You are on page 1of 163
Ile KI THUAT CO KHI WON CUNT ee eee eee PGS. TRAN HOU QUE VE Ki THUAT CO KHi TAP MOT DA dudc HGi déng mén hoc Bé Gido duc va Bao tao théng qua ding lam tai ligu giang day trong cdc trudng dai hoc ki thuat) (Tai bén lan thit mudi) NHA XUAT BAN GIAO DUC LO! NOI DAU Thue hitn chit truong cdi céch dio tgo doi hoc, dudi su chi dao cia Vu Dai hoc, Hoi dng mon hoc Hinh hoc hoa hinh va Ve ki thugt cia cde trutng dai hoc ki thudt bién sogn igi chitong trinh mén Ve ki thudt — Chuong trinkh dé duge Bé Gide duc va Dao tao ban hanh nam 1990. Cuén stich Wé ki thu@t co kht nay duge viét theo noi dung chuong trinh mdi do, Ngoti phan md ddu va phy luc ra, cuén sich gdm c6é mudi hai chuong va chia thank hai tap. Tap mot gdm cdc chuong : Nhitng tiu chudn ve trinh bay bdn ve - Ve hinh hoc ~ Biéu dién vat thé - Hinh chiéu true do ~ V8 quy ude ren va céc méi ghép - Vé quy ude binh rang vd id xo. Top mot do Tran Hitu Qué bien sogn. Tap hai gdm cée chuong : Dung sai va nhdm be mat - Bén ve chi tiét - Ban ve ldp - So dd - Ban vé xy dung ~ Tu dong hoa thanh lap bdn ve. : Phan vé thiet k€ cia chutong 9 - Ban va itp do Nguyén Van Tudn bien sogn. Chutong 12 - Ty dong héa thenh lap bdn ve do Déng Van Cit bien sogn - Cée phan vd ede chuong con Iai cha tap hai do Tran Hau Qué bien sogn. Lan téi bdn nay cd mot 66 sita chita va b6 sung quan trong : © Ti ném 1990 cée Tidu chudn Viet Nom duge sodt xét vd bien sogn dya theo céc Titu chudn 'QuOc té 180. Vi uty, lan iti ban nay séch duge viét Igi theo cée tieu chudn moi nhét, hién hanh. © Céc chuong 7 - Dung sai va nhdm be mit, chuong 8 - Bdn vé chi tiét, chuong 9 — Ban vé lap duoc b6 sung them mé6t 86 kién thite moi, phin VE thiét ké cia chuong 9 duge viét Igi hoan chink hon. © Do yeu cdu hee tap va gidng day, phan Ti ding héa thanh lap ban ve trude day, nay duge viét thank mot chuong riéng - chuong 12. Noi dung phong phi, bao gdm che khdi niém v2 tu dong héa thanh lap bdn vé, ede kign thite co ban ve hé thong vé bang médy tinh dién tk (MTDT), thanh lap bén ve hai chidu va ba chitu bang MTDT, bude dau dép ung duge vite hoe tap va gidng day Vé hi thugt bang MTDT cita cdc truong hign nay. Can cit theo chuong trink Ve ki thuét quy dinh cho ting nganh dao tgo va cho tig hoc phin, cée gidng vien vd sinh vien cb thé sit dung che noi dung trong cde chuong muc cila cubn aéch ndy cho phi: hop. Danh muc c&e tai ligu tham khdo chinh ding dé bien soan duge ghi sau méi tap. Cudn Ve ki thudt co khé Tap mét ding lam tai ligu hoc tap cho sink vin hé chink quy vd hé tai chite thuge khéa nganh co khi va coe nhém nganh khée nhu : nang lung, dign tit, hoa, thuc phém, dét, luyén kim... eta ede truong dai hoc ki thudt, va c6 thé lam tai ligu tham khéo cho cae can b6 ki thudt. Chiing toi xin chan thank cdm on Vu Dai hoc thuge BO Gido duc va Dao tao, Hoi ddng mén Hinh hoc hoa hinh va Ve ki thudt cita cae truong dai hoc ki thugt dd giup dé ching t6i trong qua trinh bién aoan. Vi trinh do e6 han, chée rang cudn sich cdn cé thiéu s6t, ching toi thank thuc mong cée ban doe gép ¥ hién. Thu gop ¥ xin gui v2 theo dia chi : Nha xudt bén Gido due - 81 Tran Hung Dao - Ha néi. Cée tée gid MO DAU Ban vé ki thuét 18 mot phuong tign thong tin ki thugt, la cong cy chit y€u dién dat y d6 thidt k6, 1a tai li¢u ki thuat co ban dung dé chi dgo san xudt. Negay nay, ban vé ki thuat da dugc ding rong rai trong t&t c& moi hoat dong san xudt va di sing. Ban vé ki thuat da trd thanh "ngOn ngi” cia ki thuat, Cac ban vé ki thuat duge thye hién bang c&éc phuong phép biéu dién khoa hoc, chinh xdc theo nhitng quy téc théng nhdt cla cdc Tiéu chudn Nha nuéc. ‘D6i tutgng nghién ctu cia mon Vé ki thuat 1a céc ban vé ki thuat. Nhiém vu cia mon Ve ki thuat la cung cép cho sinh vién nhing hiéu biét co ban vé vé ki thuat, b6i duéng kha nang lap va doc ban vé, dng thdi rén luyén cho ho téc phong lam vite khoa hoc, cd ¥ thie té chic kd luat, tinh cén than, kién nhén... cia ngudi lam cong tac ki thuat. ‘Mon Vé ki thuét 18 mon ki thuat co sé mang nhiéu tinh chat thyc hanh. Trong qué trinh hoe tp, sinh vién phdi ndm viing cdc kign thiic co ban nhu Mf lugn vé phép chi€u, céc phuong phép biéu dién vat thé, ndm vitng cfc quy téc cia Tiéu chudn Nha nvéc vé ban vé, déng thdi rén luyén cdc ki nang thyc hanb... Nam 1963, Uy ban Khoa hoc va Ki thugt Nha nuéc da ban hanh cfc Tiu chudn Vigt Nam vé "Ban vé co khi". Dé cing la nhitng Tiéu chudn Nha nude déu tién cia nuée ta. Nam 1964, ban hanh cdc Tieu chudn vé "Hé th6ng quan If ban ve". Cac tiéu chudn "Ban vé co khi* va "Hé théng quan li ban ve" da buéc dau théng nhat cfc quy dinh vé ban vé ki thuat 6 nude ta. Dén nay céc tiéu chufin dé da duge sodt xét va sita déi cho phi hgp v6i sy phat trién cba sin xudt va tién bo Ki thuat. Hign nay, cde Tiéu chudn vé ban vé ki thuat ndi riéng va cdc Tidu chudn vé tai ligu thiét ké ndi chung duge Nha nuéc ban hanh trong nhdm céc tiéu chudn vé "He théng tai lieu thiét ke’. Dé théng nhdt “ngon ngi* cia ki thuat trén pham vi réng lén hon, T8 chite Quéc t€ vé Tiéu chudn hda (International Organization for Standardization) viét tdt la ISO da ban hanh nhiéu tiéu chudn quéc té vé ban vé ki thuat. V6i sy phat trién manh mé cia tin hoc, méy tinh dign tu da duge dng dung vao céc hoat dng thiét k6 vA ché tao. Ve bing may tinh dién tu cho phép tu dong hda xit li thong tin vé, gidi cdc bai todn hinh hoc trong qua trinh thiét ké va ty dong hoa lap cdc ban vé ki thuat. Mon Vé ki thuat da cd nhitng bude phat trién manh mé va chdc chan trong tuong lai sé cdn ed nhiing buéc phat trién nhanh chdng hon. Chuong 1 NHUNG TIEU CHUAN VE CACH TRINH BAY BAN VE 44. TEU CHUAN VE BAN VE KI THUAT Ban vé ki thuat duge thyc hién bing cdc phyong phdp biéu dién chinh xéc, nd thé hién mOt cach ding dén hinh dang va kich thuéc duge vé theo nhiing quy tfc 44 duge quy dinh th6ng nbét trong nhiing Tieu chun Nha nuéc vé ban vé. Nhing Tiéu chuén Nha nudéc vé ban vé bao gém tiéu chudn vé céch trinh bay ban vé, vé cdc hinh biéu difn, v6 céc ki higu va cdc quy ude v.v... cfin thiét cho viée lap ban vé ki thuat. Nhiing tiéu chudn nay thuOc tiéu chun "H6 th6ng tai liéu thiét ke". Nhing Tiéu chudn Nha nvféc trén day Ja nhitng vin ban Ki thuat do co quan c6 thém quyén cla Nha nuée ~ BO Khoa hoc Cong nghé va Moi truéng ban hanh. Viec ap dung nbing tiéu chudn vao thyc tién sin xudt of ¥ ngbia rét lon d6i voi nén kinh t€ quéc dan. Cun séch nay sé lén lugt trinh bay mot s6 tigu chufin cia "He thong tai ligu thiét ke". Ngoai ra cdn gidi thiéu mot sé tiéu chudn khdc cd li¢n quan dén ban vé. Duéi day la nhiing tigu chugn vé cach trinh bay ban vé. 4.2. KHO GIAY 12.4. Cac khé gidy TCVN 2-74 quy dinh khé gidy cla cdc ban vé vA nhimng tai ligu ki thuat khéc cia tdt cd cdc nganh cong nghiép va x4y dyng. Kh6 gify duge xée dinh bing ede kich thu6e cla mép ngoai cla ban vo (H.1-1). Kh6 gidy bao gém cdc khé chinh va cdc khé phy. Khé chinh gém khé od kich thuée 1189 x 841 vi dign tich bang 1m? va céc khd Khée duge chia ra t& khé gidy nay (H.1-2). Hink 1-1 Hin 1-2 1) TCVN : Tiéu chudn vier Nam 2 + $6 higu dang ki cia tieu chun 74: 1974 nam tiéu chudn ban hanh (Nhiing tiéu chudn ban hanh til ndm 1991 trd vé saw duge ghi d4y dd tt €8 che chil 86 chi nam. Ki hi¢u va kich thuéc cua cfc khé chinh theo bang 1-1 dudi day : Cho phép dig céc khé phy. Kich thuée canh cla kh6 phy la bOi s6 cia kich thuée canh cia kh6 11 nhu chi din trong "so d6 dung cfc khé gidy* (H.1-8). Trong trung hop that céin thiét, cho phép ding khé gidy cd kfch thuée 148 x 210, kf higu Ja 1/2.1. Sai Iéch cho phép 46i v6i k{ch thuée canh khé gify la + 5mm ayy Bang 1-1 ee sen Ki higu khé gity 44 2 2 12 un a) thal Kich thudc eéc canh 29724 agt —aal khé gidy tinh bang] 118xer | 594x841 | 594x420 | 297x420 | 297x210 ; mm “Ty a) Ki bigu tong ting - cdc khd gidy st aati lt 2) laung neo tovn| 4° | Al | az | as | at 193-66 2081 | 74 oe : 1783 1.2.2, Y nghia cua ki higu e2| 64 khé gidy 1466 + Ki higu cia méi khé chink 52) 54 gém hai chit s6, trong do chit sb 1189 4n tht nh&t IA thuong cla kich 42| 440 45) 46 ~ thuéc m6t canh cha khé gidy 92 (tinh b&ng mm) chia cho 297, we) 34 chi s6 thi hai la thuong cia 594 |_| kich thuée canh cdn lai cla khé 221N25 fai 25 | 26 gify chia cho 210. 297 ssa aie eT Tich cia hai chit s6 ki higu 1a 86 lugng khé 11 chita trong a. khé gidy dé. Vi du khé 24 g6m s gg Hinh 1-3 1.2.3. Khung ban vé va khung tén ‘Méi ban vé déu phai co khung vé va khung tén riéng. Noi dung va kdch thuéc cia ching duge quy dinh trong TCVN 3821-83 (xem chuong 7). Duéi day giéi thigu khung vé va khung tén thudng ding trong nha trudng. a) Khung ban vé. Khung ban vé dugc vé bang nét lién dam, ké cach céc mép. khé gidy 5mm. Khi cn déng thanh tép, canh trai cia khung ban vé duge ké cach mép trai cla khé gidy mt khoang bang 25mm (H.1-4). e6 : 2x 4 = 8 ldn khé 11 Ki higu cia kh6 phy g6m hai 86 duge ngan céch bing déu chéim, thi dy khé 2.11, 11.4 vwv.. ») Khung tén. Khung tén co thé dat theo canh dai bay canh ng&n éia ban vé va duge dat ¢ gée phai phia duéi ban vé (H.1-5). Canh dai cia khung ten x4e dinh huéng dutng bang cha ban vé. Nhiéu ban vé cd thé vé chung tron mot t& gidy, song méi ban vé phai co khung ban vé va khung t@n riéng. Khung tén cia méi ban vé phai dat sao cho céc chit ghi trong khung tén cs déu huéng len trén hay huéng sang trai d6i véi ban vé do. Hmmh 1-4 (7) (9) Hink 1-6 Noi dung hung tén cia bin ve ding trong nha trudng nhu hinh 1-6 da trinh bay. © 1: déu dé bai tap hay tén goi chi tiét. O 2; vat ligu cia chi tiét O3:tk 64: ki higu ban ve 0 6 : ho va tén ngudi ve 0 6 : ngay vé O 7: chit ki cia ngudi kiém tra © 8 : ngay kiém tra O 9 ; tén trudng, khoa, lop 13. TELE Ti 1¢ cia hinh vé (ban vé) la ti sé gitta kich thuéc do duge trén hinh biéu digén voi kich thuée tuong ting do duge trén vat thé. ‘Trong cdc ban vé ki thudt, tiy theo mite do phite tap va dQ Ién cia vat thé duge biéu dién va tay theo tinh chét cla méi loai ban vé ma chon cdc ti le dudi day (bang 1-2). Cac tf 1 nay duge quy dinh trong TCVN 3-74. Bang 1-2 ; ass | 1:20 | 1:40 Ti 1g thu hd 1:00 | 1: 800 | 1: 1000 ‘Tig nguyén hin del Thie phongto | 2:1 | asst} 4:1 | sea | ost | 2051 | 40:1 | soa | 100 rt Khi biéu din mat b&ng chung cua nhitng cong trinh lén, cho phép ding cdc ti 1g : 1:2000; 1: 5000; 1: 10000 ; 1: 20000; 1: 25000; 1 + 50000. Trong trudng hgp cfin thiét, cho phép ding ti Ié phong to (100.n) : 1 (n 1a 56 nguyen). Ki higu tl 1g duge ghi 6 © danh riéng trong khung tén cla ban vé va viét theo kigu:1:1;1:2;2:15v. Ngoai ra, trong moi trudng hgp khéc phai ghi theo kiéu : TLi:1; TL1:2; TL2: 13 vv. 1.4. CAC NET VE ‘Trén ban vé ki thuat, cdc hinh biéu dién cla vat thé dugc tao thanh béi céc nét vé cs tinh chat khdc nhau. TCVN 0008 : 1993 cde nét vé quy dinh céc logi nét vé, chiéu rdng cia nét ve va quy t4c v6 chung trén céc ban vé ki thu&t. Tiéu chudn nay phi hop véi phan nét vé cla Tiéu chudn quéc t& ISO 128 : 1982 Technical drawings - General principles of presentation, 14.1. Cac loai nét vé Céc logi nét v8 duge liet ké trong bang 1-3 duéi day va céc hinh vé 1-7, 1-8 minh hoa mot s6 dp dung cia ese nét d& quy dinh. 1.4.2. Chigu réng cla nét vé Quy djnh sit dung hai chiéu rong cia nét vé trén mot ban vé, ti sé chiéu rong cia nét dam va nét manh kh6ng dttge nhé hon 2 : 1. Cac chiéu rong cia nét vé cfin chon sao cho phi hgp véi kich thuée, loai ban vé va can cit vao day kich thuéc sau : 0,18 ; 0,25 ; 0,85 ; 0,5 ; 0,7; 1; 14 vA 2mm Chiéu rong cla cing mot nét trong mot ban vé phai duge. dim bdo khong thay déi trén céc hinh khéc nhau cua chi tiét duge vé theo cing mét ti I¢. Cha thich : Khong khuy&n khich sit dung chiéu réng 0,18mm do nhiing kho khan cia mot 96 phuong tién n loat. 1.4.3. Quy tac vé - Khoang céch nhé nhat gitta hai dutng song song, bao gém ca trutng hop céc dung gach gach cia mat cAt, khOng duge nhé hon hai 1én chiéu rong cia nét dam nhét. Khoang céch nay khéng nhé hon 0,7mm. Khi hai hay nhiéu nét vé khéc loai tring nhau thi cfin theo thi ty uu tién sau (hinh 1-9) a) duéng bso théy, canh thay (nét lién dam, loai A) ; b) dutng bao khudt, canh khudt (nét dut, loai E hay F) ; c) mat phang c&t (nét gach chim manh 6 nét dam 6 hai d&u, loai H) ; d) dudng tam va truc déi xing (nét cham gach manh, loai G) ; e) dudng trong tam (nét gach hai chim manh, loai K) ) dutng dong kich thuée (nét lién- manh, logi B). 10 Bang 1-3 Nét ve Ten got Ap dung téng quét A Net lién agm | Al Canh thfy, dudng bac thdy. ‘A2 Dung ren thy, dudng dinh rang indy. B Net ién minh |B Giao tuyén tung tuyng B2 Dung kich thud. BB Duding din, dudng dong kich thude. B4 Than mdi ten chi hudng hin. BS Dusdng gach gach tren mbt oft B6 Dusing bac mat eft chap. BT Dung ttm ngin. ‘BS Duong chan ren thdy. Ca |e tun sing C1 Dung git han inh c&t hoe hinh chiéu ki . khong ding dudng tryc lam dung gidi hen. Dp 4 A Nét dich dfe (1) E,~+--~-—~--— ‘Nét oft dam(2) | E1 Dudng bao khudt, canh khust. Foie ae Net din manh — | FL Dung bao khuft, canh Khuét (2). G Né gach chm minh |G1 Dung tam. G2 Dudng truc doi xing. 63 Qué deo. G4 M&t chia cia binh rang H oo Net cat HI Vét cia mat phiing eft. J Nét gach chm dam |J1 Chi din che dudng hose mit edn e6 x li rieng, + K Nét gach hai chéim | K1 Dudng bao cia chi tiét lan cin ‘minh K2 Cf vi tri du, cudi vA trung gian cba chi tit di dong. K3 Duong trong tam. K4 Dung bao cia chi tit (rude khi hinh thanh, KS Bg phan cia chi tiét nlm 6 phia trudc mat phiing c&t. (1) Thich hop Khi sil dung may vé. (2) Chi duge ding mot trong hai toai tren cing mot ban ve. il — Cée dutng dan lién quan dén mQt phén ti nao dé (kich thuée, vat thé, duong bao v.v..) phai vé nghiéng so véi cdc dudng kh4c cba ban vé vA tan cing cia nét vé nhu sau : a) bang mOt chfim, néu duéng déin két thc 6 bén trong dudng bao cia vat thé (hinh 1.10a) ; b) bang mot mai tén, néu dung din két thic & dutmg bao ciia vat thé (hinh 1-10b) ; c) khong cd dau hiéu gi, néu dudng din két thic 6 mot dudng kich thuéc (hinh 1-10c). - Tam cde cung tron, cde dudng tron od giao diém la giao diém cia hai gach (hink 1~11). — Cac nét gach chim hode gach hai chém phai duge bat déu va két thic bang cdc gach va ké qua dutng bao mét doan bang 3 dén 5 lan chiéu rong cua nét dam. - Déi véi nhitng dutng tam dai, duong truc dai, cho phép thay thé ddu chim cia nét gach chim manh bing mt gach nhé va manh, néu no khong gay sv nhém lan trén ban ve. Bok ra Hinh 1-10 a) 4 Hink 1-11 15. CHU VIET TREN BAN VE Chit viét trén ban vé va tai liéu ki thuat phai rd rang, théng nhat, d& doc va khong gay nhém lin. TCVN 6 - 85 quy dinh chit viét gém chit, 86 va déu trén cdc ban vé va tai litu ki thuat. wz 1.51. Khé chi va kiéu. a) Kh6 chit (h) 1A gid tri duge xc dinh bang chiéu cao cla chit hoa tinh bang mm. Chiéu cao cia chit hoa (h) duge do vudng gée voi dong ké ngang duge quy dinh nhiing khé chit nh san : 2,5 ; 3,5; 5; 7; 10; 14; 20; 28; 40. Chiéu rong cia nét chit (4) duge xéc djnh phy thuge vao kigu chit vA chi6u cao cia chit. b) Quy dinh nhimg kiéu cha sau. - Kiéu A khong nghiéng (dting) va kiéu A nghiéng 75° voi d = 1/14h - Kiéu B khong nghiéng (diing) va kiéu B nghiéng 75° voi d = 1/10h Cac thong s6 cia chit xem bing 1-5 va hinh 1-12. Hink 1-12 Bang 1-5 Kich thude wong di Thong 56 cha viet Ki higu Kitu A kidu B Knd chit Chiéu cao chit hoa h lath 10/10h ‘Chiés cao chi thudng © Lo/ish Win Khosing céch gida ec chit a 24h 10h b 22/4h 17/10h e ontth 6/108 d With 1/10h = s 8 ft = PT sa ES aap Hinh 1.13 13 C6 thé gidm mot nia khoang cach a gitta céc chit va chit s6 ed cae nét ké nhau khéng song song véi nhau (vi du : L, A, V, T..). Khoang cach gitfa ddu chinh ta va tit tiép theo 1A khodng cfch nhé nhét gitta céc tit (e). Hinh 1-13 trinh bay cach viét chit trong luéi ké 6. 