TOK

ANADOLU LSES

TARH BLMNE GR
VE
LK A UYGARLIKLARI

HAZIRLAYAN
HSEYN GNDZ
 NTE: TARH BLMNE GR VE LKA UYGARLIKLARI
TARH NEDR? mmkn olmayan ksa sreli gelimelere tarihi olay
denir. Olaylar gzlemlenebilir somut gelimelerdir.
Tarih, insanlarn gemiteki her trl faaliyetlerini,
Olgu: Ayn trdeki olaylarn bir btn olarak anlatlmas
olaylarn birbirleriyle olan ilikilerini, sebep-sonu
iin kullanlan srekli ve soyut olarak kullanlan balang
ilikisi ierisinde yer ve zaman gstererek belgelere
tarihi belli olup biti tarihi belli olmayan genel ifadelere
dayandrarak objektif olarak inceleyen sosyal bir bilim
verilen isimdir.
daldr.

DKKAT EDLMES GEREKEN UNSURLAR

OLAY OLGU
Yer stanbulun Fethi Anadolunun Trklemesi
Zaman Fransz htilali Milliyetilik Akm
Sebep-sonu likisi Malazgirt Sava Sanayileme
Belgeler Lozan Antlamas Trklerin mslman olmas
Objektiflik Buharl Makinenin cad Trkiyenin adalamas

Uyar : Baz yllarda tanmla ilgili duruma dayal yorum soru-

lar sorulmaktadr. Olay ve olgu kavramlar dnldnde aadakilerden
hangisi tarih bir olguya rnek gsterilebilir?
Soru 1:
A) stanbulun fethedilmesi
Tanm: tarih insan topluluklarnn gemiteki yaaylarn,
B) Trkiyenin adalamas
uralarn, birbiriyle olan ilikilerini yer ve zaman gstere-
rek, neden-sonu ilikileri ierisinde inceleyen bir bilimdir. C) Malazgirt Savaann kazanlmas
Durum: slamiyetin hzl yaylmasnda, dier din ve inanlara D) Birinci Dnya Savann balamas
kar gsterilen hogrnn pay byktr. Avrupada ve
Asyada ezilmi ve horlanm insanlar, mslmanlar kurtarc E) Pearl Harbour basknnn yaplmas
olarak karladlar. (2012 - LYS)
Yukarda verilen durumda tarihin tanmnda yer alan re-
lerden hangisine deinilmemitir?

A) nsan ilikileri TARH OLAYLARIN GENEL ZELLKLER

B) Neden-sonu ilikileri nsan topluluklarn etkiler.

C) Yer
D) nsan topluluklarnn yaaylar
E) Zaman (1996-SS)
TARHN KONUSU
nsanlarn her trl faaliyetleri tarihin konusunu
oluturur. Daha geni bir ifade ile tarih gemite yaayan
insanlarn dini, siyasi, sosyal, ekonomik, kltrel vb.
faaliyetlerini konu edinir. Tarihin konusunu tek kelime ile
ifade edersek NSANdr.
OLAY VE OLGU KAVRAMLARI
Olay: Hayat ierisinde tek tek meydana gelen ve belirli
bir sre ierisinde balang ve biti tarihleri belli olan
,belirli bir zaman ve mekanda gerekleen tekrarlanmas
Tarihi olaylar belirli bir zaman ve meknda gerek-
lemitir.
Tarihi olaylar devamldr. Aralarnda neden-sonu
ilikisi vardr. Bir olay kendinden nceki olayn sonucu
ve kendisinden sonraki bir olayn sebebidir. Olaylar
bir zincirin halkas gibi bir birine baldr.
RNEK:
Malazgirt Sava Hal Seferleri
Sonu Sebep
Tarih ;olaylar sebep-sonu ilikisi ierisinde inceledi-
inden dolay bilimsellik zellii ar ba-
sar.(Determinizm ilkesi)
Zaman, mekn ve kiiler srekli deitii iin tarihi
olaylarn ayn ekilde birebir tekrar etmesi mmkn
deildir. Bundan dolay tarih aratrmalarnda deney
ve gzlem yntemleri kullanlmaz.

HSEYN GNDZ
1
 Kaynaklarla belgelenir. Tarihi olaylar efsane, masal ya da nsan topluluklarnn gemite yaadklar olaylar yer ve
hikye deildir. Olaylarda objektiflik n planda olmaldr. zamangstererek, neden-sonu ilikisi iinde inceleyen
Sz uar yaz kalr mant n planda tutulur. bilim dalna tarih denir.
Belirli bir yasas yoktur. Tarihi meydana getiren
toplumlarn yaants, deer yarglar, inan sistemlerinin Buna gre tarih bilimi hakknda aadaki yarglardan han-
farkl olmas tarihin yasalarnn olumasn da engelle- gisine varlamaz?
mektedir. Fen bilimleri ve matematik gibi bilimlerde A)Tarihi olaylarda yer ve zaman nemlidir.
kullanlan forml veya dier bilimlerdeki deimez sabit
B) Tarih biliminde neden-sonu ilikisi nemlidir.
kurallar tarih bilimi iin geerli deildir.
Tarihi olaylar gnmz deer yarglarna gre deil C) Tabii bilimler gibi kanunlar vardr.
yaand dnemin artlarna gre deerlendirilmelidir. D) Tarihi olaylar insanlarn eseridir.
Gnmz deer yarglarna gre yaplan her trl deer-
lendirmeler yanl sonular dourabilir. Tarihi olaylar E) Tarihi olaylar doru olarak aktarlmaldr.
meydana geldii dnemin artlarna gre deerlendirmek (2006 - PMYO)
tarihe objektiflik kazandrr.
ncelenecek olayla ilgili kaynaklarn tarafszlnn
olumas, konunun net olarak tm sonularn inceleye-
Tarihte, srekli grlen hibir ey deiikliin etkisinden
bilmemiz iin mutlaka olayn meydana geldii an itibari
kurtulamaz.
ile zerinden belli bir sre gemelidir.
Ne kadar birdenbire ve iddetli olursa olsun hibir deiiklik
Olayn getii yerde aratrma yaplmaldr.(saha
de dn ile bugn arasndaki sreklilii bozmaz.
almas)
Yalnz bu gre dayanarak,
Tarihi olaylar kesin olmayp her an deiebilir.Tarihi
I. Tarih kantlayabildii olaylar anlatr.
belgeler gn yzne ktka baz bilgiler deiebilir.
II. Tarihte hibir olay aynen tekrarlanmaz.
Tarihin deiebilirlik zellii yeni aratrma kaplarn
III. Tarih bir olay, kendinden sonraki tarih olay etkiler.
srekli ak tutmaktadr.
Yarglarndan hangilerine ulalabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
rnek:
D) I ve II E) II ve III (2007 - SS)
Alacahykte bulunan ve M 2500 yllarna ait olan kl,
dnyann en eski klc olarak bilinmekteyken 1996 ylnda
Malatya yaknlarndaki Aslantepe kaz blgesinde bir prens
veya ynetici mezarnn iinde, M 3300 - 3000 yllarna ait, Aadakilerden hangisi tarihi olaylarn aratrlmasnda
zerleri ilemeli kllar bulunmutur. bavurulan yollardan biri olamaz?
A) Kronoloji ve corafyadan yararlanma
B) Kaynak taramas yapma
Tarihte, srekli grlen hibir ey deiikliin etkisinden
kurtulamaz. Ne kadar birdenbire ve iddetli olursa olsun C) Buluntular inceleme
hibir deiiklik de dn ile bugn arasndaki sreklilii boz- D) Deney yapma
maz.
E) Olaylar arasnda iliki kurma
Yalnz bu gre dayanarak,
(1988-SS)
I. Tarih kantlayabildii olaylar anlatr.

II. Tarihte hibir olay aynen tekrarlanmaz. Bir tarihi olayda rol olanlarn katklarnn doru olarak
deerlendirilmesi iin aadakilerden hangisinin gz
III. Tarih bir olay, kendinden sonraki tarih olay etkiler. nnde tutulmas gerekir?
yarglarndan hangilerine ulalabilir? A) Olayn getii zamandaki koullarn
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III B) Baka olaylarla benzerliklerin

D) I ve II E) II ve III C) Olayla ilgili deiik yorumlarn

(2007-SS Sos-1) D) Olaydan sonra ka yl gemi olduunun

E) Eletirinin yaplm olduu gnn koullarnn
HSEYN GNDZ
2 (1986-SS)
 TARH BLMNN YNTEM azdan aza sylenen tarihle ilgili bilgilerdir. Destan, efsane,
hikye, menkbe ve iirler gibi
Yntem: Bir sonuca ulamak amacyla bilim, mantk ve C)Kalntlar: Arkeolojik kazlarda elde edilen malzemelerdir.
tecrbelere dayanarak izlenen aratrma eklidir. Fen Ta, toprak, kemik veya eitli madenlerden yaplm eyalar,
Bilimlerinde deney, gzlem, laboratuvar ortamnda maara resimleri, kabartmalar, mezarlar bu gruba rnek veri-
almalar yaplrken sosyal bilimlerin bir kolu olan tarihin lebilir. Kalntlar daha ok yaznn kullanlmad dnemlerde
ise kanunlar yoktur. tarihilerin yararland eserlerdir.
D)izili, sesli ve Grntl kaynaklar: Harita, CD, Fotoraf,
FEN BLMLER SOSYAL BLMLER film, resim gibi teknolojinin gelimesiyle ortaya kan kaynak
Deney, Gzlem, Forml, Labara- Aratrma grubudur.
tuvar lmleri, Kural ve Yasalar Sorgulama

Tarih bilimi bilgileri toplarken ve toplanan bilgileri UYARI: Tarihi olaylarn belirlenmesinde ve aklanmasnda gz
deerlendirirken u aamalar takip eder: nnde bulundurulmas gereken en temel ge; Olaylarn yazl
ve yazsz belgelerle kantlanmasdr.

TARAMA Tarih retmeni snfa ferman, tarih para, anakkalede

ehit den bir askerin hatrat, stiklal madalyas ve Halil
nalckn Devlet-i Aliyye isimli eserini getirerek, rencile-
TERKP rine bu materyallerden hangisinin birinci el kaynaklar ieri-
sinde yer alamayacan sormutur.
rencilerin bu soruya doru cevap olarak aadakiler-
TARAMA (KAYNAK ARAMA) den hangisini vermesi beklenir?
A) Ferman
Aratrlacak konuyla ilgili belgelerin toplanma ve
B) Tarih para
bulunma aamasdr.
C) stiklal madalyas
D) ehidin hatrat
KAYNAK: Tarihi bir olayla ilgili bilgi veren her trl bulgu E) Halil nalckn eseri
ve malzemeye kaynak denir. 2015-YGS
Olutuu dneme gre kaynaklar:

A-Birinci El Kaynaklar: Olayn getii dneme ait kaynak- TASNF (SINIFLANDIRMA)

lardr. Yaand dneme ahitlik ederler. Ana Kaynak
olarakta adlandrlr.
RNEK: Hatralar, seyahatnameler, kitabeler, paralar,
arkeolojik malzemeler, Osmanl kad sicilleri ve sanat
eserleri
B-kinci El Kaynaklar: Olayn getii dneme yakn veya o
dnemin kaynaklarndan faydalanlarak meydana getiri-
len eserlerdir.
RNEK: Nutuk, Tevarihi Ali Osman, Naima Tarihi
MALZEMENN CNSNE GRE KAYNAKLAR
A)Yazl Kaynaklar: Ferman, mhr, para, gazete, hatralar, yl-
lklar, biyografi, takvim, seyahatname vb. kaynaklardr. En g-
venilir kaynak eklidir. Yazl kaynaklarn varl objektiflii sa-
lama asndan nemlidir.
B)Szl Kaynaklar: Yazya geilmeden nce halk arasnda
Tarama aamasnda elde edilen kaynaklarn bir dzen
iine sokulmasdr.
Tasnif aamasn genel olarak tarihsel verilerin
gerekletii mekna, zamana ve konusuna gre b-
lmlere ayrlarak dzenlenir.
Tarihin tasnifinde ama aratrlacak konunun
aktarlmas, renilmesi ve retilmesini kolaylatr-
maktr.
Elde edilen kaynaklarn tasnif aamas ile birlikte
eserin genel yazm plan da olumaya balar. Aratr-
lan konunun ana balklar ve iindekiler blm olu-
turulur.
Snflandrma ilemi verilerin nemine, gvenirliliine
veya kronolojik sraya gre yaplabilir.

HSEYN GNDZ
3
 TERKP(SENTEZ):
TASNF ETLER
Yazm aamasdr.
1-ZAMANA GRE TASNF: Bu snflandrmada tarih eitli
Sade ve akc bir slupla toplanan ve ilenen bilgiler bu
zaman dilimlerine ayrlmtr. Tarihi sreci a( yzyl) ,
aamada yazya geirilir.
dnem (devir) veya saylalar ifade edilen kronolojik dilimle-
re blnr. Bilgilerin terkibi yaplrken nesnel ve tarafsz olunma-
RNEK: III. Selim Dnemi, 19.yy Osmanl Tarihi, lka ldr.
Tarihi gibi
Aadakilerden hangisi tarihi olaylarn aratrlma-
2-MEKNA GRE TASNF: Corafi tasnif de denir. Tarihi snda bavurulan yollardan biri olamaz?
olaylar blge, ehir ve kta gibi corafi meknlara gre A) Kronoloji ve corafyadan yararlanma
ayrarak yaplan incelemedir.
B) Kaynak taramas yapma
RNEK: Anadolu Tarihi, Afrika Tarihi, Karaman Tarihi,
Karada Tarihi gibi C) Buluntular inceleme

D) Deney yapma
3-KONUYA GRE TASNF: nsanlarn faaliyet gsterdikleri
alanlarn derinlemesine aratrlmas amacyla yaplm E) Olaylar arasnda iliki kurma
snflandrmadr. (1988-SS)
RNEK: Tp Tarihi, Sanat Tarihi, Hukuk Tarihi, Kltr Tarihi
gibi

TAHLL (ZMLEME)
ZAMAN VE TAKVM
Tahlil, elde edilen bilgi ve verilerin kaynak deeri
Zaman: Bir iin, bir oluun iinde getii, geecei veya
asndan yeterli olup olmadnn aratrlmasdr.
gemekte olduu an dilimine zaman denir.
Snflandrlan bilgilerin ierii deerlendirilmeye alnr.
Bilginin nesnelliine, gvenirliine ve kantlanabilirlii- Takvim: Zaman yl, ay ve gn gibi kavramlara ayran
ne dikkat edilir. izelgelere takvim denilmektedir.
Bilginin tahlil edilmesiyle eldeki malzeme kullanma
Takvimler iki esas zerine hazrlanmtr.
hazr ve ie yarar hle getirilir.
AY YILI ESASLI TAKVM GNE YILI ESASLI TAKVM
TENKT (ELETR)
Ayn dnya etrafnda 12 Dnyann gne etrafnda 1
Kaynaklarn doruluk derecesi ve gvenilirliklerinin
aratrlma safhasdr. tam tur atmasyla oluturu- tam tur atmasyla oluturulan
Ayn olaydan bahseden dier kaynaklarla uyum ve lan takvimdir. takvimdir.
uyumsuzluklar bu aamada incelenir. 1 ay yl 354 gndr. 1 gne yl 365 gn 6 saattir.
Bilgilerin doruluk ve yanllnn ayrt edildii
aamadr. Aylar 30 ar gndr Aylar 28,30 veya 31 gndr.
Tenkit aamas iki aamal yaplr. lk defa icat edenler Smer- lk defa icat edenler Msrl-
lerdir. lardr.

Hz. merden itibaren Romallarn son eklini ver-

Mslmanlar tarafndan mesi ile gnmzde Miladi
Hicri (Kameri )takvim adyla Takvim adyla kullanlmakta-
kullanld. dr.

