Suriye, Lbnan Hizbullah ve Filistinli slami direni rgtlerinden
oluan direni cephesini ykmakt. Bu nedenle ran, Hamaneinin d politika
danman ve eski Dileri Bakan Ali Ekber Velayetinin tabiriyle direni
cephesinin altn halkas Suriye rejiminin korunmas iin kararl bir tutum
almtr. 13
nc aamada, Suriye krizinin nc ylnda, ran dorudan ve
dolayl ekillerde Suriyedeki atmalarn aktif bir taraf olmutur. Gerek Esad

11
Hamenei, Erdoan ile yapt grmede rann Amerikann blgedeki her projesinin
karsnda duracan, Siyonist rejim karsnda direni eksenini destekleme gayesiyle
Suriyeyi desteklediini ve her tr yabanc gcn bu lkenin iilerine mdahalesine iddetle
kar olduklarn syledi. Makame Moazzame Rehberi: Iran ez Suriye defa khahed kerd,
Aftab, 20 Mart 2012, http://aftabnews.ir/fa/news/150445/--------
.
12
Buhrane Suriye Rahe Halle Nizami Nedared, Evvelin Khaste Iran Tovkefe Hoounet der
Suriyeh est, Baghe Habernegareye Civan, 2 Mart 2013,
http://www.yjc.ir/fa/news/4293643/--%E2%80%8C------
---- .
13
Jahanbakhsh Ezadi ve Hamedreza Akbari, Beravarde Deheyi Sevvome Monasabate
Rakhbordeyi Cumhuri slami-yi Iran ve Suriyeh; Hemgeraayi ya Gesist, Faselnameyi
Rohnameyi Seyasetgozareyi Siyasi, Defai ve Emniyeti, cilt 1, say 2, 2010.
135
ynetimine destek vermek amacyla grevli olarak, gerekse amdaki Seyyide
Zeyneb trbesinin savunulmas adna gnll olarak Suriyede bulunan ran
askerleri ilk kayplarn vermeye balamtr. slam Devrimi Muhafzlar
Ordusuna (DMO) bal Kuds Gcnde grev yapan generallerden Hasan
teri ubat 2013te ldrlmtr. Dier yandan rann blgedeki dier
mttefiki Hizbullah, 2013 ylnn balarndan itibaren aktif olarak Suriye
rejiminin yannda savamaya balamtr. Ayn zamanda Iraktan ve
Afganistandan ii gruplar Seyyide Zeyneb trbesinin savunulmas adna
seferber edilmi, milis gruplar halinde rgtlenerek rejimin gvenlik glerine
destek vermeye balamtr. Gerek Hizbullahn gerekse ii milis gruplarnn
rgtlenerek Suriyedeki atmalara katlmasnda ran ynetiminin nemli bir
rol oynad dnlmektedir.
Haziran 2013te yaplan seimlerde itidalli d politika sylemiyle
ne kan Hasan Ruhani rann yeni cumhurbakan olmutur. Fakat
Ruhaninin greve gelmesinden sonra rann Suriye politikasnda herhangi bir
deiiklik olmamtr. Suriye Babakan Vail Nadir el-Halki, Ruhaninin yemin
trenine katlmtr. Ruhani, el-Halki ile grmesinde Esad ynetimine aka
destek vermi, Suriyede terrist gruplarn varlndan ve yabanclarn
mdahalesinden duyduu rahatszl ifade etmitir. 14 Ruhani, Uzmanlar
Meclisinde yapt bir konumada, Suriyedeki esas problemin yabanc
mdahalesi ve bu lkede terristlerin rahata hareket etmesi olduuna
inandklarn sylemitir. 15
Ruhaninin cumhurbakanl grevini devralmasndan ksa bir sre
sonra, Austos 2013te amn Guta blgesinde ok sayda sivilin hayatn
kaybettii kimyasal saldrlar oldu. Blge lkelerinin ve Batl lkelerin bu
saldrlardan Suriye rejimini sorumlu tutulmas zerine ran, Esada desteini
gl bir ekilde tekrar etti. Kimyasal saldrlar knayan ranl yetkililer
Batllarn ve Suriyeli muhaliflerin aksine saldrlardan terrist gruplarn
sorumlu olduunu iddia etti ve konunun detayl olarak aratrlmasn istedi. 16
Kimyasal silahlarn kullanlmasn krmz izgisi ilan etmi olan ABDnin
Esad ynetimini cezalandrmak amacyla Suriyeye askeri mdahale
ihtimalinin glenmesi zerine randa farkl kesimlerden sert tepkiler geldi.

14
Rouhani condemns terrorists in Syria, Young Journalists Club, 4 Austos 2013,
http://www.yjc.ir/en/news/1817/rouhani-condemns-terrorists-in-syria .
15
Rouhani says US lacks legitmacy to attack Syria, Young Journalists Club, 4 Eyll
2013,http://www.yjc.ir/en/news/2058/rouhani-says-us-lacks-legitimacy-to-attack-syria .
16
Rouhani condemns application of chemical weapons in Syria, Young Journalists Club, 24
Austos 2013, http://www.yjc.ir/en/news/1958/rouhani-condemns-application-of-chemical-
weapons-in-syria .
136
ran parlamentosundan bir heyet Suriyeye destek ziyaretine gitti.17 Yeni ran
hkmeti muhtemel bir Amerikan mdahalesini nlemek iin Suriye ve Rusya
ile koordineli bir politika yrtt. Nihayet Suriyenin Kimyasal Silahlarn
Yasaklanmas Szlemesine taraf olmas ve elindeki kimyasal silah stokunu
imha etmesi karlnda ABDnin askeri saldrdan vazgemesi konusunda
mutabakata varld. Bylece ABDnin dorudan mdahalesinin nne
geilmesinden sonra ran, Esad ynetimini siyasi, askeri ve ekonomik alardan
desteklemeye devam etti.
Suriye krizinin bandan beri ran bir taraftan Esad ynetimine her
trl destei vermi, dier taraftan bu sorunun askeri yntemlerle zlmesinin
mmkn olmayacan, tek zm yolunun muhalifler ile hkmet arasnda
siyasi diyalog olduunu ifade etmitir.18 Cumhurbakan Ahmedinecad,
Austos 2011de Al-Manar televizyonuna verdii mlakatta Suriye
hkmetinin muhalefetle oturup uzlamas ve her iki tarafn da ykc
eylemlerden kanmas gerektiini sylemitir. 19 Buna benzer aklamalar
dnemin Dileri Bakan Ali Ekber Salihi ile onlarn halefleri Hasan Ruhani
ve M. Cevad Zarif tarafndan da zaman zaman dile getirilmitir. Bu tr
aklamalar ran ynetiminin Suriyeli muhaliflerle balant kurma abas olarak
grlm, ama sonu alnamamtr.
randan yaplan aklamalarda gerek Batl lkeler ile blgesel
rakiplerinin Suriyeye mdahalesini nlemek, gerekse kriz sonras Suriyede
aktif bir rol almak umut ve beklentisiyle blgesel zm sylemi ne
kmtr. ranl yetkililer Suriyede bar ve istikrarn salanmas iin
mtemadiyen blge lkeleri arasndaki ibirliinin nemine dikkat ekmitir.
Fakat randan bu ynde gelen aklamalar Suriyede statkonun srdrlmesi
ve Esad ynetiminin korunmasna ynelik abalar eklinde deerlendirilmitir.
Nitekim Suriye krizinin siyasi zmne ynelik eitli blgesel ve uluslararas
giriimler olmusa da Suriyeli muhaliflerle kt ilikileri ve Esadn en nemli
destekilerinden birisi olmas nedeniyle ran bu giriimlerin dnda
tutulmutur. Bununla beraber ran, Suriyede rejim deiikliini art komayan
ve/veya rana mzakere masasnda yer veren uluslararas ve blgesel
diplomatik giriimleri desteklemitir.20

17
Iranian Parliamentary delegation en route to Syria, Young Journalists Club, 31 Austos
2013,http://www.yjc.ir/en/news/2027/iranian-parliamentary-delegation-en-route-to-syria .
18
Bohrane Suriye Rahe Halle Nizami Nedared, Evvelin Khaste Iran Tovkefe Hoounet der
Suriyeh est,
19
Bayram Sinkaya, Arap Bahar Srecinde rann Suriye Politikas, SETA Analiz, say 53,
Nisan 2012, s.11.
20
Goodarzi, Iran and Syria at the Crossroads: The Fall of Tehran-Damascus Axis?
137
 Suriye krizinin bar zm iin ilk ortaya atlan blgesel plan,
Arap Birlii Tekilatnn nerisi olmutur.iddetin son bulmas arlarna
cevap alamayan Arap Birlii, Ekim 2011den itibaren Suriyeye kar nce
yaptrm karar alm, ardndan Suriyenin yeliini askya almtr. Btn bu
giriimler sonu vermeyince Arap Birlii konuyu BM gndemine getirmi ve
Esadn iktidardan ekilmesini isteyen bir gei plan sunmutur. ran, sorunun
giderek uluslararaslamasna neden olan ve Esadn grevden ayrlmasn
isteyen bu giriimleri Suriyenin iilerine karmak olarak deerlendirmi ve
sert tepki gstermitir. 21
Suriyeli muhaliflerin desteklendii Suriye Halknn Dostlar
toplantlar ile Arap Birlii giriimine kar kan ran ynetimi, Mart 2012de
ortaya atlan ve Esad ynetiminin grevden ayrlmasn art komayan Annan
Planna destek vermitir. BMnin ve Arap Birliinin ortak Suriye zel
Temsilcisi olarak atanan Eski BM Genel Sekreteri Kofi Annan, Suudi
Arabistan, Trkiye ve rana yapt ziyaretlerin ardndan rejim yetkilileri ve
muhalifler ile grtkten sonra alt maddelik bir plan ortaya koydu ve bu plan
2 Nisan 2012de BM Gvenlik Konseyine sundu. Gvenlik Konseyinde
onaylanan bu plan erevesinde ncelikle atmalarn durmas, ardndan
bar gsterilerin engellenmemesi, gazetecilerin serbeste almas ve siyasi
tutuklularn serbest braklmas isteniliyordu. Son olarak btn Suriyeli siyasi
glerin dahil olaca ve lkenin geleceine birlikte karar verecekleri bir
mzakere srecinin balamas ngrlmt. 22 Ne var ki plann silahl
atmalarn durdurulmasn ngren hkm, dolaysyla dier hususlar
uygulamaya geirilememitir.
Kofi Annann giriimleriyle alt-maddeli plann geleceini ve
Suriye krizinin zm amacyla, adna Suriye Eylem Grubu denilen bir grup
lkenin temsilcileri Haziran 2012de Cenevrede toplanmtr. 23 Toplantya BM
Gvenlik Konseyinin be daimi yesi, Avrupa Birlii ile drt blge lkesi
(Irak, Katar, Kuveyt ve Trkiye) davet edilmitir. I. Cenevre konferans olarak
adlandrlan bu toplantnn sonu bildirisinde btn taraflara atmalarn
durdurulmas ve Annan plannn uygulanmas iin adm atmas arsnda
bulunuldu. Eylem Grubu, Suriyelilerin kendi lkelerinin geleceine
kendilerinin karar vermesi ve muhalif gruplar ile mevcut Suriye hkmetinin

