NORMAN DAVIES

GODS
PLAYGROUND
A HISTORY
OF POLAND


2008
 63.3(4)
27

,

. ,
, .

. , ,
.

Sponsored by the International Renaissance Foundation

in the frames of joint program
with the Center for Publishing Development
of the Open Society Institute Budapest.

"

Norman Davies 2005

Gods Playground Second Edition was originally published in English
in 2 separate volumes in 2005... This translation is published
by arrangement with Oxford University Press.

. , 2008.
ISBN 978-966-500-301-4 , 2008.
 ,
,
( ).


....................................................... 8
......................................................... 17
.......................................................................................................... 19
........................................................................................................ 21
.............................................................................................. 23
...................................................................................................................27
.................................................................................................. 33

1795 .

. 1572 .
1. MILLENIUM. ...................................................... 45
2. POLSKA. .............................................................. 64
3. PIAST. ( 1370 .).................................... 93
4. ANJOU. (1370 1386 .) ......................125
5. JOGALIA. (1386 1572 .) .................................. 132

-
(1569-1795 pp.)
6. ANTEMURALE. ........................................165
7. SZLACHTA. ............................................................ 195
8. HANDEL. ............................................ 237
9. MIASTO. .......................................... 265
10. ANARCHIA. .................................................. 285
11. SERENISSIMA. - ............. 322
12. VALOIS. (1572 1575 .) ............. 351
13. BATHORY. (1576 1586 pp.) . . . 357
14. VASA. (1587 1668 pp.) ..........................366
15. MICHA. (1669 1673 p p .)................... 394
16. SOBIESKI. (1674 1696 .) ..........................396
17. WETTIN. (1697 1763 p p .)................................410
18. AGONIA. (1764 1795 pp.) . . . 425
 7

II
1795 .

(17951945 pp.)
1. NARD. (1772 1945 .)...................... 455
2. ROSSIJA. (1772 1918 .) ..............511
3. PREUSSEN. (1772 1918 pp.) .............. 533
4. GALICIA. (1773 1918 p p .) ..........552
5. FABRYKA. ...................................................569
6. LUD. .................................................581
7. KOCI. - .............................. 602
8. KULTURA. .........................................616
9. YDZI. ........................................................... 626
10. WOJSKO. .........................................................646
11. EMIGRACJA. .........................................................652
12. VARSOVIE. (1807 1815 .) ..................666
13. KONGRESWKA. (1815 1864 p p .).....................675
14. CRACOVIA. (1815 1846 p p .)...................... 694
15. WIOSNA. (1848 . ) ...................................... 699
16. REVERIES. (1855 1864 .) ......... 704
17. REWOLUCJA. (1904 1914 .) .......................... 720
18. FENIKS. (1914 1918 pp.) .. 727
19. NIEPODLEGO. (1918 1939 .) ........ 739
20. GOLGOTA. (1939 1945 pp.) . . . 770
21. GRANICE. (1919 1945 pp.) ..............813

1944 .
22. PARTIA. .........................................................847
23. POLSKA LUDOWA. ( 1944 .) . . . . 859
24. SOLIDARNO. .......................................................927
25. WOLNO. , 19902000 .............................. 954
................................................................................................................. 964
........................................,........................................................................... 970
................................................. 1024
...................................................................................... 1045


, , .
, -
, ,

.
, . , ,
, ,
, .
, ,
, ,
.
, .
. ,
,
. , ,
, ,

. ,
,
, . ,
, . . ,
, ,
, . ,
,

. , ,
, .
,
. ,
,
. ,
, ,
, ,
 9

.
, -,
, ,
, .

. . . .

, , -
. ,
, ,
, .
, , ,
,
, , . -

, , , , ,
,
. . ,
, ,
. ,
, ,
,
. , ,
, , , ,
. , , ,
,
.
, ,
. ,
, ,
, , -
. , ,
.
, , ,
.

,
. .
, ,

.

,
.
10

. ,
,
, . ,
, XX ., ,
-- .
,
,
, .
, ,
.
. ,
,
, ,
.
,
. , -
, .
-
,

,
.
,
, ,
, .
, , , .
, , ,
,
,
XIX . .
,

... ... .
,
, . ,

, .
, ,
, ,
. , , ,
, .
, -,
, , --
, , .
 11

: 1138, 1795, 1813, 1864 1939 .
.
1320, 1807, 1815, 1918 1944 . , ,

.
,
, :
; 1385 1793 . ;
1772 1918 . ,
,
1941 1944 pp. -.
, ,
,
,
.
,
, .
, ,
.
,
. ,
, , ,
, . ,
, , .
. , ,
, ,
, . ,
, ,
.
, , , , ;
, , ,
, raison d'etre, , ,
. ,

: ,
.
,
. ,
,
, , ,
-. ,
,
,
12

.
, , ,
.
, ,
. ,
, ,
. ,
( Cambridge History o f Poland", 1941 1950 pp.),
. . 1, (" History o f Poland, 1968 p.),
2, , ,
, - ,
. . , ,
3.
,
. ,
. .
1893 .4.
, ,
. ,
, . ,
, , ,
, ,
.
, .
,
. ,
, ,
.
. , 5.

. , ,
, .
,
, Angst, , ,
. .
. , .
: ?; : ,
?. .
.
, ,
. ,
. ,
, 1572 p.,
,
 13

1795 . ,
- , --
1569 . .
, ,

.
1945 p.,
.
, , , ,
,
, .
,
.

.
, The Tim es
27 1972 . .
, .


, , bons mots, , , , , ,
,
, ,
.

.
,
, . ,
, . ,
,
, , .
, ,
,
.
.


,
.
.
, ,
. ,
,
.
14

,
, . ,
.
- ,
. ,
, .
, , , ,
, .
. ,
,
. ,
,
. 21-
.

. ,
. ,
, , : -
, , , , , ,
, , , , -
, , , ,
, , , , ,
, , -, , ,
, , , .
, .
( G ods Playground)
.
, 1580-
Czowiek boe igrzysko , ,
pila deorum, 6. "boe , ,
, .
igrzysko , igra ,
-: (
), ( ), ,
( ), ( ).
,
,

, .
(
), ,
.
,
. , ,
 15

, ,
, ,
7.
, ,
, .
. ,
, , .
.
1978 .
.
7 8

,
11 .
1918 .
,

.
, , ,
, .
1918 .
.
, 1978 .
.

. 16
, , ,
- II.

, ,
.

.
, ,
, , ,
.
- II, ,
, ,
, -
, . ,
,
,
.
16

. 23 1978 .

, ,
.
, , ,
. , ,
,
:

, ,
, , , ,
,
. , , .

, : , ? .
...
, ,
, ; ,
.
. . ,
- , , .
, ,
. ...
, ,
, , .

* * * * *

.
Bacy ,
; -
, ;
, -
, .

, 3 1979 .


, XVIII .
, , .
(12 21) ,
, 1945 .
.

,
, .

- , ,
.

.
, XIX .,

, ,
.
,
, ,

, ( )
.
,
,
.
, .
,
, XX ., ,
, .
, 1918 1945 .,
. (1918 1939 .)
, ,
1944 1945 ., .
2- 8-879
18

,
.
, ,
.
.
1797 . , -
, .
1830 1863 ., -
1939 1941 ., ,
. ,
, . ,
, , .
, , ,
, , .

, 3 1979 .


1. ...................................................................................................... 44
2. ...................................................................................... 66
3. :
. ...................................................................................... 77
. .................................................................................. 77
4. (XXI .)............................................................ 99
5. (. 1250 .)..........................................................................102
6. (1230 1561 .) ..............................................................113
7. (1333 1370 .) ........................................... 119
8. (. 1380 .) ................................................................128
9. (. 1500 . ) ....................................................................151
10. (XVII .) ................................................................................ 173
11. - ................................. 179
12. (. 1570 .)
. ........................................................................... 210
. ................................................................................. 211
13. .................................................................................... 239
14. , (1797 . ) ..............................................................257
15. .............................................................................. 267
16. : 1800 ..................................................................... 276
17. (. 1600 .) .............................................................................. 369
18. - (1634 1635 .) .. 378
19. : - , 1648 1667 .................. 389
20. (. 1750 .) ..........................................................................412
21. XVIII ................................................................................ 415
22. (1773 1795 .)........................................................................426

A. .................................................................. 49
. ................................................................................................. 73
B. ...................................................................................... 79
. .................. .................................................................................. 83
. ( ).....................................................94 95
. ( ) ................................................... 146 147
. - : ) 1660 . ) 1772 ....... 167
. - : ) XVI . 1791 ......... 196
. XVI .:
) 1520 .............................................................198
) ( . ).....................................................198
2*
20

3. ...................................................................... 209
. ................................................... 288289
I. (. 1550 1764 .) ................................. 372373
. ...........................................................................................................434

II

1. (1773 1915 .) ................................................... 513
2. (1773 1918 .) ................................................... 534
3. (1773 1918 .)........................................................... 553
4. (. 1900 . ) ..............................................................................572
5. (1822 .) ............................................... 620
6. ....................................................... 628
7. (1807 1815 .) ....................................................... 669
8. 1830 1831 ................... 677
9. (1863 1864 .) ................................................................. 710
10. (1914 1918 .) ........................................................................ 728
II. (1918 1921 .) .......................................741
12. ( 1920 .) ................................................................. 745
13. (1921 1939 .)............................................................. 747
14. (1939 . ) ............................................................................. 771
15. (1939 1945 .)................................................................. 776
16. (1944 1945 .) ............................................... 794
17. ......................................................................................812
18. (1916 1945 .) ..................................................................... 821
19. (1921 .):
) ..................................................... \ . ........................................... 824
) ....................................................................................................... 824
20. 1945 .................................................................. 833
21. 1945 ..........................................................838
22. (1975 . ) ........................................................... 904

A. -
(1772 1945 .) ....................................................................................................... 458
. (. 1900 . ) ___ 501
B. XIX ................................................................ 585
. :
) (1921 .) ...........................................................................................749
) (1931 . ) ...........................................................................................749
. (1939 1945 .) ............... 796797
. (1936 1956 .).......................................................... 866867
. (1979 .) ................................................ 898899
. -
................................................................................................................910911


Regina Poloniae "( ) -

(.). (. 1450 .)
II
. . (1551 .)
(.). (1523 1596)
III
(.).
\
IV
. . (1569 .)
. (). (1764 .)
V
. . (1581 .)
(). (1677 .)
VI
(.). (1536 1613)
(.). ,
VII
. . (1670 1733)
. . - (1764 .)
VIII
. . (1771 .)
. . (1773 .)
IX
. . (1770 1861)
. . (1763 1813)
X
B. .
(.).
XI
C. . (1863 .)
. . (1884 .)
22

XII
. .
. .
XIII
. . .
XIV
. . , ! - 1920 .
. . ( 1939 .).
XV
. . II (, 1943 .)
( 1945 ., ).
XVI
. . ! (1952 .)
. . .


, , , ,
( 1382 .)
XIV . 1655 .
.
Sikorski Museum ().
(.). , ,
, 1450 p.,
.
( ).
II (1823 1868). (1860 p.).
1551 p.,
,
XIX .
Museum Narodowe ().
(.). (1523 1596), ,
, -, -
- , III .
Museum Narodowe ( )
III (.). Zboe zapaci (XVII .); , ,
. ,
.
Museum Toruskie, MT/M/92/SN
Parokhet ( ) -
, . Keter Torah (
) . ,
, .
Orbis Books ()
IV . (1838 1893). (1869 .)
, 300-
. - ,
,
(
). , ,
, , ,
, , .
Museum Narodowe ().
24

(1721 1780), .
- (1776 p.),
1764 p.,
.
Museum Narodowe ().

V . . (1872 p.).
.
, , -
, ,
.
Museum Narodowe ().
(). (1677 p.). --

IV.
( ).

VI (.). (1536 1613),

, , ()
, .
Museum Narodowe ().
(.). , (. 1600 p.),
,
(1554 1620), ,
, , .
Museum Narodowe ().

VII (1675 1760),

(1716 1748), .
II .
Museum Narodowe ().
(1731 1818),
1766 . -
(. 1800 p.).
Museum Narodowe ().

VIII . (1849 1914). -, -

,
(1870 p.), , (1881 p.).
-
. .
Museum Narodowe ().
. . (1866 p.). (1746 1780),
,
, 1773 . ,
, -
 25

, . ,
II.
Museum Narodowe ().

IX (1797 1856). -
, . 1848 .
Museum Narodowe ( ).
(1767 1819).
,
1814 . .
Museum Narodowe ().

X . . .
Museum Narodowe ().
(.). .
Biblioteka Narodowa ().

XI (1851 1915), -
, .
(1863 p.).
Museum Narodowe ().
(1850 1902) -
.
(1879 1884)
. (1884 .)
tashlikh,
. , 7, 19:
,
, .
.
Museum Narodowe ().

XII (1800 1842), ,

, . :
(1840 p.),


.
Museum Narodowe ().
(1814 1884). . ,
, ,
, , .
XIX .
Museum Narodowe ().

XIII (1879 1942),

. -
26

, , ,
III;
.
Biblioteka Narodowa ().
XIV JI. . , ! -
1920 p., 13-
.
Sikorski Museum ().
. . .
1 1939 p.,
4-
, .
Sikorski Museum ().
XV . . II (, 1943 p.).

().
Sikorski Museum ().
,
. , 1945 p.,
(TRJN).
,
.
XVI (1920 1972). ! (1952 p.).

1950- .
Museum Narodowe ().
(1881 1970), -,
.

.
Museum Narodowe ().


Armia Krajowa (1942 1945),

,
AL Armia Ludowa (1944 1945)
BBWR Bezpartyjny Blok Wsppracy
z Rzdem (1928 1935)
BCh Bataliony Chopskie (1940 1944)
BMN Blok Mniejszoci Narodowych (1922 1929)
CAP Centralna Agencja Polska (1915 1918)
Centralne Biuro Komunistw
Polskich (, 1943 1945)
ChD Chrzecijaska Demokracja (,
(Chadecja) 1902 1937)
CKL Centralny Komitet Ludowy (1943 1944)
CKO Centralny Komitet
Obywatelski (1914 1916)
CKR Centralna Komisja Rewizyjna
COP Centralny Okrg Przemysowy
(1936 1939)
CRX Combined Repatriation
Executive
CRZZ Centralna Rada Zwizkw
Zawodowych (1949 1981), ZZZ
CTOiKR Centralne Towarzystwo
Organizacji i Kek
Rolniczych
CUP Centralny Urzd Planowania (1945 1949)
FJN Front Jednoci Narodu (1956 1983)
GG Generalne Gubernatorstwo ,
(1939 1945)
GISZ Generalny Inspektorat Si
Zbrojnych (1926 1939)
GL Gwardia Ludowa (1943 1944)
GUKPPiW Gwny Urzd Kontroli Prasy, ,
Publikacji i Widowisk (1946 1990)
JIWO Jiddischer Wisnszaftjecher (, 1925 -
Institut -)
KBW Korpus Bezpieczestwa (1945 1965)
Wewntrznego
KK Komisja Kolonizacyjna
28

KNAPP Komitet Narodowy

Amerykanw Pochodzienia (1944 )
Polskiego
KNP 1. Komitet Narodowy Polski
2. Komitet Narodowy Polski (1831 1832; 1914 1915; 1917 1919)
3. Komitet Narodowy Polski
KOR Komitet Obrony Robotnikw (1976 1981)
1. Krlestwo Polskie 1. (1815 1864/1874)
2. Komisja Planowania 2. (1949 1989)
Komunistyczna Partia Polski (1926 1938)
KPRP Komunistyczna Partia
Robotnicza Polska (1918 1925)
KRN Krajowa Rada Narodowa (1944 1947)
KRP Krajowa Representacja
Polityczna (1943 1945),
KSR Konferencja Samorzdu
Robotniczego
KU Komitet Urzdzaj&cy do
spraw Krlestwa Polskiego (1864 1871)
KUL Katolicki Uniwersytet Lubelski
(1918)
KWC Kierownictwo Walki Cywilnej (1941 1943)
KWP Kierownictwo Walki (1943 1945),
Podziemnej KWC
LN Liga Narodowa (1893. 1928),
LP
LOT Polskie Linie Lotnicze
LP Liga Polska (1887 1894)
MO Milicja Obywatelska (1945 1990)
ND Narodowa Demokracja
(Endecja)
NIK Najwysza Izba Kontroli (1957 )
NKL Naczelny Komitet Ludowy (1944 1945),
CKL
NKN Naczelny Komitet Narodowy (,
1914 1917)
NOW Narodowa Organizacja
Wojskowa (1940 1942)
NPR Narodowa Partia Robotnicza (1920 1937)
NRL Naczelna Rada Ludowa (,
1918 1919)
NSR Narodowe Stronnictwo (1920)
Robotnikw
NSZ Narodowe Siy Zbrojne (1942 1944)
NTP Narodowe Towarzystwo
Patriotyczne (1830 1831)
 29

NZR Narodowy Zwizek (1905 1920)

Robotnichy
OB PPS Organizacja Bojowa PPS PPS (1904 1911)
ORN Obz Narodowy-Radykalny - (1934)
ORMO Ochotnicza Rezerwa Milicji
Obywatelskiej (1946 1989)
OWP Obz Wielkiej Polski (1926 1933)
OZoN Obz Zjednoczenia (1937 1939)
Narodowego
PAL Polska Armia Ludowa (1943 1944)
PAN Polska Akademia Nauk (1951 )
(P)AU (Polska) Akademia () (1872 1951)
Umiejtnoci
PGR Pastwowe Gospodarstwo
Rolne
PKI Polski Komitet Informacyjny (,
1915 1917)
PKL Polska Komisja Likwidacyjna (,
1918 1919)
PKO Powszechna Kasa Oszczdno
ci
PKP 1. Polskie Koleje Pastwowe 1. (1918 )
2. Polityczny Komitet 2.
Porozumiewawczy (1940 1943)
PKS Pastwowa Komunikacja
Samochodowa
PKWN Polski Komitet Wyzwolenia
Narodowego (1944)
PON Polska Organizacja Narodowa (1914)
POP Penicy Obowizki Polakw [ , ]
(1945)
POSK Polski Orodek Spoeczno- -
Kulturalny ()
POW Polska Organizacja Wojskowa (1914 1918)
POWN Polska Organizacja Walki i
Niepodlegoci (1944 1945)
PPR Polska Partia Robotnicza (1942 1948)
PPS Polska Partia Socjalistyczna (1892 1948)
PPSD Polska Partia -
Socjaldemokratyczna Galicji i (1892 1918)
l&ska
PRON Patriotyczny Ruch
Odrodzienia Narodowego (1982 1989)
PS Polscy Socjalici (1941 1943)
PSL Polskie Stronnictwo Ludowe (1895 1947)


Polskie Towarzystwo (1886 )

Historychne
PUNO Polsli Uniwersytet na Obczy [
nie ]
PUR Pastwowy Urzd (1944
Repatriacyjny 1950)
PZPR Polska Zjednoczona Partia ,
Robotnicza (1948 1990)
RDR Rady Delegatw Robotniczych (1918 1919)
RGO Rada Gwna Opiekucza (1916 1918;
1940 1944)
RJN Rada Jednoci Narodowej (1943 1944)
ROPCiO Ruch Obrony Praw Czowieka
i Obywatela (1977 1980)
ROS Rada Obrony Stolicy
RPPS Robotnicza Partia Polskich
Socjalistw (1943 1945),
RP Rada Pomocy ydom (1942 1944)
RSK Rada Szkolna Krajowa
RTRP Rz&d Tymczasowy
Rzeczypospolitej Polskiej (1944 1945)
RWPG Rada Wzajemnej Pomocy ,
Gospodarczej (1949 1991)
SCS Stronnictwo Chrzecijansko- -
Socjalne
SCh Stronnictwo Chopskie (1926 1931)
SChD Stronnictwo Chrzecijansko- -
Demokratyczne (Chadecja) (1902 1937)
SD 1. Stronnictwo Demokratyczne 1. (1938 1990)
2. 2. Sicherheitsdienst 2. , [ ]
SDKPiL Socialdemokracja Krlestwa -
Polskiego i Litwy (1898 1918)
SL Stronnictwo Ludowe (1935 1945), 8
SN Stronnictwo Narodowe (1928 1944),

SN-D Stronnictwo Narodowo- -
Demokratyczne (1897 1919), ZL-N
SP Stronnictwo Pracy (1937 1950)
SPK Stowarzyszenie Polskich
Kombatantw
SPR Stronnictwo Polityki Realnej (1904)
SRC Stronnictwo Robotnikw
Chrzecijaskich
SRKN Sojusznicza Rada Kontroli
Niemiec (1945 1948)
 31

SSC Stronnictwo Spoeczno- -

Chrzecijanskie
SZK Siy Zbrojne w Kraju (1940 1942)
SZP Suba Zwycistwu Polski (1939)
ZPZ wiatowy Zwi&zek Polakw z (1934 )
Zagranicy
TCL Towarzystwo Czytelni (1880 1939)
Ludowych
TDP Towarzystwo Demokratyczne (1832
Polskie 1962)
TNP Towarzystwo Nauki Polskiej
TOL Towarzystwo Owiaty
Ludowej
TON Tajna Organizacja (1939 1945)
Nauczycielska
TOR Towarzystwo Osiedli (1934 1944)
Robotniczych
TPN Towarzystwo Pomocy Nauk
TR Towarzystwo Rolnicze
TRJN Tymczasowy Rzd Jednoci
Narodowej (1945 1947)
TRP Towarzystwo Republikantw
Polskich
TRS Tymczasowa Rada Stanu (1916 1918)
TRzL Tymczasowy Rzd Ludowy
UB Urz&d Bezpieczestwa
UNRRA United Nations Relief and
Rehabilitation Administration
USW Urzd do Spraw Wyznan
WAP Wojskowa Akademia
Polityczna
WiN Wolno i Niezawiso (1945 1947)
WOP Wojska Ochrony Pogranicza (1945 )
WP Wojsko Polskie
WRN Wolno, Rwno, , ,
Niepodlego (1940 1945), PPS
WRON Wojskowa Rada Ocalenia
Narodowego (1981 1983)
WSW Wojska Suby Wewntrznej
WTD Warszawskie Towarzystwo
Dobroczynne
WVHA SS Wirtschafts und Verwaltungs []
Hauptamt SS
WZO World Zionist Organization
ZEP Zjednoczenie Emigracji (1837 1946)
Polskiej
32

Zet Zwizek Modziey Polskiej 2 / (1887 1911,

Zet 1908 1919)
ZHP Zwizek Harcerstwa Polskiego [;
] (1910 )
ZL-N Zwizek Ludowo-Narodowy - (1919 1928),
-, ^
ZLP Zwizek Ludu Polskiego (1872 1880)
ZMW Zwizek Modziey Wiejskiej, (1928 1948)
Wici
ZNP Zwizek Narodowy Polski ,
(1880)
ZPD Zwi&zek Postpowo- -
Demokratyczny (1904 1919)
ZPP Zwi&zek Patriotw Polskich w
ZSRR (1943 1946)
ZPRZK Zjednoczenie Polskie -
Rzymsko-Katolickie w
Ameryce
ZPZZ Zjednoczenie Polskich
Zwizkw Zawodowych (1937 1939)
ZR Zwizek Rolnikw
ZSL Zjednoczone Stronnictwo (1949 1989)
Ludowe
(S)ZSP (Socjalistyczne) Zrzeszenie ()
Studentw Polskich (1950)
ZSZ 1. Zwizek Spek Zarobkowych 1.
2. Zwizek Stowarzysze 2.
Zawodowych
ZWC Zwi&zek Walki Czynnej (1908 1914)
zwz Zwi&zek Walki Zbrojnej (1939 1942)
ZZSP Zwizek Zagraniczny
Socjalistw Polskich
ZZZ Zrzeszenie Zwi&zkw (1944 1949)
Zawodowych


. 180 000
. .
4000 1800
. 2500
1800400
. 600
. 550
. 500
. 400
. . . : , , , .
II . ()
III .
V .
VI . :
. 844


IX . 1370
(1385)
. 850 .

963992
966 :
991 Dagome ju d ex:
992 1025
997 . ()
1000 :
1025
1079 . ,
1113

1138 II :
3- 8-879
34

1138 1295
1180 :
. 1220
1226
241 :
1242 ()
1264 :
1295 II:
1300 1305 II
1306 1333 II
1308
1320
1333 1370 III ( )
1335
1340
1364 : Studium generale
1370
1370 1385
1374 : ,

1385 1572 :
1385 :
1386 1434
1400
1410
1413
1425 Neminem captivabimus:
1434 1444 ,
1444
1444 1492
1454
1466 :
1474
1493
1505 Nihil novi
1506 1548
 35

1525 : -

1529
1543
1548 1572 II
1561 :
1562 1563 :
1562 1565 ; ;

1564
1569 :

1569 1795
1573 :
1573 : pacta conventa
1576 1586
1578
1584
1587 1632 III
1596 :
1605
1606 1608 .
1600 1629
1620 1621 : (1620), (1621)
1632 1648 IV
1634
1635

1648 1668 -
1648 1657
1652 liberum veto
1654 1667 : (1667)
1655 1660 , . (1660)
1657 :
1661 Merkuriusz Polski,
1665 1666
1672

*
36

1674 1696
1675
1683
1686 ( )
1697 1763 : II ( 1733)
III ( 1763)
1700 1721
1704 1710 , ,

1717 :
1724
1733 1735
1747
1764 1795 -
1768 1772
1772
1780 Historia narodu polskiego
1788 1792
1791 3
1792 : -
1793 :
1794
1795 :

1795 1918
1797 1802
1807 1813
(1815)
1815 ( 1832 1861,
1874)
1815 ( 1848)
1815 ( 1846)
1830 1831 ; - ;
1846 :
1848 ;
1855
1861 1863
 37

1863 1864 ; (1864)

1867 ( 1918)
1872
1905 1907
1914 ( 1917)
1915
1916
1917
1918 (3 )
1918 1945 ( )
1918 (11 )
1918 1921
1919
1920 (13 19 )
1921 (18 )
(17 )
1926 (12 );
1932 (25 )
1934 (26 )
1935 (23 )
. (12 )
1936
1939 ( ) (31 )
- (23 )
1939 1945
1939 : (28 )
1941 ; -

1943
()
1944 (1 2 )
1944 1945 :
1945
(28 )
()
1945
1944 1990
1944 (PKWN; 21 )
38

1944 1947 :
1945 (28 )
1946 ( )
1947 (19 );
;
1948 (1521 );

1948 1956
1949

1952 (22 )
1953
1955
1956 : III .
()
1956 1990 -
1965 1966 (23 )
1968
1970 ;
1976
;
1978 - II
1979 ()
1980 ;
1980 1981
1980 (31 )
()
1981 (13 )
1981 1990
1981 (13 22 1983)
( )

1984 , ,
1985

 39

1989
(6 5 )
(4 )
, ,
()


1990
; ()



1940 .
()
1990
1991 ()
()


1992

1993 ( )
1994 1944 .
1995 , --
,
1997
1999

 TOM I

1795 .


.

1572 .
 < )

1.
 1

MILLENIUM

,
, 965 966 . ,
, ,
. , , ,
.
:
...
, ... : ; ,
[], [] []; , ,
...
, . , ,
. , ,
. , ...
, : , ...
, .
, , .
. ,
, .
, ,
. ...
...
, , .
, .
, ... : ,
, , , .
.
. , ,
... . ,
, , ...
, ( ).
, , ...
. ,
. -.
46 MILLENIUM

.
, , ...
...
, , ,
1.

, , , ,
, . ,
, ,
, .
, ,
.
, XIX .
, .
, , ,
, .
, , ,
. , -
, .
.

.
, , , .

* * * * *

, , ,
, , . ,
, ,
. , ,
. ,
, - -, ,

. , ,
.
. , , ,
, .
, ,
. , , ,
, .
, , ,
. (. 1118) -
- , -
. , (. 1223),
, ,
 47

.
, ,
. (. 1387) -
, , ,
2.
{Longinus, 1415 1480),
, .
, ,

.
, , .
,
, . , ,

, . , ,
II, XII ., , ,
, -
: ,
: , , ,
. Historia Polonica (
) . , ,
,
. , ,

.
. , ,
,
. -
, .
, , ,
... , , ,
, , 3.
XVI . .
Chronica Polonorum " ( , 1519.)
, . Kronika wszystkiego wiata
( , 1551 .) (1495 1575)
, . Chronica Polo
nica ( , 1555 .) (1512 1589),
,
.
XVII XVIII .
,
. Gerusalemme Liberata"
48 MILLENIUM

Tacco, 1618 . , ,
, . -
(1600 1660)

. (1621 1696)
, , ,
, Wojna chocimska" ( , 1670 p.). -
(1633 1700)
. ... -
macter Primus (1683 p.), Secundus (1688 p.) i Tertius (1698 p.)
,
.
(1588 1656),
, (1609 1655) (1612 1662). ,
, (1636
1701), (. 1773) (1728 1804).

, (1733 1796),
. ,

. ,
Historii narodu polskiego ( ),
1780 p., XIV .
,
. ( 1386 p.),
(1387 1572 pp.) ( 1572 .
)4. (. . ).
, ,

. ,
. (1786 1861)
, 1824 .
. 1830 1831 pp.
. . 1847 . -
,
. ,
, -
. gminowladztwa,
,
,
.
, .
1138 .
, -
 49

()
(1780) (1829) (1877) (1905) (1954) (1958)

0)



965 965
8
-1000 " 92

-1100



8

1138________
?

-1200

.
2

-1300
2 -

2

-1400 2
21 > 1454 >


9
-1500 X 1505________
5 ?
2 ()

-1600


]
-
"
2

2 22 5

_ \


8
XX
-1700
0)
-
XX , 1764
)

1795 1795_________
-1800
0)
<
(
.* .
>
-1850 8 *
1864

> 5

-1900

1918
-- (*)

-1950

? ?

. .

4- 8-879
50 MILLENIUM

. , 1139 . -
1374 p., ,
. 1374 .
1795 .
.
, . ,
.
Dzieje Polski potocznym sposobem opowiedziane ( ,
, 1829 .)
.
,
. ,

5.
,
, 1830 1863 p.,
.
.
,
, (1835 1883),
(1826 1886) (1849 193 5)6.
- , ,
.
,
,
. Dzieje Polski w zarysie ( ),
1877 .
1944 . ,
. ,
,
.
, ,
: , .
1241 p., ; 1505 p., Nihil novi\ ,
, 1795 p., .
;
,
7.
. ,
,
.
.
, -
(1838 1919), () -
 51

(), ,

1648 .
. ,
, -
. ,
(1876 1946), ,
Historii ustroju Polski w zarysie (
, 1905 p.), :
965 .
965 1200
1200 1374
1374 1569
1569 1763
1764 1795 8
, ,

.
,
, ,
.
1863 p.,
,
. ,
,
. ,
, .
.
, , .
,
.
XVIII .
. , liberum
veto ( ), liberum conspiro (
) liberum defaecatio (
) . ,

. ,
,
. 1880-
. (1839 1918) -
(1851 1926)

4*
52 MILLENIUM

9. Dzeje wewntrzne Polski za Stanislava

Augusta ( -, 1880 1886 pp.)

.
,
, , ancien regime, ,
. - ,
.
,
, . Historia -
vozytna ( , 1889 .)
,
10.
11.

. ,
.
, ,
Archiwum Akt Dawnych ( , 1867 .) ,

. , -
(1858 1930) ,
, ,
. :
Kwartalnik storyczny (1877 p.),
(1838 1891), Przegld Hystoryczny,
, , -
Monumenta Poloniae Historica, Kodeks Dyplomatyczny P olski Scrip-
tores Rerum Polonicarum.
(1854 1924), (1838 1919),
(1861 1907), (1844 1906) ,
, . -
, (1858 1933), (1840 1896)
(1847 1906).
, .
.
, , ,
XIX . , ,
, . , XIX .
, .
, , ,
.

. 1918 .
 53

, ,
. ,
, ,
, .
1918 1939 .
,
. (1866 1935)
(1882 1945), ,
(1886 1949) ,
, .
, , ,
,
. , -
(1890 1976), (1885 1976) --
(1899 1962), . His-
toryofP oland ( ) , 1942 .
,
, 12. Dzieje Polski
porozbiorowe ( ) 1795 1921 .13
Najnowsza historia polityczna Polski ( ,
3- ., 1959 1960 .) - ,
, 1864 1945 .14
,
. , ,
, ,
*.

. 1948 . --

.
, ,
,
. -
, ,
,
.
-
.
, .
, ,
, .

, , .

54 MILLENIUM

. -
.
, ,
. -
, , ,
, .
.
, -,
1948 . , ,
.
. ,
,
.
, ,
.

1951 .,
,
- 15. ,
.
,
.
XVII . ,
,
--
.
1795 1918 .
, .
.
,
,
,
, .
,
, .
, 1954 1965 .,
, ,
. (
, ,
). ,
, , ,
. ,
, 965, 1795, 1848, 1917 1944 . . , 1848 .
 55

,
, .
, , , .
, , ,
. 1917 . ,

1919 1920 .
. 1918 .,
1939 1945 ., 1917 .16
1950-
. ,
:
1. ( V . . .)
2. (V . 1864 .)
A. (V X .)
. (. 1000 1138 .)
B. (1138 1288/90 .)
.
(1288/90 1370 .)
. (1370 1492/1505 .)
. -
(1492/1505 1573 .)
.
(1573 1648 .)
. - (1648 1740 .)
.
(1740 1795 .)
3. -
(1796 1864 .)
3. (1864 1944 .)
A. (1864 1900 .)
. (1900 1918 .)
B.
(1917/18 .)
. - (1918 1939 .)
. (1939 1945 .)
4. (1944 . ) 17
.
, ,
- ,
.
. ,
.
56 MILLENIUM

,
: ,
. ,
-
, ,
. ,
,
.
,
, .
, -, -
1950- . 1958 .

.

. Historii P olski

(1902 1970). ,
965 p., , 1864 p.,
. :
1200 p.; 1500 p.;
- XVI . 1764 p.;
1864 .
1865 1944 . , ,
. , , laissez-
faire , 1850/64 1900 pp. , 1900- 1918 pp.
, .
, , ugruntowanie ()
rozkwit,
.
. -
. ,
, ,
, .
.
, .
, .
IV ,
1918 1921 pp., 7 1957 .
1966 . , .
1970 . . ,
, 2024 .
,
, 18.
 57

1956 .
(1909 1970), .
,
. 1960-
,
: Polska Piastw ( , 1960 .), Polska
Jagiellonw ( , 1963 p.), Srebrzny w iek ( ,
1967 .) Dzieje agonii ( *, 1972 p.).
, , ,
.

.
1956 .
, 19.
, ,
.
(1912 1998),
, .
(1916 2000), ,
,
. ,
, , . ,
Nieznany ksi Poniatowski ( -
, 1960 .) ,
: Kozietulski inni ( , 2 ., 1967 .) Koniec
wiata szwoleerw ( , 5 ., 1972 1979 pp.).

.

* * * * *

, 1960- .
.
. , ,
, .
, ,
. .
, 1966 .
.
- , ,
.
1957 . .
1966 . - ,
. 14 , -
58 MILLENIUM

, 3 , 8 , 26
, , , , , -
. ,
, , ,
, , .
, , ,
. Sacrum Poloniae M il
lenium, 9661066 ( ),
, Deo et Patriae ( ), Polonia semper fid e lis
( ), Nard z Kocioem ( ). 15
1966 . . VI,
- ,
. --, ----
, -, , --,
, ,
. ,
: ,
,
, 20.
.
, --
. 1960 1966 pp.
. , ,
,
. ,
.
, .

.
. 1960 . 550- -
( 40- ). 1961 . 300-
Merkuriusz Polsli
. 1962 . 350- . 1963 .
, 1964 . 600- -
, ,
, 1965 . . , , 1
1966 . ,
,
, , .

. , ,
, , , Millenium.
.
: . ,
 59

. , .

. Millenium
.
Tysiclecie Sacrum Poloniae Millenium ,
: Tysiclecie Pastwa Polskiego.
Deo et Patriae Socjalizm Ojczyzna, Nard z
Kocioem P artiaz narodem, Polonia semper fid e lis Socjalizm
gwarancja pokoju i granic ( .
, 1945 . ,
,
, .
, , ,
, , .
, -
,
. , ,

. - Millenium, ,
.
1970- , ,
. ,

, ,
. , ,
.
: ,
, 21. ,
,
. , ,
.
,
, ,
, .
, , .

, .
(1886
1949), ,
, ,
22.
, -
. ,
. Metodologia historii (1973 p.)
60 MILLENIUM

23. ,
Marksizm a historia (1977 .) , -
-- , ,
, .

,
1977 .
. ,
, Gwnego Urzdu Kontroli Prasy, Publikacji i Wi
dowisk (GUKPPiW) .
.

, .

.
, , .
. Black Book o f Polish Censor
sh ip ( ) ,
, - .

.
, , ,
, . ,

1976 . ,
;
; ,
, .
, , (-
) .
, .
, ,
, ,
24.
XX .
, - , .
1978 p., 1980 1981 pp.
1989 1990 pp.
, .
- II
, ,
.
. ,
25.
 61

,
, , , .
,
,
, .
-, - ,
.
. 1980 1981 pp.
, .
. -,
,
. -,
, Drugi obieg, ,
1980- , .
.
.
, ,
,
:
. ,
, Zeszyty Historyczne (1947 p.),
.
, , - (1885 1973), -
(. 1913), . . ,
, - , -
, .
, , -
(1985 .) (1985 p.), .
. . 26.

. , ,
,
,
-- 27. -
,
, .
1990- , ,
, ,
. , ,
. , , ,
. , -
28.
29.
. ,
62 MILLENIUM

, , -
. , ,
, .
, ,
.
,
.
. .
.
, , ,
. .

, , .
, , ,
. , , 1980- ,
,
, (\),
. 1999 .
(, ,
,
. -,
,
, .
, , -
, , -
, 30. -,
. ,
,
. .
.
,
. ,
XX ., , - .
, ,

31.
,
, ,
,
.
.
,
. 1 , .
,
 63

, ,
. , -

.
, , ,
, ( )
. , ,
, , -
. (. 1924 .),
,
.
,
.
. ;
1956 . ()\
- II,
; ,
,
Annales. ,
, , ,
. ,
,
- .
1990 ., ,
, , ,
, ,
.
, - Europa Sowiaska w XIV X V w. 32,
, M od
sza Europa (1998 .) ,
,
,
.
33. 34,
, ,
35.
, , .
,
XVIII ., XX . .
[ ] .
.
...36 ,
, , ,
: .
 2
POLSKA

,
. ,
, ,
.
- , ,

, , , .
,
XVIII ., XIX .
XX . , 1940 . ,
,
, : !
, , ,
,
,
. ,
. .
, . ,

,
- . .
()
, , ,
. , , .
1492 . - , ,
, 1 115 000 2, 435 547 . .
1634 ., ,
990 000 2, 386 719 . ,
,
 65

. , 11 . .,
. 1686 ., 733 500 2
(286 524 . ), ; 1773 . 522 300 2
(204 024 . ), 1793 . 215 000 2 (84 000 . ),
. 1795 . . -
XIX . 1807 1813 .
154 000 2 (60 157 . ), 1815
1874 . 127 000 2 (49 609 . ). -
XX . 1921 1938 . 389 720 2
(152 234 . ), . 1945 .,
, 312 677 2 (122 139 . )
. , -
- ,
, ,
, .

, ,
. (. 2).
,
.
macierz, ,
, , .
macierz
,

. .
, ,
, . ,
, , .
,
, Saisonstaat, .
, , ,
.
.
, .
, , ,
, .
, ,
.

, ,
.
, . ,
1945 . ,
5 -8 -8 7 9
66 POLSKA

2.
 67

1795 1939 .
, , .
, ,
.
, 1914
1945 pp. , ,
.

. ,
,
: , ,
, .
.

$ $ $ $ |

Tableau de la France (
) , ,
. ,
, ,
.
, ,
(. 1).

. VII VIII .
, polanie, , ,
. , Polska, ,
, ,
.
(Polonia )
, .
, , .
, .
, . ,
, X . ,
, . -
, .
(Polonia Minor), ,
.
: ,
, .
, , -
. Grale () ,
(), ,
5*
68 POLSKA

. ,
, , , .
. , .
, , ,
.
.
.
{Mazowsze) .
, ,
, .
,
.
, . 1529 .
.
(Kujawy, Cuiavia), ,
.
. , , .
,
. () ,
.
,
.
(, lsk, Silesieri)
. XX . , 1939 p.,
, 1740 .
. , ,
.
, , . 1945 .
{Breslau) {Kattowitz)
. ,
, ,
.
{Pomorze, Pomerania, )
,
. ,
Pomorze, *.
.
-: Pomerellen ( ),
, , . ,
. ,
, , .

* ( )
( ), , .
 69

, (Stettin) (Danzig)
, 1945 . .
(Prusy, Borussia, Prussia, Preusse) .

. ( spruce (
) z Prus, ).
, (Ermeland),

1466 1772 . ,
, 1525 p.,
1657 .
, .

-, 1700 . .
.
(Mazury) ,
.
(Podlasia) .
,
. ,
, .
. -
, , .
(Polesie, Polesia), ,
, .
. - ,
,
. ,
, .
.
(Woy, Volhynia) (Podole, Podolia)
.
, , ,
.
.
. ,
. 1430
1569 pp. .
(Ru Czerwona)
(Lww, Leopol, Lemberg). 1340 p.,
.

,
. .
70 POLSKA

(Ukraina) . ,
.

. 1569 .,
, ,

. ,
, , .
, , 1667 . -
. XVIII . ,
.

. XV .,
,
. ,
() ,
. , ,
. 1569 .
.
:
(Zmud, Samogitia), , (Auksztota), .
, , , .
XX . . XVII .
,
.
(Biaoru, , ,
, )
. , ,
. ,
,

. , , ,
.
,
.
, .
(Czarnoru),
, XVIII . ,
.
, , , ,
. (
) ; ()
XVII .; ,
; ,
 71

; - , III
1492 ., , 1387 1497 .

.
.

, . ,
- 1569 1795 .,
.
,
, .
,
. ,
, ,
.
, , ,
, .
,
, , , .
, , , ,
.
,
, , . , ,
, ,
, ,
. XX . , ,
, .

. , ,
, .
. ,
, ,
.
,
,
. ,
.
, , ,
,
.
,
,
,
. , ,
72 POLSKA

, XVIII . --

, 1773 .
, ,
, , ,
. , ,
,
. -

.
.
, .
, .
, .
, ,
, .
, , ,
, .

* * * * >|

, ,
,
.
, ,
. ,
, ,
. , ,
. -
( , ,
, , ,
.
, ,
. ,
, .
,
: ,
, ,
, . ,
,
.

. -,
, ,
 73

. 24 ,
, 1300 . 14
, , 300 . -,
(),
, ,
. -,
, ,
, . -
,
, .
,
XX . (. . ).

. .
74 POLSKA

.
, . ,
,

. ,
, ,
, ,
. ,
,
, , ,
.

, , ,
.
, ,
.
,
, ,
- .
,
, ,
.
, - ,
, , ,
.
. ,
52
. ,
, , ,
, .
, .
-3 , +19 .
559 ,
: 280 .
30 50.
60 , 40 ,
180 . , ,
, . -
, 150 , ,
. , ,
,
, , ,
, , ,
225 . ,
 75

.
.
, .
,
.
, , , , ,
.
XX ., ,
- -
.

, ,
,

. ,
, .
, , ,
,
. , ()
, , , ,
.
,
.
,
.
, 4000 1800 . . .,
.
,
, -
. ,
, , ,
. ,
, .
(. 1800 1400 . . .), ,
, , .
(. 1500 100 . . .), , ,
,
, .
(. 1300 400 . . .),
,
.
,
,
.
76 POLSKA

, ,
,
,
.
.
. ( . 600 . . .)
( . 100 . . .) .
, (. 200 . . . . 100 . . .),
, , -
(. 200 400 . . .),
, .
(400 600 .)
.
,
, ,
. XX . ,
,
, .

, Frhostgermanen. 3

,
.
,
, ,
. . , 1913 .,
. , . -
, , . , . .

X
. ,
, , ,
, .
, , ,
, .
, , .
,
, ,
, .
, , ,
, , , ,
. - ,
, : ,
(), . (. ).
 3. : . . .
78 POLSKA

, ,
.
1902 . ,
, . -
, ,
.

.
,
, ,
.

: ,
.
, , -, ,
-,
, , . (. . ).
, --
V . . .,
.
, ,
. , , II . . .
,
, Bg raj, - .
, , , - , ,
, , . , . . .,
,

.
. ,
, , , , VII .
. , .
, ,
.
, , , .
, , ,
, ,
. , , , ,
. ,
,
VII VIII .

2.
 79

. .
, ,
, ,
.
, . ,

80 POLSKA

. ., ,
,
.
; -
,
3. -
, - .
-
.
.
,
.
. ,
,
. , ,
VIII, IX X .
, - . (. 36).
,
. -
, 500 . . ., , ,
, , .
.
, , .
, ,
, .
, , , ,
,
. , , , VIII .
.
, , .
,
,

. ,
( ),
( )

. Sorb-, Sarb-
Serb- ,
, .
.

.

 81

4.1 -
.
178 179 ., 850 ,
,
. , , , ,
, ,
5.
, () .
-:
, . *
,

. ,
, , .
.

,
, . ,
,
. ,
II III .,
.
451 ., ,
, , ,
.
, ,

6. ,

. , 626 .,
, ,
, .
.
. .
IX .
XIII .,
.
,
,
, ,
. ,
,
. , ,
,
6 - 8 -8 7 9
82 POLSKA

, , ,
.
. VIII IX .
, .
, -.
. , ,
, ,
, .
.
- XIII .
.
, , ,

, .

. (. . ).
, VIII .,
, ,
, . ,
,
,
,
.
.
X .
Drang nach Osten,

7. . -
,
, -
.
, ,
. , ,
. , ,
,

Drang nach Osten,
, , .

, , . ,
.
,
.
, .
6*
84 POLSKA

, VII ., ,
.
, ,
- . ,
XIV . , ,
XX ., , ,
.
.
XVII ., ,
8. , ,
, ,
.
, . . .

. 300 . . .

.
, Polska,
p o le \ .
, XIII .
-, ,
. XIV .
,
9. ,

XIX .
,
, , ,
. ,
,
, ,
, ,
.
, ,
. ,
- ,
. ,
,
. , ,
, , ,
.
X .
, , ,
, 22 .
 85

13,5 .
, 4,5 . . ,
,
1 . 125 . .
(6 ./2), (10 ./2)
(3 ./2)
450 ., . 500 . 4 . 500 .10
.
, , ,
, ,
, ,
. ,
, , ,
, ,
.