UYARI: Ay yl ile Gne yl arasnda 11 gnlk fark olmas

nedeniyle her iki takvim arasnda 33 ylda yaklak 1 yllk fark
oluur.
Takvimle uraan milletler veya toplumlarda astronomi bilimi
gelimitir.
HSEYN GNDZ
4
 Her toplum takvimlerine balang yl olarak kendileri Trklerin slamiyeti kabul ile kullanmaya baladklar
iin nemli olaylar esas almlardr. takvimdir.
Trklerin kulland tek ay yl esasl takvimdir.
RNEK:
Trklerin en uzun sre ile kullandklar takvimdir.
braniler M. 3761 Yaratl yl lkemizde 1 Ocak 1926ya kadar kullanld.
Gnmzde dini bayram, ay ve gecelerin tespitinde
Yunanllar M. 776 Olimpiyat oyunlar
kullanlmaktadr.
Romallar M. 753 Roma ehrinin kuruluu Miladi takvim ile Hicri takvim arasnda622 yllk bir
Mslmanlar 622 Hicret fark bulunmaktadr.
Gnmzde ran, Pakistan, Afganistan, Suudi Arabistan
Hristiyanlar 0 Milat. Hz. sa'nn doumu bu takvimi kullanmaktadr.
Miladi takvim ile hicri takvim arasnda 11 gnlk fark
Aadakilerden hangisinin olu zaman dierlerine gre
vardr.
daha belirgindir?
A) Trkiye ubat aynn 28inde NATOya girmitir. CELAL TAKVM(TAKVM- MELK)
B) Atatrk, XIX. ve XX. yzyllarda yaamtr.
Byk Seluklu hkmdar Celaleddin Melikah
C) Yaz gnmzden yaklak 5000 yl nce bulunmutur.
zamannda kullanlmaya baland
D) Kars Antlamas Ekim aynn birinci yarsnda imzalan-
Eski ran takvimi esas alnarak mali ilerde kullanlmak
mtr.
zere yaptrlmtr.
E) Trkiye, 1932 ylnda Milletler Cemiyetine ye olmu-
Nizamlmlk tarafndan mer Hayyam'n bakanln-
tur. (1990 - SS)
da bir komisyona hazrlatlmtr
TRKLERN KULLANDII TAKVMLER
Balang yl Melik ahn tahta kt 1079 yl esas
12 HAYVANLI TRK TAKVM alnd
Ekber ah dneminde Babrahlar tarafndan
Trklerin Mslman olmadan nce kullandklar
Hindistan'da kullanlmtr.
takvimdir.
Celali Takviminde 1 yl 365 gn 6 saat olarak kabul
Bu takvimde tarih balangc yoktur.
edilmitir.
Trklerin kulland en eski takvimdir.
Osmanldaki devletin resmi takvimi demek olan
Gne yl esasldr.
mneccimba takvimleri de celali takvimi dzeninde
On ki Hayvanl Trk takvimi Gktrkler zamannda
hazrlanmtr.
gne yl esasna evrildi.
RUM TAKVM
Bu takvim 12 yllk bir sre ierir ve her yl bir hayvan
Osmanl Devletinde mali ilerde kullanlmak zere
adyla anlr.
1839dan itibaren kullanlan takvimdir.
San, sr, pars, tavan, ejderha, ylan, at, koyun, Eski Bizans takvimleri rnek alnd iin Rumlara ait
maymun, tavuk, kpek, domuz anlamna gelen Rumi ad verildi.
Balang olarak Hicret alnmsa da Gne yl
esasldr.
Bir hayvan yl 12 aya ayrlm ve aylar ise say ile Rumi ile Miladi takvim arasnda 13 gnlk fark
belirtilir. vardr.
Birin,kin,n gibi lkemizde Miladi takvimin kabul edilmesine ramen
Rumi takvimdeki mali ylba olan mart ay uygula-
mas 1982'ye kadar devam etmitir.
21 Mart ylba olarak kutlanlr. Ayn zamanda Nevroz MLAD TAKVM
olarak da kutlanlr. Gne yl esasna gre hazrlanan bu takvim ilk defa
Hunlar, Uygurlular,Krgzlar, inliler, Moollar ve Msrllar tarafndan kullanlmtr.
Tibetlilerce de kullanlmtr. Takvim; yonlar, Yunanlar ve Romallar tarafndan
HCR TAKVM ( KAMER TAKVM) gelitirilmitir.
Hz. merden itibaren Mslmanlarca kullanlmaya Roma mparatoru Julius Cesar ve Papa XIII. Gregorius
baland. tarafndan dzenlenerek gnmzdeki eklini alm-
Hz. Muhammed ( S.A.V) in Mekkeden Medineye tr.
622 ylnda yapt Hicret esas alnarak oluturuldu. Balang olarak (Milat) Hz. sann doum gn kabul
edilmitir.
HSEYN GNDZ
5
 Miladi Takvim 1 Ocak 1926'dan itibaren Trkiyede de HKYEC TARH YAZICILII
kullanlmaya balanmtr.
Tarih biliminin balangc saylr.
Yarg: Takvimler, insanlarn ekonomik, siyasi ve sosyal
M.. V.yyda Eski Yunanistanda ortaya kan bir
faaliyetlerini bir dzen ierisinde yrtebilmeleri ama-
yazclk eklidir. lk tarihi eserler bu tarzda yazlmtr.
cyla oluturulup kullanlmtr.
Fazla bilgi vermeyi amalamaz.
Trklerin tarih boyunca kullanm olduklar aadaki
takvimlerden hangisi yukardaki yarg kapsam dnda Olaylar daha ok destans ve hikyemsi tarzda verilir.
kalr?
Genellikle yer ve zaman belirtilir.
A)Hicri Takvim
Neden Sonu ilikisine yer vermez
B) On iki Hayvanl Takvim
Olaylar arasnda yorum yapmaz. Olaylar hakkndaki
C) Celali Takvim btn bilgiler kronolojik olarak olduu gibi anlatlr.
D) Rumi Takvim Belgelere dayanmaz. Objektif deildir.
E) Miladi Takvim Gvenilirlii en az olan tarih eklidir.

18.yya kadar Avrupa ve slam dnyas tarihiliinde

TARH YAZICILII
bu tarda eserler kaleme alnmtr.
Tarih yazclnn ortaya kmasnn en nemli nedeni
lk temsilcisi Herodottur. Heredot un yazd Tarih
insanlarn tecrbelerini gelecek nesillere aktarma iste-
(Historia) bu trn ilk rneidir.
idir.
Hititlerdeki Anallar, Rus Kronikleri, Osmanl Vakayina-
Herodotostan nce tarihi olaylarn oluuna ilikin birtakm
meleri bu ihtiyalara rnek gsterilebilir.
listeler, kronoloji cetvelleri ve yllklar dzenlenmi olduu
nsanlarn ihtiya, beklenti, sosyal, siyasal, kltrel ve
halde, tarih biliminin ncs olarak Herodotos gsteril-
ekonomik zelliklerin farkll deiik yazclk ekilleri-
mektedir.
nin ortaya kmasna neden olmutur.
lk tarih kitaplar M V.yzyldan itibaren yazlmaya Herodotosun tarih biliminin ncs olarak kabul edilme-
balanmtr. sinde, aadakilerden en ok hangisinin etkili olduu
Heredot ile balayan tarih yazcl daha sonra deiik savunulabilir?
toplumlarn katksyla gelime gsterdi.
A) Aratrarak ve yansz olmaya alarak yazmas
slam devletlerinde ilk tarih yazcln hikayeci bir
anlatmla yapld. Ancak Taberi, IX. yzylda yazm B) Pek ok tarihi olay bizzat yaam olmas
olduu eserlerinde slam tarih yazcln hikayecilik-
ten kararak aratrc bir tarih zelliine kavuturdu. C) Tarihi olaylarn kimler arasnda ve ne zaman olduunu
XV. yzylda yetien tarihiler ise olaylar tarih felsefe- belirtmesi
si ile anlatmaya baladlar. D) Tarihi olaylar kronolojik sraya gre vermesi
Hititlerde tarih yazcl ile ilgili aadaki bilgilerden E) Olaylarn getii yerleri gezip grmesi
hangisi, tarafsz bir tarih yazcl anlaynn bir gster-
gesidir? (2000-SS)

A) Yllklarn Smer ivi yazs ile yazlmas

B) Yllklarn, krallarn yaptklar iler konusunda bilgi RETC TARH YAZICILII
vermek iin yazlmalar
C) Krallarn, zaferleri kadar yenilgilerini de yllklara yaz- Tarihe mal olmu olay ve kahramanlar esas alnarak
drm olmalar yazlm olan tarih yazcl eklidir.
D) Yllklarn, zellikle nl krallarn dnemlerini iermesi Olaylarn kahramanlarn n plana karr.
E) Yllklarn edebi dille yazlm olmalar
( 1998 / SS ) Topluma t vererek ders alnmas amalanr. Tarih
tekerrrden ibarettir. mant n plandadr.

Yalnzca baarlara yer verir.

HSEYN GNDZ
6
 Ahlaki ve milli duygular retme ve gelitirme amacn
gder.
19.yya kadar kullanlan bir yazclk eklidir.
Yer ve zaman belirtirse de neden -sonu ilikisine nem
vermez
lk temsilcisi Tukididestir. Tukidides in Pelopponnes
Savalarnn Tarihi adl eseri bu trn ilk rneidir.
Herodot olaylar yk eklinde verirken Tukidides ise
olaylar siyas adan ele alr.
KRONK TARH YAZICILII
Olaylar olu srasna gre inceler.
Yoruma yer vermez
Neden sonu ilikisi zerinde durmaz
Rus kronikleri ve Hitit Anallar bu tarzdadr.
SOSYAL TARH YAZICILII
retici tarih yazclnn duygusal ynlerine yer
vermeyen eklidir.
Olaylar sosyal, siyasal, kltrel adan ayrntlara
girmeden ele alr.
Toplumlarn her trl faaliyetlerini inceler
BLMSEL TARH YAZICILII
Olaylar yer ve zamana gre neden-sonu ilikisi
ierisinde inceler.
Objektif yorumlar yapmas en nemli zelliidir.
Olaylar olutuu dnemin artlarna gre aklar.
Olayda etkisi olan btn nedenler, gnmzdeki teknik
gelimelerden de yararlanlarak aratrlr.
Gnmzde bu yazm tr kullanlmaktadr.
HSEYN GNDZ
7
TRKLERDE TARH YAZICILII
OSMANLILARDA TARH YAZICILII
Osmanl Devletinde tarih yazcl, devlet politikas
dorultusunda yneticilerin hayatlar, baarlar, siyasi
ve askeri olaylarn anlatlmas eklinde bir gelime
gstermitir
Osmanl tarih yazclnn amalar unlardr:
Devletin baarlarnn gelecek nesillere aktarlmak.
Devletin uygulamalarna ynelik, sonradan ortaya
kabilecek iddia ve taleplere kar bir kant olu-
turmak.
Osmanl Devletinde olaylarn kaydn ehnameci ad
verilen grevliler tutard.
ehname: Padiahlarn hayat hikyelerini, seferlerini,
kahramanlklarn destans ekilde manzum olarak
anlatan eserlerdir.
Osmanl Devletinin XVIII. yzyldan itibaren tarih
felsefesi ve yazcl konusunda Avrupadan etkilen-
meye balamas vakanvistii ortaya karmtr. Va-
kanvisler devletin resmi tarihileridir.
Vakayiname: Olaylar olu srasna gre anlatan
eserlerdir. Osmanl Devletinde vakayiname yazmak
devlet tarihisinin (vakanvis) grevidir.
lk Osmanl Vakanvisti Mustafa Naima Efendi, son
vakanvist ise Abdurrahman eref Beydir.
Hoca Sadeddin Efendi, k Paazade, Oru Bey,
Behiti, Peevi, Selaniki, Ahmet Cevdet Paann da
tarih kitaplar vardr.
CUMHURYET DNEM TARH YAZICILII
Cumhuriyet Dneminde yeni tarih anlaynn ortaya
kmasnda Atatrkn byk rol olmutur.
Atatrkn anakkale Cephesinde stlendii grevleri
ieren Arburnu Muharebeleri Raporu adl eserinin ilk
kelimesi tarihtir.
Atatrk, yapt inklaplar halka ve Meclistekilere
anlatmak iin sk sk tarihin tanklna bavurmu ve
bu sayede muhaliflerini ikna etmitir.
Cumhuriyetin ilk yllarnda Trklerin dnya uygarlkla-
rnn geliiminde nemli bir yere sahip olduunu kant-
lamay amalanm bu amala Trk Tarih Kurumu ku-
rulmutur.
 TARHN FAYDALANDII BLM DALLARI

Yer ve klim bilimidir. Corafi blgelerin zellii ve iklimi tarihi olaylarn deerlendirilmesin-
de etkilidir. Tarihi olaylar zerinde birebir etkili olan tek bilimdir.
CORAFYA
rnek: Fenike ve Yunanllarn deniz ticareti yapmalarnn en nemli nedeni tarma elverili
alanlarn azl, denize kylar olan blgelerde kurulmalar ve lkelerin dalk olmas nemli
etkendir.

KRONOLOJ Takvim ve Zaman bilimidir. Tarihi olaylarn olu srasn verir.

Kaz bilimidir. Toprak ve sualtnda yaplan kazlarda elde edilen bulgu ve belgelerle tarihe
yardmc olur. zellikle Tarih ncesi dnemlerin aydnlatlmasnda arkeoloji biliminden yarar-
ARKEOLOJ
lanlmaktadr.

Yaz bilimidir. Eski yazlarn okunmasn ve incelenmesini salayarak tarih bilimine yardmc
olmaktadr.
PALEORAFYA
rnek: Smer ivi yazs, Uygur Alfabesi, Msr Hiyeroglifleri gibi

Kitabe ve yaztlar bilimi. Kitabelerin, ant talarnn ve mezarlarn incelenmesini salayarak

tarih bilimine yardmc olmaktadr.
EPGRAFYA

Irk bilimi. nsan rklarnn snflandrlmasnda, rklarn geliiminin ve kltrlenin incelenme-

sinde aratrmalar yaparak tarih bilimine yardmc olmaktadr.
ANTROPOLOJ

Dil bilimi. Dnyada var olmu veya var olan dilleri inceler. Diller arasndaki akrabalk balar-
nn incelenmesini salayarak tarih bilimine yardmc olmaktadr.
FLOLOJ

NMZMATK Meskkt olarak ta bilinir. Paralar inceler. Paralar sayesinde ekonomik yap, hkmdarlarn
sras, basm yeri ve yl gibi konularda tarihe yardmc olur.

SCLOGRAF Mhr bilimi

HERALDK Arma bilimi

ONOMASTK zel adlar bilimi

ETNOGRAFYA Folklor-Kltr bilimi

DPLOMATK Siyaset Bilimi. Bar, antlama, ferman, berat gibi eserleri inceleyerek tarihe yardmc olur.

TOPONOM Yer adlar bilimi

STATSTK Veri toplayarak ortaya karlan istatistikler sonularn incelenmesini salayarak tarih bilimi-
ne yardmc olmaktadr.

ECERE Devletlerin tarihinde etkili olan kiilerin soy gemilerini aratrr.

HSEYN GNDZ
8
 "Asya ve Avrupa ktalarn stanbul Boaz altndan birle- I. Olaylarn kaynaklara dayandrlmas
tirecek olan Marmaray kazsnda Bizans mparatorlu- II. Olaylarn genelleme yaplarak deerlendirilmesi
u'ndan kalma ,Theodosius Liman'na ait kalntlar ve
yzlerce insan iskeleti bulunmutur." III. Olaylar arasnda sebep-sonu ilikisi kurulmas

Buna gre bu bilgilere aadaki tarihe yardmc bilim IV. Aratrmalarda anket yaparak sonuca ulamann
dallarndan hangilerinden yararlanlarak ulald savu- salanmas
nulabilir?
durumlarndan hangileri "bilimsel tarih" anlayna ters
I)Arkeoloji der?

II)Nmizmatik A) Yalnz III B) Yalnz IV C) I ve III

III)Antropoloji D) II ve IV E) III ve IV

A)Yalnz II B)Yalnz III C)III ve II D)I ve III E) Yalnz I Alntdr.

zge Akademi
BOLUK DOLDURMA 1

1-Herhangi bir olayn ortaya kmasnda veya ispat edil-

Kayseri yaknlarndaki Kltepede yaplan kazlarda, Asur-
lu tccarlara ait karum ad verilen bir pazar yeri ve ivi
yazsyla yazlm ticari ve hukuki ierikli kil tabletler bu-
lunmutur.
mesinde takip edilen yola . denir.
2-Tarih, olaylar objektif olarak ele alp kesin
dayandrmaldr.

Tarih biliminde bu bilgilere, 3-Tarihi olaylar ilikisi ierisinde incelenmeli-

I. paleografi, dir.
II. arkeoloji, 4-Gemite yaam btn insan topluluklarnn siyasal
III. antropoloji yaamndan bahseden, kltr ve uygarlklarn inceleyen
bilimlerinin hangilerinden yararlanlarak ulald sa- tarihe denir.
vunulabilir?
5-Tarihi eserleri dil asndan inceleyip yorumlayarak
A) Yalnz III tarihe yardmc olan bilim dalna . denir.
B) Yalnz I
C) I, II ve III 6-Mezarlar, hykler, naklar, mozaikler .
D) I ve II kaynaktr.
E) Yalnz II 7-Tarih .. icadyla balar.
2011 YGS 8-Olaylar arasnda benzerlikler vardr. Ancak olaylar
. etmez.
Tarihi bir evrede yaplan kaz almalar srasnda Pa- 9-Tarih aratrmalarnda ..ve ..
leorafya uzmanlarna da ihtiya duyulmas; metodu kullanlmaz.
I. Blgedeki toplumsal yaamn tarih ncesi devirlerle 10-lk tarih yazm eidi .. Tarihtir.
snrl olduu
11-Zor dnemlerde toplumun kendine gvenini artrma
II. Baka topluluklarla iliki kurulduu amacyla yazlan tarih eidine
III. Tarih devirlerine geildii Tarih denir.
yarglarndan hangilerini dorular? 12-Zaman ierisinde birikimler sonucu meydana gelen
A) Yalnz I B) Yalnz III C) Yalnz III yeni durumlara ..denir.

D) II ve III E) I, II ve III 13-Aylarn, rakamlarla ifade edildii takvim dir.

14-Romallar, Msrdan aldklar Gne takvimini

HSEYN GNDZ . Takvimi olarak dzenlemilerdir.
9 .
 DEVRLER Buzul ann etkisi ile gebe hayat buna bal
olarak ta avclk ve toplayclk temel geim kaynakla-
TARH NCES DEVRLER rdr. Yabani sebze, meyve ve bitki kkleri ile avladk-
GENEL ZELLKLER lar hayvanlarn etlerinden faydalanmlardr.

Yaznn kullanlmad dnemlerdir.

Daha ok Arkeolojik ve Antropolojik kalntlardan Alet yapm yoktur. Avclkta ta ve kemik gibi sivri
yararlanlr. cisimler kullanlmtr.

Tarih ncesi devirleri kesin olarak birbirinden ayrmak Alet yapmnn olmamas bilgi birikiminin olmadn
mmkn deildir. gstermektedir.

Tarih ncesi devirler insanolunun kulland ara ve

gerelere gre dnemlere ayrlmtr. lkel sr dnemdir. nsanlar kk gruplar halinde
yaamaktadr.
Ta devrini kendi arasnda ayrrken taa yaplan
ilemler gz nnde bulundurulur.