1.5.2. Cha cai La tinh Kigu chit B nghiéng (H 1-14) ; Kiéu chit B khong nghiéng (H.1~15) 1.5.3. Chd cai Hi Lap Kigu chit B nghiéng va khong nghiéng (H. 1-16) ‘Ten goi chit céi Hy Lap ghi trén céc hinh 1-16 1. Anfa 5. Epxilon 9. Ita 13. Nuy 17. Ro 21. Fi 2. Beta 6. Zeta 10. Kapa 14. Kxi 18. Xiema 22. Khi 3.Gamma 7. Bta 11. Lamda 15. Omikrén 19, TO 23. Pxi 4.Denta 8. Teta 12. Muy 16. Pi 20. Ipxilon 24. Omega Hinh 1-14 14 16 ra Hinh 1-166 1.5.4. Chi sé A Rap va La Ma Kiéu chit B nghiéng va khéng nghiéng (hinh 1-17). Chi thich : 1) Chit s6 La Ma L, C, D, M viét theo quy téc chit cai La tinh. 2) Cho phép giéi han chit s6 La Ma bang céc gach ngang. aummy 1.5.5. Dau Dau kiéu B khéng nghiéng (H.1-18). Ten goi cdc ddu ghi trén céc hinkh 1-18 1. Cham 2. Hai cham 3. Phay 4. Ch&m phay 5. Chm than 6. Chém hdi 7. Ngoae’ kép 8. Va 9. Dé mue 10. Bang 1]. Gia tri sau khi 12, Tuong eng 13. Tiém can 14. Gén bang 15. Nhé hon 16, Lén hon 17-17a. Nhé hon hoac bang 18-18a. Lon hon hose bang 19. Cong 20. Trir 21. Cong - trv 22-23, Nhan 24, Chia 25, Phan tram 26. D6 27. Phit 28. Giay 29. Song song 30. Vuong géc 81. Gée 82. Nghieng 2KTOKTY 33. . Hinh vuéng 35. 37. . Tich phan 39. 40. 41. 42. 43. . Tit... dén 45. 46. Con Vong cung Duong kinh Can Vo tan Ngodc vuong Ngoac don Gach phan 86 86 Déi xing Dau sao 17 a“ Hinh 1-18 4.6. GHI KICH THUGC Kich thuéc ghi trén ban vé thé hién dé lén cia vat thé biéu dién. Chi kich thuéc 1A mot van dé rat quan trong khi lap ban vé. Quy téc ghi kich thuée dai, kich thuée goc trén cdc ban vé va tai li¢u ki thu@t duge quy dinh trong TCVN 5705-1993. Quy tée ghi kich thuée nay phi hop voi Tiéu chun quée té ISO 129 - 1985 Technical drawings Dimensioning - General principles. 16.14. Quy dinh chung - Co sé dé xc dinh do lén va vi tri tuong déi gidfa cfc phan tt cia vat thé duge biéu dign IA céc kich thuée ghi trén ban vé, cdc kich thuéc dé khong phy thudc vao tl 1@ cia cdc hinh biSu dién. - $6 lvong kich thuéc ghi trén ban vé phai di dé ché tao va kiém tra vat thé. Méi kich thuée chi duge ghi mét Ifin trén ban vé, trit trudng hgp efin thiét khéc. Kich thuéc duge ghi trén hinh chiéu nao thé hién r6 rang nh&t cfu tao cla phan tit duge ghi. - Kich thuée khong truc tiép ding trong qué trinh ché tao, ma chi tao thugn Igi cho vige st dung thi duge goi la kich thuée tham khao. Cac kich thuéc tham khéo duge ghi trong ngose don. 18 - Dung milimét lam don vj do kich thuéc dai va sai léch gi6i han. Trén ban ve khong cfin ghi don vi do. ‘Trvdng hop ding don vi dO dai khéc nhu centimét, mét... thi don vj do duge ghi ngay sau chi s6 kich thuéc hoac trong phn chi thich cua ban vé. - Ding do, phit, gidy lam don vj do géc va sai léch giéi han cla nd. 1.6.2. Ghi kich thude 1) Duong giéng va dudng hich thude. - Dutng giéng va dudng kich thuée dugc vé bing nét lién manh. Dudng gidng duge kéo dai qué vi tri cla dutng kich thuéc mot dogn bing 2 dén 3 Jd chiéu rong cia nét dam trén cing ban vé (H.1-19). - Khong duge ding dutng truc hose dubng bao lam dutng kkich thuéc, song cho phép ding chting lam dudng gidng (H.1-20) Dutng gidng va dung kich thuée khéng nén cdt cde dutng khée, trit trudng hop that cfn thiét. 2-Or BIat Hink 1-19 Hinh 1-20 Hinh 1-21 - Cae dutng gidng duge ké vudng géc véi doan duge ghi kich thu6c. Khi cén ching duge ké xién géc, khi dé hai dung gidng cia mOt kich thuéc phai song song voi nhau (H.1-21) = Cfée kich thuée chi day cung, cung va gée duge ghi nhu hinh 1-22 - Khong nén ghi chi 66 kich thuéc trong mién gach gach (H.1-31). Trudng hop nay nén ghi trén gié ngang (H.1-23). - Trén nita hinh chi6u hodc nifa hinh cét ca céc ES phén tit 46i xing, dudng kich thuéc duge ké qué true d6i xting va khong vé mii tén thit hai (H.1-24) a) ) g . ‘Hinh 1-22 Hink 1-23 Hink 1-24 - Khi tAm cung tron 6 ngoai giéi han edn vé, thi dutng kich thuéc cia bin kink duge'vé gay khic hode ng&t doan va khong cfin phai x4c dinh tam (H.1-25) - Cho phép ghi kich thuéc dutng kinh eta vat thé hinh tru cé dang phic tap trén dudng kich thuée rat ngén (H.1~26) Hink 1-25 2) Mii ten - Trén méi déu mut cia dung kich thude IA mdi ten lam vi nhau mét géc khodng 80°. D6 Ién ca mii ten ti 16 thuan vdi chiéu rong nét vé cia ban vé (H.1-27). a) i ~ Hai mii tén duge vé 6 phia / trong gidi han dung kich thuéc. Hinh 1-27 N6u khong di ché, ching duge vé 4 phia ngoai. Cho phép thay hai mdi tén déi nhau bang mot cham dam (H.1-28) - Chi vé mot mii tén d déu.mét dudng kich thude cia ban kinh (H.1-25). 230" 3) Chit 86 kich thuée . ~ Ain 1-28 - Ding khé chit ti 2,5 trd len dé ghi chit 36 kich thuéc, Chit sé kich thude duge dat 6 vi tri nhu sau : a) © khoang gitta va phia tren dudng kich thuéc sao cho ching khong bj cét hoac bi ngan cach béi b&t ki dutng nao cha ban vé (H.1-19) b) Dé tranh céc chi sé sip theo hang doc, nén dat céc chit 86 so le nhau vé hai phia cia Hinh 1-29 20 dugng kich thuéc. Khi dé dung kich thuée dugc vé ngén lai (H.1-29) c) Trong trutng hop khong di ché, chit s6 duge viét trén dogn kéo dai cia dudng kich thuéc va thutng viét vé phia bén phai cia dutng nay (H.1-30) - Cho phép gach dudi céc chit si kich thuée cia cdc phan ti khdng vé dung theo ti le biéu dién (H.1-31) ~ Huéng chit sé kich thu6e dai theo huéng nghiéng cua duéng kich thuéc (H.1-31) - Huéng chit s6 kich thuée géc duge ghi nhu hinh 1.32. Hinh 1-30 Hink 1-31 Hinh 1-32 ‘Hinh 1-33 ‘Trong mot 96 trutng hgp, chit 6 kich thuéc géc ditge ghi theo huéng nim ngang nhw hinh 1-33. 4) Cha va ki hitu ~ Ki higu kem theo cdc chit s6 kich thuée nhu sau a) dudng kinh : ¢ (H.1-34) b) ban kinh : R (H1-35) ©) canh hinh vudng : (H.1-36) 4) 66 déc <= (H1-87) 2) 49 con : <= (H1-88) F20, Hinh 1-34 Hinh 1-35 Hink 1-36 Céc canh cha k{ higu do déc tuong ting song song v6i cdc dutng thé higni mat déc. Dinh cla ki higu do con huéng vé dink hinh cOn duge ghi. + Truéc céc kich thuée cila ban kinh hoa dudng kinh cia mat cfu ghi chi "cfu" 1-39) 21 Himh 1-37 Hink 1-39 Chuong 2 VE HINH HOC Trong qua trinh thuc hién mOt ban vé, ta thudng gap mot sé vin dé vé dung hinh phdng nhu chia déu mét doan thang, chia déu mOt dung trdn, vé cdc cung n6i tiép, vé cdc dutng cong hinh hoc v.v... Trong chuong nay chung ta sé Ifin lugt nghién cttu nhiing van dé dé. 2.1. CHIA DEU MOT DOAN THANG VA MOT DUONG TRON 2.1.4. Chia déu mét doan thang (phuong phap ti 16) Chia doan thing AB ra n phdn bang nhau, cach vé nh sau (H.2-1) : ~ Qua diém A (hode B) ké dutng Ax bat ky (nén ly sao cho géc xAB 1a mot géc nhon) ; - Ké tit A, dat len Ax, n doan thdng bang nhau, bang cdc diém chia 1’ , 2’, 3’,..1; - N6i n’ B va qua cfc diém 1’, 2’, 3'..., ké eée duténg song song véi n’B. Giao diém cia cée dung thing dé véi AB cho ta cée diém chia tuong tng 1, 2, 3, ... B, dé 1a nhitng diém Fink 2-1 chia cén tim. 2.1.2. Chia déu mét dudng tron Céch chia duing tron ra 3, 4, 6, 8... phfin bang nhau te da bist. Dusi day gidi thigu céch chia duéng tron ra 5, 7, 9, 11 ph&n bang nhau. a) Chia dung tron ra 5 phan bing nhau. Ta chia dudng trdn ra 5 phan bang nhau bang céch dung dO dai canh cia hinh 5 canh déu ni tiép trong dudng tron dé theo cOng thie : a, = r/2¥10-2 V5 (r 1a bén kinh cia dudng tron). Céch vé nhu sau (H.2-2) : ~ Qua tam O vach 2 dubng kinh AB va CD vudng gée nhau ; - Lay trung diém M ciia doan OA ; V6 cung tron tam M bén kink MC, cung nay cét OB 4 N, ta co CN 1a do dai canh a, cia hinh 5 canh déu noi tiép trong duong tron dé. b) Chia duéng tron thanh 7, 9, 11, 13 ... phén bing nhau. Phuong phép vé géin ding sau day thudng ding d6 chia duing tron thanh 7, 9, 11, 13 vv. phdn bang nhau (H.2-3) ; edch vé nhu sau : ‘Hink 2-3 - Ve hai dudng kinh AB va CD vudng gée nhau. ~ Ve cung tron tam D, bén kinh CD, cung nay edt AB kéo dai 6 E va F ; - Chia dugng kinh CD ra 7 phéin bang nhau bang céc diém 1’, 2’, 3. - N6i E va F véi cdc diém chia chin 2°, 4’, 6’ (hoae cdc diém chia lé 1’, 3', 5, 7, kéo daj céc dutng thang dé, ching sé cdt dudng tron tai céc diém 1, 2, 3... Cac diém nay 14 dinh cia hinh 7 canh déu ma ta efin tim. Ta cé thé vé cdc hinh nhiéu canh déu noi tiép trong mot dung tron cho truée bang cach tinh canh a, cia hinh n canh déu theo bén kinh r cia duéng tron ngosi tigp (H.2-4). Chiéu dai a, duge tinh bang cOng thife sau : a, = 2rsin 18% B 2.2. VE DO DOC VA BO CON 2.21. Dd déc D6 déc gitta dutng thing OB déi véi duvtng thing OA 1a tang cia géc BOA, géc gitta hai dutng thing dé (H.2-5). Hinh 2-4 Hink 2-5 Hinh 2-6 24 S= a = pee DO d6e dac trung cho d6 nghiéng gitta dudng thang nay véi dudng thang kia. DO d6c duge tinh theo phn tram hay theo ti 16. Vé do déc 1A vé géc theo tang cia géc. ‘Vi dy vé mat cat thép hinh theo kich thuée d& cho, voi dO déc 14 1 ; 10 (H.2-6). DE ve do déc 1 : 10, ta vé tam gidc vudng cd mOt canh gic vudng (canh ditng) 14 10 va canh géc vuong kia (canh nim ngang) la 100, céch ve nhu chi din 6 hinh 2-6. 2.2.2. Dd cén D6 cén 1a ti s6 gita higu sé dugng kinh hai mat cAt vudng géc cia mét hinh con tron xoay véi khodng c4ch cia hai mat cdt dé (H.2-7). D-d K = To = 2tga ‘Trong nganh ché tao méy, nhitng 40 con thong dyng dimg cho céc méi ghép hinh con duge quy djnh trong TCVN 135-63. V{ dy : theo K cd : Hink 2-7 1:200;1:100;1:50;1:380;1:20; 2:15; 2:1252:1052:8;1:7;1:5; 1: 8; hode theo 2a cé : 30° ; 45° ; 60° ; 75°; 90° ; 120°. ‘Tren cde ban vé co khi, vé dO cn K cia mot hinh con, nghia 1a vé hai dudng sinh ngoai cing cia hinh cOn dé cé dO d6c déi véi dung truc hinh con bang K/2. Vi dy : vé truc co dO con bang I : 5 véi dudng kinh déy bang 40mm va chiéu dai bang 100mm, (H.2-8). Nhu trén, ta v6 do cOn bang 1 : 5 cia truc bAng cach vé do déc bang 1: 10 cia hai dudng sinh d6i voi dudng truce. Muén vay, qua cic diém A va B da dude xéc Hinh 2-8 Hinh 2-9 Hink 2-10 25 dinh, vé hai dutng thang cd dO déc d6i véi dutng truc bing 1 : 10. Cach vé cu thé xem hinh 2-8. 2.2.3. Cach ghi kich thudc cua dé déc va dé con. TCVN 5705-1998 vé ghi kich thuée da quy dinh ring truéc chit 36 kich thuée chi 49 d6c hay 9 cOn ghi du do d6c > hay déu 49 con a. Dinh cia cdc déu trén phai huéng vé dinh géc cia hinh (H.2-9, H.2-10). Kich thuée chi do d6c viét phia trén gid dudng gidng song song véi dung day déc. Kich thuéc chi dQ con viét phia trén tryc quay cia hinh con, hoac trén gid duong gidng song song véi truc quay do. 2.3. VE NOI TIEP Cac dung nét trén ban vé dude néi tiép voi nhau mot céch tron tru theo nhing quy tée himh hoc nh&t dink, Hai dung cong (hay mQt du’ng cong va mot duong thang) duge n6i tiép nhau tai mét diém, khi tai diém dé ching tiép xc nhau. we 04,2508 Ma RR Hink 2-11 Hinh 2-12 * Hah 2-13 Dudng cong thudng gap trén ban vé 1a dudng tron, vi vay cach vé néi tiép dua vao céc tinh chét tiép xc cia dudng thang voi dudng tron va dudng tron voi dutng tron. ~ Mot dudng tron tiép xc voi mot dubng thing d& cho thi tam dudng tron dé cAch dudng thang dA cho mét doan bang ban kinh dudng trdn, tiép diém 14 chan dutng vudng géc ké ti tam dudng tron dén dudng thing (H.2-11). - Mot dudng tron tiép xtc voi mot dudng tron da cho khéc thi khong cach hai tam dudng trdn do bang téng s6 hai bén kinh cta hai dung tron dd, néu tiép xic ngoai (H.2-12) hay bang bigu sf hai ban kinh cia hai duong tron dé, néu ching tiép xe trong (H.2~13), Khi vé n6i tiép, ngudi ta thudng cho biét bin kinh cung n6i tiép, cdn tam cung néi tip va tigp diém thi’ phai tim bang céch vé. Hinh 2-14 26 2.3.1. Cac trudng hop néi tiép a) N6i tiép cung tron bing mot doan thang : cho hai dung tron 0, va ©,, ban kinh 18 R, va R, khoang céch tam 0,0, = A. Ve dudng thang tiép xtc cho hai vong tron do. Co hai trutng hop : _ ~ Dutng thang tiép xe ngoai, cach vé nhu hinh 2-14 ; - Dudng thdng tiép xuc trong, cach Hink 2-15 vé nbu hinh 2-15. Hinh 2-16 Hinh 2-18 b) Néi tiép hai dutng thing cAt nhau bang mot cung tron : cho hai dung thing d, va d, cét nhau, vé cung tron bin kinh R tiép xtc voi hai dudng thang dé ; Céch vé nhu hinh 2-16. ¢) N6i tiép dwdng thang va cung trdn bang mot cung tron khéc : cho dudng thdng d, vong tron tam O, ban kinh R,, vé cung tron bén kinh R tiép xtic voi dudng thang va vong tron do. Cé hai truang hop : 27 Hinh 2-19 Hink 2-20 - Cung tron ti&p xc ngoai vai vong tron O,., céch vé nhu hinh 2-17 ; - Cung trdn tiép xtc trong v6i duong tron O, céch vé nhu hinh 2-18. 4) N6i tiép hai cung tron bang mot cung trdn khéc : cho hai vong tron tam 0, LF SF va O, ban kinh R, va R,, vé cung tron ban kinh R tigp xd véi hai dudng tron do ; Cé ba trudng hgp : - Cung tron tisp xc ngodi véi ca hai duong tron O, va 03, cach vé nhu hinh 2-19 ; - Cung tron tisp xtc trong voi cd hai dung tron O, va O,, cach vé nhu hinh 2-20; - Cung tron tiép xtc trong véi mét dudng tron va tiép xe ngoai v6i dudng tron kia, céch vé nhu hinh 2-21. Hinh 2-21 23.2. Ung dung Ve hinh chiéu cia mot thanh truyén theo kich thuée da cho (H.2-22a). Khi vé, truéc hét ta phai dva vao kich thude di cho ma phan t{ch cdc duéng cong va cic dutng thing dé xc dinh dung nao la dudng da biét, dudng nao la dutng ndi tiép. Dudng da biét la duémg ma cac thong s6 céa phuong trinh biéu dién cia n6 da duge xée dinh. Vi du dudng tron da biét la duong cd tam va ban kinh da duge xdc dinh. Dua vao nhftng thong sé nay, ta co thé vé truc tiép cic dutng do. Duong n6i tiép lA duéng ma cdc thong s6 cia phuong trinh biéu dién cia né con thiéu. Dudng néi tiép duge vé ra sau khi di duge gidi xong bai toén vé dung hinh. Khi vé, ta vé truée cdc dutng da biét, réi méi vé céc dutng ndi tiép. Trén hinh 2-22b, cde dudng tron O26, O53, G18, G6, G17... la dudng tron da bist duge vé true ; cde cung R50, R10, RS, R6... IA cung n6i tiép duge ve ‘sau. Khi ghi kich thuéc, ta phai ghi sao cho méi kich thuée thé hién ro tinh chat duong da biét hay dutng néi tiép. 28 Hah 2-22 x 2.4. VE MOT SO DUGNG CONG HINH HOC ‘Trong ki thuat thung co nhiéu loai dung cong khéc nhau, dung cong phdng hay dudng cong khong gian, dudng cong cd quy luat hay dudng cong khong cé quy luat. Duong cong phéng la dugng cong ma moi diém cta dudng cong déu thuge mot mat phang. Duong cong khéng gian la dudng cong ma bén diém lién tiép bat ki cia dung cong khéng cing thuéc mot mat phang. Duong cong cé quy lugt la dudng cong co thé biéu dién duge bang phuong trinh nhw dugng cong dai s6, dutng cong siéu viét v.v... Duong cong khéng c6 quy luét 1a dudng cong khong biéu dién duge bang phuong trinh, chting chi biéu dién dugc bing hinh vé. Sau day giéi thieu cach ve mot s6 dudng cong phang, cd quy luat thudng gap, céc duong cong nay thudng duge vé bang thuée cong. Truéc hét ta hay nghién ctu céch vé cée dung cong bac hai. Duong cong bac hai la dudpg cong dai s6 duge biéu dién bang mot phuong trinh bac hai. Cac dudng cong bac hai khong suy bién gém co : dudng elip, duéng parabon va dung hipecbon. 