. , ,
, , .
,
, ,
, - ,
-
. ,
, ,
.
gniazdo. ,
,

, ,
- .
, -
grands voisinages petits voisinages ( ),
,
1!.
,
, . -
, , 1834 p., -
,
.

, , XVI . Lustracje ()
, ,
Domesday Book, ,
86 POLSKA

. ,
,
.
, ,
, .
. , Lustracji
1564 . , -
. , , ,
. , ,

. . -
,
, .
,
, ,

(. ).
,
.

./ ./ .
,
.
, ,
, : U 15

obiedni 1/6 . poczty 4 . 2 0 0

robotni 25 ., ,
9 18 0
rybny: 10 , 3 . 1 6 0
: ,
16 0 0
2 6 0
33 41 15
 87

' - - Victus Resta ././.

(
)
2 8 1 3 3 0/10/0 0 0
82 1,5 50 43 0 / 6/0 5 18 0
230 1 6 194 0 / 5/0 20 10 0
219 380 2 0 541 0/2,5/0 28 8 9
0,5 4 1 6 0 / 9/0

2 6
2 4
5 1 4 3 / 0/0 12 0 9
66 18 9
( , , ,
, ).
././.
. () 2 ., 37 24 0
(2); (40); (8); (8);
(60); (11); ().
( , ,
, .
, )
. (-)
4 ; 1 -
/24 . ;
36 .; 15 .
8 39 0
95 3 9

, .
21 ,
, , :
. ,
.
.
, ,
.
. ,
, 12.
88 POLSKA

* * * * *

, ,
. , -
,
, -
. , , -
,
, .
, ,
.
-
.
, , ,
. -
- ,
,
. . -
,
. ,
. ,
. , ,
. ,
, , .
, ,
, .
, , , .
, ,
.
X XII .,
1525 1657 . ,
. (
) 1308 . 1454 1793 .
, .
,
. , , .
, , ,
XV ., ,
,
(),
.

6 115 ,
190 , 3%,
 89

4 500 265 ,
6%. .

.
1600 ., -
,
(, ). .
,
, ,
, 72 .
, 500 ,
.
. 1596 .
:

Lecz mia Polska na yznym zagonie ,

Zasiada jako u Boga na onie. .
Moe nie wiedzie Polak, co to morze, ,
Gdy pilnie orze. .

Przeto ju nie wiem, czemu wdy tak chciwy, , ,

Polaku bracie, majc takie niwy; , , ,
Czego wdy szukasz w dalekim powiecie, , ,
Na nowym wiecie. 13.

,
.
,
. ,
,
. ( , ,
, ,
). , , ,
, .
,
Lebensraum, , XX .
,
;
. , .
, , ,
, .
, , ,
1241 1242 ., 1807 1812 . 1939 1941 .,
,
, . ,
90 POLSKA

.
,
. , .
.
.

.
XVIII . 1815 1830 .; 1807
1813 .; 1915 1918 . 1944 .
1831 . 1864 .,
1919 1920 . 1939 1945 .
.
,
, . -
,
.
, -
,
; XVII XVIII . ,
,
; , ,
.
: ,
. ,
XIV ., ,
, ,
.
,
, .
XV XVI . - , ,
. 1569 .,
-
,

. IV,

,

. , ,
, .
,
, , . ,
, ,
.
 91

,
, . 407
, 1385 1793 ., ,
, . , -
1603 . ,
XIII ., -
,
, IX . (
),
,
,
,
.
1385 . ,
,
,

.
. ,
, , ,
.
. XV .
, .
,
. , ,
,
,
. .

XIX ., , , ,
,
.
, , ,
,
. , ,
,
, .
, . ,
, ,
. .
- ,

. ,

92 POLSKA

, .
1385, 1569, 1683,
1717 ., 1794 1795 ., 1918 1944 . ,
, , .
, - ,
, . XVIII . ,
XX . , -
. , , ,
, . , ,
, .


PIAST

( 1370 .)

. , 250
, ,
. , ,
.
, ,
: , ,
, .
;
, , , ,
. , ,
, ,
, .
, IX . {po
lanie), - ,
. , ,
,
.

;
; ;
-
. ,
- ,
. .
, , .
, ,
-
94 PIAST

,
- .
.

-------------------- --------------------
II - , IV - 1 , !
., - 1 , . , (1173-1177),
(1138-1146), . ^ (1146-1173), . - .
. - 2 , . .- - 1 , II,
- 2 , .
- , - 2
__________
-----------------
III - , - -

, , ,
. , " . .-
1 II ,____
(1228-1231), . .
. . - 2 , , ,
.
, " ,
. - ,
.
-
-

-

1

( 1653 .) ( 1532 .)
, , . ,
(1231-1238), . ( 1513 .) . .
| - '
,. ^-
"-----------
-, , ,
II
(1238-1241), , . . IV, . -1 . II ,
. .
.

II , III, , ,

,
. . .
I
IV
( 1675 .) ( 1368 .) (1288-1290), ( 1476 .) ( 1504 .) ( 1492 p.)
.
----------
II (1290-1296), . ., .
- 1 , . ,
- 2 , . , .
- , . III, .
-
- 1 II (1291-1305),
- 2 III, |

III (1305-1306),

. . ( )

-----------

(- 992), .
- 1?
- 2 , . , .
- , . .
JL
()
1------------------------ --------- 1-------- 1

- 1 , (992-1025),
- 2 , - 1 ?, . .
- 2 ?, . , .
(1016-1035), - . . , . .
- 4 , . .
-L
- , MEUfkO II - .?-, "-
. (1025-1034), . . .
. .
-
.?- , , ,
(1034-1058), . . | . , . . . . . .

II - II,
(1058-1080), (1080-1102), .
-? - 2 , . , .
1 3 -, . III,
, III . ? - , - III,
(1102-1138), . . .-. .
1102-1108 pp. -, - 2 ,
. II, . ,
. . . .

, .

- , . II ,
(1177-1194), . - II
______I .

- , , . ,
(1202-1227), . - , (1241-1243), . .- .
- .

-
- , V, - , . IV,
. (1243-1279), . .

, , . , - , . ,
. - 1 . .
- 2 , . II
, .

- , .


------1----------------------1-------
( 1526 .) |
----1-------- 1
- , ', II , , .
(1279-1288), IV, . (1306-1333), . -
. - - , .
, .
( 1343 .) |
- II III
- 1 , 1 , (1333-1370), .
. . - 1 , . , . .
- 2 , - 2 , . , .
-
- 4 , . V, .
(1370-1382),- 2 , - -------------
V,
. . . , .
- 1 , . IV
, ' IV (),
.
, - - 1
, (1384-1399), - 2
, - II,
, , . . ,
1386 .
96 PIAST

. , piastowa,
, , , ,
,
. ,
,
. -
(. 922 992), ;
(967 1025), ; II (
; 1039 1081); III (1085 1138); -
(. 1191 1247) , , (. 1260 1333)
III (1310 1370),
(. . ).
. , -
1138., ,
. , 1138 1320 .,
, , , ,
. ,
1320 .,
1.
,
X ., . 955 . ,
,

. .

.
950 .,
. 961 962 .

,
. -

.
, ,
, .
, ,
( )
(), .
,
. ,
.
. , , 984 .
III, , ,
, ,
 97

. III,
,
, ,
.
1000 . .

.
.
1000 .,
, 1945 .2
.
,
, ,
, .
. 990 1002 . 1945 . , .
1000 ., 900, 1100, 1200
1300 ., , , 991 ., Dagome
, .
. 1320 . ,
, .
, ,
, . , ,
, , ,

,
. , .
, . ,
, ,
.
, ,
, . ,
, ,
,
. , -

, , , ,
, ,
. ,
,
.
.
990 . , -
.
XIV . , -
7 -8 -8 7 9
98 PIAST

,
, ,
. --

. XII .
.
1136 . (. 4).

, .
1000 . .
X .
.
- . 991 . Da
gome iudex, , , ,
,
, .
, -
(), .

. 997 . - .
.

. . 1000 ,
, III
.
, -
(Gaudentius) ,
Dagome iudex. ;
() ; () .

1035 1037 . ,
, .
, , ,
. , -
. 1075 .,
() 1123 1124 ., 1140 .,
, , , 1367 .
XII . . ,
()
XI ., XII .
XIII .

. , ,
. ,
 99

4. (XXI .)
7*
100 PIAST

, ,
XI . -
.
, , ,

, ,
,
. , chrzest (), kazanie (), koci
(), pacierz ( ), ksidz (),
. ,
, , , ,
3.

.
, . 1079 .
, II
,
.
. , ,

. 1180 . ,
,

. XIII . (1150 1219),
,
.
, .
, .
,
. (. 1314) ,
. ,

. . (1179 1243),
, , 1267 .;
(1234 1292), IV, ,
, ; .
(. 1268), . : , -
-, , -.
, . ,
1257 . . .
,
.
.
,
 101

.
XI XII . Dux.
Duke Herzog (
),
.
.
, , .
1138 . ,
, ,
, Dux, a Princeps.
Dux ksi, ,
krl, ,
krl Karol, (Charlemagne).
.
1000 . III
, patricius,
, *.
;
. III

II. 1025 .
II.
.
. 1033 p., -
II (990 1034)
II .
(1016 1058), 1037 p.,
. II (1039 1081)
1076 p., , IV ,
. (1043 1102)
.
III . III
, .
, 1135 . .

. , - (1120 1173),
, 1157 . ,
. II
(1191 1241) . ()
. 1320 p.,
, ,
corona regni Poloniae re
.
102 PIAST

, ,
. .
, ,
.
.
,
, , ,
, .
, ,
.
. (. 5).
.
, ,
. XI XII .
. II

5. (. 1250 .)
 103

(), ; II
III .
. , -
, , , ,
II,

. ,
1340 . .
.
, , ,
, , , ,
.
, ,
, , , ,
.
,
, . ,
comites (), pan,
kasztelan, .
, grd,
. , ( )
, , ,
podwoda ( ), przewd (
), stan ( ), narzaz (
), sep ( , ) poradlne
( , ).
. wojewoda,
palatinus .
,
. skarbnik (thesaurarius\
, kanclerz (<cancelarius), , ,
komornik (camerarius), , ,
czenik (pincerna), , stolnik (<dapifer), , miecznik (ncifer),
, chory (vexilifer), . Rada
, , .

, , ,
. , ,
.

, ,
, .
,
, .
104 PIAST

starosty (<capitaneus)
, .
,

, . ,

. Colloquium
XIV . conventiones
terrestrae, . se
jm ikw , , , .
, .
.
.
druyna . , ,
huscarls , heredes
(dziedzicw), .
. Monowadztwo,
, ,
. ,
.
. ,
.
,

.
,
. XIII .
milites (rycerze), .
, , , ,
. -
wlodykw, , ,
. here
des
. szlachty, -
.
, .
,
, decimi.
, .
servi casati ,
.
, 1226 1246 p., ,
. .
, .
 105

,
. , ,
, .
XIII . .
, ,
, .
,

.
:
. ,
,
. , ,
, zasadc (lokatora),
, ,
.
, , ,
1205 .
400 .
1 an ;
. ,
, .
, ,
, ,
,
. , 1227 . -
,
.
.
sotysa (Schultheiss), , ,
awnikw, , .
, ,
ius ducale, .
.
, 1242 p.,
.
.
, , , 1242, 1253 1257
. .
, .

Breslau, Posen Krakau.
, . ()
1231 . , - (-
106 PIAST

) 1292 .
. , XIII .,
XIV XVI .
,
. .
,
. , ,
.
, -
(XI .) (XII) .
.
, 1175 .
, . , , ,
. XIII .
. Roczniki (),

. Kazania
witokrzyskie . 1350 . .
, .
,
, .
-, -
, -
. ( Witello
Yitellon, 1230 1280), , XIII
. .
-,
, .
Perspectiva ,
.

.
4.
, ,
, 1264 .
. ,
, , -
, .
XIII .,
,
.
;
; ,
,
 107

; .
, , ,
, .

, ,
XVIII .5
.
, ,

. ,
.
. XIII .
,
.
.
. :
, , .
. denarii
980- .
PRINCES POLONIE GNEZDUN CIVITAS.

. 1337 1347 pp.
: 48 grosze (gross) = 24 skjca (sesterce) = 4 wiardunki (farthings) = 1 grzywna
(marka) = 197 . .
, ,
, , , ,
. XIII . -
. , , ,
.
, .
, , ,
, .
.

, .

, ,
.
XIV .,
.

. ,
,
, , ,
108 PIAST

.
, .
, .
.

grodu, ,
, . ,
, , .
,
.
.

, .
. ,
XII ., ,
, ,
, ,
-. ,
. .
1320 . .
,
, , , . pospolite
ruszenie, , levee-en-masse,
, .

, .
1340 . 11 12 ,
, 20 .
,

, , -
, ,
. 754 ., . , ,
, ,
. X .,
,
, , ,
. 963 973 .
, , . 972 .
() ,

. ,
, -
.
 109

- .
III 1002 p.,
, renova-
tio Imperii, ,
, II. 1002 1003, 1007 1013 1015
1018 pp. -
().
; ()
. () ,
. .
, 1109 p., V
, (). ,
, ,
.
- . 1146 .
III , II
(1105 1159), , . 1157 .
, .
.
. ,
,
. 1249 .
()
. 1308
1312 pp. , (),
() (), -
.
, ,
, .
, .

,
. 960-
,
. , Pommerellen,
() 1308 p.,
.
, 1148 .
, , .
() , ,
, .
III .
(), (), , ()
(), 1124 . , (1062 1139),
110 PIAST

. .
1128 .
III . -
,
.
. ,
, ,
:
Pisces salsos et foetentes apportabant alii.
Palpitantes et recentes nunc apportant filii.
Civitates invadebant patres nostri primitus
Hii procellas non verentur neque maris sonitus.
Agitabant patres nostri cervos, apros, capreas,
Hii venantur monstra maris et opes aequoreas6.

, .
,
, , .
, , ,
.
. ,
,
. , 990 . 1290 p.,
,
, .
. XIV .
.
() , XVI ., 1340 .
. , 1526 p.,
, 1740 . .
.

.
,

,
. , ,
.
:
.
, .
,
. XI . ,

.
 111

. ,

.
,
990 .
. 1003 .
. 1017 .
.
, 1035 1037 .,
. . 1050 .
,

.
, , . 1300 .
II, ,
. .
, III, ,
.
.
,
. ,
.
.

.
, . 981 .,
, -
.
, , .
, 1018.,
,
. (
szczerbiec ). 1030-
,
. , 1069 .
.
. ,
, .

. 1205 .

. 1340 .
- , ,
112 PIAST

.
, , coup de
grace, , . 1241 .
,
. ,
. -
, , . -
, .
() 9 1241 .
, . , ,
. (
) .
, , .
1259 1287 . ,
. Lajkonik
:
; Hejna, ,
. , ,
, , .
.
1226 . -
,
. Deutschritter, ,
krzyacy,
. :
,
-- 1187 .
. 1198 . --
, , -
, .
1224 1225 pp. ,
.
.
,
, ,
.
, ,
1209 . , .
, 1215 .
, . 1222 1223 pp.,
, , ,
. . ,
,
 113

.....

N N N N N N N N 1 4 |

* 111
- 5
^ 3 * . 5 *

''. 5.

: >= >
,.>2
> .9
' >
.
^

6. (1230 1561 .)
8 8-879
114 PIAST

. 1226 . (-
), 1228 . .
.
, 1288 .
. ,
- ,
.
, .

. , ,
. (. 6).

.
,
. 1226 .
IX .
II
, , ,
.

. ,
reichszugehrig\ .
, . 1235 .
, 1237 .
. ,
: (1231 .), (1232 .), -
(1233 .), (1237 .), (1240 .), (1240 .),
(1286 .). ,
'.
, , -
.
.
. , ,
, . ,
, .
,
, . ,
,
, ,
, . ,
: , , , -
- II (
) ,
. ,
 115

, , ,
,
. .
. ,
, ,
,
.
.
1308 p.,
.
.
, .
.
( ),
.
, .
1309 . . 146
. ,
. .
7.
, , ,
.
, , ,
:
. , Mundi ,
1250 p., .
Vistula (). Praga ,

. , (. 1150
1235), Otii imperialia ( )
quasi Campania, ,
, ,
. ,
(Bartholomeus Anglicus), 1230 . ,
. ,
,
. , (975 1018)
(. 1081), , II
, . -
( 1125 1177), , , ,
. XIV .
- .
1308 p., Libro del
Conoscimiento ( ) 1348 .
116 PIAST

. (1300 1377),
,

. ,
.
(1330 1408), (. 1345 1440) ,
:
There was a knight, a most distinguished Man .
Who from the day on which he first began , ,
To ride abroad, had followed chivalry, ,
Truth, honour, generous thought and courtesy. .
He had done nobly in his sovereigns war ,
And ridden into battle, no man more, ,
As well in Christian as in heathen places, ,
And ever honoured for his noble graces. ,
He saw the town of Alexandria fall: ,
Often, at feasts, the highest place of all
Among the nations fell to him in Prussia. . , ^
In Lithuania he had fought, and Russia...8 . .

,
, IV, 1390 1391 .
. ,
. ,
. ,
1366 ., -: ,
. ,
, , 9.
.
,
,
. 843 .,
1138 . .
, , ,
. .
, , ,
, ,
, , .

; , . ,
,
,
.

* . . . . / / .
1978. - 5. . 112144 (113). .
 117

(. 1260 1333) , ,
. , ,

,
, , , .
,
,
. ,
, 1288 . .
,
,
. :
IV (), , II,
II, (
1296 .), , II.
.
,
. . ,
, ,
-. 1306 .
II III, , .
.
. ,
. 1314 .
,
,
.
. , ,
.
,
, . ,
,
.
. ,
soczewica, koo, miele, m yn,
; , . ,
,
.
20 1320 . ,
. 3 1 .
, , .
.
, . 10.
III (1310 1370), ,
118 PIAST

,
.
. ,
.
,
. 1333 .
, ,
. 25
1333 . . 1334 .
. 1335 .
--
, ,
, . 400 000

. 1339 .
. 1343 .


.
. ,
, .
. , , . 1340 .

Dux Russiae. 1343 1348 .
. 1351 . . (. 7).

.
, .
1347 .
. Statuty -
, ,
,
. ,
preiudicata,
.
, . .
. ,
1348 .,
.
,
. III , 27
.
. ,
1363 1364 ., .
 119

7. (1333 1370 .)
120 PIAST

1363 p., ,
. ,
,
, . .
53- .
. ,
, ,
.
, , ,
. ,
. .
.
, .
, , . ,
, .
,
.
.
, , -
. IV , ,
. ,
1363 p., ,
.
.
,
.
12 1364 .
, ,
. ,
. ,
,
.
, ,
, , , , ,
. , :
... ut ex congregatione dictorum, magistorum, doctorum, et scolarium, pro conversione infidelium
paganorum et scismaticorum, dicto regno confinancium, maior devocio predicationis et instructio fidei
catholicae ad laudem et gloriam omnipotentis dei et genetricis eius gloriosae Virginis Mariae crescat et
augeatur*.

*... ,
, ,

.*11
 121

studium generale
1400 .,
, ,
.
, ,
, .
(1329 1369), , ,
.
,
,
, , .
, , , , , ,
, , ,
, .
,

. , ,
.
,
1335 ., .
(
), :

Ce fait, de Prague se partirent; , ,

Or diray quel chemin il firent. , .
Parmi Behainge chevauchirent
Trois journdes & plus alerent ,
A Bresselau, a Liguenisse, , ,
A Nuistat, k Suedenisse. ,
Costen, Calix, Buton, Glagouve , , ,
Passerent, & par Bassenouve , .
De la en Cracoe arrivrent, ,
Ou les royes dessus dis trouvrent, ,
Qui a 1encontre venirent, ,
Et moult grant joie leur feirent. .
Comment il furent receil, ,
Honnourd, servi & peU ,
De pain, de vin & de vitaille , ,
De toute volille et daumaillee ,
De poisson et dautre viande, ,
II est moult fols qui le demande, , :
Quon ne le doit pas demander
Pour ce quon ni puet amender , ,
Tant furent servi grandement. - .

,
, , ,
, :
122 PIAST

Apres fu le roy de Poulainne ,

Qui tint Cracouve en sa domaine, .
Quil promist quil aideroit, , ,
Toutes les fois que poins seroit , ,
Au saint voyage mettre a fin. .
Et tuit li prince qui la furent , ,
Li un vouent, li autre jurent , ,
Que volontiers aideront ,
Et que leur povoir en feront. .
, :
Mais einsois grans joustes crierent ,
Car il le veulent sestier
De jouster & de tournier. .
Briefment, il jousterent ensamble; , ,
Et lemperere, ce me semble, , ,
Jousta avec les autres roys ,
Qui estoient en grans arrois. ,
Mais lestrange roy ot le pris, ,
Comme des armes li mieus apris. .
,
, :
Or chevaucha li roys de Chipre ,
Qui nest pas vestus de drap dIpre ,
Mais dun drap dor fait a Damas. .
II nesr remes piteus ne mas ,
De sa besogne pourchacier. , ,
Eins ne fait quealer & tracier
Les signeurs partout, et querir ,
Pour leur aide requerir. , .
Tant a erre par ses journdes ,
Par froit, par chaut et par jaldes ,
Qua Vienne vint sus la Denoe,
A X journees de Cracoe .
12 .
.
, , ,
, ,
. , .
.
.
,
,
. , ,
, , .
, , 1339 .
, ,
, ,

 123

1357 . , , 1365 .
.
,
. , ,
,
.
, , ,
.
, ,
, III, .
, . ,
29- , ,
, ,
. , ,
1355 . .
, ,
.
5 1370 ., , ,
.
, .
,
:
, . ,
.
, - .
.
,
, . ...
, , , ,
,
. , ,
, .
, ... ,
, ,
, . , ,
, ...
, , ,
... ,
.
.
, .
, .
,
, ... ,
. , ,
, . !
, , ,
13.
124 PIAST

. ,
: . ,
, ,
.
,
, . ,
, , ,
.

$ $ $ $ $

,
. 1377 .,
, .
1388 ., . III
. 1462 ., 1495 .
1526 . III .
- .
,
,
. () 1492 .,
() 1504 ., () 1532 ., () 1625 .
1675 ., --
, ( , ).

. -
, ,
. 1780-
,
, ,
. .

* * * *

.
, , ,
, .
,
.
.

, ,
, .
 4
:

(13701386 .)

.
, , , , ,
.
, , ,
, ,
,
, . -
,
.

. 1154 ., -
, . II -

.
1265 ., ,
, .
, ,
,
.
.
, .
.
.
, -
.
126 ANJOU

X . .

, .
, .
, - ,
. 907 .
. , -
,
. 915, 924 933 . : 921 947 . : 924
951 . ; 926 . . 937 . -
, .
.
, , .

.
, , ,
, .
,
.
. 1 () 1001 .

. ,
, /-
.
, ,
, .
,
.
, ,
,
. ,
. XIII .
,
. 1224 . , -
, [, , ,
] ()
. II
:
, ;
, ; .
, -
. , ,
, , :
, , ,
 127

.
.
, 1241 .
1301 .,
. ,
,
, .
. - () , -
, , 1308 .
. , (1326 1382),
, ,
.
,
. . 1348 .
.
,
, .
(-
). , ,
, . 1370 . -
,
XIV .1(. 8).
, ,
. ,
.
,
.
.
. .
-
, , , .
, , .

, , ,
.
.
.

, 1382 . . , ,
. ,
1376 .
. , ,
. , ,
, .
128 ANJOU

CbKA # *

J-.
.
^ 3.

8. (. 1380 .)

, ,
, .
,
.
,
. 1351 . ,
, .
. 1373 1374 .
, 17 1374 .
 * 129

.
,
, ,
. -,
, ,
2 , . -,

. -
. 6
, .
. ,
, . ,
*,
,
, .
.
1376 1377 .
,
, , .
-
, .
. , ,
, , ;
. 1375 . ,
. 1376 .
, , .
.
. , . 1377 .
- .
. , ,
, .
.

. , , .
1374 . ,
, 1382 .,
, , ,
.
.
,
. ,
, .
.
, , .
9 - 8-879
130 ANJOU

,
, ,
. 1383 .
, ,
. ,
. , ,
. 1384 .
.
, 10 ,
15 .
.
, .
, ,
.
, ,
. .
.
. ,
,
.
,
.
,
.
. , ,
. . .
.

. , , .
,
.
. XVI, XVII, XVIII .,
,
.

- .

. 1440 1444 1490 1516 .
. 1576 1586 .
.
. ,
.
' 131

.
1867 . .
XIX . ,
- ,
. XX . , -
, .

.
:
Wgier, Polak, dwa bratanki,
Tak do szabli jak do szklanki.
Magyar es lenguel j bar&t
Karddal s pohr kzt egyarant.
,
, 2.
 5
:

( 1 3 8 6 - 1 5 7 2 .)

, .
XIII XIV ., ,
, ,
. , (. 1275 1341)
.
,

. .
, ,
, . ,
.
1349 . 1362 .

. 1363 . , 1375 . , 1403 .
. 1370- ,
, .
,
,
. ,
. ,
.
. , ,
- , , -
, ,
, . ,
. ,
, . ,
 133

, , -
1.
(. 1351 1434)*
, , . -
, , ,
. , ,

. .

, (1352 1382)
. 1370 .,
.
, 1339 .,
, .
. ,
,
. ,
. ,
. , , -
, .
, 26 000
. ,
. 1385 ., -
, .
. .
, 186 ,

, . ,
, 2.
.
,
, -,
, , .
, , , -
,
, .
. ,
.
. 14 1385 . ,
.
,

*Jogaila Jagieo aIagiellonus .

134

,
,
.
1386 .
.
. ,
.
, ,
, , .
, ,
. 15 1384 .
, .
. .
. ,
.
, , , ,
.
. 15 1386 .
, (.)
. ,
. ,
. .
, ,
, . ,
, , ,
. 1399 .
, , ,
, .

, , .
17 1399 . ,

. ,
. ,
, , -
. , , , -
-
. 1385 1386 .,
, 1569 .
. ( ,
,
1603 . 1707 .
1801 .).
1401 . ,
 135

. -
, ,
.
- , ()
,
. ,
.
2 1413 .
.
, , ,

.
,
1370,1384 1386 1401 . ,
. ,
.

,
. ,
. ,
, -
: , ,
, ... ,
, ,
. , , 3. ,
-
, ,
. , -
. ,
. --
. ,
. ,
, ,
. ,
, ,
. .
.
, .
.
. , , ,
.
.
. 1453 .
.
136 JOGALIA

, , .
. .
, . .
, XV .
, .
.
: ,
, . 1398 .
, -, 1402 .
( ) , 1404 . .
. 1386 . raison d'etre
. .
- ,
,
. .
1409 1422 pp.
1454 1466 pp. .

,
. 1519 1521 pp. , , ,
, 1525 .
. ,

.
. XV .
- .
, , 18 000 .
,
. .

. ,
. ,
, .
. 1490-
, obrony potocznej 2000
. 1526 .
. , 1563 .
kwarty, 25% ,
.
.
. 1532 . 12
3 474 -,
2 .
.
 137

(1488 1561).
, , ,
.

.
, ,
,
- . ,
,
,
. ,
, , ,
Szancknechte (); Probantmasteronx ()
; ,
; ; .
"Consilium rationis belli-
( ), 1558 . -
; .
-
15 1410 .

.
,

, . ,
,
, . 27
, , ,
39 000 . , , , -
, , .
. .
. ,
, ,
. ,
,
.
, :
, ! , ,
...
, ,
, : , ,
, .
: ,
, . , , ,
138 JOGALIA

, .
... ,
, , ,
, , , ...4.

, , , .
, , ,
,
. ,
, .
, ,
, , , .
,
1914 . -
. ,
. - , -
. , 1 1411 . ,
, .
.
.

, , , . 1454 .
, , , -
. 6 1454 .
.
, 1457 . -
, 1462 . . -
, 19 1466 p.,
.
.
, ,
, . Land, ,
. *,
, ,
XVIII . .
,
. . ,
. 1403 . .
, , 1430 .
. , XV .
, , .

. 1387 p., ,
.
; ,
 139

. . ,
. , ,
. ,

. .
-
. 1415 p.,

,
.
. , ,
.
, ,
,
, .
() 1424 p.,
. ,
, .
1439 p., ,
.
(1389 1455) ,
. ,

. ,
.
,
. ,
.
,
, .
. , ,
,
(1358 1422);
(1455 1531) (1464 1535), -
, .

. ,
, ,
. -
.
Monumentumpro Reipublicae ordinatione congestum (
', . 1475 .) (1436
1501), .
, ,
140 JOGALIA

.
. 1417 .
, ,
. 1463 .
( )
. 1513 . X .
1515. Lega-
tus natus ( ) , -
. 1530 .
monitorium, ,

, 25 000 .
.
,
. ,
.
1520- , .
. -
: ,
, , . ,
,
. ,
. ,
,
. ,

, .
. 1421 .,
,
-,

. -
.

,
, .
a parte, , partacze, ,
.
,
, - .
, jurydiki,
, XVI .
,
, . ,
 141

,
.
.
,
, .
.
,
XIV XV ., .

. ,
, , , ,
,
.

, ,
.
1462 . , ,
.
, 18 , 2 , ,
, .
, .
.
,
. .
, .
, (1460 1508),
, ,
, (. 1450 1523), - ,
, - ,
.
,
.

, .
.
.

. , 1400 .
, 1500 . , 1565 . .
.
. ,
XIII .,
.
, ,
142

, .
, -, , , 1537 . ,
,
, . -
. 1563 . ,
. , ,
. ,
. 1490-
;
1525 .
,
.
.
, . 1514 .
, 1515 .
.
(1486 1549) 150 000
. ,
, , .
, .
- , , -
, ;
,
,
.

. -,
, .
,
: , . -,
-
XVI ., . -
1520-
300%,
100%. -, . -,
. XV .
, , , -
,
,
, .
, ,
. XV .
1396 . ,
. 1526 . ,
 143

. , , 3,5 ;
23,1 ,
1 = 5 = 10 = 30 90 = 180
() = 540 .
, 1528 . ,
1569 . . 1569 p.,
, .

. , , , 240
, 4320 .
.

.
1264 . 1515 p.,
, .
kide non tolerandis Judeis, ,
,
.
. ,
, .
, , ,
.
. 1530 .
. 1549 .
poglownego, .
.
,
.
, 1564 p.,
:

, : , , -
. , ,
, , 200
. ,
-, 100 100 .
,
,
, ,
.
, .
, ,
, . ,
5.

, .
144 JOGALIA

.
, ,
, . -
- : ,
, , ,
16 598 , ?.
- .
. XV .
.
, 1497 .
. Nihil novi 1505 .
.
. , . .
, . (
) , 1488 p.,
, 1523 p., 1529 .

.
, ,
.
.
, , , , ,
,
. ,
,
, :
:
, ,
?
Volo ().
3. . ?
. .
3. , ,
?
. . ,
.
:
,
; ,
, ,
?
/ :
Fiat, fiat [ ]. 6.

, , :
, ,
 145

: , ! ,
, ,
\\ ^ , . ,
,
. , 1530 .
. ,
, .
1529 .,
,
.

.
, , . XV .
, XVI . .
, ,
. .
,
, .
1429 1430 .
.
, ,
.
.
,
, , ,
, ,
, , .


. ,
,
.
. ,
1424 ., .
,
, . ,
(1430 .) (1433 .),
, . 1429 .
.
, , ,
.
.
. 1430 . .
. (. . ).
10- 8-879
 2 I?
!*
5 .
-ss.

Ib
I

i! -1

ni
-i I
-I!ii.11
g illie
iI i i
&
s s I t t ? 11 3
tM

H -
J 5

x5
15
!
s
Ji IS
t S
M_
*5
|
i*Sil *
s SI t " ? t^L
lit o 5a S -i i .
i 8!
. !h lM i
1*3 VU J I*4lI

81ST
S*5 I
J i*i
& i-i
i

Illfi
iii

|
I 1
.1
2S5

55 s' fi l i i
1
iii


2 | -
4.1 llifif!
v - * n
 . . ( ).
,
- .
148 JOGALIA

--------- i f l ----------------------------------
4-----

ty m t n r ft fin w n w < ? (<

1 \ H - * < < <

bigg

I fI o n ig g f t

ri
4f 11 4

frtg p m ti tn w tt t t *
< f

to

^ . ~ ty Tl ^ u rtfin f-
_ L ttk . . - ^

P ^ = 4
I rtvwwif (
^opttflf fotnrfotfi<WE
e v o-
U
n x
cr
unt S
a lom
o-
n e
m S
a d
ochs
a c
erd
os

e
t Nat
han p
rop
het
a r
e*g
em in
Sio
neta
m b
u-

la
nt
ee le t
i d
i x
er
ant v
i v
at r
ex
 149

III (1424 1444)

, . ,

.
,
, .
, 1434 .
. 1435 . ()
.
,
.
1440 .
. .
. .
. ,
,
. 1444 .
, . .
(1427 1492)
, . 1440 .
, ,
, .
.
, XI , VII
, ,
,
.
1454 1466 .,
, (1454 .) (1462 .), (1476 .).
.
,

. 1471 .
(1456 1516) , 1490 . ;
, ,
, 1484 .; . -
,
; , (1468 1503), ;
-
,
. ,
, .
, ( ),
, , -,
150

(. 1406 1477),
,
,
. :
.
. 6
1492 . , .
(. 9).
(1459 1501) , .

. ,
,
.
, 1496 .,
1497 . ,
,
.
(1461 1506) .
1492 ., .
, III ( ,
, ,
),
, .
.
, , ,
. . 1500 .
. 14
. -
, 50 000
. , -, ,
. 1501 . ,
-
. 1502 . . 1503 .

. .
, .
1537 .
. 25 1501 ., , ,
,
.
. 1504 . -
, ,
, .
, , ,
 151

9. (. 1500 .)
152 JOGALIA

.
,
. 1505 .
. Nihil novi
,
.
(1467 1548)
. ,
,
. ,
, ,
. 1518 .

.
,
.
.
1515 p., .
, , ,
.
.
rapprochement, , , -
.
, .
. ,
, .
.
.
.
. 1521 . , 1522 . , 1526 . . 1529 .
. ,
.
,
,
.
, , , .
.
, ,
. 1507 1508 pp. ,
, .

, .
1512 .
.
 153

, 8 1514 .
000 , .
. ,
. . ,
1534 1537 ., , IV ,
.
.

1466 ., 1519 . .
,
. -
1521 . .
,
.
. 1525 ., , -

.
10 1525 . . -

*.
- .
,
. 1412 .
,
, kazaky,
.
, , ,
, .
XV .
. 1498 .
, 1502 . .
, obrona potoczna. ,

, 1525
. 1561 ., . 1527 . ,
, ()
. ,
, , 15951618 .,
, , - .
,
, .
, 7, ,
, , .
, 1813 . , ,
, ,
,
, .
154

.
, ,
, . 1497 . ,
,
.

, . 1529 .
,
. , , , 22
1531 .
6000 . 17 000
,
.
, . ,
,
, .
II (1520 1572)
. 1529 .
, .
:
. .
, II
. ,
. ,
, .

, ,
, .
,
. , ,
, ,
: ,
, .
. ,
,
. 1545 .
, .
1547 . , -
, , , .
1556 .
, 430 000
. , ,
XVIII .
. ,
 155

. ,
,
. , ,
.
. 1548 p., ,
,
:
.... , ...
, ...
...
. , ...
. , , , ...
. , ,
, , ,
...7

. ,
, . .
, . , ,
.
, .

, . , Land
, . , ,
. 1550-
. -
,
; *
.
, ,
.
. . 1557 .
, ,
. 1558 1559 pp.
.
, , ,
,
1721 . , ,
. 1561 . ,
,

* , 1209 . , ,
, 1237 . .

1561 .
156 JOGALIA

II .
;
, .
1466 1525 pp.
.
. ,
.
. rapprochement .
IV ,
, , .
. 1560 . 1563 .

, IV
-. 1567 . -
,
.

.
, , .
, , ,
. ,
- .
, , 1386 .
, ,
, , . 1568 p., -
, ,
.

* * *

-, ,
, .
, ,
, ,
.
,
. , ,
.
- , ,
, ,
, .
.
,
. ,
 157

, Zoty Wiek
.
XVI . XV .
.

,


.
, ,
. , ,
(1473 p.). 1491 . (Swejbold Vehl)
,
. , ,

(1506 p.). -
(. 1536) 1513 .
Raj duszny ( ) ,
Ortografi () , 1518 .
; 1526 .
. (. 1546) ,
, ,
, 1519 p. Cronica .
,
, ,
, 1493 p., ,
. ,
.
.
, , .
, (1467 1532)
(1456 1520), .
.
,
.
. ,
, 1490 . ,
,
. -,
, , ,
, , .
. 1500-
,
.
158 JOGALIA

, ,
, ,
, .
(), , , , ,
, , , -
, , , , , , -
, , .
, , (1473
1543). ,
.
.

8.
(1530 1584).
.
, ,
,
: , ,
,
.
:
Czego chcesz od nas, Panie, za twe hojne dary?
Czego za dobrodziejstwa, ktrym nie miasz miary?
Koci Ci nie ogarnie, wszdy peno Ciebie,
I w otchaniach, i w morzu, na ziemi, na niebie...
Ty Pan wszystkiego wiata, Ty niebo zbudowa
I zotymi gwiazdami licznie uhaftowa;
Ty fundament zaoy nieobeszej ziemi
I przykrye jej nago zioy rozlicznemi.
Za Twoim rozkazaniem w brzegach morze stoi
A zamierzonych granic przeskoczy si boi...
Tobie kwoli rozliczne kwiatki Wiosna rodzi
Tobie kwoli w kosianym wiecu lato chodzi.
Wino Jesie i jabka rozmaite dawa;
Potym do gotowego gnuna Zima wstawa...
Chowaj nas, pki raczysz na tej niskiej ziemi,
Jedno zawdy niech bdziem pod skrydami twemi9.

, , ?
?
,
...
,
,
 159

.

...
,
,
- ,
...
, ,
.
(1542 1605).
, ,
.
, -,
.
, ,
.
,
10.
, ,
. -,
. , ,
, 1563 . . -,
.
(1509 .). ,
,
.
. -,
,
.
; ;
. -,
.
, 1526 .
.
, , . ,
.
, ,

. ,
. .
,
,
.
160 JOGALIA

, ,
,
. , ,
, , Vuomo universale.

$ $ $ $ $

, 10 12 1569 p.,

. ,
, , .
- .
.
, , -
, ,

. .
. . .
, . , ,
.
.
, . 1569 .
, 1564 .
. ,
,
, . ,
,
.
, ,

.
,
. , .

. ,
, .
.
,
.
, , ,
. 17

. -
: , , .
 161

. ,
. .
. , .
,
Rzeczpospolita, , , ,
, , , , .
, ,
. -.
, , . , , ,
,
. , 1 1569 . . ,
, -
, .
. ,
Deumu .
- .
,
. 1569 .
, 12 ,
.
, ,
. , ,
, . ,
, . .
IV , ,
, -
. , ,
.
, .
, ,
.
. ,
,
.
? 1570 .
, , 1571 .
, 1572 . . -
.
.
7 1572 . ,
, .
,
:
11- 8-879
162

,
, , ...
, .
, , , ,
,
, , ,
, . ,
, , , ,
, ...12
, 202 ,
. .
. -
.
.
.
.
 II

,
1569-1795 .
 6

ANTEMURALE

1000 . 1939 .
, , ,
. ,
,
, XX . . ,
, :
antemurale, 1.
, , . antemurale christianitatis
, :
II 1467 . murus (), scutum
(), clipeus (), praevalidum (), propugnaculum (),
przedmurze (),forpoczta () pot ()
stra (). 1573 . ,
, : -
niae totius Europae adversus barbarorum nationum... firmissimo propugnaculo
(, ).

boulevard et rempart", .
1623 . ,
, , .

. 28 1621 .

: Tandem erupit ottomanorum iam diu celatumpectore virus... e tp u b
lico barbarorum furore, validissimum christiani orbis antemurale, petitur Polonia
, 25 1676 p., III II
, ,
, 2.
166 ANTEMURALE

antemurale ,

. : Polonia
sem perfidelis ( ) .
,
, , -
, ,
, . ,
28 1573 . ,
, ,
:

- ,
, , -,
, , , ,
,
, , ,
...3 *
.
,
,
,
, .

4.

$ $ %$ $

,
. , -
,
. ,
, ,
. (. . ).
,
. Bogurodzica" , , XIII .
XV .
,
- :
Bogurodzica dzewica ,
Bogiem sawiena Maryja! !
U twego syna Gospodina, , ,
Matko zwolena, Maryja! , ,
Zyszcsy nam, spuci nam .
Kyrieeleison! !5


. . -
) 1660 .; ) 1772 .
167
168

, ,
, , ,
, . ,
, ,
,
.
.
,
, ,
.
III ,
. 1443 .
,
.
, .
. ,
. 1444 . . II
, ,
. 10
.

. .
(--):
, , . ,
, ... ,
, , ,
- . , .
, , . , ,
, ... , ...
... ... ,
, , , .
. .
, , -
. , ,
. ,
... :
... , , , ,
...
, ,
... . , ,
, .
, ,
, ... ,
, .
, ,
: /! ( !).
, ... ,
, , , ...
 169

,
,
, .
... .
, , ,
: Allah jensor ibn Osman! ( !).
,
, , 848 .
6.

, , III
, ,
, .
, 7.
,
, . ,

.
, , .

. , ,
. ,
, ,
.
. ,
, ,
, , czambuy, ,
.
,
, . ,
,
, ,
.
. -
: 1150 .
, 1153 . 1191 . .
.
, , ,
1241 1242 pp. XV .
, ,
. XVII . .
(1544 1624), ,
, .

, .
IV , 1599 .
170 ANTEMURALE

. . 1602 .
.
, ,
. 1617 .
,
. 1617 p., 74- ,
.
, , ,
8.
.
, ,
. ,
, ,
, ,
. 1226 1525 .

. 1414 1418 pp.
(Paulus Vladimiri, 1370 1435),
,
, .

,
9.
, , ,
,
. ,
,
, .

966 . 1386 .
XIX .,
, (), . ,
IX ., , .
,
,
.
. 1569 .
1772 . - ,
. (. . ().

. ,

, ,
. , 60 80- XVI .,
 171

,
. -
1551 . ,
(Hosius, 1504 1579), ,
Confessio Fidei Catholicae Christiana (
), ,
. ,
-
, , ,
. 1552 p.,
, (1513 1566),
, , ,
.
. 1573 p., ,
, , ,
,
. 1603 . ,
, ,
.
, , .
1564 . ,
()10.
(1566 p.), (1569 p.),
(1573 p.), , , , ,
. ,
.
. ,
,
, 1639 .
, . Concors discordia (
) XVII .
, . ,
, , ,
. (Nicolaus Lancicius,
1574 1653), IV, -
-, .
, -, 1639 p.,
,
... ,
. , - 1658 p.,
, . , ,
, ,
, ,
. , , , ,
172

,
11. (. 10).
, ,
, ,
. 1564 .
1773 .
, 1200
.
. 47,
1642 . ,
.
, , III
, 12.
, XI ., ,
1140 .,
. ( ),
,
1222 . , 1609 .,
; - . (-
)
; -
-
-.
. - ()
, ;
1622 .; - ()
, .
. ,
- ,
. XVIII .,
, .

, .
,
, ,
. ,
, . XVII .
. .
, ,
. -
, 1613 .
, ,
, . , - ,
,
 10. (XVII .)
174 ANTEMURALE

. ,
.
, ,
.
,
, . 1594 . . ,
(1185 1257), .
1636 . 1602 . . (1458 1484),
, ,
. 1622 . . , ,
, ,
, . XVII .

. 1604 . .
(1550 1568) 1726 .;
1680 . . (1390 1473),
,
1767 .
(1550 1623) ,
1867 ., - (1591 1657), -
; 1853 . .
- , , ,
, .

.

,
, ,
, ,
. XVII . -
, ,
Matki Boskiej.
,
, .
: - (1673 .) -
(1627 .), ,
, () ()
. Matki
Boskiej 1717 . ,
, -
,
.

, .
 175

,
. (),
, a "ywoty witych ( , 1579 .)
, ,
.
.
, ,
. , 1340 p.,
.
40% .
.
, .
1453 p., ,
.
, ,
.
. XVI .,
- ,

. 1581 1583 pp.
. 1589 .
, ,
,
. ,
, ,
, . --
(. 1608), ,

,
, , . ,
. ,
1567 . .
. ,
, , ,
, ,
.
, ,
, ,
.
. 23 1595 . . -
VIII .
. 8 1596 .
,
.
176 ANTEMURALE

.
.
, .
. ,
, , - ,

, , .
.
.
13.
.
. 1596 .
,
. ,
, .
, . ,
, , ,
,
. -
unici, .
, . , ,
disunici. -
, dissidentes -
ligione. - .
, ,
. ,
, .
,
- . -
, 1610 .
- ,
,
. -
,
.
,
,
- .
, .
III
. 1620 .
.
. ,
, ,
 177

.
(1596 1647),
.
, -
. , ,

, . ,
1621 . . 1627 .

, . 1632 .
,
,
14. ,
.
,
.
, .
, ,
. XVII .
.
1633 .
.
. -

,
,
. XVII . -

. 1648 . -
. 1654 .,
, ,

, . 1662 .
. , 1667 ., -
,
, , ,
.

;
. , .
, , ,
. 1667 . ,

15. , ,
12- 8-879
178 ANTEMURALE

,
,
- .
,
- ,
.
,
.
, , (1600 1653), ,
.
, .
IV

. ,
, ,
.

,
.
. ,
-.
, ; -
, , ;
, .
, , ,
. , ,
.
XVI .
XVII .16
.
, .
. .
1562 .
.

. (. 11).
, 1526 . , 1577 .
,
.
,
-, , -
.
, 1544 .
(<Cuhensis, 1510 1545), , -
 179

11. -
12*
180

. ,
, III.
, ,
. , ,
. ,
, ,
. 1595 .
,
. 1645 .
colloqium , ,
IV.

. , ,
-
. 1674 . ,
, :
, ...
. ,
, , ,
... ,
, 17.

, - ,
, .
,
1454 .,
1660 . -
. 16 1724 .
-
, . , ,
- ,
, . ,
. 17
. , ,
, .
,
. , ,
, . , ,
,
, .
, ,
: , , !. , ,
, 16
.
 181

, ,
. ,

.
, .
, . .

. ,
. 7 1724 .
. : ,
. ,
. : ,
, - , ,
. ,
.
, der Thorner Blutbad.
. , , ,
, .
. 2
, , ,
. , , ,
,
. .
The Historical Register , ,
, .
;
, ;
, ;
- 1724 .
, ,
, , , , . ,
,
, , ,
-.
:
...
?.. ... ,
... , ,
, ...
.