Maden devri blmlere ayrlrken aletlerin yap-

mnda kullanlan madenler esas alnr. lk sanat rn saylan maara resimleri ( hayvan ve
av resimleri )bu dnemde ortaya kmt
Tarih ncesi devirler tm blgelerde ayn anda ve ayn
Dneme ait nemli merkezler:
sra ile yaanmamtr.
DNYADA TRKYEDE
Tarih ncesi devirleri sras ile yaayan tek uygarlk spanya Alfamira Maaras stanbul Yarm Burgaz
Msr Uygarldr. Fransa Lask Maaras Maaras
Antalya Karain, Beldibi ve
Bu dnemde insanolunun kulland malzemeler Belba Maaralar
srasyla: Ta, Toprak ve Madendir. Not: stanbul Yarm Burgaz
Anadoludaki en eski yerle-
Gler, blgedeki insanlarn ihtiyalar, yeralt
im yeridir.
kaynaklar ve dier toplumlarla iletiimleri toplumlarn
yaadklar devirlerin farkl olmasnn en nemli neden-
leridir. ORTA TA AI ( MEZOLTK YONTMA TA DNEM)

Paleorafya, Filoloji, Heraldik, Sicilografi, Diplomatik, Buzul a bu dnemin sonlarna kadar devam etmitir
Nmizmatik, Epigrafya gibi yazya dayal bilim dallar bu
dnemlerin aydnlatlmasnda kullanlmaz.

Tarih ncesi devirlerde insan ve toplumlararas

etkileim zayftr.

Tarih ncesi devirlerde kesinliin olmamas nedeniyle

bu dnemlere karanlk devirler de denir.

Bu dnemde icatlarn ortaya kmasndaki en nemli

etken insan ihtiyalardr.

TA DEVRLER

ESK TA DEVR ( KABATA PALEOLTK DNEM)

nsanlk tarihinin en uzun dnemidir.

Bu dnemde buzul a yaand iin insanlar doaya
bal yaamtr. Maara, aa kovuklar ve kaya s-
naklarnda temel yerleim yerleridir.

HSEYN GNDZ
 lk defa MKROLT ad verilen akmaktandan yaplm
kk aletler bu dnemde yaplmtr.
Dil kavram gelimemitir
lk defa alet retimi sz konusudur. ay ta, akmakta
ve kemiklerden gibi malzemeler kullanlarak savunma
amal bak, el baltalar gibi aletler yaplmtr.
Bu dnemde de maara resimleri eski ta andaki
yaplmsa da resimlerdeki hayvan figrleri yerini insana
brakmtr.
lk dinlerin en eskisi saylan Totemizm bu dnemde
ortaya kmtr.
nsanlar bu dnemde byk gruplar halinde yaamlarsa
da toplumsal etkileim sz konusu deildir. Yontma Ta
devrinde etkili olan klan ad verilen kan bana dayal ilk
insan topluluklar olutu.
Giyimde hayvan postlar ve bitki yapraklarndan
faydalanmlardr.
Dnemin sonlarna doru ate kontrol altna alnmtr.
Dneme ait nemli merkezler:
DNYADA TRKYEDE
Tacikistandaki Antalya - Karain, Beldibi ve
Kuldara blgesi Belba maaralar,
dnyada Mezolitik Gaziantep: Dlk,
dneme giren ilk Samsun: Tekkeky,
yerdir. Ankara: Macunay,
Adyaman: Palanl Maaras,
Isparta: Kapal n Maaras;
YEN TA DEVR ( CLALI TA, NEOLTK DNEM):
Ta devrinin en ksa sren dnemidir.
Dnyada yeni ta ana ilk giren blge n Asyadr.
Orta ta ann sonu yeni ta ann balarnda buzul
a sona erdii iin insanlar maara, kaya snaklar vb.
yerlerinden karak rmak, nehir ve gl kenarlarna
yerlemeye balamlardr.
lk defa kyler kurularak yerleik hayata geildi. Yerleik
hayata geilmesi dil kavramnn gelimesine neden
olmutur.
HSEYN GNDZ
Atein yardm ile ilk defa seramik faaliyetleri balad.
Yaplan kaplar, anak mlek ve vazolar daha ok el-
de edilen rnleri saklamak iindir
Keten, kenevir gibi bitki liflerinden elbiseler yapld-
ndan dokumaclk faaliyetleri ilk defa bu dnemde
balad.
Avclk ve toplayclktan reticilie geildi. Toprak
ilenerek tarmsal faaliyetler yapld. Buday, arpa,
bakla, dar gibi rnleri yetitirmeye balayan insan-
lar, retici konumuna gemitir. Saban topran i-
lenmesinde en byk yardmc ara olmutur.
htiya fazlas retimin ortaya kmas ile ticaret
balamtr. lk ticari faaliyetler takas usulne dayana-
rak yaplmtr. Tekerlein icat edilmesi ile ticari hayat
hzlanmtr
lk defa hayvanlar evcilletirildi. lk evcilletirilen
hayvanlar; kpek, koyun, kei, at ve srdr.
Toplumsal i blm ortaya karak szl hukuk
kurallar ve meslekler ortaya kt.
zel mlkiyet kavram ortaya kt. Menhir ve Dolmen
ad verilen ant mezarlar bu dnemde yaplmaya ba-
land
DNEME AT NEML MERKEZLER:
Konya: atalhyk (Dnyann ilk ehir yerlekesi kabul
edilmektedir)
Malatya: Cafer hyk
Diyarbakr: ayn (Dnyann ilk retim merkezi ve
ky yerlekesi kabul edilmektedir.)
Gaziantep: Saka gz
Tarsus: Gzlk kule
Dolmen : Uzunca ve kaba talarn yan yana dizilip zeri-
ne yassca kaba bir tan yerletirilmesiyle oluan antlar.
Tmls : Dolmenlerin toprak ynyla rtlp bir tepe
ekline getirilmi hali.
Hyk : Tmlslere Anadoluda verilen ad
Kurgan : Tmlslere Trkistanda verilen isim
Menhir : Bir izgi veya daire etrafnda kabaca dikilmi
yksek talardan oluan antlar.
 MADEN DEVRLER
BAKIR DEVR
Maden devirleri ierisinde en uzun sren dnemdir.
Ta devri ile maden devri arasndaki gei dnemi
olarak ta kabul edilebilir.
lk defa n kltrler bu dnemde ortaya kt.
Bakrdan yaplm ok ular, kama, balta, bak gibi
aletlerin yannda, bilezik, gerdanlk gibi eitli ss eya-
lar da kullanlmtr.
lemesi kolay olduu iin ilk kullanlan madenler bakr,
altn ve gmtr.
lk defa heykelcikler yaplmtr.
Bu dnemde Anadoluda savunma amal kale surlar
yaplmtr.
orum Alacahyk; Denizli Beycesultan, anakkale
Kum tepe ve Truva; Samsun kiz tepe bu dneme ait
nemli yerleim yerleridir.
TUN DEVR ( KALAY DNEM)
Kalay ile bakrn karmndan elde edilen tun
sayesinde daha sert ve dayankl aletler yaplmtr.
lk defa devlet dncesi bu dnemde ortaya kmtr.
Smer, Akad, Asur, Babil ve Msr gibi devletler bu
dnemde kuruldu.
lk defa at arabalar bu dnemde icat edildi.
Yaz bu dnemde Anadoluya Asurlu tccarlarca
getirildi. lk yazl belgeler Kayseri civarndaki Kltepe
(Kani)'de bulunan ticari ve hukuki tabletlerdir. Bu
tabletler ivi yazs ile yazlmtr.
NOT: Anadolu demir devrini yaamadan tarihi devirlere
gemitir.
DEMR DEVR
Maden Devrinin son aamasdr.
Bu dneme ait damgalar zel mlkiyet kavramnn
yaygn olduunu gstermektedir.
retim ve silah teknolojisi gelimitir.
Babil Kral Hammurabi tarafndan ilk merkezi krallk
kurulmutur.
HSEYN GNDZ
TARH DEVRLER:
Yaznn bulunmasyla balar ve gnmze kadar devam
eder.
Tarih ile yaz arasndaki iliki : Tarih, yaz ile balar.
yazdan nceki devirler hakknda salkl bilgi edinmek
zor olduundan, bu dnemlere Tarih ncesi Devirler
(Prehistorik Devirler) veya Karanlk alar denir.
Yaz : Toplumlar ilk olarak resim yazs kullanmlardr.
lk yazy Smerler bulmutur.(ivi Yazs)
Bugn kullandmz alfabeyi, ilk olarak Fenikeliler
kullanm, onlardan Yunanllar ve Romallar alarak
gelitirmiler ve bylelikle LATN alfabesi ortaya km-
tr.
Yaz, Anadoluya ilk olarak Asurlular tarafndan Tun
devrinde getirilmitir.
Trk Tarihinin ilk yazl eserleri GKTRK(ORHUN)
KTABELERDR.
TARH DEVRLER:
A. LKA (Eskia):
M 3500lerde Smerler in yazy bulmas ile balar,
476da Bat Romann yklyla sona erer.
nceleri ehir devletleri halindeki siyasi yap, sonra-
dan Eski Yunan siteleri hari,merkezi krallklara dn-
mtr.
aa ok tanrl dinler egemendir. Ancak istisna olarak,
branilerde tek tanrl din ilk kez grld ise de Musevilik
bir dnya dini olamamtr. Hristiyanlk da, bu dnemde
ortaya kmtr.
zellikle Akdeniz Havzasnda canl bir ticaret ekonomisi
grlmtr, bunun temel nedeni koloniciliktir.
Kleci ve snfl toplum yaps aa egemen olmutur.
Tarih alan iinde en uzun yaanan dnemdir.
an iinde, sann doumu takvime balang olarak
kabul edilir, sann doumu ile M dnem sona erer, MS
dnem balar, ilkan iinde hem M hem de MS
dnemler yaanmtr
B. ORTAA:
MS 476 da Bat Romann yklmasyla balar, 1453
stanbul un Fethi ile sona erer.
Merkezi krallklar gcn Kavimler G sonunda
yitirdiinden, siyasi yapda Feodalite aa egemen
olmutur.
Tek tanrl dinler egemendir. Bu nedenle Ortaa da,
bilimsel ve kltrel gelime ya-valar.
Tek retim arac ve zenginliin simgesi topraktr. Geri,
kapal ve topraa baml bir ekonomik yap grlr.
Akdeniz havzas, ticari etkinliini yitirir.
Kleci toplum yaps sarslr, snfl toplum yaps devam
eder.
C. YENA:
1453te stanbulun Fethi ile balar, 1789 Fransz htilali
ile sona erer.
stanbulun Fethinde kullanlan tahrip gc yksek
toplar, merkezi krallar tarafndan kullanlm, Feodalite
yklrken, merkezi krallklar yeniden glenmitir.
Corafi Keifler sonunda ise baz merkezi krallklar
Smrge imparatorluuna dnmtr.
Tek tanrl dinler aa egemen olmasna ramen, toplum
zerindeki etkinliklerini yitirmeye balamlardr.
zellikle Corafi Keifler den sonra, canl bir ticaret
ekonomisi grlr.
Rnesans Hareketleri sonunda snfl toplum yaps da
bozulmaya balar.
D. YAKINA:
1789da Fransz ihtilali ile balar gnmze kadar devam
eder
Siyasi yapya, Demokrasi egemendir. zellikle Fransz
htilalinden sonra din devleti, Dnya devletine dnr.
Ulusuluk akm glenir.
Tek tanrl dinler aa egemen olmasna ramen, toplum
zerindeki etkinliklerini yitirir ve zellikle Fransz htila-
linden sonra , laik devlet ve laik toplum dzeni kurulur.
Fransz ihtilalinin getirdii ilkeler sonucu, snfl toplum
yaps ortadan kalkar.
Sanayi Devrimi, hammadde ve pazar gereksinimini
artrr.
Smrge mcadelesi hzlanr.
Dikkat : Zaman alara blmek yapay bir blme ilemi-
dir. renimi kolaylatrmak amac tar.
HSEYN GNDZ
rnein: stanbulun fethi, Avrupa ve Asyay etkileyen
nemli bir tarihi olaydr. Ancak bu olay,
o srada Amerika ve Afrika ktasnda yaayan insanlar
dorudan etkilememitir.
Msr ve Mezopotamyadaki insanlar yazy kullanrlar-
ken, dnyann dier blgelerindeki insanlar ancak
yzlerce yl sonra yazy kullanmlardr.
alarn balang-biti tarihleri nasl tespit edilmitir?
Tarihin zamana gre tasnifinde en nemli ayrm alara
ayrarak incelemedir. alarn balang ve bitim tarih-
leri belirlenirken toplumlarn geni apta etkilendii
tarihi olaylar esas alnmtr.
Tarihi devirler konusu alntdr.
Diyarbakr yaknlarnda bulunan ayn yerleim yeri-
ne ait aadaki bilgilerden hangisinin, erken dnem-
lerde bile malzemelerin yer deitirdiine ve olas bir
ticaretin varlna kant olduu savunulabilir?
A) Av etkinliklerinde evcilletirilmi kpeklerin kullanl-
mas
B) Tarmsal etkinliklerde deirmen talar ve oraklarn
kullanlmas
C) Kolye yapmnda eitli renklerde ta boncuklarla de-
niz kabuklarnn kullanlmas
D) Girileri atda olan tahl ambarlarnn bulunmas
E) M 7000 ylna tarihlenen en eski dokuma parasnn
bulunmas
(2012-YGS)
Aadakilerden hangisinin Cilal Ta Devrini Yontma
Ta Devrinden ayran zelliklerden biri olduu savunu-
lamaz?
A) Kylerin kurulmas
B) Tarmla uralmas
C) Ara ve gere yaplmas
D) Dokumacln balamas
E) Hayvanlann evcilletirilmesi
(2010-YGS)
Akabat yaknlarnda Anavdaki bir kurganda yaplan
kazda en alt katta evleri kerpiten yaplm bir ky
bulunmutur. kan eyalar arasnda el deirmenleri ve
evlerde kmr haline gelmi buday ve arpa taneleri,
yine ayn katta zerleri boyanm ve ekillerle sslen-
mi kilden yaplma mlekler, insan ve hayvan heykel-
leri kmtr.
Bu durumla ilgili olarak aadakilerden hangi-
si sylenemez?
A) Sanatla urald
B) Bir yerleim alan olduu
C) Tahl rnlerinin tannd
D) Topluluk halinde yaanld
E) retim gerelerinin ortak kullanld
(2008-SS Sos-1)
Tarih ncesinde yaayan insanlarn nce ta, sonra
toprak, daha sonra madenden yararlanmalar aa-
dakilerden hangisini gsterir?
A) nsanlarn bilgi birikiminin giderek arttn
B) Yaayan insan saysnda art olduunu
C) nsanlarn farkl ortamlarda, dank halde yaadkla-
rn
D) Ta, toprak ve madenin kullanlma srelerinin ayn
olduunu
E) Baz malzemelerin doada ok az bulunduunu
(2006-SS Sos-1)
Eski bir yerleim yerinde yaplan kazda M.. 3000TI
yllara ait kltrel kalnt katlaryla M.. 2000li yllara alt
kltrel kalnt katlar arasnda youn kltrel kalntlar
bulunmu, ayrca ayn yerleim yerinde M.. 2000li
yllarn balarna ait, topraktan yaplm yeni baz bulun-
tular karlmtr.
Bu durum aadakilerden hangisine bir kant olabilir?
A) Blgenin uzun sren saldrlar nedeniyle terk edildii-
ne
B) Gnmzden drt-be bin yl nce blgede yerleim
olduuna
C) Blgede kkl iklim deiiklikleri olduuna
D) Blgede yaayanlarn metali tanmadna
E) Kltrel kalntlarn ayn toplulua ait olduuna
(2005-SS)
HSEYN GNDZ
Kazlarda ortaya karlan eski yerleim yerlerinin pek
ounda yiyecek piirme ve saklama kaplar, giysiler,
silahlar gibi eyalara rastlanmaktadr.
Bu durum aadakilerden hangisine bir kant olabilir?
A) Ara ve gerelerin paylalmasna nem verildiine
B) Topluluklar arasnda ticaret yapldna
C) nsan gereksinimlerinin birbirine benzediine
D) Uygarlk dzeyinin toplumdan topluma deitiine
E) nsanlar arasnda barn egemen olduuna
(2001-SS)
Kalkolitik ada Anadoluda avclk nemini kaybetmi,
tarm ncelik kazanmtr.
Bu bilgiye dayanarak kalkolitik a ile ilgili aadaki yar-
glardan hangisine varlabilir?
A) Verimli topraklara g edilmitir.
B) Yerleik hayata geilmemitir.
G) nsanlarn yaants deimitir.
D) Hayvanclk yaplmamtr.
E) Tketim retimden ok olmutur.
(1996-SS)
Cilal Ta Devrinde, yiyecek olarak kullanlmak zere eitli
bitkiler yetitirilmeye balanm, su kylarnda birbirine
bitiik baheli evler yaplm, talardan yaplm alet ve
silahlar daha kesici hale getirilmi, bitki liflerinden giysiler,
yiyecekleri saklamak iin topraktan anak mlek yaplm-
tr.
Bu aklamada, Cilal Ta Devrinde aadakilerden han-
gisinin gereklemi olduunu gsteren bir kant yoktur?
A) Yerleik hayata geilmesi
B) Topraktan eya yaplmas
C) Kullanlan silahlarn gelitirilmesi
D) Tarm retimine geilmesi
E) Yaznn bulunmas
(1991-SS)
 Maden Devri insanlar, nce bakr, sonra tun, daha Tarih ncesi devirleri inceleyen bir tarihi en
sonra da demir devrini yaamlardr. Devirlerin bu ok aadaki bilimlerin hangisinden yararlanr?
sraya gre yaanmas aada-kilerden hangisinin bir
gstergesidir? A) Sosyoloji

A) klim koullarnn deitiinin B) Arkeoloji

B) Giderek daha dayankl aralarn yapldnn C) Corafya

C) nsanlarn dank halde yaadnn D) Kronoloji

D) Madenlerin ayn zamanda bulunduunun E) Olaylar arasnda iliki kurma

E) Yaznn ge bulunduunun (1988-YS)

(1997-YS)

Tarihi alara ayrmann amac aadakilerden hangi- nsan topluluklarn ve toplumlar arasnda gemite
siyle aklanabilir? meydana gelen olaylar, yer gstererek inceleyen ve bu
A) Tarihe yardmc bilimlerden yararlanlmasn sala- olaylar arasndaki neden-sonu ilikilerini kaynaklara
makla dayanarak aratran bilim dalna Tarih denir.