2.41 Eli Elip la au? tich cia nhimg diém cé téng sé khoang céch dén hai diém c6 dink F, va F, bing mot hang s6 lén hon khoang cach giita hai diém F, va F). MF, + MF, = AB = 2a F, va F, la hai tisu diém cia elfp, doan thang néi lién hai tiéu diém 1a truc dai cua elip (H.2-23). Duéi day néu lén mot s6 cach vé clip theo tinh chat elfp 1 hinh chiéu song song cha mOt vong tron. a) Vé elip khi biét hai true AB vA CD (H.2-24). CAch ve nhu sau : — Ve hai dung tron tam O, dung kinh 1a AB va CD. - Ve dutng kinh tiy ¥ cla hai duong tron tam ©, réi tit giao diém cia dutng kinh dé véi dutng tron nhé ké dudng thdng song song véi truc dai AB va tit giao diém cia dung kinh dé voi dudng tron lon ké dung thang song song voi truc ng4n CD ; - Giao diém cia hai dugng song song via ké la diém thugc elip. Céc diém khée cing vé theo, céch vé tuong ty nhv trén. DE tign vé olip, ta ké cdc dudng kinh sao cho ching chia déu dudng tron nhu hinh 2-24. b) Vé elip khi biét hai duong kinh lién hgp EF va GH. Phuong phap hai chitm tia, cach vé nhu sau : = Qua hai diém E va F ké hai dutng song song voi dung kinh GH va qua hai diém G va H ké hai duéng song song véi dutng kinh EF ta duge hinh binh hanh MNPQ (H.2-25) ; - Chia déu cac doan OG va MG ra cing mét sé phan nhu nhau bang caéc diém chia 1, 2, 3... va 1’, 2’, 3°... ~ Néi diém E véi cac diém 1’, 2’, 3 va néi diém F véi cc diém 1, 2, 3, ~ Giao diém cia hai tia tuong ung thudc hai chim tia E va F do xac dinh diém thude elfp. Hinh 2-24 Hinh 2-25 Hinh 2-26 Phuong phép tam diém, céch vé nhu sau : - Qua hai diém E va F ké hai dung cong song véi du’ng kinh GH va qua hai diém G, H ké hai duong song song voi dung kinh EF, ta duge hinh binh hanh MNPQ (H.2-26) ; 30 ~ Vé tam gidc vudng cin EIM nhfn don FM lao canh huyén. At Ve cung tron tam E ban kink EI, cung tron nay cAt canh MQ tai hai diém K va L. ~ Ti hai diém K va L ké hai dutng song song voi dutng kinh EF. Cac dudng nay cdt hai dutng chéo MP x va QN cta hink binh hanh tai b6n diém 1, 2, 3 va 4; F - Elfp phai vé di qua bén diém 1, 2, 3, 4 vA bon diém E, F, G, H. 2.4.2. Parabén Parabon la qiy tich cua nhitng diém cach déu mot diém c6 dinh F va m6t dung thang c6 djnh d (H.2-27) Hink 2-27 MH = MF Diém F Ja tigu diém cia parabOn, dudng thdng d la dutng chugn cia parabén, dutng vudng goc ké tii F dén dudng thang d la truc déi xdng cia parabon. a) Vé parabon khi biét tiéu diém F va dutmg cong chudn d (H.2-28) Cach vé nhu sau : ~ Trén tryc d6i xing cia parabOn Méy mot diém bat ki va th diém dé ké dudng song song v6i duong chudn d ; ~ Ve cung tron tam F bén kinh bang khoang céch gitta dudng thang song song v6i duéng chudn d. Giao diém cia cung tron nay so véi dudng thing song song dé la diém thudc parabén. Céc diém khée cing vé theo cach vé tuong ty nhu trén. b) Vé parabén ndi tiép trong mOt gée (phvong phép hai hang diém). Cho gée AOB, vé parabon di qua hai diém A, B va ndi tip trong géc dé (H.2-29). Céch vé nhu sau : » ~ Chia déu hai canh OA va OB ra cing mét sé phan nhu nhau bang céc diém chia 1, 2, 3, .. va 1’, 2’, 3’, .. nhu hinh 2-29 ; - N6i céc diém chia tuong ang 1-1’, 2-2’, 3-3',... ~ Ti ede diém chia 2, 4, 2, 4’, ké cdc dutng thang song song voi trung tuyén OI ; 31 = Giao diém cia cae dudng song song nay va dung trung tuyén OI véi céc duting 1-1, 2-2’, 8-8... xde dinh céc tiép diém cita cdc during 1-1’, 2-2", 3-3’... voi parabon. Parabén di qua hai diém A, B va cac tiép diém do. 2.4.3. Hipecb6n Hipecbon 1a quy tich cha nbiing diém co higu s6 khoang céch dén hai diém cb dinh F, va P, bing mot hang 86 bé hon khoang cach gitta hai diém F, va F. MF, - MF, = A,A, = 2a F, va F, la hai tiéu diém eta hipecbén, dudng thing néi lién hai tiéu diém 1a truc ciia hipecbon. A, va A, la hai dinh cia hipecbon (H. 2-30). Hanh 2-30 Hin 2-31 Vé hipecb6n khi biét hai ti@u diém va hai dinh (H.2-31), Céch vé nhu sau : = Trén truc di qua hai tieu diém F, va F, ca hipecbon lay mot diém tiy ¥ 0 ngoai 2 tiéu diém ; ~ Vé duing trdn tam F,, ban kinh bang khoang cach ti diém vita Idy dén dinh A, va dudng tron tam P,, bén kinh bing khoang céch ti diém vita dy dén dinh A); - Giao diém cua hai dudng tron do 1a diém thudc hipecbén, cdc diém khée cing vé theo cach vé tuong ty nhu trén. x F 2.4.4. Dudng sin Duong sin la duong cong e6 phuong trinh os y = sina. Cach ve dudng sin SS nhu sau (H.2~82) : Hink 2-52 4° 8 % - Ké hai dung thang vudng gée Ox va Oy lam hai tryc toa dO va vé dung tron dudng kink d co tam nam tren true Ox, lam dudng tron don vi ; ~ Trén Ox lM4y doan OA = 2d, réi chia déu duémg tron va doan OA ra 12 phan bang nhau, bang céc diém chia 1, 2, 3, ..., 12 va 1’, 2’, 3’, ..., 12”; 32 - Qua cdc diém chia 1, 2, 3..., trén dudng tron, ké cde dung song song vdi truc Ox va qua céc diém chia 1’, 2’, 3’, ... trén truc Ox ké cdc dudng song song voi truc Oy. Méi cap dung thing song song v6i Ox va Oy twong ting eAt nhau xéc dinh mot diém thudc dung sin phai vé. Cée dudng cong biéu dién dong dign xoay chiéu, hinh chiéu cia hinh xodn, 6c try cha ren, mai khoan, 1d xo déu cd dang duéng sin. 2.4.5. Budng xoay dc Acsimet Duong xody 6c Acsimet la quy dao cia mét diém chuyén dong thang déu trén mot ban kinh quay, khi ban kinh nay quay déu quanh tam O. Do dvi cha diém tron ban kinh quay khi ban kinh nay quay duge mot vong goi la buée xody 6c a. Khi vé ngudi ta cho biét buée a, Cach vé dudng xody 6c acsimet nh sau (H.2-83) : - Ve dudng tron tam O, ban kinh bang bude a ; - Chia déu buéc a va dudng tron ra cing mot sO phén nhu nhau bang cae diém chia Hinh 2-33 1, 2, 3... va 1’, 2 9, ... Vé cdc cung tron tam O, ban kinh Idn lugt bing O - 1, O ~ 2,0 - 3... Giao diém cia cung tron véi céc tia O - 1', O - 2’, O - 3°, ... xée dinh céc diém thudc dutng cong acsimet. Dudng acsimet dugc ding dé vé profin cia ludi dao phay, ranh trén m&m cap may tign v.v... 2.4.6. Dudng than khai cia dusng tron Duong than khat cia dudng tron la quy dao cia mot diém-thude dutmg thang, khi duéng thang nay lan khong trugt trén mot dubng tron cS dinh. Dutmg tron 6 dinh goi 1A dutng tron og 83, Khi vé dung than khai ngudi ta cho biét bin kinh dudng tron oo 88 R, cdch vé nhu sau (H.2-34) : Hinh 2-34 - Chia déu dudng tron co sé ra mot s6 phén bang nhau, thi dy 12 phén, bing céc digm chia 1, 2,3, ... 12, - Tit cac diém chia do ké cac tiép tuyén cho dung tron va My trén tigp tuyén tai diém 12 mot doan bang chu vi dutng tron co sd 2R. SKTCKTH 33. - Chia déu doan dé thanh 12 phan bang nhay (bang s6‘phdn chia trén dudng trdn co sé) v6i cfc diém chia 1’, 2’, 3’, ... 12’. ~ Lén lugt dat lén cdc tip tuyén tai cae diém 1, 2, 8, ... cdc doan bang 11, 10, 9 .. lan doan 2nR/12 ta duge céc diém thudc duéng than khai phai ve. Dudng than khai dudng tron duge dimg dé vé profin cia rang bénh rang, dao cAt vv. 2.4.7. Duong xicléit Duong xicloit la quy dgo cia mot diém thudc dudng trdn, khi dudng tron do lan khong trugt trén mot dudng thing c6 dink. Dung tron lan goi la dudng tron co sé, dudng thang c6 dinh goi la duéng thing dinh huéng. Khi vé, ngudi ta cho biét du@ng kinh cla du@ng tron co sd va dudng thang dinh huéng. Cach vé dutng xicloit nhy sau (H.2-35) : Hinh 2-35 - Trén duong thing dinh huéng iy doan OA = 2R ; - Chia déu dutng trén co sd va dogn OA ra mét s6 phn nhv nhau, vi dy 12 phn, bang céc diém chia 1, 2, 8, ... 12 trén dudng tron 1’, 2’, 3’, .. 12° tren dung thang djnh huéng. - Tu eée diém chia 1’, 2’, 8, .. 12 ké cde dudng thing vung géc voi dung thang dinh hung. Giao diém cia cdc dudng thing nay vi dutng thdng song song v6i dudng thdng dinh huéng xéc dinh céc diém chia O,, 0 Oy .. » Oy- - Léin higt vé cfc dudng tron tam 0,, 02, Oy ..., O,, bén kinh bang nhau va bang R. Céc dutng tron nay ct cde dung thing song song voi dutng thang dinh huéng ké ti cfc diém chia 1, 2, 3, ... 12 tai cic diém M,, M;, My... My, dé Ia céc diém thude dudng xicloit. 2.4.8. Dudng épixicléit va hipéxicloit Duong epixicloit va hipoxicloit 1a quy dao cha mot diém thue mot dudng tron khi dudng tron dé lan khong trugt trén mot dudng tron oO djnh khée. Dudng tron lan goi 1a dudng co sd, dudng tron c6 dinh goi 1a dutng tron dinh huéng. Néu hai dudng trdn tisp xtc ngoai thi quy dao cia diém la dudng épixicloit ; néu hai dudng tron tiép xdc trong thi quy dao cua diém la dutmg hipéxicioit. Khi vé, ngudi ta cho biét bin kinh r va R cia hai dudng tron trén. Céch- vé tuong ty nhu céch vé duttng xicloit, 6 day cung AB cd do dai bang chu vi dudng tron co 8d Qnr. Ta 6 thé x4c dinh cung AB bang géc a cia nd theo cong thitc a = 360n/R. Céch vé dudng épixicloit nhu hinh 2-36 va dudng hipoxicloit nhu “hinh 2-37. 84 Cac dutng xicloit, hipoxicloit duge ding 4é vé profin rang cia banh rang, profin cia cam v.v... Ngoai céce dudng cong vé bang thuée & trén, trong vé ki thuat thutng gap mot sé dutng cong vé bang compa. Duong cong vé bing compa la diving cong tao bai ede cung tron khéc nhaw néi tigp nhau mét cdch tron tru. Trong trutng hgp vé gan dting, cho phép thay Hink 2-36 thé mot vai dutng cong vé bang thuéc cong bang dutng cong vé bing compa cé cing mot dang. DAD ISS \\ Te 4 VV Hinh 2-37 2.4.9. Dudng xody 6c nhiéu tam Duong xody Sc -nhidu tam, la dung cong phdng dang xody 6c tao béi cdc cung tron cd ban kinh khac nhau néi tiép nhau. No chia ra nhiéu loai : 2 tam (H.2-38), 8 tam (H.2-39), 4 tam (H.2-40), v.v... Trong ki thuat thutng ding loai 3 tam va 4 tam. Khi vé, ngudi ta cho biét khoang cach cdc tam. Vi du : Cach vé dutng xoay 6c 4 tam nhu sau : (H.2-40) : ~ Ve hinh vuong co canh Ia a va dinh 0), 0,, 0, va O, la tam eta céc cung ; - Vé cung tron O,A,. Tam 0, ban kinh bang a, ti’p dé vé cung tron A,A, tam ©, ban kinh bang 2a... ctf lan lugt nhu vay ta sé duge xody 6c 4 tam. Hinh 2-38 2.4.10. Ovan Ovan 1a dung cong khép kin co hinh dang giéng nhu dudng elfp, duge tgo béi bén cung tron ting doi mét bang nhau. Ovan cé hai true d6i xing vudng géc nhau. Khi vé ngudi ta cho bit dO dai cia hai trye dé, cach vé nhy sau (H.2-41) : ~ Ve cung tron tam 0, bén kinh OA, cung tron nay ct tryc ngén kéo dai tai EB; - Ve cung tron tam C bén kinh CE, cung tron nay ct dutng thing AC tai F ; Hinh 2-40 Hinh 2-41 ~ Ve dung trung tryc cia dogn AF, dutng nay cAt tryc’ dai tai diém 0, va truc ngfn tai diém O,. Hai dim O, va O, la tam cia cung tron KL va LM ; ~ Lay ede diém d6i xtng cia O, va 0, qua tam O, ta c6 diém O, va O,, ching la t&m cia cung MN va NK ta phai ve. Duong ovan duge ding dé vé cfc mat bich, dying bao cia mOt 86 chi tiét méy va thutmg ding thay thé cdc elip trong trudng hgp vé gén dung. 36 Chuong 3 Bifu DIEN VAT THE Phuong phép cdc hinh chiéu vudng géc ma ching ta da nghién citu trong gido trinh Hinh hoc hoa hinh la co sd Mf luén cia phwong phép biéu dién vat thé ding trong ki thuat. Tieu chuén *Hé théng tai ligu thiét ke TCVN 5-78 vé hinh biéu dién quy dinh cée quy tée bidu didn vat thé trén cdc ban vé cia tat cd che nganh cong nghigp va xay dung. : Hinh biéu dién cia vat thé g6th cd hinh chiéu, hinh cét, mat cAt, hinh trich v.v... 3.1. HINH CHIEU “ Hinh chiéu 18 binh biéu dién céc phn thay cha vat thé d6i véi ngudi quan sét. Cho phép thé hign cée phéin khust cia vat thé bang nét dit dé giam 36 htgng hinh biéu qt dién (H.3-1). Hinh chiéu cia vat thé g6m ed : hinh chiéu co ban, hinh chiéu phy va hinh chiéu riéng phan. 3.14. Hinh chiéu co ban TCVN 5-78 quy dinh séu mat cia mot hinh hop duge ding lam séu mat phang hinh chiéu co ban. Vat thé duge dat gitte ngudi quan sét va mgt phdng hinh chiéu tuong tng. Sau khi chiéu vat thé Jén cdc mat cha hinh hOp, céc mat dé sé duge trdi ra cho tring véi mat phAng ban vé nhu hinh 3-2. Mat 6 cdn od thé dat canh mat 4, Nhu vay hinh chiéu.trén mat phing hinh chiéu co ban goi lA hinh chitu co ban. Séu hinh chigu co ban nhén duge trén séu mat phdng hinh chifu co ban 6 tén goi nhw sau va duge b6 tr{ nhu hinh 3-2 : 1) Hinh chiéu ti truée (hinh chiéu ding, hinh chiéu chinh) ; 2) Hinh chiéu ti trén (hinh chiéu bang) ; 3) Hinh chiéu t¥ trai ; 4) Hinh chiéu tir phai ; 5) Hinh chiéu ti duéi ; 6) Hinh chiéu tit sau. Néu cdc hinh chiéu tix trén, ti tréi, tit phai, tit du6i va tit sau thay déi vi tri déi véi hinh chiéu chinh nhv d& quy dinh & hinh 3-2 thi ching phai ghi ki higu bing chit dé chi tén goi, va trén hinh biéu dién cd lién quan cfin vé mai tén chi huéng nhin kém theo chi ki higu tuong tng (H.3-3). Néu céc hinh chi8u co ban dat phan céch voi hinh biéu dién chinh bdi cdc hinh biéu din khéc, hofic khong cing thudc mét t8 gidy vi hinh biéu dign chinh thi cé¢ hinh chiéu dé cing duge ghi ki hiéu nhu trén. Hinh 3-1 37 Phuong phép chiéu va céch b6 tri cic hinh ‘hiéu nhu hinh 3-2 goi 1a phuong phép géc cu thi nhét hay cdn goi 1a phuong phép chau Au. Phuong phép nay duge nhiéu nuéc 6 chau Au va thé gi6i st dung. Mot 86 nude kh4c nhét 1a cde nuée 6 chau ‘Mi sit dung phuong phap chifu va cach b6 tri eée hinh chiéu theo géc tu tht ba, hay con goi la phuong phép chau Mi. Phuong phép nay quy dinh mat phdng hinh chiéu duge dat giita ngudi quan sat va vat thé biéu dién va cach bé tri cde hinhnhy hinh 3-4. d@ od Hinh 3-5 Hinh 3-6 Mé6i phuong phép co mét d&u dac trung riéng. Dé la hinh chigu cua mot hin non cyt ve theo phutong phép chiéu cia nd. Cée dau dac tring nay duge vé trong khung tén hay bén canh céc hinh chiéu. Hinh 3-65 1a déu dac trung cia phuong phép géc tu thi nhat va hinh 3-6 la dau dac trung cia phuong phép géc te thi ba. Nuée ta chi si dyng phuong phdp goc tu thit nhat, nén trén ban vé khéng cfin vé déu dac trung cia nd. Hink 3-4 ce LS Hinh 3-3 3.4.2. Hinh chiéu phy Hinh chiéu phu 1a hinh chiéu trén mat phdng hinh chiéu khong song song voi mat phdng hinh chiéu co ban (B hinh 3-7). Hinh chiéu phy duge ding trong trutng hgp vat thé co bd phan nao dé, néu biéu dién trén mat phdng hinh chidu co ban thi sé bj bién dang vé hinh dang va kich thudéc. Hinh 3-8. Hink 3-7 ‘Tren hinh chiéu phy c6 ghi ki higu tén hinh. chiéu bang ché (B hinh 3-7). Néu hinh chiéu phy duge dat 6 vj tri lién hé chiéu tryc tiép (dat ngay canh hinh chiéu ca ban e¢ lien quan) thi khong céin ghi ki higu (H.3-8). Hinh chiéu phy phai dat ding vi trl lien he chiéu va ding huéng nhin nhut binh 3-7 va 3-8. Dé cho thuan tién, cho phép xoay hinh chiéu phu vé vi tri pha hgp v6i dudng bang cia ban vé. Trong trudng hgp nay, trén ki hiéu bang chit cia tén hinh chiéu phu co vé mdi tén cong dé biéu thj hinh chiéu da dutge xoay (H.3-9). 