,
, .

182

, .

.
.
. 1724 .
.
, .
(1700 1721 .) ,
,
. -
.
,
. 1717 . , 1718 .
- -
. , ,
,
, ,
.
.
,
. , .
, ,
, ,
18.
.
,

.
,
. XVI
.
, , , .
12 1550 .
. . 1554 .

, . 1555 .

-.
1556 . . 1558 .
,
.
,
20 % .
.
 183

(1499 1560),
, .
1565 .,
,
, 1573 . ,
. .
, ,
,
.
,
. ,
, . 1555 .
, .

. 1562 .

.
. ,
.
.
.

, , 1565 . ,
.
(1505 1569) (1535 1592), ,
.
, ,
, , , ,
, .
, (1501
1574), , -
(. 1610), ,
. , -
, , , -
,
.

, ,
19. , -
, , , , , , -
, , , , , ,
,
.
.
184 ANTEMURALE

1550 .
, -
. , ,
, ,
. ,
, . 1550-
(Gonesius, 1530 1572)
, , De Filio D e i (
, 1556), ;
(1525 1591), prawdziwej mierci... (
, 1564 .) ;
(1530 1593), , przednie-
jszych chrystiaskiej wiary artykuach (
, 1576 p.), ; (1532
1613) , Rozmowy chrystiaskie (1575 .)
,
(,Socinius, 1539 1604), ;
De Jesu Christo Servatore ( Icyca , ,
1598 .) . 1569
1570 pp., , ,
( )
.
,
, (1521 1582)
.
, ,
, ,
. ,
XVII . , - ;
, ,
.

, .
, ,
.
,
. ,
( 1609 .
). 1652 p., ,
,
.
,
, , , :
 185

Interrogate: Quid est Iesus Christus, filius Dei?

Responsio: Est Homo, mediator noster apud Deum
, :

3. ?
. : , ; , , , ; ,
, .

3. ?
. , .
3. ?
. . , 17,
, : , , ...
3. , ,
.
. , ,
, 20.

- ()
,
. , , ,
, .
, Vindicia
pro religionis libertate ( ", 1637 .)
(1590 1633), .
.
, -
. 1582 p.,
, . 1618 p.,
,
(1590 1633), 1638 p.,
,
, ,
.
,
. (1585
1611), , ,
, ,
. , ,
. ,
, , .
.
, ,
, ,

* : , ? : , .
186 ANTEMURALE

, .
, , , ,
, , .
, , ,
, : .
.
,
, .
, ,
, . -
, .
7 1611 . 500
, . .
,
, . ,
, ,
. .
16 1611 .
. .
.
. , , 21.
,
.
XVI .,
. (1550 .) ,

. 1628 . -
(Comenius, 1592 1670), , ,
.
Unitas Fratrum, Polska Jednota (
), ,

, ,
.
, 1650-
. 1656 .
, ,
, .
.
. 1662 .
, 1707 . .
,
,
1824 .22
 187

. ,
. John 0 'L a s c o '\
-
VI Book o f Common
P r a y e r . 1553
.
, : Rzecz Pana Jana Ksicia Nortumberskiego,
,
, .
, ,
1633 . - (Figulus, 1660 1741),
, 1680 1683 pp.,
. -
.
, ,
. XVII .
. -
, , ;
, ,
, . ,
(1603 1675), () -
, , , - .
, , , .
, -
, , 23.
.
, ,
, (1490 1561)
.

.
XV .24

.
, 1658 . .
,
, ,
. 1616 p., ,
,
. 1939 . .
25.

.
188

, ,
. , , ,
,
, .
, , , 1539
. , , , , ,
, ,
, ,
. ,
.
1637 . . 1667 .
.
,
, 26.
- .
VIII . , XV .
, ,
.
,
.
.
,
. ,

(1525 1586). , ,
.
,
. 1570- .
,
. 1582 .
, ;
,
1572 ., ,
.

.
, ,
,
, ,
. ( )
-
.
,
, 1575 .,
 189

.
1585 . -
. -
,
. 1681 p.,
, ,
-,
. ,
, ,
The Age o f Rea
son ( ) .
.
,
, 27.
XVIII . .
, , , .
(--
), 1676 .
- .
,
. ,
(1700 1760), ,
1740- . ,
, .
, ,
,
, .

,
.
,
.
,
. ,
: (1710
1772), Maggid, ()
- (. 1769) . ,
, , - ,
. ( -
), -
(1747 1812),
.
. 1764 .

190 ANTEMURALE

. 1772 .
. 1797 p.,
, . ,
,
-, .
Mit-
naggedim, XIX .28
. -
(1727 1791), ,
.

-. ,
,
. 1754 . ,
,
.

. .
1756 . , -
in flagranti, .
, ,
: Cantilenas impias, altas tripudia devotionibus intermiscentes, car-
nales commistiones distinctis cum uxuribus, consanguineis, imo et affinibus suis,
Mosaicae renuntiando legi publice perpetraverint29*. To ,
.

, . -
, .
,
.
.
.
. , ,
,
, . 1759 p.,
,
, -.
, , ,
: , ).
.

* , ,
, ,
.
 191

, .
.
.
, ,
, .
. . 1767 .,
,
, . 1772 . ,
, ,
, II.
--, ,
, ,
. ,
,
. , 12 1791 .
,
, .

. ,
Das (),
, , ,
, ,
Sennor Santo, Der Heiliger Heer, .
1760- .
1764 . , ,
,
. ,
. , , ,
24 000 , , 4,5 .
.
.
, ,
,
. , , ,
, ,
, .

XVIII . .

, , , .
, ,
, , .
XVII . ,
192 ANTEMURALE

.
,
. ,
, , ,
, , ,
, , .
, -
1612 . ,
, , :
,
, . , ,
, , , :
Ligaa nihil voluit fateri jednom chorzi ludzi omywaa zikami... ( ,
, , );
Fracta... ( , , , ...);
Usta kandellis... ( , , , );
Spuszczona... ( , , );
Remissa et iterum in terra sedens usta candellis... (, ,
... ! ! -
). 30

XVI . , ,
. XVII . 46%, 1700 1725 pp. 50%.
20 000,
10 000. ,
1776 .

* * * * *

XVIII . -
. 1569 p., , -
, .
1791 p., , .
, ,
, .
, , . (. . ().
*
, -
. ,
,
. ,
.
, ,
.
. , .
 193

.
.
,
. ,
,
,
,
.
,
, . 1648 1649 .
140
45. , .
1 - ,
.

.
.
, ,
. ,
.
,
,
, , . ,

, . -
, .
,
.
, -
-, .
, .
- , .
, XVI .
, XVII . .
.
, (1658 .)
(1717 .), ,
.
, ,
, . ,
,
, .
,
13 8.879
194

,
.
-, , , , .
, , -
, , , , , ,
.
,
.
. , - -
IV, .
, .
,
,
.
, , , ,
. ,
,
. , ,
, .
.
.
, ,
, , , .
, ,
, .

, .
 7
SZLACHTA

: , ,
, .
,
.
,
, ,
. ,
. (. . ().
,
( status, stan)
, ,
. --
, .

, , ,
,
. , ,
, ,
, , , ,
, , ,
, XIV, XV XVI .
, ,
, ,
,
. ,
, , ,
-, ,
, ,
13*
196 SZLACHTA

()


73%
)

^ 100 000
100 000

^ 2%
60 000 ----- ------

10%
. -

6%
500 000
5,6%

SSS&&407 000 8 8%
84,6%8
! I 0 q ^| m

1%
50 000 0.6%

8,531 .
)

. . -
) XVI .; ) 1791 . ( )
 197

.

-,
.
.
. , ,
. , -
, .
. -
- ,
.
. ,
, .
, ,
, .
, 1520 .
, , ,
, , , . (. .
(). ,
, ; ,
;
, , ,
. ,
, , ,
, , 1.
,
, .
, - ,
, ,
, ; , - -.
, ,
, .
, ,
,
. , ,
- ,

. , XVI . -
, 600 ,
, , ,
. (. .
(). . , ,
,
. , 2.
198 SZLACHTA

) ) ,
1520 .
() 1590 . ( . )
300 .

600-200 .
150-50 . 1

25 .

() 100-50 .
10-1 .

2 -
:
7 * -

60-50 .

30-10 .
,

3

10 .
. 8 -3 .

/ . + 1 4

.
?

() 2 . - 16 .
7 -
5


10 .

15-5 .

3 .
6
2 -
1 .

5 . ? 4 -2 .

4 . 7

30-10 .
6 . '/jr p .
2 . 8
1 .

3000 . ( )

. . XVI .
) 1520 .
) ( . )
.
-,
, .
,
, .

.
.
 199

. XVI .,
, ,
(. 9 ).
XIII XIV .,
XVI .
.
, , , 1569 .
60% . , , ,
, .
,
, .
, , *,
, .
XVI . ,
.
, -
,
.
.
-
,
. ,
.

* * * * *

, ,
, . . ,

. ,
rycerstwo, ,

, .
, .
szlachta, , . ,
, .
szlachta magnatea,
, .
, , , gentleman peer,
szlachta gentry,
. ,
11 , , szlachta ,
. - ,
, ,
. . , , szlachta
nobility ( ), szlachcic nobleman ( -
), stan szlachecki the noble estate ( )3 .
200 SZLACHTA

,
. XIII XIV .,
, ,
, ,
.
, szlachty odwiecznej, . ,
4.
. -
slahta,
schlagen (, , , ) Geschlecht
( , , ).
slehta ()
: pan (, , ), ( = Karol = Charle
magne), sejm (, ), obywatel (, ), herb (
, , ).
, - ,
, .
, , -
dowitosc, ,
, -,
(1310
1370). , szlachta :
,
5.

.
.
,
6.
, ,
XIX . ,
, .
, ,
,
. , ,
, , (starosta rodowy)
(nadpatriarch),
, ,
.
Geschlechtverband, , ,
7.

. , ,
, ,
 201

, , .
. ,
, , . wspolno herbw,
, . , rod
()
, .
. ,
ski ,
: . ,
1350 1450 pp., , , : Piotr
Lubomirski, herbu reniawa , , Jan Zamoyski, herbu
Jelita, .
, von
de\ , . -
, 1398 p., Micha z G rabi,
, .
. Bocza, ()
, , reniawa, Rawa, Doliwa
. Amadej Rogala
, , , Sas ( ) Prus ( *);
Db () Poraj () , Aksak ( ), Le-
wart (), Rak, Gryf, abd (), winka i Wyk () ;
Krzywda, Prawda, Niezgoda, Mdrostki () ; Oksza (
) i odzi () .
. ,
, . Jelita ()
1331 p.,
, , ,
. ,
. XV .,
139 ; 1584 . 108 ;
.
.
.
, .
-- ,
. ,
, ,
Doga Doliwa, .

rod klientarny, . ,
.

. , , . ,
202 SZLACHTA

nagan szlacheck,
. , ,
,
.
, , ,
. , XV .,
,
,
. .
, . ,
. ,

. ,
,
.
, ,
.
.
, ,
,
8.

.

. ,
, .
, , .
, - , -
9.

$ $ $ $ $

,
.
,

. XIV .
, ,
. , ,
.
. 1374 ., , ,
,
 203

, poradlnego, ,
, 2 ,
, -, .
2 1413 .
.
. 1422 .
, 1430 . 1433 . ,
, -
captivabimus, , habeas cor
pus,, ,
. 1454 .
,

. 1496 . -
, ,
.
.
,
, . . Nihil
novi, 14 1505 p., ,
,
.
. Nic nas bez
nas *.

.
,
, ,
, . 1496 . ,
, ,
, .
. ,
, .
. 1501 p.,
. 1518 .

. 1520 . , ,
,
. 1550 .
, ,
. 1552 p.,
,
. 1563 p.,
soectw, ,
204 SZLACHTA

.
,
.
. 1573 .,
, , .
.
, , 1633
1677 . ,
.

.
, ,
. ,
fuszerw, , ,
. : ,
, , ,
, .
, ,
. , ,
,
.
.
. -
. , ,
.
.
.
, ,
.

, ,
. - XV . ,

.
. ,
, .
,
. , a okazowanie,
, ,
. ,
,
XVI . .
.
, ,
 205

. ,

. , ,
. ,
XIV XV ., ,
sui generis. ,
.
, ,
. ,
ius feudale ius terrestre. ,
, ,
,
, . 1450 p., ,
, . XVI .
1562 1588 pp.
.
, .
,
.
.
1538 .
, .
, .

, , .
, ,
, , 10.
, 1569 p., -
, .
, . 25 000
, 500 000 , 6,6%
, 7,5 . . XVII .
9%, XVIII . . ,
5% , ,
1% 2%
11.
.
. ,

. .

. 1569 . zot wolno ,
. ,
.
206 SZLACHTA

$ $ $ $

, .
(1386 1569 .)
.
. ,
, ,
, .
, ,
,
. ,
, ,
.
, - , , , .
,
.
.
, ()
.
, , ,
. , , , ,
. (1401 1430),

, .
, .
, .
.
1387 . ,
. 1413 .
. --
.
1434 .,
, 1447 . .
- .
() , ,
, ,

. ,
.
1566 .,

.
,
, .
 207

magnaterii , ,
, .
, (1512 1584)
, .
, -
- - ,
(1515 1565), ,
.
, 1566 . .

.
.
,
, :
, , ,
, , ,
, , ;
; ,
, ; ,
, ,
. ,
, , ,
, , .
, ;
, , 500 , ;
, ,
, , , ,
, . ,
. , ,
, , ,
;
.
.
. , , , ,
, , ,
,
. ; ,
, , .
, , , .
, , 12.

* * * * *
, ,
, ,
. ,
.
,
.
208 SZLACHTA

1569 p. 60%
, 25% 15% .
, ,
,
, . ,
,
.
.
, - ,
.

2% ,
. Popisu wojska polskiego 1528 .,
, 23 261
, 5 993 ; 13 060
19 842 , 1, 52 13. ,
, ,
.

. , 1570- -

.
.
,
, .
, 3 10 ,
, .

10 15 . -
, 112 , ,
14. ,
XVI . -
. ,
,
.
1564 .,
. , , 457
, 311 , 202 ,
382 ,
154 , 145 , a wielkorzdca (
) 143 15. ,
,
.
. (. 12).
 209

Magnataria

( Szlachta zamona
, bana natus
, possassionatus
) et dominus

Szlachta czstkowa

Szlachta czynszowa - - -

Szlachta zagrodowa -,

,
Szlachta zaciankowa ) .
zacianki ) /
Drobna szlachta
Szarak
Panek
Szlachta chodaczkowa

Hofota- (
)

SzlaChta brukowa -

. 3.

. , ,
, ,
, , , , tusty (), chudy
()16. (. . 3).
14- 8-879
 12. (. 1570 .)
.
14*

.
211
212 SZLACHTA

,
, .
, , .
, .
. , magnateria,
, .
,
. , ,
, . possessionatus
() dominus, sobiepan , .
szlachty zamonej.
,
. 20 .

.
,
. , szlachta czstkowa,
,
.
. , szlachta
czynszowa, . ,
szlachta zagrodowa, ,
(zagroda) .
. , szlachta zaciankowa,
,
. ,
, . -,
, , szlachta brukowa
, .
.
15 , 2
, , ,
1000 . 1512 . 292 13 ;
230 13 ,
30 . ,
1387 p., XVIII .
600 . . 1443 .
6 000
. ,
1795 .
1462 p., ( . )
. XVIII .
.
. 1667 p.,
 213

,
, 20 000 .

. .
,
: , , , ,
, , ,
. , ,
,
. , .
, ,
. ,
1642 . 1664 ., .
, XVIII ., , ,
.
.
kluczowi,
, . -
-.
,
. , 1739 .,
1071 ,
, -
. , ,
. , ,
29 ; 18 , 13 .


. - , 1677 .,
8 89 . ,
, 17.
.
.
, ,
, -
.
- .
, ,
.
,
ordynacja, maioratus. 1589 .
,

. , , ,
214 SZLACHTA

,
, ,
. ordinatus', ,
: , ,
, .
. 1601 .
, 1609 . .
, .
1918 1939 .
, .
, ,
: sugw rkodainych ( stipulatis),
, czelad dworsk, .
-,
, .
, , suchednie,
. , , ,
, .

.
, .
, ,

,
, .
-
, Panie Kochanku,
, ,
- .

.
,
. , XVII .
,
, , ,
. , applikantw (
), komornikw (), resydentw (-), ,
, , , , , , ,
, . -
, , , ,
, , , , ,
; , , , , , , ,
. , ,
. -
 215

.
.

:
Janie wielmony tyran, boek okoliczny,
Dla wikszej wspaniaoci raczy mie dwr liczny.
Std wysze urzdniki, nisze posugacze;
Pan koniushy, co bije; masztalerz, co pacze;
Pan podskarbi, co kradnie; piwniczny, co zmyka;
Suga pieszy, dworzanin, co ma pacholika;
Pokoiowiec przez zaszczyt wspaniaemu sercu,
A dlatego, e szlachcic, bierze na kobiercu.
Pan architekt, co plany bez skutku wymyla;
Pan doctor, co zabija; sekretarz, co zmyla;
Pan rachmistrz, co e w liczbie, gumienny, co w mierze;
Plenipotent, co w sadzie; komisarz, co bierze
Wicej jeszcze, jak daje; a zodziejw mniejszych
Kradnc sam jest uyty do usug waniejszych;
owczy, co je zwierzyn, a w polu nie bywa;
Stary szafarz, co zawsze panu potakiwa;
Pan kapitan, co ydw drze, kiedy si prosz;
onierze, co potrawy na stoi w gal nosz;
Kapral, co wicej jeszcze kradnie, ni dragoni;
I dobosz, co pod okna capstrzyk tarabani,
A kiedy do kocioa jedzie z gronem goci,
Bije w dziurawy bben jegomociI8.
, ,
,
, ,
, , , .
, , , ,
, , ,
,
,
^ ,
,
, , , ,
, , ,
, ; ,
;
, , ,
, ,
, , ,
, , , ,
, ,
, ,
,
, .
, . ,
.
, , .
216 SZLACHTA

,
. .
, ,
XVII . , .
,
, 1560- ,
130 (321 ). 50 , 40%
, 94%
. 80 , ,
, ,
.
,
. 214 ,
185,7 . ,
186 96 , 385 ,
35 , 900 .
19.
,
, ,
.
szlachta zagrodowa. 1571 p., 32 000
, 12 031 23 361 , 51,5%
. 0,38 (6,65
16,43 ). . 1528 .
99 zaciankw. 1775 .
5811 6300 , 92%, .
. 1670 . 400 000
, 57%, , 300 000, 43%,
. .
, hidalgo , ,
, 10% ,
. , XVIII .
,
. -
, .
: ,
. ,
, ,
. ,
, XIV . ,
.

. 1699 .
, ,
 217

. , ,
. 20 000 ,
.
, (zacianek),
, .

. XVI .,
, , -
,
, 20.
, -
, . XVIII . ,
.

. . ,
,
.
: panek, szarak ( ,
), zagoczyk (
); chudopacholek{ ), szlachta cho-
daczkowa, milites in caligulo, .
XIII ., , -
Bocskoros Nemes . par excellence ,
.
:

.
,

,
, .
, , ,
.
,
.
.
,

:
, .

. ! , ,
!

. ,
, , , ,
, ,
.
218 SZLACHTA

,
.
,
,

.
, ,
, ...
,
;
,
;
,
, ,
.
,
,
.
,
, ,
,
.
.
;
, ,
,
.
, ,
,

...

: ,
,

,
!
, ,
:
,
...
,
;
.
, , ,

,
: ;
!21*

* . .
 219

, , ,
. ,
,
, ,
. 29 za-
ciankow, . 1526 p.,
,
()
. , 700 ,
. 1550- ,
, , .
, , ,
, ,
. , ,
,
. ,
,
. ,
, ,
, . 1598 .
, , -
,
, , : 1 wki,
(16,8 ).
, . ,
1750- , . 1760 .
215 ,
( , ,
, !). 1767 .
, 1776 . , 1791 . ,
. , 29 1791 p.,
, .
. 1795 p., ,
; 1807 1813 pp. ,
1815 . , , 1760 .
, , . ,
, 22.

* * * * *

, , .
.
220 SZLACHTA

, :
, .
,
.
,
. 10% ,
.
,
,
,
, .
,
, , ,
.
, , ,
,
. 1620- :
, , ,
, , ...
, .
, ! :
23.

(. 1505 1569), , ,
, .
(1584 1640), Liber chamorum ( ),
.
, .
, -
, :
, , , . 1630 p.,
, , ,
. , ,
, ,
, , ,
. (, ,
).
, .
.
, ,
, ,
. ski
, .
. ,
 221

, nagan ,
. , nagan
, ,
. , , ,
,
24.
, ,
Gwszczyzna ( Wergeld),
1764 .


(\ulneratus, saucius, laesus, concussus; , ,
, ). ,
, ,
. , ,
. 1347 .
, , 15 ,
3 . 6 , 1,5 .
,
. ,
, . 1547 . -
. 60
, 30 , 15 ,
10 . ,
. , 6
, 4 , .
, ,
,
, , , .
2 , , 60 ,
, . 1588 .
, .
58 ,
240 . , ,
116 480 . , ,
120 , 80 , 30 ,
20 . -. ,
, 25.
, , ,
. , , ,
. ,
. 1448 .
, 60
. ( ,
222 SZLACHTA

, ,
a hymen ).
, nagan
, , . ,
, , ,
, , , 26.

. , 1728 p., ,
,
:

,
,
, ;
, ,
, , , ,
...
... ;
, , . ,
, , , , , . ...
, , , ,
, ,
, . ,
... ,
, , ,
, , ,
, , , , ,
, , , ,
27.

, , ,
, .
. , , ,
,
. ! ,
... .
- , ,
.
,
. 1578 . ,

. 1601 . ,
,
, . 1641 .
indygenatu
scartabelli, ,
. 1775 .
.
 223

.
, 1569 1696 pp.
, ,
. XVIII .,
,
masse,
.
Indygenat, , .
,
, ,
. ,
, , , , , ,
, , , -
, . ,
;
; II III ; --
. ,
. , - (1627 p.), (1658 p.),
(1673 p.), (1768 .) -
(1793 p.), . -
, , , (1773 p.),
, -. indy-
genatu ,
eques aureatus, ,
, . XVIII .
. 1764 . , ,
, 126 666 20
28.

.
, , ,
. , ,
, , .
, ,

. , ,
.
, ,
- . 1537 p.,
wojny kokoszej, ( ,
),
,
. 1569 . ,
, ,
224 SZLACHTA

.
1638 ., 1641, 1673 1678 .
, . 1699 ., ,
szlachta mniejsza szlachta wiksza
( ), contrace
ualitatem ( )29.
,
. panie bracie.
towarzyszem.
, wasza mio wa, wapan
(wasza mio panie), usted, lei.
-, ,
waszmo. ty
.
, , .
. -, : ,
.
.
, , . Herod-baba,
, , .
.
.
, , ,
. ,
, -.
, .
- .
, ,
. II
, -
.

.
. ,
,
,
. , ,
. , nobilis szlachetny
, . ,
. generosus
, .
magnificns illustrissimus ,
, , , .
 225

,
. 1634 . IV

. , .
1705 . II ,
.
10 000 . 1765 . -

. 1790-
95 . ,
Yirtuti Military , 1792 .
, 1791 1792 .,
, , II .
.
,
.
, ,
. , .
,
, , .
, ,
. ,
, ,
, .

, .
?
Gociu, sid pod mym liciem, a odpoczni sobie!
Nie djdzie ci tu soce, przyrzekam ja tobie,
Cho si nawysszej wzbije, a proste promienie
cign pod swoje drzewa rozstrzelane cienie.
Tu zawdy chodne wiatry z pola zawiewaj,
Tu sowicy, tu szpacy wdzicznie narzekaj.
Z mego wonnego kwiatu pracowite pszczoy
Bior miod, ktry potym szlachci paskie stoy.
A ja swym cichym szeptem spravi umiem snadnie,
e czowiekowi acno sodki sen przypadnie.
Jabek wprawdzie nie rodz, lecz mi pan tak kadzie
Jako szcep napodniejszy w hesperyjskim sadzie.
, , ,
, ,

.
,
,

.
15- 8-879
226 SZLACHTA

,
, .
, , , ,
.
?
Wsi spokojna, wsi wesoa, , ,
Ktry gos twej chwale zdoa? ?
Kto twe wszasy, kto poytki
Moe wspomnie za raz wszytki? , ?

Czowiek w twej piechy uczciwie

Bez wszelakiej lichwy ywi; ,
Pobone jego staranie ,
I bezpieczne nabywanie30. .

:
Kto chce zupenie by uszczliwionym, ,
Wicej poczciwym ma by ni uczonym; , ,
Wicej przyjaci nili mionikow; , ,
Wicej niech ma cnot, ni umie jzykw; , , .
Wicej niech bdzie zdrw nili bogaty; , ,
Wicej o pokj dba ni o intraty. , .
May folwarczek nieduny nikomu, ,
May ogrdek, may stolik w domu, , ,
May a rzeki chopiec do posugi, ,
May koniczek i jeden, i drugi, ,
May ssiadw poczet, a poczciwy:
, ---------------
' ~--------- ,
Gdy to mam wszystko, prawdziwiem szczliwy!! , !

.
braterskiej m ioci, ,

. Kochajmy si !
.
, .
, , ,
, .
XVI . , ,
Krtkiej rozprawie midzy... panem, wjtem a plebanem
( , ). ,
, ,
, , .
. , , : Nobilitas sola est
atque unica virtus, . XIX . -
(1771 1856)
.
, :
 227

Wy, ktrych smak niewinny czyli boga dola ,

Skania kocha zagrody ki, pola, ,
Czy zamieszkacie chaty, czy wietnie podwoje, , , , ,
Szukajcie szczscia drugich, a znajdziecie swoje. .
Nie potrzeba tu bogactw ani stara wielu, , ,
cieka dobroczynnoi powiedzie do celu; .
Tam, co serce wam kae, niech czyni prawice, , , ,
Najpikniejsz ozdob wsi wesoe lice. .
Mierno dobrem najwyszym, ,
zalet swoboda, ,
Ze zota acuch ulgi winiowi nie doda , ,
Ani ciany z marmuru, ani szczyt pod spi... , ;
Podnios si lepianki, gdy si gmachy zni32. , .

. . ,
,
. ,
, 33. ,
, .
, ,
,
. , ,
, ,
.

34.
.
, ,
.
. ,
, .
, , ,
.

. ,

, .
,
droit de seigneur, .
,
. ,
.
.
, ,
:
15*
228 SZLACHTA

A tk swoj ubogi stan

Tak rad nosz, jako i pan, , ,
I w tym doszesnym ywocie
Snad o mniejszym wiem kopocie. .
Siedz jako czowiek prawy, ,
Nie bod mnie cudze sprwy; 1 ,
Acz mi troch ndz gniecie, ,
To te odcierpi na wiecie. .
A gdy si ka prowadzi, ,
A co mi wic ma zwadzi? ?
Mao mi al z tej pociechy, ,
Wylec jako wrbl z strzechy,35 - .

, ,
:
Rozumiem, e Bg Polski za nico nie karz, , ,
Wicej, jak za poddanych srog opresyj ,
I gorzej ni niewol. Jakoby chop nie by ,
Blinim nie tylko twoim, ale i czowiekiem. .
Serce si oraz lka, skora dry, wspomniawszy , ,
Na t niewol, ktra cisza ni pogaska. , .
A dla Boga, Polacy, czycie oszaleli! , , ?
Wszystko dobro, dostatek, ywno, ,
wszystkie zbiory
Z waszych macie poddanych. ,
Ich rce was karmi, ,
Przeci si tak okrutnie z nimi obchodzicie?36 ?
,
, ,
. , , ,
.
, ,
, ;

; .
. ,
, .
. .

. , --
, .
, .
,
, .
. ,
,
, -
 229

. ,
. ,
,
, ,
, . ,
,
. -
:
Spi wiat pijany winem zamruywszy oczy,
Nalewa babiloska swacha, czart go toczy.
Spi wiat rwien martwemu opiwszy si drzewu
Winem z prasy boego na swe grzechy gniewu.
Diabe na warcie, eby nikt nie budzi, stoi,
Grozi palcem z daleka, psw nawet popoi
Najpierwej im to wino postawiwszy w wiedrze,
eby spali, nie szcheka aden na katedrze
Abo niezrozumianym gosem. Chce-li pyska
Uchuli ktry, chleba po kawaku ciska.
Niecheby ktry krzykn jako ogar w borze
Heretyk? zamurowa na mier go w klasztorze
Abo ci, abo spali! Tak smaczny sen wiatu
Przerywa? Niech paszczeki swej si sprawi katu!
Gdzie drudzy syrenami przypiewuj z lekka,
Przygrywaj, eby spa tym smaczniej on szczeka37.
, , ,
, .
, , ,
.
, , ,
,
,

-, ,
.
,
! !
! !
? !
, ,
, , .

* * * * *

.
, - ,
, ,
38.

. , ,
230 SZLACHTA

, , ,
; .
, dwr,
, ,
.
,
. -
, .
,
,
.
, ,
. () ,
. ,
, -
, . 1644 .,
, ,
. ,
, ,
, ,
,
. -
, , . XVIII .
-,
, ,
.
-
, , ,
,
.
.
, , , ,
. ,
,
,
.
. ,
coltrine. .
,
. ,
, sztukwarkowe , ,
, , , objets d art, ,
: , ,
, .
 231

, ,
, - , .
.
.
XVIII .: ,
. ,
, . ,
(<delia) , (kontusz),
. ,
, .
. ,
, .
, soroki ,
. ,
: , ,
, , .
, .
,
. 1620 . ,
, ,
.
.
, .
XVI . a la Joanna
d 'A rc. XVII . :
. III :
. ,
. XVIII .
. -
: a la Tytus , a la Karakalla .
,
.
.
, , .
, -
,
Credo , .
.
(2 ),
. . , .
,
. ,
, ,
, .
232 SZLACHTA

, . ,
, .
.
.
,
. .
, .
, ,
.

, .
; , ,
, ,
; ,
. ,
, , :
, ,
, ,
. ... , ,
, .
, , 39.

.
,
, ;
: -
, , .
, . ,
, , ,
, . . , , . ,
, . , ,
, , ,
. , ... ,
. , ,
:
,
...
, .
, , , , .
, ,
; , , ,
, , , .
, .
! , .
, , ? . !
? ? .
, . :
 233

! ! .
, .
, . .
.
, , , : ,
. ,
, , ...
40.

,
: Go w dom, Bg w dom .

,
. ,
,
.
Figliki (1562 .) :
Pleban, kiedy dzieci krzci, chcia mu oczy maza,
Plun na do, a babie kaza prochu poda.
A baba si schylajc okrutnie pierdziaa.
Ksidz rzek: Partz, jak wito chwalebna moc miaa.
Jako diabe wyskoczy, co tu dawno siedzia,
A i musia ucieka, dawnom ja to wiedzia.
Baba rzeka, i Nie ja, dzieci to, preacie!
Ksidz rzek: Tak i witoi po chwili posracie41.
, , ,
, .
, , .
: , ,
, ,
, .
: , , !
: , - !
, :
Jedna pani, nowiny co z Wgier suchaa, ,
I tam smocy latali, drugim powiedaa, , ,
Co mieli kotcze gowy, szyje gsiorowe. , .
Drugi rzek: To, gospodze, nowiny nienowe. : , !
Sila tu takich smokw, chociaj nie lataj, , ,
Co by kotcze, a szyje gsiorowe maj. , , ,
Czoboty by dwie grzywnie uwiesi u szyje, , , ,
A gdy na mrz, tedy wnet barzo rad eb kryje42. , .

.
, ,
, , , ,
, .
, , , ,
. , ,
234 SZLACHTA

, , , ,
. Je vujam ais rien
de plus grave, de plus doux, ni de plus respectueux (
, ), 1645 .
.
.
,
, , . , 1583 .
maskarada
. ,
, :
, , ,
. .
, .
, , ,
: , , , .
, .
. ,
, .
, ,
. ,
, . ,
. , , ,
.
, ,
, .
, .
, ,
. , ,
. . ,
, . ,
, , .
, ;
, .
,
.
,
, , .
, , ,
. , ,
, . , , ,
, , ... 43

kulig, ,
. ,
, .
, ,
, .
.
 235

. ,
, ,
.
,
, . , ,
, , .

. ,
,
, ,
, XVIII .
.
.
,
,
, ,
.
, , .
, .
,
: bogata ndza, .
, .
, , , ,
, ,
.
, , , ,
- .
,
, ,

.

* * * * *

, -
, .
, XIX .,

. , .
(. . (). , ,
, . 1791 .
.
, ,
, . - -
236 SZLACHTA

, .
, , ,

.
. ,
, .

.
, ,
, , ,
.

.
 8
HANDEL

XV .
,
,
.
,
.
,
. , ,
,
. ,
, ,
1308 . . 1454 .
, ,
.

, .
, , -
,
. 1466 .
.
.
,
.
, -
.
,
.
, 1450- ,
. -
238 HANDEL

, , .
, , -
, ,
. 1454 .
, , ,
(),
. ,
, , 19 1473 .
(Nikolaus). ,
.

, , . 1510 .
.
(), ,

.
.
, *,
5573 1491 1492 pp. 10<186 000 1537 p., 66<186 007 1563 .
118<186 000 1618 . ,
, , .
XVII XVIII . ,
,
, .

1. (. 13).

* * * * *

2.
,
, ,
. .
,
moederhandel, . 1650 .
- , -

* () , 3101 , 2,3
. ( , , .
2644 , 2760 , 2264 ). 60 Scheffeln, korczykow
() 52 . 10% iaszta,
3440 , .
korcy (), , 114 ,
Schffel. 1850 . ,
Scheffel (korczyk) 50 .
 239

13.
240 HANDEL

, , , , ,
, , , ,
, Beep ,
. , -
, ,
, , .
.
, ,
. ,
, ,
. ,
,
, .
1565 p.,
.
. 1642 .
2052 3. , ,
. ,
. . 1641 p.,
964 1741 50 (
115 ), 103 150 . .
, ,
, , , .
.
, .
, , , ,
, ,
--, , ,
XVI ., ,
.
(1615 1618 pp.) , ,
, ,
.
- ,
. , , ,
, ,
. ,
850 , ,
. ,
. , , .

. ,

. , , , , , -
 241

, , , ,
, .
, ,
(Knechte) , , .
, ,
, XVII .
.
. ,
,
, ,
.

. ,
- , , Lieferantzkauf,
,
. , , -
, , , ,
. , ,
. , ,
,
, .
,
(Kauf auf Abenteuer)
( unter dem M arckte), .
, ,
. -, ,
,
. ,
, - ,
. , ,
: , , ,
,
, . XVI .
, .

1654 1750 . , 1739 .
1050 ,
. , , , , , ,
. , - ,
, . , , , , ,
. (10 14%
) ( 20%). , -
, ,
, ,
16- 8-879
242 HANDEL

1000 * .
500 1000 , 500 .
, 1658
1662 ., 40 000 4.
.
, ,
. 1654 1660 .,
,
1700 1710 .,
. , , , ,
. ,
:
1654 . ;
.
1655 . .
1656 . , ,
.
1657 . .
1689 . . , .
1708 1710 . : , .
1721 . .
1734 1735 . , , .

,
, , ,
, .
. 1654
1658 . 34% , 24% , 12%
, 15% , 3% 2% . ,
1659 1663 ., 37% (), 48% (), 29% (
), 6% (), 10% () 1% ().
, , ,
. 1654 . 55,2% ,
. 1655 1656 . ,
, .
1657 . 56,6% , - . 1658 1659 .
, . 1660 .,
, , 58,5% 46,4%
. 1661 . - 44,8%,
. 1662 1663 .
9,2% 3,7%,
50,6% 57%,
. , ,

* 60 .
 243

.
, , .
, , ,
.
, , ,
, , ,
, , ,
;
,
. -
, .
,
1663 1750 . 13 , 11 1713 .
522 18 1729 .
127 , .
50 .
.
533 , ,
, 1614 1649 .,
.
, .
,
,
. ,
, ,
,
,
.
. ,
15 ,
,
.
. -
, ,

. ,
,
. .
,
, ,
5. ,
- ,
1650 . ,
. -
*
244 HANDEL

1537 1576 pp. ,

, , ,
.
, 1570 1620 pp., -
, .
, , ,

.
.
.
, , , , ,
. , palami: -
, , , , .
,
. XVIII .
(1771 p.),
(1775 1884 pp.) (1765 1784 pp.).
.
,
. 1796 . , Kreising-
, , , ,
:

ZSKUTA Marktschiff 20 1140 2500 8
DUBAS Boot 14 800 1500 8
BYK plattes Schiff 12 600 500 8
YWA 10 600 1250 8
KOZA kleines Marktschiff 10 500 750 8
GALAR Galera 8 400 180 8
BERLINKA Oder Kahn 6 300 1250 8

,




6.
- szkuta .
,

, , ,
, .
, . .
.
 245

. ,
, , ,
.

.
, , , ,
. ,
(szyper) .
, - ,
. (pisar)
(szafarz). ,
. Retman, ,
sternik, , ,
, fryce, .
, . ,
1796 . szkuty, ,
: 100; 50;
20; 24; 14; 2; 2 4;
255 .
.
, ,
, .
-,
.
, - . : fryjor (Friihjahr),
,
. , ,
.
, -, ,
. -, ,
, . -,
,
. -, .
,
, , . 1670 .
- .
,
. , ,
, .
, :
, , . ,
, , [ ] , , . ,
, , :
, , ,
246 HANDEL

, , , 150
. , , ,
110 . , , , , 7.

.
, ,
,
. ,
, ,
,
Flis, to est spuszczenie statkw Wis i in
szymi rzekami do niej przypadajcymi , 1595 p.8
,
, , XVI .
, ,
.
, ,
, .
, ,
, ,
, , ,
,
, , .
,
, ,
( wilkami, ),
,
bdzielami, , , ,
.
,

. , ,
, , , , , ,
.
, ,
, , -
,
:
... budowny bogaty w cnot,
Tam szczyrych mieszczan ogldasz ochot,
Tam pokj, tam wstyd, tam puy uczciwo
1 sprawiedliwo...

... ,
,
 247

,
...
, , ; ,
, ,
, ,
; ,
, , -, ,
. , :
,
, , ,
. ,
: . ,
. , , , ,
Ganskrug ( ), -
.
, ,
, , , .
, ,
, , , ,

, , , bo-
gniazdami, . ,
, , ,
:
,
;
, , ,
.
, , , ,
, ...
, ,

, , ,
.
,


.
Heus mane, quiso, faciesque grautum,
Indica nuobis, puer, advocautum,
Omnium subquo dirimintur omnes
Indice causae
!
:
Kfyd folunt? aut me tomini Poloni
Indice quaerunt?
248 HANDEL

His vere causas adzit adfocatus,

Hiudicat fero dirimitque nostro
More scultetus, focitatque Taito
Nomine Scholszum.
Ficus est fongus, tomus alta doto
Eminet fico; padet ilia cuifis;
Ista sculteti tomus est, in dzilla
Dziura ministrat.
: , ?
, ?
?..
, ,
:
,
...
, , ,
, ,
- , ,
.
,
,
:
- .9
.
XVI ., , - ,
,
, ,
Ionas Propheta ( ):
Urbs nova, dives opum, Dantiscum sive Gedanum.
Accipe, divina quae tibi mente loquor!
Est breve tempus adhuc: si non peccata relinques
Hoc quibus exundas tempore, fracta rues.
Crevisti cito, sic etiam superis male grata
Decresces; instant iam tua fata tibi.
Impietas, fastus, luxus, tria monstra, ruinam
Iam tibi, ni fuerint prorsus abacta, parant...10
, , , ,
, !
: ,
, .
,
.
, ,
, .
. 1663 .
-- ,
, :
 249

, , .
, .
... - , , ,
...
... , -,
, , ...
, ... ,
,
... , ,
... - ,
. , , , , ... ,
, ... , , ,
,
...
.... , ,
... , ,
. ,
, .
, , ,
... , ...11

!
1600 ., 50 000 ,
. .
, -
, .
. , , 1641 .
, .
,
. , - ,
,
, .
,
: , , , , , .
.
, . ,
.
. ,
, , ,
, .

, , ,
, ,
. ,
, , , ,
. ,
, :
, ,
250 HANDEL

,
, , ,
, .
,
.
. , , , ,
, . ,
, , , , .
.
. ,
, , , ,
; ,
, , ,
, , 1600 .
800 000 .
.
. , (1641 .),
:

1641 .12
( ) %
. 19 693 862 71,3
. 2 302 172 8,4
. 251 290 0,9
. . . 1 022 550 3,8
. , 3 184 996 11,4
. 1 104 118 3,7
. () 115319 0,5
27 674 307 100,0

( ) %
1. 7 041 870 40,7
2. 3 776 509 21,2
3. 1 801 813 10,4
4. , 1 775 513 10,3
5. 357 121 2,1
6. 171 206 0,9
7. , . . 1 894 012 10,9
8. , 530 165 3,5
17 348 209 100,0

.
 251

1. ,
2. 300 , ,
,
3. 42 . , 5 .

4. , , ,

5. 70 .
6. 30 . ,
,
7. 45 .

8. 13,5 . , 2 .
,
9. 45 . ,
105 .
10. , 95 . , 55 .
, , , ,
728
11. 30 .
12. , 60 . , 65 .
, ,
13. 25 .

14. , ,
, ,

15. , , 70 .

16. 106 .
17. 28 . , ,
, ,
18. 72 . , ,
,
19. 35 . , 81 .
, ,
20. ,
21. 13

XVIII . ,
residents" .


252 HANDEL

.
.

.
, , ,
, ()
,
. ,
. ,
, , . ,
23 1717 .
, (. .).
, ,
. ,


.
, , ,
, , , .
, .

, .
,

, :

1715.

.
, ,
, .
, , :
1. . .

, ...
, (
, )...
2. , ,
, , ,
, . ,
, , , ,
, , .
3.
. ,
, (
, ") .
,
.
 253

4. , , , ,
.
, . ,
,
, , ... -
,
, , , .
, , , ,
. ,
, ,
, .
, .
, , ,
, , , ,
, , ,
,
, , ,
, ,
. , , ,
, , , , , ,
, , 14.

,
. 1565 .
6: 1. 1620 .
,
5:2. 1641 p., ,
2: 1. , , ,
. , ,
.
, ,
, ,
.
.
, , -
, .
, ,
,
15.
.
ad valorem, , , ,
XVII . . ,
.
.
.
,
1550 1650 pp.
, .
254 HANDEL

, . 1650 .
,
.
1600 1650 . :
+29,7%;
28,6%; 43,5%;
, , 83,4%; ,
, 62,1%. , ,
,
.
, ,
16.

, , , .
,
. , , 1621 .
40 . ,
,
: , , , .
,
, . , ,
, 533 , 10 . 27
4 , 230 , 364 10
. ,
, , ,
, (. ).
61 20 .
, , , 432 (54
), 14% . ,
, 17.

%
, 533 10
, 364 10
46
: 943 20

(
) 63 10 16
7 13 1
55 12
43 20 10
230 53
35 8
: 433 43 ( 100)
 255

, ,
. ,
, .
, , -
, .
, ,
. .

* * * *

,

. ,
, -
,
.
,

- XVI
XVII . .

,
, : ,
. , --
.
, ,

. ,
, ,
, - , ,
. ,
. Paszczyzna, ,
. .
,
,
,
- . --
, ,
.
,
, 18.
,
, .
,
256 HANDEL

, .
, ,
, .
, ,
, , , ,
. , ,
. ,
. XVI . .
1496 . ,
, , .
1518 . ,
.
. ,
:
, , .
,
, , .
, .
.
, ,
, .

, . ,
, kmie, gbur, wknik,
, --
. ,
, zagrodnik, chaupnik, ogrodnik,
. , , ko
mornik (), ktnik ( ) parobek (),
, -,
.
.

. , ,
. , ,
, - ,
, , .
, ,
,

. (folwark)
Yorwerk, , .
300 ,
, . (. 14).
17-
8-879

14. , (1797 .)
257
258 HANDEL

,
, praedia militaria,
, .
, ,
, ,
, . ,
,
,
. 1560 1570- .
, , ,
, 3,6 , 60 , 148 .
20 (330 ), , ,
(16,5 ). ,

, XIX . ,
,
. , .
Lustracji, 1564 1566 ., 1940 ,
, 591 , ,
. 1739 .,
213 940 .
, ,
--
.
: --
. , 15 20 ,

.
jutrzyn,
, robocizny,
4, 6, 12 20 , ,
. XVI . paszczyzny tygodniowej,
, .
1 2
. 3 4
. XVIII . 6, 7, 8 . ,
, , ,
,
19.
, 7 8 ,
. sotys, ( Schultheiss),
, , ,
. , ,
, ,
 259

, . Wodarz
. , .
, ,
dworni/c, dworka. Wonica (), parobek
(\ pasterz ( ) owczarz ()
, ,
3660 , .
,
, , .
,
, , , , , , .
, 1565 .
239 , 142
, 186 .
, .
,
48 , 2,5
. , , ,
,
. - .
,
-20.
, ,
XVI . .

.
. ,
, , .
, ,
.
, , .
, ,
,
. ,
.
. ,
,
. ,

,
,
.
, ,
, !
17*
260 HANDEL

.
,
.
, .
, ,
. , ,
, .
,
, .
. 1585 . ,
, ,
, . ( 1626 1629 pp., -
,
).
.

, .
, ,
. , ,
(, 18 20%,
, ),
, , .
,
. 1637 . IV 1
. , .
.
, , .

* * * * *

1648 .
. ,
. ,
, , ,
.
, ,
XVII . -
21. 1750 .
, , . ,
,
Korony, ,
, .
1500 . 100 , XVI .,
XVII . XVIII .:
 261

1500___________ 1600___________ 1660___________ 1800

100 110 65 (1685 .) 94
:
100 100 30 63
100 125 45 118
100 104 27 63
100 86 60 67
13% (1517 .) 5% 40% (1685 .) 26% (1787 .)