B) ktisadi faaliyetlerin geliimini kontrol etmekle Bu tanmda Tarih Biliminin hangi zellii yoktur?

C) Olaylar snflandrarak renimi kolaylatrmakla A) Eski devirleri aydnlatmas

D) Dnemin koullarn yarglamakla B) Kronolojiye yer vermesi

E) Toplumlarn coraf koullarn belirlemekle C) Olaylarn analizini yapmas

(1993-YS; D) Belgelerden yararlanmas

E) Olaylarn getii yeri belirtmesi

(1992-YS)
Yeni Ta (Cilal Ta) Devri yerleim alanlarndan biri olan
Konya atalhykn, insanlk tarihi asndan, ayn devre
Tarih ncesinde yaayan insanlar eya ve alet yapmn-
ait ayn yerleim alanndan farkl olan zellii aadaki-
da aadaki maddelerden hangi srayla yararlanmaya lerden hangisidir?
balamlardr?
A) Yerleik hayata geilmesi
A) Toprak-Ta-Maden
B) Bakrdan yaplm ss eyalarna rastlanlmas
B) Toprak-Maden-Ta
C) Heykelciklerin bulunmas
C) Ta-Maden-Toprak
D) lk ehir yerlemesi olarak kabul edilmesi
D) Ta-Toprak-Maden
E) Hayvanlarn evcilletirildiini gsteren buluntulara rast-
E) Maden-Ta-Toprak lanlmas
(1992-YS)
(1998-YS)

HSEYN GNDZ
 NTE :2 UYGARLIKLARIN DOUU VE LKA UGARLIKLARI
MEZOPOTAMYA UYGARLIKLARI
Kelime olarak ki Nehir Aras anlamna gelen Mezopotam-
ya Frat ve Dicle nehirleri arasnda bulunan topraklara
verilen genel isimdir.
Mezopotamyann;
Verimli topraklara sahip olmas
Ticaret yollar zerinde bulunmas
Uygun iklimi
Etrafnda doal koruyucularla evrili olmamas (da, l,
deniz)
Blgenin srekli istilalara uramasna ve farkl kl-
trlerin devlet kurmasna neden olmutur.
Mezopotamya medeniyeti ilka medeniyetleri ierisinde
Msr medeniyeti ile birlikte ana kaynak medeniyet olarak
kabul edilir. Mezopotamya Medeniyeti; Yunan, Helen,
Anadolu ve Msr medeniyetlerini sosyal, siyasal, kltrel
ve dini alanlarda etkilemitir.
Mezopotamya medeniyetinde ta malzemenin az olmas
gnmze nemli eserlerin gelmesini engellemitir.
Kerpi arlkl eserler zaman iinde yok olmulardr.
Mezopotamya medeniyetini Smerler balatmtr.
Mezopotamya medeniyetleri
SMERLER
M. 4000lerde Orta Asyadan blgeye gelerek
yerletiler. 18ibyk toplam 35 kadar ehir ve kasaba
kurarak yaamlardr.
HSEYN GNDZ
Blgeye gelen Smerler bataklk alanlar kurutmu,
sulama kanallar aarak tarm yapacak geni araziler
elde etmilerdir.
Zigurat ad verilen tapnaklarnn etrafnda M.
3000lerde ilk ehir devletlerini kurdular. Baz nemli
ehir devletleri unlardr: Ki, Laga, Eridu, Nippur, Ur,
Uruk nemli site devletleridir.
Smerler ehir devletleri arasnda siyasi birliin
kurulamamas yklmalarndaki en nemli etkendir.
ehir devletleri siyasi birliin olamadnn en nemli
kantdr. Smerler,Fenikeliler,onyallar ve Eski Yunan
Uygarlnda ehir devletleri hakimdir.
Smer site devletleri dnya tarihindeki ilk siyasal ve
dinsel rgtlenme zelliine sahiptirler.
ehir devlet: Bir blgenin yalnzca bir ehrin kontrolnde
olmasdr
ehir devletlerinin genel zellikleri unlardr:
birlik yoktur. Merkezi otoriteden yoksundur.
-
lar yaanr
YNETM
Smerlerde ehir devletlerinin banda PATES veya
ENS ad verilen rahip krallar bulunmaktadr.
Bir patesi birka ehri himayesine alrsa LUGAL; btn
Smer lkesini himayesi altna alrsa LUGAL KALMA
nvann alrd.
Patesiler ayn zamanda Barahip, Bakomutan ve Ba
yarg grevlerini de stlenmilerdir.
Patesilerin barahip grevini stlenmeleri Smerler-
de Teokratik ( Dini) devlet yapsnn olduunu gste-
rir.
 Patesilere ynetimde Aksakalllar Meclisi olarak ta
bilinen UNKEN ad verilen mecliste Patesilere yardmc
olmaktadrlar. Kentlerde nemli derecede yetkilerle
donatlm halk meclisleri ve yallar kurulu vard. Bun-
lar, kral seerler, sava ve bara karar verirler, adaleti
salarlar, tapnan ilerinin yrtlmesindeki sorunla-
r zerler ve halk ile olan iletiimi idare ederlerdi.
ORDU
Mezopotamya sk sk istilalara urad iin burada
yaayan devletler gl ordular kurmulardr.
Smerlerde kleler hari eli silah tutan her erkek asker
saylrd.
Ordu, yaya ve araballardan oluurdu. Tuntan yaplan
silahlar kullanmlardr.
Tarihte ilk defa sava arabalarn Smerler kullanm-
lardr. Arabalar eeklerce ekilmitir
HUKUK
Ur sitesi kral Urgakina rahiplerin smrsne ve
klelie kar tarihte bilinen lk htilali yapt.
Urina slalesinin halka yapt zulmleri engelleyen
Urgakina dnya tarihinde bilinen ilk yazl kanunlar
yapmtr.(M.. 4300)
Urgakina kanunlar fidye ve bedel esasna dayanmak-
tadr. Bu kanunlar ayn zamanda ilk sosyal reform ve
ilk mlkiyet hakk gibi konular iermesi bakmndan da
nemlidir.
Urgakina kanunlar ile din adamlarnn halk zerindeki
basklar da son bulmutur.
Urgakina Kanunlar daha sonra Ur namu ve Gudea
tarafndan gelitirilmitir.
bu benzetmeden almtr. ivi yazs, 1802'de Alman
bilgini Grtefend tarafndan zlmtr
Smerlerde olduka gelimi bir edebiyat anlay
vardr.
Dnyann ilk yazl edebi rnleri olan Glgam,
Yaratl ve Tufan destanlar Smer edebiyatnn en
nemli rnekleri saylmaktadr.
TOPLUMSAL VE EKONOMK YAPI
Smerlerde halk; hrler, korunanlar ve kleler olmak
zere ksma ayrlmtr.
Topraklarn byk ounluu kral ve tapnaklara aittir.
Para gelimedii iin vergiler mal zerinden verilmek-
tedir. Tapnaklara getirilen mal ve hayvanlarn kayt
ilemleri zaman ierisinde yaz ve matematiin ortaya
kmasna da neden olacaktr.
Temel geim kayna tarmdr. Tarm gelitirmek iin
su kanallar ve bentler ina etmilerdir.
Smerde aile messesesi, evlenecek erkein kzn
babasna iki tarafn anlat bir mebla vermesiyle
balyor ve bu szleme, tabletlere yazlarak resmi
hale getiriliyordu,
Genellikle tek elilik hkimdir.
DN HAYAT
ok tanrl dinsel inan sistemleri mevcuttur. Ahiret
inanlar yoktur.
Balca nemli tanr ve tanralar:
Anu veya An: Gk tanrs,
Enlil: Hava tanrs, tanrlarn babas, Enki: Bilgelik tanrs

Nimmah (Ninhursag): ana-tanra Nanna (Sin): Ay tan-

Urgakina ve Ur namu Kanunlar nedeniyle Smerler rs.
dnya tarihinin ilk hukuk devleti saylr.
Ecem (Kueen) : Kralie Soylular tanras. nanna (tar):
YAZI VE EDEBYAT Ak ve Bereket Tanras
M 3000 de ivi yazsn bularak tarihi alar balattlar.
Bundan dolay Smerler dnyada tarihi devirlere ilk
giren millet olarak kabul edilmektedirler.

Tapnaklara getirilen rnleri kaydetmek amacyla ilk

defa rahipler tarafndan ivi yazs kullanlmtr

ivi yazs, ucu sivri ve keli bir kalemle yumuak kil

tabletlerinin zerine bastrlarak yazld iin iaretler-
deki izgiler arkeologlarca iviye benzetilmi ve adn da

HSEYN GNDZ
 Smerler ilahlarnn her birini tanr manasna ge-
len dingir kelimesiyle anyorlard.
Smer tapnaklarna Zigurat ad verilmektedir. Bunlar
gzlemevi ve souk hava deposu olarak kullanrlard.
Ayn zamanda bu tapnaklar okul olarak ta kullanlrd.
Ziguratlar ayn zamanda Dnyann ilkokul rgtlenme-
sidir.
Smerlerde ayrca;
Dnya tarihinde ilk defa ay yl esasl takvimi icat ettiler.
Drt ilemi 60 tabanl say sistemini, bir saatin 60
dakika, bir dakikann 60 saniye, bir haftay 7 gn olarak
hesaplamlardr. Daireyi 360 a blmlerdir. Uzunluk
ve arlk llerini buldular.
Gne saatini icat ettiler.
Smerlerin kullanm olduklar Trke kelimelerden
dolay Trk olduklarn iddia eden aratrmaclar da
mevcuttur.
Smerlere Akad Kral Sargon son vermitir
I. M 3000: Smerler ivi yazsn kullanmlardr. nemli eserdir.
II. M 1280 : Hititlilerle Msrllar arasnda Kade Ant-
lamas yaplmtr.
III. M 700 : Lidyallar ticaret hayatnda para kullan-
mlardr.
Bu olayn ortak yn nedir ?
A) Meydana geldikleri dnemlerdeki toplum yapsn
yanstmalar
B) Bu tr olaylarn ilk rnekleri olmalar
C) Oluumlarnda birbirlerinden etkilenmeleri
D) Uluslar aras ilikileri iermeleri
E) Uluslar aras etkileimleri hzlandrmalar
( 1982 / SS )
"Smerler tanrlarndan uzun sre yaamak yoksul d-
memek ve hasta olmamak gibi isteklerde bulunurlard."
Yukardaki aklamaya gre Smerlerin tanr ve yaam
anlaylaryla ilgili olarak;
I- steklerinin yaam standardna ynelik olduu
II- Sadece yeler Linkleri ve Resimleri Grebilir sorunla-
rna nem verdikleri
III-Tanrlarn insan eklinde yorumladklar yarglarndan
hangilerine varlabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II D) II ve III
HSEYN GNDZ
AKADLAR
Sami kkenli olan Akadlar Arap yarmadasndan
gelerek blgeye hkim oldular.
Devletin kurucusu Sargon; bakenti ise Agade ehridir.
Ki ehrinin saraynda kral Ur-Zababa'nn ba muhase-
becisi olan Sargon, M 2350 ylnda bir savatan yenik
dnen kralna darbe dzenleyerek tahta gemitir.
Kral Sargon dneminde Suriye, Gneydou Anadolu,
Bat ran alp dnya tarihinde ilk imparatorluunu
kurdular.
Kurduklar imparatorluk sayesinde Smer kltrn n
Asyaya yaymlardr.
Dnya tarihindeki ilk dzenli ordu birliklerini kurdular.
Dnya tarihinde Tanr-kral anlayn ilk defa uygulayan
topluluktur. mparator Naramsin kendisini tanr ilan
ederek bu uygulamay balatmtr.
M 2100 de randan gelen Guti saldrlaryla ypranan
devlete Smerler son verdi.
Kral Naram-sinin Zafer Ant gnmze gelen en
Akadca Mezopotamyada en fazla kullanlan gnlk
dildir
ELAMLILAR
Elamllar corafi olarak Mezopotamyada olmamasna
ramen kltr olarak bu blge ierisinde ele alnr.
Mezopotamya medeniyetinin en zayf halkas kabul
edilir.
Bakentleri Sus ehridir.
mlek ve seramik sanatnda ileriydiler
Kendilerine zg bir dil, yaz ve kltre sahiptirler.
Smer egemenliine son vermilerdir
Mezopotamyada Susta bulunan taranm gen, taranm
baklava dilimli motifler ve izgiler ieren seramik anaklara
Akabat yaknlarnda Anav yresinde de rastlanmtr.
Bu bilgiye dayanarak;
I. Buluntular, insanlk tarihiyle ilgili bilgilere ulalmasn
salamtr, il. Seramik sanat farkl yerleim yerlerinde ayn
zamanda balamtr.
III. insanlar seramii gereksinimlerini karlamada kullan-
mtr,
yarglarndan hangilerine ulalabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve
III D)II ve III E) I, II ve III
(2002-SS)
 ASURLULAR Hammurrabi iktidarn tanr yerine yasalara ve orduya
dayandrd. Bylece tarihin ilk mutlak kralln Babil
Devletinde oluturdu.
Subari ve Sami kavimlerinin kaynamas sonucu ortaya
kan Melez bir topluluktur. Hammurrabi Tanr -kral anlay yerine adaletli ve
Asurlular ilka uygarlklar ierisinde ilk smrgeci devlet iyiliksever kral anlayn benimseyerek dnyevi anla-
olarak kabul edilir. ya nem verdi. Bundan dolay dnyann ilk laik dev-
Bakentleri ise Ninova ehridir. leti Babiller tarafndan oluturuldu
Asurlularn ilk byk kral, Tiglatpileser olmakla birlikte,
Babillerde toplum kral ve yardmclar, rahipler, toprak
Asur mparatorluu, zellikle Sargonlar slalesi zamann-
sahipleri, tccarlar kyl ve kle gibi eitli snflara
da en parlak dnemini yaamtr.
ayrlmtr
En nemli hkmdarlar Asurbanipaldir. Bu dnemde
Suriye; Filistin, Msr, ran, Kbrs, Anadoluda Kapadok- cretli askerlerden meydana gelen daimi ordular
yay aldlar. kurmulardr
Asurlular dnya tarihinde kara ticaret koloniciliini ilk
balatan millettir. Anadoluda Kltepe, Boazky, Aliar Smerler gibi tapnaklarna Zigurat adn vermilerdir.
gibi yerlerde ticaret kolonileri kurdular. II. Babil Devleti Nabukedzar dneminde Yahudilerle
Karum ad verilen pazar yerleri sayesinde siyasi ve mcadele ederek onlarn elinden Kuds ald ve Ya-
ekonomik gelimeyi tamamladrlar. Anadoluya yaz bu hudileri80 yl srecek olan srgne tabi tuttu.
pazar yerleri sayesinde gelmitir.
Kolonilerini korumak ve kervanlarnn rahat hareket
etmesi iin n Asyann ilk svari birliklerini kurdular.
Hamurabiden daha sert ve acmasz kanunlar yaptlar. Bu
kanunlarn sert olmasnn en nemli nedeni geni bir
corafyada kurulan imparatorluklarn korkuyla ayakta
tutma inancdr. ll. Babil Devleti Suriye iin Msrlarla savamlardr.
Dnya tarihinde ktphanecilii ve arivcilii ilk balatan
millettir. Bakent Ninova da dnyann ilk ktphanesini Mimaride Mezopotamya medeniyetleri ierisinde en
Asurbanipal zamannda kurdular Dnya tarihinde ilk gelimi olandr.
soykrm hareketini gerekletirdiler. Elam lkesini igal
Babil Kulesi ve Babil Asma Baheleri nemli eserleri-
ederek blge halkn tarihten silmilerdir
dir.
Asur ordusu ok iyi rgtlenen, mzrakl askerler ve
okulardan oluurdu. Askerler rme zrhlar giyerlerdi ve Burlar gne saatini ay ve gne tutulmalarn
sava arabalar ile ok abuk yer deitirebiliyordu. hesaplamlardr.
Kuatma gereleri son derece gelimiti.
Babillerin yardm ile Medler tarafndan yklmtr
lk ada Msrda mimari eserler daha ok tatan ya-
BABLLER
pld hlde Mezopotamyada kerpi ve tuladan ya-
plm, ta, Msra nazaran daha az kullanlmtr.
Samilerin bir kolu olan Amurrular tarafndan kuruldu.
Devletin kurucusu Sumuabum, bakenti ise Babil Yalnz bu bilgiyle aadaki yarglardan hangisine ula-
(Babillon)ehridir. labilir ?
I. ve II. Babil Devleti olmak zere iki defa Mezopotam-
A) Mezopotamya ta iilii dalnda Msrn etkisinde
yaya hkim oldular. I.Babil Devletinin en parlak dnemi
kalmtr.
Hamurabi zamandr. Bu dnemde btn Mezopotam-
ya kontrol altna alnd. B) Mezopotamyada sanattan ok bilime nem veril-
mitir.
Hammurrabi Smer kanunlarndan ve Sami gelenekle-
C) Mezopotamya mimarisinde din duygu ve dnce-
rinden yararlanarak kendi kanunlarn yapt. Sistemli
lerin etkisi olmutur.
hale getirilen kanunlarda kssasa ksas anlay hkimdir.
D) Corafi durum ve yaay artlarnn farkl olmas
Bu kanunlar daha sonra tm n Asyay etkilemitir. Bu
sanatta etkili olmutur.
kanunlarda kii ve toplum kanunlar ayrlmtr
E) Tan mimaride kullanlmas yaplarn tarih adan
deerlendirilmelerini kolaylatrmtr.
HSEYN GNDZ (2008 /1)