21
Sinkaya, Arap Bahar Srecinde rann Suriye Politikas, s.30.
22
J. Sharifian, A. Kabiri ve A. Tahanmanesh, Teamol ve teghabole Iran ve Torkeyeh der
bohrane Suriye, Faselnameye Emniyeti Pejouhi, cilt 12, say 38, 2013, s.155-56.
23
Nick Cumming-Bruce ve Rod Nordland, Talks Come Up With Plan for Syria, but Not for
Assads Exit, The New York Times, 30 Haziran 2012,
http://www.nytimes.com/2012/07/01/world/middleeast/future-of-syria-on-agenda-as-countries-
gather-in-geneva.html .
138
birlikte gei hkmeti kurmas konusunda anlamaya vard. 24 ran bu
toplantya arlmad, fakat Suriyede krizin zlmesi iin rann srece dahil
edilmesini savunan Annan, toplantnn ardndan Tahrana giderek ran
hkmetine grmelerle ilgili bilgi verdi. Fakat giriimlerinden sonu
alamayan Annan Austos 2012de grevinden istifa etti. Annann yerine eski
Cezayir Dileri Bakan Lakhdar Brahimi, BM ve Arap Birliinin Suriye zel
Temsilcisi olarak Eyll 2012de greve balad.
Arap Birlii ve BM giriimlerinin Suriye krizinin zmnde
sonusuz kalmas zerine Msr Cumhurbakan Muhammed Mursi, Austos
2012de Mekkede toplanan slam birlii Tekilat (T) Olaanst
Zirvesinde yeni bir blgesel zm nerisi ortaya att. Mursi, Suriye krizinde
zmn aktif bir paras olabilecei dncesiyle rann da dahil edildii,
Msr, Suudi Arabistan ve Trkiyenin aralarnda bulunduudrtl komite
oluturulmasn nerdi. 10 Eyll 2012de Kahirede yaplan hazrlk
toplantsna bakan yardmcs dzeyinde katlan Suudi Arabistan, bu
grmelerden bir sonu kmayaca gerekesiyle 17 Eyllde dileri
bakanlar dzeyinde yaplan toplantya katlmad. 25 ran Dileri Bakan Salihi,
bu toplantda atekesin ve bar zmn nemine deinmi, muhaliflere her
trl silah desteinin ve mali yardmn durdurulmasn istedi. Fakat bu toplant
hibir sonu alnamadan dald. lkenin cumhurbakanlar 6 ubat 2013te
Kahirede ayn zamanda yaplan T Zirvesi srasnda - bir araya gelerek
Suriye krizinin derhal zlmesi ve akan kann durmas arsnda bulundu.
Nisan 2013de Msrdan bir heyet Tahrana gidererek drtl komite
inisiyatifinin canlandrlmasn istemise de bu hususta somut bir ilerleme
kaydedilemedi.
Austos 2013te Gutada kimyasal silah kullanlmasyla ykselen
gerilimin anlamayla zlmesi, taraflar arasnda Suriye krizinin diplomatik
zm iin umutlar artrd. 26 BMnin Suriye zel Temsilcisi Brahimi ile
ABD ve Rusya dileri bakanlarnn giriimleriyle I. Cenevre konferansnda
mutabk kalnan hususlar erevesinde Suriye hkmetini ve muhalefetini bir
araya getirmek amacyla II. Cenevre Konferansnn hazrlklarna balanld.
Brahimi, rann da konferansa katlmasn temin etmek iin davetiye gnderdi.
Fakat muhaliflerin sert tepkisi ve ABDnin basks nedeniyle davetiye geri

24
UN-backed Action Group agrees on measures for peaceful transition in Syria, UN News
Center, 30 Haziran 2012,
http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=42367#.Vc8KcIt_1Vg
25
Sharifian v.d., Teamol ve teghabole iran ve torkeyeh der bohrane Suriye, s.165.
26
Bkz. Glriz en, Ruhani Dneminde rann Suriye Sava ve Diplomatik zm
Araylar, Ortadou Analiz, cilt 6, say 63, Temmuz-Austos 2014.
139
ekildi. ran 22 Ocak 2014te balayan konferansn dnda kald. II. Cenevre
Konferansndan da herhangi bir sonu alnamad.
ran Dileri Bakan Yardmcs Hseyin Emirabdullahiyan 4 Mart
2014te Al-Monitor adl internet sitesinde Suriye krizinin zm iin
balatlan blgesel ve uluslararas giriimlerden neden sonu alnamadn
tartt bir makale yaynlad. Ona gre bu baarszln nedeni, Suriyedeki
gereklere, zellikle terrizme kar kaytsz kalnmas ve halkn gerek
taleplerini dikkate almakszn dardan bir iradenin Suriyeye
dayatlmasdr.Emirabdullahiyan, Suriye meselesinin zm iin drt hususa
dikkat edilmesi gerektiini savunmutur. Buna gre, bir kere herkes Suriyenin
tekfirci terrizm ile mcadele ettiini anlamaldr ve uluslararas toplumun
ncelii Suriyede terrizme kar mcadele edilmesi olmaldr. kincisi, Suriye
halkna acilen insani yardm salanmaldr. Emirabdullahiyan gre, siyasi
zme ulaabilmek iin en uygun yntem kapsaml grmelerin
salanmasdr. Son olarak, Suriye iindeki ulusal grmelere paralel olarak
blgesel ve uluslararas dzeyde sahici grmeler yaplmaldr. 27
Emirabdullahiyan bu grlerini Brahimiye de sunmu, fakat Suriye
meselesini neredeyse sadece terrizme indirgeyen ve Suriyeli muhalifleri
terrist olarak gren bu yaklam pek kabul grmemitir.
Bununla beraber Suriye meselesini terrizme indirgeyen bu yaklam
siyasi ve diplomatik evrelerde rann Suriye krizi ile ilgili politika ve
sylemlerinin merkezine yerlemitir. Mesela Cumhurbakan Ruhani, 9 Aralk
2014te Tahranda Suriye Dileri Bakan Velid Muallim ile yapt
grmede Suriye milletinin tekfirci terristler ile mcadeleden baaryla
kacan sylemitir. 28 Dileri Bakan Zarif, muhtelif aklamalarnda ve
yazlarnda blgenin ve uluslararas toplumun nceliinin arc terrizmle
mcadele olmas gerektiini savunmutur. 29
ran ile Bat arasndaki nkleer anlamazln Temmuz 2015te
diplomatik yolla zlmesinin ardndan hem AB yetkilileri hem de Amerikal
yetkililer ran uluslararas giriimlerden dlayan nceki tutumlarnn aksine
rann Suriye meselesinin zmnde daha aktif rol almas arsnda

27
Hossein Amir-Abdullahiyan, Irans Four-Part Plan for A Political Solution in Syria,Al-
Monitor, 5 Mart 2014, http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2014/03/iran-four-part-plan-
political-solution-syria.html .
28
Assad: Irans backing helped Syria withstand conflict, Iranian Diplomacy, 16 Mart 2015,
http://www.irdiplomacy.ir/en/page/1945399/Assad+Irans+backing+helped+Syria+withstand+co
nflict.html .
29
rnein bkz. Javad Zarif, The Imperative for A Comprehensive Strategy to Fight Violent
Extremism, Harvard International Review, 17 Haziran 2015,
http://hir.harvard.edu/archives/11547 .
140
bulunmaya balamtr. Nitekim bu dnemde terrizme ve arcla kar
mcadele konusu, ran ve Bat arasndaki ortak noktalardan birisi olmutur.
Gerekten de nkleer meselenin zmnden sonra blgeyle daha fazla
ilgilenmeye balayan ran ynetimi, Austos 2015te Suriye krizinin zm
iin yeni bir neri hazrlad. Bu nerinin temelinde ncelikle atekes
salanmas, gei hkmeti kurulmas, anayasal reformlar yaplmas ve son
olarak uluslararas gzetim altnda seimlerin yaplmas ngrlmektedir. Bu
neriye destek aramak iin Dileri Bakan Zarif, blge lkelerine bir dizi
ziyaret yapmtr. Bu makalenin yazld srada [Austos 2015] ayrntlar
henz aklanmayan bu plann iilerine mdahalenin engellenmesi, Suriyenin
geleceine Suriye halknn karar vermesi gerektii ve terrizmle mcadele
ilkeleri temelinde hazrland belirtilmektedir.30
ran Desteinin Kapsam: ran Esad Ynetimini Nasl
Destekliyor?
Suriye krizi boyunca rann Esad ynetimine verdii destek siyasi,
askeri ve ekonomik olmak zere balk altnda toplanabilir. Siyasi destek
kapsamnda ran hkmeti, her platformda Bear Esadn Suriyenin meru
devlet bakan olduunu savunarak Suriye ilerine dardan yaplan her trl
mdahaleye kar olduunu belirtmektedir. Yine bu balamda, yukarda
deinildii zere, Suriye krizi yabanclarn mdahalelerine dayandrlmakta ve
rejim kart muhaliflerin faaliyetleri terrizm olarak nitelendirilmektedir.
rann Suriyeye verdii askeri ve ekonomik destein mahiyetine
ilikin ok farkl deerlendirmeler yaplmaktadr. Bu deerlendirmelerin
nemli bir ksm Amerikan istihbarat raporlarna ve muhaliflerin iddialarna
dayandrlmaktadr. Bununla birlikte ran ve Suriye kaynaklarnda da rann
Esad ynetimine verdii destein boyutlar ksmen de olsa grlmektedir. 31 Bu
hususta ncelikle randan Suriye yaplan silah ve mhimmat transferleri dikkat