, , ,
22. ,
. 1: 3,
1: 3,5, 1750 .,
1600 ., 1: 3,5 1: 523.
, .
.
, .
1618 1619 . .
1650-, 1700- 1730-
1618 .
XVII .
, ,
24:
( )
1618 85 000
1644 59 000
1669 47 000
(1680 1690) 48 000
(1700 1720) 20 000
1724 54 000
(1731 1750) 20 000
1751 50 000
, 1751 .
100 000 1619 .
.
, , .
1648 1660 ., ,
, ,
.
,
. 60%,
70%. 1655 . 9000
. () 15
500. ,
262 HANDEL

.
, ,
, . ,
, .
.
, , , XVII .
.
,
.
,
.
, .
1640- , ,
5,7% 1641 . 20,5% 1648 ., ,
25. 1650-
, ,
. ,
. ,
, .
- ,
. ,
.
, 1648 ., ,
,
. , , ,
, ,
. ,

. -
,
,
,
. ,
, . -
, .
,
,
, . -
, , , ,
.
, ,
- . ,
,

 263

. ,
,

.
. ,
,
-,
.
,
XVI ., -
. . ,
,
. ,
- ,
. ,
, ,
, .
,
.
. ,
.
.
.
XVI . ,
, .
, . , ,
, , .
XVIII . XVI .,
, ,
, , .
,
. ,
, ,
. ,
.
, ,
, .
.

* * * *

, ,
. ,
. ,
264 HANDEL

. ,
, ,
, ,
, , . ,
.
, 1944 .,
. - ,

, 1595 . ,
. .
152 (1793 1945 .)
. XIX . -
. 1930-
. 1945 1946 .
, , ,
.
. ,
. .
. Ordensmuehle,
1350 ., , -
kirche ;
Artushofz ,
1546 ., Dwr Artusa, Krantor,
, uraw, .
Leibhusaren .
,
.
, .
, -
.
. ,
, 700 ,

. Flisak, ,
, ,
. ,
,
,
. , , ,
.
 9
MIASTO

.
, ,

. XVI XVII .
, .
, ,
. , ,
1.
, , , -
tas , miasto ,
. ,
. ,
,
. , ,
,
,
, . , ,
,
, .
,

. ,
,

. ,
,
,
.
: , 1300 ., , 1412 .
266 MIASTO

, ,
.
.

.
, ,
, , .
,
,
, . ,
,
, .
, XIII .,
XVIII .
.
, .
, ()
1220 p., , -
.
,
. ,
, .
. - 700 , XVI .
, ,
, , , , , , , , ,
, ,
10 000 . , , , , ,
, .

.

1237 . (1257 .)
(1298 .) ; ,
1300 p.,
. (1317 .)
. : (1358 .) -
(1370 p.), . XV .
, . XVI .
(82%) . XVII XVIII .
jurydyki ( ),
,
. , 1670 .
, 1791 . , .
 267

15.

, 1237 1791 . 156

: 36% , 15% , 49%
2. (. 15).
.
1454 . ,
. -, (), (), -
(), (), ()
, , ,
. -, .
, bloc
,
. 1454 1569 pp.
268 MIASTO

, . 1569 .

.
,
. -
, .
.
, , , -
, ,
. -
trycjat, , , posplstwo, communitas.
XVI . : ,
, , ,
, . ,
,
, ,
.
,
,
. ,

XVII XVIII .3 posplstwo
. , ,
,
, .
.
. ,
, ,
, , ,
. , ,
, --
.
, 1580 . -
, , , .
. - ,
, , 1543 . .
(1520 .) (1526 .) ,
; ,
() , .
.

, , ,
,
 269

, , , , .
24 XV . 60; 1650 .
70 ; , Lustracji 1661 . 38*.
,
. .
, ,
.
.
. ,
, .
,
, , , ,
.

.
.
,
Dom Bracki, .
-,
.
,
. , majstersztyk,
, ,
, .
towarzysza (Socius, Geselle),
, ,
.
,
: Moczygba (), Kopoczybaba (), -
rowsta () Pierdzikrzyczywo ().
, Morgensprache,
rozmowa poranna ( ),
5. .
, .
, ,
, .
XVI . , , ,
.

* , , , , , , , , ,
, , , , , , , , , ,
, , , , , , , , , , ,
, , , , , , , ,
4.
270 MIASTO

, , .
: ordo mercatorum,
ordo mechanicorum, .
.
,
, , ,
, .

.
wjta,
, , ,
, podesta.
,
,
. ,
1320 p.,
. ,
.
, a Bur germeister, burmisrtz (), .
, , ,


. XVI .
,
.
, .

, ,
,
. XVI .
,
.
Quadragintavira-
tus, , 1548 .
- ,
, ,
.
colloquium' , .
Lonherii, ,
Tribunus Plebis,
.
.

. ,
 271

, ,
, ,
, , ad infinitum,
. ,
,
, .
. ,
. ,
, ,
7.
, ,
.
,
. ,
Stadtrat ( ) Ratsherrn (),
Schoppenherrn () Richter () .

, XVII . :

" , 675 .
, : AltStadt Rechtstadt,
, . :
5 , Rahts-Herrn, 12 Schoppen-Herrn, alias Scabini.
, wortfuhrender Herr, ; Richter,
, . Schoppen, Scabinat,
...
: , Schoppen ,
. 14 Rahtsherrn,
, ( )
, , ,
, , ,
ius episcopate
: 10 , 3 10 11 ,
, - , -
, . ,
.
, ,
, , ,
. ,
, ...
Richter, , ...
, ,
, ,
.
1000 75 , ...
, , : Burgermeister
2000 , Rahtsherr 1000 , Schoppenherr 400 . 4 Burger-
meistern, 19 Rahtsherrn, 24 Schoppenherrn, 1 syndicus, 1 sub-syndicus, 6 ,
, .
272 MIASTO

, , ,
.
, ,
,
.
, 3 16 , 5 3 ,
50 000 .
. /^, ,
, , ,
, 2,5%,
, . /#, ,
, /^,
... , ,
, 70 000 . ,
, 18 , , .
40 000 , . ,
, ,
, 1660 . ,
15 000 ,
4,5% 5% .
, , ,
, , .
, , .
. ,
60 , 10 000 .
, , 9 10 ,
200
20 8.

(),
. - ,
,
, .
, (), () ()
.

, -9.
(. . ).

. ,
, .
() (-)
, .
, ,
, . XVI .
quadragintavira , (1577 .).
, - ,
, /?/5;/.


() R egina P olon iae

( )

() (.).
(. 1450 .)

8-879
 III

() (.).

()

 IV.

. . (1569 .)

. (). (1764 .)
 V.

. . (1581 .)

(1677 .). ()
 V III.

. . (1773 .)
 273

,
,
. , , -
,
, , .
-
.
. , , ,
, , , ,
XIII ., . ,
,
, ,
. XIV . Krakau, , , ,
(), , , ,
. XVI .,
,

. 1530- .
, .
1600 .
, ,
. -
.
, . XVII XVIII . ,
-
, .
, (1638 p.), ().
, , , ,
(
),
,
.
.
,
-
, . , ,
.
. , , , ,
-, ,
.
25% ,
-
. . 1565 p.,
, ,
18- 8-879
274 MIASTO

.
,
.
, . ,
,
, .
.
, , ,

, .
, -
.
.
.

$ $ $ $ $

, -.
.
,
, .
, . ,
, , ,
, , , . , 17
1945 ., ,
. , ,
, 10.

, .
, ,
, .
,
. ,
1526 .,
,
. ,
-
.
, ,
.
, . 1611 .
, .
.
XIII ., , 1262 .
 275

.
, 1300 .
.
, . , ,
. 1321 . ,
1339 . , ,
-
. 1350 . . XV .,
,
. , 1374 1429 pp.,
1413 . -
. , ;

( ), 1408 .
Nowe Miasto, .
fret,
,
.
,
.

.
1522 . , 1524 1526 .

, . (. 16).
.
1526 .
. ,
, ,
. -
, 1560- ,
. 1568 .
, ,
. ( 450 18
; 1603 . , ).
- -
. ,
, . .
,
1556 1567 pp. 1569 .
.
,
.
-
18*
276 MIASTO

1. 9. 1. .
2. , 10. 2.
; (1823 .) 3 .
, 11. 4.
5.
3. 12. 6.
7. (. )
4 .
8.
5. - 13. 9.
() 14. 10 . .
6. 15. (1818 .) 11.
(1820.) 16. (1775 .) 12.
7 . 17 . Collegium Nobilium 13.
8. (1638.) (1743 p.) 14.

16. : 1800 .
 277

.
, , ,
. 1414 .,
, 1483 . ,
. 1526 . De non tolerandis
Judaeis", . .
,
. ,
, .
, ,
,
.
. :
, , .
( ),
1540- ,
. 4 500 1500 . XVI .
20 000 .

1596 .
, III
. ,
,
,
.
,
1611 .
.
.
, , , ,
.
.
, ,
,
. , , ,
.
IV .
,
Villa Nova (Wilanw) , .
II , -
.
1646 . IV
, ,
1944 p.; .
278 MIASTO

. 1602 . .
,
. 1608 .
. 1623 .
,
1638 . . ().
, XVII .,
.
(1630 .) ,
(1681 p.), - . (1688 p.),
,
(1696 .) -
. II 1724
1731 . ,
, . -
-
, 1777 1779 pp. .
. XVI .
, , ,
,
.
. ,
, , ,
, -
.
, -
- (1640 1717), -
, . XVIII .
(1714 p.),
(1720 p.),
; -;
Holel
.
,
jurydyk, ,
.
,
. -
, 1610 . .
(1617 .) (1638 p.). (1648 .)
-.
- .
(1648 .)
. - -
 279

(1642 1702), ,
. (1693 .)
(. 1688); ,
(1670 .), , , (1702 .)
Nowy wiat. -
, 1739 . (. 1790),
(
. . ). (1757 .)
(1683 1766)
; (1762 .) (1768 .)
-
-, .
.
1764 . , 1791 .
Joli Bord ( ; oli
borz) . ,
,
, .
. Saska Kpa ( )
, Holendry,
III
. -
.
, , ,
.
,
XVIII .
, , 1776 .,
, ,
.
.
, 1621 1624 .,
.

.
. 1770 .
,
.
, ,
. 1794 .
. XIX . ,
, , .
, rogatek,
.
280 MIASTO

. 1665 p.,
,
. 1742 . Komisja Brukowa
,
, .

.
. (1738
1790) ,
, . 1767 .
, . 21 1791 .
, .

. 1691 1695 pp. ,
- ,
.
Marieville (Marywil), Marymont, .
1720 . emigres
. , ,
(. 1794).
.
, . 1544
1607 p., , 1624 1625, 1652 1653,
1707 1708 pp., 1602 p., ,
, , .
, - 1652 p.,
, ,
,
. , ,
,
, .
: 1655, 1656, 1704, 1705 1708 p.; -
1657 p.; 1704 1713 p.; 1706, 1717, 1733 1735,
1763 1764, 1767 1773, 1792 1793, 1794 p.; 1794 1806 pp.;
1807 1813 pp.

. 18 000 . 1655 . 6000 . 1659 p.,
150 000 . 1795 . 70 000 . 1806 .
, ,
.
,
.
 281

- ,
, , . 1648 .,
,
1655 1660 . 1700 1721 . ,
,
. ,
. Lustracje ( ),
, 1661 .,
: ,
,
,
1627 .:

, , , ,
, .
, 1606 ....
- 8 1649 .
.
:
-, , 2 1569 . -, ,
, . 1510 . -
, , ...

...
, , 22 1578 .
III 7 1588 .
, ...
IV, 15 1633 .,
...
IV, 13 1633 .,
, ... ,
1629 .
, 1640 ...
,
1655 ... ... ,
.

12 8
.
1627 ., 32 ,
, , ,
12 24 .
14 : 5 18 .
282 MIASTO

1627 .
. . . .
., , 8 , 29 7 22
,
22 5 26
., , 15, 4 00
. .
. , 66, 17 18
29 7 22
. , 10, 2 20
5 1 10
. , 40, 10 20
18 4 24
30 26 22 27
... 30 12 19 13
... 3 06 1 06
, 10, 4 12
4 1 18
, 16, 6 12
24 9 18
-, 23, 58 08
5 30 10
, 33, 43 10
12 36 00
; 100 00

1627 .
<. . - . . -
, 25 */4 ,
1627 . 368 07 0
9 10 . 3 0 0
40 1 ]/2 . 2 0 0
2 0 0
, ,
, : 125 01 0
13 1 . 13 0 0
20 6 . 4 0 0
2 0 0
16 06 0
() 2 0 0
1 0 0
, 15, , 67 21 0
55 12 0
, 3 1/4 (?) , 58 15 0
17 16 9

, 8 11 0
5 03 0
114 15 0
7 0 0
842 04 9
508 28 9"
 283

842 508
40%,
, ,
80%. ,
,
.
. XVII .
. . .
.
,
, .
15%. ,
, -. XVII .,
, ,
.
, -
.
, , .
,
,
.
, ,
, .
, ,
. , , 1621 .
1657 . ,
.

.
1685 .
, .
,
.
. , ,
, ,
. ,
.
, ;
, , ,
, , ; -
.
, .
.
: ,
284 MIASTO

tiers etat, ,
. ,
, , .
.

.
. XVIII .
,
. ,
.
,
,
.
XVIII .
1400
750
, .
. 1764 .
boni ordinis, ,
.
, Vierlandertag,
(, , ),

. ,
. , 1767 .
, jurydyki,
.
1775 .
12 ,
: , , .
, -
.
.
.
-
. 1791 . ,
. .
, . 1795 .
- ,
,
,
12.
 10
ANARCHIA:

. XV XVI .,
XVII . XVIII .,
,
XIX XX .
. ,
,

, .
,
, ,

.
,
,
. - ,
1569 . 1795 p.,
. Nierzdem Polska sto i\
* ,
, , 1848 p.: U A n
archie, c est Vordre , .

, . XVI XVII . ,
, ,
. XVIII .
, .
, ,
, XIX .
. ,
286 ANARCHIA

,
,
.
. -
,
, 1.

* * * * *

, ,
- , .
, .
,
,
1569 .
Rzeczpospolita. ,
, . 1588 .
,
, ,
, 2. ,
.
.
. .
,
XVIII . ,
, ,
,
.
, , ,
1791 ., 3
Rzeczpospolita Obojga Narodw.
.
1793 ., ,
1795 . ,
, ,
. (. . ).
-
. ( seim, sejmie
, seimovat \ ). XV .
, ,
,
, .
1454 .,
, ,
 287

.

. ,

. XVI .
, , .
Sejmie poselski ,
* ; sejmie deputacki ,
; sejmie relacyjny
; sejmie gospodarski

, ,
.
subdelegatom,
.
lauda, , ,
. .
,
,
.
, . ,


. ,
, ,
, ,
.
, 1585 .
,
.
uniwersa,
7 ,
.

. , ,

,
. , ,
, , .

. 7 ,
, ,
.
,
288 ANARCHIA

(16 cenaTopiB-
pe3M AerriB)

So = sco
sQ_ O
5: O- 5 X
< OD ^
19-

8-879

289

. .
290 ANARCHIA

,
.
,
. .
. -
,
. ,
, , -
, , , .
. , , ,
,
. , ,
,
.
, .
, . 10
.
.
.
,
. 37
20

3.
,
. 1667 . -
.
,
,
:

: , -
, , ,
.
, ,
, , ...
,
, ...
1. ,
, ...
2. ,
...
3. ,
, , :
4. , , , . .
, .
 291

5. -, .
6.... , , ,
.
7. , .
8. , ,
.

14. , .
15. ...
16. , , ...
17. 1662 ...
.
18. , , ...
19. ...
20. ...
21. ,
...

25. , , ...
26. ...
27. , - ,
, ,
adfeliciora tempora ( )...
28.
...
29. ... ...
30. .
31. ... ,
...
32. , ,
: , , ... -
...
33. ... ... ,
, ,
...
,
bonum patriae, , ...
.
, 7 . . 1667.
, , 4.

, ,
.
. ,
, 1466 .
5. 1493 .
, . 1569 .
.
: , 140 , ,
170 : 112 48 .
: 2 ,
13 , 4 , 4 , 2 , 31 ,
19*
292 ANARCHIA

83 *.
, .

1 .
16 -,
. 140
.
, , ,
, .
,
. XVII XVIII .,
, ,
, , , ,
170 . 190 . XVII .
236 . 1764 . ,
.

9 , . 1717 1768 .
,
. , . , walnego,
,
. ,
.
, interrex, ,
. .
, , ,
, pacta conventa, ,
, . (
pacta conventa ,
). 1505 p.,
"Nihil novV\ , . pacta
conventa . ,
,
. ,
, , . ,
1573 p., 1791 .
230 . 147
, 38 , 29 , 11
( 1678 .
), 4 , 3 , 2 ,
2 . ,

* , .
 293

,
23 1793 .6
.
,
.
,
. - -
.

. ,
, -
,
.
. ,
, ,
, ,
. ,
, , ,
, , , ,
.
, ;
, ,
, , .
, .
, .
1764 p., , ,
. 1575, 1587, 1697 1733 .
. ,

. , 1669 .
, :
- , ...
, , .
, ... , ,
, . ,
, .
, , , .
8 000 . ,
...
... ,
, . , ,
: Quotquot sunt inimici vestri, cum omnibus in hac arena certabit [
, ]...
, .
... : , ,
, , . ,
294 ANARCHIA

... ,
... ,
- ...
,
. , .
16 ... .
, , ... :
,
. , , ...
, : Vivatre !
, , . ,
. , ,
, .
, ... , , ,
, .
. ,
. -
, , , ... -
: Vivat Piast! Vivat Rex Michael , ,
, ... ,
, : ! ?..
, . : , : Vivat rex
Michael ,
...
. ...
7.

--

.
, 1356 . IV,
:
8. . , ,
, ,
. ,
--
, .
, ,
, . 1573 p.,
, .
,
.

;
, ,
; ,
; -
-, .
, ,
 295

. 1576 p., , -
, pacta conventa,
. ,

. .
pacta conventa ,
.
,
. ,
, 9.

.
. 98 104
.
,
, .

,
.
.
( :
, , ,
; : ,
, ,
;
, .
, ,
.
,
. ,
.
,
,
, , .
.
-,
.
, .
, .
.
.
, .

, . , 1585 1586 pp. ,
296 ANARCHIA

, -
, , .
15 .
1500
1500 . .
. , ,
potentior potentia potentissim i, ,
. 15
. ,
. 16 ,
.
, ,
. rugw,
,
*, .
.
, votum, .
,
. , ,
. , ,
. ,
. . ,
, , .
.
lse-majeste, ,
. 26 , ,
cum lacrimus, ,
, . 2 3 -
,
. 7 8
,
, . 18 ,
, ,
, , ,
. , , :
Tace nebulo! (, !) .
, , , .
, ,
.
,
.
, .
, ,
, ,
 297

*, . 22 23
, ,
, ,
.
exorbitancji, . ,
: incompatibili ( ), -
possessionati ( ), absurda ( ), exclusia
( ) alia (). ,
, ,

. 28
(
, ).
,
, . , ,
, . Deum
, ,
, .

, 10.
.
,

.
,
. ,
,
, 11.
sztadlana, ,
, .
,
.

12.
,
. ,
. ,
.
, ,
.
. ,
.
. ,
,
298 ANARCHIA

. , ,
. , ,
.
, ,
.
.
, .
: liberum veto,
.
confederation konfederacja
.
, ,
, .
- .
. 1302 . ,
, . 1382 1384 pp.
, , ,
. 1439 .
. 1560-
, . 1573 . -
,
. XVII . 1655
1672 p., XVIII . 1704, 1715, 1733, 1767, 1768 1792 .
, .
.
, ,
*, .
. ,
, , , , ,
,
.
,
. ,
, 13.
, , .
.
. ,
, . ,
. , ,

, .

. , ,
, .
 299

, 1648 .
, rokosz 1606 1609 1665 1666 .
.
, - ,
Racos , ,
.
, ,
. III
,
.
1606 .
, absolutum dominiium,
.
.
,
, .
,
. ,
, ,
,
, ,
, ,
, .
, ,
,
,
. 1605 .
,
, -
, .
, ,
(1553 1620), (1579 1620)
.
1605 .,
, .
,
, ,
. , ,
, .
, : -
, . ,
, -
. ,
, ,
300 ANARCHIA

, , .
50 400 , 67 .
,
, ,
:
... , , ,
, ; ,
, , ,
, .
, 14.

.
.
, , ,
, .
, ,
: , , -
. 6 1607 .
. .
. . ,
, .
. 1609 . .
, non praestanda obedientia,
, ,
. , .
. .
,
,
. .
, . ,
, ,

- 15.

.
.
vivente rego, ,
.
1664 .

.
:
. ,
. 1665 1666 .
 301

,
. 1667 . , 13
, , .
:
, .
.
. ,
, , , .
, , , ...
,
... , .
, , , ...
. , , .
, .
. , , .
, : 3 ?...
, , , . , ,
, , , , . ,
, , . , -
, ... :
? : . : ,
, ! !
, , ,
, , , , ,
, . .
!
, ; ,
... ,
, , . :
, . ,
, , ,
-...16

,
.
.
.
. ,
. ,
,
. ,
, -

. 1667 .,
, -
. , ,
, ,
. ,
. , .
302 ANARCHIA

,
, .
, .
, ,
, , 17.
Liberum veto , ,
. ,
, .
, , , ,
,
Veto Nie pozwalam , ,
. ,
, :
: Nie ma zgody.
: Z jakiej racyej?.
: Nie pozwalam...

,
.
, .
, , ,
, .
, ,
,
.

, 1582 1585 p., ,
1652 .
, .
,
, . ,
, ,
. .
: Niepozwalam , . ,
, , , ,
. ,
, , .
,
, .
, . , ,
, ,
.
. ,
. ,
 303

, .
. .
. - , ,
, .
, ,
,
.
: ,
1652 p., (1620 1679),
.
, Przysowia mw potocznych (
, 1658 .) M onitapolitico-moralia (
, 1664 p.), ,
,
. Scriptorum... fragm enta (
, 1660 .) ,
. , ,
. ,
. Liberum veto ,
.
.
, .
, ,
. 1666 p. liberum veto , 1688 .
.
. II (1697 1733) 11
20 . III (1733 1763)
18.

.
. ,
. ,
. . 1717 .

.
liberum veto, ,
.
,
.
, ,
,
. 1768 .
liberum veto,
, . 1791 .
304 ANARCHIA

, ,
. 1793 .
, .
, . Li
berum veto, ,
.
, , ,
.
.

* * * * *

, ,
. , ,
, ,
. ,

, . ,
. ,
, , ,
. ,
,
. , ,
, ,

. -

, 20.
,
.
, ,
. . -
,
.
.
, .
,
.
, ,
, .
sd ziemski sd grodzki ,
. ,
,
, . ,
 305

, , ,
, sd dworski. XVI .
Referendari koronn,, ,
.
,
. Sd wojewdzki
. 1578 . -
, ,
,
.
, .
.
, constituta (,konstytucje),
, .

, ,
, . ,
, . ,
palestra, ,
. ,
, .
. , ,
.

.
.
, ,
.
, , ,
, ,
.
, 1613 .
, , .
.
Prawem lew em ( ),

XVII ., , ,
. , ,
.
, .
, .
,
, .
, ,
20 8-879
306 ANARCHIA

Paston Letters ( ),
. , -
, , 1628 . ,

; , , 1610 . ,
, -
; ,
, ,
, , -
; ,
, 1639 . -
21.
.

,
.
.
,
,
. -
, .
, ,
.
, ,
, , ,
. , ,
,
. 1588 .
in fundo, , .
,
. ,
, . ,
, .
. ,
, ,
. ,
,
. , 1660 . ,
, .
, ,
. , ,
,
, ,
, . ,
 307

, motus nobilitate,
. 1655 .
,
.
. , -
,
: , .
.
, , -
, amor et demon, . , ,
, ,
-.
,
. .
1700-
.

. , , ,

. odpowied, Absage,
litterae diffidationis .

, :
, .
, . ,
,
. ,
. , ,
, ,
. ,
.
, .
,
. , va
dium regalium,
, . -
.
. , ,
.
,
, .
.
(1551 1610), ,
, ,
20*
308 ANARCHIA

. ,
. ,
, .
. -
, , . , -
, .
, -
. -
: Aspettate odiate ( ).
, , -
, 1581 . .
, , ,
.
,
, ,
, .
.
, ,
, , ,
, -
.
. ,
. , ,
. 1600 .,
-,
,
.
.
1605 1606 . .
,
, , ,

. .
, Sup do
gocia ( ), .
. 1608 .
,
. 500 000 , 10 000
, 24 000 27 000 .
,
. ,
,
, ,
.
 309

. , .
, (1567
1616), :

VIATOR
SI AM ICUS ES DOLE, SI INIMICUS SPECTA, SI N EU TRUS M IRABE
RERUM H UM ANA RUM CASUM ET OCCASUM .
STANISLAS STADNICKI DE MIGRD
HAERES IN ACUT, CAPITANEUS ZYGW ULTENSIS,
QUIESCIT.
ANIMO INVICTO, GENTE NOBILISSIM A, COGNATIONE PLURRIM A
AFFINITATE INFINITA, FORA OPTIMA, IGENIO
PRAESTANTISSIM O,
OPIBUS M AXIM US
HIC TALIS AC TANTUS LIBERTANS STUDIO SSIM US AM ATO R...
O PATRIA, SI TU BELLATOREM HUNC, VIRUM A D RES
GERENDAS
PRO TE ADM ISSES, ILLE TIBI ORNAMENTO ET EM OLUMENTO
SI QUIS UNQUAM , DUBIO PROCUL FUISSET...
O NUM EN DIVINUM , VIOLENTIAE, IMPIETATIS VINDES,
O SACROSANCTAE PATRIAE LEGES,
O LIBERTAS VIOLATA ET PROSTRATA,
VOS VOCO ET INVOCO
A N NA DE ZIEMACICE CO NIUNX ET AMICI PO SUERU NT22*.

,
, .

* * * * *

-
.
-

* !
, , , ,
, .
,
, ,
, ,
,
, ,
,
.
! , ,
, ,
, , -.
, !
!
, ,
.
, , .
310 ANARCHIA

,
. ,
, . , --
.
. , .
,
23.
-
(1503 1572), Modrevius.
,
-
-.
,
. , ,
, . ,
,
. , ,
, .
De poena homicidii ( , 1543 .)
. -
De republica emendanda (
) 1550-
1554 .
: ; ;
,
; .
,
. , ,
, ,
.
,
, .

. ,
. ,
, . ,
,
. , ,
, , . ,
. 1557 . ,
.
, , ,
,
*24.
 311

,
. (1505 1569)
.
, . (1525 1591),
, ,
,
.
,
, (1536 1612). ,
,
III. 1597 .
, Kazania sejmove ,
. ,

.
* *
. ,
praecipuus turbator Reipublicae, .
, ,
,
, . .
, ,
, , .
, . ,
. ,
... . ,
.
, , ...
, .
,
, ta mia M atka.
. : ,
. ; ,
. ,
,
. ,
,
.
, , .
,
, 8, 5: , ,
. , ,
. -
. ,
312 ANARCHIA

, . ,
: ; ;
. , , :
. ,
. ,
, , : ,
... . ,
, , .
, cap-
tivabimus, ,
. , ,
.
, ,
, , , , ,
.
, ,
, , ,
? ,

, .
:

, , .

, ,
.

... , ,
... ... , , ,
, 25.

. ,
, .
XVII . . -
(1610 1656), ,
IV
1655 . , :

Nierzdem Polska stoi niele kto powiedzia.

Lecz drugi odpowiedzia, e nierzdem zginie.
Pan Bg nas majak baznw. I to prawdy blisko,
e midzy ludmi Polak jest Boe igrzysko.

, ,
, .
, ,
.
 313

, , ,
.
, , , XVII
XVIII . . , ,
,
. ,
, , , -
,
.
. ,
, .
, , ,
.
,
.
, ,
,
,
'.
,
. ,
.

.
.
,
, -
, IV,
.
(1528 1583)
. ,
.

. 1560 .
. 1564 .,
, 29
30 , .
, , IV ,
, .
-, ,
;
, 180 50 . -
, . 1567 1573 .
,
314 ANARCHIA

,
. .
,
(1582 1645), ,
, .
,
,
, .
,
1579 1581 pp. .

. ,
, (1573 .)
.
,
.
,
.
IV , ,
, . ,
, ,
- IV .

, .
,
. ,
, ?
. , .
, ,
,
, . -
,
, 27.
-
. XVI .
. , 1575 .
, ,
,
. Relazioni universali (1592 .) -
, ,
.
1556 . ,
1573 . .
V
 315

,
. Encomium Regni Poloniae (
, 1621 .) , De scopo reipublicae
( , 1665 .) (Marinius Polo-
nius) .
Itinerary ( , 1617 .)
.
, ; 1698 .
. ,
, ,
, .
. -
() . , ,
, , , ,
.
,
,
, . ,
, ,
. ,
, ; monarchia libera,
; , , :
, , ,
. ,
. capitaine en c h e f \
, , . ,
. , , , -
, ,
. ,
, , ,
, , , ,
, .
,
, ,
. ,
.
, 1573 p.,
. Six livres de la Republique
( , 1576 .)
, , ,
.
, .
, ,
, ,
316 ANARCHIA

vivente rege.
,
, .
Historie der vornehmsten Staaten und Reiche so
jetziger Zeit in Europa sich finden ( , 1686
.)
, , , ,

. ,
, liberum veto
. -,
,
.
, ,
, -
. , , ,
, .

, , , , Satyricon
(1614 .) , ,
De iusticia armorum Suecorum in Polonos (
, 1655 p.), X.
, , , : ,
, , , ,
, , ,
, . ,
, . , ,
, ,
.

. ,
, , , ,
,
. , De
iusta abdicatione ( , 1589 .)
III
. , ,
pacta conventa. , , -
, Vindiciae contra tyrannos ( ,
1579 p.), Junius Brutus,

. ,
, -
-. ,
 317

,
. XVII .
. (1659 .)
, ,
. De
iure cmtatis ( , 1573 .) ,
.
,
1669 .
Georgius Ulicovius Lithuanus,
Specimen demonstrationum politi-
carumpro elegendo rege Polonorum (
, 1669 .) ,
. , ,
, ,
,
.
. , -,
, ,
De Monarchia H ispanica. ,
, ,
, :

A Polonia
Sopra regni, cherede fan la sorte , , ,
di lor dominio, tu, Polonia, tergi, ,
che, mentrel morto re di pianto aspergi, - ,
dal figlio ad altri lo scettro trasporte, .
dubbiosa che non sia quel saggio e forte; , ,
ma in piu cieca fortuna ti sommergi, ,
scegliendo, incerta saduni o dispergi, ,
prencipe di ventura e ricca corte. , .
Deh! cerca fuor di zelo in umil tende !
Caton, Minoi, Pompili e Trismegisti; , ,
che Dio a tal fin non cessa mai di fame. .

Questi fan poche spese e molti acuisti,

immortali intendendo che gli rende ,
virtu e gran gesti, non gran sange a carne28 , .

, .
.
. ,
,
, ,
318 ANARCHIA

- .

(1700 1763), Nove Ateny albo Akademia wszelkiej scyjencjej pena
( , , , 1746 .)
.
.
, ,
. libera regum electio,
. liberum veto.
, ,
, 29. ,
, -
, .

, . 1721 .
Lettrespersanes ( ) :
,
, , . 1740 .
Anti-M achiavel II ,
, - . -
Considerations sur le gouvernement ( -
) , ,
. .
, Encyclopedie ,
-
. , :
.
: , , ,
. ,
, ,
. XII, Les Lois de
M inos ( ),

, .
,
,
. Braves Polonais!.. vous n avez eu depuis longtemps que
deux veritables ennemis les Turks et la cour de R om e ( !..
: ).
,
, ,
. ,
-,
, -
 319

pa. , 1768 .
, -, -
:
"... L imperatrice de Russie non-seulement etablit la tolerance universelle dans ses vastes Etats,
mais elle envoie une armee en Pologne, la premiere de cette espece depuis que la terre existe, une
armee de paix, qui ne sert qu a proteger des citoyens et a faire trembler les persecuteurs. O Roi Sage
et juste, qui avez preside a cette conciliation fortunee! O primat eclaire, prince sans orgueil et pretre
sans supersticion, soyez benis et imites dans tous les siecles! "30*
,
.

, . -
-. ,
, ,
, . Considerations sur
le gouvernement de la Pologne ( ),
1772 p., ,
, .
. ,
, , ,
. , ,
, , . , ,
, , ,
, .
,
, ,
.
, philosophes 31.

* * * * *

- ,
.

, .
, ,
, .

, ,

* ,
, , , ,
. ,
! , , ,
!
320 ANARCHIA

,
.
,
, ,
.
, ,
Rzeczpospolita , the Republic,
Commonwealth .
, - ,
. , ,
, ,
, ,
. , , ,
, raison d etat,
. ,
.
,
. ,
, ,
, , , ,
, 32. -
, , -
, ,
.
.
, *
, , , .
, , ,
,
, - ,
. -
-, ,
CLLLA -
- . ,
, ,
,
. ,
,
, -
. , , ,
,
,
.
, ,
 321

, ,
, .
,
. ,
, , --
, ,
, , ,
.
. , , ,
,
.
. ,
. ,
, .
,
, Magna Carta,
, .
XVII XVIII . XIX XX .
.
. , ,
, , -
, ,

, .

21- 8-879
 11
SERENISSIMA

-

, (1485 1548), ,
, , , .
(1524 1532),
V,
.
-,
.
,

, .
, ,
de plum e, , ,

.
: , 1537 .
.

1502 . 1503 . ,
, , . 1505
1506 pp. , , ,
. 1512 .
, ,
.
1515 p.,
,
comes palatinus -.
, ,
 - 323

. 1522 1523 pp.

, .
,
-:
, , , , .
, ...
...
, .
...
... , ... :
, , 1.

VIII, ,
.
, --,
Jla- , .
,
.
V 15 1524 .
. ,
.
, ,
, 3 .
, , (1529)
. 1526 .
,
. 1532 p.,
, , ,
.
,
, .
, ,
, .
, .
, :

Hanc nigram niveamque mihi Iovis alitis alam

Pro meritis caesar nobile stemma dedit.
Quod datur ex atavis clarum est, sed clarius omne
Quod per se virtus propria ferre solet*
:

* -
.
, , ,
- , .

21*
324 SERENISSIMA

Quam durae miseri sunt conditionis amantes

Qui nullas sedes loca certa tenent!
Ni datur aeternum, sed quo rapid impetus, illuc
Ambigui in dubiis pectora rebus agunt.
Errant et raro placida statione fruuntur
Atque alia ex aliis sub iuga amoris eunt...2*

. , (1506 1548), 148
,
. 1569 p., , -

. , ,
Serenissima Republica, La Serenissime, -
. ,
.

* * * * *

1569 .
- . pacta -
venta,
, .
, .
,
.
, , .
,
, , -
.
, ,
- senatus consilium,
.

,
,
. ,
- 1609 . ,
, , - 1656 .
-, .

* ,
!
, ,
,
15 ,
.
 - 325

, ,
,
, ,
.
,
.
,
.
, ,
,
, .
, ,
,
, .
.
,
-
. XVI .
.
, ,

. ,
.
,
. ,
, 1655 ., ,
. , XVII .,

, .
-
, , .
, ,
,
, . ,
,

.
, ,
. ,
.

, ,
.
,
326 SERENISSIMA

.


.
, , podcanclerz.
,

. ,
secretarius supremus, ,
pronotarii.
-.
, , ,
.
, -
, , , -
, ,
.
,
, , .
-
. 1503 p., Libri Lega-
, Metryce Koronnej,
.
. XVI XVII .
,
.
,
. 1636 p.,
, ,
.
, -
, .
II , ,
Trs Affectionne F rre, , Bonus
Frater , .
;
.
,
,
. - XVI ., - XVII .
. -
III .
.
,
 - 327

,
() , .
.
, .
, - 1595 .,
, ,
. , ,

. 1568 .
, ,
, . .
1602 . , , ,
. -,
,
. III ,
, 4. -
, ,
.

. , , ,

,
.
. 1557 .

,
, ,
. 1568 .
, ,
, .
, ,
1667 . . ,
, , .
: . -
, 1558 ., ,
,
10 . 625 (1125 ) 110
. ,
1526 .
. 15 . 1583 .,
,
11 . .
, -
. , , ,
328 SERENISSIMA

. , ,
.
, , .
.
,
. ,
XV . , .
XIII, 1585 .
, ,
. ,
, , . ,
1683 p.,
.
, , -
. 1758 . ,
, . ,
,

.
XVI .,

.
1569 . , ,
. XVII . ,

. 1630- ,
.
,
, , . orator
,
. nuntius (), internuntius ( ), agens
(), missilis ().
,
.
, , . XVI .
, . 1554 .
,
, -
, , ,
.
.
, 1520-
, - ,
.
 - 329

,
.
,
.
,
. ,
,
.
przystaw, .
, ,
.
,
. ,
.
,
.
, , , .
,
. ,
1683 ., .
, ,
, ,
, .
.
. ,
Deum , .
,
.

. ,
, .
,
. , , ,
XIV
. 1683 .
, ,
. 1702 .
. XIV
,
. 1733 1736 . ,
,
,
, ,
.
330

- , II
. ,
,
XII. 1706 .
.

.
-
, 1516 .
,
, ,
.
, ,
, , . 1574 .

,
, ,
, , -
.
. XVII .
,
. 21 1648 .
,
-
.

.
. -
, ,
.
, .

.
,
,
. XVI .
, .
, , .

.
, ,

. ,
, ,
 - 331

.
, ,
. , . 1525 .
, ,
,
. 5 1641 .
-.
, ,
,
-
.
, : ,
. 1641 .
, ,

. 1648 . ,
, .
- ,
, ,
. 1657 .
.
-,
, XIV.
-, (
), , ,

. 1698 .
. II,
,
Koenig in Preiissen. ,
,
. ,
. , , ,
, triomphe de
fauteuil [ ], ,
5. 1764 p.,
. Koenig von Preussen
1773 . . 1657 1764 .
, le Regnant de Ber
lin Serenissime Souverain
, .
,
, ,
.
332 SERENISSIMA

, . ,
, ,
, , - ,
, , ,
, . ,
,
- . ,
, . ,
1570 . IV ,
-, ,
. ,
IV ,
: ,
,
, 6.
III, ,
, , ,
7. -, ,
. 1635 .
,
, . 1646 . , -

. -,
. 1650 . ,
, -
, ,
.
,
. , ,
.
,

, .
.
, IV
, .
,
, . ,
,
. ,

. , , -
, ,
, .
 - 333

. ,
,
,
, - Dux Russiae, . 1635 .
, -
IV : , ,
, , , . XVII .
, -
, ,
.
, .
1671 p.,
. 1677 . ,
, .
, , , -
. XVIII .
Trqs Puissante Souveraine Tsarine, Grande Duchesse de M oscou.
1764 p. II
,
.
, , .
.
.

. ,
,
. ,
,
, ,
. ,
. 1524
1530 pp.
, , .
100 , , 500
.
318 , , 1000 ,

. XVII .
. , 1672 . 53 000
134 000
. ( 13 800 ,

).
. ,
334 SERENISSIMA

.
, , ,
. ,
1654 1672 . 2,5 .
, .
2 122 930 . 18 . 2 .
87 402 .
199 074 . 44 .
, 83 506 .____
: 2 492 912 . 62 . 2 .8
,
1654 . 13 .
, 2,5
, , .
, ,
, .
.

* * * * *

,
XVI . (1543
1603), Varsevicius', .

, ,
.
. ,
, ,
. -
,
, ,
. 1554 .
II. 1560- ,
(1576 1586)
.
, III , .

1603 .
. :
(1572 .) Turcicae Qauttuordecim (
, 1595 p.), De optima statu libertatis (
, 1598 .) De cognitione ( , 1600 p.).
 - 335

De legato et legatione (
), 1595 p.,
: 1597 p., 1604 . , ,
1646 .

, , . ,
, .
.
, , . :
,
, ...
, , .
(dissimulatio) ,
(mendacia quae dicuntur offi-
ciosa), - , ,
, . , ,
, , -
, , , ,
. ,
. ,
, , ,
IX, .

. , ,
, :
{fortes et liberates) , ,
. ,
, . , .
(cantos in Moscoviam),
.
, ( et religionis observantia noti\
, , . .
, , ,
-- . ,
(humanes et officiosi),
.
(ingenuo aut potius versatili), .
(formosi et proceres),
, , .
(promessorum tenaces),
.
(continentes et abstinentes)..9

, ,
.
,
336 SERENISSIMA

. ,
, ,
.
,
, .
-
, ,
, . , -
III,
1597 p.,
. ,
, ,
. ,
, .
,
. .

. .
25 1597 .
, , .
,
,
. , ,
.
, , , ...
:
Expectavi legationem. In vero querelam mihi adduxisti. Per litteras accepi te esse Legatum, inveni
vero Heraldum. Nunquam in vita meta audivi talem Orationem. Miror sane, miror tantam et tam insoli-
tam in publico audaciam. Neque possum credere, si Rex tuus adesset, quod ipse talia verba protulisset,
sin vero tale aliquid tibi fortasse in mandatis commisit, quod quidem valde dubito, eo tribuendum est,
quod cum Rex sit Iuvenis, et non tam iure sanguinis quam iure electionis ac noviter electus, non tam
perfecte intelligat rationem tractandi istiusmodi negotia cum aliis Principibus, quam vel majores illius
nobiscum observarunt vel fortasse observarunt alii, qui Locum eius posthac tenebunt.
Quod ad te attinet tu mihi videris libros multos perlegisse, libros tamen Principum ne attigisse, sed
prorsus ignorare quid inter Reges conveniat. Nam quod Juris Naturae et Gentium tantopere mentionem
facis, hoc scito esse Juris Naturae Gentiumque, ut cum bellum inter reges intercedit, liceat alteri alterius
bellica subsida, undicunque allata, intercipere, et ne in damnum suum convertantur precavere...
Intera vero valeas, et quiescas10*

* . . ,
. .
. .
, , , .
, , ,
, , ,
, , ,
,
 - 337

: quam deceptafui (, !). -
. .
, III
, ,
. ,
, . ,
, ,
, ,
... , ,
11.
,

. , , ,
.

. , . 1633 p., -

, ,
.

-
. , . -
, IV 1643 1650 pp.
,
,
, .
1645 p.,

, -
IV 12.
, . XVII .
. ,
,
.
, .
: 1677 .
1686 .

. , , , ,
, . ,
ius naturale et gentium, , :
,
, , , ...
.

22 8-879
338 ^

, , .
.
.
,
.
.
, , .
1677 .
-.
. 450 650
.
,
, . ,

. ,
1676 ., 1678 .
.
.
, .
, 1683 . -
, , ,
. . 1685 .13
(1620 1687),
, . ,
,
. ,
. 1656 . ,
.
. 1665 1666 .
, 1670 .
. 1676 .
. 1681 .
, .
1683 1686 .
, ,
, . ,
, . 1
1686 . ,
, . ,
, ,
. 1687 .
. ,
.
8\' 4 .
 - 339

- , , -
, (1533 1589),
, , .
-, ,
. ,
, .
,
. ,
-
.
1560 . ,
, (), -
() . 1563 .
.
, ,
. ,
, .
1565 .
. , ,
, -,

. , -
,
. ,
. .
: // \
, ,
. , 1567 .,
, ,
. , -

. , , ,
.
. ,
\ ,
. ,
, -
. , indygenat
. 1574 .
IX
. 1576 .

22 *
340 888

, -
. 1589 .,
. , , 1606 .
15.
,
.
,
.
, ,
XVII .
. ,
, .
,
,
.
1548 1795 .
,
.
.

. 1683 .
, . ,
,
16.
.
,
. 1596 .
-
( -
). 1633 .
.
1670 .
,
, ,
III III. 1760-
III, , ,
, ,
, 17.
,
.
,
,
.
. 1573 .
 - 341

-
, 1574 . ,
, ,
. XVII . ,
,
. ,
. 1648 1674 .
.
, , , , ,
,
. -
- . 1625 1629 pp.
, , -
. 1635 .
,
, X.
1675 . , -
.
11 -
, . 1683 .
, . 1690-
, ,
, ,
. 1697 . , ,
,
. XVII . .
,
, 18.
,
,
, .
1656 . XIV
,
.
,
-.
X, .
- ,
. , ils dou-
taient point de la grandeur de la France, mais, comme elle etait fo rt eloignee...
( , ...).
1656 .
. ,

342 SERENISSIMA

. 1659 .
,
. 4 1660 . ,
. ,
, , ,
, . ,
30 , -
,
. 2
, D eum .
,
, .
1663 . - ,
,
. 1665 p.,
, ,
.
XIV . Relations
19.
, -
, ,
. ,
, XVI .
. XVII .
,
, -
. 1650-
, , 1655 p.,
, ,
,
. ,
Regina Poloniae ora pro nobis ( , ),
,
. 1660- ,
XII, ,
.
1668 p.,
- . ,

. ,
. 1669 . ,
, ,
, .
, -
 - 343

, .
pacta conventa .
. 27 1670 .
.
.

, 1679 1688 pp.

. 1697 .
, --
. ,
, 20.

, 1676 . rapprochement,
, ,
XIV II
. 29 1675 .
II,
.
. ,
, , ,
. ,
.
The Tyger 11 1676 . 8
. { Our trusty and wellbeloved
Lawrence Hyde, Esqr, Our Master o f Our Roabes, being to passe into Poland as our
Ambr..."-, , ,
...)
, ,
. , -
, .
,
.
, ,
. ,
, , ,
:
, . ,
, ... ,
21. ,

. , , ,
, ,
, .
344 ^

. : ,
, :

,
,
, ,
, , , ... ,
... , ,
... ;
, ,
, ...
, , , ,
.
, ,
...
, , ... ,
, , , . -
, 15 1676 .22

, :

,
, , ,
,
, , ,
, , , ,
, , ,
, ,
... , ,
,
; , , ,
, , ,
... ... ... , ,
...23

, ,
.
, ,
, . 2
,
, . ,
, , .


.

, , .
.
, .
 - 345

,
. 1711 . , -
- ,
, , rapprochement
, . , ,
, . -
24.
, ,
, 1725 1726 pp.,
, .
, ,
. ,
, , ,
,
. 21 1725 . ( ) ,
:

... The same Minister added that he

167 416 339 790 997 488 884 & 25 652 289
232 439 548 955 612 17 1047, for if 548 569
23 562 195 351 241 & 548 807 294 870 172 32 18
184 52 724 59 should follow 548 704 985 814 548 219
After this compliment, Your Lordship may be sure
241 497 9 25 40 26 407 508 814 862
552 813 hearing that 548 865 911 98 997 488
295 699 782 323 724 and at the Prussian Ministers...
But I managed 54 707 138 7 330 118 195 &
782 179 419 8 349 488 8 488 844
I sent Your Lordship an abstract last Post, but
984 25 548 6 298 15 525 375 for fear they should
914 47 782 326...25
,
:
"... The same minister added that he should be on his guard / and not tamper with the Protestant
Ministers here, /fo r i f / they caught him at that / he and the present President o f Thorn / should follow
/the example o f the last. /After this compliment, Your Lordship may be sure /he has not been very fond
o f coming right now, / hearing that / they have a constant Guard at my door / and at the Prussian
Minister's... But I managed/ an interview between him and my secretary in a third place... / 7 sent Your
Lordship an abstract last Post, but / dared not send the piece itself / for fear they should / open my
letter... .26*

* ,
, , ,
.
, , ,
...
... ,
, , ...
346 SERENISSIMA

,
, .
, ,
.