ORTA ASYADA LK KLTR MERKEZLER
ANAV KELTEMNAR
ANAV KLTR (M.. 4500-1000)
Anav kltr Akabat yaknlarnda bulunan Anav bl-
gesinde ortaya karlmtr.
Orta Asyann en eski kltrdr.
Yerleik hayat rnekleri grlr.
Anav kltrnde ayrca dokumaclk ve hayvanclk
faaliyetlerinde de bulunulmutur.
Anav kltrnde yerleik hayata getiklerine dair
kantlar
Tuladan yaplm evler
Tarmsal faaliyetler
Toprak ve bakrdan yaplm ev eyalar
AFENESYOVO KLTR(M..3000-1700)
Altay-Sayan dalarnn kuzey batsdr.
Trklerin en eski kltrdr.
Orta Asya uygarlnn temelini oluturur.
Bu blgede yaayan insanlarn avclk ve hayvanclkla
uratklar bilinmektedir.
ANDRONOVO KLTR(M..1700-1200)
Altay Tanr dalar, Gney Sibirya ve Hazarn
dousuna kadar uzanan blgede gelimi bir kltr
evresidir.
Orta Asyada en geni alana yaylan kltrdr.
lk kez Tun ve Altn bu uygarlk alannda ilenmitir.
At ilk kez Orta Asya Uygarlklar ierisinde bu uygarlk
alannda evcilletirilmitir.
HSEYN GNDZ
ORTA ASYA UYGARLII
AFENESYOVO ANDRONOVA KARASUK TAGAR
KARASUK KLTR(M.. 1200-700)
Karasuk nehri etrafnda gelien uygarlktr.
Trkler ilk defa demiri bu kltrde ilediler.
Drt tekerlekli arabalar ilk defa bu kltr alannda
kullanld.
TAGAR KLTR( M. 700-100)
Abakan blgesindedir. Gnmze en yakn olan
kltrdr.
Blge kltrleri arasndaki en gelimi olandr.
kiyzl keskin hanerler, ok ular, tarak ve bilezik gibi
eyalara rastlanlr.
SKTLER (SAKALAR)
Trk tarihinde bilinen ilk atl gebe topluluktur. Dou
Avrupa ve Karadenizin kuzey blgelerine hkim oldu-
lar. Bugnk Krm blgesinde kuruldular.
Yunanllar tarafndan skit, ranllar tarafndan Saka,
Asurlular tarafnda kuza, inliler tarafndan Sai ola-
rak adlandrldlar.
Kimmer, Pers, Med, Urartu ve Asurlularla savatlar.
Firdevsi ehname adl eserinde skitlerin Medler ve
Perslerle yaptklar savalar anlatmaktadr. Eserde
Alper Tungadan Afrasiyap ismi ile bahsedilmektedir.
En nemli hkmdarlar Alper Tungadr. Dnya
tarihinin ilk kadn hkmdar olarak kabul edilen Tom-
riste nemli bir ahsiyet olarak karmza kmaktadr.
skitlilerin Yunanllarla ilikilerinde Amazon kadn
askerler efsanesi ortaya kmtr.
Falclk ve kuyumculukta ileri seviyeye ulaan skitlere
Bozkrn Kuyumcular olarak ta adlandrldlar. Maden
ilemeciliini Urartulardan renmilerdir.
 Canl hayvan, deri, krk ve savalarda esir alnan
kleler en nemli ihra rnleridir.
n Asyada at evcilletiren ve at arabasn ilk kullanan
topluluk olarak bilinmektedir.
Alper Tunga ve u destanlar nldr.
Anaerkil bir toplum yapsna hakimdir.(Evin reisi
kadndr)
Sarmat ve Got saldrlar ile yklarak blge halk
ierisinde zamanla asimile oldular.
Bugnk Yakut Trklerinin atalar olarak adlandrlrlar
MISIR UYGARLII
-Nil nehri deltasnda M.. 3000de balayp 333de
Makedonyal skenderin istilasna kadar yaayan uy-
garlktr.
-Msr Uygarl tarih ncesi dnemleri srasyla yaa-
yan tek uygarlktr.
-Msr Uygarl, Mezopotamya Uygarl gibi ana kay-
nak uygarlk kabul edilmektedir.
-Msr kendine zg bir medeniyettir. Bunda en nem-
li etken lkenin doal setlerle korunmasdr.

slamiyetten nce Trk sanatnda, hayvanlar ve bu

hayvanlarn birbirleriyle mcadelelerini gsteren motif-
ler n planda olmutur. Bu motifler kemer tokas, kl,
haner kabzas, ss eyas, koum takm gibi tanabilir
malzeme zerine ilenmitir.

Eski Msrda aristokrat mezarlarnn duvarlarna yiye-

cek, iecek, tohum ekimi, ekmek frn,balk ve ku avn
gsteren resimler yaplmtr.

Bu iki durum aadakilerden hangisinin gstergesidir ?

A) Yer alt zenginlikleri bol olan yrelerde sanatn erken

gelitiinin
B) Sanatn, yerleik yaama getikten sonra baladnn
Msr siyasi tarihi NOM ad verilen ehir devletleri ile
C) Sanatn toplumlarn yaam koullarn yansttnn
baladysa da Kral Menes zamannda siyasi birlik ku-
D) El sanatlarnn gelimesinde ticaretin nemli bir rol
rulmutur.
olduunun
E) Sanata verilen nemin toplumdan topluma deitii- Msr siyasi tarihinin en nemli olay Kuzey Suriye
nin topraklar iin Hititlerle yaptklar Kade Sava ve im-
( 1999 / SS PTAL ) zalanan Kade Antlamas nemli bir yer tutar.

n Asyada yaplan bir kazda bulunan M 4000 ylna
ait baz eserlerin, Orta Asyada bulunan M 5000 ylna
ait eserlere benzedii grlmtr. Aadakilerden
hangisinin ortaya konmas, bu n Asya uygarlnn
Orta Asya uygarlndan etkilendiine bir kant olabilir ?
Kade Antlamas Msrllarla Hititler arasnda
imzalanan dnya tarihinin ilk yazl ve ittifak ant-
lamasdr.(M.. 1280)

A) Bulunan eserlerin ayn tarih devrine ait olduunun

B) n Asya uygarln yaratanlarn Orta Asyadan geldik- YNETM
lerinin *Msr'n tarihi ilk kez Msrl rahip Menetho tarafndan
C) Orta Asya uygarlnn ileri bir uygarlk olduunun yazlmtr. Menetho Msr tarihini 30 Hanedana bl-
D) n Asya uygarlnn baka uygarlklar etkilemedii- mtr.
nin
E) n Asyada bulunan eserlerin daha eitli olduunun *Msr Uygarlnda Firavunlar dini ve siyasi tek otori-
( 1983 / SS ) tedir.

HSEYN GNDZ
 *Firavunlar Tanr-kral olarak kabul edilirler. Firavunlar olamamtr. Bu hareket dnya tarihinin ilk reform
gkyz tanrs horusun yeryzndeki temsilcisi ve hareketi olarak kabul edilir.
olu olarak kabul edilir.
Msrda Mumyaclk, Eczaclk, Tp, Ant mezar, Kimya,
*Firavunlarn azndan kan her szn ilahi kabul Edebiyat ve Resim kaynan dinden almtr.
edilmesi lka uygarlklar ierisinde en sert Mutlak
Monarinin Msrda yaanmasna neden olmutur. Mumyaclk
Msrda lmden sonraki hayata olan inancn en
*Firavun, tanrnn temsilcisi olarak topraklarn, malla-
nemli gstergesidir.
rn ve insanlarn sahibidir.
Mumyaclk
*Firavundan sonra en yetkili kii vezirlerdir. lke yne-
timinde firavuna, vezir, asiller, rahipler, askerler ve
ktipler yardmc olmutur.

Msr Uygarl; dnya tarihinde vezirlik ve ktiplik sis-

temini ilk kuran uygarlktr.

En yksek memurluk ktiplikti. Ktipler, lke genelin-

de tarm faaliyetleri ve sulama almalarn denetli-
yorlard.
Msrda memurlar asil ailelerden seilmekte hatta
baz meslekler babadan oula gemektedir. Bu durum
memuriyetlerin ayrcalkl bir snf haline dnmesine
neden olmutur.
lke eyaletlere blnerek balarna Firavun tarafndan
tam yetkiyle atanan valilerce ynetilmitir.
lkenin eyaletlere blnmesindeki en nemli ama
merkezi otoriteyi gl tutmaktr.
Msr Uygarlnda Firavun mezarlarna Piramit, halk
mezarlarna Labirent ad verilir. Keops, Mikerinos ve
Kefrenpiramitleri nemli ant mezarlardr.
HUKUK
Firavunun sonsuz yetkiye sahip olmas ve azndan
kan her szn ilahi kabul edilmesi hukukun Mezopo-
tamya ve Anadolu uygarlklarndaki kadar gelimesini
engellemitir.
Hukukun gelimemesinde bir dier etkende toplumda
yaanan snfsal farkllamadr.

Alt Byk Ev ad verilen mahkemeler yarglama ve

DN HAYAT
infaz ilerinin tatbikini uygulamlardr.
Din Msr kltrnn ortaya kmasndaki en nemli
ORDU
etkendir.
Zengin bir lke olan Msr Uygarlnda nceleri daimi
lkada dinin gnlk hayatta en tesirli olduu uygarlk
ordular yokken zamanla komu lkelerle mcadeleler
Msrdr
orduya nem verilmesine sebep oldu.
ok tanrl bir dinsel inan hkimdir.
Ordunun ayn zamanda Firavunun yeryzndeki
Tanrlarn daha ok insan veya hayvan eklinde gcn temsil ettiine inanmlardr.
tasavvur etmilerdir.
Gl ve daimi ordular kuran Msrda ordunun byk
Horusus, Amon, Ra ( yeni krallk dneminde Amon- blm piyadelerden oluur.
Raya dnecek) , Set, sis, Anubis, mhotep ve ziris
htiya halinde halktan da askerler alnmtr.
nemli tanrlardr.
Msr Uygarlnda merkezde maal, eyaletlerde ise
IV. Amanofis glenen Aton rahiplerine kar Msrda
topraa bal askerler grev yapmaktadr.
tek tanr inancn yerletirmeye almsa da baarl

HSEYN GNDZ
 Sava arabalar ordunun en nemli ypratc gcn
oluturmaktadrlar.
TOPLUMSAL HAYAT VE EKONOM
Msr Uygarl toplumsal snfsal farkllklarn en sert
yaand uygarlk alanlarndan biridir. Toplum genel
olarak u ekilde snflara ayrlmtr.
Msr halk dindar olduu iin Rahipler nfuz sahibi
olabilmilerdir. Hatta karklk dnemlerinde rahipler
bu nfuzlarn kullanarak dini devletler de kurabilmi-
lerdir. Rahipler, Msrllar lmden sonraki hayata
hazrladklarndan dolay nfuz kazanm ve geni top-
raklar elde etmilerdir.
retimle uraan kyller ve kleler toplumun en
kalabalk snf olmasna ramen sosyal haklar nere-
deyse yoktur.
Msrn en nemli gelir ve geim kayna tarmdr. Nil
nehri etrafnda sulu tarm yaygndr.
Toplanan rnler tapnaklarda saklanrd.
iftiler topraklar Firavun adna ilerlerdi.
Zengin maden yataklarna sahip olunmas madencili-
inde gelimesine neden olmutur. Afrika lkeleri ile
ticari faaliyetlerde bulunmulardr
MISIR UYGARLIINDA AYRICA;
Hiyeroglif ad verilen resim yaz sistemini kullandlar.
Papirs bitkisinden ktlar elde ettiler.
Gne yl esasl ilk takvimi icat ettiler.
Pi saysn gnmze en yakn deerde bulup, kulland-
lar
HSEYN GNDZ
Matematik, Astronomi, Geometri, Haritaclk gibi alan-
larda ileridirler
lk ada Msrda mimari eserler daha ok tatan yapl-
d hlde Mezopotamyada kerpi ve tuladan yaplm,
ta, Msra nazaran daha az kullanlmtr.
Yalnz bu bilgiyle aadaki yarglardan hangisine ula-
labilir ?
A) Mezopotamya ta iilii dalnda Msrn etkisinde
kalmtr.
B) Mezopotamyada sanattan ok bilime nem verilmi-
tir.
C) Mezopotamya mimarisinde din duygu ve dncele-
rin etkisi olmutur.
D) Corafi durum ve yaay artlarnn farkl olmas sa-
natta etkili olmutur.
E) Tan mimaride kullanlmas yaplarn tarih adan
deerlendirilmelerini kolaylatr-mtr.
(2008 /1)
lkada, Msrda tarm rnlerinden alnan vergilerin
belirlenmesi matematiin, Nil nehrinin tama zamannn
hesaplanmas astronominin, Nil sularnn tamasyla
bozulan arazi snrlarnn yeniden saptanmas ise geo-
metrinin gelimesinde etkili olmutur.
Yukarda verilen bilgilere dayanarak aadaki genelle-
melerden hangisine ulalabilir ?
A) htiyalar insanlar bilimsel almalara ynlendirmi-
tir.
B) Corafi konum tarmda verimlilii etkilemitir.
C) Doa olaylar kontrol altna alnmtr.
D) nsanlarn yerleik hayata bir nedeni tarmdr.
E) nsanlar arasnda kltr benzerlikleri vardr.
( 1995 / SS )
lkada, Mezopotamyann kuzeyine Yukar, gneyine
Aa Mezopotamya denildii halde, Msrn kuzeyine
Aa, gneyine Yukar Msr denmitir. Yukar ve Aa-
eklindeki bu belirlemeler neye dayanarak yaplmtr
A) Ekvatora olan uzakla
B) Ovalarn konumuna
C) Yerleim merkezlerin daln
D) Nehirlerin ak ynne
E) Dalk blgelerin konumuna
( 1983 / SS )
Fenikeliler ve Msrllarn Akdeniz'e kys olan uygar-
lklar olduu dnldnde, Fenikelilerin deniz
ticaretinde Msrllardan daha ileri gitmeleri
ve koloniler kurmalarnn;
I. Yaadklar blgenin tarm ve hayvancla uygun
olmamas
II. Msrllarn gl bir merkezi otoriteye sahip ol-
mas
III. Fenikelilerin ehir devletleri eklinde yaamalar
RAN UYGARLIKLARI
Pers ve Medlerce kurulan karma bir uygarlktr.
MEDLER (M. 7 yy- M. 55O)
Tarihte Med ismine ilk kez Asur kral II. almaneser
dneminde rastlanlmaktadr.
lk tarihleri Asur egemenliinde iken M.. 7yyda Asur
egemenliinden ayrlarak devletlerini kurdular.
Kurulan Med Devletinin bakenti tarihi kaynaklarda
Ekbatan ( Hamedan ) olarak geer

nedenlerinden hangileri le ilgili olduu sylenebilir? Keyaksar dneminde Babillerle ittifak kurarak Asur
devletini yktlar.
A) Yalnz I
M.. 6yydan itibaren Anadoludan Afganistana
B) I ve II
kadar uzanan byk bir imparatorlua ulatlar.
C) Yalnz II
Tarihte bilinen ilk Trk atl gebe topluluu olan
D) I ve III skitleri randan kardlar.

E) I, II ve III Anadolu hkimiyeti iin Lidyallarla mcadele ettiler.

Alntdr. M.. 550de Persler tarafndan yklmlard

PERSLER (M..551-M. 331)

Bugnk rann gneybatsnda Kiros dneminde Med

Msrn evresinin ller ve denizlerle evrili olmas, bu
lkenin Mezopotamyadaki gibi g ve istila dalgalarna
hedef olmasn engellemitir. Bu durumun Msrda;
I. zgn bir kltr ve uygarln olumas,
devletini ykarak bakent Persapolis olmak zere dev-
letlerini kurdular.
Kiros dneminde Babil Devletine son vererek Yahudile-
rin lkelerine dnmelerine izin verdi.

II. tarih ncesi devirlerin srasyla yaanmas, Kiros M.. 546da Lidya Devletine son vererek Anadolu
hkimiyetini ele geirdi.
III. eitli dil ve inan sistemlerinin ortaya kmas
Kambyses dneminde Yunan adalar ve Kbrs alnarak
gelimelerinden hangilerine neden olduu savunulamaz? hkimiyet alan balkanlara kadar geniledi.
A)Yalnz I B)Yalnz III C)I ve II Darius dneminde lkenin snrlar Balkanlara Nil
nehrine ve douda ndus nehrine kadar geni bir bl-
D) II ve III E)I, II ve III
gede eitli kavimleri iine alan byk bir imparatorlu-
a dntler.
Kaynak : http:www.sorukurdu.com
lk defa bu dnemde n Asya tek bayrak altnda
birletirildi.

Perslerin boazlara egemen olmas boazlardan

ekonomik gelir salayan yonyallarn tepkisine neden
olmutur. yon ehir devletlerini Pers istilasndan kur-
tarmak iin Byk skender, Asya seferine kar.M
334'te ssos ve Granikos Savalar ile Pers Devletini
ykmtr.