3.1.3, Hinh chiéu rigéng phan Hinh chitu ring phan la hinh chiéu mot phan nhé eda vat thé trén mat phéng hinh chiéu song song véi mat phdng hinh chiéu co ban. Hinh chiéu ring ph4n duge giGi han bai nét lugn séng (A, H.3-10) hoae cting o6 thé kh6ng cfin vé nét lugn séng, néu phén biéu dién da cé ranh gidi r ret (B, H.3-10). Hiab chiéu riéng phn duge ghi ché giéng nhu hinh chiéu phy. Mui tén chi huéng nhin trong cdc hinh chiéu vé nhu hinh 3-11. Chi kf higu cd khé Ién hon kh6 chit 86 kich thuée trong cing ban vé va duge viét theo phuong dung bang ciia ban vé. Gié cita chit kf higu va bang nét lién dam. Mink 3-11 ‘ 3.2. HINH CAT 3.2.1 Khai niém vé hinh cat va mat cat D6i v6i nhitng vat thé cd cfu tao bén trong phdc tap, néu chi ding hinh chiéu dé biéu dién thi hink vé cd nhiéu dutng khudt, nhu vay ban vé sé khong duge 7 rang, séng sta. Dé khdc phue diéu 46, ban vé ki thuat ding cfc hink biu dién kh4c nhau, goi 1a hinh ct va mat c&t. NOt dung cia phitong phép vé hinh c&t vi mit c&t nhu sau (H.3-12) : Hink 3-12 40 A “1 —<———| <> ~ ,, zw 4) Hind cot 4) Met cat Hinh 3-13 Gia sit ngudi ta ding mat phing cAt tuéng tugng cAt vat thé ra lam hai phn, lay di phn ¢ gitta ngudi quan sat vA mat phAng ct, r6i chiéu phéin cdn lai lén mat phang hinh chiéu song song véi mat phdng cAt thi hinh thu duge goi lA hinh edt (H.3-13a). Néu chi vé phén vat thé nim trén mat phdng cAt ma khong vé phn vat thé & phfa sau mat phang thi hinh thu duge goi 1A mat edt (H.3-13b). Nhu vay Ainh cdt la hinh biéu dién ph4n cdn lai cla vat thé sau khi da tudng tugng cdt bé phén vat thé 6 gita mat phang cAt vA ngudi quan sat. C&n cha y ring mat phdng c&t chi 1A mat phAng tuéng tugng. Vide cAt dé chi co tée dung d6i véi mét hinh c&t hay mat cdt nao dé, cdn cdc hinh biéu dién khéc khong bi anh huéng gi d6i v6i vige At dd. Dé phan biét phén vat thé nim tren mat phdng c4t va phén vat thé 6 phia sau mat phdng cét, titu chudn quy dinh vé phdn vat thé nim trén mat phing cdt bang kf hi¢u vat ligu tren mat cAt theo TCVN 0007:1993 va duge trinh bay 8 sau. 3.2.2. Phan loai hinh cat a) Chia theo vi tri mgt phing cét d6i v6i mat hinh chiéu co ban : - Hinh edt ding : néu mat phang cAt song song v6i mat phang hinh chiéu ding (H.8-14). - Hinh edt bang : nu mat phdng cét song song véi mat phang hink chiéu bang (H. 3-15). - Hinh cét canh : néu mat phang cdt song song véi mat phang hinh chiéu canh (H. 3-16). - Hinh cét nghieng : néu mat phang cAt khong song song véi mat phdng chiéu eo ban (H.3~-17), Hinh 3-25 41 inh 3-17 AA (Aa inh 3-18 Cée hinh c&t diing, bang, canh cd thé dat ngay 8 vj tri hinh chiéu tuong tng. b) Chia theo sé lgng mat phang cAt dugc ding cho méi hink edt. ~ Hinh cat don gidn : néu ding mot mat phang cat. 42 Hink 3-19 Hinh 3-20 Néu mat phang cAt c&t doc theo chiéu dai hay chiéu cao cia vat thé thi hinh cdt dé goi la hinh c&t doc (H.3-14). Néu mat phang cdt cAt vuéng géc voi chiéu dai hay chiéu cao cua vat thé thi hinh cét 46 goi la hinh c&t ngang (H.3-13). - Hinh edt phite top : néu ding hai mat phang cdt tr lén. Néu cdc mat phang cdt song song voi nhau thi hinh cAt do goi la hinh cdt bgc (H.3-18). Néu céc mat phdng ct giao nhau thi hinh cht dé goi la hinh cét xoay (H. 3-19). ©) Chi thich. - Dé thé hién cfu tao bén trong cua mot ‘Hinh 3-22 phdn nhé cia vat thé, cho phép vé binh cAt riéng cia phn dé, hinh cét nay goi la hinh edt riéng phan. Hinh cAt riéng ph4n co thé dat ngay 4 vi tri twong ng trén hinh chiéu co ban (H.3-20). ~ Dé giam bét s6 luong hinh vé, cho phép ghép phan hinh chiéu voi phn hinh cht hoje edc phdn hinh ct v6i nbau thanh mdt hinh biéu dién theo cing mot phuong chiéu goi la Ainh edt két hop (H.3-21). 43 3.2.3. Ung dung cua hinh cat ‘M6i loai hinh cAt déu cd nhiing dac diém riéng ca nd. Khi ve, ta cin can ct theo cau tao cia vat thé vA muc dich thé hign dé chon logi hinh cét thich hgp. Sau day néu lén mot sO thi dy vé cach sit dung mot 36 loai hinh cAt thubng ding va nhitng quy dinh vé céch vé hinh cat. a) Hinh ct dimg, hinh oft bing, hinh cAt canh 18 logi hinh cét don gidn, cha yéu ding dé thé hién toan b6 hinh dang bén trong cua vat thé trén cdc mat phang chiéu co ban nhu cdc hinh cét trong céc hinh 3-14, 3-15, 3-16. b) Hinh chiéu va hinh cAt két hyp - thyc cht cia logi hinh biéu dién nay 1# ghép ph&n hinb chiéu va phn hinh c&t véi nhau dé thé hién nhiéu phén c&u tao khée nhau cia vat thé trén cing mOt mat phAng hinh chiéu cd ban. - Ghép m6t nia hinh chiéu v6i mét ntia hinh cdt. Néu hinh chiéu va hinh cAt hay hai hinh cét cia vat thé trén mat phang binh chiu co ban nao dé cé chung mot tryc d6i xing thi cd thé ghép mot nita hinh chigu véi mt nita hinh c&t véi nhau (H.3-22) -hay ghép hai nia hinh cAt v6i nhau thanh. mét hint’ biéu dién. Hinh 3-22 ‘Tieu chugn ban ve quy dinh Idy tryc déi xing eda binh (dudng chm gach manh) lam dutng phan céch gitta phan hink chiéu va hink cét. Phén hinh cét A thudng duge dat phia bén phai truc d6i xing, néu true d6i xing vuong géc véi dutng bing cia han vé. Z Néu vat thé hay mot bo phan vat thé co truc Z hinh hoe (truc eda hinh tron xoay) thi truc dé duge xem nhu true d6i xing cia hinh biéu dién va duge ding lam dudng phan céch khi ghép hinh chiéu v6i hinh eft (H.3-23). Trong truéng hop ghép mét nia hinh chiéu véi mot nifa hinh e&t & trén, néu cd nét lién dam tring voi truc d6i xdng thi ding nét lugn séng lam duong phan cach. Nét nay duge vé Iéch sang phéin hinh chiéu hay phéin hinh et tiy theo nét lién dam thude phn hinh biéu din nao (H.3-24). Hinh 3-23 a4 ‘Trong hinh 3-24a, nét lién dam thuge phan hinh chiéu cdn trong hinh 3-24b, nét lién dam thuge phén hinh ct. Néu nét lién dam vita thuée phn hinh chiéu via thugec phan hinh cat thi nét lugn song duge vé nhu hinh 8-24e. ~ Trong trudng hgp hinh chiéu va hinh cAt khOng 06 @) chung tryc d6i xttng thi cing cé thé ghép mot phan Hinh 3-24 hinh cAt v6i mgt phén-binh chiéu va dudng phan céch 1a nét lugn séng (H.3-25). c) J} 4 54 TIL’ (7 TILL fade Ui 1A, ‘Hinh 3-25 Hink 3-26 - Trong trudng hop hinh chiéu va nhiéu hinh cét cia vat thé trén mot hinh chiéu co ban nao dé cd chung hai truc d6i xing thi cd thé ghép mot phén hinb chiéu véi hai hay ba phan hinh c&t thanh mOt hinh biéu dién va ly hai truc d6i xting lam duong phan céch (H.3-26). Trong céc trudng hop ghép hinh chiéu véi hinh cét, thudng khong vé céc nét khugt tren phén hinh chiéu, néu cdc nét dé da duge thé hién trong phén hinh cét. c) Hinh c&t riéng phfin ding dé thé hign hinh dang bén trong cla bd phan nhé eta vat thé nhu 16, ranh a Hinh cAt duge ve thin hinh biéu dién riéng biét hay duge vé ngay 6 vi tri tuong dng trén hinh chiéu co ban, gidi han cla hinh cAt riéng phén la nét lugn sdng (3-20), Nét nay khong duge vé tring voi dutng nét nao cia ban vé, khong vitgt ra ngoai duong bao quanh. Nét lugn song thé hién dutng gidi han cia phén vat thé duge c&t di. d) Hinh cdt nghiéng thé hién hinh that cia. bO phan duge c4t, bd phan nay nghiéng so véi mat phdng hinh chigu ca ban. Cach img dung va bé tri hinh cAt nghiéng tuong ty nhu trudng hgp hinh chiéu phy. Hinh cét nghiéng phai dat ding theo huéng nhin dé duge chi dfn theo mdi tén dat canh nét cAt. Cho phép dat hinh cAt nghigng 6 vi tri bét ki trén ban ve va cd thé xoay nd vé vj tri phi hgp véi hinh biéu dién chinh. Trong trudng hop nay 4 phia trén chit ki higu cia hinh cét cé vé mai ten cong dé biéu thi hinh c&t da xoay (4-A, H.3-27). e) Hinh c&t bac thé hién hinh dang bén trong cia mot sO bO phan cua vat thé, Khi truc d6i xing hay truc quay cta cic bd phan dé ném trén cdc mat phing song song v6i mat phdng hinh chiéu. Khi vé, ta ding cdc mat phdng song song dé lam cdc mat phdng ct. Cac mat phdng trung gian n6i cdc mat phdng song song dugc quy ude khong thé hién @ trén hinh c&t va dam bao cho cdc ph4n cin biéu dién thé higén hoan ton trén cing mot hinh cét (H.3-28). f) Hinh c&t xoay thé hién hinh dang bén trong AA cia mét s6 bé ph4n cia vat thé khi céc mat phdng I doi xing (mat phdng cua cdc truc quay) chia truce TESTI NYS chinh cia vat thé. Khi vé, dung céc mat phdng déi ” xung dé lam mat phdng ct, va ching duge xoay vé tring véi nhau thanh mét mat phdng. Néu, mat phang nay song song v6i mat phang hinh chiéu co ban thi hinh cAt xoay ed thé b6 tri ngay trén mat phang hinh chiéu ca ban do. oth Chiéu xoay khong nhdt thiét phai trang v6i huéng LY Ta nhin. Khi xoay mat phdng ct, cfin xoay cd céc bO phan lién quan véi phén bj c&t, cdn céc phan tit khéc thi vn chiéu nhu truéc khi cdt (H.3-29). Thutng thudng thi mét trong céc mat phing cAt song song véi mat phang hinh chiéu co ban, mat phang c&t kia s@ duge xoay vé song song véi mat phang chiéu co ban. Hinh 3-28 Hinh 3-29 3.2.4. Ki higu va quy udc vé hinh cat Trén hinh cAt céin cd nhiing ghi cha dé xée dinh ré vi tri cis mat phdng cdt va hung nhin v.v... TCVN 5-78 quy dinh céch ki higu va quy uée v6 hinh edt nhu sau : a) Ki higu - Vi tri cde mat phdng cdt trong hinh cét duge biéu thi bang nét cdt, nét cdt duge vé bang nét lién dam. 46 a) ‘Hinh 3-32 £28825 1+ 0.5)L_ Hinh 3-31 Céc nét cét dat tai nhing ché giéi han cia c4c mat phdng cAt : chéd ddu, chd cudi va ché chuyén tiép cia cac mat phing cét (H.3-30). Cac nét cdt khong duge ct cdc dutng bao cia hinh biéu dién. - 6 nét cAt dau va nét edt cu6i cd moi tén chi huéng nhin. Mai tén vé vudng géc v6i nét cét, déu mdi tén cham vao khoang gitta nét cat. Bén canh mii tén cd chit ki hiéu tuong ung véi chit ki hiéu trén hinh cdt. Hinh dang mii tén vé nh hinh 3-31. - Phia trén hinh cdt cting ghi cap chit ki hi¢u tuong wing véi nhiing ki hi¢u ghi 4 canh nét cAt. Gitta cap chi ki hi¢u co du néi va dudi cap chit ki hiéu cd gach ngang bang nét lién dam, Nhing ghi chi khéc vé hinh cdt duge ghi dwéi gach ngang nay. Chit ki higu hinh ct 4 nét cit ghi theo huéng dudng bing cha ban vé va cé khé lén hon khé chit 86 kich thuée trén ban vé. b) Quy uée - D6i véi hinh cAt ding, hinh cSt bang, hinh cat canh, néu mat phang c&t tring véi mat phing d6i ximg cia vat thé va céc hinh cdt dé duge dat 6 vi tri lién hé chiéu tryc tiép voi hinh biéu didn cd lién quan thi khong can ghi chi va ki higu vé hinh edt (H.3-14, 3-16, 3-16). Hinh 3-33 47 3.2.5. Ki hiéu vat liu trén mat cat Tiéu chudn TCVN 0007 : 1993 ki hiéu vat ligu quy dinh vé ki higu trén mat cdt eta mét s6 logi vat ligu ding trén cdc ban vé ki thuat. . LD) Ki higéu vat ligu trén mat cat — Kf higu chung cia céc vat ligu trén mat edt khong phu GY thud vao loai vat liu va duge thé hién nhu hinh 3-34, Yh - Trén mat cAt, néu c&n chi r6 loai vat ligu thi ding céc os WZ Gach che loai UZ} Be tong bee eS c« ES 3 48 Kinh, vat liga trong suét Chft déo, vat ligu céch dign, cach nhigt, céch dm, vat ligu bit kin, + Ki higu dé Wy nhien chi ve 8 dudng bao cia mat oft ++ Cée dung cung tron duge phép vé bing tay 7 2) Cée quy the vé™ YZ - Cae dung gach gach cia céc ki V2 higu vat lieu duge ve bang nét manb, EZ nghiéng mot gée thich hgp, tot nhét 1a 45° véi dudng bao chinh hoge véi tryc d6i xing cha mat cdt (H.3-35). Hink 3-35 ~ Khoang cach gitta céc dutng gach gach tay thude vao dQ lén cia mién gach gach va tl 1¢ cia ban vé, nbung kbOng nhé hon 2 Idin chiéu rong cia nét dam va khong duge nhé hon 0,7mm. - Trung hop mién gach gach qué rong, cho phép chi vé & ving bien (H.3-36). Ki higu vat liu trén mat cAt cla hai chi titt ké nhau phai phan biét nhau bing hyéng gach, hoc khoang c&ch gitta cde dutng gach gach, dung gach so le nhau (H.3-37) — Cho phép t0 den cée mat c&t hep cd bé rong nhd hon 2mm (H.3-38). a) b y Hinh 3-37 Hink 3-38 axroKrt 49, Trudmg hop e6 cdc met cét dat-hep ké nhau thi phai dé khodng trong khong nbd hon 0,7mm gia cée mat ct hep dé (H.3-39). ~ Khong ké dung gach gach qua chi s6 kich thuée (H.3-40) a Hink 3-39 3.3, MAT CAT Mat cét la hinh biéu dién nhan duge trén mat phang c4t, khi ta tuéng tuong ding mat phadng nay c&t vat thé. Mat phang cat chon sae cho né vubng géc véi chiéu dai cia vat thé bi c&t (mat cAt vuéng géc). Mat cdt dang dé thé hién hinh dang va cdu tao phén tt bi cdt ma trén cdc hinh chiéu kho thé hién. Vi du, dé thé hién cdu tao phén than chia van, ta khong ding hinh chiéu bang hay hinh chiéu canh ma ding mat cét 6 ngay phén than (H.3-41). 3.3.1. Phan loai mat cat. Mat cdt duge chia ra mat cdt thudc hinh cat (theo dinh nghia cia hinh cAt) va mat cat khong thu6c hinh ct. Cac mat cdt khong thudc hinh c&t gém c6 : a) Mat cAt réi 1a mat cét dat & ngoai binh biéu dién tuong ting (H.3-42). Mat ct rdi cé thé dat 6 gidta phin cét Ha cia mot hink chiéu nao dé (H.3-44). Dugng bao cia mat cat rai va mat cAt thudc hinh cAt duge vé bang nét lién dam. Mat cAt rai dang dé thé hién nhitng phan tit ed dugng bao mat. cat phite tap. Mat cdt roi thutng dat doc theo dong kéo dai cla nét cét va dat gain hinh biéu dién tuong ting. Nhung cing cho phép dat é vi tri tay y trong ban vé (H.3-45). Hink 3-42 Hinh 3-43 Eo Hinh 3-48 50 b) Mat oft chap la mat ct dat ngay trén binh biéu dién tuong tng (H.3-43). Duong bao cia mat cét chap duge vé bang nét lién manb. Céc duéng bao tai ché dat mat c&t cia hinh biéu dién vin vé déy du. Mat cAt chap'ding cho nhiing phn tit cs dudng bao mat cét don gidn. 3.3.2. Ki hiéu va nhing quy dinh vé mat cat Céch ghi chi trén mat cdt cing gidng nhu céch ghi cha trén hinh cAt, céin cd ede nét cdt xdc dinh vi tri mat phdng cat, moi tén chi huéng nhin va chit ki higu mat cét (H.3-45). ~ Moi trugng hgp cia mat c&t déu co Any AA ghi chi trit trudng hgp mat cAt (mat cat _ chap, mat c&t rdi) Ia mot binh d6i xing, déng thdi truc doi xing cia né dat tring vai vét mat phang cdt hay tring véi duong kéo dai cia mat phang cét khong cfn vé nét edt, mdi tén chi huéng chiéu va ki hiéu bang chit (H.3-42), (H.3-43). Truong hop mat c4t 6 ché cAt Ha cing quy uéc nhu trén (H.3-44). - Trvtng hop mat ct chap hay mat cét rei khong cd tryc d6i xing tring voi vét mat phAng c4t hay dudng kéo dai cia mat phang cat thi chi cfn vé nét cAt, mii tén chi hiténg nhin ma khong cfn ghi kf higu Hin 3-45 bang chit (H.3-46). — Mat edt duge dat ding theo hung mui tén va cho phép dat mat cét @ vi tri bét ki trén ban vé. Néu mat cét da duge xoay, thi trén chit ki higu cd mdi tén cong cing gifng nhvt hinh c&t da duge xoay (H.3-47) ~ ALA PE a NA xNA Hinh 3-46 Hinh 3-47 ~ D6i v6i mot s6 mat cdt cia vat the cd hinh dang giéng nhau, nhung khéc nhau ¥6 vi tri va géc dO cAt, thi cdc mat ct dé cd cig chit ki hiéu ging nhau va chi cfn ve mot mat cdt dai dién (H.3-48 A-A, B-B). 