30
Iran to present Syria peace plan to United Nations, Reuters, 5 Austos, 2015,
http://www.reuters.com/article/2015/08/05/us-mideast-crisis-iran-
idUSKCN0QA1VP20150805m; rann Suriye krizine ynelik 4 maddelik zm nerisi,
Mehr News Agency, 12 Austos 2015. http://tr.mehrnews.com/news/1855927/ran-n-Suriye-
krizine-ynelik-4-maddelik-zm-nerisi .
31
ran ile Suriye arasndaki askeri ve gvenlik ibirliinin koordinasyonunda Genel stihbarat
Direktr Yardmcs ve Esadn gvenlik ve istihbarat konularndaki danman General
Muhammed Nasif Kheirbek etkili bir rol oynamtr. 1980den beri Suriyenin ran, Irak iileri
ve Lbnan iileri ile ilikilerini koordine eden Ebu Veil lakapl General Nasif blgesel
dzeydeki Tahran-am ittifaknn en etkili kiilerinden birisi olmutur. General Nasif, Temmuz
2015te lmtr. Mohammad Ataei, Onsore Moasser der revabete Iran ve Suriye: General
Mohammad Nasif, Sharq, 7 Temmuz 2015, http://www.magiran.com/npview.asp?ID=3187965;
W. Fulton, J. Holliday, S. Wyer, Iranian Strategy in Syria, AEI & Institute for the Study of
War, Mays 2013, s.15.
141
ekmektedir. ran, atmalarn balamasndan bugne kadar Esad ynetiminin
en byk silah tedarikisi olmutur. Suriyeye roket, fze, havan topu, hafif
silahlar, mhimmat, patlayc ve insansz hava aralar
gndermektedir. 32Muhaliflerin hareketlerini takip etmek iin gerekli teknik
altyapnn kurulmasnda da ran yardmc olmutur.
Silah tedariki iin eitli kara yollar kullanlmsa da en nemli yol
Tahran ve am arasnda Irak zerinden kurulan hava kprsdr. 2011 ylnn
ubat ve Mart aylarnda Trkiyede ran trlarnn ve baz uaklarn silah
tad gerekesiyle Suriyeye geiinin engellenmesinden ve Suriye-Irak kara
snrnn byk lde rejim kart gruplarn kontrolne gemesinden sonra bu
gzergah ne kmtr. Haziran 2011den itibaren Amerikan Hazine Bakanl
Suriyeye askeri ekipman, malzeme ve personel tad gerekesiyle ran Air,
Yas Air, Mahan Air gibi havayolu irketlerine yaptrm uygulamaya
balad. 33Irak hava sahasnn kullanlmas suretiyle Suriyeye nakledilen
silahlar Amerikan ynetimi ile Irak hkmeti arasnda zaman zaman gerilime
neden oldu.
Fakat unutulmamaldr ki ran ile Suriye arasnda gemii uzun yllara
dayanak bir ittifak ilikisi vardr ve bu erevede iki lke arasnda ok uzun
zamandan beri askeri ve ekonomik ibirlii yaplmaktadr. Bununla birlikte
rann Esad ynetimine verdii askeri destek, yukarda iaret edildii gibi silah
transferleri ile snrl kalmamtr. Kuds Gcnden subaylar nce Suriyeli
askerlere ve rejim yanls milis glere eitim vermi ve danmanlk yapm,
zamanla askeri destein artmasna paralel olarak baz ranllar atmalara
bizzat dahil olmaya balamtr.
rann Suriyedeki askeri rolne ilikin ilk iddialar rejim kart
gsterilerin balamasndan ok ksa bir sre sonra ortaya atlmtr. ABD
Hazine Bakanl, Suriye halknn protesto gsterilerinin iddetle
bastrlmasndaki rollerinden dolay Kuds Gc Komutan Kasm Sleymani
ile Kuds Gcnn Harekat ve Eitim sorumlusu Muhsin izariyi Mays
2011de yaptrm kapsamna almtr. Sleymani ve izarinin yan sra
Beyruta giderken am krsalnda ldrlen Hassan terinin rann
Suriyedeki askeri operasyonlarn planlad iddia edilmektedir.34 Ayrca, ran
Polis TekilatnnKomutan Ahmad Reza Radann Nisan 2011de ama
gittii, Suriye gvenlik glerine protesto gsterilerinin nasl bastrlacana

32
Iran in Syria from an Ally of the Regime to an Occupying Force, s.55-56, 60-62.
33
Fulton, Holliday, Wyer, Iranian Strategy in Syria, s.16.
34
Kuds Gcnn kdemli subaylarndan terinin, Hiam Khonevis adyla Gney Lbnann
Yeniden mar Komitesinin bakan olarak 2006dan beri Lbnanda alt iddia edilmektedir.
Fulton, Holliday, Wyer, Iranian Strategy in Syria, s.10-12.
142
dair tecrbelerini aktard iddia edilmektedir. Austos 2012de Suriyeli
muhalifler am yaknlarnda 48 ranly yakalam, onlarn Devrim Muhafz
olduunu iddia etmitir. Gerekten de Trkiyenin arabuluculuu ile ubat
2013te salnan bu kiilerin bir ksmnn DMO Kara Kuvvetlerinde grev
yaptklar ortaya kmtr.35Buna ramen ranl yetkililer atmalarda ran
askerlerinin aktif rol ald iddialarn mtemadiyen reddetmi, yalnzca
danmanlk ve eitim hizmeti verdiklerini ifade etmilerdir.
Esad ynetimini desteklemek iin ounlukla Alevi genlerin
seferber edilmesiyle ortaya kan Halk Savunma Glerinin (Cey el-bi)
tek bir at altnda rgtlenmesiyle Kasm 2012de kurulan Milli Direni Gc
de ranl subaylarn verdii eitim ve danmanlk hizmetinden yararlanmtr.
ranl askeri yetkililer eitli aklamalarnda Suriye gvenlik glerinin
performansnn yetersiz olmasndan ikayet etmi, bunu da Besic kltrnn
olmamasna dayandrmtr. Nitekim Milli Direni Gcnn rgtlenmesi
Besic modelinin Suriyeye ihrac olarak deerlendirilmitir. 36 Bu tekilatn
bnyesindeki milislerin bir ksmnn hem Suriyede hem de randa Hizbullah
ve Devrim Muhafzlar tarafndan eitildii iddia edilmektedir. 37 rann
Suriyedeki operasyonlarn yrten DMO Komutanlarndan Hseyin
Hemedani, Mays 2014te verdii bir mlakatta Suriyenin 14 vilayetinde
Alevi, Snni, ii 70 bin kiiden oluan gnll glerin kurulduunu ifade
etmitir ve bu gc ikinci hizbullah olarak nitelendirmitir. 38
Devrim Muhafzlarnn Suriyedeki nasl bir rol oynad ilk defa
Mays 2012de Kuds Gc Komutan Yardmcs smail Kaani tarafndan
dolayl olarak itiraf edilmitir. Kaani, 90 kiinin ldrld Hula
katliamndan sonra yapt aklamada slam Cumhuriyeti Suriyede
olmasayd, ok daha fazla insan hayatn kaybedebilirdi demitir. 39 Kaaniden
ksa bir sre sonra DMO Komutan Muhammed Ali Caferi, Eyll 2012de

35
Eskandar Sadeghi-Boroujerdi, Salvaging the Axis of Resistance, Preserving Strategic
Depth, Dirasat: King Faisal Center for Research and Islamic Studies, no.1, Kasm 2014, s.55-
58.
36
Sadeghi-Boroujerdi, Salvaging the Axis of Resistance, s.55.
37
Fulton, Holliday, Wyer, Iranian Strategy in Syria, s.20.
38
Serdar Hemedani: Nizam Suriyeh ez Khatere Sukt Harec od, Fars News Agency, 4 Mays
2014, http://www.freezepage.com/1400231878ACSQLZBDZM . Hemedani, ayni konumada
ran vilayetleri ile Suriyedeki 14 vilayetin karde ilan edildiini ve randa her bir vilayette
toplanan yardmlarn karde ehirlere gnderildiini syledi. 130 bin Besicin Suriyeye gitmek
ve savamak iin gnll olduunu, ama rann Suriyeye asker gndermesine gerek olmadn
syledi. Ayrca bkz. Michael Segall & Shimon Shapira, Iran Launches Hizbullah Syria to
Open a New Front Against Israel on the Golan Heights, Jerusalem Center for Public Affairs, 3
Haziran 2014.
39
S. Kamali Dehghan, Syrian army being aided by Iranian forces, The Guardian, 28 May
2012.
143
Suriye rejimine destek olmak iin bu lkede Kuds Gc askerlerinin
bulunduunu teyit etmi, fakat bunun askeri varlk anlamna gelmediini ileri
srmtr. 40
Bununla beraber Suriyede ne kadar ran askerinin bilfiil grev ald
tam olarak bilinmemektedir. Baz kaynaklara gre herhangi bir zamanda Kuds
Gcnden ortalama 60-70 st dzey subay eitim, danmanlk ve istihbarat
amacyla Suriyede bulunmaktadr. Onlara ok sayda daha dk dzeyli
subay ile yzlerce gnllnn elik ettii iddia edilmektedir. 41ranl yetkililer,
Suriyeden arka arkaya ehitler gelince bunlarn nemli bir ksmnn gnll
olarak Zeynebiye trbesini savunmak iin gittiini aklanmtr. Bu zamana
kadar Suriyede Devrim Muhafzlarndan farkl unvan ve derecelerde en az 154
kiinin hayatn kaybettii iddia edilmektedir.42
rann Esad ynetimine verdii askeri destein bir baka boyutu ise
Suriye dndan ii milislerin seferber edilerek muhaliflere kar cepheye
srlmesidir. Bu erevede en dikkat ekici olan Lbnan Hizbullahnn savaa
dahil olmasdr. 43 2012de Esad ynetiminin Lbnan snrlarnda, Qusayr ve
Qalamoun blgelerindeki kontroln kaybetmesiyle birlikte Hizbullah
Suriyedeki atmalara ksmen dahil olmaya balamtr. Zira bu blge ran
yardmlarnn Hizbullaha ulat balca yollardan birisidir. 2013n Nisan
ayndan itibaren ise alenen Esada bal glerle birlikte ve daha geni bir
alanda askeri operasyonlar yapmaya balamtr. Hizbullahn eski genel
sekreteri Subhi Tufeyli gibi birok gzlemciye gre Hizbullahn i savaa
dahil olmas, rann etkisiyle alnm bir karardr. Nitekim Hizbullah Genel
Sekreteri Seyyid Hasan Nasrallah ilk defa Nisan 2013te Tahrana yapt
ziyaretten ksa bir sre sonra yapt aklamada Esadn yannda aktif olarak
savatklarn sylemitir.44 Hlihazrda 6 bin civarnda Hizbullah militannn
Suriyede aktif olarak savat tahmin edilmektedir.45

40
Fermandehi Sepah Huzure Azaye nirouye Kods der Suriyeh ra tekid kerd, Radio Farda, 16
Eyll 2012,
http://www.radiofarda.com/content/f4_iran_revolutionary_guards_iran_syria_admitt/24709851.h
tml.
41
Jonathan Saul ve Parisa Hafezi, Iran boosts military support in Syria to bolster Assad,
Reuters, 21 ubat 2014, http://www.reuters.com/article/2014/02/21/us-syria-crisis-iran-
idUSBREA1K09U20140221.
42
Potebaneye Iran ez Suriyeh der Cenge Daheleye Suriye, Wikipedia Farsa sitesi,
https://fa.wikipedia.org/wiki/_______.
43
M. Levitt & A.Y. Zelin, Hizb Allahs Gambit in Syria, CTC Sentinel, vol 6, no 8, Austos
2013, s.14-17.
44
Ian Black & Dan Roberts, Hezbollah is helping Assad fight Syria uprising, says Hassan
Nasrallah, The Guardian, 30 Nisan 2013,
http://www.theguardian.com/world/2013/apr/30/hezbollah-syria-uprising-nasrallah. Nasrallah
144
 Yine 2012nin balarndan itibaren baz Irakl ii milis gruplar
amda bulunan Seyyide Zeyneb trbesini korumak adna Suriyeye gitmi ve
atmalara dahil olmaya balamtr. nemli bir ksm Asaib-e Ehlel-Hak ve
Ketaib-i Hizbullah gibi gruplardan gelen savalarn byk ounluu
2012nin sonlarnda Ebu Fadl el-Abbas Tugay ats altnda birlemitir. 46 Bu
milis gruplar Suriyede bulunmalarnn gerekesinin trbenin korunmas
olduunu ileri srse de Suriye ordusu ile birlikte farkl yerlerde ortak
operasyonlar yapmaktadr. rann, zellikle Kuds Gcnn bu milislerin
seferber edilmesinde, eitilmesinde, silahlandrlmasnda ve Suriyeye
geilerinde nemli bir rol oynad iddia edilmektedir. Irak ve Lbnan
dndaki iilerden Suriyeye gidenlerin says olduka azdr. Yalnz, Fatime
Tugay adyla Suriyede bulunan Afganistanl ii savalarn varl dikkat
ekicidir. Keza Afganistanl milislerin de ran tarafndan rgtlendii ileri
srlmektedir. 47
Suriyede krizin bymesiyle birlikte Esad ynetiminin ekonomik
adan da en byk destekisi yine ran oldu. Bu destek ana hatlar itibariyle
Suriyeye sunulan indirimli petrol rnleri, silah sevkiyat, 5 milyar dolar
civarnda kredinin yan sra milislere yaplan demeleri, mali yardmlar vb.
iermektedir. Suriyenin petrol retimi i sava nedeniyle byk bir darbe
almtr. ran petrol transferleri ile bu kayb telafi etmekte Suriye ynetiminin
ihtiyacn karlamaktadr. rann tedarik ettii petroln miktar ve maliyeti
tam olarak bilinmemektedir. Bloomberg Business adl internet sitesinde