HSEYN GNDZ
 Persler Darius dneminde lkeyi SATRAPLIK ad verilen HNT UYGARLII
eyaletlere ayrm balarna da SATRAP ad verilen
Hindistan Asyann gneyinde yer alan bir yarmada-
valiler atamlardr.
dr.
Persler snrsz yetkilere sahip krallar tarafndan
Hindistanda ilk yerleim M.. 4000lerde balamtr.
mutlakyetle ynetilmilerdir. Satrap ad verilen valiler
Hindistanda Orta Ta Devrine kadar uzanan kkl bir
ah Gz veya ah Kula ad verilen grevlilerce denet-
medeniyettir.
lendii iin Persler ayn zamanda dnyann ilk istihbarat
devletidir. Hindistanda ilk yerleim yerleri ndus ve Ganj
nehirleri etrafnda SND adyla kurulmutur.
Persler dnya tarihinde ilk defa posta tekilatn
kurmulardr. Mohanjo-Daro ve Harappa nemli eski Hint medeni-
yet merkezlerindendir.
Darius zamannda Persler ilk kez parmene mrekkep-
le yaz yazdlar.

Ta ve kil zerine yazlan ivi yazsndan deiik bir tr

yaz gelitirdiler.

Yazy daha ok resmi kraliyet yazmalarnda ve Arami

dilinde yazmlardr. Zengin bir lke olmas
Mimaride byk saray, ant mezarlar ina ederek Pers Msr gibi etrafnda doal setlerin ol-
slubu ad verilen trn ncleri oldular. mamas

Geleneksel kabile yasalarnn hkim olduu Pers Verimli arazileri

topraklarnda krallar tarafndan buyruklar kartlrd. Uygun iklimi
Eyaletlerde adalet ilerine Satraplar bakard. Gl bir siyasi yapnn olmamas

Persler daimi ve dzenli ordular kurmulardr.

Ordular piyade ve svarilerden olumaktadr.

Ordularnda lmszler ad verilen zel birliklerde stilalarla birlikte bu blgede gl devletler kurula-
mevcuttur. mamtr.

Zerdtlk dinine inandlar. Bu din iyilik ve ktln

Blgenin verimli
Kltrel birliktelik
Corafi Yaps

Sosyal yap

mcadelesi anlayna dayanmaktadr. Tapnaklarna

arazileri, su
Ate gede ad verilir. kaynaklar Kast
bakmndan yeterli sistemi Dil
Persler yaklak 200 yl Anadoluya hkim olmalarna olmas Farkl birliinin
ramen yksek Anadolu kltr karsnda Anadoluyu Ky ve i kesimler dinsel olmamas
kltrel alanda etkileyememilerdir arasnda yksek inanlar
dalarn olmas
Persapolis Saray, Anadoluda Bodrum Mauselium
nemi mimari rnekleridir.

Perslerde lkenin Satraplk ad verilen eyaletlere ayrl-

masndaki en nemli ama merkezi otoriteyi gl tut-
mak ve farkl milletlerden oluan toplum yaps nedeniy-
le isyanlarn kmasn engellemektir.
Bu gibi etkenler blgede siyasi birlik kurulmas-
n ve gl devletlerin ortaya kmasn engel-
lemitir.
Hindistanda siyasi birlii ilk kuran devlet Babr
Devletidir.

HSEYN GNDZ
 KAST SSTEMNN BAZI ZELLKLER 1. Hindistan, R... ad verilen kk devlet-
lerden oluuyordu.
Kast sisteminin ortaya kmasndaki en nemli dnce
tarz reenkarnasyondur. 2. Hindistanda tarih boyunca gl bir devlet ortaya
kmamtr. Bunun sebebi
Kastlar aras gei yasaktr.
..
Ayr kastlar bir araya gelip yemek yiyemez

Paryalarn hibir sosyal hakk yoktur. Paryalar tapnaklara
giremez ayr kast mensuplaryla ayn kuyudan su bile
iemezler.
3. Toplumu birbirinden ayr snflara ayran
Ayr kastlar arasnda evlilikler kesinlikle yasaktr. K.. de en ste Bra. En altta ise

Her kastn kendini belli eden farkl iaretleri vardr. P vard.

st kasttan olan birinin alt kastla ibirlii yapmas ve ona 4. lk olarak Ve. ad verilen dini ierikli metinler-
dokunmas dahi yasaktr den gelitirilmi Bra ve Hi..

Dinleri ortaya kmtr.

N UYGARLII

in Asyann gneydousunda yer alan bir lkedir.

in kltr Trk, Mool ,Tunguz ve Tibet kltrlerinin

etkisi ile ortaya kan karma bir uygarlktr.

in uygarl Sar ve Gk Irmak merkezli olarak

ekillenmitir.

Derebeylik izlerine ilk defa in uygarlnda rastlanl-

maktadr.

M.. 3000lerde ilk defa ou hanedan ile siyasi

birliktelik kurulmad.

in tarihi slleler hkimiyetleri eklinde gelimitir.

22 hanedan tarafndan ynetilmitir.

inde Tanrnn Olu olarak adlandrlan imparatorlar

snrsz yetkiye sahiplerdir. in imparatorlar glerini
daima ordularndan alrd.

BRAHMAN KATRYA VAYSYA in ordusu, yaya ve arabal askerler olmak zere iki
snfa ayrlmtr. Ancak Trklerin rnek alnmasyla bu
snflara atl birlikler de dhil edilmitir. Askeri tekilat-
PARYA lanmalarda Hunlardan rnek aldlar. Hun saldrlarna
SDRA kar in Seddini yapt. in Seddi askeri mimarinin en
(Kast d) nemli rneidir

in'de en yaygn dinler Konfyslk, Taoizm ve

Budizmdir. in uygarlnn temeli, Konfys -le
dayanr. Bu din erdem ve grev ahlakna dayaldr.

in'de ekonomi byk lde tarma dayaldr.

Tarmn yannda ipek, resim, kuma ileme, porselen

HSEYN GNDZ
 imalat, heykelcilik, inicilik gibi zanaat ve sanat dallar DOU AKDENZ UYGARLIKLARI
gelimitir. Porselen maden azlndan dolay ortaya
kmtr FENKELLER(M.. 1200-146)

Trk-in mcadelesinin temel sebebini pek yolu ve Lbnan dalar ile Dou Akdeniz kylar arasndaki
Orta Asyann hkimiyeti oluturur. dalk alanda yaadlar.

in'de sosyal yapy asiller ve kyller oluturmutur.
Kyllere hrriyet hakk tanmayan bu sosyal yapda,
snflarn yaay ve hukuklar birbirinden farkldr.
Tek heceli bir dil konuulan in'de ince bugn hala
kullanlmaktadr.
inin geni, kalabalk ve yerleik kltre sahip olmas
bu blgeye g eden topluluklarn inlilemelerine
neden olmutur.
inliler, mrekkep, kt, barut, pusula ve matbaay
kullanarak dnyada birok gelimeye nclk etmitir.
Samilerle blgede yaayan kavimlerin kaynamas
sonucu ortaya kan bir uygarlktr.
Balangta Msrn egemenliine girip, 350 yl kadar
olduka bakmsz yaadktan sonra M..860a doru
Asurun, M..612de Babil mparatorluunun
M..539da Perslerin, M..333te Byk skenderin
ve M..64te de Roma mparatorluunun egemenlii-
ni kabul etmek zorunda kaldlar
Dnya tarihinde bilinen ilk denizci millettir.

Fenikelilerin deniz ticareti ile uramalar-

inde bulunan Mslmanlara Hristiyanlara
nn sebepleri:
icatlar gemesi gemesi Blgede tarm alanlarnn azl
Kt Matbaa Blgenin dalk olmas
Pusula mrekkep Talas Sava Hal Seferleri
Katran Aacnn blgede oka yer
(751) almas
Barut
Msrdan Anadoluya ulaan ticaret
yolu zerinde bulunmalar
BARUT; derebeyliin sona ermesine
PUSULA; corafi keiflerin yaplmasna
KAIT ve MATBAA; Rnesans ve Reformun yaplmasna Dnya tarihinde deniz ticaret koloniciliini ilk bala-
neden oldu
tan millettir.

Dou Akdeniz ve Bat Afrika sahilleri arasnda kurduk-

Mimari alanda Asya Uygarlklar ierisinde en gelimi olan
medeniyettir. Pagoda tarzl tapnaklar, Saraylar ve in
Seddi nemli mimari eserlerdir.
lar koloniler nedeniyle dou ve bat kltrleri arasn-
da tayc rol oynadlar.
Kbrs, Girit, Sicilya, ngiltere ve spanyaya kadar
uzanan geni bir koloni a kurdular

Aadakilerden hangisi, Trklerin in zerindeki etki- En nemli kolonileri Kartaca ( Tunus)dr. Kartacallar
lerinden biri deildir? Akdeniz hkimiyeti iin yaklak 100 yl Romallarla
Pn Savalarn yaptlarsa da sava kaybederek Roma
A) in Seddinin yaplmas hkimiyetine girdi.
B) Atl birliklerin oluturulmas Mezopotamya Uygarlndan ivi, Msr Hiyeroglif
C) inin Trklere komu baz blgelerinde Gk-Tanr yazsndan etkilenerek dnya tarihinde ilk defa Alfa-
inancnn grlmesi beyi (Harf Yazs) icat eden millettir.

D) Tapnaklar ina edilmesi Fenikelilerin 22 harften oluan alfabelerine Romallar

son eklini vererek gnmzde kullanlan Latin Alfa-
E) in ordusunun onluk sisteme gre dzenlenmesi besine dntrdler.

HSEYN GNDZ
 Fenikeliler ehir devletleri halinde yaamlar siyasi birlik
kuramamlardr. Sur, Sayda, Biblos, Arados, Beryhos ve
Mescidi Aksa en nemli mimari eserleridir. 1948de
Ugarit nemli ehirleridir.
ngiliz ve Amerikallarn yardm ile srail Devletini kur-
dular.
ehirlerarasndaki ticari rekabet (Kolonicilik)
Blgenin dalk olmas lkada Hindistanda halk Kast denilen snflara ayrlrd.

Aadakilerden hangisi Kast sistemiyle ilgili doru bir

ehirlerinin etraf surlarla evrili olup, krallk sistemi ile bilgi deildir?
ynetildi.
A) Mesleklerin babadan oula gemesi
Doa glerine, Bereket Tanras Atarta, Dalar Tanrs
Hodada, Gk Tanrs Baale, nemli tanrlardr. B) Snflar arasnda geiin olmas

Cam icat etmiler, boya, gemicilik ve fildii ilemeciliinde C) Toplumsal kaynamay engellemesi
ileri bir uygarlk meydana getirdiler. D) Eitsizlie dayanmas

E) Kle snfnn olmamas

1981 ss ALINTIDIR.
I. Eski Msrllar ilk takvimi bulmular, sonra Sezar ve daha sonra da Papa
XIII. Gregor bu takvimi gelitirerek bugn kullanlan takvimi
oluturmulardr. inde,
II. Fenikeliler ilk alfabeyi bulmular, sonra Yunanllar ve daha sonra da
Romallar bu alfabeyi gelitirerek bugn kullandmz Latin alfabesini Konfys, Taoizm ve Budizm dinlerine ait tapnaklar
oluturmulardr.
yaplm,
Bu bilgiler, bugn yararlanmakta olduumuz takvim ve alfabenin nasl
gelitirilmi olduunu gstermektedir? ang hanedanl zamannda (M.. 1500) yaz bu-
lunmu,
A) Din ve devlet adamlarnn yardmlaryla
B) Savalar srasndaki kltr alverileriyle
C) Yeni bulularn dllendirilmesiyle pein bulunmas ve ihrac Akdeniz ile Karadenize
D) Deiik kii ve toplumlarn katklaryla oradan Avrupaya ulaan pek Yolunu yaratmtr.
E) Uluslarn birbiriyle yarmalaryla
Buna gre in uygarl iin;

BRANLER I. Tarih dnemine gemitir.

II. Dou Bat arasnda etkileim ve iletiimin oluu-

yaamlardr munda etkilidir.

rkndan olan bu millet kendilerine Irma Aan III. Tek bir dine balanlmamtr.
anlamna gelen brani adn vermilerdir. IV. Toplumsal eitlik salanmtr.

yarglarndan hangilerine ulalabilir?

A) Yalnz I B) I ve II C) I, II ve III

D) I ve IV E) I, II, III ve IV
leyman dnemidir. Hz. ALINTIDIR.
Sleymann lmnden sonra brani Devleti srail ve
Yahudi devleti olmak zere ikiye ayrlmtr

Yahudi Devletine son verdiler.

ler. Tevrat
kutsal kitaplardr.

HSEYN GNDZ
 ANADOLU UYGARLIKLARI HTTLER

eitli uygarlklar bnyesinde barndran Anadolu bu
zelliinden dolay Medeniyetler Beii olarak adlandr-
lr.
Anadolu gnein doduu yer anlamna gelen Anatolia
kelimesinden tremitir.
Anadolu ilkalardan itibaren toplumlarn sahip olmak
istedikleri veya yerletikleri en gzde mekanlardan
biridir.
Anadoluda eitli medeniyetlerin kurulmasnn en
nemli nedenleri
Corafi konumu (Asya ve Avrupa arasnda kpr
olmas)
Uygun iklimi
Yeryz ekillerinin yaamaya elverili olmas
nemli g ve ticaret yollar zerinde olmas
Su kaynaklar
M.. 2000lerde Kafkaslar zerinden Kzlrmak yay
evresine yerletiler.
Bakentleri Hattua ehridir.
Devletin kurucusu I.Labarnadr. Labarna ismi zamanla
Hitit krallarna verilen bir unvan haline dnecektir.
I.Muril dneminde merkezi kralla dnerek
Anadoluda siyasi birlii ilk kuran devlet olacaklardr.
Hitit tarihi Eski Devlet, Yeni ve Ge Hitit devleti olmak
zere ksmda incelenir.
Siyasi tarihlerinin en nemli olay Msrllarla yaplan
Kade Sava ve Antlamasdr. Bu antlama dnya
tarihinin en eski yazl ve ittifak antlamas kabul edilir.
lk zamanlarda fethedilen lkelerin prensliklerine
verilen ynetim tarz zamanla merkezden gnderilen
valilerce ynetilmitir.
Msr, Pers ve Hititlerde lkenin eyaletlere ayrlp
balarna valilerin gnderilmesindeki en nemli ama
merkezi otoriteyi gl tutmaktr.

Hititlerde ilk zamanlarda prenslerin gnderilmesi

Anadolu Medeniyetinin olumasnda Mezopotamya,
Msr ve Ege medeniyetlerinin katks nemlidir.
Anadoluda yaayan toplumlar fazla dindar olmadklar
iin, rahipler Msr ve Hindistandaki gibi nfuz kazana-
mamlardr.
Anadoluda ilk zamanlarda ehir devletleri veya blgesel
glerce idare edilmekteyken blgeye gelen Hititler ilk
defa siyasi birlii kurmulardr.
feodal ynetim tarznn olduunu gsterir.
YNETM
Hititlerde devletin banda Labarna nvanl krallar
bulunur.Krallar ayn zamanda Barahip, Bakomutan
ve Ba yargtr
Krala devlet ilerinde Tavanna veya Tavananna isimli
kralieler yardmc olurdu.

HATTLER Ynetimde soylularn oluturduu Panku Meclisi de

nemli bir kurumdur.
Anadolunun bilinen en eski ismi Hatti lkesi olarak
adlandrlmaktadr. Bu adlandrmaya ilk defa Mezopo-
tamya kaynaklarnda rastlanlmaktadr.

Hititlerden nce Anadolu halk tarafndan oluturulan

byk medeniyete verilen isimdir.

Tokat Horozlu tepe ve Alacahykte yaplan kazlar

neticesinde Hatilere ait birok gne kurslar, heykelcik-
ler, altn kadehler bulunmutur. Bu eserler Anadolu
Medeniyetler Mzesinde sergilenmektedirler.

Ana Tanra klt dini hayatlarn etkileyen en nemli Telepinnu dneminde Panku Meclisinin btn
figrdr. Hayvan biimli tanrlar en nemlisi de Boa yetkileri alnarak bu meclis danma meclisine dn-
biimli tanr simgeleri nldr trld.