51 ~ N6u cdc mat cAt ging nhau, dng thoi ngudi ta dé dang xéc dinh vi tri cfc mat edt dé 4 trén hinh biéu dién thi cho phép chi ve nét cdt cha mot mat ct, dong thdi ghi rd 56 lugng cia cdc mat cét dé (H.3-49). ~ Néu mat phang cét di qua truc cua 16 tron xoay hode ph&in lom tron xoay, thi dugng bao ctia 15 hode phén lom dé duce vé day di trén mat cét (H.3-60 ACA, C-C). ~ Trong trung hgp dac biét cho phép ding mat cong dé cAt, khi dé mat cdt duge vé theo dang hinh trai va cd ghi déu trai (H.3-61). ie Mink 3-49 3.4. HINH TRICH Hinh trich 1a hinh biéu dién (thudng duge phdng to) trich ra tir mot hinh biéu dién da cd trén ban vé (H.3-52). Khi cfm thé hién mgt céch ro rang va tl mi v6 dudng nét, v6 hinh dang, vé kich thyée v.v... cha mot phén tit nao dé cla vat thé ma trén hinh biéu dién chinh chua thé hién ré thi thutng dung hinh trich. Trén hinh trich cing co thé vé cd nhing chi tiét ma trén hinh biéu dién tugng tng chua thé hign. Hinh trich cing od thé 1a mot loai Binh biéu dién khéc v6i hinh biéu dién tuong dng. Thi dy hinh trich cd thé la hinh c&t, nhung hinh bigu dién tuong tng lai 14 hinh chiéu (H.3-53). 52 ‘Trén hinh trich ed ghi ki hidu bang chi s6 La ma va ty I¢ phong to. Con trén hinh biéu dién tuong wing cd v8 dutng tron (hay dutng tréi xoan) khoanh phén duge trich keém theo cha ki higu tuong ung (H.3-52, 1.3-53). Nen dat cdc hinh trich gfn vi tri tuong tng da khoanh ¢ trén hinh biéu dién cia nd. Nhiing cht thich bing chi va chit 86 ding cho céc hinh chigu, hinh eAt, mat cAt, hinh trich v.v:.. cfin ghi song song v6i khung tén chink cia ban vé va thudng ghi 4 phia trén céch hinh biéu dién dé. Nhiing chit hoa ding dé ki higu cho cfc hinh biéu dig, céc mat va ich thuéc cla vat thé thudng ghi theo thit ty a, b, c va khOng ghi tring lap. Khd cia céc chit nay phai 36a hon khé cde chit 66 kich thuée. Nhu ta da biét, trong Hinh hoc hoa hinh, hai hinh chiéu di dé xéc They hat dinh hinh dang cia vat thé ma , ching biéu dign. LEA, Nhung trong Vé ki thuat, ngudi & ta phai can ct theo dac diém cfu Hinh 3-53 tao va hinh dang cia vat thé dé chon céc hinh chiéu, hinh cAt, mat cAt... Céc hinh biéu dién dé cfin phéi hgp chat ché vGi nhau,-bé sung cho nhau dé biéu dién vat thé duge fy dd, ro rang. SO lugng hinh bigu dién ahiéu hay ft 1a tity theo mite do phitc tap ca vat thé (H.3-54). Hinh 3-52 3.5. VE HINH CHIEU CUA VAT THE ‘Mot vat thé don gién hay phic tap déu duge tao thanh boi nhiing kh6i hinh hoc ° co ban (hay mt phan cia khéi hinh co ban). Hinh chiéu cia vat thé la téng hgp hinh chiéu cia céc kh6i hinh hoe co ban tao thanh vat thé do. Cée kh6i hinh hoc tao thanh vat thé cd nhing vi tri tuong d6i khdc nhau. Tay theo vi tri tuong d6i gitta céc kh6i hinh hoc dé ma cdc bé mat cua chang sé tao thanh nhifng giao tuySn kh4c nhau. Khi vé hinh chiéu cia vt thé, ta phai biét phan tich vat thé thanh nhitng phdén 6 hinh dang cia céc khOi hinh hoc co ban va xéc dinh 16 vj tri tusng d6i gitta ching, réi vé hinh chiéu cia ting phfin dé va vé giao tuyén gitta céc mat cia ching, ching ta 36 duge hinh chiéu cha vat thé. ‘Trong khi v6, cfn biét van dung nhiing kién thitc co ban v6 biéu dién diém, dutng, m&t, giao tuy8n cla cdc m&t da duge trinh bay trong gido trinh Hinh hoc hoa hinh 48 vé cho ding. 53 4 | ay Lg : Hink 3-54 C4ch phan tich vat thé thanh ting phén nhu trén goi 1a céch phan tich hinh dang vd thé, Dé la phuong phap o¢ ban dé vé céc hinh chiéu, 48 ghi kich thuée cla vat thé va dé doc céc ban vé ki thuat. Vi du : vé 6 dé (H.8-54). Ta cd thé phan tich 6 dé ra lam ba phén : phén dé od dang lang tru, day la hinh thang c4n, trén dé co hai 16 hinh try ; phén than dé cing 54 6 dang lang try, mot mat tiép xtc voi mgt trén cia d6, mdt mat cong tiép xtc véi phfin 6 ; phan 6 la Ong hinh try (H.3-55). Khi vé hinh chiéu cia 6 dé, ta ldn lugt vé hinh chiéu cia dé, than va 6 (H.3-56). Trong céc ban vé ki thuat, quy dinh khong vé truc hinh chiéu, vi vay khi vé hinh chiéu tht ba, ta nén chon mét dung lam chu&n dé tit dé xdc dinh céc dutng nét khéc. Néu hinh chiéu thit ba la mgt hinh déi xting thi chon truc d6i xung dé lam chudn. Néu hinh chiéu thi ba la mét hinh khéng déi xing thi chon dutng Hinh 3-56 bao é bién lam chudn. Thi dy dé ve hinh chiéu canb cha 6 dd, ta chon dung bao ctia mat sau eda ¢ do lam chudin. Cac kich thudc duge do hinh chiéu bang r6i dua sang hinh chiéu canh (H.3-56). “Ta cing o6 thé dyng dutng nghiéng 45° lam dugng phu trg dé vé hinh chiéu thet ba nhu ‘cach vé & trong Hinh hoc hoa hin. 3.6. GHI.KICH THUGC CUA VAT THE 3.6.1. Phan tich kich thuéc Kich thuéc ghi trén ban vé phan anh d6 l6én cia vat thé duge biéu dién. Kich thuée phai ghi day di va’ 16 rang, Ngudi ta chia kich thuéc cia vat thé lam ba loai nhu sau (H.3-57) : a) Kich thuée djnh hinh 1a kich thuée xéc djnh do 1én cia ting kh0i hinh hoc co ban tao thanh vat thé, Thi du trong hinh 3-57, céc kich thuée @38, 22 va 44 xéc dinh dO Ién cia 6 hinh tru ; c4c kich thuée 110, 55, 42, 26 va 16 xc dinh do Jon cla a6 c6 dang lang try. b) Kich thuéc dinh vj la kich thuée xéc dinh vj trf tuong d6i gitfa céc khéi hinh hoe co ban. Ching duge xée dinh vj tri trong khéng gian ba chiéu. Méi chiéu chon mot dung hay mot mat cia vat thé lam chudn. Vi dy kich thuée 58 xc dinh vj tri tuong d6i gia 6 1a hinh tru va mat dé theo chiéu cao. Kich thu6c 62 xAc dinh vj tri tuong 461 cua hai 15 G16 6i voi mat phAng d6i xting (djnh vi theo chiéu dai), kich thuéc 14 xée dinh vi trf tuong d6i ca hai 15 d6i véi-mat sau cia dé (dinh vi theo chiéu rong). ¢) Kich thuéc djnh khéi (kich thuéc choén chd) 1A kich thuéc xée djnh ba chiéu chung cho vat thé. Vi du kich thc 110 xée dinh chiéu dai cia 6 43. Kich thuéc 55 va 10 xée dinh chiéu rong cla 6 dd, kich thude 58 vA O38 x4c dinh chiéu cao cia 6 dd. 55 Hinh 3-57 Nhu vay kbi ghi kich thuge cia mét vat thé, ta cling dimg céch phan tich hinh dang cda vat thé dé xac dink kich thuée dink hink, sau dé xde dinh kich thuéc dink vi vA kich thuée dinh khéi. Ta cha y rang méi kich thuée cd thé dong vai tro mét hay hai loai kich thuée khde nhau @ tron. Vi du: kich thuée 110 la kich thuéc djnh hinh eta phén dé cing 1a kich thuée dinh kh6i 6 do, kich thuée 58 1A kich thuéc dinh vj cia phén 6 d6i voi phan dé, kich thude nay vA kich thuée @38 cing déng vai trd ciia kich thuée dinh khéi cua 6 d@ theo chiéu cao. Hinh 3-58 néu lén cdc kich thuéc cia mét sé kh6i hinh hoc co ban. Dé ghi kich thude ta phai chon cdc yéu t6 hinh hoc (diém, dudng, mat) ndo do cia vat thé lam chudn, tit dé xac dinh cée yéu 6 khéc cia vat thé. Méi chiéu cia vat thé thuéng duge chon mot chudn va thutng ldy mat d4y, mat phdng d6i xting cua vat thé hay truc hin hoc céa khéi hink hoc cd ban lam chudn Thi dy trong hinh 3-57, chugn I la mat phdng d6i xting cia vat thé, nd xdc djnh cc kich thiée chiéu dai nhu kich thuéc 110, 62, 238. Chudn II 1a mat sau cita vat thé, né xe djnh kich thuéc theo chiéu rong nhu kich thude 55, 14, 26, 10. Chuan TH la mat déy cia vat thé, nd xac dinh cae kich thude theo chiéu cao nhu kich thuée 58, 16... 3.6.2. Phan bé kich thudc Dé kich thuée ghi trén ban vé dugce ro rang, cach phan bé kich thuéc phai hop li. Khi ghi cfin chi y mOt 86 diém nhu sau : 56 =e FI: EO x F) 8) Hin 3-58 Et 8 ey, OF Hinh 3-59 - Méi kich thuéc chi dugc phép ghi mot Idn trén ban vé, khéng duge ghi thita. Thi du kich thuéc 17 va G18 trong hinh 3-59 (cd gach chéo) 1a hai kich thuée ghi thita, vi chting d& duge x4c djnh tit kich thuéc 9 va 8. Khong ghi céc kich thuéc cia giao tuyén phang va giao tuyén cia hai mat. - Cée kich thuée dinh hinh céa bO phan nao, nén ghi trén hinh biéu dién thé hign r6 die trung hinh dang céa bo phan d6. Thi dy kfch thydée ban kinh cung tron ghi trén hinh chiéu 1a cung tron nhu kich thuée R23 trén hinh 3-60. Song kich thuée dudng kinh day kh6i tron thi thudng ghi trén hinh chiéu cé phiong chiéu vudng géc véi true quay cia kh6i tron xoay nhu kich thuée @40, @15 trén hinh 3-60. Nhitng kich thuée ed lién quan, biéu thi cing mot bd phan ciia vat thé thi nén ghi gén nhau. Nhu hinh 3-61, cdc kich thuéc cia ranh 1a 12, 8, 15 déu ghi trén hisfmechiéu ding ; cde kich thuée cia 16 1A @10, 12, 80 cing ghi trén hinh chiéu bang. Nhitng kfch thuéc cia cfu tgo bén trong va bén ngoai, nén ghi vé hai phia cia hinh biéu dién. Nhu hinh 3-62, cdc kich thudc thé hién c&u tao bén trong cia vat thé duge ghi vé bén hinh ct, céc kich thuéc thé hién hinh dang bén ngoai cia vat thé duge ghi v6 bén hinh chiéu. ‘M6i kich thude duge ghi 6 mot vj tri r6 rang cia ban vé, nén ghi d ngoai hinh biéu __-dién va nén ghi tap trung 2 trén mot 96 hinh biéu dién, nhét la ghi trén binh chiéu chinh. Hinh 3-61 Hinh 3-02 ear ye VA + Z 3.7. DOC BAN VE VA VE HINH CHIEU THU BA Doc ban vé chiéu 1A mt qué trinh tu duy khong gian tit céc hinh phang hai chiéu chuyén hda thanh khong gian ba chiéu. Tuy theo nang lyc phan tich, tap quén suy nghi cua ting ngudi, ma qua trinh doc cia m6i ngudi cé khéc nhau. Song két qua cu6i cing phai gidng nhau. Nei chung vé céch doc cd nhitng diém nhu sau : - Khi doc, ngudi doc phai xéc dinh dung huéng nhin cho tig hinh biéu dién. Theo céc huéng nhin ti truéc, ti trén, ti trai dé hinh dung hinh dang : mat truéc, mat trén, mat phai... cha vat thé. - Phai ném che dae diém hinh chiéu cia cic kh6i hinh hoc co ban, r6i can cit theo céc hinh chiéu ma chia vat thé thanh mét 86 bO phan. Ph@n tich hinb dang timg bé phan di dén hinh dung toan bd vat thé. 58 - Phai phan tich duge y nghia ting dudng nét thé hién trén cdc hinh chiéu. Nét lién dam, nét duit, nét cham gach... méi nét thé hign dugng nado dé cua vat thé. - D6i véi nhiing vat thé khong dé phan tich thanh céc b6 phan, cd thé ding c4ch phan tich dudng, mat. Ta biét rang, bat Ki mot vat thé nao cing duge giéi han béi mOt s6 mat (mat phing hay mat cong..). Cée mat dé od vi tri tuong d6i khée nhau, chting 6 thé song song véi nhau hay cdt nhau, Néu chang song song véi nhau th} es mat d trén co mat 8 duéi, hay cd mat 6 truéc od mat 6 sau. . 6 trén céc hinh chiéu, m6i dung khép kin (dung gdy khuc hay dugng cong) thé hién mdt mat. Hai dung khép kin ké nhau hay bao nhau thé hién hai mat cia vat thé. Hai mat dé co thé song song véi nhau hay edt nhau. Phai cdn cit theo cc hinh chiéu khdc dé xéc dinh vi tri tuong d6i gia hai mat. Vi du : doc cdc hinh chiéu cia vat thé hinh 3-63. Vat thé duge vé bang hai hinh chiéu, hinh chiéu dting va binh chiéu bing. Can cit vio hai hinh chiéu ta cd thé chia vat thé thanh hai phan : phan dé 6 duéi vA phan than ¢ trén. ~ Phan dé la mot tém co chiéu day 12, chiéu dai 88 va chiéu rong 23. Phia ddu ‘cia dé la nita hinh tru R23, tren 46 o6 hai 16 tron @8. Hinh chiéu ding ctia 16 thé hign bang nét duit, dung cham gach 6 gitta hai nét dit cha 16 thé hign' dudng tryc cia 16 tron xoay (H.3-64). - Phén than (H.3-65) la mot Ong hinh try dudng kinh @40, bén trong co 16 tron @15, chiéu cao 30 va 15 hinh vudng canh 22. Hinh chiéu diing cita ching thé hién bang a) &) Hink 3-67 cac nét ditt, hinh chiéu bang thé hién bang hinh tron va hinh vuong. Hinh tron va hinh vudng 1a hai dung khép kin bao nhau thé hien mat tru va lang tru. Can ct vao hinh chiéu ditng, ta xde dinh duge vi tri tudng d6i gia hai mat dé, mat try 6 phia dudi va mat lang tru ¢ phia trén. Tuy vay dé phan tich ro hinh dang mat trén cia phan than, ta can ding cach phan tich duéng mat (H.3-66). Déu phén than bj cét di mot phan o bén trai voi mat cAt ngang cé chiéu cao Ja 10, do do 6 hinh chiéu bang co hai dudng khép kin ké nhau (m&t ké doc va mat ké ngang). Can cit vao hai hinh chiéu cha vat thé ve hinh chiéu thi ba IA mt phuong phap thudng dimg dé luyén tap va kiém tra doc ban vé. Hinh 3-68 Khi vé hinh chidu thi ba, ta cd thé dig céch phan tich hinh dang cia vat thé va céch phan tich dudng mat két hop véi su van dung tinh chat lién hé chiéu cia cdc yéu t6 hinh hoc dé v6 tig phén cia vat thé. Vé hinh dang bén ngoai truéc, vé hinh dang bén trong sau ; vé bd phan chu yéu truéc, vé Ey bo phan thit yéu sau. Dé tien gidng cdc dutng nét ti hink chiéu nay sang hinh chiéu kia, ta e6 thé vé cdc true hinh chiéu ho&e dutng xién 45° lam dutng phy trg, ding compa do dé dua céc doan thing ti hinh chiéu dé cho sang hinh chiéu thi ba. Cach vé tuiong tu nhu céch vé cdc hinh chiéu cia vat thé (3-67) had C65 | 60 Hirh 3-69 a = “ "a wh “ 3.8. VE GIAO TUYEN CUA VAT THE 3.8.1. Vé giao tuyén phang cua vat thé Ve giao tuyén phang la vé giao tuyén cia mat phang vdi cdc mat Bja vat thé. ‘Trong ki thuat, ta thudng gap mOt s6 chi tidt cd dang tron xoay bj vat phang tao thanh giao tuyén phdng. Th{ du dau bién (H.3-68) cd dang tron xoay bi hai mat phdng song song vdi true quay cdt di mét phdn tao thanh giao tuyén phang. Khi vé dau bién, ta phai giai quyét bai toan vé giao tuyén phang. Cdch vé giao tuyén phing dva trén phugng phap vé giao tuyén cia mat phang voi cdc mat da trinh bay trong gido trinh Hinh hoc hoa hinh. Dudi day trinh bay thi du vé cach vé giao tuyén phdng ctia chi tiét, cach vé nhu sau: a) Phan tich hinh dang : mat tron xoay cua vat thé cd thé do nhiéu khdi tron c6 cing truc tao thanh. Vi dy dau bién gém kh6i tron ; cAu, xuy8n, tru tao thanh. b) Xée djnh giéi han cia ting khéi tron bang cach tim céc tiép diém ctia cdc dudng sinh tao thanh cdc kh6i tron dé (H.3-69). ~ Gidi han gitta phan xuyén va céu lén la dung di qua tiép diém A va A’. A va A IA chan dung vuéng goc ha tii tam O, cua hinh cdu dén dung sinh cia hinh xuyén. - Giéi han giita phén xuyén va tru la duong di qua tiép diém B va B’, B va B’ la duong vudng goc ha tit tam O, va O’, cia dudng sinh hinh xuyén dén dung sinh hinh tru. = Giéi han gitfa phén tru va edu bé 1A duong di qua tiép diém C va C’. C va C’ la chan dudng vudng géc ha tt O’, cla cfu bé dén dudng sinh. hinh tru. ©) Phan tich tinh ch&t ca giao tuyén. Ta phai xc dinh duge hinh dang cia cdc phén cia giao tuyén, nghia 1a hinh dang giao tuyén cia mat phAng véi tig khdi tron. Thi dy dau bién, giao tuyn ctia mat phdng voi mat edu JA dutng tron ; giao tuyén cia mat phang (song song véi truc hinh tru) véi mat tru la dudng thing ; giao tuyén cia mat phdng véi mat xuyén TA m6t duting cong phang. Bé vé giao tuyén trén, ta dung cae mat cat phu tro (hay mat cdu phu tro), tim mét sé diém thudc giao tuyén, sau dé ding thuée cong néi lai thanh dudng cong tron déu, ta sé duge giao tuyén phang. Hink 3-71 61 3.8.2. Vé mat ct nghiéng cla vat thé Ve mat ct nghiéng cba vat thé la vé hinh that giao tuyén cua mat phdng véi cdc mat cia vat thé. Nhu trong muc 3-2 4 trinh bay, dé biéu dién hinh that cia bd phan nao dé cha vat thé, doi khi ta phai dig hinh cdt nghiéng, song muén thuc hién duge diéu dé ta phai biet ve mat cAt nghiéng cia vat thé. Thue chét cia van dé nay la ding phuong phép bién déi hinh hoc dé tim hinh that ctia giao tuyén. Vi du : vé mat cAt nghiéng cua vat thé hinh 3-70, Ta ph4n tich vat thé, vat thé gém hai phén, phan tren la hinh tru tron xoay, phén dudi a hinh lang try séu canh déu. Giao tuyén cia mat phang cAt véi phan hinh tru 1a dung elip, giao tuy6n cha mat phAng cdt véi phén hinh lang tru IA mot da gidc. Sau khi di xéc dinh duge hinh chiéu cla giao tuyén (bang cach xéc dinh hinh chiéu cia céc diém dac biét thugc giao tuy€n), ta ké dudng true song song véi vét cét lam truc d6i xing cho hinh that cia giao tuyén. Ti cdc diém 1, , 2, , 3, , ..5,, ké cée dung gidng vubng géc voi vi Hinh 3-72 v6t c&t, va dat trén cae dudng giong do céc doan tuong tng do duge & hinh chiéu bang : doan 2-9 bing doan 2, ~ 9, ; doan 3-8 bang doan 3, - 8, ; doan 4-7 bang doan 4, — 7, ; doan 5-6 bang doan 5, — 6,. N6i céc diém 1, 2, 3... ta duge hinh that cia mat cét nghiéng. Hinh 3-71 néu lén mot thi dy khde vé cach vé mat cAt nghiéng cia cdi nép. 3.8.3. Vé vat thé xuyén Vat thé xuyen la vat thé dang hinh hoc cd 16 xuyén ngang. Trong thyc tf cing thudng gap mét s6 chi tiét cd cau tao tudng ty nhv vat thé xuyén. 