daha nce yapt muhtelif aklamalarda Hizbullahn Suriyedeki varln kabul etmi, fakat
bunun rgtn genel karar olmadn, Suriyedeki milislerin kendi inisiyatifleri ile oraya
gittiklerini sylemiti. Ayrca bkz. International Crisis Group, Lebanons Hizbollah Turns
Eastward to Syria, Middle East Report, no.153, 27 Mays 2014.
45
Dan De Luce, Syrian War Takes Rising Toll on Hezbollah, Foreign Policy, 9 Temmuz
2015, https://foreignpolicy.com/2015/07/09/syrian-war-takes-rising-toll-on-hezbollah/
46
Oytun Orhan, Suriyede ii Milisler ve Siyasi zm, ORSAM Blgesel Gelimeler
Deerlendirmesi, no.26, Haziran 2015; Smyth, The Shiite Jihad in Syria, s.21; Sadeghi-
Boroujerdi, Salvaging the Axis of Resistance, s.59.
47
Suriyede ne kadar ii sava olduu tam olarak bilinmemektedir. Baz kaynaklarda 2014
ylnn balarnda Suriyede bulunan ii cihat saysnn 40 bin civarnda olduu iddia
edilmitir. [Riyad Qahwaji, 40,000 foreign Shiites fighting in Syria: A transnational army led by
the [Iranian] Revolutionary Guards (in Arabic), Al-Hayat, 5 February 2014
(http://alhayat.com/Details/600413)] Aktaran, Iran in Syria: From an Ally of the Regime to an
Occupying Force, s.41. Aaron Y. Zeline gre 2013 ylnda, Hizbullah ve ranl gnlller ve
askerler dahil toplam ii sava says 10 bin civarndadr. Aaron Y Zelin, Who are the foreign
fighters in Syria, WINEP Policy Analysis, 5 Aralk 2013. Anadolu Ajansnn 19 Austos 2015
tarihli bir haberine gre ise Suriyede Esad desteklemek iin savaan 20 bin yabanc sava
vardr. Halit Sleyman & Levent Tok, Esed iin 20 bin yabanc terrist savayor, AA, 19
Austos 2015, http://www.aa.com.tr/tr/dunya/577299--esed-icin-20-bin-yabanci-savasiyor.
145
yaynlanan bir habere gre ran yalnzca 2015 ylnn ilk alt aynda Suriyeye
yaklak 10 milyon varil petrol cretsiz vermitir.48
AB ve ABDnin Esad ynetimine kar yaptrm karar almas zerine
ran Aralk 2011de, Suriye ile serbest ticaret anlamas imzalamtr. Serbest
ticaret anlamasnn yaplmasyla o dnemde iki lke arasnda 550 milyon
dolar civarnda olan toplam ticaret hacminin 2 milyara ulamas
hedeflenmitir. 49 Bu erevede Tahranda Suriye rnleri fuar dzenlenmi,
Suriye ekonomisinin desteklenmesi iin de eitli krediler verilmitir.
Suriyenin elektrik ihtiyacn karlamak iin ran son yllarda yeni elektrik
santralleri ina etmi ve baz santrallerin iletilmesini stlenmitir.50
Temmuz 2013te ran, Suriyeye toplam 4,6 milyar dolarlk kredi
amtr. 51 Bu kredinin bir ksm Suriyenin ithalatn, bir ksm da randan
Suriyeye yaplan petrol rnleri transferlerini karlamak iin verilmitir.
Suriye Petrol Bakan Sleyman El-Abbas Aralk 2013te yapt bir konumada
her ay ran petrol tankerinin Suriye limanlarna demirlediini, maliyetin sz
konusu krediden karlandn sylemitir. Yine bu kredi erevesinde ran,
Suriyede ihtiya duyulan gda rnlerinin balca tedarikisi olmutur. Nisan
2014te rann Suriyeye 30 bin ton gda gnderdii belirtilmektedir. 52 rann
Esad ynetimine verdii ekonomik destek Milli Savunma Gleri, Hizbullah ve
dier milis glerin eitimini, lojistik olarak desteklenmesini, donatmn ve
milislere verilen paralarn salanmasn iermektedir. rann yapt dorudan

48
M. Philips & J. Lee, How Iran Oil tankers keep Syrias War Machine Alive, Bloomberg
Business, 24 Haziran 2015, http://www.bloomberg.com/news/articles/2015-06-24/how-iranian-
oil-tankers-keep-syria-s-war-machine-alive.
49
Iran ve Suriye Ragame Mobadalate Khod ra be 2 milyar dolar miresaned, 29 Nisan 2012,
http://www.dolat.ir/NSite/FullStory/News/?Serv=0&Id=214414 . Btn tedbirlere ramen iki
lke arasnda zaten dk olan ticaret hacmi giderek azald. Tahran Ticaret, Sanayi, Maden ve
Tarm Odasnn (TCCIM) verilerine gre 2012de 185 milyon dolara, 2014te 110 milyon
dolara dmtr. Bkz. Amare Kolle Varidat ve Sadarat be Maksade Iran,
http://www.tccim.ir/ImpExpStats.aspx?slcImpExp=Import&slcCountry=&sYear=1394&mode=d
oit . ki lke arasnda resmi ticaret rakamlarnn randan Suriyeye yaplan indirimli petrol
satn kapsamad belirtilmektedir. Bkz. Karim Sajjadpour, Irans Unwavering to Assads
Syria, CTC Sentinel, vol 6, no 8, Austos 2013, s.12.
50
Iranian companies welcome to participate in Syrian Energy, Young Journalists Club, 19
Aralk 2014, http://www.yjc.ir/en/news/5776/iranian-companies-welcome-to-participate-in-
syrian-energy .
51
Suleiman Al-Khalidi, Iran grants Syria $3.6 billion credit to buy oil products, Reuters, 31
Temmuz 2013, http://www.reuters.com/article/2013/07/31/us-syria-crisis-iran-
idUSBRE96U0XN20130731 .
52
Iran in Syria from an Ally of the Regime to an Occupying Force, s.96.
146
silah transferlerinin yan sra Suriyenin Rusyadan tedarik ettii silahlarn
maliyetinin bir ksmnn da ran tarafndan dendii iddia edilmektedir. 53
rann Suriyeye verdii ekonomik destein parasal karl tam
olarak bilinememektedir. Brahiminin yerine Temmuz 2014te BM ve Arap
Birliinin Suriye zel Temsilcisi olarak greve balayan Staffan de Mistura
rann Suriye rejimini desteklemek iin ylda ortalama 6 milyar dolar
harcadn ileri srmtr. Baz analizlere gre Suriye savanda Esad
desteklemenin rana toplam maliyeti ii milisler iin yaplan harcamalarla
birlikte yllk 15-20 milyar dolar civarndadr. 54
ran Neden Esada Destek Veriyor? Tahran-am ttifaknn
Temelleri
Suriye krizi boyunca Esad ynetimini desteklemenin rana maliyeti
sadece ekonomik deil, siyasi alanlarda da grlmektedir. Bir kere ran, hem
blgede hem de dnyada Suriye devrimine sempati ile bakan geni kesimler
arasnda ve blge lkelerinin ou tarafndan artk meruiyeti kalmam Esad
ynetiminin en byk destekisi, dolaysyla Esadn halkna kar yapt
katliamlarn orta olarak grlmektedir. stelik, rann Esad ynetimine
desteini srdrmesi, baz evrelerde Suriye krizin srmesinin en byk nedeni
olarak grlmektedir. Ayrca rann Esad ynetimine verdii destek
mezhepilikle veya ran yaylmacl ile izah edilmektedir. 55 Bu tr
deerlendirmeler rann Snni Arap dnyasndaki yumuak gcnn byk
lde krlmasna, ran ile Suudi Arabistan bata olmak zere baz blge
lkeleri ile arasndaki ihtilaflarn derinlemesine neden olmaktadr. te yandan
Esad rejimini desteklemenin askeri ve ekonomik maliyeti giderek artmaktadr
ve rann bu politikas zaman zaman ieride de tepkilere neden olmaktadr. Bu
nedenle baz gzlemciler Suriyeyi, rann Vietnam olarak
adlandrmaktadr. 56 Olduka yksek grnen ekonomik ve siyasi maliyetlerine
karn ran neden Esad ynetimini desteklemeye devam etmektedir?