HSEYN GNDZ
 Hitit devlet ynetimi ilk zamanlarda feodal tmar
sistemine dayanrken zamanla feodal beylerin yerini
valiler almtr.
DN HAYAT
ok tanrl dinsel inanlarndan dolay Hitit lkesine BN
TANRI L ad verilmitir.
Ahiret yani lmden sonraki hayata inanmamlardr.
LMDEN SONRAK HAYATA
NANIINPULARI
Mezarlarn ev,oda veya piramit eklinde
yaplmas
Mumyaclk
Mezarlara len kiinin eyalarnn konul-
mas
Balbal ad verilen talar
badetin birinci art temizliktir. Bu nedenle Hitit
tapnaklarnn yanlarnda hamamlar bulunmaktadr.
Hitit inancna gre tanrlarda insanlar gibi yer, ier, kavga
ederler, evlenir ve ocuk sahibi olurlard.
Hititlerde ba tanr Teuptur.
ORDU
lk zamanlarda dzenli ordu sistemi olmayan Hititlerde
lkenin konumu ve fetih politikasna dayal bymeyi
tercih etmeleri ordu tekilatnn da nem kazanmasna
neden oldu. Askerlik, Hititlerde bir zorunluluktu ve
herkes askerlik grevini yerine getirmek zorundayd.
Askeri tmar sisteminin yannda klalarda yatp kalkan
dzenli askeri eitim alan askerler bulunmaktadr.
Sava zamannda kraln zel muhafzln yapan ekirdek
orduya bal her kent veya prenslik, kendi beslemek
zorunda olduklar ordular ile Hitit ordusuna katlrlard.
Baz zamanlarda cretli askerlerde kullanlmtr.
Temel ordu piyadeler olmakla beraber svariler ve sava
arabalar vurucu glerdir.
artma ve basknlar Hititlerde kullanlan en nemli
sava taktikleridir.
HSEYN GNDZ
HUKUK
Anadolu medeniyetleri ierisinde yazl hukuk sistemine
ilk sahip olan devlet Hititlerdir.
Gne Tanrs Arinna hak ve adaletin koruyucusu olarak
kabul edilmitir.
Mezopotamya kanunlarn gelitiren Hitilerde aile,
mlkiyet, ceza ve ticaret alanlarnda sis-tematik devlet
kanunlar yapmlardr. Kadn ve erkek her koulda eit
saylm ve kanunlar nnde cinsiyet ayrmcl yaplma-
mtr
Aile hukukunda balk paras verme ve devlet nikh
zorunludur.
Hititlerde davalar Saray Kaps, Kraln Kaps ve Yksek
Mahkeme ad verilen mahkemelerde grlmektedir.
lm cezas; krala kar gelmek ve byclk faaliyetleri-
ni yapanlara uygulanrd. Kraln lm cezasn kaldrma
yetkisi vardr. Suun konusu cinayet olursa kraln bile
suluyu affetme yetkisi yoktu.
Hukukun temeli fidye esasna dayanmaktadr.
Telepinnu (Telepuni) dneminde Hitit tarihinde ilk defa
veraset yasas kartlmtr. Bu yasalarn amac taht
kavgalarn nlemektir.
YAZI VE ANALLAR
Hititler Asurlulardan rendikleri yaz sistemi ile
Anadoluda tarihi devirlere ilk giren millettir.
Msr Hiyeroglif ve Smer ivi yazsn kullanmlardr.
Hititler zaman ierisinde kendi yaz sistemleri olan
Hitit Hiyeroglif yaz sistemini oluturdular. Bu yaz
sistemini daha ok mhrlerde ve ta abidelerde kul-
landlar.
Yaplan aratrmalarda 30 bin civarnda yazl tabletler
bulunmutur.
Tabletlerde Hititenin yan sra Hurice, Luwice,
Smerce ve Akata kullanlmtr.
Krallarn tanrlarna hesap verme zorunluluundan
dolay Anallar ad verilen tabletlere yazlan yllklar
ortaya kmtr. Bu yllklarda krallar baarlar kadar
malubiyetlerini de yazmlardr.
Hitit anallarnda olaylarn olduu gibi anlatlmas
ve olaylarn kronolojik bir sra ile verilmesinden
dolay bu yllklar dnyada tarihinde objektif ta-
rihiliin ve sistematik tarihiliin ilk rnekleri
saylr.
 TOPLUM YAPISI VE EKONOM
Hitit toplum yapsnn en nemli zellii Msr ve Hint
toplumdaki gibi kat bir ayrm sz konusu deildir.
Dnya tarihinin ilk dzenli medeni hukuk sistemini
oluturdular.
Klelerin bile mlkiyet edinme, zgrlklerini satn alma
ve zgr bir insanla evlenme gibi haklar vardr.
Hitit kkenli olmayan Namra bir lkeden srlp karlan,
savalarda esir alnan veya Hitit lkesine srgn edilen
kiilerdir. Sava ganimeti saylan Namralar klelerle
birlikte ucuz igcn karlamaktadrlar. Namralarn
altklar yerlerden ayrlmalar yasak olan Namralarn
hibir sosyal haklar yoktur.
Hititlerde ilk balarda Anaerkil bir aile yaps grlrken
bu yap zamanla erkek egemenliine dnerek Ataerkil
bir hal almtr.
Hititlerde halkn balca geim kayna tarm ve
hayvanclktr. Babil, Amurru, Ugarit, Arzawa lkeleriyle
ticaret devlet kontrolnde yapyorlard.
Hititler ahhan adn verdikleri tmar sistemi ile
ekonomilerini ayakta tutmaktaydlar. Bu sistemde lke
topraklar kralndr. Kral topraklarn kullanm hakkn baz
grevliler veya halka verirdi.
Erelideki vriz Kabartmalar ve Yozgatdaki Yazl Kaya
Hititlerden kalma nemli eserlerdir.
Frigler tarafndan yklmlardr.
HSEYN GNDZ
Hititlerin ilk zamanlarnda,
I. fethedilen topraklarn ynetiminin prenslere verilmesi,
II. prenslerin kendilerine verilen topraklara karlk, sava
srasnda kraln ordusuna katlacak asker ve araba temin
etmesi,
III. ekonomilerinde hayvancln nemli bir yer tutmas
durumlarndan hangilerinin feodal tmar sisteminin
uygulandn gsterdii savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III
(2009 /1)
Hattuata bulunan ve Hititlerle Msrllar arasnda yap-
lan Kade Bar ile ilgili olan metinde, antlamaya Hitit
Kral III. Hattuilinin mhr yannda, Hitit kraliesi
Pudelhepann mhr de baslmtr.
Bu bilgi aadakilerden hangisinin bir gstergesidir ?
A) Antlamann eit koullar altnda yapldnn
B) ki devletin yneticileri arasnda akrabalk kurulduu-
nun
C) Antlamann uzun sre yrrlkte kalacann
D) Kralienin, devlet ilerinde sz sahibi olduunun
E) Eski Anadoluda, yasalarn kadnlar koruduunun
( 1999 / SS )
Hititlerde tarih yazcl ile ilgili aadaki bilgilerden
hangisi, tarafsz bir tarih yazcl anlaynn bir gster-
gesidir ?
A) Yllklarn Smer ivi yazs ile yazlmas
B) Yllklarn, krallarn yaptklar iler konu-sunda bilgi
vermek iin yazlmalar
C) Krallarn,zaferleri kadar yenilgilerini de yllklara yaz-
drm olmalar
D) Yllklarn, zellikle nl krallarn dnem-lerini ierme-
si
E) Yllklarn edebi dille yazlm olmalar
( 1998 / SS )

lka Anadolu uygarlklarndan Hititler ve Urartular
Smer ivi yazsn kullanrken Frigler, Lidyallar ve
yonlar Fenike alfabesini kullanmlardr.
Anadolu uygarlklar arasndaki bu farkllklarn olu-
masnda;
FRGLER (BRGLER)
Ege gleri ile boazlar yoluyla Anadoluya gelen
Frigler bugnk Ankara Polatl yaknlarnda bakent
Gordion ehri olmak zere Kral Gordios tarafndan
kurulmulardr.

I. Ticari faaliyetler Kral Gordiostan sonra krallarna Midas veya Gordios

nvann vermilerdir.
II. Corafi konum
III. Dini inanlar Frigler ilk zamanlarda Hititlere bal yaarlarken daha
sonra Hitit egemenliine son vererek devletlerini kur-
zelliklerinden hangilerinin etkili olduu sylenebilir? dular.
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
En nemli hkmdarlar Kral Gordiosun olu olduu-
D) I ve II E) I ve III na inanlan Midastr. Bu dnemde Orta ve Gney
Anadoluya hkim olmulardr.

Midas zamannda Kimmer saldrlar sonucunda devlet

Hititlerde,
Kral tanrlara hesap vermek amacyla zaferleri ka-
dar yenilgilerini de yllklara yazdrm,
Kade Antlamas'nda kraln yan sra kralienin de Blge itibari ile tarm ve hayvancl koruyan ok sert
mhr baslm,
Feodal beylikler kaldrlarak yerlerine valiler atan-
mtr.
Bu bilgilere baklarak Hititlerde devlet ynetimi hak-
knda aadakilerden hangisi sylenemez?
A) Kralienin devlet ilerinde sz sahibi olduu
B) Teokratik nitelik tad
C) Merkezi devlete dnt
D) Halkn ynetime katld
E) Monarik zellik tad
yklmtr.
Krallkla ynetilen Friglerde soylular da ynetimde
etkilidirler.
acmasz kanunlar yaptlar. Haksz yere kz ldren
veya saban krann cezas lmdr.
Anadolu Medeniyetleri ierisinde Yma Tmls
mezar eklini getiren devlettir.
Geni halk kitleleri iin gsterisiz mezarlar kullanlr-
ken soylular iin kent dnda grkemli yma mezarlar
yaplrd. Midas Mezar en nemli yma Tmls me-
zar rnei saylr.
Frigler Fabl ad verilen hikyecilik trnn ilk temsilci-
leridir.
Fibula ad verilen engelli ineleri ilk defa kullanan
millettir.

Anadolu'da eski yerleim merkezlerinde yaplan kaz-
lar sonucunda;
Diyarbakr ayn'nde orak, bak, tahl tme
talar
Konya atalhyk'te ilk yerleim kalntlar
bulunmutur.
Buna gre, Anadolu ile ilgili;
l. retici toplum yaps grlmtr.
II. Kolonizasyon hareketleri balamtr.
III. Yerleik hayata geilmitir.
yarglarndan hangileri sylenemez?
A) Yalnz l B) Yalnz II C) Yalnz III
D) l ve III E) II ve III
Anadolu Uygarlklar ierisinde Fenike alfabesini ilk
kullanan uygarlktr.
Kaya mimarisi, hal dokuma, kuyumculuk, mzik aleti
yapm ve seramikte ileri gittiler.
Megaron tipi ev mimarisi yaygndr.
Tapates ad verilen hallar dnyaca nldr.
En nemli tanrlar bereket tanras Kybeledir. En
nemi tapnaklar Pessinusdur. Pessinus, ana tanra
Kibele kutsal yerlemesiyle Rahipler Devleti adn
alan antik bir Frig yerlekesidir.

HSEYN GNDZ
 LDYALILAR(M. 687-M..546)
Lidya bugnk Kk Menderes ve Gediz nehirleri
arasnda kalan blgenin addr.
lk nceleri Hititlere daha sonra da Friglere bal olarak
yaadlar.
M.. 587de bakent Sardes ehri olmak zere I.Giges
zamannda devletlerini kurdular.
Kral Alyates dneminde lkelerini igal eden Kimmer
igalinden kurtulmulardr.
Anadolu hkimiyeti iin Medlerle mcadele ettiler.
Kral Krezs zamannda btn Bat Anadolu Lidya
hkimiyetine girdi.
Kral Krezs zamannda Persler tarafndan yklmtr.
Krallkla ynetilen Lidyallarda asiller ve tccarlar da
ynetimde etkilidirler.
Lidyallar Asurlarn bakenti Ninovadan Efese kadar
uzanan Kral Yolu denen ticaret yolunu yapmlardr. Bu
yol sayesinde ticaret gelimi, Mezopotamya kltr Bat
Anadoluya tanmtr.
Pers kral Darius dneminde Efesten Persapolise
kadar uzanan antik yola verilen isimdir. Bu yol saye-
sinde; Mezopotamya kltr Bat Anadoluya yayld.
Bylece Dou ve bat kltrleri arasnda etkileim
balad
Dericilik, dokumaclk, maden ilemesi, mlekilikte
ve kuyumculukta ilkada en ileri dzeye ulamlardr.
HSEYN GNDZ
Anadolu uygarlklar ierisinde dzenli ordular yerine
cretli ordu tekilatn kuran Lidyallar ksa srede
ykld.
cretli askeri sitemi benimseyen Lidyallarda cretli askerler
arasnda dil, din ve kltr birlikteliinin olmamas, vatan
sevgisi kavramnn olumamas devletin ksa srede yklma-
sna neden oldu.
ok tanrl dinlere inanmlardr. Daha ok Yunan
tanrlarna tapmlardr. Tanrlarn insan eklinde tas-
vir etmilerdir.
ONYALILAR(YONYALILAR)(M..1200-M..550)
yonya: zmir Krfezinden Gllk Krfezine kadar uza-
nan blgeye verilen isimdir.
M..1200lerde Akalar tarafndan kurulan bir uygarlk-
tr.
Siyasi birlik kuramamlardr. 12 site devleti kurmular-
dr. Bu ehirler Efes, Kolofon, Milet, Mydnos, Priene,
Teos, Erythrae, Klazomenai, Foa, Smyrna (zmir),
Sisam ile Sakz ehirleridir.
Siyasi birlik kuramamalarnda:
Koloniler aras ticari rekabet
zgrlklerine dkn olmalar en
nemli etkenlerdir.
ehir Devletleri nce Krallk, sonra Oligari ve en
sonunda Demokrasi ile ynetildiler. Anadolu Uygarlk-
lar ierisinde demokrasi ile ynetilen tek medeniyettir.
Olaanst dnemlerde ordu ve ynetimin yetkisini
tek kiide toplanan Tiran adl yneticiler atarlard.
Tiranlk ynetimi de ilk defa yon ehirlerinde grlr.
Lidyallarn Kral Yolunda ticaret yapmalarna izin
vermemelerinden dolay deniz ticareti ile uratlar.
Akdeniz ve Karadenizde eitli ticaret kolonileri kurdu-
lar.
Batum, Trabzon, Varna, Kefe, Napoli, Sinop, Marsilya ve
Nis gibi yerlerde ticari koloniler kurdular.
yon ve Yunan koloniciliinin Fenike koloniciliinden
fark kolonilerine vatan gzyle bakmalar
 Bilim ve kltr alannda Anadoluda en gelimi
medeniyettir.
Bilim ve kltr alannda gelimesinin balca sebepleri:
Kolonilerden gelen kltr ak
Kral yolunun biti noktasnda olmas ( Corafi Konum)
zgr dnce ortam
Ahiret inancnn olmamas
Tarm ve ticarette zenginlemeleri
Dier Anadolu Uygarlklarndan etkilenmeleri
larsa da zamanla valilerin yerini yerel bey ve prenslik-
ler ald.
Anadolu uygarlklar ierisinde federatif ynetim tarzn
benimseyen tek uygarlktr.
Haldi, ivini ve Teiiba nemli tanrlardr. Toplam 80e
yakn tanrlar bulunmaktadr.

Anadolu uygarlklar ierisinde lmden sonra hayata

Hipokrat, Heredot, Tales, Pisagor, Herakletios, Diyo-
jen,Ksenefon, Anaksimandros yonyada yetien nl bilim
adamlardr.
ok tanrl dinsel inanlar olan yonyallar Yunan
tanrlarna tapmlardr. Tanrlarn insan eklinde tas-
vir etmilerdir. Tanrlarn insanlardan tek fark lm-
sz olmalardr.
yonyallar dinsel ve kltrel zelliklerini aldklar
Yunan Medeniyeti ile Anadolu Medeniyetini zamanla
kaynatrmlardr.
inanan tek topluluktur. Mezarlarn ev ve oda eklinde
yaptlar. Urartu dininde, su kaynaklar, maaralar, dalar,
byk aalar ve kayalklar kutsal saylmaktayd.
Mimaride ok ileri seviyeye ulatlar. ok sayda savunma
amal kaleler, tarm ve hayvancl gelitirmek iin
sulama kanallar, barajlar, su bentleri ayrca karayolu,
ant mezarlar yaptlar.
Van Kalesi, avu tepe, Altn tepe ve Toprak kale nemli
kaleleridir. Ayrca Kral Menua dneminde amran Kanal ina
edilmitir.

Mimaride saray, tapnak, ktphane ve tiyatrolar
yaparak on Nizam denilen mimari tarz ortaya kar-
dlar. Artemis Tapna, Hera Tapna ve Apollo Tap-
na nemli eserleridir.
Fenike alfabesini ve Msrn gne takvimini Yunan
medeniyetine aktarmlardr.
Siyasi birliktelik kuramayan yonyallar Panionion adn
verdikleri kltrel ve dinsel birliktelik kurmulardr.
Urartular Maden ve metal ilemecilii ve kabartmaclkta
ileridirler.
Kendilerine zg ivi yazs gelitiren ve Hiyeroglif yaz
sistemini kullanan Uratular konuma dili olarak Huriceyi
tercih etmilerdir. Bu dil gnmzdeki eenceye ok
benzemektedir. Urartuca yazl tabletler Johannes
Friedrich tarafndan gnmze tercme edilmitir.
M. 585ler de Medler tarafndan ykld.

Homerosun lyada ve Odessas nemli yon destan-

dr.
Tarihte ticaret alannda dei-toku usulnn ortadan
Persler tarafndan ykld. kalkmasn ve bylece, ekonomik hayatn byk lde
gelimesini salayan bulu aadakilerden hangisidir ?
URARTULAR(HURLER)
A) Pusula B) Para C) Yaz
Dou Anadolu blgesinde kurulan ilk ve tek uygarlk- D) Takvim E) Kat
tr. ( 1990 / SS )

Asya kkenli Huriler tarafndan I. Sardur tarafndan

bakent Tupa (Van) olmak zere devletlerini kurdu-
lar.