4%, Ve vat thé xuyén la vé hinh chiéu cua vat thé sau hi d& xuy6n 16 ngang, thyc chat 1A vé giao tuy@n cia 18 xuyén v6i céc mat cia vat thé. O day ta phai van dung nhing kign thifc da hoc trong giéo trinh Hinh hoc hoa hink vé cfch tim giao tuyén cia cdc mat dé ve : trude hét, ta phai vé hinh chiéu cia’ cdc diém dac bist thugc giao tuyén trén hai hinh chiéu da cho, sau dé vé hinh chiéu thé ba cla cdc diém dé. Vi du = Cho hinh chiéu ding va hinh chiéu bang cla hinh tru co 16 xuyén nhu hinh 62 Hinh 3-74 3-72, Vé ba hinh chiéu cha vat thé sau khi da xuyén 16 hinh lang tru tam gidc. Thue ch&t 1a vé giao tuyén cia g Bye Cy 16 xuyén hinh lang tru tam gic véi mat tru ngoai va giao tuyén cha 16 xuyén vdi 16 hinh hép bén trong, Ta lén ligt xée dinh céc diém A, A), B, , B,.. thude giao tuyén cia 16 xuyén vGi mat tru ngoai tron hinh chiéu ding va binh chiéu bang. . . Sau dé xéc dinh céc diém 6, , 6, , 6, , 6, .. thudc giao tuyén cia 16 xuyén véi ‘cae mat cia 16 hinh hop bén trong. ‘Tit hai hinh chiéu cia diém ta vé hinh chiéu thi ba. Giso tuyén cia hai mat ben cia 15 xuyén véi mat tru la hai cung clip, hinh chiéu canh cing la hai cung elip. Céch vé nhu hinh 3-73 da chi din. Hinh 3-74 la céc hinh biéu dién cia cdc vat thé xuyén sau khi da vé xong giao tuy6n va céc hinh cét. Hinh 3-75 1a hinh biéu dién cia ddu bién. Dau bien cd ba giao tuyén : - Giao tuyén cia mat try co ban kinh R, véi mat tron xoay cd ban kinh R,, mat nay [A mat ngoai cia than bién. Giao tuyén duge thé hién trén hinh chi&u ding va hinh chiéu canh. ~ Giao tuy6n phing cia hai mat phdng song song v6i truc bién véi mat ngoai cla than bién ed bin kinh Rj. Giao tuyén duge thé hign trén kich thuée ding. — ~ Gio tuyén cia mat tra (16 bulong) co dugng kinh d, voi mat tru 6 bién co dudng kinh d,. Giao tuyén thé hin & hinh chiéu canh. Hinh 3-70 63 Hink 3-75 3.8.4. Vé dung chuyén tiép Duong chuyén tigp 1A giao tuyén cia hai bé mat ma giita hai mat do co mat cong 18 mat chuyén tiép. Trong thuc té, cé nhiéu chi tiét, nhat 1A nhitng chi tiét dic hay ren... gidfa cde mat cia chi tiét co sy chuyén tiép déu dan tii mat nay sang mat kia, nghia 1a gita hai bé mat dé cd mat cong ¢ gitta Jam mat chuy*s 1iép. Do dd, giao tuyén cha hai bé mat khong ro rét, trong trudng hop nay, ngudi ca thay giao tuyén cia hai bé mat bang dutng chuyén tiép. Hinh chiéu cia dudng chuyén tip la hinh chiéu cia giao tuyén bai mat duge ve bang nét lién manh. Bén kinh r cia mat chuyén tiép goi 1A ban kinh goc hign. Tri s6 ban kinh goe Iugn duge quy dinh trong TCVN 1036-71 Hinh 3-76 1A thi dy vé dutng chuyén tiép cia hai mat tru voi bén Kink gdc lugn +. 64 Chirong 4 HINH CHIEU TRUC DO Cée hinh chiéu vuéng géc thé hién mét cdch chinh xdc hinh dang va kich thuéc cia vat thé duge biéu dién, do dé trong ki thuat phuong phdp cdc hinh chiéu vudng goc duge lay lam phuong phép biéu dién chinh. Song méi hinh chiéu vudng géc thutng chi thé hi¢n duge hai chiéu cia vat thé, nén hink vé thiéu tinh lap thé, lam cho ngudi doc khé hinh dung hinh dang cia vat thé. Dé kh4c phyc nhuge diém dé cia phyong phap cdc hinh chiéu vuéng géc, ngudi ta dang phuong phap hinh chiéu truc do dé bé sung. Hinh chiéu true do thé hién déng thai trén mét hinh biéu dién ba chiéu cia vat thé, nén hinh vé co tinh lap thé. Vi vay, trén cde ban vé cia nhiing vat thé phitc tap, bén canh cdc hinh chiéu vudng géc, nguvi ta thudng cdn vé thém hinh chiéu truc do cla vat thé ds. Hinh chiéu truc do cdn ding dé vé cic so dé, vé phae thao cdc bd phan trong giai doan thiét ké. Noi dung cia phuong phap hinh chiéu truc do da duge trinh bay trong gido trinh Hinh hoc hoa hinh, & day chi trinh bay mot sé quy dinh vé hinh chigu truc do thudc TCVN 11-78 va céch dyng hinh chiéu truc do. Hinh chiéu true do duge chia ra eée logi sau day : a) Can ett theo phuong chiéu chia ra : - Hinh chiéu true do vudng géc : phuong chiéu vuéng géc voi mat phang hinh chiéu ~ Hinh chiéu truc do xién gée : phuong chigu khong vudng géc voi mat phing hinh chiéu. b) Can ct theo hé sé bién dang chia ra : - Hinh chiéu truc do déu : ba hé 6 bién dang theo ba tryc do bang nhau. - Hinh chiéu true do can : hai trong ba hé s6 bién dang theo ba truc do bang nhau. - Hinh chiéu true do léch : ba hé s6 bién dang theo ba truc do ting doi mot khong bang nhau. Duéi day trinh bay mot 86 loai hinh chiéu tryuc do mA trong vé ki thuat thudng ding. 41. HINH CHIEU TRUC DO VUONG GOC 444, Hinh chiéu truc do vuéng géc déu Jai hinh chi6u truc do vudng géc déu 6 vj tri céc truc do nhu hinh 4-1, cée _ gee XO'Y = YOX’ = X’0'Z' = 120° va cic hé 96 bién dang theo cdc truc O'X', OY, O'7% lb p=q=r = 0,82. ” Dé tien vé, ngudi ta thudng dig hé sé bién dang quy ude p= = 1 = 1. Voi hé 96 bién dang quy uéc nay, hinh chiéu true oe do duge xem nhu phong to lén 1 : 082 ~ 1,22 In so woi thuc té § e- Trong hinh chiéu truc do vudng gsc, dudng tron nam trén mat phdng song song véi céc mat xéc dinh béi hai truc toa do 6 hinh chiéu truc do la elip ; tryc lén cia elfp nay vudng géc Z 120° véi hinh chiéu truc do cia truc. toa dé tht ba (H.4-2). x y Néu Idy hé s6 bign dang quy wae p = q = r = 1 thi truc peg e eet Yon cia elfp bang 1,22d vA truc nhé bang 0,7d (a la dudng Hah 1 inh cia dudng tron). SKTCKTY 65 Hinh 4-2 Hin 4-3 Trén cdc ban vé ky thuat, cho phép thay hinh elip bang hinh 6 van. Cach vé hinh © van theo hai truc cia nd nhw hinh 4 - 3. Bén cung trdn tao thanh hinh 6 van eo tam 1a 0), 0, Os, va Oy. . Hinh 4 - 4 la hinh chiu truc do vudng géc déu cba cAi bich Pigihatiipet 1 gray W4ta7/y ~Y Hinh 4-4 Hinh 4-5 44.2. Hinh chiéu truc do vudng géc can Loai hinh chigu true do vudng cAn c6 vi tri céc truc do nhu hinh 4 - 5, ede géc X’O’Y’ = Y'O'Z' = 131° 25’ va X'O'Z’ = 97° 10°; - céc hé 86 bién dang p = r = 0,94 vaq = 0,47. DE titn vé, ngudi ta thudng ding hé s6 bién dang quy uée p = tf = 1 vA q = 0,5. Truc OX” thutmg vé theo tg7° ~ 1 : 8 va truc O'Y’ vé theo tel? = 7: B: Voi hé s6 bién dang quy wéc, hinh chiéu truc do duge xem nhu phong to lén 1 : 0, 94 = 1,06 lén. Do ds true Ién ciia cée elip bing 1,06d va truc nhé bang 0,94d hay 0,35d (od thé fy truc nhé cila elip bang 9: 10 hay bing 1 : 8 truc lén) tay theo elip thuge mat phéng chia tryc O'X’ hay O°Y’ (h.4-6). Hinh 4-6 Hinh 4-7 Khi vé, cho phép thay elfp bing hinh 6 van, cach vé hinh 6 van nhu hinh 4-7. Hinh 4-8 la hinh chiéu tryc do vung can cia efi bich. Pegeretetet Hinh 4-8 Hink 4-9 4.2. HINH CHIEU TRUC DO XIEN GOC 4.2.1. Hinh chiéu truc do dling déu Loai hinh chiéu tryuc do ding déu c6 vj tri cée truc do nhu hinh 4 - 9, ede gd X’OY = Y'O'Z’ = 135° vA K’'0°2’ = 90° va cae hé 86 bién dang quy uée p= q =r = 1. Trong hinh chiéu tryc do ding (déu va can) cd mat XOZ la mat ditng khong bi bién dang. Céc dudng tron nam trén cic mat phang song song voi mat phdng hinh chiéu ding cd hinh chiéu true do la cae dudng tron, Cac dudng tron nam trén cdc mat phang song song véi céc mat phang hinh chiéu bang va mat phang hinh chiéu canh co hinh chiéu truc do 1a céc elip (H.4-10). Minh 4-10 67 D6i vi hinh chiéu truc do ding déu, true lén cia elfp bang 1,8d va truc nhé bang 0,5d (d la dudng kinh cia duéng tron). Truc lén cia elfp lam véi true O'X’, hay true O'Z' mot gdc 22°30", tay theo elip thuée mat phang chita truc O'X’ hay truc 0'2’. Khi vé, cho phép thay elfp bang 6 van, cach vé nhw hinh 4-11 Rs i 42d re 018d Huh 4-11 Hink 4-22 Hinh chiéu truc do ding déu thutng ding dé thé hién nhitng chi tiét cd chiéu dai hay chiéu day bé (H. 4-12). Cho phép ding loai hinh chi€u truc do ding déu c6 truc O'Y’ lam véi dutng bing mét gée 30°, hay 60°. 4.2.2. Hinh chiéu truc do diing can Loai hinh chiéu truc do ditng can c6 vj tri cdc truc do giéng nhu hinh chiéu tryc do ding déu (H.4-13), céc géc X’O"Y' = Y’O'Z’ = 136° va X’0’Z’ = 90° ; cdc he 86 bién dang quy uée p = r = 1 va q = 0,5. Hinh chiéu tryc do ding cAn cia dutng tron nim trong m&t ding 1a mat phang XOZ khéng bj bién dang. Cac dung trdn ndm trong cdc mat phdng song song véi mat phdng XOY va YOZ ed hinh chiéu truc do diing cAn IA cdc elip (H.4~-14). Néu lay theo hé s6 bién dang quy uéc & trén thi truc én cia elip bang 1,06d va truc nhé bang 0,35d (d la duéng kinh cha dudng tron). Truc 16n cia elip lam véi truc X hay truc 0’Z’ mét géc 7°. pigi rs t:4p:t Sy’ Hink 4-14 Hink 4-14 68 Ashi vé, cho phép thay elfp bang 6 van, céch vé nhit binh 4-15. Hinh chiéu true do ditng can thudng ding 46 thé hign nhing chi tiét co chiéu dai lén. Hin 4-16 1a hinh chiéu truc do ditng can cha 6 da. 4.2.3. Hinh chiéu truc do bang déu Loai hinh chiéu truc do bang déu co vi tri cdc truc do nhu hinh 4 - 17, céc goe X’0°Y’ = 90°, Y’O"Z’ =120° va X’O’Z’ = 150° cée hé 86 bién dang quy uéc p= q =r = 1. Hink 4-16 Hin 4-15 z be Py Y' x Hinh 4-17 Hink 4-18 ‘Trong hinh chiéu tryc do bang déu cé mat XOY IA mat bang khong bj bign dang. Cac dudng tron nim trén cfc mat phdng song song véi mat phdng toa do XOY co hinh chiéu truc do la cdc duéng tron. Cac dutng tron nam trén céc m&t phdng song song v6i mat phdng toa d6 YOZ va XOZ c6 hinh chiéu truc do 1a céc elip (H.4 ~ 18). Truc Ién cia elip cha mat X’0’2” est bang 1,37d, va lam véi truc O'Z’ mot re Of goc 15°, truc nhé bang 0,37d. Truc lén eda elfp cia mat Y’O'Z’ bang 1,22d va lam véi true O°Z' mot gée 30°, true nhé bang 0,71d (d la dudng kinh cia dutmg tron). : Khi vé, cho phép thay elfp bang 6 van, cach vé nhit binh 4 - 19, Hinh 4-19 Hinh 4-20 Hinh chiéu tryc do bang déu thuéng goi la hinh chiéu true do quan sy, ding dé thé hién cdc cng trinh quan sy, trong ban ve co khi it ding. Ngoai cdc loai binh chiéu truc do 6 trén, trén cdc ban vé ki thugt cdn cho phép ding cdc loai hinh chiéu tryuc do khée dude xy dung trén co sd Ii thuyét vé hinh chiéu truc do. Khi cfin thiét cing cho phép ding hé truc do tréi nhu hinh 4 - 20. 4.3. CAC QUY UGC VE HINH CHIEU TRUC DO Dé viéc vé hinh chiéu truc do duge don gian, TCVN 11-78 quy djnh nhv sau : ~ Trong hinh chiéu tryuc do cac thanh méng, c&c nan hoa v.v... van vé ki hiéu vat mat cAt khi cét doc hay c&t ngang (H.4-21). Hinh 4-21 70 = Trong hinh chiéu truc do, cho phép cat riéng phén ; phén mat cét bi mat phdng trung gian cdt qua duge quy uéc v6 bang cde chim nhd (4-22). - Cho phép vé ren va rang cia banh rang... theo quy vée nhv trong hinh chiéu vudng géc (H.4-23a). Khi edn ed thé vé hinh chiéa truc do cia vai buée ren hay vai rang (5.4~23b). - Duong gach gach trong hinh chiéu truc do duge ké song song véi hinh chiéu truc do cha dudng chéo cia hinh vudng cd cée canh song song vdi truc toa do tuong tng (H.4-24), Minh 4-22 Hinh 4-23 Hinh $24 W = Khi ghi kich thuée trén hinh chiéu truc do, cdc yéu té kich thuée nhu dutng gidng, dutng kich thuéc, mii tén, chit 86 kich thude duge ké va viét theo nguyén téc bién dang cua hinh chiéu truc do (H.4-25). 4.4. VE HINH CHIEU TRUC DO 4.441. Chon loai hinh chiéu truc do DE biéu dién mot vat thé, ta cd thé dang mét trong cdc loai hinh chiéu true do da duge quy dinh trong TCVN 11 - 78. Song tiy theo dae diém hinh dang va cfu tao cua ting vat thé va tiy theo muc dich thé hién ma chon loai hinh chiéu truc do thich hop. ‘Vi du dé thé hien khau n6i (H.4-26), ta ding loai hinh chiéu true do vudng géc déu la t6t nhat. Hinh chiéu truc do nay thé hign r&t ré cdc 16 6 trén cfc mat khac nhau (H.4-26a). Dé thé hién dé tua gém hai kh6i lang tru va hinh vudng dat Iéch nhau 45° (H.4-27a), ta ding logi hinh chiéu truc do vudng cAn (H.4-27b). Néu ding loai hinh chiéu truc do vuéng déu thi canh cla khéi lang tru sé tring véi canh cia hinh vuéng Jam cho hinh biéu dién khong dat duge mye dich thé hign. Mu6n thé hign vat thé ed mat nao dé co hinh dang phitc tap, nhu mat cd nhiéu dueng tron hay dung cong, ta nén ding loai hinh chiéu truc do xién vA dat mat dé song song vdi mat khong bién dang (H.4-28c) ; va tiy theo vat thé cd chiéu dai (chiéu day) lén hoac bé ma chon loai hinh chiéu truc do xién, can hay déu. Hink 4-25 Hink 4-26 72 Hinh 4-27 Hinh 4-28 4.4.2. Dung hinh chiéu truc do a) Phuong phép toa dO 1a phuong phép co ban ding dé dung hinh chiéu truc do cha vat thé, phuong phap nay da duge trinh bay trong gido trinh Hinh hoc hoa hinh. Nhu ta da biét, muén dyng hinh chiéu truc do ca mot vat thé, ta phai biét cach dung hinh chiéu truc do cia mot diém. Cach dung hinh chiéu truc do cia mot diém nhu sau. ‘Truéc hét ta vé vi tri céc truc do vA xdc dinh toa d6 vudng géc cia diém (X, , Y, , Z,), sau dé can cit vio hé s6 bin dang cia loai true do da chon ma xéc dinh toa dé truc do cia diém dé bang cach nhan toa dO vudng géc voi bé 86 bién dang tuong tng. Ky =P Xs Vy = ays Ba at By Léin lugt dat cae toa do true do én cée truc do, ta sé xd dinh duge diém A la hinh chiéu truc do cia diém A (H.4~29). 73. Xa Ya a) Hinh 4-29 b) Dac diém vé céch dung : khi vé hinh chiéu truc do cia vat thé, ta cfn can cit vao dac diém cu tao va hinh dang cia vat thé ma chon c4ch vé sao cho viéc dung hinh chiéu truc do cua vat thé dé thuan tién nhét. Sau day la mot s6 thi du cu thé vé cach dung. - DOi véi vat thé cd dang binh hop, ta vé hinh hop ngoai tisp cho vat thé va chon ba mat céa hinh hop dé lam ba mat phdng toa do. Hinh 4 - 30 trinh bay céch dung hinh chidu try do cia khéi tua véi hinh hop ngoai tiép. 2 ) LS 4 > a4 x, a, y 1 an IK a Hinh 5=7 VOLE True 50° a) Hinh 5-9 UMM IAA 2) Ren mot dais rds b)Ren hai dts moi Hink 5-10 Hink S-8 o) Sé dau méi la dudng xodn 6c tao thanh ren (H.5-10). b) Bude ren la khoang cach gitfa hai diém tuong tng cia hai profin ren ké nhau theo chiéu true. e) Huéng xofn. Huéng xodn cia ren 1A hung xodn cia dugng xodn 6c tao thanh ren. 5.1.4. Cac loai ren thudng ding Trong ki thuat, ngudi ta ding nhiéu loai ren khac nhau, dé lap ghép dimg ren hé mét, ren Anh, ren 6ng..., dé truyén lye ding ren hinh thang cAn, ren tya, ren hinh vudng... Duéi day trinh bay mot sé ren tiéu chudn thudng ding. a) Ren hé mét - profin ren hé mét 1a tam gide c6 géc 6 dinh bing 60° ki higu la M. Kich thude cia ren hé mét ding milimet lam don vi (H.5-11) ching duge quy dinh trong TCVN 2247-77 (xem bang 1 — phu lye) va trong TCVN 2248-77 (xem bang 2 - phy iuc) b) Ren cn hé mét ~ profin ren on Ja tam gide cd gée 6 dinh bang 60°, = Roe iu 4 tan ININGZS ki higu la MC, Kich thuéc cia ren AN \%i cén hé mét dude quy dinh trong yy TCVN 2253-77, Ss \\ ©) Ren tran - profin la cung trdn, ki higu la Rd. Kich thuée cia WS ren tron duge quy dinh trong TCVN 2256-77. Ren tron ding cho céc chi tit vd méng. Xl i fr d) Ren 6ng - ren 6ng ding trong m6i ghép Gng, profin ren 1A tam gidc cin c6 géc 6 dinh bang 55° (H.5-12). Kich thuée cia ren My inso (inch) lam don vi, (1 inch = 25,4 mm). Ren Ong c6 hai loai : - Ren 6ng hinh tru, ki higu la G. Kich thuéc cia ren 6ng hinh tru duge quy dinh trong TCVN 4681 - 89 (xem bang 3 - phy luc). ~ Ren 6ng hinh c6n, cd cdc ki higu : R (ren Ong cOn ngoai) R, (ren Ong con trong) va R, (ren 6ng tru trong). 