53
Iran in Syria from an Ally of the Regime to an Occupying Force, s.95-96.
54
Eli Lake, Iran Spends Billions to Prop Up Assad, Bloombergview, 9 Haziran 2015,
http://www.bloombergview.com/articles/2015-06-09/iran-spends-billions-to-prop-up-assad .
55
M. Dehghani Firouzabadi, Revabete ran ve Suriye der Se Sale Akher (Bohrane Suriye),
Siyasetmadar, 27 Mart 2015,http://siyasatmadar.persianblog.ir/post/137/ .
56
Mark Fitzpatrick, Syria Has Become Irans Vietnam Lets Help It Escape, IPS News
Agency, 6 Eylul, 2013, http://www.ipsnews.net/2013/09/op-ed-syria-has-become-irans-vietnam-
lets-help-it-escape/; T. Cambanis, How do you say Quagmire n Farsi: Why Syria could turn
out to be Irans Vietnam, Foreign Policy, 13 Mayis 2013,
http://foreignpolicy.com/2013/05/13/how-do-you-say-quagmire-in-farsi/; Deborah Amos,
Iranians Begin To Feel The Heavy Burden Of Syria's War, NPR, 28 Mart 2014,
http://www.npr.org/sections/parallels/2014/03/28/295815927/iranians-begin-to-feel-the-heavy-
burden-of-syrias-war.
147
Literatrdeki tartmalar bir yana, ranl yetkililerin sylemlerinde Esada
verilen destein nedenine ilikin iki husus ne kmaktadr: Birincisi,
Suriyenin Siyonizme kar direni ekseninin vazgeilmez bir paras olarak
grlmesi, ikincisi ise Suriyenin ran ile Lbnan Hizbullah ve Filistinli
direni rgtleri arasnda balant kurulmasn salayan bir kpr rol
oynamasdr.
Direni Ekseni
Bilindii zere devrim sonras ran d politikasnda sreklilik
gsteren unsurlardan birisi Amerikan ve Siyonizm kartldr. slam
Cumhuriyeti rejimi gerek emperyalist politikalarndan, gerekse devrim
sonras ran ile ilikilerinden tr ABD ve sraili dman olarak
tanmlamaktadr. Bu erevede ran, 1982de srail igaline urayan Lbnanda
bir direni hareketi olarak Hizbullahn rgtlenmesini salamtr. Keza
slami Cihad ve Hamas gibi Filistinli direni rgtlerinin en byk destekisi
olmutur. 11 Eyll 2001den sonra Amerikan ynetimi terrizmle mcadele ad
altnda Ortadouya yeniden ekil verme arayna girmitir.57 Amerikan
ynetiminin yeni Ortadou politikas slami direni gruplar ve onlarn
blgedeki destekileri ile ciddi ekilde mcadele etmeyi gerektiriyordu.
Nitekim ABD Bakan George W. Bush Ocak 2012de yapt konumada
ran terrizmi destekledii ve kitle imha silahlar peinde olduu iddiasyla
er ekseninin bir paras olarak nitelemitir. Ksa bir sre sonra Amerikal
yetkililer Suriyeyi de er eksenine dahil etmitir. ABDnin blgeyi
dntrmeyi ve ran rejimini hedef alan sylem ve politikalar, randa
direni ekseni syleminin ne kmasna neden olmutur. 58
Suriyenin srailin komular arasnda onunla bar yapmay
reddeden tek lke olmas ve Golan tepelerinde srail igalinin devam etmesi
nedeniyle ran, am ynetimini direnite en nemli orta olarak grmeye
balamtr. 59 Suriye ile ran, Amerika ve srail kartl ile Filistin direniinin
desteklenmesi ortak paydasnda bulumutur. Irakta Saddam Hseyin rejimine
kar dmanlk iki lke arasndaki yaknlamay daha da artrm, am-Tahran
ilikileri 1980lerin balarndan den itibaren ittifak ilikisine dnmtr. 11
Eyll sonrasnda hem Tahran hem de am rejimlerinin ABDnin hedef
tahtasna konulmas, stelik Irak igal etmek suretiyle ABDnin hem ran hem

57
Bkz. Anoushiravan Ehteshami, Globalization and Geopolitics in the Middle East: Old Games,
New Rules, Routledge, Londra, 2007, s.10-12.
58
Ezadi ve Akbari, Beravarde Deheyi Sevvome Monasabate Rakhbordeyi Cumhuri slami-yi
Iran ve Suriye, s.37-38.
59
Seyyid Ali Necat, Berresyi Revabete Iran ve Suriye, Aftab, 31 Temmuz, 2014,
http://www.aftabir.com/articles/view/politics/iran/c1_1406783518p1.php/----
.
148
de Suriye snrna yerlemesi, iki lke arasnda 1980lerden beri sren ittifak
ilikisinin ve direni ekseninin salamlamasna neden olmutur. 60 Ekim
2010da Tahrana resmi ziyaret yapan Suriye lideri Bear Esad, direni
cephesine katklarndan dolay rann en yksek onura sahip devlet niann
almtr. 61 Hamaneinin danman Velayeti, Aralk 2011de yapt bir
konumada Suriyeyi sraile kar direni ekseninin altn halkasolarak
nitelendirerek Suriye rejiminin direni ekseninin merkezinde yer aldna iaret
etmitir. 62Dnemin Yksek Ulusal Gvenlik Konseyi Genel Sekreteri Said
Celili, Austos 2012de amda yapt aklamada Suriyenin merkezinde
olduu direni ekseninin paralanmasna asla izin vermeyeceklerini syledi. 63
Geen on ylda Ortadoudaki hemen her gelimeyi direni
asndan deerlendirmeye balayan ran ynetimi, Suriyedeki gelimeleri de
yine bu erevede aklamaya ve anlamaya almtr. Hamanei daha Haziran
2011de yapt aklamada Suriyedeki gelimelerde ABD ve srailin rolnn
gayet aikar olduunu ilan etmitir. Bu bak asna gre DMO Genel
Komutan Caferinin ifadesiyle ABD ve Siyonizm, slam Cumhuriyeti ile
direni cephesinin iki aleni dmandr. 64 Suriyenin direni cephesinin n
saflarnda olmas onu ABDnin hedefi haline getirmitir. Direni cephesinin
kartlar ellerindeki btn imkanlar kullanarak Suriyeli muhalifleri
rgtlemi ve Esad ynetimi zerinde bask uygulamaya balamtr. Bylece
Suriyede siyasi rejimin deitirilmesi ve Suriyenin direni ekseninden
koparlmas amalanmtr. Bu nedenle ran ve Devrim Muhafzlar, Caferinin
deyimi ile, Suriye halknn direniini gururla desteklemektedir. 65
Suriye: rann Stratejik Derinlii
Direni eksenini sylemi slami ve anti-emperyalist deerler zerine
kurulmu olsa da rann direni eksenine bak ve bu eksen dahilinde grd
rejim ve hareketlere destek vermesi blgesel karlarndan bamsz deildir.
Nitekim DMO Genel Komutan Caferi, Devrim Muhafzlarnn Suriyede
bulunmasn tartrken slam devriminin ran hudutlar haricinde korunmas
gereinden sz etmitir. 66 Kuds Gc Komutan Sleymani Eyll 2013te

60
Niakoee, Esmaeli ve Setude, Tabyne Rakhbord Amniyati Iran der Gheble Bohrane Suriye
(2011-2013), s.127-29.
61
Assad meets Supreme Leader in Tehran, Tehran Times, 3 Ekim 2010.
62
Silsileyi mukavemet aleyhe Israel az ahrahi Suriye Encam Migired, Mehr News Agency, 30
Aralk 2011, http://www.mehrnews.com/fa/newsdetail.aspx?NewsID=1496800.
63
randan Suriyeye destek aklamas, BBC Trke, 7 Austos 2012.
64
Serleker Caferi: Ba Eftekhar ez Suriye himayet mikonm, Donya-e Eqtesad, 30 Nisan 2014.
http://www.donya-e-eqtesad.com/news/797100/.
65
Serleker Caferi: Ba Eftekhar ez Suriye himayet mikonm.
66
Ibid.
149
yapt bir konumada, direniin rann karlarna hizmet ettiini ve
direni cephesini desteklemenin rann milli menfaatlerinin korunmasnda her
zaman ok nemli olduunu sylemitir. 67DMO generallerinden Hemedani,
Suriyede slam Devriminin menfaatleri iin savatklarnifade etmitir.68
Devrimden sonra rann d politikada karlat en nemli
sorunlardan birisi rakip veya hasm devletlerle evrili olmas idi. Sorunlu
komularla evrili olan ran, Akdenize kadar uzanan bir stratejik derinlik
arayna girmitir. Esad ynetimi ve Hizbullah ile kurduu iliki rana byle
bir derinlik kazandrmtr. 69Zira ran, byle bir stratejik derinlikten yoksun
kalmas durumunda ran dmanlaryla kendi snrlarnda karlamak zorunda
kalacaktr. Nitekim Ayetullah Hamanei, 2010da Esad kabulnde ran ve
Suriyeyi birbirlerinin stratejik derinlii olarak tanmlamtr. 70 Bu minvalde
Hamaneinin himayesinde, yumuak sava ile mcadele iin kurulan Ammar
Strateji Merkezinin bakan Mehdi Taeb, Nisan 2014te yapt bir konumada
Suriyeyi rann 35. vilayeti olarak nitelendirmitir. Taeb, szlerinin
devamnda Suriye bizim iin stratejik bir vilayettir. Dman bize saldrsa,
Suriye veya Huzistan almak istese bizim nceliimiz Suriyenin korunmas
olacaktr. nk eer Suriyeyi korursak Huzistan geri alabiliriz, ama eer
Suriyeyi elimizden verirsek Tahran bile koruyamayz demitir. 71
Suriyeyi direni ekseninin altn halkas ve rann stratejik
derinlii haline getiren en nemli unsur, Tahran ile blgedeki Hizbullah,
slami Cihad ve Hamas gibi direni rgtleri arasnda kpr, irtibat kanal gibi
almasdr. ran asndan bakldnda, Lbnandaki iilerle ilikilerin
srdrlebilmesinde ve direni hareketlerine lojistik destek salanmasnda
Suriyenin zel bir yeri vardr. Suriyede muhtemel rejim deiiklii, ite bu
irtibat kanalnn kmesiyle sonulanabilecei iin ran, Esad ynetimini
kararl bir ekilde desteklemektedir.72Zira Suriye halknn ve bugnk

67
Tahakkoke Mardomsalari der her Kiveri Islami be nefi ran ve be zarare Garb est, Fars
News Agency, 14 Eyll 2013,http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13920623001002;
Soleimani: Establishment of democracy in Islamic world to benefit Iran, harm West, Young
Journalists Club, 14 Eyll 2013.
68
Serdar Hemedani: Nizam Suriyeh ez Khatere Sukt Harec od, Fars News Agency, 4 Mays
2014.
69
Amir Sajidi, Bohrane Suriyeh ve Dekhalathaayi Ghodrathaayi Bigneh, Pejuhenameye
Revabeti Beynelmilel, cilt 6, say 24, 2014, s.138-39,
http://fa.journals.sid.ir/JournalListPaper.aspx?ID=49055 .
70
Necat, Berresyi Revabete Iran ve Suriye.
71
Mahdi Taeb: Evleviyete Suriye beraye ran bsh az Huzistan est, Radiofarda, 14 Nisan 2013,
http://www.radiofarda.com/content/f11-mahdi-taeb-says-Syria-is-more-important-than-oilrich-
khouzestan/24902500.html
72
Niakoee, Esmaeli ve Setude, Tabyne Rakhbord Amniyati Iran der Gheble Bohrane Suriye
(2011-2013), s.131-33; Necat, Berresyi Revabete Iran ve Suriye; Firouzabadi, Revabete ran
150
muhaliflerin ounluu Snni mezhebindendir. Alevi aznln etkin olduu
Baas ynetiminin otoriter uygulamalar halkn bir ksm ile devletin arasnda
uyumsuzluklara, zaman zaman da isyanlara sebep olmutur. Buna ramen
rann, Suriyenin dahili koullarn gz ard ederek direni ekseni adna
Baas rejimiyle iyi ilikiler kurmas, Suriye muhalefetinin ve bu lkedeki
slamc hareketlerin ran hkmetine kar olduka mesafeli bir tutum almasna
neden olmutur. Dolaysyla, Suriyeli muhaliflerin rana mesafeli duruu, buna
mukabil Trkiye, Suudi Arabistan ve Katar gibi blge lkeleri ile Bat
tarafndan desteklenmesi nedeniyle rejim deiiklii durumunda ran,
Suriyedeki btn etkisini ve avantajn kaybedecektir. 73rann Suriye
politikas ncelikle Tahrann blgedeki stratejilerini ve karlarn paylaan bir
hkmetin amda iktidar olmasnn salanmas, en kt ihtimalle Tahrana
dman olmayan bir rejimin tesis edilmesidir. 74Bu nedenle ran, Esad
ynetimini aktif bir ekilde desteklemekle kalmayp, yukarda deinildii zere
gerek Suriye iinden gerekse dardan ii milisleri seferber edip rgtleyerek
sahadaki varln glendirmeye almaktadr. Bu durum, am-Tahran ittifak
ilikisinde mezhep yaknlnn nasl bir rol oynadnn sorgulanmasna neden
olmaktadr.
Tahran-am likilerinde Mezhebin Rol
Konuyla ilgili birok deerlendirmede Baas rejiminde (Nusayri)
Alevilerin hakimiyeti, Suriye ile ran arasndaki ittifak ilikisinin sebeplerinden
birisi olarak grlmektedir. 75 am ile Tahran arasndaki ilikinin mezhep
eksenli bir ittifak olduu savn desteklemek iin kullanlan en nemli
argmanlardan birisi Lbnan iilerinin rgtlenmesinde aktif bir rol oynayan
ranl ii limi mam Musa Sadrn 1970lerin balarnda Aleviliin iilik
ierisinde bir ekol olduunu kabul etmesidir. Musa Sadrn bu yndeki
fetvasnn o zamana kadar byk lde Suriye toplumundan dlanan
Alevilerin Hafz Esad nderliinde iktidara yerlemesine meruiyet salad
ileri srlmektedir. Bylece Alevilik ii mezhebinin bir kolu olarak
deerlendirilmekte, ran slam Devriminin de ii karakteri zerinde
durulmaktadr. Devrimden ksa bir sre sonra ran ile Suriye arasnda ittifak
ilikisinin kurulmas ite bu mezhepsel yaknlk ile izah edilmektedir.76