Saltanat sistemi ile ynetildiler. lkeyi eyaletlere

ayrarak balarna En-nam adn verdikleri valilerce
yneterek merkezi otoriteyi gl tutmaya alm-

HSEYN GNDZ
 Urartularn mezarlarn oda ve ev biiminde yapp iine
eitli eyalar koymalar aadakilerden hangisinin bir
gstergesidir ?
A) Ticarette dei-toku usuln uyguladklarnn
B) Mimarlkta gelitiklerinin
C) Birden fazla tanrya inandklarnn
D) Bar iinde yaadklarnn
E) Hayatn lmden sonra da devam ettiine inandklar-
nn
( 1994 / SS )
Kayseri yaknlarndaki Kltepe'de yaplan arkeolojik kaz-
larda tabletler bulunmutur. Daha ok ticaretle ilgili olan
bu tabletler, Kltepe'nin Mezopotamya'da devlet kuran
Asurlularn bir ticaret merkezi olduunu ortaya koymu-
tur.
Buna gre;
I. Anadolu'da tarih alar balamtr.
II. Mezopotamya ile Anadolu arasnda hi-bir balant
yoktur.
III. Anadolu ile Mezopotamya arasnda ticaret yaplm-
tr.
EGE VE YUNAN MEDENYETLER
GRT UYGARLII
MKEN UYGARLII
YUNAN UYGARLII
Makedonya, Girit, Bat Anadolu ve Ege adalarnda
yaayan kavimler tarafndan ortaya kartlan uygarlk-
lardr. Konum itibari ile dou ve bat medeniyetlerinin
kaynat medeniyettir. Anadolu, Msr ve Mezopo-
tamya medeniyetlerinden etkilenmilerdir.
GRT UYGARLII
Ege blgesinin en eski uygarldr.
Girit adasnda ortaya kmtr.
Minos Uygarl olarak ta bilinir.
Krallkla ynetilmilerdir. Kralln merkezi Knossos
Saraydr.
Adadaki ehir ve saraylarn etrafnda savunma amal
kale surlar bulunmamaktadr.

yarglarndan hangilerine ulalabilir? ehir ve Saraylarda sur bulunmamasnn nedenleri:

ok gl donanmalar
A) I, II ve III
Bar siyaset izlemelerine olan gven
B) I ve III

C) I ve II

D) II ve III Deniz ticaretine nem veren Giritliler Msr, Kbrs,

Kuzey Afrika ve Orta Dou lkeleri ile ticaret yaptlar.
E) Yalnz II
Ticaret sayesinde Fenikeliler gibi dou ve bat kltrle-
ri arasnda tayc rol oynadlar.

Safran, Kalay, Vazo, Tuntan yaplm silahlar, kuma

Frig yasalar ekonomiyi koruma ve gelitirme mantna ve kuyumculuk tr eyalar ihra etmilerdir.
dayanyordu. Toprak anay temsil eden tanrca Kibele'de
bereket ve dourganl sembolize ediyordu. Mimari alannda gelien uygarlkta ok katl saraylar
yapmlardr. Knossos Saray en nemli mimari eserle-
Buna gre; ridir.
I. Ticaret yollar zerinde yaadklar Girit Uygarlnda ok tanrl bir dinsel yap mevcuttur.
II. Krallarn dinsel otoriteyi de temsil ettikleri Friglerdeki tanra Kybeleye benzeyen tanra REA en
nemli tanrlardr.
III. retimi kutsallatrdklar
ivi yazsna benzeyen yaz kullandlarsa da bu yaz
yarglarndan hangilerine ulalabilir? sistemi henz zlememitir.
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III

D) I ve II E) I, II ve III

HSEYN GNDZ
 Temizlie nem veren Giritlilerin caddelerde su
giderleri ve ehirlerde kanalizasyon sistemleri bulun-
maktadr.
M.. 1200lerde Dorlar tarafndan yklmtr
MKEN UYGARLII
Girit Uygarlna son veren Akalar tarafndan kurulmu-
tur.
ehir devletleri halinde yaadlar. En nemli ehirleri
olan Mikenden dolay uygarla bu ad verilmitir.
Siyasi tarihlerinin en nemli olay Boazlara egemen
olmak iin Kral Agamemnon zamannda Truvallarla
yaplan Truva Savalardr.
Truva Savalar dnya tarihinde boazlara egemen
olmak iin yaplan ilk savatr.
Krallk sistemi ile ynetilen Miken Uygarlnda
soylulardan oluan mecliste krala yardmc olmaktadr
ato yapmnda ileridirler. Miken ve Tirins atolar en
nemli mimari eserleridir.
lmden sonraki hayata inandklarndan dolay llerini
kuyu mezarlarna oturur vaziyette gmmlerdir. Kuyu
mezarlarn haricinde rmeli kubbeli ve ant mezarlarda
yapmlardr.
YUNAN UYGARLII
M.. 1200 ler de Aka egemenliine son veren Dorlar
tarafndan kuruldu.
Polis adn verdikleri ehir devletleri halinde yaadlar.
Atina, Sparta, Korint, Tebai nemli ehir devletleridir.
Siyasi birlik kuramamalarndaki en nemli etkenler:
Polis ad verilen ehir devletleri arasndaki si-
yasi ve ticari rekabet
Farkl demokrasi modelleri
Bamszlklarna dkn olmalar lardr.
Siyasi birliktelik kuramayan Yunanllar sadece Perslerle
yaplan savalarda birlikte hareket
etmiler dier zamanlarda ehir devletleri arasnda
srekli rekabet ve savalar yaanmaktadr.
Pers Savalarndan sonra Atina ve Spartallar arasnda
Yunanistana hkim olmak iin 27 yl sren Palaponnes
Savalar ile zayflayan ehir devletleri zamanla Make-
donyal Byk skenderin himayesine girdiler.
ehirlerin balarnda ilk zamanlarda krallar bulunsa da
zamanla Aristokrasi, Tiranlk ve demokrasiye dnen
ynetim tarzlar olmutur.
HSEYN GNDZ
Yunanistanda ehir devletlerinin banda Arhon ad
verilen yneticiler bulunmaktadr. Baz nemli arhon-
lar:
DRAGON: Kan davalarn nlemek in ok sert yasalar
kard. Bu yasalar asillerin haklarn korumaya ynelik
olduu iin, halk memnun etmedi. Yunanistan'da
hukuk kurallarn ilk defa yazl hale getirdi.
SOLON: Borlu olduklar iin kle olanlarn kleliini
ve topraa bal klelii kaldrd.Asillerin ellerinden
topraklar alarak dnya tarihinde ilk toprak reformunu
yapt. Drt yzler meclisini kurdu.
KLSTENES: Doutan ve zenginlikten kaynaklanan
her trl snf farkllklarn kaldrd. Beyzler meclisi-
ni kurdu. Gerek anlamda Yunanistan'a demokrasiyi
getiridi
PSSTAROS: Orta snf glendirerek tarm, ticaret ve
sanayi gelitirmeye alt.
Tarma elverili arazilerin az olmas, macera araylar,
ehir devletlerinin hkimiyetlerini geniletme istei
gibi nedenlerden dolay Fenike ve yonyallar gibi de-
niz kolonicilii ile uratlar. Kolonilerine vatan gzy-
le baktklar iin Yunan kltr geni bir alana yayl-
mtr. Halk geimini zeytin, balklk, hayvanclk ve
ticaret ile salyordu.
Girit, Anadolu ve Mezopotamya medeniyetlerinden
etkilenen Yunan Uygarlnda ok tanrl bir dini inan
sistemi vardr. Tanrlarn insan boyutunda dnm-
lerdir. Tanrlarla insanlarn tek fark tanrlar lmsz,
insanlar lmldr. Dini hayatlarnn en nemli zelli-
i gelimeyi engellemeyen ve hayatta fedakrlk ge-
rektirmeyen bir yapda olmasdr.
Zeus, Apollon, Artemis, Athena, Ares, Afrodit,
Poseidon, Hades ve Hermes nemli tanr ve tanra-
Zeus adna drt ylda bir Olimpiyatlar ad verilen spor,
mzik ve iir yarmas dzenlemilerdir.
Olimpiyatlar siyasi birliktelik kuramayan Yunanistanda
kltrel birliktelii salamtr. lk Olimpiyat oyunlar M..
776da yaplmtr.
Dinin gnlk hayatta bask meydana getirmemesi
Yunanistanda bilimin gelimesine neden oldu. Felse-
fe, tarih, tp, aritmetik, geometri, astronomi alanlarn-
da ilerlemeler kaydetmilerdir. Aristo, Sokrat, Eflatun
(Platon), Meton, Tukidides, Herodotes, Hipokrat, Kse-
nefon gibi nemli filozof ve bilim adalar yetitirdiler.
 Tarih ilk defa Yunan Uygarlnda bir bilim olarak
ortaya kt.
Yunan medeniyetinde yaayan halk; soylular, tccar-
lar, kyller ve kleler olmak zere toplumsal snflara
blnmtr.
Gzel konumaya ve tiyatroya nem vermilerdir.
Tiyatro ilk defa Yunan edebiyatnda grlr. lyada ve
Odesa nemli destanlardr
Lidyann parasn, Fenikenin alfabesini, Msrn
takvimini gelitirip Romaya uygarlna aktarmlardr.
Atina ehir devletinde halkn yardmyla baa geen Klis-
tenes, snf ayrln ortadan kaldrmaya alm, Halk
Meclisi kurmu ve bu meclise geni yetkiler vermitir.
Klistenesin bu reformlarla ulamak istedii ama aa-
dakilerden hangisidir ?
A) Halkn lke dna gn nlemek
B) Kanunlar yazl hale getirmek
C) Halk d saldrlara kar korumak
D) Yunan ehir devletlerini birletirmek
E) Halkn ynetime katlmn artrmak
( 1993 / SS )
lkada yonya da;
Tales ilk kez gne tutulmasn hesaplam,
Pisagor ilk kez Dnyann yuvarlak olduunu ileri sr-
mtr.
yonyadaki bu gelimeler aadakilerden hangisini
gsterir ?
A) eitli etnik gruplarn bir arada yaadn
B) Bilimsel almalar yapld
C) Yneticilerin sk sk deitii
D) lk yerleim yerlerinin burada kurulduunu
E) nsanlarn gelir dzeyine gre snflara ayrldn
(1994 / SS )
Eski Msr'da tp, eczaclk ve insan bedeni ile ilgili bilgiler
ileri dzeyde idi.
Aadakilerden hangisinin bu durumda rol olduu
sylenebilir?
A) llerin mumyalanmas
B) Dnce zgrlnn ileri dzeyde olmamas
C) Tanr-kral anlaynn egemen olmas
D) Tarm retiminin temel geim kayna olmas
E) Mimari alanda ileri bir dzeye ulalmas
HSEYN GNDZ
HELEN UYGARLII
M.. 7.yyda Makedonyada kurulan devlet II. Filip
zamannda Yunanistan ele geirerek Helen birliini
kurdu.
M 338 ylnda Chaeronea Muharebesi'nde II. Filip
Thebai ve Atina kuvvetlerini yenilgiye uratan Kral Filip
kendi kontrol altnda Korint Birlii'ni kurdu. Hemen
ardndan birliin lideri seildi ve Dou'daki Pers mpa-
ratorluu'na kar bir sefer planland.
Filipin lmnden sonra devletin bana Aristonun da
rencisi olan Aleksander (skender) geer.
Makedonyal skender, yonya ehir devletlerini Pers
istilasndan kurtarmak iin M. 334 ylnda babasnn
planlad Dou (Asya) seferine kar. Byk skender
Pers Kral III. Darius'u tahttan devirerek tm Pers m-
paratorluu hkimiyetindeki topraklar ele geirdi. Bu
sefer sonunda Helenizm ad verilen melez uygarlk
doar.
Helenizm: Dou ve bat kltrlerinin kaynamas sonu-
cunda ortaya kan uygarlktr.Eski Yunan kltr ile dou
medeniyetinin kaynap M 330-30 yllar arasnda sre-
cek olan bu kltrn olumasnda Yunan, Anadolu, ran,
Mezopotamya ve Msr medeniyetlerinin etkisi olmutur
Dou seferine kan skender Hindistana kadar
uzanan byk bir imparatorluk kurmu olan skender
M..323de Babilde lmesi zerine imparatorluk e
ayrld.
ANTGONTLER Makedonya'da kuruldu
Anadolu'dan
SELEVKOSLAR Hindistan'a kadar
uzanan alanda kuruldu
PTOLEMELER Msr'da kuruldu.
Selevkoslar krallnn paralanmasyla da Anadolu da;
Bergama Pontos Kapodokya Bitinya
Krall Krall Krall Krall
 Helenizm dneminde nemli ticaret ve kltr merkezleri
kuruldu. skenderiye ve skenderun bu merkezlerden en
nemlileridir.
Dou kltrndeki dini anlaytan etkilenilmitir. Rahip
Kral anlay bu etki ile dodu.
Tp, astronomi,edebiyat ,corafya alanlarnda ileri
seviyeye ulatlar . Matematikte Batlamyus ve Arimet ,
Astronomide Hipparkos ,corafyada Erastostones ,
Geometride klit ve Apollonios Helenizm dneminin
nemli bilim adamlardr.
Bergama Asklepion salk merkezi ve kiyzbin ciltlik
ktphane ile deriden retilen Parmen kad ile
Anadolunun nemli kltr merkezi konumundadr.
Asklepion Salk Merkezi dnyann sistemli ilk devlet has-
tanesi olarak kabul edilmektedir.
Zeus Tapna , skenderiye Feneri , Asklepion Salk
Merkezi en nemli mimari eserleridir.
Diyarbakr yaknlarnda bulunan ayn yerleim yeri-
ne ait aadaki bilgilerden hangisinin, erken dnem-
lerde bile malzemelerin yer deitirdiine ve olas bir
ticaretin varlna kant olduu savunulabilir?
A) Av etkinliklerinde evcilletirilmi kpeklerin kullanl-
mas
B) Tarmsal etkinliklerde deirmen talar ve oraklarn
kullanlmas
C) Kolye yapmnda eitli renklerde ta boncuklarla
deniz kabuklarnn kullanlmas
D) Girileri atda olan tahl ambarlarnn bulunmas
E) M 7000 ylna tarihlenen en eski dokuma parasnn
bulunmas
2012 YGS
ROMA UYGARLII
%lkan en byk smrgeci devletidir.
%talya Yarmadas ve Akdeniz evresinde kurulan bu
uygarla adn veren Roma ehri, M.. 753 ylnda Romulus
tarafndan kurulmutur.
%M.. 753 ylnda talya da talik ve Etrksler tarafndan
kuruldu.
%Roma Uygarl tarihi Krallk ,Cumhuriyet ve mparatorluk
olmak zere ksma ayrlr.
HSEYN GNDZ
%Krallk dneminde, kral Kuria ad verilen halk meclisi
tarafndan seilmitir.
%Cumhuriyet Dneminde devlet Konsl ad verilen iki
yksek memur tarafndan ynetilmitir.Konsller birbirleri-
ne ve Senato ad verilen meclise kar sorumluydular.
%Julius Caesar ile Romada Cumhuriyet Dnemi sona
ermitir. M.. 27de Oktavianusa Augustus unvan verilerek
mparatorluk Dnemi balamtr.
%Roma mparatorluu Kavimler gnden sonra 395de
Dou ve Bat olmak zere ikiye blnecektir.476da Bat
Roma; 1453de Dou Roma yklacaktr.
%Roma uygarlnda halk gruba ayrlmtr. Bunlar;
Patriciler: Romal soylulardr. Tam vatandalardr. Mlk
sahibi olabilme, ticaret yapabilme, devlet memuru
olabilme, oy kullanma haklar bulunmaktayd.
Plepler: Romaya sonradan gelen zgrlerdir. Kk
iftiler, zanaatkrlar ve tccarlardan oluan bu gru-
bun siyasi haklar yoktur.
Miras,
Kleler:aile, borhaklar
Hibir gibi dzenlemeleri ieren
olmayan bu snf bu kanunlar
efendileri olan
gnmz Avrupa Hukukunun temeli saylr.
Patricilere alt srece hayatta kalrlard.
Patriciler ve Plepler arasndaki mcadeleler sonucun-
da Yunan kanunlarndan ve Roma gelenekler yararla-
nlarak On ki Levha Kanunlar ortaya kt.
nceleri ok tanrl dinsel inanlar olan Roma
Uygarlnda 312 Milano Ferman ile Hristiyanlk ser-
best braklm 381 ylnda ise bu dini resmi devlet dini
olarak kabul etmilerdir.
Ordunun temelini Lejyon adn verdikleri birlikler
oluturur. Roma mparatorluunda dzenli kara ve
deniz kuvvetleri ile tm Akdeniz evresini smrge
haline getirdiler. Kartacallarla yaklak 100 yl srecek
olan Pn Savalarn kazanarak Kartacay himayeleri
altna ald.
Fenike Alfabesine ve Msrn Gne takvimine son
eklini vermilerdir. Gnmzde kullanlan Latin Alfa-
besi ve Miladi Takvim Romallarca son eklini almtr.
Anadoluda stanbulda Bozdoan Kemeri, emberli-
ta, Dikilita, Ankarada Augustus Tapna, Roma Ha-
mam, Antalyada Aspendos Tiyatrosu gnmze ge-
len nemli mimari eserlerdir.
Gazete ilk defa Roma Uygarlnda ortaya kt.
 BZANS MPARATORLUU (395-1453)

395 ylnda mparator Teodosius lkeyi ikiye ayrarak

oullar arasnda paylatrd. Byk olu Arkadiusa
Dou lkelerini kk olu Honoriusa Bat lkelerini
vermesi ile ortaya kan Bizans dnya tarihinin en uzun
sre ayakta kalan devletidir.(1056 yl)

Bizans mparatorluunda 12 slale baa geti.

Hristiyan, Grek ve Dou uygarlklar Bizans Uygarlnn

ortaya kmasna sebep olmutur.

Bat Romann aksine Hristiyanln Ortodoks mezhebini,

Latince yerine Grekeyi tercih ettiler.

Justinianus Kanunlar Bizans hukuk sisteminin temelini

atmas ve On ki Levha kanunlarnn devam saylmas
bakmndan nemlidir.

Ayasofya, Aya rini, Hora Sergios (Kariye Camii) ve Baks

kiliseleri ile Binbirdirek ve Yerebatan Sarnlar nemli
mimari eserleridir

Fatih Sultan Mehmet tarafndan ykld.

HSEYN GNDZ