, .
, -
1686 . .
, ,
. , -
,
,
. .
, .
, ,
. , ,
,
. , .
,
.
, folie de grandeur, ,

. 1710 ., ,
,
27.
.
1632 .
IV, ,
, .
1682 p., , ,
, .
, -
, ,
.
. 1641 .
. 1648 .
-: 1669 . . 1649 .
-, 1670 .
.
, X,
polnischer Hund, . 1657 .
,
. 1660 .
.
 - 347

1670 .,
. ,
,
.
. 1681 . - -

, ,
, .
,
.
. ,
1690 1697 ., ,
.
, ,
28.
XVII .
, . 1674 ,
.
(1657 .),
, ,
. , ,
, .
,
.
, -
,
.
. ,
,
.
,
. , , - --
, .
, XI .
,
250 .
.
XVIII . -
. (1684 1699)
, . .
,
,
. 1686 .
, , , -,
348 SERENISSIMA

, ,
. -
,
. 1697 . -
II (1697 1733)
,
, ,
.
1709 p., ,
,
. 1717 .
, ,
, , , , ,
29. III
(1733 1763), , ,
. , ,
, , ,
, .
.
II 36 38 .
III .

, .
, ,
,
.
, ,
. ,
.
.
. 1758 p., - --
- ,
, ,
. 1763 .
III, .
. ,
,
, , secret du Roi, ,
1733 . 30. 1764 .
, ,
.
-
, . (1764 1795)
.
 - 349

1766 . , 1768 .
1 . . .

. , ,
, .

,
, ,
.
-
1772 . 1775 .
Departamentu Interesw
Cudzoziemskich, . ,
, ,

. 1789 ., ,
, , ,
3 1791 ., .
,
. 1793 1795 .
.
XVIII .
, .
, ,
.
, , ,
,
, . ,
II 1763 1769 ., .
, ,
, , ,
.
, , ,
31. -
, 1772 1790 .,
,
.
, ,
. 1794 . ,
, ,
,
. ,
,
XVIII ., ,
350 SERENISSIMA

, ,
.

. ,
,
.
, -
, , .

. 1569 .
, , ,
.
, 100 000
. ,
. XVIII . .

* * | * *

1795 p.,
, .
, , ,

, , ,
, :

And what if she had seen those glories fade,

Those titles vanish, and that strength decay:
Yet shall some tribute of regret be paid
When her long life hath reached its final day.
Men are we, and must grieve when even the shade
Of that which once was great is passd away32*.

* , , ,
?
,
, .
, ,
.
 12
VALOIS:

(1 5 7 2 -1 5 7 5 pp.)

- -
XVI . 24 1572 ., . , -
- .
.
, ,
. , -
, II , IX,
, , -
, 1.
3 1573 . 1200
,
, --. ,
. 24 ,
()
.
, ,
.
18 1574 ., .
. ,
, , .
, , . 21
1573 .

- -
. , 107
121 , -,

352

. .
. , , ,
.
. IX , Nous tenons les deux
bouts de la courroie ( ).

. . -

, .
pacta conventa . 28 1573 p.,
,
.
.
40 000 -
, .
, ,
. -
III, ,
. 11 1573 .
,
.
.
21 . ,
, .
, ,
. : Jurabis aut non regnabis (
). : Conservare curabo
( , ). : Salvis
iuribus nostris ( ), : Salvis -
bus vestris ( ). .
, . -
. , ,
, , .
.
.
,
. , -
, .
, ,
, .
, , , .
.
. .
. .
 VALOIS 353

. . ,
, .
, .
.
.
. ,
, , .
, , ,
, .
, .
.
.
,
.
,
. ,
, ,
,
.
, . ,
, ,
-, .
.
-
, .
.
.
,
, .
.
, :
,
. ,
.
, ,
. ,
, :
De pleurs en pleurs, de complaints en complaints,
je passe, helas, mes languissantes nuits
Sans malleger dun seul de ces ennuis
Dont loing de vous ma vie est si constrainte.
Belle princesse, ardeur de mon courage,
Mon cher desir, ma peine et mon tourment
23 8-879
354

Que mon destin, las! trop soudainement

Par votre absence a change de visage...
,

. .
, ,
, .
IX , ,
, .
, .


. , , ,
,

, .
IX 1574 . -

. .
, , . 15
.
. 18
. -
, . .
. ,
. ,
, . , ,
, ,
, , .
. .

,
. , ,
, . , ,
,
. ,
*
,
,
,
.
, ,
, ,
, , ,
.
 VALOIS 355

, .
.
, . ,
, , ,
. , . -
. ,
. , 200
, .
. ,
,
(), . ,
, .
, , , ,
,
: Serenissima Maiestas, cur Jugis? (
, ?).
19 , 118
. . (),
,
: Comte, ami, prenant que Dieu donne par succes
sion je ne quitte pas ce qu il m *a acquis par election. Quand j 'aurai fa it ce que
j espreje vous reverrai, car, Dieu M erci,j fai les epaules assez fortes pour soutenir
et Vautre couronne.* .
, .
115 ,
. II.
, , ,

. , --
.
-
. 5 .
,
:
Adieux Pologne, adieux plaines desertes,
Toujours de neige et de glaces covertes...
Barbar peuple, arrogant et volage,
Vanteur, causeur, nayant rien que language,
Qui jour et nuit dans un poisle enferm
Pour tout plaisir se joue avec un verre,
Ronfle a la table et sendort sur la terre,

* , , , ,
, . , , , ,
, , .

23*
356

Puis comme un Mars veut estre renomm.

Ce ne sont pas vos grand lances creuses,
Vos peaux de loups, vos armes deguises
Ou maint plumage et maint aile sestend,
Vos bras charnus, ny vos traints redoubtables,
Lourds Polonais, qui vous font indomptables:
La pauvret seulement vous dfend...*

.
,
. ,
-
,
. ,
,
, .
. ,
. ,
1573 . -
. -
IX , , .
.
.
.
.
.
mignons, , ,
le Roi de R ien, .
, ,
, 2 1589 . - -
.

, 1573 .

* , , ,
...
, ,
, .
,
,
, ,
, .
, , ,
,
, ,
,
, ,
...
 13
BATHORY

(1 5 7 6 -1 5 8 6 pp.)

, -
, .
, ,
, . .

. 1574 .
.
, 1575 p., ,
, ,
.
,
, .
,
, . ,
1575 p., . ,
, , .
,
. II , ,
, ,
1. ,
.
, .
, ,
, , , ,
. ,
, . ,
358 BATHORY

. , ,
, . ,

, ,
, ,
, .
,
2. ,
, .


. .
,
. , ,
.
. 1562 .
, , 1565 1568 pp., . 1571 p.,
, , .
, ,
. , .
, *.
,
, - ,
, , .
.
. .
.
. 1575 . -
. ,
. 35 340 .
. ,
II, , 15
, .
, .
. ,
. ,
, .
23 1576 p.,
, .

* , , ,
, 1610 . 650 ,
. .: S. Baring-Could. Book of
Werewolves. London, 1865.
 359

, .
500 ,
, 1000 -. 8000
, . 1 , ,
, .
.
, .
, .
(1556
1620), ,
. Rerum Poloni-
carum libri duodecim ( ) De bello
moscovitico ( , 1584 .)
.
:
. ,
. ,
.
, . ,
,
.
, : . .
, ,
,
. , ,
, . .
, , ,
. ,
. , .
, . ,
, . ,
, . ,
... , ,
. , .
, , ,
, . ,
, , .
, , ...
1576 p., ,
.... ... , , .
. , , .
. . .
, (non fictus neque pictus).
. , .
. ,
3.

.
1570 p.,
360 BATHORY

,
. 1576 .
. ,
, .
17 1577 . ()
,
, ,
.
, . ,

. 1585 .4
. ,
,

. ,
, ,
. 1578 . , 1581 .


5.
. 1578 .
piechoty wybranieckiej, .
.
, .
. jazd kopijnicz, -
-,
6.
.
, ,
. , ,
. , ,
. 1578 .
, .
,
, .
,
. :
, . ,
, . 1584 .
,
, 7.
.
, .
. ,
 361

1574 . ,
. , ,
, ,
. 1584 . .
,
; ,
, .
.
, ;
, .
, .
.
, , .
.
, :

( ) 1576/77 . 1585/86 .
1. : 70 000 74 000
2. ^ 2 500 2 500
3. V 3 3 000 3 000
4. 9 000
5. : 50 500 65 000
44 000
6. () 28 000 66 000
7. 14 000 20 000
8. () 1 400 4 000
9. 4 000
10. () 53 000 130 000
: 231 400 412 500

, ,
100 000
, .
.
, ,
,
577 679 8.
. ,
, .
,
, . , ,
, 1577 .

362 BATHORY

20 15 .
:

1577 . ( )
Pobr ( )
Szos ( ) 318 000
Poglwne ( )
................ 180 000
....................... 40 000
............................................. 38 000
. 103 000
. . . . 679 000
.
, 20 000 1,3 . ,
, ,
.
,
. 200 000
20 000
-.
33 000
, 150 000 5%9.
, . , ,
. ,
, ,
. ,
, .

IV,
. ,
. ,
, ,
.
. ,

. ,
,
. IV
, , - ,
.
,
,
 363

, ,
, .
,
.

, . ,
,
.
-,
. -
.
, .
, ,

. 10.
1576 1582 .
. 1577 .
(), 1578 .
. 1579 .
. 22 000 ,
100 000 , ,
.
. ,
, .
,
. . 1581 .
, .
2 . ,
. , .
.
, ,
. , .
.
13 , 7 000 50 000 ,
. .
,
.
300 000 . 40 000 .
, , , . 1
.
, , -
, ,
. .
,
364 BATHORY

1439 p., , -
, , . 1581 .
, .
, , .
,
11.
.
, 170 000 .
,
. , ,
.
, , ,
.
:
7089, , 18 ,
. ...
. , 26 ,
, , ,
, ...12

.
- 15
1582 p., .
, .
, ,
. 4
,
. ,
:
, ,
, , ;
, , ,
;
, ,
, ;
, , ,
, ,
; ,
, , ;
, ,
.
, 4
. . ,
, ,3.

.
 365

. ,
. 1583 .
. 1584 .
, , ,
, , .
. 1585 .
,
. . 15 1585 . -
, , ,
-
.
12 1586 ., . , .
.
, ,
. .

. .
,
,
.
 14
VASA
'
( 1 5 8 7 - 1 6 6 8 pp.)

, ,
.
,
, .
,
.
1523 p.,
. ,
,
. ,
, , ,
. 1570- .
, ,
. 1580 p., ,
- , Missio Suetica.
.
,
. .
.
.
Dominium Maris Baltici, ,
. -
- , , , ,
.
,
- .
.
 367

. ,
, ,
, , ,
. . 1585 . ,

, .
, -
, .
, 1562 . .
.
, - ,
, . XIV -, 1568 .
. , ,
. , ,
. , ,
. , 1569 . III,
. ,
-, .
, ,
, ,
.
, 1566 .
. . 1567 .
,
, ; 1578 . -
.
, III
, .
1573 1575 . , 1587 p., ,
. -
III , -
.
: IV (1632 1648) - (1648 1668)1.
1587 .
: -,
, .
: , ,
2.
,
, .
, ,
. .
-,
368 VASA

, II.
, .
. ,
, -
III, 27 .
() ,
.
. .
III .
, , ,
.
, ,
. - -
, , ,
.
. , ,
,
- , .
,
.
,
-]8, .
.
, ,
-.
, ,
. 1588 .
, ,
. , ,
. 1589 . ,
400 000
.
. . ,
,
. 1592 . III ,
, .

. ,
, ,
.
.
- . ,
,
,
 369

. ,
, .

.

,
3. ,
. , ,
. 1598 . , .

17. (. 1600 .)
24- 8-879
370 VASA

.
. . 1599 .
. ,
, 1604 .
. , IX
, XVII .
(. . ).
. ,
, , .
, , . (. 17).
, .
. ,
. , . ,
,
, ,
. , - ,
1648 ., , ,
,

, .
.
, III .
- .
.
. ,
, , . ,
1630- .
, .
1596 . ,
, , 1632 .

. , ,
,
. .
, 1589 .
. 1605 .
1606 1609 .,
, . ,
.
, .
, XVI ., .
.
XVII . ,
 9 371

, .

. , ,
. .
. 1576 . 4
, 1660 . 30 .
,
. III
,
, . 1629 .
.
, 15 1 3

.
, . 60%,
.

. 1661 . 15 25 .
,
, .
. (. . ). 1580 .

, .
,
. 1592 . III
. ,
, 1648 . 450 000 , 4,5% .

, .
,
. ,
.
, -
, . .

.
, .
, .
1595 ., ,
:
, , (),
, - ,
, , , , ,
, ( ), -
24 *
372 V A SA
 1
/
373

. . (. 15501764 .)
374 VA SA

, , ,
, .
, ,
,
15 4.

, -
, , ,
.
, ,
, ,
. ,
, , ,
. ,
,
, . 1594 .
:
[ ]...
, ,
, , ,
... , , , ,
, , , , ,
, ,
, , 9 000 5.

-
, ,
,
.
, ,
, .
,
, , ,
. ,
, ,
. 1616 .
-.
4 000 -.
: ,
, -
- .
-
, , 1648 1655 .
1768 . .
. , (1510
1573), (1510 1572) ,
 375

,
. ,
.
.
. 1606 1609 .
. .
.
,
rege. 1632 1648 .
.
. .
.
, 1605 .
1610 .,
, . 1618 .
, , 1637 .
.
. ,
, , ,
. , ,
, ,
, , .
,
, ,
, .
, ,
( ) , 12 000 .
.
: ; -
, ,
.
, ,
. (1547 1620),
1613 ., - (1560 1621), 1605 .,
(1593 1646), 1618 .,
1632 . , (1599 1665)
6.
, , 1641 .7
. ,
. ,
, ,
. 1589 .
. 1590 .

376 V A SA

, swawolnikow.
,
.
1591 1593 pp. , ,
5 000 ,
. 1595 1596 .
,
. ,
, ,
slobody , .
. .
,
,
. . 1614 .

. 1629 .
( )
80 000
. 1635 . . 1637 1638 pp.,
,
.
. ,
.
, ,
. ,
. ,
8.
,
- .
, 1569 p.,
,
: , -
, , , .
.
, ,
, , -
-
, , ,
, , ,
, ,
. last frontier, ,
,
. , ,
.
 377

.
, ,
, .
XVII .
XVIII .9

$ $ $ $ $

, ,
. , 1599 ., -
III .
1660 .
. .

.

. 1582 .,
.
- ,
.
IX ,
.
1600 . . 1605 .

. .
, ,
, , .
- 1617 1622 .,
26 1621 ., 1625 1626 .,
10. (. 18).
- (1611 1632), ,
11.
, ,
,
, .
,
. 1626 .
. -
- (), (),
(), () ,
, .

. ,
378 VA SA

18. - (16341635 pp.)

 \ 379

28 1627 .
. , 10 1628 p. Vasa,
,
.
. -
,
, ,
, .
1 300 , 24- .
( 1961 p.,
)12.
-. 27 1629 . ()

. , ,
, -
, .
, 26 1629 . -
. ,
, , , 3,5%
.
,
. ( ) 12 1635 .

. IV
, , .
13.
1655 . - X
. ,
,
. potop
.
, ,
, ,
.
. 25
. -
, ,
. -
.
, , ;
. -

.
:
380 V A SA

, ,
, ...
, ,
. , ,
, ,
, .
, , ,
, .
. , ,
, .
... .
, ... ,
, ,
, .
, . ,
, ,
. ,
.
, .
. .
, .
. ,
. ,
, , , ...
19 , .
. , -
, ... ,
, , , ,
. .
,
. ...
, ... ,
, , .
...
-
, [ ]... -
, . ...
, , ,
. ,
, ,
...
...
. , ,
. ...
, ,
... , , ,
, ...
, , ,
...
, ,
. ,
, , .
, ...
...
 381

, . ,
, ... ,
, ... ,
...
. ,
, , ,
... :
, !.. ,
, ?
:
... , ,
, , , 40 000 ,
, .
, ,
.
25 , 1655...
, . , ,
.
, . ... ,
, . ,
.
, ,
... , , , ,
, ... ...14

.
.
. ,
, . 1658 1659 .
. 13
1660 . X. 1660 . .

. . -
.
.
,
,
. , ,
, (-
), .
,
. () ()
. -
(1638 1682)
, , , .
. 1645 .
, 1651 . -
. 1655 1660 .
382 VA SA

, .
1737 .,
15.

. , X,
, -
. ,
. , -
.
,
. ,
, . ,
, .
1558 . 1660 .
, ,
XII 1709 .

, .
, ,
,
. ,
1579 1581 . 1609 1612 1617 1619 .
; 1632 1634 . ;
1654 1667 . . 1700 1721 .
.
,
, XIX .:
. . .
... .
, , ,
, 16.

. ,

- 4
, . , ,
, ,
, 17.
,
. .
, ,
,
1812 . ,
.
 383

.
. ,
,
. 1605 ., *
XVII .,
IV, (1588 1614)
. , ,
. , ,
,
.
II, , ** ,
,
,
. ,
.
-
: , , .
.
. 1606 .
. ,
IX.
III
-. 1609 .
.
. . ,
,
, .
.
,
. ,
27 , ,
.
,
. . ,
, .
, ,
, . ,

* (. 14751535) ,
, IV. .
(. 14741499) , ,
IV, IV, ,
. .
384 VA SA

. .

,
1611 .
, , :
...
, ,
. , ...
... .
, .
, -
, . .
, .
, : ,
;
. , ...
,
, ,
... ,
, , . ,
. , ,
, ...
,
... ,
, .
.
, ,
. , , , ,
, . , --
... . . ,
, ,
, summa veneratione, ,
... 18

, .
, .
1611 . .
, .

22 1612. .
,
.
1614 ., ,
. , 1617
1618 . , .
, 3 1619 .
, , -
;
, .
 9 385

, ,
.
1632 .,
. ,
, ,
. , ,
. , 14 1634 .
, , -
. IV,
, 20 000
.
. 1654 . ,
, .
,
, .
.
, ,
. 1657 1658 .,
, ,
. , 3
1667 ., 1634 .
.
1686 ., 1710 .
.
*
.

.
,
. ,
. ,
.
, ,
. ,
; ,
; ,
19.
1620 1621 . 1498 1672 .
,
, , . 1619 .
III ,
-
. ,
. 1620 . -
25 8-879
386 V A SA

,

. .


II. ,
, . ,
(1588 1646), ,
Wojny okocimskiej , , -
:
... Zabielay si gry Dniestrowe brzegi
Rzekby kto, e na ziemi wiee spady niegi,
Skoro Turcy stanli, skoro swoje w loty
Okiem nieprzemierzone rozbili namioty...
Skoro Osman obachy nashe szace z gry,
Jako lew krwie pragncy wyciga pazury,
Jey grzyw, po bokach maca si ogonem,
Jeeli ubra w polu obaczy przestronem...
Janczaraga we rodku, ustrzymiwszy w puch pawi,
Ogniste swoje puki na czele postawi,
Sam dosiadszy biaego Arabina grzbieta
Jako midzy gwiazdami iskry si kometa,
W barwistym zotogowie pod rawi wiech,
Bunczuk nad nim z miesicem, otomask cech...
W prawo i w lewo Janczar, na widoku stay,
Nieznane oczom naszym dotd specyay,
Straszne sonie, co trby okrom maj kielcw,
Kady sw wie dwiga, kada wiea stzelcw
Po trzydziestu zawiera; tak gdzie tylko chodz
Rozdranione bestye, nieprzyjaci szkodz...
W tyme oboku stali Murzyni cudowni,
Jako si byszczy iskra w opalonej gowni,
Tak i tym z warg napuchych, z czerniejszej nad szmelce
Paszczeki, bielsze ni nieg wyglday kielce.
Tu si w szerokobiaej na wierzchu koszuli
Po polach Mamalucy przestronnych rozsuli,
Jakoby przy abciach postawi kto kruki...
C pisa o armacie? gdy samemi dziay
Obz swj osnowali, za szace, za way,
Z takim grzmotem, e ledwie podobny do wiary,
Sam to przyzna Chodkiewicz wdz i onierz stary,
Ktry jak si marsowym pochl bawi cechem
Nigdy tak wielkich, nigdy z tak ogromnym echem
Sztuk ognistych nie widzia, ktre ziemi z gruntw
Trzsy, rzygajc kule o szedziesit funtw20.
,
, ,
, ,
.
,
, ,
 9 387

, ,
, ...
-, , .
.

,
,
.
,
,
, ,
,
; ,
.
,
,
,
.

, ,
...
?
, ,
, ,
, ,
, ,
, ,
,
.
.
, ,
, . , -
,
. . ,
. ,
, ,
. -
, . ,
, ,
.
,
, . 1525 .
,
()
.
. 1563 .,
, ,
II --
, . 1577 .
25 *
388 V A SA

, ,
. .
, 1614 p., -,
,
. -
(1620 1688), ,
.
,
IV, -. 1648 p.,
, ,
,
. 1656 p., ,

.
. ,
, 19 1657 p.,
, ,
, , -
.
,
-.
,
.

* * * * *

,
-,
, . , , ,
,
, , ,
. -
. ,
. -
, ,
.
.
rapprochement

- 21. , .
.
1647 1648 pp.
(1595 1657)22. (. 19).
 389

19. : - , 1648 1667 .

390 VA SA

,
.
. IV,
1632 ., .
(1634 .)
(1635 .) . .
, 1645 .
.
1638 . .
, 1646 ., ,
,
,
.
,
.
. ,
.
, ,
,
. , .
. ,
, , .
. 1647 ., ,
26 000 , .
, , ,
. ,
. ,
.
,
. (
) ,
, , .
, ,
.
.
1648 . ,
-, ,
.
-
. . 29 30 1651 .
. ,
.
, 1654 .
.
 ' 391

. ,
1655^. X
. 1656 .
, 1657 . , .
.
. 1660 .
, .

.
,
. ,
rege .
, ,
, . 1661 1667 .
, .
13 1666 . , ,
. . -
. 1667 .
. -
. 1668 . --
. , ,
.
,
,
23. ,
. , ,
, .

. ,
. ,
.
.
,

. .
.
,
, . , ,
^ , . , , ,
, , , .
, ,
. , ,
. ,
.
392 V A SA

, ,
, ,
. ,
.

.
, ,
. , ,
,
, .
.
,
.
,
.
.

, .
28 1655 . ,
. 20 000 ,
. , 1648 1656 ..,
56 000 ; ,
100 000 .
,
.
.
. ,

.
. .
, ,
, 1620 . . ,
, ,
,
. ,
,
, . .
,
.
- . 1658 ., ,

. .
, ,
. , ,
 393

, .
. XIX .,
,
, .
, 1667 p.,
. , . ,
, , .
,
.

. , .
, .
, .
, .
1672 . -
-- .
--- .
.
, 1660- .

. ,
,
.
, . 1660 1666 pp.
9 ., .
1/90 1/800 .
, ,
.
13 30 .
: ICR Iohannes Casimirus Rex. ,
,
. :
ICR INITIUM CALAMITATIS REGNI, 24.
 15
MICHA

(16691673 .)

(Winiowieccy), , -
. (. 1563),
, ,
. , .
, , .
, , 1616 . .
, (1612 1651), ,
,
.
"Ogniem mieczem
,
. ,
, , .
, ,
1.

,
, 230 000 ,
. ,
.
, , -
(1640 1673), ,
, .
.
- .
. , 19 1669 .
. -, 27 1670 .,
 395

,
. ,
,
, .
:

7 Deum " ,
...
, , :
, , , , , .
, , , , ,
, , ,
. ,
, . , ,
, ,
...2

-, ,
, -
. -, 1672 . , -
IV . -
. -, 16
. ,
, .
22 000 . -,
liberum veto,
. ,
, ,
, ,
.
,
, :

. , , ...
. ,
!..3

, 2000 nunc,
, 4. -,
, ,
, , 5.
, ,
. , , ,
. , ,
, . 10 1673 p.,
, , .
 16
SOBIESKI

(16741696 pp.)

,
. , . ,
, ,
. .
, ,
.
, , ,
, ,
1.

* * * * *

III (1629 1696) ,

.

, 1646 1648 pp. , ,
. 1652 p., ,
: , .
,
, , .
1648 .

. 1655 . 1656 .
-
X. 1654 . ;
1655 ,
1659 . .
1665 . , 1666 .
 397

, 1668 . ,
. -
.
-
. -
,
, .
1652 ., , ,
,
.
, .
,
. ,
,
:

, , ,
, .
, ,
. , , ,
, ; .
, ,
- .
,
, , ,
, , ,
, .
, , , , , ,
. , -
- , , .
,
,
. ,
2.

, , .
1665 . --
, .

, , : ,
, .
(1641 1716) -
, .
--
.
( ,

398 S O B IE S K I

-).
, ,
.
, .
,
,
, .
grande affaire Grande Affaire --
. 1665 p., ,
-, :
, .
, , -
, . , ,
, .
Listy do M arysieki
. -
,
, , -
:
[ 14. VII. 1665]
Mon coeur, et tout\
[ , !
, ,
. Palatin de Cracovie [ ], ,
, [].
. ,
, . ,
, , . ,
.
incommodite [] , .
. ,
. .
, .
,
. .
, , ,
,
, . ,
complaisance []. ,
, ,
, , , , ,
, , , ,
.
,
accomode [ ]. 3.

,
, .
 399

- , ,
. XVII .
,
, . ,
,
, ,
.
,
(1594 1638), , ,
, .
, .
-, ,
, , .

, ,
,
. 4.
^. , ,
. , ,
, , ,
.
: quam dulce et decorum est pro
patria m ori (, ). 1653 .
; 1654 .
, 1656 .
. ,
, .
.
, .
,
,
, .
,
.
, ,

. , , ,
,
.
,
, .
1676 p., , .
,
, .
400 S O B IE S K I

, , ,
,
. .

.
, .
, -, 12 000
6000 . 36 000
18 000 .
. ,
.
,
.
.
.
.
.
-.
. ,
, .
5.
,
.
.
,
, - . 1674 1675 .
,
. . -
,
, .
, . 1676 .
.

,
. 24 ,
. ,
, .
- ,
.
. 1666 . XIV
, 1672 . ,
,
.
. ,
 4 01

, , ,
, .

;


. , ,
, .
11 1675 .
200 000 ,
, - . -
.
.
. , ,
, .
- ,
. II

. 1677 . 6.
, 1675 . .
, ,
, . ,
, -
.
.
-, .
. -, , .
1677 . - . -

. -,
1672 .
, .
-, .
, .
1679 . XIV
, .
. ,
. ,
.
, , . 1683 .,
, .
,
, ,
. II ,
26 8-879
402 S O B IE S K I

. 1
.
1 200 000 , ,
,
.
3 1 , 7.
1683 . .

, 140 000 .
.
.
. , , ,
. ,
, , ,
.

. 26 000 29 000
25 , 77 , 31 ,
2 , 37 , 10
. 10 000 ,
. 10 000
. 29
.
(-), (-
) (),
() ().
, ,
.
24 .
3 :
, ,
29. VIII. 1683, .
, .
, . - , ,
, ,
. , ,
. .
.
, , .
,
. , , , , ,
, , .
.
. , .
; . ,
: ,
 403

, ; ,
. ,
, , gros, sans
mine [ ] . , ,
, , ,
; , , ,
.
, ,
. -.
, , .
, .
, , 27 . ,
,
Burgbastei. , . ,
, , , ,
. ,
. , ,
, , .
, .
, , ,
. , , , ,
. , , , -
, . , ,
, , .
, ,
, .
, , , .
, ,
, . ,
. Mes baisemains . Le Marquise et soeur. [
]. 8.

74 000 .

.
12 9. , ,
.
, ,
;
, . ,
,

.

. , ,
, .
, -,
:
26*
404 S O B IE S K I

13. IX (1683),
, , !
, , .
, , . ,
, . , , , ,
, . ,
des renegats, .
, ,
, .
. ,
. ; ,
, . ,
. , .
, , , .
, . , ,
, ,
. , .
, , ,
.
, et mille d autres galanteries fort jolies et fort riches, mais fort riches [
, ], ,
. // ' a point de comparaison avec ceux de Chocim [
]. , ,
. , ,
: , , ,
, . .
, - . , , ,
. .
. , , et font la plus belle
retirade du monde [ ]. ,
, , , ,
, .
, , ,
, ,
. , ,
. , , ,
. , ,
. , ,
, . , ,
.
, ,
, . ,
. , , ,
, .
, , .
, : , , ,
, , .
.
, , .
, , ,
, , , ,
, , , -
, , .
 405

, ! : Ach,
unzer brawe Kenik! [ ! ] ,
. (
, ,
) , .
, , . .
, , , , : , ,
! !, ,
. , ,
. , , ,
... , , ,
, , , .
: , ! :
, , , ...
, ,
...
.
, .
, Roi tres Chretien de la bataille gagnee et du salut de la chretiente
[ ... ]. , notre Fan-
fan est brave au dernier point [ ], 10.

, ,
: Venimus, vidimus, Deus vicit (, ,
). . , 7 , , 9
.
, .
,
. , .
, ,
. ,
, , , .
,
, , ,
.

. , ,
. -
, 1684 .
. ,
.
-
. ,
.
-
. 1686 p., ,
, 1667 .
, , - ,
406 SO B IE S K I

, . , ,
!
,
. 1686 .
, .
1699 .
.
,
. XVIII .
.
.
. . ,
, .
.
1670- ,
1680- ,
.
. 1683 . -

. ,
.
.
liberum veto.

.
. 1690-
. ,
.
,
. .
,
1686 1691 p.,
. ,
.
. 1681 . ,
-
. 1683 1684 pp.
,
. ,
,
. ,

.
 407

. ,
. , 1691 .,
, , - .
. ,
1681 1686 .
, . ,
, , XVIII .,
.
, ,
. ,
, , .
,
, , ,
, , .
,
11.
, . -
XIV, , , ,
-. ,
.
, . ,
.
, : , ,
, ?
17 1696 .

* * * * *

,
.
, , (1702 1735), -
,
-.
, ,
, XIV. 1718 .
, .
, , III. , ,
, ,
,
,
. 1719 .
, 31 1720 .
, ,
, 1766 . III.
408 S O B IE S K I

, , 1788 . IX
1807 . - .
.
, , soi-disant,
, -
. 1854 .
--.

, ,
(alias ) --
, .
Dictionary o f National Biography, ,
.
---
(1795 1872) (1799 1880),
,
, - ,
. , ,
, -
, ,
, .
-- ,
.
, :
, .
. ,
(1824 1882), , ,
- . ,
,
1894 .12 ,
1629 .

* * * * *

.
XIX XX . ,
, . ,
, ,
, ,
. .
, , .
,
, ,
 409

.
.
,
.
. .
, 1818 .,
,
.
, :
, 13. ,
. , .
 17
WETTIN

(16971763 pp.)

,
- , -
.
,
.
, 1.

. 1697 .
, -,
. , ,
, ,
-, ,
. ,
.
, , ,
, ,
. ,
, ,

, . ,
1575 1587 . ,
, , ,
. , -
II, , 2.
, -

. ,
 411

.

, ,
. , ,
, .
- ,
, .
,
, , , ,

. -
, , , .
XVIII .,
, , , - -
--///, , ,
, --//, . (. 20).
, .
, .
,
.
. ,
, (1696 1750),
,
3.
,
, ,
. ,
, , 1693 .
, ,
,
.
, . ,
[Maurice] ,
.
, , , ,
1684 . , ,
, ,
. .
, , ,
in flagranti, , ,
,
. , ,
,
100 000 .
 412
W ETT1N

20. (. 1750 .)
 413

, , ,
, , ,
,
, .
, ,
-,
4.
, ,
.
,
1698 . 1699 p.,
. 1704 . -,
, 1706 . .
,
,
.
.
.
, ,
. 1710.
condominium ,
. 1705 .
.
, 30 000 ;
,
, , .
, , ,
.
.
,
. , -
.
(1700-1721),
, ,
- .
, ,
. 1700 .
.
5.
, ,
,
.
, , -
. ,
414 W E T T IN

,
,
. ,
, --

. (. 21). 1700 ., ,
XII, .
1702 . ,
, .
19 1702 ., ,
. 1703 .
,

. 1704 .
,
(1677 1766).

.
, . 1706 . XII
, .

, ,
,
.
,
. XII
1708 .,
. 1708 1709 .,
,
, ,
, .
.
. . 1709 .
. .
.
,
. 1715 .
, ,
, .
, . , ,
,
. ,
, ,
. ,


21. XVIII .
415
416 \V E T T 1 N

.
. ,
1717 .
-
.
-
.
.
1706 1707 ., ,
, ,
, . -
,
, ,
. , .
.
, .
, .
, .
, . (
).
- ,
, , ,
.
.
1716 .
.

. .
,
.
, ,
. , ,
, . ,
, 1 1917 . ,
, ,
6.
,
. , 1717 .,
.
, ,
, , , XVIII .,
.
,
.
 417

, 1915 1939 .
, ,
.
.
, .
,
-.
, ,
,
, , , .
, ,

.
.
.
, ,
.
. II 1710 .
, 1686 .
.
.
, .
. ,
,
.
,
, . ,
,
.

.

. ,
,
. II ,
1721 1732 . 7.
, .
,
. ,
, , ,
,
.

. , ,
27 8-879
418 W E T T IN

,

. ,
pastew k\ .
,
. ,
,
, ,
. XVIII .
. , -
: , , , -
, , , ,
, , , , , , , -
, , , ,
8.

. 1717 ., -
24 000 18 000 6000
.
, 20 000
. , ,
, , ,
, .

, .
,
(1666 1726) , -
(1664 1730) , . ,
, ,
,
.
.
- ,
sowitych, , , .
,
. ,
kwarta, - .
,
. , dwa dragony, cztery kapitany,
, .
.
,
.
9.
 419

, -
.
, -
. 36 000 ,
,
. 1702 . 1705 .
, .
, .

.

1:11, 1:17, 1:2810.
,
, , ,
.

, , , ,
. - .
:
.
.
1733 . II ,
.
, -
, .
. 12 1733 .
.
11. ,
, .
.
.
,
III.
.
1734 . , , ,
. 5 1734 .
,
,
.
1735 .12 , -
,
1736 .

.
27
420 W E T T IN

III .
, ,
- .
. ,
. 1734 .

: Blast Larmen ihr Feinde , , .
,
. Cantata Gratulatoria in ad-
ventum Regis ( ) :
1. Chorsartz Preise de in Glue ke, gesegnetes Sachsen,,
( , ).
2. Rezitativ. Wie konne wir, grossmachtigster August...
( , ,
, ?)
3. A rie. Freilich trotz A ugustus' Name...
(, ,
).
4. Rezitativ. Was hat dich sonst, Sarmatien, bewogen...
( , , ,
?)
5. Arie. Rase nur venvegner Scfnvarm...
(, , !
, , ,
. , ).
6. Rezitativ. Ja, ja ! Gott ist uns nach mit seine...
(-! , .
, ...
, , ,
, ?)
7. Arie. Durch die von Eifer entlammeten Waffen...
( , ,
,
, ).
8. Rezitativ. Lass doch, teurer Landesvater, zu...
( , , ,
...)
9. Chorsatz. St i f ter der Reiche, Beherrscher der Kronen...
( , , ,
. ...
...)13

, .
,
50, 229 2
.
5 1734 . :
Abend-Musik
. , ,
 421

. . ,
. ... ,
. Wage, ,
. , , .
-
, , 14.

, -,
"Schleicht spielende Wellen und murmelt gelinde! Nein
rauschet geschwinde! (, , . ,
!) ,
, , der begluckter Weichselstrom, .
,
, . . 7
BMV 215 47 Weihnachts-
Oratorium'\ ; Preise dein Gliicke
Hosannah, , ci- :

. 2332

. 2331
sanna, san,

III .
- : ,
. ,
.
, .
, .
, ,
(1700 1763), . 1740
1742 . ,
422 W E T T IN

,
.
(1742 1748) (1756 1763) ,
,

.
, ,
, 1762 1763 .
,
. ,
.
III -
. , ,
, , ,

. .
, - .
. . .
, .
,
, .
. , .
. ,
, ,
, .
,
Za krla Sasa
Jedz, pij i popuszczaj pasa!
( - , !)
XVIII . , ,
,
.
,
,
. 1738 .

.
, ,
, ,
, (1748 .) -
(1763 .)
. ,
, ,
 423

.
. 1745 .
III ,
,
. 1745 . 1
. , 1763 p., ,
. --
, ,
.
(1677 1766),
,
. ,
,
- . : 1704 .
1733 .
; .
, . -
, , 1735 .
.
, , philosophes, bons viveurs, .

. Gos wolny wol
no ubezpieczajcy ( , , 1749 p.), -
15.
, .
, ,

. 1740-
. , Ency
clopedic , . 1760 p.,
(1716 1792), , ,
, . -
(1700 1773), , Collegium Nobilium,
, 1740 p.,
. skutecznym rad sposobie (
), III,
. . -
, , , ---
(1695 1758) - (1702 1774),
. ,
, ,
. ,
, , 1747 .
.
424 W E T T IN

,
.
400 000 ,
. ,
:
, .
, , , ,
, .
.
.
...

, . in folio
Pontificalis ordinis liber",
1500 p.... , IX . Decretalia
IX, ...
,
, ,
... 16

.
. 1795 . ,
-,
, .
-
.
17.
III 5 1763 .
.
-. . II
-.
,
, , . ,

. , ,
, , .
 18
AGONIA

(17641795 pp.)

, 1772, 1793 1795 p.,

.

, ,
,
.
, , ;
, .
-
- (1732 1798) 1764 1795 .1 (. 22).

. II,
, ,
. :
, , ,
. , ,
. 1763 . ,
;
, , .
, ,
* .
1717. .
,

.
. liberum veto.
.
426 A G O N IA

22. (1773 1795 .)

11 . 730 380
,
,
12 000 . ,
, ,

.
- ,
, .
, ,
 427

. -
, .
, ,

. .
, ;
,
, ,
. , ,
, ,
.
, , .
, karczm Europy ,
. , - ,
, , , ,
. 1764 .,
, ,
()
,
.
, ,
. , ,
,
. , --
, ,
.
. , ,
,
, 1717 . ,
, .
, 1770-
, ,
,
.

. :
[ ], ,
? .
, ?
... ?2
, , ,
. ,
,
, .
428 A G O N IA

,
, . ,
. ,
, -
. ,
,
, , ,
. , , ,
, ,
.
, . ,
, ,
,
, .
, ,
, XV.
,
, ,
.
,
,
, 3.
.
,
. 1740 .
, .
1762 ., , ,

III, .
. 1656, 1720 1733 .
. 1752 .
,
, 4.
.
.
()
()
, . 1762 .
, .
.
.

, . ,
, ,
 429

. .
, ,
, ().
, , ,
1683 p., .
. ,
. 5.
. , ,
, , , .
, ,
. II,
III,
. ,
. -, -
, .
, : , ,
- !.. Ellepleurait
qucmd elle prenait; et plus elle pleurait, plus elle prenait ( ,
, , . , , -
, ,
, .
- 1755 1758 pp.
, ,
, , .

. ,
6.
.
, , 1762 p.,
III, 1763 p.,
.
. 11 1764 . ,
,
, :
,
.
, .
.
, ,
, :
Si jamais la malice, de concert avec le mensonge, a pu controuver un bruit absolument faux,
, c'est assurement celui, q u on a ose repandre dans le public, comme si
nous n'etions resus d'appuyer d'un Piast qu'afm que, par son secours et connivence,
Nous puissons ensuite Nous faciliter les moyens d envahir quelques provinces du Royaume de Pologne
430 A G O N IA

et du Grand-Duche de Lithuanie, de les dmembrer, et de les approprier ensuile a Nous et a Notre

Empire 7 *

, ,
.
.
. 6 1764 .
, ,
. ,
.
- .
,
. , ,
, ,
,
. 1765 .
- ,
.
,
. - -
,
. ,
.
, 1766 p., .
liberum veto ,

. .
1767 . ,
.

.
, ,
, ,
. ,
, .
, , , .
. ,
. .
, ,

* - , ,
, , , ,
, , ,
, ,
.
 431

. .
,
.
:
Des troupes de S. M. Imperiale, Ma Souveraine, amie et alie de la Republiue, ont arrete I 'eveque de
Cracovie, l eveque de Kiiovie, le palatin de Cracovie et le starost de Dolin, pour avoir manque, par
leur conduite, a la dignite de S. M. Imperiale, en attaquant la purete de ses intentions, salutaires,
desinteressees et amicales pour la Republique 8*

, , ,
,
, .
. Liberum veto .
. ,
. , ,
. 1717 . .
, , .
.
. . ,
, .
. , , .
.
1768 .
. 29 ,
, -
, , -
. ,
. ,
,
.
, .
, - ,
,
.
, .
, ,
, .
: , ,
.
.

* , ,
, ,
, , ,
, .
432 A G O N IA

.
,
10.
.
.
,
. .
, .
. ,
, , ,
. 1769 . , , ,
Genaralnosc, ,
. 1771 . .
, -
. -
18 1772 .11
. ,
, .
1768 . , , , . ,
, ,
,
. ?
?
-? ,
,
, .
, ,
, .
, , ,
, - ,
. 1769 p.,
, ,
ad damnum evitandum, .
1770 . - -, .
, 1771 .
, .
, . ,
,
, ,
. , , 1770 .
- .
. 1771 .
. - 1772 p.,
. , .
 433

. ,
, .
.
, , ,
. . -
-, ,
. , -
.
5%
580 000 ; 12,7% 1 300 000 ;
11,8 % , 2 130 000 . (. . ).
.
- 25 (5
) 1772 .12 :
de la Tres-Sainte Trinite.
Lesprit de faction, les troubles de la guerre intestine dont est agitd depuis tant danndes le
Royaume de Pologne, et lanarchie qui chaque jour acquiert de nouvelles forces... donnent de justes
apprehensions de voir arriver la decomposition totale de lEtat...
Et en meme temps, les Puissances voisines de la Ripublique ayant k se charge des pretentions et
des droits aussi ancients que 16gitimes...*

,
. , ,
. 3000 -
,
.
, .
, 1773 . .

7(18) 1773 p., 30 .
.
.
, , ,
. , , .
, ,
. .
. , -
, .
,

* !
, , ,
, ... ,
...
, , , ,
...

28 8-879
434 A G O N IA

-
.

-
-

-

1 4-

VI V 0 U } 0 U hl d

Ia ^ V V w v V W V \^ A A A /^ A /V ) - -

 435

, -
13. , , ,
. ,
'. ,
, .
,
.
,
, . -
.
, , ,
, . ,
, , .
, , ,
,
. ,
, ,
, . . ,
, ,

. , .
, ? ,
? ,
.
, . ,
,
.
, - II
.
,
, ,
. ,
, ,
,
. .
: , ,
- . ,
, ?. ,
, , ,
, 14.

. 1788 . -
, ,
, . ,
28*
436 A G O N IA

, ,
... ,
., --
, . XIX .
. ,
,
, , -
.
, 15.
,
. ,
, XIV . XV .
, , ,
.
, .
, ,
, - .
, ,
,
.

,
.
, ,
, . ,

,
.
. , ,
(. 1777) .
(1738 1794) (1729 1794),
. , ,
;
. , - (1743 1811), -
(1730 1819), -- (1752 1805),
(1741 1794)
(1741 1794),
.
- .
. , ,
, . 1773 p.,
, .
. .
, ,
 437

. , ,
. , ... .
(1746 1800), , .
, :
: ; , ,
. , , .
, , ,
. . ,
, , -
- .
. 1773 1793 . 1794 1795 .
.
. ,
, ,
. ,
,
.

. ,
. , ,
,
.
,
.
. , .
.
, , , -
, , .
,
; ,
; , ;
, ;
,
.
, , ,
,
, - , ;
; .
. , ,
, , ,
, -.
, .
-
.
438 A G O N IA

. , ,
, ,
. , ,
,
. ,
, . 1773 . ,
, . 1775 .
,
. 1780-
-
. , ,
. 1786 .
, , - III,
, .
-
.
,
. ,
. 1787 p., ,
-
.
, .
- , ,

.
1788 .
. ,
,
,
. , ,
, .
,
, , . ,
, , ,
16. .
, 7 1788 p., :
,
. , ,
, ,
, , , , ,
... ,
...17

demarche,
, . ,
 439

, - ,
. ,
,
.
, .
, 1788 1792 pp., ,
. , ,
,
1717. ,
- , . ,

, 3 ,
, - 1792 p.,
1793 p.,
1794 p., .
, ,

. , , ,
.
,
. .
.
18.
, .

. .
, -,
,
.
Monitor (1765 1785)
,
Encyclopedic. 1782 . Pamitnik Historyczno-Polityczno-
Ekonomiczny .
.
(1720 1784), Monitor , ,
. , ,
. (1735 1801), , ,
- , ,
. ,
II , 1774 . Hymnem do mioci ojczyzny
( ), M yszeis (
), Monachomachia ( ), "Satyram i Bajkami przy-
powieciami. (1750 1812), -
,
440 A G O N IA

3 . Kunica,
, ,
. (1755 1826), ,
, ,
. , ,
,
:

Wielki narodzie! Dokde w tej nieczuloi trwa bdziesz? Czyii tak gin mylisz, aby si nic wicej
po tobie nie zostao, tylko niesawa? Nie masz przykadu, eby osiadych na najobfitszej ziemi, udarw-
anych przez natur szczeglnymi przymioty kilkanacie milionw bez sposobu ratunku, owszem, bez
mylenia o sobie z oziboci niewoli czekao... 19*

Przestrogi dla P olski ( , 1790 p.)

Rd ludzki ( , 1819 1820 pp.)
, . -
(1758 1841), ,
. Powrt p o sa (
), 1791 .,
, . ,
:
sami bylimy nieszcz naszych win!
Gnijc w zbykach, lenistwie i biesiad zwyczaju,
Mylelimy o sobie, a nigdy o kraju...20**

, "Fragmencie Biblie targowickiej (1792 p.),

, Obronie wojska moskiewskiego
(1793 .), .
, .
, .
, ,
.
Collegium Nobilium .
, Liberte, Egalite, Fraternite ,
, . ,
.
, -
,
,

* ! ? , ,
, ? , ,
, ,
, ...
,
, , ,
, ...
 441

. ,
haute cuisine, .
, ,
, .
,
. , 1788
1794 pp., ,
.
3 ,
. -
, -, .
,
, ,
, , , .