ve Suriye der Se Sale Akher (Bohrane Suriye).

73
Ezadi ve Akbari, Beravarde Deheyi Sevvome Monasabate Rakhbordeyi Cumhuri slami-yi
Iran ve Suriye, s.44.
74
Naser Hadian, Reasons Wants Peace in Syria, Iranian Diplomacy, 6 ubat 2014,
http://www.irdiplomacy.ir/en/page/1928378/Reasons+Iran+Wants+Peace+in+Syria.html
75
Ezadi ve Akbari, Beravarde Deheyi Sevvome Monasabate Rakhbordeyi Cumhuri slami-yi
Iran ve Suriye, s.34-35.
76
Korkmaz, ran-Suriye Blgesel ttifak.
151
Nitekim 1980lerin banda Suriye Mslman Kardelerinin slam Devrimi
giriiminin sert ve kanl bir ekilde bastrlmasna ramen rann slam
devrimine destek vermek bir yana Esad ynetimi ile ilikilerini gelitirmesi,
am-Tahran ittifaknn mezhep ekseninde deerlendirilmesine yol amtr.77
Ne var ki am-Tahran ittifaknn mezhep temelli bir iliki olduu
iddias daha ok bu ittifakn kartlar tarafndan dile getirilmektedir. Hem
Suriyeli hem de ranl yetkililer iki lke arasndaki ilikilere mezhepsel
yaknlk temelinde yaklat iddialarn tamamen reddetmektedir. Nitekim,
ran d politikasnda dinin rol, ele alnan konunun zelliklerine ve taraflarna
gre deimektedir. 78 Dinin rolnn ne kt zamanlarda dahi ranl
yetkililer mezhepi bir sylem kullanmaktan byk lde saknmtr.
Bununla beraber ran nce Lbnanda, 1990larda i sava boyunca
Afganistanda, daha sonra 2003te Amerikan mdahalesinden sonra Irakta
dorudan veya dolayl ekillerde iilerin koruyucusu ve destekisi olmaya
almtr. Fakatran ynetimi, hem i politikada hem de d politikada ana
akm iilerle bile farkl ekillerde ve dzeylerde iliki kurmaktadr. Mesela
Azerbaycan halknn ounu oluturan iiler ile ran halknn ounluu
arasndaki mezhepsel yaknlk, iki lke arasndaki siyasi ilikilere
yansmamtr. Devrim sonras ran siyaseti, iiliin siyasal anlamda Ayetullah
Humeyni tarafndan gelitirilen zel bir yorumu, yani velayet-i fakih prensibi
zerine bina edilmitir. Bunun ran d politikasna yansmas blgede btn
iilerin deil, zellikle velayet-i fakih prensibini benimseyen ii gruplarn aktif
bir ekilde desteklenmesidir. Dolaysyla, ran d politikasndaki pragmatizm
ve seicilik ile Aleviliin ana akm iiliin dnda kalmas, am-Tahran
ittifaknn mezhep temelli bir iliki olduu iddiasn zayflatmaktadr.
Bununla beraber Suriyede bulunan ve iilerin zel nem verdii baz
trbeler am ile Tahran arasnda kltrel ilikilerin merkezinde yer almaktadr.
Her yl yzbinlerce ranl hacnn ziyaret ettii bu trbelerin ounun bakm ve
onarmlarn ranl vakflar stlenmitir. Bu balamda amda bulunan
Hz.Alinin kz, Hz. Hseyinin kz kardei Seyyide Zeyneb trbesinin zel bir
yeri vardr. ii dnyasndaki byk ayetullahlarn trbenin etrafnda ofisleri ve
medreseleri vardr. Dier yandan bu trbenin Hizbullah bata olmak zere ii
milis gruplarn yeni eleman kazandklar balca yerlerden birisi olduu iddia
edilmektedir. 79 Zeynebiye trbesi Suriye krizi srasnda siyasal ve stratejik bir

77
Ehteshami & Hinnebusch, Syria and Iran: Middle Powers in a Penetrated Regional System,
s.97-99.
78
Mehmet ahin, ran D Politikasnn Dini Retorii, Akademik Orta Dou, cilt 2, say 2,
2008, s.9-19; R.K. Ramazani, Ideology and Pragmatism in Irans Foreign Policy, The Middle
East Journal, cilt.58, no.4, 2004, s.1-11.
79
Toby Mathiesen, Syria: Inventing a Religious War, NYR Daily, 12 Haziran 2013.
152
nem kazanmtr. Yukarda iaret edildii gibi, 2012de Esad ynetimine kar
savaan baz Selefi gruplarn trbeye saldrmaya almas zerine trbenin
korunmas adna ii milisler seferber edilmitir. Bu milislerin seferber
edilmesinde rann nemli bir rol oynad iddia edilmektedir.
ranl liderler Suriye ile ilikilerinde mezhep vurgusundan kansa da
mezhepi kayglar ve argmanlar ii milislerin seferber edilmesinde yaygn
olarak kullanlmtr. Bu balamda Esada kar mcadele eden gruplarn
byk bir ounluu iilik kart Selefi veya tekfirci terrist olarak
nitelendirilmitir. Dier yandan Kerbela hadisesinden sonra Yezidin esir ald
Zeynebin ikinci kez esir dmesine izin verilmemesi iar ii milislerin
mobilizasyonunda etkili olmutur. 80 Fakat, Seyyide Zeynebi korumak adna
Suriyeye giden ii milislerin harekat alan trbe civarnn ok tesine tanm,
ii milisler Suriyenin deiik blgelerinde rejim gleri ile birlikte muhaliflere
kar mcadeleye girmitir. Bu durum, ii milisleri seferber eden rann
stratejik motivasyonlarnn sorgulanmasn beraberinde getirmitir.
Blgesel Dengeler: Stratejik Kayglar
Muhtemel rejim deiikliinin etkilerinin sadece Suriye siyaseti ve
d politikas ile snrl kalmamas, blgedeki jeopolitik dengeleri alt st etmesi
beklenmektedir. Bu nedenle ran, Suriye ile ilikilerini deerlendirirken konuya
ikili ilikilerin tesinde, blgesel dzeyde yaklamaktadr. Bir kere, ran-Suriye
ittifakndaki belirleyici faktr taraflarn siyasi tercihleri veya mezhepsel
yaknlklar deil, blgesel kayglardr. am ile Tahrann 35 yllk ittifaknn
temelinde blgesel dzeydeki ortak karlar ve benzer tehdit alglar
yatmaktadr. Hatta Suriyeli bir siyasi analist Marwan Qablann ifadesiyle bu
iliki bir tercih deil, zorunluktur.81 kincisi, Suriye krizi, Ortadouda
taraflardan birisini rann, dierini Suudi Arabistann ektii iki blok
arasnda, direni ekseni ile itidal bloku arasnda blgesel kutuplamann
olduka iddetli olduu bir zamanda ortaya kmtr. ranl yetkililer direni
ekseninin ABDnin blgesel dizaynlarna ve Siyonizme kar olduunu ileri
srse de ayn eksen blgedeki rakipleri asndan rann blgesel gcn
yayma arac olarak grlmtr. Bu nedenle Arap bahar ile birlikte blgedeki
jeopolitik dengelerin sarsld bir dnemde Suriyenin nerede duraca sorusu
hem ran iin hem de Suudi Arabistan iin son derece kritik hale gelmitir.
Ayn dnemde tartmal nkleer program nedeniyle ran zerindeki
uluslararas basklar ile ABDnin ve srailin askeri tehditleri de artmtr.
Byle bir ortamda Suriye rejiminin stratejik nemi ran iin ok daha nemli

http://www.nybooks.com/blogs/nyrblog/2013/jun/12/syria-inventing-religious-war/
80
Smyth, The Shiite Jihad in Syria ... , s.3-13.
81
Aktaran, Ezadi ve Akbari, Beravarde Deheyi Sevvome Monasabate Rakhbordeyi Cumhuri
slami-yi Iran ve Suriye, s.34-35.
153
hale gelmitir. ranl yetkililer, Esad ynetimine kar Suriyeli muhalifleri
destekleyen blge lkeleri ile Batl glerin asl amacnn rann blgesel
gcnn zayflatlmas olduu kanaatine varm, bu nedenle Esad ynetimine
daha gl destek vermitir. 82
Devrim veya isyan yoluyla Esad ynetiminin yklmas yukarda
tartld gibi, direni ekseninin altn halkasnn kopmas anlamna gelecek,
ran blgedeki en nemli g unsurlarndan birisini kaybedecektir.rann Esad
ynetimine verdii destek ve muhaliflerle mesafeli ilikisi ile Suriyeli
muhaliflerin iilere dmanl nedeniyle rejimin devrilmesi durumunda
amda iktidara gelecek yeni ynetim byk bir ihtimalle rana dman olacak
ve rann blgedeki rakipleri ile ibirlii yapacaktr.83 stelik Esad rejiminin
devrilmesi, rann blgedeki dier mttefiklerini de olumsuz etkileyecektir.84
Devrim sonras rann Ortadoudaki en byk baars, kendi blgesel
hedefleri ve siyaseti dorultusunda Hizbullah ve Esad ynetimi ile ittifak
sayesinde gl bir blok oluturmu olmasdr. Esad rejiminin kmesi
durumunda balca destek kanallarndan mahrum kalacak olan Hizbullahn
Lbnan siyasetindeki etkisi ve srail karsndaki caydrc gc azalacaktr.
Dier yandan, rann son yllarda blgesel gcnn artmasnda kritik rol
oynayan gelimelerden birisi, Amerikan mdahalesi sonrasnda Baas rejiminin
yklmasnn ardndan Badatta rana yakn olan ii gruplarn arlkta olduu
bir hkmet kurulmasdr. Ne var ki Irak, ksa bir sre ierisinde Snnilerin
byk lde iktidardan dlanmalar nedeniyle mezhep atmas girdabna
dmtr. Suriyede Esad rejiminin yklmasndan sonra Snnilerin iktidara
gelmesi, Badatta Tahrana dost olan hkmetin istikrarn tehdit edecektir.
Nitekim Suriye krizinin balamasndan ksa bir sre sonra Irakta Snnilerin
ounlukta olduu ehirlerde de hkmet kart gsteriler ortaya kmtr.
Dolaysyla Suriyede mevcut hkmetin dmesi, rann Ortadoudaki
balca kazanmlarn kaybetmesi ve yalnzlamas anlamna gelecektir.85
Blgesel perspektiften bakldndarann Suriye politikasnn
esasEsad rejimininkorunmas deil, rann Suriyedeki etkisinin