84 Kich thuée eta ren 6ng hinh con duge quy dinh trong TCVN 4631-88 (xem bang 4 - phu luc). e) Ren hinh thang. Profin a hinh thang cAn, goc 6 dinh bang 30° ki higu 1a Tr (H.5-13) ~ Kfch thtise ren hinh thang l4y milimét lam don vi va duge quy dinh trong TCVN 4673-89 Wy (ren mot mdi) va TCVN NY 2255-77 (ren nhiéu mdi), (xem bang 5 - phy luc). rN eS ° ry fen ngoa? f) Ren tya. Profin ren 1a MOONY hinh thang thudng ed gée 3 dinh bang 30° ki higu la S g o2ssey1e Y Ae (H.5-14). Profin, kich thuéc co | Trye ren ban cia ren tua duge quy djah HY trong TCVN 3777 - 88 (xem Linh 5-14 bang 6 - phu luc). Can ett vao yéu céu sit dung ngudi ta cdn ding logi ren khong tiéu chudn, nhu ren hink vuéng cé préfin la hinh vuéng kf higu Ja S, (5-8). 5.15. Biéu dién ren TCVN 5907 : 1995 Bigu dién ren va cdc chi tiét cd ren, trinh bay cde quy dinh chung vé biéu din ren va céc chi tiét cd ren trén.cée ban vé ki thuat. Ti¢u chudn nay phi hgp v6i tigu chun quéc t6 ISO 6410 - 1 : 1993 Technical drawings - Screw threads and thread parts F ~ Part 1 : General Conventions. Biéu dién ren a) Biéu dién nguyén dang Trong mét s6 dang tai liéu ki thuat (thi dy ; quang cdo, sé tay su dyng ...) dé minh hoa, ren hay cdc m6i ghép bang ren duoc biéu diém nguyén dang 6 trén hinh chiéu hoac hinh c&t (H.5-15, H.5-16), Buéc ren va profin ren khOng cain ding theo tl te. Trong céc ban vé ki thu@t, biéu dién nguyén dang ren chi ding khi that céin thiét vA trong moi trudng hdp, dung cong la hinh chiéu cia dudng xodn 6c duge vé bing nét thang (H.5-15). Yl ne Daan ren ngedi ventrong . » Hink 5-15 b) Biéu din quy woe Trong cdc loai ban vé ki thuat, ren va cde chi tiét cd ren duge biéu dién don gian theo quy wéc. . ~ Biéu dién ren trén mat phang song song véi truc ren. Trén cdc hinh chigu va cdc hinh cat cia ren th4y, dutng dinh ren duge vé bang nét lién dam vA dutng chan ren dugc vé bang nét lién manh (H.5-17 dén H.5-26). Khoang cach gitta dung dinh ren dén dudng chan ren xAp xi bang chiéu cao cia ren. ‘Trong moi trudng hgp khoang céch dé phai lén hon hai ln chiéu rong ca nét lién dam va kh6ng nhé hon 0,7mm. Chu thich : Trong mOt s6 trudng hgp nhu vé bang méy tinh dién tu, khong cach gida dudng chan ren dén dinh ren léy bang 1,5mm déi voi ren ed dung kinh danh nghia d > 8mm. D6i véi ren cé dung kinh danh nghla d < 6mm thi ren duge biéu dién don gian theo dang so 46. - Biéu dién ren trén mat phdng vudng géc véi tryc ren. ‘Trén cde hinh chiéu va hinh c4t cla ren thay, dung chan ren duge thé hién bang Khoang 3/4 dutng tron vé bing nét manh (H.5-17 va H.5-18), phéin hd cla cung tron thudng 6 vé phfa trén bén phai. Quy dinh khong vé vdng tron thé hién déu mép vat cia ren. Chu thfch. Tay theo phdn ct eta ren trén hinh biéu dién, phan hé cia cung tron thé hign dutng chan ren cé thé 3 vj tri khac nhau (H.5-19). Ren khudt - Khi cfn thé hign ren khudt, quy uée dimg nét ditt manh dé vé dutng dinh ren va chan ren (H.5-20). - Duong gach gach - Trén hinh eft va mat ct cia ren, cde dudng gach gach duge ké dén nét lién dam thé hign dudng dinh ren (H.5-18, H.5 - 19). - Duong gidi han ren - Dudng gidi han chiéu dai doan ron ddy duge thé hién bang nét lién dam, néu 1A ren thay va bang nét ditt, n€u la ren khudt. Duong gidi han ren duge ké dén dudng bi€u dién duéng kinh ngoai cla ren (H.5-17 dén H.5-20). ~ Doan ren can - Thong thong khong biéu dién doan ren can. Song khi céin thiét bigu dién hay ghi kich thu6c, dogn ren can thay duge vé bing gach nghiéng, manh (H.5-21 va H.5-26). ©) Biéu dién méi ghép ren Cée quy dinh trong myc biéu din ren cing ap dyng dé vé m6i ghép ren. Tuy nhién, 6 dogn ren an khép, ren ngo&i duge thé hign nhu che khudt ren trong (H.5-21, H.5-22 va H.5-28). 5.16. Ghi chi d4n va kich thudéc ren Cach ghi chi din va kich thuéc ren duge quy dink theo TCVN 5907 : 1995 va cach ki higu ede Jogi ren theo TCVN 0204 : 1993. @) Ghi chi dén Loai ren va kich thuée eta ren duge ghi theo chi dan trong cdc ti¢u chudn co lién quan vé ren. 86 ob ot CTE Hinh 5-18 Hinh 5-20 Hin $21 YAR, NE Hinh 5-22 Hinh 5-23 Chi dn cia ren duge ghi trén dung kich thuéc dutng kinh danh nghia cla ren theo thi ty sau day (xem cdc thi du cia bang 5-1) : ~ Chat tét chi dac thi profin ren (thi du; M; MC; G; Tr; R..). - Dung kinh dank nghla hay cd kich (thi du : 20 ; 1/2 ; 40 ; 4,5...) 87 Trung hgp cfin thiét ghi : = bude xodn bang milimét, = buée ren P, bing milimét va ede chi din khée nhy : ~ huéng xodn, - clip chinh xéc cia ren. = chiéu dai ren (S - ngdn ; L - d - So ddu méi. N - thyng). 6) Ghi kich thude - Duang kinh danh nghia (d) 1a dung kinh vong dinh cua ren ngoai (H.5-24 va H.5-26) hoge dutng kinh vong chan ciia ren trong (H.5-25). Dudng kinh danh nghia cia ren do bing milimét, riéng ren Ong hinh tru va ren 6ng hinh con thudng lay duéng kinh long 6ng lam kich thuée danh nghla vA ding don vi 1a inso. — Khong ghi kich thwéc bute ren lén ; kich thuée buée ren nhé duge ghi sau dudng kinh danh nghia cia ren va phn céch béi déiu x. Kich thuéc buéc ren cua ren nhiéu déu m6i duge viét trong ngoac don kém véi ki higu P va ghi sau kich thuée buéc xodn. ~ Kich thuée chiéu dai ren 1a kich thc chiéu dai dogn ren dy (H.5~24), Tat ca cde kich thuée phai ghi theo TCVN 5705-1993 va phi hgp v6i bing 5-1 Hinh 5-24 Hinh 5-25 Hinh 5-26 ©) Chitu dai ren va chidu sau ctia 16 ‘Thong thudng chi ghi kich thuée chiéu dai cia ren ma khong ghi kich thuéc chiéu sau cia 18, Trung hop khong ghi kich thuée chiéu sau cia 16 thi cd nghia la chiéu sau cia 16 bang 1,25 chiéu dai cia ren (H.5-27). Cho phép ghi don gidn nhu hinh H.5-28. Mie x15 /9 12x20 Hinh $-27 Hinh 5-28 88 d) Hudng xodn, Noi chung, d6i voi ren phai khong can ghi huéng xodn cia ren, con d6i véi ren trai, hudng xodn duge ghi bing chit tét LH. Néu trén cang m6t chi tiét cd ca ren phai va ren’trdi, thi phdi ghi r6 huéng xoin cho ting loai ren, khi dé ding chit tt RH dé chi huéng xofn phai. Cée cha t&t LH, RH chi huéng xofn cia ren duge ghi sau kich thuéc cla ren. e) Cép chink xéc Ki higu cfip chink xée eda ren (mién dung sai) duge ghi sau huéng xon cia ren va phan cach bang gach n6i. Ki hiéu c&e mién dung sai cla m6i ghép ren duge ghi bAng mét phan s6, ma tu s6 la mién dung sai cia ren trong va m4u s6 1a mién dung sai clia ren ngoai. D6i véi ren Ong hinh try va ren Ong cn, cp chinh xdc cao duge kf hi¢u bing chit A va cap chinh xéc thudng duge ki higu bang chi B. Bang 5.1 Bang 5.1 THI DY VE CACH GHI CHI DAN VA KicH THUGC CUA REN Ki hia Loai ren prstin Din gidi Thi du 1. Ren he mét M ~ Dudng kinh danh nghfa (mm), ren mot mdi huéng | M2 bude én xofin phai 2 Ren he mét M = Duong kinh dan nghia (mm) x bude ren, M24 x 5 LH bude nho fnudng xofn tdi = Min dung sai cia m6i ghép ghi sav chi din |.MIO x JLH ~ SH / Sg cua ren 5 5 3. Ren con he met] MC [~ Dung kinh danh ghia (mm) x bude ren (mm) | MC 20 x 1,5 ~ M6i ghép ren he mét véi ren e6n he met MIMC 20 x 1,5 LH 4, Ren Ong hinh try G Dudng kinh danh nghfa (ins) - cp chinh xtc | G13/q-A. = M6i ghép ren Ong hinh iry, hudng xofn tréi 0134 LH-AB 5. Ren Ong hinh cOn ~ ren cOn ngoai R — Dudng kind danh nghia (insd) Rilty = ren e6n trong Re - Méi ghép ren ofn trong va ngoai RoR ig ~~ ren ng try trong Rp ~ M6i ghép ren try trong va ren cOn ngoai RpR Ng Lt 6. Ren hinh thang, +e |= Dang kinh danh ghia Grn) bude ren (mum),| Tr 20% 4 Li ren mot du m6. ~ MGi ghép ren hinh thang nhiéu du m6i Tr 20 x 4(P2) ~ BHiBe 7, Ren twa s ~ Duong kin danh nghla (mm) x bude ren (mm) |S 50 x 8 S50 x 8 LH-7h 8, Ren won Ra |~ Ren bude 16n, dudng kinh danh nghia (mun) | Rd 16 = Ren bude nhé, hudng xo8n tréi Ra 12 x 1S LH cat Hiah 5-29 rein. Hinh 5-31 5.17, Cach danh du ren trai Céch dénh dau ede chi tiét c6 ren trdi duge quy dinh trong TCVN 0212:1993. Cée chi tiét ed ren trdi duge d4nk d&u bang cach cMt mot ranh vong quanh déu hoge quanh than chi tit (H.5-29). Néu vi li do site bén, cd thé dénh déu bang cdch xé ranh ngang suét dudng kinh m@t mut cia ddu ren trai (H.5-31), D6i véi dinh vit c6 ren tréi thi phai danh ddu bang cach xé bai ranh song song v6i ranh vit (H.5-30). 90 51.8 Cac phan tu lién quan vdi ren a) Dogn ren can vA rénh thoat dao. Khi tién hét ren, do qué trinh thost dao ma dQ cao cia doan cu6i ren giam dan (H.5-82). Khi cfm lam mdt doan ren can, truée Khi tign ren, thudng tién mot ranh tron o ngay doan dé (H.5-33). Kich thude cia ranh thost dao duge quy dinh trong TCVN 2034-77. b) Mat mat ren vA mép vat. Mat mut ctia ren (phéin cu6i bu léng, vit va vit cdy) thudng lam thanh mép vat hay mat cfu. Gée vat 45° va khodng céch C duge xéc dinh theo dung kinh cia ren. Déi véi chi tiét khi thao phai ding bua go thi mat mit cia ren dugc lam thanh mat tru. . Néu chi tiét duge gia cong lan thi mat mit ren duge lam phdng (H.5-34). Kich thuée- eta cée loai mat mut trén duge quy dinh trong TCVN 0047-63 (Phén cubi bulong, vit va vit cfiy). 51.9 Cach do ren. Do ren la xéc dinh céc yéu t6 cia ren. Dé xéc dinh profin va buéc ren ngudi ta ding cit do ren (H.5-35). Khi do cdn chon cit an khép vi ren, ciing cd thé ding céch in d&u ren dé xée dinh bude ren (H.5-36) Dé xée dinh dudng kinh ngoai cia ren tru hay dung kinh trong cha 16 ngudi ta ding thuée cép (H.5-87). Hmah 5-35 NARI ia Hinh 5-36 Hinh 5-37 91° 5.2. GHEP BANG REN Ghép bang ren 1a loai ghép théo duge duge ding phé bién nhat trong céc m&y moc. Cac chi tiét ghép la nhitng chi tiet duoc’ tiéu chudn hda. 5.21. Cac chi tiét ghép a) Bulong (H.5~38) : gém hai phén, phan than c6 ren, va phén déu. Dau bulong hinh 6 canh hay 4 canh déu. Can et vao chat lugng bé-mat, buléng duge chia lam ba loai : buléng tinh, buléng mie tinh v& buléng thd. Hinh dang va kich thitée cua ching duge quy dink trong tisu chudn "Buléng va dai Sc’. Can cit theo kf higu va déi chiéu vi tiéu chudn cd thé tim ra cde kich thuée cia buléng. Ki hiéu cia buléng gém co : Ki higu ren (kf hiéu profin cia ren, dudng kinh ngoai d, bude ren), dO dai bulong’/ va sé higu tiéu chuéin cia bulong. ‘Thi du : Buléng M 10 x 80 TCVN 1892-76 Déi chiéu v6i TCVN 1892-76 (xem bang 7 phu luc) ta thay do la bulong tinh 6 canh, kigu I og d = 10;/ = 80;8 = 17;H=7;D = 189; C = 1,5; r = 05; 2, = 26. Can ct vao ede kich thuéc trén, ta vé bulong mot céch dé dang. Cac dung cong 4 du bulong la cc cung hipecbon (giao tuyén cia cic mat bén véi mat ndn cd géc day bing 30°). Khi vé, cho phép thay thé ede cung hipecb6n dé bing cung tron (5-39). Hinh 5-38 Hinh 5-39 92 a) Hinh 5-40 b) Dai 60 : 1a chi tiét ding dé van v6i bulong hay vit edy. Can ett theo hinh dang va cfu tao, dai 6c duge chia ra nhiéu loai : dai 6e 4 canh, dai 6c 6 canh, dai 6c xé ranb, dai 6c tron... (H.5-40). Can cit theo chat Itong bé mat, dai de duge chia 1am ba loai : dai 6c tinh, dai 6c nita tinh va dai 6c tho. Hinh 5-41 Ki higu cia dai 6c gém e6 ki higu cia ren va s6 higu ti¢u chufn cia dai 6c. Thi du : Dai dc MIO TCVN 1905-76. D6i chiéu voi tisu chudin (bang 8 phén phy luc) ta cd thé biét duge kich thuée ciia dai 6c. Cach vé dai 6c cing giéng nhv c4ch vé ddu buléng. Hinh 5-41 la dai dc tinh 6 canh TCVN 1905-76 (xem bang 8 - phu luc). c) Vong dém : lA chi tiét lot duéi dai 6c dé khi van chat dai 6c khong lam héng bé mat cua chi tiét bi ghép va qua ving dém, Ic ép ctia dai dc duge phan b6 mdt cach déu dan, C6. cde loi vong dém sau : vong dém tinh, vong dém tho, vong dém 1a xo... Khi van chat dai 6c, vong dém 1d xo bi ép, nhd Ite dan h6i cla nd, nen no ham chat’ dai 6c. Can ott theo duting kinh ngoai cia bulong dé chon kich thuée vong dém. Ki higu cia vong dem gém co dudng kinh ngoai cia buléng va sé higu tiéu chudn cia ving dem. ‘Thi du : Vong dem 10 TCVN 2061-77. Déi chiéu voi TCVN 2061-77 va dung kinh d = 10 (bang 10 phén phy luc) ta sé xdc dinh duge céc kich thuéc cha vong dem. 93 Dé trénh tinh trang ede méi ghép mat kha nang ty ham bj long ra ngudi ta dig céc chi tiét phdng léng nhu vong dém Id xo, vong dém gép, ch6t ché, | dai 6c ham... - Vong dem lo xo. Khi van chat dai 6c, vang dém bi ép, nhd lye dan héi cla vong dém, dai 6c dugc ham chat (H.5-42). ~ Vong dem gop. Sau khi van chat dai 6c, ngudi ta gap mot phén cha vong dém ép vao mat bén cia dai 6c, vA gap ph4n khéc cia ving dém vao chi tiét bi ghép dé ham chat dai 6c. @) Chét ché ;: 1a chi tiét tiu chuda, hinh dang va kfch thuée cia né duge quy dinh trong TCVN 2043-77 (xem bang 11 phu lye). Ki hiéu cia chét ché gém cé : dudng Kinh cua chdét ché (a), chiéu dai cia chét ché (/) va s6 hiéu tiéu chudn eda chét che. Thi du: Caét ché 3 x 15 TCVN 2043-77. Khi lp, chét ché duge xdu qua 16 hay ranh cia dai Oc va bulong, sau do bé gap | ee Hin 5-42 chétche” AL Baling Hinh 5-43 hai nhénh cia chét lai dé khda chat dai 6c, kbéng cho dai 6c léng ra vi chén dong (H.5-44), ©) Vit cfy : 1a chi tiét hinh tru hai déu cd ren (H.5-45). D6i véi nhang chi tiét bj l4p ghép cd do day qué lén hay vi li do nao do khong ding duge bulong thi e6 thé ding vit cay. Mot déu cia vit cy vin vao 16 ren cia chi tist bj lép, cdn déu kia van véi dai 6c. Vit cy tinh gém co hai kiéu : Kiéu A: (H.5~46a) du van vao chi tiét khong cd ranh thodt dao. Kiéu B : (H.5-46b) dau van vao chi tiét co ranh thoat dao. ‘Thy theo vat liéu cua chi tiét bi ghép ma chon céc loai vit cay sau : Loai I : Van vao ede chi tiét bing thép hay bang déng = chiéu dai doan ren céy {, = d. icuase & Kity As j=} Loai II; Van vao cée chi tit bing gang : 1, = 1,254. Loai IIT : Van vao céc chi tiét bang nbém : 1, = 2d Kich thuée co ban cia vit cy theo TCVN 3608-81 dén 3619-81 (xem bang 12 - Phy luc). Kieu 3 Hinh 5-46 Ki higu quy u6c cia vit cdy gém o6 : ki higu vé kiéu va loai, ki higu pfofin ren, duéng kinh d, buéc ren P, chiéu dai J va s6 hiéu tigu chudn cita vit cdy, Thi du : chiéu dai doan ren cy 1, = 1d, ren buéc lén : Vit ey AI - M20 x 100 TCVN 3608-81. Thi du : vit cy ed duténg kinh ren d = 20mm, chiéu dai 7 = vit ey cd dung kinh ren d = 20mm, chiéu dai J = 100 mm, kiéu A, 100 mm, kiéu B, chiéu dai doan ren edy 1, = 1,254, ren bude nhé P = 1,5 mm Vit edly BI,25-M100 x 1,5 x 100TCVN 3610-81 