, .
, .
, XIX ., , -
. ,
. ,
,
. ,
? , , , , -
,
II .
(1746 1817)
.
,
,
. ,
, ,
. , 1769 1775 pp.,
, , Corps du Genie,
. , 18 000 ,
,
.

-, ,
.
, ,
. 1789 p., 43- ,
,
, .
,
442 A G O N IA

, , ,
21.
, , ,
, 1788 p.,
. ,

, ,
. -
(1736 1809)
,
. ,
,
, . 1789 .
141 , , ,
. 1790 .
, .
, 3 1791 p., coup d'etat,
. ,
, , .
:
Uznajc, i los nas wszystkich od ugruntowania i wydoskonalenia Konstytucji Narodowej jedynie
zawis, dugim dowiadczeniem poznawczy zadawnione Rzdu naszego wady... wolni od habicych
obcej przemocy nakazw, cenic droej nad ycie... niepodlego zewntrzn i wolno wewntrzn
Narodu, ktrego los w rce nasze jest powirzonym... niniejsz Konstytucyj uchwalmy... 22*

.
. :
Vivat Rex! Vivat Konstytucja! .
liberum veto, , ,
.
, .
. Stra
Praw Narodowych, , ,
.
, .
.
100 000 . ,

.
.

* ,
, ...
, ...
, ... ...
 443

3 ,
.
, ,
, ,
, . XIX .,
. , ,
--
, - .
, , .
23. 1918 .,
, 3 .
,
.
.
.
: -, ,
. . , .
- ,
, 27 1792 . ,
.
,
. , 14 ,
, .
, .
- 1792 ., ,
, .
.
, -
- -. 18
, .
, .
. ,
, 18
. 24 , ,

. , -
. ,
100 000 40 000 ,
. . -
- .
. , 24.

. ,
, - II ,
444 A G O N IA

. 1790 .
,
.
- 18 000
. ,
, .
. (-
) , 1790 . ,
- -
. ,
- .
. 1791 ., (-
), , XVIII
X, - -
,
. 1792 .,
, .
.
, . ,
, ,
. -
. , 7 1792 .,
, -
.
. , ,
,
. 1792 . ,
. , 23 1793 .,
,
. 250 000 2 ,
. ,
, , 25.
1773 ., ,
. 1793 .
,
. . ,
, .
. .
. . ,
, . ,
.
11 (22) 1793 ., 25 1793 .26
.
, .
 445

. 1793 1794 pp.

.
. . .
. , -
XVI, . .
.
, , , -
. , ,
. , .

Krakowiacy grale ( ).
, , , im srosze ciernie, gogi, tym
milcz jest zwycistwo ( , ),
27. .
12
,
. .
, 1794 . , ,
.
, .
, ,
. , 1791 p., .

, , ,
. . 24 1794 p.,

. , ,
, ,

, :
Ja, Tadeusz Kociuszko, przysigam w obliczu Boga caemu Narodowi Polskiemu, i powierzonej mi
wadzy na niczyj prywatny ucisk nie uyj, lecz jedynie jej dla obrony caoci granic, odzyskania
samowadnoci Narodu i ugruntowania powszechnej wolnoci uywa bd. Tak mi Panie Boe
dopom i niewinna mka Syna Jego 28*

.
. :
, , . 18 28 ,
, .

* , , ,
,
, . ,
, .
446 A G O N IA

, .
-
. - ,
. . -

. , ,
, ,
, ,
,
. 7
, ,
29.
, .
, -
, . 17 ,
, .
.
.
(1760 1819)
, .
. 30.
. .
, , -
(1750 1794),
,
, 9
. . ,
, -
, , ,
.
(1736 1794), ,
. .
(1761 1794)
, .
, , :
, .
.
.
,
28 4 . ,
naczelnik,
. wojny mier
ycie przeciwko tyranii Moskali .
, .
 447

,
. , .

- III.
. 8
15 12
-
. 9 , 1794 .
, .
. -
. ,
, .
, ,
. 10

. , .
, ,
, , . ,
,
, .
. 26
. 4 ,
,
. .
. . .
31.
.
, :
. : .
, , , , ,
: FINIS PO LONIAE, .
.
.
, ,
. , ,
.
,
. 1795 . , , , ,
,
.
.
, ,
. (. . ). 25 1795 .
- .
448 A G O N IA

, - , 15 (26)
1797 p., .
:
La necessite d abolir tout ce qui peut rappeler le souvenir de I existence du Royame de
Pologne, lorsque Vaneantissement de ce corps politique est effectue... les hautes Parties contractants
sont convenue et s 'engagent de ne jamais faire inserer dans leur intitule... la denomination ou desig
nation cumulative du Royaume de Pologne, qui demeurera des a present et pour toujours sup-
primee... 32*

* * * * *

-
.
. , , ,
, , ,
, .
,
, 1794 . .
, ,
, : ,
. ,
. 25 1792 . , ci-devant, , ,
. ,
.
,
. , , ,
. , ,
, .
, -
1794 p., , -
17 .
, , .
,
. , ,
. , ,
, .
, , , , ,
.
, ,
.

* ,
, ...
...
, ...
 449

.
.
, ,
. . 7 1795 . 120

.
, , ,
, !
. 8
-, ,
, ,
.
, ,
, XVI
. , , , ,
.
. 22 1795 . , ,
. , ,
vin de conge, , ,
. 2 ,
, .
charges d'affaires, , .
:
, .
1796 . . ,
,
. 15 1797 p.,
-. -
, .
121 .
, .
, ,
. 12 1794 .
:
// is with regret I inform your Lordship that the day o f the forcing the lines o f Prag was attended by
the most horrid and unnecessary barbarities Houses burnt, women massacred, infants at the breast
pierced with the pikes o f cosaques and universal plunder, and we now know the same fate was prepared
for Warsaw... 33*

* ,
: , ,
, , , ...

29 8-879
450 A G O N IA

, ,
.
. ,
. -,
.

. 1794 . ,
- , ,
,
,
, . .
, , - , ,
. ,
, ,
34. , ,
. ,
, . 13
1795 . ,
, :
Dear Gardiner, role, et le votre auprgs de moi paroissent finir trgs prochainement, et
comme je n 'espgre plus de vous voir, il m importe au moins de vous dire Adieu, et cela du fond de mon
coeur. Vous garderez votre place jusqu 'a mort, et j 'espgre bien qu 'on nous rejoindra au moins la
o_u des ames honnetes et des coeurs bons devraient je crois se trouver ensemble a jamais... Toujours
il restera vrai que j 'aime et j honore votre roi et votre Nation, et vous le leur direz. Toujours, il restera
vrai que je desire que vous conserviez souvenir et affection pour votre Ami,

Stanislas Auguste Roi*5*

,
.

1789 . ,
2000 .
11 1797 . 1798 .

. ,
.
, .

* , , ,
-,
, . ,
, , , ...
, , .
, , .
-, .
 II
1795 .



(1795-1945 .)
 1
NARD

( 1 7 7 2 - 1 9 4 5 .)

. , ,

,
, , ,
, .
,
, ,

. ,
,
,
, ,
.
,
,


. *
, , ,
, .
-
.
, , ,
1.
, ,
,
456 NARD

,
. ,
,
.
. ,
,

, --
. , , ,
,
,
.
,
,
-, .
* ,
-.
, ,
, ,
. ,
,
.
,
, .
,
,
,
, .
,
. ,
,
,
, -
.
, ,
. ,
,
. ,

, ,
. ,
,
*, ,
. , , ,
 (1772 1945.) 457

, ,
. ,
,
, .
, ,
. ,
, .
.
, ,
. ,
, . ,
, ,
. , ,
, ,
. .
.

* * * * *

150 , - 25
1795 . 17 1945 .,
, . ,
,
, , ,
. ,
- ,
. -
.
(1807 1815 .) .
() (1815 1849 .)
(1772 1918 .)
.
, 1868 1875 .
, Kongreswka Krlestwo Kongresowe (1815 1874 .)
(1815 1846 .)
, .
1916 . .

, , .
(1918 1939 .)
. ,
1939 . ,
,
.
458 NARD

, 1945 .
. ( 1945 .,
1952 .),
, . ,
. 1990 .
. (. . ).

. . - - (17721945 .)
 (1772 1945pp.) 459

- ,
,
,
. , ,
, .
, , , ,
.

XIX . ,
1828 1831 pp., . .
, "Tim es, 1861 1862 pp.,
, , 1880 1890- 2.
, ,
. ,
, , :

. , ,
, , .
, ... ,
...
, ,
...
, , .
, , ,
, ,
... ,
, , ...
, Brodsinn, , ,
... , ...
... : ,
... , ... --
, ... ,
... , ,
... , ,
, ...
... :
, , ... ,
, : ..., . .
, :
. ...
, ,
, , , ,
. ,
3.

(1791 1835) :
Chwaa Tobie, Chryste Panie! , !
Lud, ktry chodzi Twym ladem, ,
Co Twoim cierpia przykadem, ,
Z Tob zmartwychwstanie4. !
460 NARD

. , ,
, , .
-
, ,
, , .
.
.
. .
,
, .
.

, , , ,
.
, ,
. ,
.
XIX XX . ,
, - ,
. , ,
. , ,

. ,
, ,
, .

. , ,
, ,

.
-, 5.
,
, . ,
, , , , ,
, ,
, . ,
,
,
.
, ,
. nationality
,
. , ,
 (1772 1945pp.) 461

,
.
,
,
, .
,
, .
, ,
, .
, , , ,
, , ,
.
,
, .

, . (
,
, . ,

,
, , , , , . . ,
,
,
).
, ,
, . 1795 p., ,

. ,
- , .
,
. , ,
; ,
, ,
. , - XVII .,
canonicus cracoviens, natione Polonus, gente
Ruthenus, originy Judaeus ,
, . , -
, .
, - .

.
,
, , ,
462 NARD

, ,
.
. ,
, .
, ,
, ;
,
, . 1874 ., ,
, .
. ,
, .
, ,
.
, , : Litwo! Ojczyzno moja! ty jeste
ja k zdrow ie (O , ! !)6. -
. ,
,
,
.
. ,
, ,
. ,
,
,
. , ,
,
,
, ,
, .
, ,
, ,
, ,
, ,
,
, , . , -
,
, , ,
. .
,
.
, , ,

,
, , ,
 (1772 1945.) 463

, , , , , -
, , , , -,
, , -, ,
, , ,
, .
, :
.
,
. ,
, .
1864 .,

. 1918 .
,
, ,
,
.
1945 .7

* * * * *

, ,
,
, : .
,

. ,

. ,
, ,
, , .
, , , ,
.

,
. 1814 1815 .,
1919 1920 ., 1945 .
.
, 1803 .
- 1943 .,
,
. 150
, , , .
8.
464 NARD

, ,
. , -,
, , -
. , - ,
9. , - -
, 10. .

. ,
,
.
.

.
,
, .
.
, ,
,
. ,
, .

* * * * *

,
.
, -
- . , , XVII .,
XVIII . --

. ,
,
, . ,
1717 ., , ,
-
. . ,
,
, ,
,
. .
,
.
.
.

 (1772 1945pp.) 465

.
, . ,
,
. , ,
. Liberte, Egalite, Fraternite
, .
( ),
1797 . , 1802 1803 pp. --
(), -. ,
,
, ,
. ,
, :
Jeszcze Polska ne zgina ,
Pki my yjemy. ,
Co nam obca przemoc wzia, ,
Szabl odbierzemy. .
Marsz, marsz, Dbrowski! , , ,
Z ziemi woskiej do Polski! !
Za twoim przewodem
Zczym si z narodem11*. .
.
,
1808 p., 1812 .
1813 . , ,
, , .
.
.
. , ,
. ,
, , , ,
. (. . 12 II ).
,
.
, ancien regime, ,
, ,
ancien regime .
. ,
.

* 1926 . .
, 1797 . ,
: Jeszcze Polska ne umara, ,
, , . umaraa
zgina, , .

30 8-879
466 NARD

,
. , ,
,
, , .
,
.
.

. ,
. ,
. .
,
. ,
,
.
.
,
,
, ,
. , ,
.
, ,
, , .
,
. , XIX .
, ,
,
, ,
. , ,
, , .
-
, 1800 1921 .
,
.
, . 1833 . - -
, , , :
* 12.

: , , .

.
.
,
. -
 (1772 1945.) 467

, ,
. , 1768 .
, , ,
:
Stawam na placu z Boga ordynansu, ,
Rang porzucam dla nieba wakansu. ,
Dla wolnoci gin, wiary swej nie min, , ,
Ten jest mj azard. .
Krzy mi est tarcz, a zbawienie upem. , ,
W marshu zostaj; cho upadn trupem,
Nie zwaam, bo w boju dla duszy pokoju ,
Szukam w ojczynie. .

Bo ne nowina, Maryi puklerzem ,

Zastawia Polsk, wojowa z rycerzem, , ,
Przybywa w osobie, sukurs dawa Tobie, ,
Mia Ojczyzno!13 !
,
, .
:
Boe, co Polsk przez tak lichne wieki ,
Otacza blaskiem potgi i chway,
Co j osania tarcz swej opieki
Od nieszcz, ktre pognbi j miay, , .
PrzedTwe otarze zanosim baganie: :
Ojczyzn woln racz nam wrci Panie!14* , !
,
. -
(1741 1825) .
.

. ,

. ,
. , -

, .
,
, , ,
.

* 1816 . (1771 1820)

, . 19181939 . 1945 .
, : Ojczyzn wolna pobogosaw,
Panie!", .

30 *
468 NARD

, .
,
15. (. . 7 II ).
,
.
. , ,
; ,
,
: .
, ,
,
, .
, 1773 .
. ,
, .
,
. 1697 .,
,
- .
1795 ., ,
,
. ,
. ,
, .
, .
. ,
,
, , ,
.

, . ,
, . ,
.
, , ,
, ,
, .
.
, - ^ .

.
.
(1798 1855), (1809 1849)
(1812 1859) ,
 (1772 1945pp.) 469

.
, , .

. ,
, ,
, . ,
.
, ,
(1834 .) ,
. , ,
, XIX .
,
, .
,
17.

. - , ,
, 1807 .
. "piewy historyczne,
1816 . , ,
. ,
. Dwaj panowie Sieciechowie (1815 .)
; Lejbe
Siora ( 1821 .) - -
; Jan z Tczyna (1825 p.)
-. - (1812 1887)
.
,
.
, ;
, .
,
( Stara ba ,
, 1876 .) XVIII . ( Saskie ostatki", ,
1890 p.).
1883 .
. ,
(1846 1910)
, Trylogia (1883 1888 pp.)
.
1650-
, Krzyacy" (, 1900 p.),
Quo Vadis? (1896 p.),
.
470 NARD

(1869 1907)
,
. " Warszawianka (1898 p.), Lelew el" (1899 p.), "Legion"
(1990 p.), "Kazimierz W ielki (1900 p.), Wyzwolenie (1903 p.), "Bolesaw
m iay (1903 p.), "Zygmunt A ugust (1907 p.), W esele (1901 p.),
, Noc listopadowa (1903 p.),
1830 p., ,
, -
. (1838 1893)
.
, , , -
, "Poczet krlw polskich" ( ,
1890 1892) .
(1819 1872),
, .
,
. , ,
- .
, , ,
. ,
, , -
, , , .

18.
, ,
. -
(1817 1893) .
Peoples aryas et tourans ( - ,
1864 .) ,
,
.
II 1861 .
,
, .
,
, , ,
,
, , .
,
, , .
-
,
, .
; ,
 (1772 1945pp.) 471

. ,
.
, .
, ,
, ,
19.
. , , ,


, . ,
, ,
,
.
.
, .
, ,
, . ,
, , ,
,
. , ,
, ,
. ,
, , , ,

.
, .

, .
, ,
, , , .
-
;
, . , 1873 .

Nikolaus Koppernik,
Mikoaja Kopernika.
, ,
, ,
, . ,
,
. ,
, ,
.

472 NARD

. ,
,
, , ,
. ,
, . ,
, , ,
, , .
,

. , ,
,

, , 20.

(1810 1849). ,
,
. -
, ,

. ,
, .
, . ,
,
. ,
, , , ...
. , ,
, , .
, ,
. ,
,
, , ,
, : . ?
- (/?. 30, 4; . 41, 1; .
50, 3), ...
; , ,
*
.
- {. 10, 12), , ,
1831 . - , , ,
, ;
, , ,
.
- (. 40, 1), Le M ilitaire (
) , ,
 (1772 1945.) 473

,
, ,
, .
. ,
.
, , ,
,
. -
,
21.
,
.
,
, .
,
, . XIX .
,

.
,
22. .
,
, , ,
. , , , ,
, ,
.
.
,

, . \Jrvolk,
,
, . ,
,
,
, ,
, , 23.
, ,
.
, ,
. ,
.
,
,
. ,
474 NARD

,
, .

* * * * *

. ,
,
.
,
.
. ,

.
, -
, ,
, , .
XIX .
, ,
. ,
.
, . ,
, ,
, .
, . ,
, ,
, .

, .
,
. , ,
.
,
, --
.
. , XVIII . ,
: , *.

* (Lojalizm), (Powstanie) (Ugoda)

, .
,
, , .
, XIX . ,
, .
| . , ,
ugodzie sie .
 (1772 1945.) 475

,
.
, . ,

.
.
-
. ,
. , ,
. .
24. ,
,
. , (1782 1858),
,
,
.
(1789 1859), , -
(1800 1858), ,
,
.
, .
- (1851 1937), ,
(1846 1909),
. ,
, -,
.
, ,
, .
.
.
(1791 1866) 3 1791 .
,
. "Pamitki Soplicy (1839
1841 .)
, ,
, ,
. ,
,
,
. , -, , ,
,
, .
Miszaniny obycza
jow e ( , 1841 1843 .), ,
476 NARD

. ,
.
(1805 1866)
. ,
,
.
,
1820- , ,
.
.
,
.
-
-
- . ,

, .
, , ,

.
La Civilisation et la R ussie ( , 1840 .) Le Panslavisme
(1848 p.) .
, ,
1847 . , .
.
(1857 .)
, ,
.
,
.
, , .
,
, .
XIX . ,
,
,
.
, .
,
.
, (1820 1883),

,
, .
 (1772 1945.) 477

.
, .
. , ,
,
, .
,

.
,
, . ,
,
-.

. ,
, ,
.
- ,
,
,
.
.
,
. ,
XIX ., ,
.
, ,
- . 1820-

, ( ),
.
1794 .
.
,
,
.
, , ,
. ,
. ,
,
. ,
, ,
.
478 NARD

, 1830 p.,
(), 1832 1846 pp.
, ,
1863 p., ,
1905 1907 pp.,

. , , ,
, . ,
,
, L esJustes" () ,
,
.
,
.
,
, --
. .
, , 1847 .
,
Vive la Pologne! , ,
.
,
, .
, .
II reveries (),
Polonismus , :
.
.
. , ,
.
1848 p.; 1848 1849 pp.
1859 1860 pp.; 1871 . ,
1855 p.,
, ,
, - (1836 1871),
, .
. (1794 1850),
, ;
(1813 1965), , ;
(1819 1879), ,
.
(1814
1878). .
 (1772 1945.) 479

,
. Centralizacji,
, 1846 .,

. , ,
, . 1848 1849 .
, , . 1850-
. ,
, . 1863 .
,
. ,
. , ,
. , ,

, 25.
, , ,
. ,
, , .
,
. ,
.
, , ,
. , , , .
, ,
,
- .
, ,
, ,
, :
Ogromne wojska, bitne generay,
Policje tajne, widne i dwupciowe.
Przeciwko komu tak si pojednay?
Przeciwko kilku mylom... co nie nowe26*.

,
. 1944 .
, 1733, 1768, 1794, 1830, 1846, 1848,
1863, 1905 1920 . , , ,
: kilka myli... co nie now e.

* , ,
, .
1 ?
... .
480 NARD

.
, ,
,
. XIX ., ,
,
, , ,
.
- .
, .
,
,
. ,
.
Konrad Wallenrod (1828 .) D ziady (1832 .) ;
Nie-boska komedia ( , 1835 .)
Irydion (1836 .)
; Kordian (1834 .), -
helli (1838 .), Beniowski (1841 .)
Krl-D uch (-, 1847 .) ,
. , ,
- , ,
:
Polsko! Polsko! wita! Bogobojna! O , , , ,
Jeeli kiedy jasna i spokojna ,
Obrcisz twoje rozwidnione oczy
Na groby nasze, gdzie nas robak tochy; , ,
Gdzie urny prochw pod wierzby wiosenne
Skryy si duma jak abdzie senne; , .
Polsko ty moja! gdy ju nieprzytomni O ! ,
Bdziemy wspomnij ty nas! ! wspomnij! , !
Wszak mymy z twego zrobili nazwiska 3
Pacierz, co pacze, i piorun, co byska. , , .
A docy, e si zastanowisz chwil, , ,
Jaka tam cisza na naszej mogile, .
Jak si wydaje przez Boga przeklta; , , :
A nie zapomnisz ty nas, ! wita!27 .

, , (1804 1834),

.
, , ,
(1823 .) .
.
, ,
. , -,
 (1772 1945pp.) 4 81

. . 1825 .
duchu rdach poezji w Polszcz (
) ,
;
. 1827 1829 pp. Kuriera Pol
skiego ,
* . 1828 . Gos obywatela z
zabranego kraju z okazji sdu sejmovego , ,
-
. .
, ,
.

. ,
literaturze polskiej w wieku dziewitnastym
, ,
.
, .
. . ,
. , .
,
* , , ,
28.
, , College
de France Cours de la litterature slave (
).

. ,
,
. (. . , . 1).
.
, , -
- (1776 1853), ,
,
. ,
,
.
,
. ,
,
, .
Prodrome du M essianisme ( ,
1831 p.), Metapolitique messianique ( , 1839 .)
Messianisme reforme absolut du savoir humain (,
31- 8-879
482 NARD

, 1847 p.). (1797 1858),

,
. ,
, -
, . ,
,
.
"Die Philosophic in ihrem Verhaltnisse zum Leben gcmzer Volker und
einzelner Menschen (
, 1822 .) ,
. , -
, , -
.
,

. (1799 1878)
, 1840- ,
, .
, ,

.
(1814 1894).
,
- .
,
.
Prolegomena zur Historiosophie (1838 p.) Gott und Palingenesie
( , 1842 p.) ,
, ,
.
1840- , ,
, , , .
, -,
, 29.
,
,
,
Ojcze nazs , 1900 .
, ,
. ,

. ,
,
, -
 (1772 1945.) 483

, ,
30.
,
.
, ,
,

.
.
,
, :

,
.
, ,
...
.
...
,
. .
.
,
...
, , , .
... .
, , ...
, , .
:
, , ...
, ?..
, ,
, , .
, , , , ...
, .
, , . , , ,
!
, , ,
, .
[ , ]
, ...
, , ... , ! 31

,
, . ,
,
.
, ,
. , ,
, :
*
484 NARD

A babka mi to graa
na starym fortepianie
w pokoju, gdzie fotografia , ,
dwch braci rozstrzelanych32. .
,
.
, , :
, , , , ,
, ... ,
. , ...
, ...
: , , , ,
, . -
, , - ...
, ... -
, , , ,
... , ,
, ...
, ... ,
... ...
... ...
, , 33.

, ,
.

. ,
, .
, ,
, , .
,
- ,
,
: , .

,
. ,
,
, . , ,
, , , .
- ,
(1769 1827)
. -
- (1778 1846), (1803
1877), (1864 1939).
 (1772 1945.) 485

(1775 1833),
,
- .
1863 .
.
,
,
(1848 1904), (1849 1938),
(1825 1906), (1836 1912), (1829
1906), (1847 1912).
,
, , ,
. XIX .
Przegld Tygodniowy ,
1866 1905 . .
,
,
, . -
(1841 1877)
. ,
,
, . ,
, ,
:
Ni eolskich tobie tonw, ,
Nie byskawic, nie szwadronw ,
I nie orlich tobie lotw ,
I nie szabel, i nie grotw, , ,
Ale pracy tobie trzeba! ,
Duszy chleba, myli chleba! , !

Ce szabl wyrbaa? ?
Kilka szczerbw w dziejw pleni! !
Ce lutni wypakaa? ?
Million tonw co wiat przeni! !

Oj! nie szabl i nie tonem ,

Tobie walczy, hufcu mody! , , ,
Ale z czoem pochylonem
Nad mdroci lcze kart, ,
Sercem przeczu prd waciwy
I z prastarej ojcw niwy
To ukocha, czym y warto! , !

A wic, moja braci moda! , , ,

Nie do szabli, nie do pieni: :
Czasu szkoda, trudu szkoda! ,
486 NARD

Szabla prynie, pie si przeni! , !

Ty na inne licz zdobycze, ,
Na zdobycze, ktre trwaj, ,
Ktre chleb rodzinie daj, ,
Cho niegone, niezwodnicze. , .

Hej! do cyrkla, hej! do kielni, ,

I do wagi, i do puga! !
A cho praca cika, duga, ,
Ale wyjdziem my z niej dzielni34. .
,
, :
, , .
,
XIX ., .
, .

,
, .

.
, , .
, ,

. ,
. ,
, . , ,
,
,
-. 1808 .
,
, 1815 .
, .
-.

.
. ,
, II.
,

.
Szkol Gwn.
.
.
 (1772 1945pp.) 487

.

, , ,
, ,
. ,
, , -
.
, .
, , .
, ,
.
,
, .
1846 p., jacquerie,
,
:
.
,
. .
, .
, . ,
, , ,
. ...35

.

II.
, . (. . 16II).
,
,
. , -
- ,
- ,
.

.

.
, Ateneum
.

(1880 .) ,
1872 p., .
, , ,
, ,
488 NARD

,
36.
.

. , ,
,
,
,
.
, .
(1847 1912), ,
.
1863 1864 pp. 1905 1906 pp.
. ,
.
,
. Wie m iasto ( , 1875 .) Anielka
(1880 .)
, *
. ,
. Lalka (1890 p.),
, , , - -
, , . Faraon
(1897 .) ,
. D zieci (, 1908 .)
.

, .
, .
, , .
,
, ,
; , -
. ,
. , ,
.
. !.. !..
,
, . , ...
, .
.
, , .
, !..
 (1772 1945pp.) 489

, ,
, , , ,
, , . ...
? ... ,
, , , 37.

, D zieci, .
, ,
.
,
.
. , ,
, , -,
, , -, ,
, ,
, 1905 . .
-
. ,
, , :
, ,
. .
. ,
...
, ,
. , , , ,
, .
38.

,
.
, History o f Civi
lization in England ( *, 1861 .)
. ,
;
,
, ,
.
. ,
, .
, , ,
, .
,
.
. , ,
,
. - ,
490 NARD
.......................- ................ ................ d

.
,
:

... , XIX .,
...
? ?..
, , -
,
... , ,
.
, , ,
, 39.

- , ,
. ,
,
, -. (.
. 1 1 ).
.

. ,
XVIII .,
, (1756 1830),
, (1794 1865),
;
, - (1819
1869), (1839 1916). 1863 .
, . -
(1850 1917), ,
,
. , , ,
, , ,

.
. , -,
40.
, - (1897 .),
.
.
,
. ,
,
. .
, 1907 1912 .
 (1772 1945pp.) 491

.

. 1911 .

. ,
. ,
Myli nowoczesnego Polaka" (1902 p.) i Niemcy, Rosja i kwestia
polska" (, , 1908 p.),

.
. 1917 .
, 1919 .
. , , , -
.
.
41.
, ,
.
,
,
. , ,
1848 1850 pp.,
1887 . (1824
1915),
. ,
, 1893 .
,
Z e t ( )
.
: -
(Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne, CN-D, 1897 p.),
(Zwizek Ludowo-Narodowy, ZL-N, 1919 p.) (Stronnictwo
Narodowe, SN, 1928 p.).
Endecja, -.

,
;
.
- ,
,
. ,
, ,
, ,
, -. ,
492 NARD

- -
(1854 1908) (1858 1916),
Egoism narodowy wobec etyki ( , 1902 p.).
(1867 1935) ,
.
. ,
. ,
,
.
, III, ,
,
, .

. Robotnik,
,
.
. 1900 .
-, .
1904 1905 pp. ,
- . 1905 1907 pp. ,
, , .

,
, . ,
1887 . ,
, .
, ,
,
.
- , - , .
1908 . 1921 .
. ,
. -
:
, ,
, , ( ) , .
... ... ... ... ,
... . ... ,
, 42.

, --
, ,
, . ,
, 1908 .
 (1772 1945.) 493

. ,
,
, ,
, .
.
, .
, .
.
1914 1917 . .
,
.
1917 . 1918 .
. ,
. (. . 1 8 II ).
, -
,
. -, , .
.

, , ,
. -, .
,
. , 1926 .
. -, -.
, : ,
, , , , .
.
. 1918
1921 . ,
. , ,
, . ,
,
.
, 43.

.

, .

, ,
. ,

;
, ,
494 NARD

.

.
,
. ,
-

. , ,

.

, , ,
, .
, ,
,
.
, .
,
, , ,
. -
.
, ,

. XIX .
,
, . ,
(Stronnictwa Ludowego) ,
: ,
, .
( )
, , ,
.
, ,
,
. .
,
, ,
. ,
.
, ,
, .
(1752 1826), ,
1815 . ,
. , ,
 (1772 1945.) 495

, , ,
, . ,
. ,

. , ,
,
. , -
, ,
1804 1806 . ;
1803 . ,
1831 . .

,
44. ,
, , , ,
, .

, ,
, .
,
.
, , ,
. (. . 7 II ).
, , , ,
,
. 1734 .,
- .
, ,
,
, .

, .

1905 .
. , - 1819 .

(1786 1868), . -
, XIX XX .
45.
, , ,
.
, .
, ,
, , ,
496 NARD

, ,
.

. ,
.

, ,
. -
( , 1845 1929).
, ,
, , -
. ,
, ,
, .
.
, - ,
, ,
,
. , ,
, , ,
. ,
, .
, ,
.
, 1913 .
. , 1918 .
, honoris causa,
, ,
, -.
1922 .
20% ,
, ,
,
. ,
,
.
.
- 46.

* * * * *

XX . ,
.
. -
 (1772 1945pp.) 497

. ,
1868 1875 pp. ,
.
, ,
,
.
, ,

47.

. , XIX .
, .
,

.
,
, , .
.
,
.
1872 . - Dreikaiser-
bund, .
, --
1905 1906 pp. -
1893 . ,
, - 1907 . .
, .
.
, .
.
Kulturkampf 1870-
1886 1913 pp. ,

.
, . ,
, ,
. ,
, .
,
. Wasserpolaken,
,
,
XX .
.
32 8-879
498 NARD

. ,
, -. ,
, . 1905 1907 pp.
. , ,
.
,
. ,
, ,
. - .
, , -
.
.
.
(1842 1932) , ,
. ,
. .
, . ,
,
48. ,
.
. 1914 . ,
, 1814 .
,
- ,
. ,
, -- .
, ,
.
. ,
- , . -
, ,
, ,
. 1886 . , .
, ,
, .
, . ,
1894 p.,
, .
, , .
, , . ,
, , ,
49.
XIX .

 (1772 1945pp.) 499

.
,
.
. ,
,
.
.
XIX .,
,
. ,

, .
.
-. ,
1836 . (1818 1895),
:
Gdy nard na pole wystpi z orem, ,
Panowie na sejmie radzili; ,
Gdy lud polski krzycza Umrzem lub zwyciem!, , !,
Panowie czynszach prawili. .

Armaty pod Stoczkiem zdobywaa wiara

Rkami czarnymi od puga, , ,
Panowie w stolicy palili cygara, ,
Radzili braciach zza Buga. .
Radzili, pravili w mdrej swej gowie , ,
Ukuli rozejmy, traktaty; .
O cze wam, panowie! cze wam, posowie! O , , , ,
0 cze wam, hrabiowie, magnaty!50 O , !

, , ,
, .
, ,
,
. ,
,
.
,
.

. , ,
, , , , ,
.
, ,
, , .
,
, ,
32*
500 NARD

, .
,
1863 p.,
, . ,

.
,
, , 1848 1850 pp.
1861 1864 p.,
, .
1864 . II
, , ,
. -
,
. (. . 1 6 II ).
,
. Proletariat, ,
1882 . , -
. , SDKPiL,
. , -
,
.
(PPS),
, ,
.
,
. 1918 .
, .

.
, . XIX . ,
, ,
.
, . (. . ).

, .
1820- . -
, ,
, . 1831 .

. ,
,
. 1863 . ,
,
 (1772 1945.)
501

. . (. 1900 .)
502 NARD

. .
,
.
.
. , ,
,
-
provocateurs. 1863 .
, , .
.
,
. (. . 2 II ).
- . 1848 .
.
,
. .
,
. (. . II ).
, .
, ,
, .
. , ,
, .
.
.
XIX . ,
.
,
.

, .
1830 1831 pp., 1861 1864 pp. --
.
. ,
,
. ,
,
, .
, W y
dowskich rkach ( , 1885 p.). ,
.
(. . 9 II ).
,
51.
 (1772 1945.) 503

, ,
, , ,
. przyczynach szkodliwoci ydw... (
..., 1816 .) .
,
,
, .

. XIX .
, .
, - , -
, . -
, ,
,
.
, - ,

-. XIX .
, .
, EncyclopaediaBritannica,
,
-.
, .
.

, . 1793 .
.
, ,
. , -
,
.
(), ,
1897 ., 2%.
.
,
, , , ,
() ()
. , ,
, , ,
.
,
, :
(1745 1838) (1801 1875).
1841 .
504 NARD

Historii L itw y (1784 1864),

Adomasa Mickieviiusa.
1861 .
, , , .
XIX .
, ,
, , . ,
,
,
, , . -
,
. , , ,
, .
, 1885 .
(), :
?
.
. : ?
, .
. , .
, , .
52. ,
. ,
Taryba,
, .
, . ,
(1865 1922)
Taryba -
(1862 1932). 1918 ., ,
3 . ., 10% 53.
, ,
.
, ,
. , ,
, ,
, ,

.
, ,
. , -
,
1906 . , .
, ,
, , . - (1807 1884)
 (1772 1945pp.) 505

. (1840 1900), , .
, 1875 p.,

; ,
, 3 745 000 . ,
, , ,
.
, 54.
, -
,
. ,

, , .
, 1667 p.,
1787 . ,
. ,
. XIX .
,
Dutch
() Deutsch () . ,
,
,
.
, ,
. (
(Nether-landers) -
{Dutch) .

).

-
1847 .
(1817 1885) (1814 1861)
, ,
, .
(1841 1895)
, .
,

.

. ,
, , ,
. ,
506 NARD

(1865 1944),
1900 . ,

(1867 1946).
, XX . ,

. ,
, , ,
. , ,
55.
. -
, ,

, . .


.
, ,
. , .
, 56.
, , ,
.
, ,
,
. , ,
,
. , . ,
,
, , .
,
,
. ,
, . ,
, , ,
,
,
' - , -
. . , ,

. ,
,
.
,
. (, -
 (1772 1945.) 507

, ).
13 1944 .,
, ,
, .
,
, .
, , , , ,
.
,
(1870 1936),
Przedwit Litwa Biaoru (1912 .)
Ukraiska sprawa narodowa (1925 .).
, ,
, :

.

. .
,
,
, , , ,
,
. , ,
, :
-,
, , , ,
. ,
,
,
,
, , -
. ,
. , , , ,
, .
,
, . ,
1920 .
, --
. ,
57.


. ,

508 NARD

, , tutti quanti,

tutti quanti , .
. ,
,
,
, . ,
Polonia, Gallia, est omnis divisa in parties tres,
. , , ,
.
, -, ,
, ,
. -
.
,
.

, ,
, , 1880-
. , , ,
,
,
, ,
38,
19 000 ,
.
; ;
. . . .
; rapprochement, ,
,
. (. . ).
, , , ,
, , .
. -,
, ,
, , :
Wolno w Polsce bdzie inna: :
Nie szlachezko-zota, -,
Ni somiana wolno gminna ,
Od pota do pota: .
Ni sowiensko-przepacista
tatarskim czynie ,
Ni ta z ktrej kabalista ,
ni gilotynie58. .
 (1772 1945pp.) 509

(1821 1883), ,
1848 . ,
, .
. -
, , , , :
Jeli ma Polska pj nie drog mleczn
W cao-ludzkoci gromnym huraganie, ,
Jeeli ma by nie demokratyczn ,
niech pod carem na wieki zostanie. !
Jeli mi Polska ma by anarchiczna
Lub socjalizmu rozwin pytanie ,
ja ju wol t panslawistyczn
Co pod Moskalem na wieki zostanie!59 , !

, :
Z wszelkich kajdan, czy te s - , ,
Powrozowe, zote czy stalne , ,
Przesikymi najbardziej krwi i Iz ?
Niewidzialne/60 !
.
Promethidion (1852 p.), ,
.
, , ,
. , , ,
, , , , .
, , ,
, .

. , ,
. . ,
,
. , ,
,
. ,
. , , ,
61.
, ,
. 1896 . ,

, Ubu Roi .
, L 'action sepasse en Pologne, c 'est-a-dire,
nullepart ( , )62.
,
.
510 NARD

,
.
ch ef deprotocol
.
,
63.
, .

* * * * *

1918 .
. ,
, ,
. , , , ,
. XX .

,
, .
,
-
, . ,

, , mutatis mutandis, XX .,
.

XVIII XIX . ,
1918 1939 .
. . -,
, 64.
, -
, .
,
. XX .
. ,
.
 2


(17721918 .)

, ,
. -
- , ,
*,
, * , , .
,
. ,
. 1793 . II
: *. ,
* ,
*, XIX .,
.
. ,
, 800 ,
, .
1815 1864 ., ,
,
. ,
. ,
. ,
, .

*
. , .
, . ,
, ( ) 1390 . XX .
.
512 R O S S IJ A

, zabr rosyjski,
.
,
, ,
1667 .: , , .
1737 . ,
. 1773 .
, , ,
- ;
, , , ,
, , ;
1795 .
. 1864 .
, , .

, ,
.
.
, , , , , , ,
.
- . XIX .
,
, .
,
, , -
, , , , , ,
, 1866 ., :
, , , , , ,
, , 1. (. 1).
:
, .
,
II. (1825 1855)
, .
,
. (1796 1801)
, II (1763 1796). (1801
1825), II (1855 1881) II (1894 1917)
,
, III (1881 1894)
, .
.
, ,
.
 (1772 1918pp.) 513

1. (1773 1915 pp.)

33 8-879
514

,
. ,
, ,
, , ,
.

, , .
, ,
, . ,
, , , ,
. 1843 .,
, , ,
,
:

... ,
, . ,
:
. ,
, , .
,
. , ,
. , ,
',
. .
, ...
, , : ...2

,
, , .
. , ,
,
.
,
. ,
,
. , XVII XVIII .,
,

. , ,
,
. ,

, ,
,
. 1721 .,
 (1772 1918pp.) 515

,
-.
. -
.
, ,
- .
, -
.
,
, .
modus vivendi
. ,
. -, ,
.
,
, .
,
, ,
III, .
,
. ,
, , .
-,
. , ,
.
. ,
, , .
II , ,
, . 1770-,
1790-, 1830- 1860-
. , ,
,
. 1839 .
. 1875 . . 1905 p.,
, 200 000
, . ,
.

.
, ,
. (. . 7 II ).

, . ,
,
33*
516 R O S S IJ A

.
,
,
. , , ,
,
, .
,

.
, .
,
.
, .
,
, -
,
.
,
. -,
. --
, .
,
. -,
, , .

. -,
, ,
. -,
. -, ,
. -

, 1775 . II
1864 . .
,
, .
, , prawomyslnosc,
( ).

, ,
. ,
,
. - ,
, ;
.
 (1772 1918.) 517

,
,
.
1830- , :
, ,
, , ,
- , ,
. ,
, :
. ,
, , , ...
. ,
, 3.

,
, .
,
.

. XVII . ,
. ,
, ,
. 1840 .
, ,
, ,
. , ,
. ,
:
. par excellence , ,
. , XIX .

.
,
.
.
,
, . ,
,
. , ,
, ,
. -
, ,
, , -
, . ,
, .
518 ^

, , , ,
, , , ,
, , , , ,
... ,
,
.
,
,
,
:
,
,

.
, ,

, .
1864 .,
, ,
.
, ,
.
, ,
, , ,
. ,
, ,
,
. ,
, ,

, .
. ,

, ,
. ,
,
.
, -

.
,
. ,

 (1772 1918.) 519

,
, ,
.
. ,
, - 1815, 1861 1906 .,
. ,
, ,
, ,
, ,
, .
XIX, XVIII ., , ,
. ,
.
,
.
, , ,
, , .
, ,
,
.
, , ,
... . ,
, , .
, ,
5.
, ,
, ,
.
,
. ,

, . ,

.
, , , .
,
1772 ., , ,
. ,
, ,
.
, . ,
,

. ,
520

, (1821 1900), -
. , -
, ,
, ,
, , 2000

, .
, , ,
,
:
, , : , ... :
, , , ,
, .
:
, , , , .
, , , , ,
; , , ,
, . , , ,
, , ,
... ,
, , . , ,
, , , .
... ,
,
?6
, ,
,
, .
, , -
,
.
, -7.
,
,
,
. .
,
. ,
.
, ,
, , .
1815 1832 . 1861 1864 .,
, ,
1815 . ,
.
,
 (1772 1918.) 521

,
. ,
;
, , , .
, , ,

. ,
.
, ,
, ,
, .
.

.
,
.
25- -.
.
XIX . , 1916 .,
7 . .
, ,
. ,
.
, , ,
, (),
() -, .
, ,
.
.
,
, , , ,
1878 . , 1904 1905 pp.
;
.
,
.
-.
,
.
,
, .
,

. , , ,
522

,
.
, , . ,
.
, .
, .
, ,
, , ,
.
,
.
, .
,
,
.
, XIX . .
,
, , .
3 1826 .:
1. ,
.
2. , .
3. , , . .
4. , ...
5. , .
6. .
7. , ,
.
8. .
9. , 8.

, .
, , ,
.
(1769 1834) , ,
. . III
.
,
. ,
. ,
, , ,
. ,
, :
, , ,
 (1772 1918.) 523

,
*. , ,
.
.
, 1832 1835 .
, .
, , ,
.
,
, . ,
, ,
.
. .
,
. , ,
, , .
- , .
150 ,
. , ,
, ,
, ,
. ,
,
- .
,
, .
.
.
, .
,
. ,
, ,
.
,
.
.
, ,
.
.
, 1803 . .
, XIX .
. : ,
, , , , , , ,
, , , ,
524 088

, .
.

, , , .
: -
, , , , ,
.
,
.
, ,
: , . -
, .
. 1784 .
, II
,
, . , 1888 .
- , ,
, .
, ,
,
, .
, , , ,
. ,
. ,
.
, ,
.
,
.
,
. -, .

, , .
,
.

, .
.


. ,
. 1864 . ,

( , ).
 (1772 1918.) 525

(1822 1904),
1879 1897 pp.,
.
( 1822 p.),
( 1832 p.), ( 1862 1869 pp.),
( 1898 p.). ,
1805 p., - 1819 p., 1834 p.,
1865 p., 1869 .
.
.
, .
,
.
(1828 1901), -
1883 1894 pp. , ,
, ,
, .
, , ,
,
. , ,
- , ,
.
.

. , ,
. ,
, , 1878 p.:
,
, -
. , -,
...
, .
:
? ?
. ...
, ... .
. ( ) , ...
, .
, .

... , . , ,
, ... , ...
.
.
, , .
, , ,
...
526
- II?
, , , II, .
. , , .

, . , , ,
, . , , ,
, , , ,
...
, , . -?
.
?
.
. .
.
, , . :
?
, ,
. , , ,
:
?
II, , .
.
. ,
.
, , , ,
.
, , , . ,
, , , 9.
,
, . ,
,
,
. ,
.
,
, , , .
,
. , 1905 .,
, , .
- ,
. XIX .
, ,
, .

. ...
. , 1020 .,
, 50 ., , 30,
, 2, 9 4 ., 9 12 .
...
 (1772 1918pp.) 527

. . :
1. ( -) , ,
, , . , ,
. 2. ( -),
, , (), ,
() ( - ;
). 3. ( -),
, (- ).
, : 4. - ( -
-), , -. 5.
( -), -, , ,
(). .
. *HOTEL BRISTOL, , 44, , 3 .,
3/4, (123) IV2, (5 8 ) 2, 1 .; HOTEL DE LEUROPE (
), , 13; GRAND-HOTEL BRHL (). . -
, 12; POLONIA PALACE HOTEL, , 53, ,
; HOTEL DE ROME (), . , 1,
...
W ielhorska , . , 4. 14, P /4 IV2 .
(.Jungfrauenverein ), . , 20, H ome F ra n a is,
. , 15, , .
. H otel B risto l, H otel B rtihl ( ),
Hotelde Europe, "Polonia P alace H o te l, "H otelde R om e, "V ersailles, , "Ho
tel d A ngleterre; - , . : (15) 75 .; "W rbel,
. , 14, 50 ., , .
. L ijewski, , 8 , "Erm itage,
, , p la t du jo u r 40 ., "Fukier, .
( 27), , 1590 ...
. 15 ., 10 15 ., 20 .,
. "Lardelli, . , 27, ... "Se-
madeni, ... ... .
.
. Grand Theatre ( ), , , 6 3/4
14 ., 1 . 40 . 4 . 75 ., . Teatr R ozm aitoci, .
, ; Teatr Polski, ; M ay Teatr, . , 5,
, . : Teatr N ow oczesny,
. , 4, , ( 8 10 ), Teatr N ow y
( ), Teatr Nowoci, , . P olski Teatr Letni
, 1 . 50 . 3 . 35 . -: "Aquarium , "R en aissan ce".
: "Oaza. , .
. "Vallee Suisse "( ), . , 5,
, ( 30 .),
(50 .); "B agatela ,
.
(). 20, (12 7 ) 35,
35 50 ., 10 15 . .
, , , .
2050 .
( ; 7,
5 .). : ( )
0, 1,3, 5, 7, 9, 17, 18, 22; , , ,
, . 0 () . Z baw iciela .
, , , , ,
. Zbawiciela. 7 1/4 , 62 .
528 R O S S IJ A

. (50 .), ,
,
( ), ...
. , . , 10, 10 3 .; ,
. , 27; , . . , 8.
. , . . G rove , . , 3 (102).
, . . , , 18 (103). -
.
( ). , . , 34;
(), . , 5; , , 63;
( ), , 58. (Szpital Ewangelicki),
. , 10...
. . (11 .), . , 3, . . .
, , - .
. . ,
107, 30 . , , 103, 30 .
, , , 103, ,
.
azienki , , 106, 16, 103 13.
, , , 103, 20 .,
5 .
, , 16.
, , , , , 113.
104, ,
, 112.
, 26.
(). ;
; . ;
; , ; ; . ; ;
. , , .
(. W arszaw a , . W arsaw , . Warschau , . Varsovie).
, , ,
(120 130 ), , 1/4 1/4
, . 872
500 , 15 000 , 300 000 .
, .
- , , - --
, , 15-, 19-
23- , ,
. ( )
, , , , .
. .
, .
. , .
(, , ,
) .