82
S. Amir Niakoee ve H. Bahmanesh, Bazigerane Moarez der Bohrane Suriye: Ehdaf ve
Ruyekerdha,Faselname-ye Revabeti Kharej, vol.4, no.4, 2013, s.98-135; Jubin Goodarzi, Iran:
Syria as the First Line of Defence, J. Barnes-Decay & D. Levy (ed.), The Regional Struggle for
Syria, European Council of Foreign Relations, Londra, 2013, s.25-32.
83
Why does Iran support Syria? Iranian Diplomacy, 13 Mays 2013,
http://www.irdiplomacy.ir/en/page/1916015/Why+Does+Iran+Support+Syria.html
84
Alireza Nader, What to do now? Irans Torn on Syria, USIP, The Iran Primer, 11 Eyll
2013; Hadian, Reasons Wants Peace in Syria, Iranian Diplomacy.
85
Firouzabadi, Revabete ran ve Suriye der Se Sale Akher (Bohrane Suriye); Sajjadpour,
Irans Unwavering to Assads Syria; Niakoee, Esmaeli ve Setude, Tabyne Rakhbord
Amniyati Iran der Gheble Bohrane Suriye (2011-2013), s.131-32.
154
srdrlmesidir. Yukarda deinildii zere askeri ve siyasi yetkililer, rann
Suriyedeki etkisine ve varlnablgeye ynelik politikalar asndan son
derece byk nem vermektedir. Zira, Esad rejimi kse bile rann
Suriyedeki etkisi srd srece blgesel g dengelerinde nemli bir
deiiklik olmayacaktr. Fakat Suriyeli muhalifler ile ran arasnda bir balant
olmamas, rann politika seeneklerini snrlamakta veEsad rejiminin
arkasnda daha kararl bir ekilde durmasna neden olmaktadr. Esad rejimine
destek kapsamnda ran, bu uurda seferber olan Alevi ve ii milisleri
rgtlemek, eitmek ve donatmak suretiyle Suriyedeki askeri ve siyasi
varln glendirmektedir. Bu sayede, Esad ynetimi ibanda kalsn yada
kalmasn rann bu lkedeki etkisi srdrlecektir.
Sonu
Suriye ile ittifak ilikisi, devrim sonras ran d politikasnda grlen
sreklilik unsurlarndan birisidir. Zaman zaman ini klar yaansa da am ve
Tahran ynetimlerinin ortak tehdit alglar bu ilikinin devaml olmasn
salamtr. ki lkeyi yaknlatran en nemli ortak tehdit, Saddam Hseyin
ynetimindeki Irakt. Zamanla sraile kar Filistin direniinin ve Lbnanda
Hizbullahn desteklenmesi Suriye ile ran arasndaki ittifak ilikisine yeni bir
boyut eklemitir. ki lke arasndaki ittifakn temelinde yatan Saddam kartl
2003 ylndan sonra ortadan kalksa da ABDnin ve srailin Suriye ile ran
ynetimlerini ezamanl olarak hedef alan politikalar, am ile Tahran
arasndaki ittifak ilikisinin canlanmasn salamtr.
ki lke arasndaki bu yakn iliki ve dayanma Suriye krizi boyunca
da devam etmitir. Bu dnemde rann Suriye politikasnn iki aya olduu
grlmektedir. Birincisi, Esad rejiminin siyasi, askeri ve ekonomik alardan
gl bir ekilde desteklenmesidir. kincisi, Suriye krizinin zm amacyla
lider deiikliini ngrmeyen siyasi planlarn desteklenmesidir. Bu erevede
bir taraftan her trl yabanc mdahalesi engellenmeye allrken, dier
yandan Suriye krizinin zmnde blgesel ibirliinin nemi zerinde
durulmaktadr. Fakatbu politikann her iki unsuru da hem Suriye rejimini, hem
de rann bu lkedeki etkisini korumay hedeflemektedir.
ran ynetimi Suriyeyi yalnzca ortak tehditlere kar mttefik ve
blge politikalarnda ortak olarak deil, ran d politikasnn stratejik derinlik
unsuru olarak grmektedir. Bu nedenle, Suriye politikasnn ncelii Esad
ynetiminin dmesini ve muhaliflerin ibana gelmesini engellemek ise de
ran, rejimin kmesi halinde bile bu lkedeki karlarn korumak iin
almaktadr. rann Esad ynetimine askeri destek ad altnda Suriyedeki
askeri ve istihbarat varln glendirmesi,ii ve Alevi milis hareketlerini
seferber etmesi bu erevede deerlendirilmektedir.Keza rann Suriye
sorununun zm amacyla balatlan birtakm uluslararas ve blgesel
155
giriimlerin paras olmaya almas bu lkenin geleceinde aktif bir rol
arayndan kaynaklanmaktadr.
ranl liderlerin kriz sresince Suriyeye ynelik sylemlerinde ne
kan iki husus, yani Suriyenin direni ekseninin ayrlmaz bir paras olmas
ve Tahran ile Hizbullah, Filistin direni hareketleri arasnda kpr rol
oynamas, rann bu lkeye verdii nemi gstermektedir.Nitekim ranl
yetkililer bu lkeyi kendi stratejik derinlikleri olarak tanmlamaktadr. ran,
blgesel siyasetinde ok byk bir nem verdii Suriye zerindeki etkisini
srdrebilmek iin Esad ynetimini kararl bir ekilde desteklemektedir. Bu
erevede Suriye krizi srasnda, zellikle Ruhani dneminde rann
sylemlerinde terrizmle mcadele vurgusu ne kmaktadr. Bylece Suriye
muhalefeti neredeyse tamamyla terrizmle zdeletirilmektedir ve Esadn
meruiyeti glendirilmektedir. Zira bu durumda Esad, halkna kar acmasz
g kullanan deil, terrizme kar mcadele eden bir lider olarak
grlmektedir. Terrizmle mcadele sylemi ranahem Batl lkelerle hem de
blge lkeleriyle Suriye ve Irak meseleleri bata olmak zere nemli konularda
blgesel dzeyde ibirlii yapma zemini sunmaktadr. Bylece rann
Suriyedeki siyasi nfuzunun ve askeri varlnn tartma konusu olmaktan
kmas beklenmektedir. rann Suriyedeki bu varl blgesel siyasal ve
stratejik mlahazalardan ayr dnlemez. ran ile srail ve ABD arasndaki
gerilimile blgesel rekabet ne pahasna olursa olsun rann Suriyedeki
nfuzunun korunmasn gerektirmektedir. Bu nedenle ran, Esad ynetimini
kararl bir ekilde desteklemekle beraber Esad ynetimi dse dahi bu lkedeki
nfuzunu srdrecek politikalar gelitirmeye almaktadr.

Kaynaka
Amare Kolle Varidat ve Sadarat be Maksade Iran,
http://www.tccim.ir/ImpExpStats.aspx?slcImpExp=Import&slcCountry=&sYear=1394
&mode=doit .
Assad meets Supreme Leader in Tehran, Tehran Times, 3 Ekim 2010.
Assad: Irans backing helped Syria withstand conflict, Iranian Diplomacy, 16 Mart
2015,http://www.irdiplomacy.ir/en/page/1945399/Assad+Irans+backing+helped+Syri
a+withstand+conflict.html .
Bohrane Suriye Rahe Halle Nizami Nedared, Evvelin Khaste Iran Tovkefe Hoounet
der Suriyeh est, Baghe Habernegareye Civan, 2 Mart 2013,
http://www.yjc.ir/fa/news/4293643/--%E2%80%8C----
------ .
Fact Sheet: Administration Steps to Pressure Syrian Regime and Support Universal
Rights of the Syrian people, ABD am Bykelilii, 18 Austos 2011,
http://damascus.usembassy.gov/pr081811.html
Fermandehi Sepah Huzure Azaye nirouye Kods der Suriyeh ra tekid kerd, Radio
Farda, 16 Eyll 2012,
156
http://www.radiofarda.com/content/f4_iran_revolutionary_guards_iran_syria_admitt/2
4709851.html.
Iran in Syria: From an Ally of the Regime to an Occupying Force, Naame Sham,
Eyll 2014.
Iran to present Syria peace plan to United Nations, Reuters, 5 Austos, 2015,
http://www.reuters.com/article/2015/08/05/us-mideast-crisis-iran-
idUSKCN0QA1VP20150805m.
Iran ve Suriye Ragame Mobadalate Khod ra be 2 milyar dolar miresanend, 29 Nisan
2012, http://www.dolat.ir/NSite/FullStory/News/?Serv=0&Id=214414 .
rann Suriye krizine ynelik 4 maddelik zm nerisi, Mehr News Agency, 12
Austos 2015. http://tr.mehrnews.com/news/1855927/ran-n-Suriye-krizine-ynelik-4-
maddelik-zm-nerisi .
Iranian companies welcome to participate in Syrian Energy, Young Journalists Club,
19 Aralk 2014, http://www.yjc.ir/en/news/5776/iranian-companies-welcome-to-
participate-in-syrian-energy .
Iranian Parliamentary delegation en route to Syria, Young Journalists Club, 31
Austos 2013,http://www.yjc.ir/en/news/2027/iranian-parliamentary-delegation-en-
route-to-syria .
Mahdi Taeb: Evleviyete Suriye beraye ran bsh az Huzistan est, Radiofarda, 14
Nisan 2013, http://www.radiofarda.com/content/f11-mahdi-taeb-says-Syria-is-more-
important-than-oilrich-khouzestan/24902500.html
Makame Moazzame Rehberi: Iran ez Suriye defa khahed kerd, Aftab, 20 Mart 2012,
http://aftabnews.ir/fa/news/150445/-------- .
Potebaneye Iran ez Suriyeh der Cenge Daheleye Suriye, Wikipedia Farsa sitesi,
https://fa.wikipedia.org/wiki/ _______.
Rouhani condemns application of chemical weapons in Syria, Young Journalists
Club, 24 Austos 2013, http://www.yjc.ir/en/news/1958/rouhani-condemns-
application-of-chemical-weapons-in-syria .
Rouhani condemns terrorists in Syria, Young Journalists Club, 4 Austos 2013,
http://www.yjc.ir/en/news/1817/rouhani-condemns-terrorists-in-syria .
Rouhani says US lacks legitmacy to attack Syria, Young Journalists Club, 4 Eyll
2013,http://www.yjc.ir/en/news/2058/rouhani-says-us-lacks-legitimacy-to-attack-syria .
Serdar Hemedani: Nizam Suriyeh ez Khatere Sukt Harec od, Fars News Agency,
4 Mays 2014, http://www.freezepage.com/1400231878ACSQLZBDZM.
Serleker Caferi: Ba Eftekhar ez Suriye himayet mikonm, Donya-e Eqtesad, 30
Nisan 2014. http://www.donya-e-eqtesad.com/news/797100/
Silsileyi mukavemet aleyhe Israel az ahrahi Suriye Encam Migired, Mehr News
Agency, 30 Aralk 2011,
http://www.mehrnews.com/fa/newsdetail.aspx?NewsID=1496800.
Soleimani: Establishment of democracy in Islamic world to benefit Iran, harm West,
Young Journalists Club, 14 Eyll 2013.
Tahakkoke Mardomsalari der her Kiveri Islami be nefi ran ve be zarare Garb est,
Fars News Agency, 14 Eyll
2013,http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13920623001002.