g) Vit : ding 48 ghép truc tip cdc chi tiét ma khong cfin ding dén dai 6c. Vit ding cho kim loai g6m cé hai loai lon : - Vit lap néi : ~ Vit dink vi: ding dé ghép hai chi tiét v6i nhau. ding d6 c6 djnh chi tiét nay v6i chi tiét kia. Bang 5-2 Két cfs, ten goi cha vit, cée tiéu chun va quy dinh cia ching Thi dy ki higu es} Vit du chém cfu TCVN 49-86 Vir M 12 x 30 TCYN 49-86 Vit M12 x 1,25 x 30 TCVN 49-86 cS Vit du chim TCVN 50-86 Vie M12 x 30 TCVN 50-86 Vin M 12 1,28 x 30 TCVN 50-80 Vit nila du chim TCVN 51-86 Vie M 12 x 30 TCVN S1-86 Vit M12 x 1,25 x 30 TCVN 51-86 t Vit du hinh try TCVN 52-86 1) Vin M 12 x 30 I TCYN 52-86 2) Vir M 12 x 1,25 30 TCVN 52-86 Vit dudi hinh nén TCVN 58-86 |1) Vie M 12 x 30 TCVN 58-86 2) Vie M12 x 1,25 x 30 TCVN 58-86 Vit duoi thing TCVN 56-86 1) Vie M 12 30 TCUN 56-86 2) Vi M 12 x 1,25 x 30 TCUN 50-86 Bang 5-2 gidi thigu mot s6 kiéu vit Mp ndi va vit dinh vi cing v6i ki higu ca + ching. Kich thuée cta vit duge quy dinh trong céc tiéu chudn vé "Vit" ti tiéu chudn TCVN 49-86 dén TCVN 71-86. Ki higu cia vit gém cd : kf higu profin cia ren, dung kinh d, chiéu dai / va s6 higu tieu chudn cia vit. Thi du : Vit M 12 x 30 TCVN 52-86. Dé la vit co déu hinh try, duing kinh d = 12 mm, chiéu dai! = 30 mm (xem bang 13 phw luc). Ro=d S= 015d 4 D, = 22d wit 1,= 0S + 24 c= O4sd Hy = 08d 1 a= (IS = O25) R= Lsd IRnh 5-47 96 5.2.2. Cac méi ghép bang ren a) Ghép bing bulong:: trong méi ghép bang buldng, ngudi ta luén bulong qua 16 cde chi tist bi ghép, r6i léng vong dem vao bulong va van chat dai 6c lai. Trong vé ki thugt, mdi ghép bulong co thé vé theo kich thuéc that, nhung dé don gian hon, ngudi ta thudng vé theo quy uéc. Khi vé, cde kich thude cia méi ghép sé tinh theo dung kinh ngoai ctia bulong, cdc cung hipechon dugc thay bang céc cung tron, céch vé nhu hinh 5-47, Dé x4c dinh dé dai cua buléng, ta ding céng thtic sau = L = (b +b) +Hy+S+arte Hak 5-48 Hinh 5-49 b, va by 1a dQ day cia chi tiét bj ghép. Sau khi tinh xong cn dé6i chiéu véi tiéu chudn dé xdéc dinh d6 dai cua buldng. Thi dy : Lap ghép hai chi tigt e6 46 day b, = 10mm, b, = 25mm bang bulong M 16 TCVN 1892-76 Theo cong thitc trén ta co : L = 10 + 25 + (0,8 x 16) + (0,15 x 16) + (0,2 x 16} + (0,15 x 16) = 55,8 Dé6i chiéu véi tisu chudn TCVN 1892-76 ta ldy dO dai tiéu chufin cia buldng 1a t= 55. b) Ghép bang vit efly : truéc hét van doan ren cAy vio 16 ren cua chi tiét, sau 4s léng vong dem vao dau kia cia vit cdy, réi xi6t chat dai 6c lai, (H.5-48). Dé xée dinh dO dai cha vit c&y ta ding cOng thie sau : L=b+H,+State b la dO day ca chi tiét cd 16 tron. Sau khi tinh theo cong thitc trén, can déi chiéu véi tiéu chufn dé chon d6 dai cia vit cay. Chiéu sau cia 16 ren bang : /, + 0,75d va chiéu dai cla phén ren bang J, + 0,5d. TXTCKTH 97 ©) Ghép bing vit : ding cho loai ghép chju lye nhé, vit duge tryc tiép van vao 16 ren, khong can dén dai 6c (H.5-49). D6 dai cia vit duge tinh theo cOng thiic sau day : L>b+i-H b: chiéu déy cia chi tiét cd 16 tron. 1 | chiéu d&i cba ren H : Chiéu cao cia ranh chim trén chi tiét ed 16 tron. Sau khi tinh, en d6i chiéu voi tiéu chudn dé xéc dinh do dai cia vit. Chiéu sau ctia 18 ren bang : 2, + 0,5¢. Khi vé, tiéu chudn quy dinh trén mat phing hinh chiéu song song véi truc cia vit, chiéu dai ranh vit dugc dat song song véi phuong chiéu va trén mat phang hinh chiéu vuong géc véi truc vit, ranh vit duge ve & vi tri da xoay di mot géc 45° (5-49). d) Ghép bang 6ng néi : Trong cdc hé théng din nuéc, din khi, dan hoi ... ngudi ta ding céc Gng bang kim loai theo tiu chudn "Dutng ng”. Nhiing 6ng dé co kf higu dac trung 1a "dung thong quy uéc "D',,. Kich thuée thye té cia dutng thong quy ue bang dudng kinh long Ong (milimét)’ Ong oS dung thong quy wée Day bang 20mm duge ki higu nhu sau: Ong 20 TCVN 1286-85 Dé néi céc Sng lei voi nhau, thudng ding céc phéin n6i (d4u ni) tiéu chufin ché tao bing gang rén. Tuy theo tinh chat cla mé6i ghép cdc ng, ngudi ta ding céc loai phén n6i oé két cfu khéc nhau theo tiéu chudn “Dung 6ng’ nhu hinh 5-50. Phén néi duge ghép véi Ong bang ren dng tru. Kich thuée két cfu chung cia phén n6i bang gang rén duge quy dinh trong TCVN 1328-85 (xem bang 16 ~ phu luc). Hinh 5-50 98 Hinh 5-53 Hinh §-54 ol. EE Kich thuéc cia phan néi duge xc dinh theo dudng thong quy uée cha dudng ng. Ki hiéu dac trung cia phén n6i la dudng thong quy uéc cda Sng tugng dng. Thi dy phan néi ba chac thing cd duing théng qui wdc D,, bang 40mm duge ki hiéu nhu sau: N6i ba chac 40 TCVN 1297-85 Kich thudc co ban ca mét 66 phan néi bing gang rén nhu néi gée duge quy dinh trong TCVN 4124-85, ni Ong ngén TCVN 4127-85 (xem bang 17 - phy luc). Hinh 5-51 1a 6ng véi phn n6i ba chac thang. Hinh 5-52 1a m6i ghép bang Ong véi phdin ndi ba chac thang. Link 5-55 99 5.2.3. Biéu dién don gian cac chi tiét ghép chat Quy tac biéu diém don gian vA quy uée cdc chi tist ghép chat trén cdc ban vé lap, ban vé chodn ch6, ban vé lp dat va ban vé chung (trit méi ghép bang dinh tan) duge quy dinh theo TCVN 16-85. a) Biéu dién don gidn va quy uée cAc chi tiét ghép chat riéng bigt duge trinh bay trong bang 5-3. b) Thi du bigu diém don gidn va quy wéc cdc chi tiét ghép chat trong méi ghép nhu bulong (#.5-53), vit ey (H.5-54) va dinh vit (H.5-55) Bang 5-3 “Ten chi tit Bidu dién don gin Biéu dién quy ude 1. Buléng va vita) d4u stu canh i=. o poms | Flea 2 Bulong a) bulong d4u chém cfu sme) (ES }— wwinewe | CES f] 6 baling CES na © 4) bulong mong - =) o=sio A ava 2) Vie du chém cfu = & b) Vit du try eS 8 ©) Vit du try va aa" | Ge @ | bE 100 ) Vit au chm cau 05 ranh chit thgp ) Vit dfs try va chm ‘chu ob rinh chit thap 1) Vie du try 06 16 sia canh g) Vit du nia chim h) Vit du chim i) Vit du chim 06 rant chit thap k) Vit du tra ty eft ES @ @ t | 4. Dai Bc a) Dai 6c tron by Dai Ge sduy canh ©) Dai 6c su canh xé rnb 4) Dai 6c tai hong. x 5. Vit gb daw chém clu 8) Vit g6 du chom ct b) Vit g6 dau chim ©) Vit g6 déu nila chim Wye CO | SOOO 6 Vit dy ! ! 7. Vong dém a) Vong dém don gidn, him b) Vong dm ham c6 nganh ©) Vong dém 18 x0 8 Chor a) Chot try by Chdt con @ @ | so ow ) Liew e 9. Dink o|o © LT J -— -_—- 10. Chdt ché o— 5.3. GHEP BANG THEN, THEN HOA VA CHOT 5.3.1. Ghép bang then Ghép bang then la loai ghép théo dugc, thudng ding dé ghép céc chi tiét lép v6i truc (H.5-56). Then 1a chi tiét tieu chuféin héa. Kich thuéc cia then ditge chon theo dudng kinh danh nghla cia truc va 16. Ki hiéu cia then gém co kich thuée ba chiéu : rong, cao, dai (b x h x 2) va 6 higu tigu chudn cia then. Then gém cdc loai sau : then vat, then tiép tuyén, then bang, then bén nguyét... Loai then vat, then bang va then ban nguyét duge ding phé bién trong nganh ché tao méy. Minn 5-56 102 a) Then bang : ding trong co cfu cd trong tai nhd va true l&p trugt hay lp c6 dinh v6i 16, néu Mp trugt thi then duge 6 dinh trén true bang vit. Khi 4p, hai mat bén cia then bang 1A mat tiép xdc (H.5-57). ‘Then bang cé kiéu ddu tron, ki higu la A va kiéu déu vuong kf hi¢u la B. ‘Thi du ki higu quy uéc ca then bang c6 chiéu rong b = 18mm, chiéu cao h = 11mm la chiéu dai J = 100mm nhvu sau : Re bl2, 103 Hinh 5-58 - Kiéu A dau tron : Then bang 18 x I1 x 100 TCVN 2261-77 - Kiéu B dau vudng ; Then bang 18 x 11 x 100 TCVN 2261-77 Kich thuée cia mat cAt then va rénh then theo TCVN 2261-77 (bang 18 phu luc). b) Then vat : ding trong céc co ‘céu co trong tAi Ién. Khi l4p, then duge dong chat vao ranh cia Ié va truc, mat trén va mét duéi cia then IA hai mat tiép xtc, then vat cd 40 déc bang 1 : 100 (H.5-58). . ‘Then vat gém cd : kiéu tron ki higu la A, kigu vudng ki higu la B va kiéu co mau. ‘Thi dy kf higu quy we cla then vét cd chiéu rong b = 18mm, chiéu cao h = 1imm va chiéu dai / = 100mm nhv sau : ~ Kiéu A tron : Then uét A 18 x 11 x 100 TCVN 4214-86 - Kiéu B vudng : Then vat B 18 x 11 x 100 TCVN 4214-86 ~ Kiéu cé mau : Then vdt 18 x 11 x 100 TCVN 4214-86. Kigot Kigi2 Dd 2 =e Co | a, Sx 45° L hay AA 1b 245 hay Fy YU <| = a4 +/ 4 “a Vl Fink 5-59 104 Kich thuée mat ct cia then vat va ranh then duge quy dinh trong TCVN 4214-86 (bang 19 phy luc). c) Then ban nguyét : ding dé truyén momen Ive tuong d6i nh6, nd od uu diém la ty dong diéu chinh duce vi tri. Khi ldp, hai mat bén cia then 1A mat tiép xtc (H.5-59). Thi dy kf higu quy w6e then bin nguyét cd chiéu rong h = 6mm, chiéu cao h = 10mm nhv sau : ‘Hinh 5-60 Then ban nguyét 6 x 10 TCVN 4217-86 Kich thuéc cia then va ranh duge quy dinh trong TCVN 4217 - 86 (bang 20 phy luc). 5.3.2. Méi ghép bang rang (then hoa). a) Phan logi : Méi ghép then (then lang tru, then bén nguyét) thudng chi truyén duge momen xodn nho. Dé truyén duge luc lén, ngudi ta ding m6i ghép bang rang, goi 1a méi ghép then hoa. M6i ghép then hoa duge dimg nhiéu trong nganh ché tao may ndi chung, nhdt la nganh ché tao may dong lye va méy cOng cu. M6i ghép then hoa gém ba loai : - Mé6i ghép then hoa chit nhat TCVN 1803-76 : profin rang hinh chit nhat (H.5-60a). ~ M6i ghép then hoa than khai (TCVN 1801 - 76) : profin rang dang than khai (1H.5-60b). - Méi ghép then hoa tam giée (TCVN 1802-76) : profin rang hinh tam gide (H.5-60c). Profin g6c, thOng s6 va cdc kich thwée co ban cdc méi ghép then hoa trén da duge tiéu chuén hoa. Kich thuéc danh ngbia cia méi ghép then hoa thang gém cd 36 rang Z, dudng kinh trong d va dudng kinh ngoai D (H.5-61). Ung voi mfi kich thuéc danh nghia cd mot kich thuée chiéu rong cia ring b. Can cit vao kich thuée danh nghia, mdi ghép then hoa thing duge chia lam ba loat : loat nhe, loat tring va loat nang. b) Dinh tam : Can cit vao bé mat dinh tam gitta truc va 16 then hoa, ngudi ta quy dinh ba loai dink tam cia mé6i ghép then hoa thang : - Dinh tam theo dugng kinh ngoai D : ed dd hd 6 dung kinh trong (H.5-61a). ~ Dinh tam theo dung kinh trong d : ed dO hd 6 dutng kinh ngoai (H.5-61b). ~ Dinh tam theo mat ben b : cd do hd & dutmg kinh ngoai va dutng kinh trong (H.5-61e). Ki hiéu cia méi ghép then hoa thing gém cd > + Ki higu cta bé mat dinh tam ; + Kich thuée danh nghia cia méi ghép (Z x d x D) ; + Ki higu dung sai cia mé6i ghép. Duéi day néu lén vai thi du (Ichong cd ki higu dung sai cia méi ghép) : - Khi djnh tam theo duéng kink ngoai D : D6 x 23 x 26. D : Dinh tam theo dutng kinh ngoai. 6 : 86 rang ; 23 : dudng kinh trong ; 26 : dung kinh ngoai. ~ Khi dinh tam theo dusng kinh trong d ; d8 x 42 x 48, 8: 86 rang ; 42: dung kinh trong ; 48 : dung kinh ngoai. - Khi dinh tam theo mat ben b = 020 x 92 x 102. b : dink iam theo mat bén. (ZZ) 1 | i 20: 86 rang ; 92: dutng kink —P- —t trong ; 102 : dudng kinh ngoai zz _| | ©) Cfaich vé quy uée : ‘Then hoa cd két cfu phifc tap, nén duge vé theo quy uée cia TCVN 19-85 nhw sau : Hint 5-6 Duong tron va dudng sinh i mat dinh rang cia truc va 16 duge va bang nét lién dam 4 (H.5-62). - Dubng tron va dutng [| sinh mat day rang cia truc EEE va 16 ve bang nét lién manh, dudng sinh nay cfn vé dén dau mit mép vat (H.5-63). - Dudng sinh cia mat day rang trén hinh c&t doc ca truc va 18 vé bang nét lién dam (H.5-62 ; 5-64). Dudng tron déy ramg trén mat ct vudng géc vi duéng truc cila truc va 15 vé bang Hinh 5-63 nét lién manh (H.5-63, 5-65). 106 ~ Duong tron va duéng sinh cia mat chia cia then hoa od profin than khai hoae tam gide vé ving nét cham gach manh (H.5-63, 5-65). ~ Dudng giéi-han phan rang then hoa cé prdfin déy di va phan rang then hoa ¢6 profin can duge vé bing nét lién manh (H.5-62, 5-63). — Thuong vé profin cia mot vai rang then hoa 6 tam mat phdng hinh chiéu vudng géc véi dudng truc cia truc va khong céin vé phéin vat déu rang, k6 hé hodc cung lugn. Trén céc hinh biéu dién dé khong vé mép vat cia trye vA 16 then hoa (H.5-63, 5-65). - Trén hinh cAt doc, phéin rang clia then hoa khong ké dutng gach gach (H.5-62, 5-64, 5-65). \AAPAAEA A, Hinh 5-64 Hinh 5-65 - Trén hinh cAt doc cia m6i ghép then hoa, wu tién vé truc then hoa cho phén an khép (16 bi che khuat). Thudng khong vé ké hd gia dinh rang va déy rang cia tryc va 16 (H.5-66). ~ Ki hiéu cia then hoa ghi trén gid dung gidng nhu hinh 5-66, 5-67. a ZxdxD xb Dxm TCV N 1807-76 SSS ——Ss Hinh 5-66 5.3.3. Ghép bang chét Chét ding dé l4p ghép hay dinh vi cée chi tiét lap ghép v6i nhau (H.5-68). Ch6t 1a chi tiét tiéu chudn hda, g6m co hai loai : chét tru va chét con (H.5-69). Chét con ed dé cOn bing 1 : 50 va lay dudng kinh dau bé lam dung kink danh nghia. Kich thuée cia ch6t try va ch6t cdn duge quy dink trong TCVN 2042-86 va TCVN 2041-86 (bang 21 phan phy luc). Ki higu cia chét gém cé : dudng kinh danh nghla 4, kiéu lép (d6i v6i chét tru), chiéu dai J va s6 hiéu Hinh 5-68 tigu chudn cia chét. 107 kiget hide e Kida 3 (Gp chin xat “2, (Cap chinhace B) (Cap chink xa C2) =15* _ Aide 2 hide 4 (cp chiah xac 8) I (cap chith soc A) x Ir Hinh 5-69 The du : Chét tru 10 x 50 TCVN 2042-86. Chét con 10 x 50 TCVN 2041-86 DE dam bao do chinh xdc khi lap, trong trubng hgp dinh vi, 16 chét cia cfc chi tist ghép duge khoan d6ng thdi, trén ban vé cé ghi cha diéu d. Dé thao Mp chét m6t cd4ch thuan tién, ngudi ta ding loai chédt cé ren trong (H.5-70a), Va dé dé thoat khi, ding logi chét tru ed xé ranh doc (H.5-70b). Hink S-70 Kich thvée eda chét tru va ch6t cén c6 ren trong duge quy dinh trong TCVN 155-86 va TCVN 2040-86 (bang 22 va 23 phy luc). 5.4. GHEP BANG DINH TAN 5.4.1. Khai niém chung M6i ghép bang dinh tan la méi ghép khong thao duge, nd dung dé ghép cac tam kkim loai cd hinh dang va két cfu khde nhau. 108 ‘Theo cong dung, méi ghép dinh tén duge chia lam ba loai chinb : - Mé6i ghép chée : ding cho két cfu kim loai khéc nhau nhu céu, gian viv... - Méi ghép hin : ding cho cfc thing chita, n6i hoi es ap sust thép. ~ Mbi ghép chdc kin : dimg cho céc két clu ddi héi vita che vita kin nhu céc néi hoi cé Ap sudt cao. Negay nay do cong nghé han phét trién, nén pham vi si dung mé6i ghép dinh tan bj han ché, tuy vay méi ghép dinh tan vin ding nhiéu trong vige ghép céc chi tist bj chan dong manh nhu cfu va ghép cdc chi tiét bang kim loai nhe nhu vd may bay v.v... 5.4.2. Cac loai dinh tan Dinh tén la chi tiét hinh try eo ma 6 mot déu, va dugc phan loai theo hinh dang ma dinh. Hinh dang va kich thuée cia dinh tan duge quy dinh trong TCVN 0281-86 dén TCVN 0290-86, cd ba logi chink nhu sau : Minh 5-71 - Dinh tén md chém eu (H.5~71a) - Dinh tén mt nita chim (H.5~71b) - Dinh tan ma chim (H.5-7lc) Khi tan, dinh duge c4m vao 16 lam sn & chi tiét bi ghép, ma dinh tua lén e6i, sau dé ding bia tay hay bia a) may tan du kia cia dinh thanh ma dé ghép hai chi tiét lai véi nhau Mink $-72 (H.5-72). Khi vé, céc kich thuéc cia dink tan duge tinh theo ding kinh d cia dinh. Ki hieu quy uéc dinh tan gém co tén goi loai dinh tan, dugng kinh d, chiéu dai 1 vA s6 hiéu tiéu chudn, Thi dy : Dinh tén mit chém ctu ghép chdc 10 x 50 TCVN 4220-86 Dinh tén mii nita chim ghép chéc kin 10 x 50 TCVN 287-86 Dinh tan mit chim 6 x 20 TCVN 290-86

You might also like