* * * * *
-
, , , ,
- , . ,
. ,
 (1772 1918.) 529

, , .
,
.
. ,
,
. , ,
. .
.
- ,
,
.
,
. , ,

. .
,
. , ,
.

. ,
,
. ,
,
. , ,
, . .

, .
, .
, ,
. ,
, , XX .
.

, . ,
, , , .

.
.
,
. ,
, , .
.
, .
.
34 _ 8-879
530 R O S S IJ A

II.
1905 .
. , 1915 1916 pp.
, .
-
. XIX .
.
, . 1914 . 900 000 .,
230 000, 193 000, 100 000 .
1850 .
. 1864 p.,
, .
,
. .
, , .
.
II ,
. 1914 . ,
1814 . ,
. , ,
.
, , ,
, .
,
. , ,
. , ,
11. ,
. ,
, , ,
. , ,
.
, . ,
. , .
, ,
.
. ,
. 1871 p.,

,
.
, ,
.
,
, ,
 (1772 1918.) 531

.
.
. , ,
.
, , .
,
.
.
, .
, ,
, .

,
. , -
, ,
, ,
, .
, 150 . .
, 15 .
.
, ,
.
, .
, .
,
, .
, -,
, . ,
,
. , , 12.
, ,
. - -
-
. ,
, , . -
, 1825 ., :
Wpynem na suchego przestwr oceanu, ,
Wz nurza si w zielono i jak dka brodzi; , ,
rd fali k szumicych, rd kwiatw powodzi, ,
Omijam koralowe ostrowy burzanu. , .
Ju mrok zapada, nigdzie drogi ni kurhanu; , ?
Patrz w niebo, gwiazd szukam, przewodniczek odzi; .
Tam z dala byszczy cook? tam jutrzenka wschodzi? ?
byszczy Dniestr, to wesza lampa Akermanu. , , , .
34 *
532 R O S S IJ A

Stjmy! jak cicho! sysz cignce urawie, , ! , ,

Ktrych by nie docigy renice sokoa; ,
Sysz, kdy si motyl koysa na trawie, ,
Kdy w lisk piersi dotyka si zioa. ?
W takiej ciszy! tak ucho natam ciekawie, ,
e syszabym gos z Litwy. Jedmy, nikt nie woa13. , .
,
. , .

. , ,
,
. ,
, .
.
.
, , ,
,
. ,

,
. , ,
, ,
. ,
,
, 1909 . , , ,
. *,
* ,
,

, , ,
,

...
, , , ,
;
,
...
! !
, , 14.

.
, .


( 1 7 7 2 - 1 9 1 8 .)

(1772 1918 .) ,
, .
, 1815
1848 . .

, .
,
- ,
( ), ( ),
1795 1807 . (),
() ( ).

*.
,
.
, ,
. (. 2). XIX .
,
. , -
, .

. ,
.

* , , ,
18151866 . . 1834 . ,
, 1867 . .
534 PREUSSEN

2. (1773 1918 .)

1786 . - II (1786 1797)

- III (1797 1840)

. ,
;
. 1815 .

.
. - IV (1840 1861)

1850 . (1861 1888)
. 1871 .,
, ,

 (1772 1918pp.) 535

. , -
II (1888 1918) , .

. 1800 p., ,
40% . -
. 1815.
.
,
. 1905 .
, 56 . .1
.
1848 .
. ,

.
, 1872 .
.
, Obrigkeitsstaat,
.
,
, .
, ,
.
, , , ...
... ,
, , , 2.
,

, .
,
, ,
. , , , .
,
. , ,
, - lange Kerls, ,
. ,
. ,
.
,
, .

. XIX .
, ,
, .
536 PREUSSEN

.

, . ,
, .

.
1822 . , .

, ,
, , -
. ,
, ,
.

.
,
- .
1920- ,

. -- -
-, 1862 . 1871
1890 ., .
XIX . ,
,
, , , , ,
.
, ,
,
.
,
. ,
, .
, *,
,
. ,
,
. ,
,
. ,
,
,
.
,
, ,
 (1772 1918.) 537

1817 . ,

. XVII . ,
, . ,
, ,
. 1870-
, , .
1873 . /
,
.
.

.
XVII XVIII .,
, , , -

. ,
, 1807 1823 ., ,
.
(1825 1864),
, ,
, 1878 .
, .

.
. ,
,
.
, , ,
, (
1788 .). , ,
. ,
, .
, . ,
.
, -
, .

.
, ,
. ,
,
. ,
. ,
538 PREUSSEN

, , 1900 .
, 1800 .

.
.
1780- , 1794 .
1847 .
. ,
- , .
, ,
, .

, .
,

Ostflucht, ,
.
,
.
, .
-
. ,
, .
1808 1818 pp. ,
,
,
, .
1847 .
1848 1850 pp. .
,
,
.
, ,
. 1848 p.,
,
, .
.
,
XIX . .
XX . ,
.

.
, ,
 (1772 1918pp.) 539

. 1815 p.,
29 000 2 776 000 .
.

, . ,
Staathalter, ,
, . , Landsrat,
, .
1831 . .
. Oberprasident
. , ,
,
. .
. 1848 p.,
.
.

. 1840-
, Zwizek Plebejuszy, .
1846 . 254 ,
,
.
, -
, , .
20 1848 . .
,
, .
, . -
.
, ,
, .
, 11 , ,

. , ,
. - IV -,
, ,
. : .
. , Provinz-
Posen, .
1918 .3

,
. 1850 .
Landtag", :
540 PREUSSEN

, , 240 ,
, Abgeordnetenhaus9 ,
352 453 .
,
, , ,
.
, 25 ,
. ,
.
480 , 1920 ,
9600 . ,
, ,
.
, . 1871 .,

.
,
Reichstag'. 1872 1888 .
. ,
, , ,
.
Regierungsbezirkey , Stadtkreise Landkreise,
.
, ( ) ( ),
,
. , 1918 1921 .,
1933 .
,
, .
(1800 1846), ,
1838 . , ,
. 1841 .
, .
(1807 1875),
,
1848 .; -
, , , ,
(1815 1868), ,
,
. , ,
.
:
.

 (1772 1918.) 541

. , ,
1872 ., , ;
, , . ,
... , , 4.
.
,
( -
). 1809 .
. , ,
-
.
. ,
, . 1848 . 82% .
, , ,
.
, , ,
,
.
- , ,
(1801 .)
, .

,
, .
,
,
. , , ,
, ,
, .
.
, ,
, , .
, , .
1870- ,
,
. ,
()
, .
, ,
,

, .
, ,
. 1872 .
542 PREUSSEN

. 1911 . -
( ) 2992
,
, .
.
. ,
, ,
, , 1880 .,
.
,
, .
, ,
,
. ,
.
, 1862 ., ,
, . ,
, , , ,
. ,
, ,
, ,
.
, 1867 ., .
,
,
,
:
,
, , ...
... ,
, . ...
...

... , ... []
...
, , ,
, . , ,
, , , .
, -. ,
.
... , ,
. , -,
, . ,
.
. , ,
,
... ,
 (1772 1918.) 543

,
... ... ... , ,
, ... ,
, , ,
, , ,
...
, ,
, ...
,
...
, ,
, ...5

1 1871 .
,

.
,
,

.
:

10% ,
, , , 90%
, , ,
( ) ,
...
, , , -
, ...
, , ...
, ...
6.

.
. , /
, - .
/ ,
. 1872 .
,
. ,
, ,
.
, , ^ ,
. , ,
. 1876 .
,
7.
. 1885 . 30 000 ,
544 PREUSSEN

8. 1890 .
, .
.
Kulturkam pf ,
9.
(1822 1902), () ,
, . 1872 .
Boe co Polsk .

, . 1874 .
.
.
, . -
,
.
-, ,
(1807 1874), ,
(1825 1882), Katolik. , ,
.

.
,
. 1880-
-
. ,
, , ,
:

( ). HOTEL DE DRESDEN, -, 21,
3, 1/2, . 2V2, . 3/4 DM. DE ROME, -, 1,
... DE LEUROPE, -, 1, DE FRANCE, -, 15,
...
. STADT-THEATER, -, , VICTORIA, -
, , , -, .
. "Sh illing , ,
Feldschloss G a rte n , , "S c h w e ize rh o f, V ictoria-P ark, Eichwald",
DM...
(. POZNA), , - 5-
, 68 300 ( 1/4 ),
7000 ., .
, X ., 1296 . .
...
. ,
, 1815 . ,
, .
, , -
, .
 (1772 1918pp.) 545

,
, ... - --,
-, Stadt-Theater.
5- ,
1866 . - , , 24
, 000 ,
( 58)... - -,
... -,
- ,
18701871 pp. .
, ( 9 1),
. -,
. ( 1855 p.).
- ALTE MARKT ( )... ,
Alte Markt, 1508 p., 1535 .
, . 214
... ,
-...
( )
, , . ...
, 1775 . ,
...
, 1842 . .
,
...
G esellschaft der Freunde der
Wissenschafter ( ) -, 35.
. ( ), ,
( 125, 1 DM, 10 ,
)...
P auli-K irche , 1867 1869 pp. Winiary
( , -
-, 16, 50 )10.

, ,
. 1886 .
(Ansiedlungskommissio) .
, Ostjlucht,
,
.
, ,
. 500 . ,
, .
, 1913 .
,
, .
,
. , 587 1821 ,
, ,
, . (Netzedistrict),
35 8.879
546 PREUSSEN

22 000 ,
.
1897 . ,
. 1913 . ,
, 150 .
1908 p.,
, - 11.

(1857 1937). 1904 .
(-
), ,
. ,

.
, .
,

12.
, , Kulturkampf
, .
, . , ,
. ,
,
. ,
,
.
. ,
,
,
.

, :
... . , ,
.
,
.
(, mutatis mutandis,
, 1918 .).

, , .
,
, - .
1871 .
,
 (1772 1918pp.) 547

, .
, ,
.
, ,
.
, ,
, , .
Am mein Volk ( ), 17
1813 . , --
III : -
, , , ,
. -
,
. , ,
,
, .
,
, ,
. 1835 .
, (Lqgowo) , ,
:

52 59 ,
, ; 8 11 ,
, ;
15 12 , ; ,
, , , , ,
, , , ,
; , 16 19 ,
, ...13

, , ,
, ,
, , 175 20 (
). ,
. , ,
, . ,
-, .
, XIX .
. 1848 . ,
.
. ,
,
.
, 1831 . 1847 p.,
:
35 *
548 PREUSSEN

, , .
1815 p., ?
, . ?
, .
, , .
1772 .
.

.
1848 . ,
. ,
, . 23 1851 .
, ,
:
, , une nation foutue [
, ] ,
. raison d'etre [
]. , .
, , ,
-, ...14

1848 . 1851 .
, .
.
.
, 1871 . ,
.
.

, , , ,
, , ,
.
,
. .

. -
II . 1894 . Deutscher Ostmarken-
verein ( ),
. H akata (
F. Hansemann, . ,
Tiedemann), .
Le-
bensraum, 15.
. , ,
, . Inowrocaw Hohenzalza,
.
 (1772 1918pp.) 549

, ,
.
. , ,
. ,
, .
. , , ,
, : , ,
16.

, .
, Agitationspartei,
.
. 1901 . ()

. , , . ,
, . 1906 1907 pp.
. 1890- , . -
(1873 1939) (1861 1928)
.
: .
1890 . ()
.
.
,
.
;
,

. ,
, , ,
.
fin de siecle -
. ,
,

,
-. ,
II ,
, , ,
. ,
, ,
. .
, ,
. XIV .
550 PREUSSEN

, .
1900 . Krzyacy
(), ,
,
. 1910 .
,
.
,
, , 15
,
:
Nie rzucim ziemi, skd nasz rd, , ,
Nie damy pogrze mowy! !
Polski my nard, polski lud, , ,
Krlewski szczep piastowy, ,
Nie damy, by nas zniemczy wrg... ,
Tak nam dopom Bg! , !
Do krwi ostanniej kropli z y
Broni bdziemy Ducha, ,
A si rozpadnie w proch i w py
Krzyacka zawierucha. .
Twierdz nam bdzie kady prg... ,
Tak nam dopom Bg! , !

Nie bdzie Niemiec plu nam w twarz ,

Nie dzieci nam germani. ,
Orny wstanie hufiec nasz, - ,
Duch bdzie nam hetmani, .
Pjdziem, gdy zabrzmi zoty rg... , ,
Tak nam dopom Bg!17 , !

,
. ,
,
18.
,
,
.
.
,
,
- (1845 1911)
. 1914 .
.
. ,
,
. 1915 .
 (1772 1918pp.) 551

, , 18

. ,
,
.
Preussens G loria, ,
. , ,
.
, ,
.

* * * * *

1918 . , ,
, . 26 -
,
- - "Concord.
. .
, . -
, 125
. 19.
-
. ,
, , ,
, ()
. .
1945 .
. Suum
cuique\ , . 46 25
1947 . :
.
, , .
, .
 4
GALICIA

(17731918 pp.)

, -
. 1773 .,
, , 1795 .
, .
1809 ., ,
. 1815 .,
, ,
,
. 1846 .
, ,
. (. 3).

,
1848 1860 . 1861 1867 .,
XIX . ,

, ;
.
.
, ,
45 000 2
. , ,
. ,
, 1773 ., ,
1917 ., . (,
), , ,
. ,
 (1773 1918.) 553

' '' ' .

\

. ^ .^
( ---- 1
1----
200
_

3. (17731918 .)

, , . ,
- ,
.
1918 ., .
, ,
. ,
,
. -(1740 1780)
, II (1780 1790).
II (1790 1792) II (1792 1835)
, 1809 .
.
,
554 G A L IC IA

(] 835 1848), 1848 .

- II (1848 1916)
. 1860 .
, 1860
., ,
1867 . ^o\>\Ausgleich, ,
-.
, 1907 .
. - 1916 .,
,
(1916 1918) .

, 1.
,
.
.
,
, ,
. ,
, , , ,
.
, ,
, .
,
. ,
, .
.
.
. , -
,
. .
,

, , , .
XIX
.
, . -,
. -,
.
,
, .
1859 . () 1866 .
.
.
 (1773 1918.) 555

, ,
. ,
.
.
,
4,8 . 1822 . 7,3 . 1900 ., .

, /-
, 1848 .
, 1860- , 1908 . 2 . ,
,
. ,
.
.
, - , , , ,
. ., 1780- ,
.
. 1887 . 81% ,
. , ( 1848 .) ,
.
.
.
,
, .
: -, , ,
, , .
, , ,
, ,
. ,
.
200 000 , 188 000 - 220 000 -
.

.
,
,

.

.
() .
.
, (3% 1880 .) , (45%)
, (41%) (11%)
556 G A L IC IA

. ,
,
, ,
.
, .
, 1867 p.,

,
.
.
- . II
. 1867 1869 pp.
, .
, ,
. ,
literati ,
, .

.
, .
Landesrat () ,
. (
), 1867 p.,
.
.
, , , ,
, , . Ndza galicyjska,
, . ,
1887 p., ,

, . ,

, ,
; 50 000
, ;
,
. -
,
.
,
.
,
,

 (1773 1918.) 557

, .
, , ,
. .
, . (. .).

, 1887 .: ( )

1. ( 2 1000) 77,3 128,5 28,9

2.
( . .) 6,4 7,8 1,7

( 2) 88 60 9 135 71 50
60 27 32 33
( 1000 .) 32,8 25,9 27,5
( 1000 .) 44,1 40,3 43,8 -
( 1000 .) 11,3 14,4 16,3
3. 6,75 9,3 22 16 9,3
( ; ,
,
)
1 1,4 2 9 - 1,4
4. ( , 13 200 115 34

, )
5.
() 10 - - 50 34 24
() 114 - - 200 284 182
() 114 - - 180 284 182
() 120 - - 200 144 185
() 10 - - 125 22 4
() 2 - - 2 102 40
( ) 261 - 607 586 375
6. 3,25 - - 37 - -
( )
7. (, 327 - - 3000 - -
)
8. (% 20 - - 10 12,5 20
)
9.
43 000
3 - -
14,8 - - -
10. ( 100 000 .) 40 - - 84 84 60
558 G A L IC IA

.
1887 . ,
60 . . 34 .
, 10 . 12 .
. , 6 .
, 5 . ,
. 21 .
, ,
, .
.

. 1913 .
, 400 000 ., 5% .
, ,
.
.
,
, - -
.
1846 .
, , 21
, . -
.
, , .
,
,
.
(1787 1866), ,
.
, ,
. -
. , ,
, , .
. ,
. , ,
. - .
.
90% .
.
.
, ,
. .
, ,
.
 (1773 1918pp.) 559

,
, . ,

.
. ,
. 1846 .

3.

. , ,
, ,
, .
19 1848 .
.
,
, , ,
. ,
,
.
.
(1806 1853).
(1810 1899).
. , -
, ,
. , , .
.
-,
.
,
, , ,
. . (. . 1 5 II ).


. --
(1812 1875),
, ,

. , 1849 .
, 1850 1859, 1866 1868 1871 1875 pp. ,
1859 1860 pp. ,
,
. (1817
1900), , ,
,
560 G A L IC IA

.
,
,
, .
, .
, -
, ,
.
1860 .
.
, -,
,
1861 p.,
,
. ,
. 1866 .
, ,
: ,
, .
. 21 1867 p.,
, AusgleicW,
. Sejm Krajowy,
Wydzia Krajowy.
, ,
, 1868 . , .
, . 1869 .
, ,
; 1870 .
; 1871 .
,
, 1872 .
Academia Umiejtnoci, .
,
.
, 1867 1918 pp.,
. ,
, ,
,
. 79-
(Bezirke), ,
. ,
, , ,
. Sejm Krajowy
, .
 (1773 1918pp.) 561

, ex officio (,
, ), 44 ,
, -;
, - ;
20 , , ,
, 74 , ,
.
52 ,
8792 ! , 10% .
.
, ,
.
, ,
.
,
. ,

.

. .
1869 . ,
,
.
. (1569 .)

. , -

1898 . 1910 p.,
.
, ,
.
, 1905 .
-,
:

. Hot. George. 3 , 90 ; Hotel Imperial, Grand
Hotel, Hotel Metropole, Hotel de I Europe, Hotel de France.
. Hot. George, Grand Hotel, Hotel de Europe. Stadtmuller, --
ce, .
. ", -, , --.
,
. .
-, . . .
(. Lww, . Leopol), , 160 000 (V4 ),
-, - , -
36- 8-879
562 G A L IC IA

, -, , ,
- - . ,
(, , ).
,
, 1695 p.,
III , . , ,
, , 1828 1837 pp.,
260 . - , XV
. , XVIII . .
- . . .
- . -
, , -.
-, 1877 p.,
- . -,
, , 1877 1881 pp.
( 1569 p.) . --
. ( ) -
- (
, ). ,
, 9 2, 40 , 10 12, .
112, 102, .
( 2000 ) 1783 . II.
. -.
,
, , ,
. . ( , , 10 1, 35, ).
,
.
( ),
(1760 1819),
. Unionshugel
Franz-Josef-Berg (1310 )4.

1867 .
. 1875 p.
, 1873 1888 pp.,
, 1881 1893 pp. -
, . ,
,
, .
,
. (1824 1907)
, (1846 1909) ,
(1849 1921)
, ,
.
(1848 1909),
1906 1907 pp. ,
- ,
,
 (1773 1918.) 563

.
.
,
, -
.

, - ,
, .
, , -
, .
, .
. -
, Polskie Stronnictwo Ludowe (PSL,
), 1895 . Przy
jaciel Ludu ( )
. -
(1855 1837), , 5.
1911 . .
PSL-Lewicy (1867 1946)
PSL-Piast (1874 1945)
(1880 1931)6. , -

. (1883 1968), -
(1866 1936) (1870 1944),
, , :
7.

, ,
.

.
. ,
, .
,
, .
, , ,
. :
, , 8.
.
. -
, 1877 .,
. -
,
36*
564 G A L IC IA

.-. .
.

9. , , , ,
, ,
, .
Ossolineum, , 1817 . - -
(1748 1826) .
1886 .
"Kwartalnik Historyczny". 1876 .
(1828 1894), -,
. ,
. -

. , ,
. ,
,
, Jama M ichalikowa
Szkocka .
, ,
, .
, ,
-, .
, .
,
(1793 1876), ,
. , ,
,
. - - (1874 1941).
, Marysieka Sobi-
eska .

,
10. (1827 1908),
,
Bibliografipolsk" 22 .
(1868 1919),
, ,
. Wspczesna lit
eratura polska" ( , 1902 .)
Dzieje polskiej myli politycznej w okresie porozbiorowym (
, 1914 1920 .)
. ,
,
 (1773 1918.) 565

.
, .
-
, ,
. , ,
XIX .
.
, ,
.
, 1837 . .
1848 . , 1864 . ,
1874 . .
,
;
. 1882 .,
,
, .
. ,
, ,
,
. ,
,

, .

.
(1856 1916),
(1866 1934)
(1865 1934).
. ,

,
, ,
11.
, , .
1908 1913 .
.
, ,
,
. -
, 1908 . . ,
, ,
, . 1911 .
,
566 G A L IC IA

. ,
, ,
-. .
, ,
,
. , ,
,
. ,
,
. 1913 .,
. ,
, .
.
.
1917 .,
. ,
, ,
. ,
, . ,
,
.
, ,
, .
, , .
12.
, ,
. 1914 .
. 1915 . , ,
. , ,
. , ,
, ,
. 1916 .
. 1917 1918 . ,
, ,
. ,
.
- .
, , .

. ,
, ,
.
. ,
, ,
 (1773 1918pp.) 567

,
.
.
1910 .,
, 40% ,
59%. , 2460 61
( 2967 70 ), ,

. ,
-
.
. 1914 . 45,
48 105,
25 - 78 .
,
, ,
.
.

.

. , -
, , - .
,
. ,
, , ,
,
. , -
. ( ,
), ,
. -
, du
meine liebe sterreich ( ) ,
:
Boe wspieraj, Boe ochro , ,
Nam Cezarza nasz kraj! ,
Tarcz wiary Rzdy oso
Pastwu Jego si daj! * !
,
,

* Austria,
Deutschland, Deutschland iiberalles.
568 G A L IC IA

. -
, .
,
, ,
, .
.
.

, .
, , , -
- , ,
, , .
, , , ,
. .
, :
I nasz nard, przy pomocy nieba,
W potdze kilka wiekw trwa; ,
Gdzie go tylko nie byo potrzeba, , ,
Wszdzie si polskji husarz pcha; .
Z czasem osab ju zapa szlachcica, ,
Coraz rzadszy bywa szabli bysk: ,
Narodowa wci bia prawica, , ,
Ale tylko bia chopa w pysk! !

W kocu nawet ju niebu to zbrzydo, ,

Ju nas Opatrzno miaa do; ,
I rzek Pan Bg: Wytrac to bydo, : ,
Bo ju patrze na nich bierze zo; .

Za t wielk, bardzo wielk win

Okrutnie nas pokara Bg, ,
Bo wnet wiar, WASNO i rodzin ,
Wewntrzny zacz szarpa wrg; ,
Lecz wsta rycerz w papierowej zbroicy
I odwala j z grobowca gaz. :
Wsta, narodzie, uyj swej prawicy, , , !
Trzecie dzwonienie... ostatni czas!! ... !
-
, ,
.
, , ,
.

, ,
. , , -
. , , .
 5
FABRYKA

XX . ,
- .
,
,
. , 1740-
, .

.
.
. 1740- 1815 .
, ,
.
, , , ,
.

. ,
1815 . ,
. , ,
*. (
przewrt, , rewolucja). ,
1945 ., ,
, 1.
*
. . ,
1815 1864 .,
, , .
,
,
* . 1850 .
570 FABRYKA

, ,
.
,
,

.
, 1864 1918 ., ,

, . 1864 1883 .
.
,
.
1880 .
, .

.
. .
.

. ,
. .

, 1913 . .
, 1918 1939 .,
,
, ,
.
, ,
, .

, .
, -
1899 ., ,
. ,
,
,
.
,
,
. (,
)2. (1904 1965),
, Ekonomia polityczna,
1959 ., .
, , ,
 571

, -
3.
. ,

, ,

XIX .,
. (. 4) 4.
,
,
XIX . 1915 1945 . ,
, - .

, ,
.
,
.
, ,

.
, ,
1915 ., 1918 1921 . 1945 . ,
, , ,
, . ,
, . -
, , ,
,

,
, . ,
, , . -

1945 . ,
, .

.
, II . . .
,
III .
XIII .
. 1500 . .
gwarectw
(); ,
, - , (1485 1545),
572 FABRYKA

KapTa 4. Ifinycrpiajmaum (6j i . 1900 p.)

 573

, , , , upnik
krakowsky, ;
.
. ,
1548 p., .
10% .
. 1561 . 1289 ,
2049 , 1969 , 498 , 9453 , 380 , 43 , 53
500 , 800 , 90
( , , 60 ).
5.
.
1179 .
,
. 1500 .
22 289, .
, . ,
, ,
. .

( Dantsick iron) . 1612 . Of-
ficina Ferraria... ( ),
, ,
. Odniesione rany czsto goj si i p
roku, . Nie brak pord nas kalek, guchych i kulawych (,
, / , )6.
,
. 1598 . (1556 1600)

.

.
-
(1550 1630), XVIII . (1698 1762)
. 1781 .
, 200 .
. ,
, . ,
,
.


. -
.
574 FABRYKA

1778 p., ,
.
, ,
: 1788 .
(-); 1796 .
() (); 1811 .
Knigin L uise ().
100 000 20 000 .
, ,
, ! 1816
1824 pp.,
.
( ziemorodztwie gr dawnej Sarmacji, 1815 p.)
.

, ,
; ,
;
- ,
; ,
; ;
; ,

5300 , ,
, 1000 .
. ,
,
, . ,
. -
, 1840 p., , ,
,
7.
XIX .
, , .
. -

, 1880 p.,
.
-.
. ,
,
.

. .
 575

,
, .
, ,
, .

. XVIII . ,
,
, -
. , ,
,
, .
, .
.
.
.
, 1770-
(1733 1785), , 1780-
-
(1736 1794). -,
-
34 225 . 1807 .
: , ,
, ,
. ,
, .
, ,
. 1818 .
, .
,
.
,
, .
,
, ,
, .
XIX .

, . 1793 .,
, 191 . 1840 .,
, 20 000 .
. 1900 .
315 000 , 1939 673 000, 1791 . 765 000.
, ,
,
576 FABRY K A

(1775 1841), ,
1820 . ,
,
. ,
, 1804 . LordSalisbury -
- ,
,
. .
,
, ,
. , ,
1,5 ,
,
. ,
. 1823 . , 1824 .
. 1829 .
35 . .
,
. , ,
, , ,
. ,
,

. , 1824 p.,
13 . 3
, .
, .
,
,
20 000 . 1829 . 120 000 .
.

. --
, ,
1824 p., , ,
1828 . 1000 .
87 180 000 ,
. 1829 .
192 -
. ,
, 1831 . .

14 3000 ,

 577

. ,
, -
50 .
-: ,
, -.
, 1845 .
, .
1854 ., ,
.
, .
,
, ,
,
,
8.
. 1831 .,
,
, , ,
- .
, 1820- , 1830-
.
. 1900 . , -
, 100 000 .
.
, 1813 . ,

. 1885 . 8500 ,
.
XIX .

. () () ,
()
, .
, 1914 .
.
,
. .
,
.
, ,
, .
,
. , , , , ,
,
37- 8-879
578 FABRYKA

, .

.
, -
, .

, .

, , -
.
1850 p., 1853 .
.
. ,
. . , . 2300
1884 . 2 053 000 1909 .
, , ,
. 1914 .
. Societe de Limanowa,
Deutsche Erdoel A G , Algemeine sterreichische Boden
Credit A nstalt Premier Oil and Pipeline Co. Ltd.
.
. 1915 . , ,
. ,
, ,
. 1909 .
1960 . 9.

. ,
60% . -
Bank H adlow y
Credit Lyonnais, Bank Dyskontowy Deutsche
B ank. .
, ,
, ,
.
, . Evans Brothers , 1882 .
,
Lilpop, Rau, and Lowenstein,
, ,
(1805 .) ,
, ,
, , 1830 . ,
. ,
 ' 579

, RichardSharpe
and Co. , 1956 p.30

, , .
1819 1832 pp., 1850 .

. 1832 1850 pp.

.
. 1823 1825 pp.
, ,
, .
, 1877 p.,
. 1880-
,
. 1890 . 90%
.
,
1860 1870- . , -
, 1834 . ,
. 1859 .
, -
, , . 1887 .
. ,
,
. 1914 .

. ,
,
.
11.

, . ,
,
. , ,
, , 1915 p., ,
, ,
, , .
. 1920 .
72% ; 44%; 36%; 69% 12.
1918 1938 pp.
, 1939 1945 pp.
1914 1918 pp. ,
.
37 *
580 FABRYKA

, ,
. , , ,
.

, .
.
, , ,

. ,
.
 6
LUD

,
. ,
, ,
, , ,
, ,
- ,
, .
,
, ,
, . ,
, .
,

Encyclopaedia Britannica.
,
.
,
1772 1945 pp.
. , , ,
, ,
, ,
- .
,
, ,
, , ,
, oe^
, .
, , .

582 LUD

, ,
. ,
1945 .,
, XVIII . ,
, ,
, ,
, .
. , ,
,
nard, -
, lud, , ,
1.

* * * * *

,
.
, -
. .
,
,
, .
,
. ,
,
,
, :
.
.

2. 1772 ., , -
14 . . 1795 ., ,
6 . . XIX .
,
8,3 . . 1820 . 23,7 . 1914 .
1914 1919 .
4,6 . .: 30,9 . 26,3 .;
9 . 35 .
6 . 1945 . 23,9 . . 1946 .
32,8 . 1976 . , ,
. -,
1941 1944 .,
(14,9%)
, (17,4%). -,
 583

11 . . XX .
. -,
, ,
, , 8 . 1772 . 39 .
1990- , - .
.
1772 . 19,1 ./2. XIX .
30 ./2 1820 . 72 ./2 1910 .;
27 ./2 93 ./ 2. ,
,
35,4 ./2 94,8 ./2.

104,2 ./2,
: 132 ./2 21 ./2
. 1939 .
90 ./2 . 1971 . ,
, 105 ./2,
, (94 2), , (180 ./2),
(228 ./2) (239 ./2).

.
,
, .
. XIX .
43,5%
26 %.
. ,
0,75,
(0,85), (0,93) (1.06).
.
XX . , ,
. 14,3% 1921 1938 . 19,00% 1946
1956 . .
30%
, , 1960-
. , >
.

. , ,
, 10% , 1900 .
18%, 1931 ., 27,4%,
1946 . 31,8%.
, , (65%
1931 .) (33% 1939 .).
584 LUD

. , ,
,
. ,
, ,
. ,
, , ,
. , ,
, XVII .,
. , , 40% 1650 . 50% 1791
, 65% ( ) 1900 p., 68,9% 1931 , 88,6% 1946 . 98,7% 1951 .
3.

* * * * *

.
. -
, , , , , -

XIX . , ,
.
, ,
. 1800 . 1818 .
1856 .
. ,
. 1864 . 80%
declasses. ,
, .
,
1864 . ,
.
, . ,
zaciankw
, . ,
, ,
,
, , ,
, ;
. 1921 .
.
, - , ,
, .
(. . ).
 585
586 LUD

,
.
.
,
prosz pana , panie poruczniku , ,
, . 1919 .

, - -
: , , .
, ? , . ,
, , ...4
, , ,
.
. .
.
, , , ,
. , .
, , .
1946 .
. .
mieszczastwo, , ,
.
, .
1815 . 1846 . ,
, , ,
.
1869 1870 .,
.
XIX .
, ,
. -
. gildia, ,
.
,
, 1948 .
, ,
, - ,
. , ,
mieszczanin buruj,
.
,
, ,
, , . 1918 .
 587

, , .

XIX .5 ,
, ,
. , 1807 .
, ,
. .
,
,
. ,
,
, ,
.
, . rugi, ,
, -
. ,
.
. oczynszowanie
, ,
, .
XVIII .
, , ,
. (
), regulacje,
, ,
,
.
.
. ,
,
. XIX .
, ,
, . -
.
. --
, uwaszcsenia,
, .
, , ,

.
1811 .,

. 1816. .
588 LUD

, .
, ,
, 25 .
. -
1823 . ,

. ,
.
. ,
25 (6,4 ) , 1850 . ,
, ,
.
,
. 7 1848 .
, .

. ,
, , .
, ,
(
, ) propi
nacji ( , ).
.
. 1846 . 1858 .
,
. II : ,
. ,
, 3
1861 .
. , ,

, .
18 1864 . .
,
,
.

.
: 48,9% (1864 .), 46%
.
.
.
,
 589

, , .
.
, .
.
.
. ,
.
{gmina) .
,
.
.
,
.
.
.
, . 1863
1866 . ,
.
,
, .
. ,
, , , , ,
, , , .
,
, , , .
. ,
. ,
1870 ., . ,
. , ,
, ,
.
, .
. .
.
XIX . , , :
, , ,
, , . , : -
, , , ,
, ...
, ,
, .
, , , , ,
, ! ,
, , , , , ,
, .
590 LUD

-, , ,
.
, , ,
, , ,
, , ,
, , , , , 6.

, ,
. -
-, ,
; , ,

, , ,
. , , -
-, ,
, ,
,
.
, , ,
. ,
, -:
, , , .
- -
.
. ,
, , .
, ,
. ,
, .
, ,
- . ,
XIX . ,
, , .
chopi kholopy
. ,
,
. ,
,
, ,
,
, , ;
, , , , ,
, ,
, ,
, ,
 591

. - ,
, -,
, , :
My wasi, , a ziemia nasza. ,
.
,
. XIX .
, ,
, ,
. , , ,
,
. ,
, . ,
, ,
7.
, .
, , ,
, , ,
.
,
, , , ,
1900 . 82% ,
.
, , .
,
.
.
1860- ,
, 1890- , .
,

,
.
, ,
.
.

,
. , ,
.
, ,

, .
, , .
592 LUD

, 1890- Kasy
Srefczyka - , ,
(1861 1924), , ,
; 1905 .
. , 1920 p.,
. Spoem

. 1937 p., 12 860
7812 , 3516 , 773
759 ; ,
5517 , 2973 -, 1804
1498 .
3 . .
1938 . ,
1939 . , 1948 .
,
- . , -
(1868 1918),
, ,

8.
1895 . ,
, , , Polskie
Stronnictwo Ludowe (PSL), . (1857 1943),
(1867 1946), Przyjaciel Ludu , -
(1855 1937)
, .
,
. , 1915 .
PSL Wyzwolenie , .
,
, , ,
. PSL-Piast (1874
1945) PSL-Lewica 1914 .
1926 p., Stronnictwo Chopskie -
. PSL 1920
1921 pp., 1923 1926 . PSL, -
1929 . Srtonnictwa Ludowego
1931 . 1944 1947 .
, 9.
, XIX .,
( , , ,
, )
.
 593

, 1791 .
,
. ,
: , ,
,
.
, , ,
, , ,
,
, .
, .
XVIII .
, (1761 1801),
,
, -
(. 1794), ,
- 11 . ,
1793 .
70 . ,
.
. (1771 1843), ,

. , . (1806 1867),
,
- .
, (1833 1914),
, Zawiercie
. (1812 1878),
, -
. -
(1843 1901), , ,
1891 . , .
(1836 1902), ,
Przysza w ojna ( ,
1898 .),
. -, ,
, , .
(1817 1866) ,
. ,
, 10.
,
. .
, ,
, , , , ,
38- 8-879
594 LUD

, . drobnomieszczastwo,
, ,
, .
, ,
.
.
,
, , , ,
, , , . ,
XIX .,
.
-.
,
. , ,
.
.
.
,
, , ; ,
.
.
, ,
, .
11.
.
, .

, , .
,
, .
, ,
, ,
, ,
.
,
.
- ,
.
,
. -
, ,
, , 1800 . .
XIX . .
1931 . 12,7% .
 595

. ,
. ,
, ,
,
. ,
,
, .
, , , !
, , . ,
, .
, .
. ,
, , ,
. , , , ,
...
, .
, , ,
, , .
, , , ,
, , , -
, , ,
, .
, , ,
, , ,
.
, ,
, , , , ,
, , : -, ,
-- ,
, ...
...
,
, ,
, -.
...
! ...
, , .
, 12.

. ,
, ( ).
,
,
. .
.
, . -,
, ,
38 *
596 LUD

. ,
, , ,
14 000 ,
10 000 , 2000 , 1095
, 262 .
1788 . 8000 ,
4 . 10 ,
15 , 50 ,
18 ;
280 . ,
, .
,
1040 (6890 ) , 600 ,
110 . 200 .
,
.
zwizkw zawodowych, .
1890-
, 1905 1907 .
.
,
,
, -
. .
,
, , , .
,
.
,
.
.
,
. {ZSZ),
PPS, 1921 . 501 000
(ZZP), - 1919 .
570 000 .
, .
(1885 1964)

. , ,
, 1945 .
13.
,
, ,
 597

. (PPS)
1892 ., ,
, .

,
. -
(NZR),
, 1908 ., .
.
1906 ., PPS-Lewic
, PPS-Frakcja Rewolucyjna
, .
,
-

, 1919 . .
,
,
, . (. . 22
II ). ,
,
.
1918 1919 . ,
1929 1930 .
1935 1936 . . ,
, , , -
,
, PSL
, .
(1877 1955), (1901 1978), -
(1866 1936), 1921 1928 1931 1934 ., -
(1860 1931) (1893 1940)14.

, ,
, . XIX .
- .
1794, 1830 1831, 1863 1864 1905 1906 .,
,
.

. 1784 .
,

. , 66 , 27 31 .
598 LUD

, ,
. 1840 . 130 000 ., 1861 . 230 000,
1900 . 594 000, 1910 764 000 . XIX .
,
.
, .

.
,
. (1865 .)
, (1881 p.),
(1882 p.), (1903 p.).
, 1865 . ,
.
.

. ,
(1828 p.). ,
, ,
.
1834 .
, , ,
, . ,
, - .

. 250
: (1865 p.),
(1810 1899),
(1876 .) (1912 p.).
, , , -
, .
. ,
, . -
. , .
, . -
,
.
,
1888 .
; 1889 .
,
, .
,
.
 599

(1820 1892), , ,
-.
, .
, , , 15 000
, (1831
1865 .);
(1835 .) P a w i a k
. (1912 .).

,
80 , ,
.
,
.
. 1890 .
, .
,
,
. ,
.
. .
32 . .
.
. -
.
,
. 1882 . 46%
.
.
1862 1863 .,
.
, , ,
.
.
, -
.
, .
,
1854 . 15 000.
,
. , ,
40 000 .
,
600 LUD

.

, , , , .
, ,
, , ,
, ,
. ,
, , , , ,
.
,
:
We gupiej szlachty figur trzy przepiuj, ,
Bdzie sze dodaj ydw z ekonomem, , ,
Zamiszaj pirem albo batem wyj, ,
I dolej wody, a stanie si tomem , ,
Zagrzej to albo, gdy masz czas umiuj! ; !

Nareszcie pann, zrumienion sromem, , ,

Jak rzodkiew, zanurz dla intrygi krtszj , ,
Dodaj wr rubli zamiszaj i utrzyj15. , !

. 5000 . 1781 .
15 000 . 1810 ., 98 968 . 1876 . 219 141 .,
1897 .
4,5%, 18,1%, 23,8% 33,9% .
, -
- .
. .
,
. , , .
, ,
. ,
Ludzie bezdomni
:
... , .
, , .
, . - . ,
, , ,
. , ,
. ,
, . . .
, , ,
. , ,
. . , , , ,
, , , , ,
, ...
 601

, ,
, , .
, , ,
, , , , ,
, , ,
.
,
.
, .
, .
, ,
, .
,
. ,
, , , ,
. . , ,
, , ... , ,
, , ,
, , , ,
, 16.

. XX .,
,
. 1918 .,
319000 ., 42,2% .
:
, .
, - ,
-
. .
1920- ,
.
1939 . 375 000 .
29% ,
.
1918 1939 .
.
, .
.
.
. , ,
. , ,
.
.
, .
.
* .
 7
KOCI
-

- , -
, .
, .

, .
,
, ,

. , , ,
,
, ,
. , ,
, .
, -
, .
,
, -
, .
, -
,
,
, . ,
-
. , , ,
, , , 1.
.
.
, , -
,
- 603

. .
, 1795 . , 1807 . ,
1815 . , 1818 .
,
, .
, . ,
, (),
,
. ,
, 1875 . ,
:
(1817 1894),
(1842 1911) - (1867 1951). 1925 .
, ,
: -,
, , .
.
1794 . - ( ,
), ,
. 1806 1818 . -
(1741 1823), ,
, . 1818 1829 .
,
.
- (1774 1838). 1919 .
,
: (1869 1926),
(1881 1948), 1948 . -
(1901 1981).

. II
(1780 1790) .
.
.
.
, .

. ,
1816.,
.
1839 1840 . / 1870- .
, II
,
, , . ,
604 KOCI

.
,
, 1801 .
--
. - ,
. ,
, .
, 1847 1883 ., .
-
,

.
,
.
. ,
.
.
. ,
.
,
,
. 1870 . ,
.
, , ,
- 2.
,
. , ,
.
. 1773 .,
II 3.
,
. , ,
, , .
: ,
. - ,
. , , .
. , ,
, ,
,
.
1827 1839 .
II 1873 1875 .
.
- 605

, - ,
, ,
. , :
1595 ., 1839 .

. , :
.
. , ,
, , ...
,
:
, ,
, . ,
, .
, ,
. . , ,
. , - . ...4
.
,
1906 1914 . ,
.
, ,
5.
,
,
. -,
, 1847 .,
, , ,
. ,
, ,
.
.
-
, .
,
, , .
, , .
, ,
.
,
. ,
, ,
,
. ,
,
606 KOCI

(.
.
1790-
,
. ,
, ,
. XIII
. ,
, ,
.
, ,
.

, .
.
,
, ,
, 6.
,
, .
, XIII, XIV
. XIV
, -
. 1792 . VI
.
1793 . , 1795 p.,

,
, . 1832 . XVI
, , .
, ,
, ,

. IX
, . 24
1864 p., , , -,
: Vae mihi quia tacui... ( , ...).
,
PPS, .
1920 p., XII, ,
,
, .

,
- 607

.
.
Kordian , , ,
:
. ,
, .
:
. , !
. ( , ).
, , , ?
,
, ,
,
...
( ). Miserere!!!
. , ,
,
, , ,
.
, ,
, ...
. Lacrimae Christi...
( , ).
, , , ... , , ,
? ? ?
: ,
,
...
,
, .
, ...
. .
?
. De profundis clamavi! Clamavi!
( , ).
, !..

, ,
!
, , ...
( ).
,
...
. , .
, , ,
.
. ! 7
608 KOCI

, , 1833 .
,
. ,
, .
. XVI , ,

. - .

,
, , , 1847 p.,
- IX,
. ,
,
.
.
- ,
.
1865 . charge d'affaires, ,
, , 9.
.
, 1883 p., ,
, .
,
.
, , , ,
, .

. , ,
,
, ,
. (1808 1869),
, ,
(1799 1878),
. ,
, (1803 1872),
, Pocztki fdozofii chrzeci-
ja sk ie j (1845 p.). (1804 1863),
,
,
. (1807 1855) -
- (1791 1866)
- cterie ,
, Tygodnik-
terburgski. , ,
 - 609

,
XIX .
,
. ,
,
, ,
,
. -
8.
- (1762 1808),
,
; ,
,
.
, .
(1801 1890),
,
. -
(1845 1911),
, - (SCh-L) .
(1882 1949),

.
,
,
. ,
,
. , ,
, .
1864 1914 pp. .
, List
Ojca witego Grzegorza papiea do rolnikw i rzemielnikw z Rzymu przysany
, ,
XVI,
,
:
.
, , , ,
, .
, , ...
, ,
, ; ,
, , , ,
...
, , , . ,
39- 8-879
610 KOCI

, , , ,
, ...
, , ,
, , ,
, , ...
, , , , , ,
... , ,
...
, , ...
, , , , , ,
, , , , , , ,
.
, ...
, , .
.
, .
, , , ...
, ,
, , ,
, , , ...
, ,
, , , ...
...
:
1. , , ...
3. , , ,
.
4. ...
: ,
.
, , . , ?
, , , ...

...
, , , .
, ,
, , ,
...
, , ,
, ...
, , , , ,
, ...
, , ,
...
, ...
, , ...
, , , ... ,
. , ,
, :
-... , ...
-...
...
-: , ,
...
 - 611

... , ,
, , ,
, , , ,
...
, , , ,
, , ...
, , , ,
, 9.

( 1871 . ).
. XX .
.
, , , -
,
, . ,
XVIII ., ,
-
.
II. XIX .
.
-
. , ,
. ,
1767 . ,
, ,
, , ,
. , , 1835 .
(1768 1851),
. 1829 1883 . ,
1815 1918 .
. ,
1847 .,
.
,
. II, -
(1719 1777), , -
-
(1731 1826), ,
(. 1868), ,

. .
,
. . , ,
.
39 *
612 KOCI

(1735 1801), , ,
- ,
, ,
. ,
(1862 1938)
.
, , ,
.
.
, ,
. 1863 .
(1810 1891)
,
.
(1822 1891), II,
,
,
10. 1868 . (1825
1912)
. 1869 .
(1825 1869)
.
. (1857 1926),
, ,
.
- (1867 1923) ,
, 11.
XIX . ,
,
, .
,
, , . 1902 .
- (Chadecj),
-' .

, 1905 . (Stowarzyszenie
Robotnikw Chrzecijaskich, SRC) , 1908 .
(Stronnictwo Chrzecijasko-Socjalne, SCS).
,
, .
, -
(1875 1967). "Polo-
\ Rzeczpospolita Gos Narodu.
. ,
- 613

-
.
. , Fioretti -
,
. ,
, ,
1918 .
(KUL)12.