157
 UN-backed Action Group agrees on measures for peaceful transition in Syria, UN
News Center, 30 Haziran
2012,http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=42367#.Vc8KcIt_1Vg
Why does Iran support Syria? Iranian Diplomacy, 13 Mays 2013,
http://www.irdiplomacy.ir/en/page/1916015/Why+Does+Iran+Support+Syria.html
Abdo, Geneive, How Iran Keeps Assad in Power in Syria, Foreign Affairs, 25
Austos 2011.
Al-Khalidi,Suleiman,Iran grants Syria $3.6 billion credit to buy oil products, Reuters,
31 Temmuz 2013, http://www.reuters.com/article/2013/07/31/us-syria-crisis-iran-
idUSBRE96U0XN20130731.
Amir-Abdullahiyan, Hossein, Irans Four-Part Plan for A Political Solution in
Syria,Al-Monitor, 5 Mart 2014, http://www.al-
monitor.com/pulse/originals/2014/03/iran-four-part-plan-political-solution-syria.html .
Ataei, Mohammad, Onsore Moasser der revabete Iran ve Suriye: General Mohammad
Nasif, Sharq, 7 Temmuz 2015, http://www.magiran.com/npview.asp?ID=3187965 .
Bakeer, Ali Hussein, rann Suriyeye Ynelik Tutumunun Analizi, USAK Analiz,
no.17, ubat 2012.
Black, Ian & Dan Roberts, Hezbollah is helping Assad fight Syria uprising, says
Hassan Nasrallah, The Guardian, 30 Nisan 2013.
Cumming-Bruce, Nick ve Rod Nordland, Talks Come Up With Plan for Syria, but
Not for Assads Exit, The New York Times, 30 Haziran 2012.
De Luce, Dan, Syrian War Takes Rising Toll on Hezbollah, Foreign Policy, 9
Temmuz 2015, https://foreignpolicy.com/2015/07/09/syrian-war-takes-rising-toll-on-
hezbollah/
Dehghan, S. Kamali, Syrian army being aided by Iranian forces, The Guardian, 28
May 2012.
Ehteshami, A. & R. Hinnebusch, Syria and Iran: Middle Powers in a Penetrated
Regional System, Routledge, Londra, 1997.
Ehteshami, Anoushiravan, Globalization and Geopolitics in the Middle East: Old
Games, New Rules, Routledge, Londra, 2007.
Ezadi, Jahanbakhsh ve Hamedreza Akbari, Beravarde Deheyi Sevvome Monasabate
Rakhbordeyi Cumhuri slami-yi Iran ve Suriyeh; Hemgeraayi ya Gesist, Faselnameyi
Rohnameyi Seyasetgozareyi Siyasi, Defai ve Emniyeti, cilt 1, say 2, 2010.
Firouzabadi, M, Dehghani, Revabete ran ve Suriye der Se Sale Akher (Bohrane
Suriye), Siyasetmadar, 27 Mart 2015,http://siyasatmadar.persianblog.ir/post/137/.
Fitzpatrick,Mark,Syria Has Become Irans Vietnam Lets Help It Escape, IPS
News Agency, 6 Eylul, 2013, http://www.ipsnews.net/2013/09/op-ed-syria-has-become-
irans-vietnam-lets-help-it-escape/.

Fulton, W., J. Holliday, S. Wyer, Iranian Strategy in Syria, AEI & Institute for the
Study of War, Mays 2013.
Goodarzi, Joobin, Syria and Iran: Diplomatic Alliance and Power Politics in the
Middle East, I.B. Tauris,New York, 2006.
Goodarzi, Jubin, Iran and Syria at the Crossroads: The Fall of Tehran-Damascus
Axis? Wilson Center, Viewpoints, no.35, Austos 2013.

158
Goodarzi, Jubin, Iran: Syria as the First Line of Defence, J. Barnes-Decay & D. Levy
(ed.), The Regional Struggle for Syria, European Council of Foreign Relations, Londra,
2013.
Hadian, Naser, Reasons Wants Peace in Syria, Iranian Diplomacy, 6 ubat 2014,
http://www.irdiplomacy.ir/en/page/1928378/Reasons+Iran+Wants+Peace+in+Syria.ht
ml
Harris, William, Syrias Firestorm: Where from? Where to?, Ortadou Ettleri, cilt
6, say 2, 2015.
Heistein, Ari, The True Winner in Syria: Iran, Haaretz, 5 Temmuz 2015,
http://www.haaretz.com/opinion/.premium-1.664456.
Hinnebusch, Raymond, The Tangent of the Syrian Uprising,Ortadou Ettleri, cilt 6,
say 1, 2014.
International Crisis Group, Lebanons Hizbollah Turns Eastward to Syria, Middle
East Report, no.153, 27 Mays 2014.
Karabat, Aye, Suriye Savalar, stanbul, Tima, 2013.
Korkmaz, Yusuf, ran-Suriye Blgesel ttifak, Matbuat Yayn Grubu, Ankara, 2015.
Lake, Eli, Iran Spends Billions to Prop Up Assad, Bloombergview, 9 Haziran 2015,
http://www.bloombergview.com/articles/2015-06-09/iran-spends-billions-to-prop-up-
assad .
M. Levitt & A.Y. Zelin, Hizb Allahs Gambit in Syria,CTC Sentinel, vol 6, no 8,
Austos 2013.
Mathiesen, Toby, Syria: Inventing a Religious War, NYR Daily, 12 Haziran 2013.
http://www.nybooks.com/blogs/nyrblog/2013/jun/12/syria-inventing-religious-war/.
Movafaqiyan, P., S.A. Ahmadi ve Y. Azimi, Tahavvolate Suriyeh: Berresii ve
Arzyabii Arayeshe Cografyayi Nirouhaye Derouni ve Gerayeshe Birouniye Anan,
Neriye-yi Tahkikati Karbordiyi Ulumu Cografyayi, cilt 12, say 27, 1391.
Nader, Alireza What to do now? Irans Torn on Syria, USIP, The Iran Primer, 11
Eyll 2013.
Necat, Seyyid Ali, Berresyi Revabete Iran ve Suriye, Aftab, 31 Temmuz, 2014,
http://www.aftabir.com/articles/view/politics/iran/c1_1406783518p1.php/--
-- .
Niakoee, S.A., A. Esmaeli ve A. Setude, Tabyne Rakhbord Amniyati Iran der
Gheble Bohrane Suriye (2011-2013), Faselnemaye Pejuhehayi Siyasi Cihani slam,
cilt 3, say 1, 2013.
Niakoee, S. Amir ve H. Bahmanesh, Bazigerane Moarez der Bohrane Suriye: Ehdaf
ve Ruyekerdha,Faselname-ye Revabeti Kharej, vol.4, no.4, 2013, s.98-135.
Orhan, Oytun, Suriyede ii Milisler ve Siyasi zm, ORSAM Blgesel Gelimeler
Deerlendirmesi, no.26, Haziran 2015.
Philips, M.& J. Lee, How Iran Oil tankers keep Syrias War Machine Alive,
Bloomberg Business, 24 Haziran 2015, http://www.bloomberg.com/news/articles/2015-
06-24/how-iranian-oil-tankers-keep-syria-s-war-machine-alive.
Ramazani, R.K., Ideology and Pragmatism in Irans Foreign Policy, The Middle East
Journal, cilt.58, no.4, 2004.
Sadeghi-Boroujerdi, Eskandar, Salvaging the Axis of Resistance, Preserving
Strategic Depth, Dirasat: King Faisal Center for Research and Islamic Studies, no.1,
Kasm 2014.
159
Sajjadpour, Karim, Irans Unwavering to Assads Syria, CTC Sentinel, vol 6, no 8,
Austos 2013.
Sajidi, Amir, Bohrane Suriyeh ve Dekhalathaayi Ghodrathaayi Bigneh,
Pejuhenameye Revabeti Beynelmilel, cilt 6, say 24, 2014.
Saul, Jonathan ve Parisa Hafezi, Iran boosts military support in Syria to bolster
Assad, Reuters, 21 ubat 2014, http://www.reuters.com/article/2014/02/21/us-syria-
crisis-iran-idUSBREA1K09U20140221 .
Segall, Michael & Shimon Shapira, Iran Launches Hizbullah Syria to Open a New
Front Against Israel on the Golan Heights, Jerusalem Center for Public Affairs, 3
Haziran 2014.
Sharifian, J., A. Kabiri ve A. Tahanmanesh, Teamol ve teghabole Iran ve Torkeyeh
der bohrane suriyeh, Faselnameye Emniyeti Pejouhi, cilt 12, say 38, 2013.
Sinkaya, Bayram, Arap Bahar Srecinde rann Suriye Politikas, SETA Analiz, say
53, Nisan 2012.
Sinkaya, Bayram, Implications of the Arab Spring for Irans Policy towards the
Middle East, Ortadou Ettleri, cilt 6, say 2, 2015.
Smyth, Phillip, The Shiite Jihad in Syria, and its Regional Effects, WINEP, Policy
Focus, no.138, 2015.
ahin, Mehmet, ran D Politikasnn Dini Retorii, Akademik Orta Dou, cilt 2,
say 2, 2008.
en, Glriz, ran ve Arap Bahar: Balam, Sylem ve Siyaset, Ortadou Ettleri,
cilt 3, say 2, 2012.
en, Glriz, Ruhani Dneminde rann Suriye Sava ve Diplomatik zm
Araylar, Ortadou Analiz, cilt 6, say 63, Temmuz-Austos 2014.
Zarif, Javad, The Imperative for A Comprehensive Strategy to Fight Violent
Extremism, Harvard International Review, 17 Haziran 2015,
http://hir.harvard.edu/archives/11547 .

160