. , P rd ()
Przegld Powszechny ( ) ,
, (1854 1915) (1879 1949),
,
.
,
,
, . ,
, ,
,
. 1 , , ,
,
. XX .,

, - -
. -

, .

.
,
, , . .
, , ,
, , , ,
13. -,
. ,
, .
, , -
.


, .
. ,
, 1875 .
( ;
614 KOCI

), .
,

. ,
, II ,
- 14.

, . 1893 .
,
, ,
(1862 1921), --
. ,
.

. 1906 .

. ,
. .
.
:

.
, 63 15.
XX . - , ,
, .
. 1918
1939 . ,

. ,
.
, ,
, , .
. , , ,
,
, (1894 1941),
16, .

.

. ,
, . .

. .
.
- 615

.
, .
. ,
, ;
Gorzkie ale. .
, , . ,
,
.
. ,
.
. ,
, ,
. , 1791 .
54% , 1931 p.,
, , , 65%, 1946 p., , 96,6%.
, ,
, ,
.
: ,
, - ,
.

* * * * *

, . , ,
. , ,
. , ,
, . :
- -
.
 8
KULTURA

, .
, ,
, .
, , , , ,
, , , ,

. , , ,
.
, 1.
.

, , , ,
, . ,
- ,
, , ,
,
.
, ,
. ,
- .
.
.
. ,
, ,
.
, ,

. ,
XVIII ., .
 617

:
,
.
: .
,

. , , ,
XIX ., ,
, ,
, ,
, .
, , .
XIX .
.
1807 1814 pp.
. - (1771 1847),
, -
. Sownik jzyka polskiego ,
- 2.


. , XVII .,
1500 ,
.
(1519 .)
(1558 .)
: ,
, , ,
, .
1750 . .
. ,
,
.
(1700 1773),
.
Volumina Legum (1732 1739 pp.)
, skutecznym rad sposobie
( , 1763 .) ,
.
1740 . Collegium Nobilium
, 1750-
. ,
. 1773 p., ,
3.
618 KULTURA

,
, 14 1773 .
1794 . ,
(1750 1809)
, 74 1600 .

, .
,
,
, ,
. , . ,
, .

.
. 1775 .
,
, .
(1735 1801), , ,
Powinnoci nauczyciela w szkoach
parafialnych (1787 p.) : Wy
mowa poezja dla szkl narodowych (1792 p.).
, ,
- (1737 1807), Collegium Nobilium,
(1739 1796), ;
, -
(1743 1806), (1739 1799).
, ,
: ...

. , 1787 p.,
.
15 000 4.
.
-
,

,
.
, ,
.
1783 . :
, ,
. .
, . , ,
 619

,
. , ,
. , ,
, , ,
...
, , , , ,
... 5
.
,
, .
. 1776 .
(1750 1812), ,
wprowadzieniu dobrych nauk do Akademii Krakowskiej .
. 1780 .
, .
: Collegium Fizicum Collegium Moralicum,
: , ,
, .

6.
, .
, ,
. .
, , ,
. , 1805 p.,
.
.-. ,
.

.
. 1820 . (1816 .)
1222 35 ,
( 1819 . ),
.
7.
,
1815 1831 pp.,
. .
, ,
, .
.
.
, , .
(1784 .) 1795 1815 1848 1870 pp.
.
620 KULTURA

1815 1846 . ,
. (. 5).

^ 1808

,^(

~7
^/

* ) ~ \ 0
1808 ( V
40 '


] ^" * \
. \"& 1808 >
~ \ 4 3 / _/ 0| (0*
" ) '
\ .
- 1 1811 0~ \ )/}
(. ^ ' . ^

- ^
^
_ .
^
^

*^"*) /- ^
^ [ )
^^ ^^/

1810

800 700
400 500
300 400
200 300
100 200
100

5. (1822 .)
 621

XIX . , .

. .

. 1850 ., , 1821 .,

. 1822 .,
1839 .
1861 1864 .
1830 . .
. 1867 .
. ,

,
.
1880- .
,
.
, , ,
.
, .
,
,
. ,

.
,
. ,
, .

, ,
. ,
, .
.
,
. ,
, ,
, , ,
,
,
. ,
, ,
,
, .
622 KULTURA

, ,
, .
: , , , . . , ,
, ,
, , ,
, .
1860 .: , , ,
, , .
, , ,
. ,
, , .
(1851 1911), ,
, nerwowiec,
mzgowiec, , ,
. . Ludzie-drewna
, . Ludzie-byki
, , ,
. Ludzie-winie, ,
, (
, ).
, - , .
, ,
, .
, 8.
, .

, .

,
.
,
1882 1883 . (1863 1910).
, ,
, , (1851 1926),
(1855 1913), (1859 1941) --
(1859 1914), .
, , ,
, . -
- . 1906 .,
, ,
1918 . . , XX .,
9.

. 1897 .
 623

, .

. 1890
, 1905
1907 . .
.
"Poradnik dla samoukw , .
,
, , ,
.
. ,
, .
1873 . ,
,
1858 .,
, .
,
.
. 1897 .
-
. , , -
,
, .

. PPS, ,
1904 1907 .
.
,
, ,
. 1911 . ,
,
:

.
:
1. , , , .
2. , , .
( ).
:
3. , ,
.
4. .
5. , , Jutrzenka ,
, , .
624 KULTURA

6. , "Jerzy ,
.
7. , ,
.
8.
.
9. , .
10. - .
( .
, .
, , , ,
, , ...10

.
, ,
, . 1916 .

.
.

, ,
.
1918 1939 .
.
,
, , .

.
.
, ,
,
. .
, ,
:
, , ,
,
. 1945 ., , , ,
, - .
. - ,
, .

* * * * *

1945 . , ,
, ,
. , ,
 625

(kultura ludowa).
.

. , , ,
.
.
.
, . ,
, , .

. , , ,
, . ,
, , ,
, , , -
, .
, ,
.
, , ,
. XIX . .
, , ,

. ,

. ,
33% 1921 . 18% 1937 .,
.

, ,
, , .
,
, .
. ,
. ,
, , .
,
,
. ,
, ,
,
,
,
. ,
.
40 - 8-879
 9
YDZI

, , -
.
, - .

. 20 000 .
1569 . 800 000 .
. XIX .
, ,
,
. , 73,
(1510 1572),
, . ,
, () (
) 1.

.
,
, , .
,
,
.
XIX . ,
.
,
.
,
. ,
.
, .
 627

.
, .
, .

. 1773 .
, -
,
. II, , 1782 .
.
,
. II
:
. 1786 . , 1791 .
, ,
. -
, , 1835 p.,
, -
. 1807 . ,
,
. , II
, ,
1812 . ,
.
, , 1822 .
. , - De non tolerandis Judaeis
( ) ,
1862 . ,
, 1846 p.;
1848 p., 1867 p.;
.
, II,
III. 1882 p.,
,
, ;
,
, . ,
1905 1906 pp., , ,
. ,
, ,
. (. 6).

.

, , .
40 *
628 ZYDZI

, 1835p.




* 1772.
,

6.
 629

-
, ,
. ,
, . ,
,
, .
, 1791 p.; ,
, Judenreglement 1797 .
,

. (), -
( ), (),
( ), ( ), (
) ).
, ,
, - , . ,
, (), (), -
, .
.
. ,

.
-. 1805 .

.
,
.
.
. 1835 .
,
.
, . ,
,
.
, ,
, .
. ,
, ,
. ,
1848 .
. , ,
.
, .
.
630 YDZI

1800 1880 . 500%.

.
,
, .
, , ,
. : ,
, .
. ,
, ,
. , ,
. , ,
, ,
2.
.
, ,
.
, , ,
.
, XVIII ., XIX . .
, ,
, , .

, ,
. 1918 ., ,
, ,
, .
-
XIX . mitnaggedim (
) ,
, 1840- ,
.
.
( ),
, .
, ,
, 1803 1893 .,
, 1815 1939 .
,
.
, .
Habad , ,
,
. (1717 1787),
, , , , ,
 6 31

( )
.
,
, , -
. -
.
, .
,

3.
,
. , XVIII .
,
.
, , ,
, ,
, . 1816 . -
.
, 1822 .
, , , .
,

. ,
,
, 4.
,
.
, ,
. ,
, ,
, , .
, ,
, 1760-
, .

. XIX .
. 1816 ., .
,

.
1820- ,
,
.
,
632 YDZI

. 1830 1831 .
5. ,
. 1848 .
(1798 1870)
. ,
,
, -
,
, Gazeta Codzienna,
,
- . 1861 1862 .,
Dzieci Starego Miasta (1863 .)
y d (1865 .),
.
;
;
.
.
,
. 1863 .
Jutrzenka ( ), (1838 1909),
6.
. . ,
, ,
, ,
. ,
, 7.
, ,
, , ,
, .
, ,
. ,
, ,
. ,
[sic] 8.
, ,
,
, .

maskilim,
.
, ,
.
(1773 1839) ,
 633

.
(1788 1860)
.
, ,
. (1785 1840) ,
1851 p.,
. Ma
ny (1807 1867) , ,
maskilim.
(1830 1892) , Hakitzah
(, !) Haskalah .
,
1863 .
.
,
.
,
,
. ,
Haskalah, 9.
.
,
- argon,
,
. ,
,
.
XVI .,

. , .
, , , ,
(1852 1915) ,
, .
, ,
(. 1904 , . 1991) , , 10.
. 1897 .
90% ;
, ,
, - ,
.
, .

. 1913 p.,
634 YDZI

, , 7%.
, ,
.
.
,
,
. ,
,
.

, ,
, . XIX .
, .
XIX
,
II, , . ,
, .
, 1881 .
, , , , ,
-, ,
masse .
.
. ,
, ,
. ,
.
. 11.
1882 .
.

. , litwakow,
,
. , ,

. -, ,
, , .
,
, .
,

.
,
.
, . , *
 635

--
. , , ,
zydokomunu ,
-, ,
.
1880- .
, Hibbat Z ion ( ),

1884 .
()

.

.
,
.
, 12.
,
.
,
,
.
,
, .
,
, Dervishat Z ion ( , 1862 .)
- (1795 1874), ,
,
(1795 1874) . -
(1824 1898), ,
.
1882 . , , -
,
.
Hibbat Z ion. 1897 .

:
! , ,
!..
5. Hibbat Zion , .
,
: , , .
, , ,
...
636 YDZI

, , ,
(, 8, 78): :
. ,
, , 13.

,
,
.
, Polonia Poh-lan-ya (
).

. , ,
,
.
, .
, .
,
, ,
,
. ,
, , , ,
, . Haskalah
,
, , - , , ,
, , shtetln,
, ,
14.
.

. ,

Mizrachi, , .

. 1912 . Agudat Israel
( ) .
.
,
.
, .
Poalei Z io n ( ), , Mizrachi, 1901 p.,
,
. -
(1881 1917)
, ,
.
 637

- (1886 1973),
, 1905 1906 pp.,
-
. Allgemeiner Yiddisher Arbeiterbund in
Lite, Poilen un Russland ( ,
*)
. 1897 . ,
,
- .
, 15. -
, , (1876 1951),
, ,
(1870 1919) , ,
--
.
,

. Mutatis mutandi, ,
,
, -,

- .
Zion
PPS
. ,
SDKPiL.

. -

: , .
:
, .
PPS,
, .
( , , -
) PPS, Poalei Z ion .
,
,
. SDKPiL PPS-
Levicy ,
.
1939 . PPS.
1921 ,
KPRP16. (. 2 2 II ).
638 YDZI

.
, ,
-
. ,
, ,
, , ,
; , , ,
; , , , ,
, .

.
.

- . , ,
.
Israelitw,
, ydw, ,
, ,
, .

.
, -

. yd poczciwy ojczyzn jako Polak ko
ch a , . , ,
.
, :

, , ,
. , , ,
, .
, , , ,
, , , .
, , ,
, , ,
, , . ,
, , ,
.
, , , ,
. , ,
, .
,
, , ,
, .
? ? .
, .
.
 639

...
. ,
... - ,
.
! ? ,
? ,
?..

, ; ,
, , . , ,
, , -
17.

, ,
,
. ,

, .
.
, , ,

, ,
, ,
.
.

. , , ,
, ,
, .

. , -
,
. ,
, .
, 1914 . 1920 .,
.
, , - -
- . ,
.
, , ,
. ,
, ,
, .
,
, - ;

640 YDZI

.
(

),
. 1919 . ,
, :

"

1. , , ,
,
.
2. , ,
.
... .
3. ,
.
4. ,
, .
5. ... ,
... ,
...
6. ,
... 18

,
, . ,
,
. , Na draliro
ydw 1925 . Wiadomomoci Liter-
ackie ,
, , ,
19.
,
. ,
,
, .
, ,
, -
.
, 1918 1939 pp.
.
, . ,
, - .
, , ,

 641

. ,

, , ,
. ,
,
. . ,
. ,

. ,
1918 1921 . ,
,
. , .
, ,
. ,

. 2,7 . . 1931 . 3,35 .
. 1939 .
400 000 . , CULA
. .
. ,
,
,
. , , ,
, . ,
, ,
, , ,
. , 10%
( 40%, , , 90%),
, ,
.
, ,
, .

, .
,
. -

,
, , .
, - :
"... ... ,
... ,
, .
, . numerus clausus

41 _ 8-879
642 YDZI

, -
... ,
. ...
... - , ...
, (
).
...
. -
...20

- ,
.
Falanga (1915 1979)
, , 1934 1937 ., ,
. ,
, ,
-, Welt-
d ie n st\ , ,
, , ,
. ,
,
, .
1918 . ,
, .
1919 .
,

; 1919 ., 1920 .

. 1930-

.
OZON
. 1936 ., shehitah (
) ,
. -

. ,

;
,
, , . 1939 .
, ,
. , , ,
, ,
, , ,
 643

. -
, , ,
, ,
, , ,
: ,
, , , 21.
,
.
,
. ,
, ,
,
. , .
,
( ),
, .

. , -
9 1939 .,
,
.
, ,
, .
,
. , ,
,
1941 . -- . , ,
22.
-
.
, , , - ,
, , , , ,
, .
, ,
.
, tiZegota\
( )1*. , ,
Zegota .
,
, - . ,
, , , ,
, .
,
, -, ,
41 *
644 YDZI

.
. , , , -
, .
, ,
, . ,
, ,
. ,
, ,
, ,
, ,
, ,
, CC. , ,
. , ,
. ,
1939 1940 .
1941 1943 .
, ,
.
, , , ,
, .
, , ,
1943 ., .
,
, . ,
1944 .,
, ,
. , ,
, . ,
, , ,
23. (. 2 0 II ).
. 3,35 .
, 1939 ., , , 369 000 ., 11%.
, , , 1939 .
. 40% ,
, . , -
, 1913 .,
. , ,
, . 1945
1946 . 200 000 ,
, .
PPR, ,
ydokomuny. , 1945
1948 .
( ).
 645

-
Haganah .
. -
,
, . 1940-
24 . . 40 000 .
, .
.
1948 .
.
,
, ,
. ,
-.
1960 1970- ,
,
,
, .
. ,
, ,
, ,
. 1989 . ()
, , ,
1,2 1,5 . .,
. () ,
,
, .
.
,
, .
,
, . ,
, .
, ,

.
.
, , ,
,
.
.
. -
,
.
 10
WOJSKO

,
, . XVIII, XX .
. XIX .
.
.
.
,
. ,
1.
XVIII . -
.
1690- ,
.
, ,
1717 . , 24 000 .
,
,
.

, .

,
, .
- .
,
.
, ,
, ,
,
 647

-
. ,
, , , -
, ,
, , ,
, , .
. 1781 .

1: 472. 1: 153 , 1: 90
, 1: 49 1: 26 . : -
.

XIX .,
2. (. 1, 17, 18).
-,
. 1765 1831 .
,
.
. ,
. 1765 p., Korpus
Kadetw, ,
. 1775 .
,

. , ,
; . .
. 1788 p.,
100 000 .,
. 1792
1794 .
, .

100 000 .3
.
.
,
, , ,
(1797 1802), (1807 1813)
(1815 1831).

. ,
1807 . 21
28 .

648 W O JSK O

-
.
. (. . 12 II ).
,
.

1830 .


. - 1831 .
, 4. (.
. 13 II ).
1831 1914 . ,
.
1846, 1848 1863 . ,
-
.
,
, 5.
, ,
, ,
. , -
,
-, ,
- .
.
, , ,
.
, ,
. , 1901 . 99%
. , ,
.
.

,
. -
(1896 1968),
,
,
(1892 1970), - (1867 1937), -
, . (1891 1938) (1865 1947).
, -,
, , ,
(1866 1928), (1867 1950) (1872
 649

1940), ,
. ,
,
.
, , .
1914 1917 .
,
. ,
.
, -
.
, 1917 . ,
. (. . 1 8 II).
,


. ,
(1873 1960), (1885 1973),
(1885 1969) (1881 1943)
6.
.
,
1918 .
, 1939 .
7. (. . 19
II ).

. 1940 . ,
, 80 000
. ,

. 1941 . .

,
, ,
.
,
, , , , , , ,
,
. 1943 . .
. ,
. 1944 .
(1896 1980),
, .
650 W O JSK O

, ,
195 000, 78 000. 1944 1945 .
228 000 400 000 .,
.
,
. 1940 .
15 % ,
.
1939 1940 ., 1944 1945 . .
1943 ., -
1944 . 1944 .

. , 9 1945 .,
, ,
, .
, ,
,
.
, 8. (.
. 2 0 II ).

. 1920 .
, . ,
.
. , ,
. -
, , bagarre\ .
, ,
.
, , ,
,
. ,
,
9.

. , ,
.
. ,
,
, -
.
. ,
, ,
, ,
 651

.
:
Wojenko, wojenko, , ,
Ce ty za pani, ,
e za tob id, e za tob id
Chopcy malovani?10 ?
,
, -
"My, pierwsza brygada :
Legiony to onierska buta; ,
Legiony to ofiarny stos; ,
Legiony to ebracka nuta; ,
Legiony to stracecw los; .
My, pierwsza brygada, , ,
Strzelecka gromada, ,
Na stos
Rzucilimy swj ycia los, , ,
Na stos, na stos11. , .
.
,
.
,
1650-
,
, .
, , , -
,
,
. , ,
;
; .
1997 . .
-
, - . 1771 .,
, , ,
. ,
, . ... -
,
12.
 11
EMIGRACJA

,
.
.
. -
,
1.

. (, , -
, ).
1730-
.
,
.
1772 .
. 1795, 1831 ., 1846 1848 ., 1864, 1905 1944 .
-
. XX .
.
1939 1945 .
, . ,
, , ,
, .

. 1956, 1968 .
.
, ,
, -
1831 .
. Wielka Emigracja
 653

.
, . ,
,
,
. ,
,
, .

, , ,
, , . ,

, .
, ,

. , -
, .
,
. , , , -
, ,
.
.

. 1840- ,
XIX . 1939 .
.
, , -
.
,
.
, , 1860-
. , /-
,
, ,
- , . ,
, . ,
, , ,
,
3.
XIX .

. , ,
. :
654 E M IG R A C JA

, , , . , ,
. . ,
. . , .
. , . ,
. . ,
. , , .
, , ... ,
. 4.

,
-,
, , ,
, .
. ,
masse. , 1854 .
, ,
. -
, ,
-
(1824 1891) (),
. ,
,
. ,
50 -,
:

Pauline Bronder, AD MDCCCLV, die nona Februarii, nata et a me infrascripto eadem die baptizata
est filia legitima Simon Bronder et Juliae Pilarczyk, conjugorum Catholicorum, cui nomen Paulina
impositum est. Matrina erat Julia Kyrish. Ita testor, Fr. L. . M. Moczygba5*.

, ,
, ,
.
.
, , .
,
, , ,
. .
, ,
, .
. ,
:
, , ,

* 1855, 9 , , , ,
, , , .
. . . . .
 655

, ,
Kalvaria Zebrzydowska Jasna G ra.
.
XIX . ,
. ,
,
.
, 1939 . 195 000
; 450 000 ; 250 000 ;
1,5 . 2 . .

, , 9 10 .
, . , .
, , ,
. , , ,
, , ,
, -

. , -

15 .
Polonia .

, .


. ,
, , alias Scolnus,
, 1476 . ,
1608 . Mary and M argaret
.
, ,
,
, ,
Virginia Company ,
,
.
,
palant . - 1659 .
, 1622 .
De Vos (),
(), () (. 1711), -,
.
, .
656 E M IG R A C J A

Zabrisky. XVIII .
.
Sandusky ,
( ) ( ).
. ,
,
, , ,
, ,
, .
, , -,
1840 1850-
.
, , 1811 . -
-. 1849 .

, . California as it is, or as it may be, or
a Guide to the Gold Region (, , ,
) ,
,
, 1849 .
, , ,
(1797 1880) , ,
, ,
(1824 1887), , .
, ,
- ,
. ,
, , , , -
, . , ,
,
. ,
, (1842 1927),
, .
, --
143 , 6.
.
, .

, , , , , , , -
,
.
.
, , ,
, , . ,
 657

(), () (),

. , .
,
, , ,
,
1 486 490 . 1 823 540 . (. ).

. :
1820-1885 . 33 489 .
1885-1898 . 131 694
1933-1946 . 46 473
1947-1972 . 466 001
: 677 657
. :
18991907 . 675 038 .
1908-1919 . 677 620
1920-1932 . 90 815
: 1 443 473
2 121 130 .

1908-1932 . 294 824
1947-1972 . 2 766
: 297 590
____________________ 1 823 540 .7

,
.
, , ,
, ,
.
, ,
.
.

. 4% , 1917
1918 . 12% , , 1941 1945 . 17%
.
,
4 2 -8 -8 7 9
658 E M IG R A C JA

, .
, ,
.

, (
) .
,
. , , .
, XX ., ,
-
,
, .
, ,
,
.
.
, ,
,
. -
, 8.
, ,
, 9. ,
, .
. ,
, ,
, , .
- 11.
, ,
.
.

. 1939 .,
,
1968 ., - .
. - ,
, ,
- .
. ,
-, , 1885 .
,
, .
-

, .
 659

, 1875 p.,
,
. 1880 .
, -
Alliance College. -
. - 1925 .
, .

, ,
(KNAPP),
, -
.
"The -
ishReview. ,
, .
,
11. ,
, ,
.
,
.
, , 11.
, - --
--. ,
12.
, ,
--, Hop, 13.
,
.
, . Bibliotheque Polo
naise , Istituto Storico Polacco Piazza
Venezia
. ,
.

.
XIX .,
.
, .

, ,
, - .
,
. ,
42 *
660 E M IG R A C J A

,
, .

,
.

, 150 000 .
.
,
, , , , -
,
. ,
, , .
-, 43.
(SPK),
1954 . . ,
, .
, , .
- - ()
() .
, .
, ,
. - ,
, Ogniska Polskiego 14.
. ,
, ,
. , .
, ,

, . -
. ,
, .
,
. .
, 1832,1864,1906,1940 1945 .,
,
.
, ,
.
,
, - 1866 ., , 1942 1943 .,
,
. 1945 1947 . 1956 .
. ,
 661

,
. .
, 1939 1940-
, 1944 1946 ., 15.
.
,
, .
, ,
, -- .
. -
, - .
, , ,
, 16.
,
.
.
Agencja
Deputacji .


(1832 1862) Centralizacj ( )
Ludu Polskiego " (1835 1846)
M odaPolska" .
(1799 1857). -
, carbonaro,
,

.
, ,
. ,
, Gromada Rewolucyjna Londyn Ludu
Polskiego (1856 1861) -
. Ognisko Republikaskie Polskie (1867 1870)
, Zwizek Ludu Polskiego (1872 1877)
. Zwizek Zagraniczny
Socialistw Polskich PPS. , ,
, ,
.

.

, .

. 1837 1846 .
662 E M IG R A C J A

Zjednoczenia Emigracji Polskiej

. 1866 1871 . ZEP
, .
.

,
.
,
.

.
, -
1941 .
1945 .
.
, ,
.
- ,
,
.
, .
,
,
.

.
.
, , , .
, ,
- .
. ,
, , ,
, ,
, - , .
. ,

.
,
,
,
.
.
,
,
 663

. , ,
, ,
,
.
, ,
, , , . ,
, ,
, ,
, ,
. , --

, - , .
(1797 1873)
.
(1816 1893)
, , ,
(1746 1786) (1866
1918) ,
.
, , (1804 1886),
-; - (1842 1907),
; (1802 1889),
, (1808 (1815) 1899), ,
.
(, 1840 1909) , ,
, .
,
(1850 1925) (1853 1917), ,
; - (1867 1934); -
(1860 1941), (1890
1950). (. . , 1857 1924)
, ( ,
1880 1918) .
(1886 1982),
(1877 1959), -
(1882 1977), (1880 1960), ,
(1918 1988),
(1813
1898) -
(1861 1940), (1884 1967),
(1884 1942), -
(1909 1984), (1908 1976),
( , 1897 1987) ,
(1882 1974) (. 1904 p.).
664 E M IG R A C JA

.
. ,
, -
.

.
, ,
, . ,
,
.
.
.

,
.
, .
, .
,
, ,
. 1955 .
,
,
Interpress .

, , ,
, , ad nauseam, ,
,
. .
, ,
.
,
, ,
,
, . ,
,
: ,
.
, :

Your name and your deeds were forgotten

Before your bones were dry; , ,
And the Lie that siew you is buried , ,
Beneath a deeper . .
 665

But the one thing that I saw in your face

No power can disinherit. , :
No bomb that ever burst
Can shatter the crystal spirit17. He .
, 1990 . .
. ,
, - .
, ,
.
. ,
. .
, .
, , ,
, . ,
,
.
,
:
Adieu, adieu! My native shore Bywaj mi zdrowy, kraju kochany!
Fades oer the waters blue; Ju w mglistej nikniesz pomroce
The night-winds sigh, the breakers roar wisny wiatry, szumi bawany
And shrieks the wild sea-mew. I morskie ptastwo wiergoce!
Yon sun that sets upon the sea Dalej za socem, gdzie jasn gow
We follow in his flight. W zachodzie pogra piany!
Farwell awhile to him and thee. Tymczasem, soce, bywaj mi zdrowie,
My native land Good Night! Bywaj zdrw, kraju kochany!18
, ,
.
,
.
, ,
.
, ,
.
, ,
,
:
Wygnacy, co tak dugo bdzicie po wiecie, , ,
Kiedy znuonym stopom spoczynek znajdziecie? ?
Dziki gob ma gniazdo, robak ziemi bry, , ,
Kady czowiek ojczyzn, a Polak mogi19. ,
,
. , :
tam gdzie ju ez nie ma, on z Polski zoy ( , ,
)20.
 12
VARSOVIE

( 1 8 0 7 - 1 8 1 5 pp.)

,
.

, .
,
.
1.

le bon roi Stanislas.
,
ancien regime ,
. 1793 p.,
, 1815 p.,
, .

. 1794 1797 pp.
Agencji , Deputacji
. 1796 .

, -
(1755 1818) .
-
, 1797 .
, .
, ,
.
 (1807 1815.) 667

,
.
, - (1773 1798),
.
(1789 1817). 1797 .

: . ( . -
), . . 1799 .
(1762 1842).
, .
: G// liberisonofratelli
( ). - ,
,
. -
25 000 .

. , -
, - ,
. , , 1796
. , CULA, ,
. ,
, . .
, . ,
. ,
. (1767 1829)
, Czy Polacy wybi si
mog na niepodlego? (1800 p.). ,
-
, 2.
.
, .
1799 ., 1800 .,
.
, 1802 1803 .
, - --
. ,
, ,
.
, , , .
. 1801 . ,
.

.
.
668 Y A R S O Y IE

. -
-
(1770 1861),
3.

. - ,
, , .
1805 . .
.
, 5
. 14 1806 .
. .
, . , ,
. , ,
Odezwu do narodu polskiego .
, ,
,
. 19 1806 .
, -
, .
. 1807 .

. ()
, ,
.
,
.
. ,
1807 .,
. ,
,
, . .
.
( ), ,
, ( ),
. 1809 . ,
(, ).
154 000 2 4,3 . ., 79%
, 7% .
, ,
. . (. 7).
21
22 1807 . -, ,
. ,
 (1807 1815.) 669

7. (1807 1815 .)
670 Y A R S O Y IE

. ,
, .
- ,
, ,
, .
,
.
,
. , -
. .

(1755 1821)
.
,
(1752 1847), (1758 1848),
, ,
30 000
: , , ,
1809 . .
. 4,
, ,
. L 'esclavage est aboli (
) .
. ,
.
. 21
1807 ., , ,
, .
,
, , ,
, , .
, .
.
. 1808 .
, .

. liberte, egalite
fraternite, ,
. 1808 .
. 20 28
. , 30 000 .
1808 . 100 000 . 1812.,
. ,
, .
 (1807 1815.) 671

20 000 . 1812 . ,
,
. -
, ,
.

, .
, 1808 . ,

, 25 . ,
.
, 10% ,
,
. , 4.
.
, , ,
.
Chevaux-Legers -
,
, .
30 1808 . .
, ,
, .
50 000 .
Chevaux-
Legers. -
. , ,
,
. . ,
.
,
. ,
.
5.
1809 . .
,
.
25 000 ,
19 , . .
,
.
, -
.
,
672 80

, ,
, , .
,
, .


. , .
,
.
, . ,
.
1812 .
.
.
. 24 ,
,
. ,
. ,
, ,
. , ,
.
, ,

. .
, , .
. ,
, :
!
,
.

,
, ,
, ;
...

, ,


, .
: ?
?
.
,
,
, .
 (1807 1815.) 673

! , !
,
;
, ,
, , .

, , ,
,
,
- .
, ! ,
,
.
, ,
,
, ,
;
...

, , ...

! ,
, !
,

!
0 ! ,
,
!..6.

,

Kochajmy si .
, :
, ,
,
,
, .
1 , .
, ,
.
,
,
.7.
100 000 .
-
, .
4 3 -8 -8 7 9
674 V A R SO V IE

, 28 ,
.
. .
. ,
, , .
:
Gdzie est ten potwr natury, ,
Ten olbrzym, postrach narodw. ?

, . Olbrzym jeszcze stoi walczy (
), 8.
. .
. , -, ,
. Chevaux-Legers
. .
route .
, ,
, .
: , 12 124 . 100
, , 20 000.
. 1813. .

.
, .

. ,
.
. -
19 .
,
. ,
. ,
10.

. ,
. ,
, , .
.
. ,
, ,
.
, , ,
.
 13
KOGRESOWKA

( 1 8 1 5 - 1 8 6 4 pp.)

1814 .
, .
. , ,
, ,
. , ,

. 23
.
1772 p.; ,
1791 p., 3 ;
.
, , ,
,
. .
, , --
. ,
.
.
.
, -
, ,
. () ,
.
.
,
. ,
, , , 3 1815 .
43*
676 K O G RES W K A

9 , , .
, , 1.
, 127 000 2,
1809 . 3,3 . .
, .
1793 .,
.
, ,
, .
:
Bez Krakowa, Poznania Wieliczki,
Polska nie warta ani wieczki.

Kongreswka, . (. 8).
,
. , 1864 . 6 . .,
1910 . 10 . , -
,
. ,
. ,
,
, -

.

. , -
, . ,
,
. ,
.
,
.
, ,
. ,
--
. ,
. , ,
, . ,
, ,
.
. ,
,
.
 (1815 1864.) 677

2.
. , ,
,
,

8. 1830 1831 .
678 K OG RESW K A

. ,
(1799 1831), , ,
. -
,

.
.
, ,
, .
, :
.
, ,
- -.
, ,
, ,
,
(1761 1836). , ,
,
. ,
.
, .


.
1816 . ,
. ,
. 1821 .
. ,
.
. , ,
, ,
. 1820 ., Podr do
Ciemnogrodu ( ),
. .
(1780 1845) .
, .
, , .
,
, ,
. 3.
.
, ,
1821 . .
 (1815 1864pp.) 679

, .
, 1821 1830 pp. ,
. , ,
. .
. . 1828
. ,
.
. Le Petit
Prince, ,
. ,
4.
.
30 000 .
, ,
. 40% ,
. ,
.
, ,
.
. , ,
, ,
esprit de corps, .
,
,
. ,
1815 . .
, ,
.

, .
.

, ,
. .
1818. . ,
, ,
. ,
, .
1820- .

(1784 1834) (1787 1835);
( ) ,
. 1820 p.,
,
680 K OG RESW K A

, .
. ,
1825 . ,

. ,
.

, .
.
,
, . 1815 .
,
. 1819 .
(1786 1868) Wolnomularstwo Naro
dowe , ,
, . 1821 .,
,
. ,
,
.
, ,
.
1822 .
6.
, ,
. Panta (
), 1817 ., , .
,
-. Zwizek
Wolnych Polakw (1820 .) ,
.
. Stowarzyszenie Zjednoczonych Sowian
,
, ,
. ,
, , ,
7.
, .

, .
1814 . ,
, . ,
,
. Towarzystwo
 (1815 1864pp.) 68 1

Filomatw, 1817 . (1796 1855)

,
.
, . 1820 .
. Towarzystwo Filadelfistw Bkit-
nych -
. Zwizek Zielony
,
. , ,
, . 1823 .
. , ,
.
. . ,
, . ,
, 8.
1825 . , .
,
.
, ,
, , . ,
,
.
III
, ,
. ,
cause celebre, , . 1928 .
,
, , .
, .
, . ,
, ,
.
(1787 1839),
, .
. -
. --
.
. ,
1829 . :
1828 . -, .
, , ,
. 1830 . ,
, .
.
682 K O G RESO W K A

,
.

. ,
,
, ,
, III .

. . 1829 .

. 1830 .
(1797 1874)
(1797 1855) ,
.
,
9.

1830 . , ,
. ,
.
, - -,
.
- .
,

. , -,
, .
()
:
II s est lev6, voici le jour sanglant; , , -
Quil soit pour nous le jour de dlivrance! !
Dans son essor, voyez notre aigle blanc, ,
Les yeux fix6s sur larc-en-ciel de France. .
Au Soleil de Juillet, dont Peclat fut si beau, ,
II a repris son vol; il fend les airs; il crie:
Pour ma noble patrie, ,
Libertd, ton soleil ou la nuit du tombeau. !
Polonais, k la baionette! , !
C est le cri par nous adoptd, ,
Quen roulant le tambour repute: , :
A la baionette! ,
Vive la libertd! !
 (1815 1864pp.) 683

Pour toi, Pologne, ils combattront, tes fils, , , ,

Plus fortunes quau temps ou la victoire , , ,
Melait leur cendres aux sables de Memphis,
Ou le Kremlin scroula sous leur gloire. !
Des Alpes au Thabor, de lEbre au Pont-Euxin, , , , ,
Ils sont tombds vingt ans, sur la rive Strangle. ,
Cette fois, O ma m6re, , :
Ceux qui mouriront pour toi, dormiront sur ton sein. , .
Polonais, a la baionette!.. , !..

Sonnez clairons! Polonais, k ton rang , ! , ,

Suis sous le feu ton aigle qui s elance. , ,
La libert bat la charge en courant, ,
Et la victoire est au bout de ta lance. !
Victoire k 1tendard que Pexil obragea
Des lauriers dAusterlitz, des palmes dIdume! .
Pologne, bien-aime, , -,
Qui vivra sera libre, et qui meurt lest dja! , .
Polonais, a la baionette!.. , !..

. ,
,
, .
.
, , .
.

.
. 19
, . ,
, - , , -
, , , .
29 .
, ,
,
,
.
. ,
, , ,
. , .
, ,
, ,
. -
, .
!, ,
, .
.
684 8 \

. , -,
, ,
. , ,
, .
, , ,
. .
.
, , .
, ,
, . .
, .
, .
,
. ,
11.
, ,
,
, , .
,
. ,
, , .
,

,
(1771 1854).
, ,
.
. ,
.
,
. .
,
,
. .
, ,
.
.
, .
.
, , .
. ,
.
. ,
. , -
 (1815 1864pp.) 685

, . -
, .
120 000 ,
. ,
,
. 5
1831 . .
.
,
. -
, , ,
.
,
;
; ; -
. , ,
, , ,
, .
. .

, 18 .
, ,
. 24 ,
, .
, .
1 . .
,
. ,
.
. 18 ,
, . .
- 1831 .
.
,
.
, ,
.
, , .

, .
, , , .

, ,
, (1787 1860).
686 K OG RESW K A

,
. ,
. ,

.
Kunktator, , -
, ,
(1792 1850).
.
: 14 ,
25 ,
.
: 31 -
, , 10
. :

. ,
.
. 26
.
. 12.
, ,
. ,
, ,
.
.
, ,
. ,
,
, . ,
. ,
. ,
. : Dabar
Lenkai naprapula kol Zemaitiai y i ( , -
). ,
.
. .
.
,
, .
,
. -
, .
, .
 (1815 1864pp.) 687

(1798 1847), -
(1803 1888), (1801 1867), -
(1800 1838) Nowa P olska
.
, .
.
, , ,
.
, -
. . -
.
,
. , ,
, .
. -
, .
15 . ,
, .
. . .
. (1772 1850),
, .
. .

. , , (1782 1856).
,
. 27 , ,
. ,
,
.
. ,
, . 95
390 .
54
(1777 1831), ,
, 1812 . 6
4 .
.
54 ,
.
, , , ,
, ,
. 7 8
,
. 13.
688 ( 8 \

.
, 60 000 .
, ,
,
. . -
, .
. , , , -
, .
21 .
325 .
,
. 1794, 1863 1905 .,
, 1830 1831 . ,
, -
. , , ,

.
, , -
-, . ,

,
. 1830 .
, .
.
, , ,
.
, ,
. ,
.
.
.
, ,
, . ,
, :

,

,

,

!

-


 (1815 1864pp.) 689

.



!
, ,
,
, ,
!
:
,
,
, 14.

.
, , ,
. ,
, .
:

Vox et praeterea nihil
O , ?
?
? ?
: ,
, , ,
, .

;

, .
:
?
?
? .
:
;
,
;
;


...
? : ,


, ?
,
,

, ?15

44-8-879
690 K OG RESW K A

.
, .
.
.
, .
, , . : Ja! In
Polen ist nichts zu holen (, ).
- . ,
:
... , , !
. ! , , . , ? , !
, , , ? ,
, , ! ,
!.. ? ,
!16

. ,
, . , ,
. ,
:
La Pologne ainsi partage, , ,
Quel bras humain Paurait venge? ?
Dieu seul pouvait la secourir17. .

Polenlieder, :
Schlaf ein, du weisst ja nicht, o Herz, , , ,
Warum du weinst. , !
Schlaf ein, ich will den wahren Schmerz , ,
Dich lehren einst. .
Schlaf ein, Herz, was kummert dich , , ,
Der Feinde Sieg? .
Dein Vater fiel fur dich und mich
Im Heldenkrieg. .
Dich wird erziehn dereinst der Zar
Zur Sklaverei ,
Doch ais ich dich, o Kind gebar , , ,
War Polen frei18. .

, ,
.
, XIX .
.
. 1833 .
. , ,
, ,
 (1815 1864pp.) 6 91

. .

. , .
.
. .
, : A ndF ree-
dom shriekedas Kociuszkofell ( , ) 19.
,
, The Wrongs o f Poland
( ),
:
In sable weeds Britannia mourning stands
Oer fallen Sarmatias bier; bathing with dew ,
Of truthful pity, the unfadinng wreaths
That thickly cluster round her trophied urn... ...
0 land of heroes, could the Muse portray 0 ,
A tithe of what thy children have endured, ,
Each face would wear the mourning o f the heart;
All voices join in execration loud. .
No pen can picture true thy mighty wrongs; ,
No tongue reveal the many springs o f woe; ,
Oppression, murder, rapine, torture, lust, , , , ,
All cruelty, in each appaling form:
Most deadly fruit of blind despotic rage, ,
That like the feigned Promethean bird o f hell
By gorging human flesh more ravenous grows... , ...
But Russia, thou! in guilt and might supreme , , ,
To deal with thee, how shall the Muse essay? ,
What spell, what power invoke? For words are vain. , , ?
Yet wouldst thou list awhile, thou mightst perchance , , ,
Some new-found truth like hidden treasures find , ,
And gain the knowledge that was never thine 1 , ,
To know thyself, and all thou callst thine own; , ,
As in a mirror, thou thyself mightst view, , , ,
And learn to loathe what others loathing see...20 , .

.
,
.
,
. , 1835 .,
, , ,
, , , ,
.
- , ,

.
,
44*
692 K O G R E S6W K A

, ,
. , , --
. ,


, , 21.

* * * * *

.
, ,
.
(1796 1866)
.
, , , ,
, , , .
.
, ,
, , .
, .
100 000 .
. , ,
. 2540
, 2890.
.
. , ,
, in absentia,
. 80 000
. 254 . ,
,
, ,
.
, . ,
, , ,
. 10 000 ,
.
, 2 .
.
, .
:

. , , .
, , , ,
 (1815 1864pp.) 693

, . .
, , .
.
, ,
, , Societe des Belles
Lettres. , ,
; , . ...22

. ,
. 1815 .
, 14 1832 .
.
. , ,
. , , ,
. , .

. }\ 1832 p.,
. 1833 .
,
, . -

- .
23.

. , .
, , . 1837 .
. 1839 .
.
-. 1841 .
, . 1847 .
, .
1849 p., ,
1818 .: mila, okie, wka (16,8 ), kor
zec cetnar (100 ) ( ), ,
(2,7 ), (209,9 ) (16,8 ). ,
. 1861 1864 pp.
, , .
.
, 1855 . -
1834 . .
1839 . , .
, ,
1830 . 1868 .

, .
 14
CRACOVIA

(18151846 .)

--
, ,
. 1793 . , 1807 1815 .
. ,
,
, 1797 . .
-
, . ,
.
,
,
. -
, . ,
1795 . 1809 .,
,
. , .
.
, 3 1815 .,
. , , ,
, .
Rzeczpospolita Krakowska, .
, ,
1815 . , , -
-. 1818 .
. Zgromadzenie
Representantw
, . Senat Rzdzcy
 (1815 1846.) 695

( ) ,
,
. , ,
.
: , -
. , 1164 2,
, - 224 , 50
. , 1843 .
145 000 , 80% 20% .
, 11 , 500
50 .
, ,
.
,
1.
.
,
.
,
.
. Towarzystwo Nauk
. .
1827 . .

( 1759 1843). ,
, ,
,
. , ,
, .

.
, , ,
, . 1831 ., -
,
.
. .
.
. .
1830- .
.
-
. -
,
. ,
696 CRACOYIA

Stowarzyszenie Ludu Polskiego .

, . ,
. 1836 .
.
, . 1838 .
. 1841 .
, .
,
.
.
1846 .
. ,
.
.
.
, .
, 20 1846 .
. ,
. 22

:
!
. .
; , ,
, , .
, : , ,
, ... ! ,
! ,
, ,
, ,
... ,
; , - .
. ,
. , ;
,
; ,
; ( ) ,
, ; ,
, , ,
, , ,
.
! , , -
, - . .
!..
.
.
.
2.
 (1815 1846.) 697

(1811 1857), , . 26
, ,
, ,
-. 27
, ,
(1822 1846)
, .
.
. 4 ,
. , ,
.
,
.
.
- , 1846 .,
.
. 1200 ,
. ,
, CHLA.
,
.

* * * * *

22 1848 ., ,
. ,
, ,
, . ,
3. ,
. 1848 .
, . 26
, ,
, ,
.
. 1846 .
.
, .
1846 . .
, 1846 .
. -
, , (1823 1897)
.
698 CRACOYIA

Z dymem poarw
, :
Z dymem poarw, z kurzem krwi bratniej ,
Do Ciebie, Panie, bije ten gos, , , ,
Skarga to straszna, jk to ostatni, , ,
Od takich modw bieleje wos. .
My ju bez skargi nie znamy piewu, ,
Wieniec cierniowy wrs w nasz skro, ,
Wiecznie jak pomnik Twojego gniewu ,
Sterczy ku tobie bagalna do!4 !
 15
WIOSNA

(1848 .)

12 ,
. --
. 24
, -
. , , , ,
.
-, .

- .
, .
.
-- ,
.
. ,
, .
, ,
, ,
. , .
, ,
, : ,
. , .

.
,
.
, -
1846 1847 . IX - IV.
700 WIOSNA

,
. ,
.
.
;
.
: , !
, .

, .
, ^ ,
. ,
, . ,
, , , ,
, 1.
.
, .
,
.
.
.

(18/19 1848 .).
. ,
,
, .
.

, .
, 20 , .

, 1849 .

,
2.
1848 . ,
. :
, ( , ). ,
,
. 500 . 1848 .
, 1849 . ,
.
, 3.
.
 (1848.) 701

.
(1793 1861) ,
, .
(1803 1868),
, , .
, 1848 . ,
. , --
1831 ., ,
. . 1849 .
,
,
.
(1791 1864)
. ,

, 4.
, ,
. 1848 .
,
. :
. -.
- ,
, ,
, . ,
.
,
,
. , , , ,
. ,
, ,
- .
, . ,
,
,
. , ,
, --
5.
1848 .
. ,
1836 .
1848 ., ,
.
, ,
. ,
702 WIOSNA

,
, . ,
, ,
, , ,
.
,
.

. ,
. 15

V %!" ,
.
.
, ,
. , ,
.
, ,
. , , ...
. , , -
, 6.
-
. , ,

. -
,
. ,
,
, .

. ,
,
. 2 342 31

. . ,
. - (1818 1891),
, --
. , , ,
, . -,
: , , , 7.
, .
.
. ,
.
 (1848.) 703

. . -
,
- .

.
,
.
, -,
, , .
,
, ,
. 1849 .
. , ,
,
.
, 1848 . . ,
, -
,
.
, ,
.
. ,
, .
.
. 1848 . .
, .
, .
 16
&

( 1 8 5 5 - 1 8 6 4 .)

, .
.
, 1830 1840-
. 1848 .
. 1854 .
, ,
.
-
, .
.
. ,

1832, 1838 1848 ., , -
, III,
. .
,
.
1854 .
.
1856 . ,
.
,
. - ( )
1854 .
-
. , 1855 .,
 (1855 1864pp.) 705

,
, .
, 26 1855 p., ,
.
.
II (1818 1881), -,
. ,
,
. II
.
,
. -
,
, .
1856 . . Pas de
reveries, messieurs ( , ), .
. ,
1831 p., -
,
, ,
. ,
.
. 1857 .
, , -
(1800 1874),
. 1861 .
(1812 1878),
.

. , 4000 77 ,
,
. ,
.
.
, Zwizek Trjnicki,
,
. -,
. , ,
Millenerzy () (1827 1863),
.
, .
.
. ,
.
45 8-879
706 REVERIES

-
(1798 1870), , .
.
. Boe co Polsk
. ,
-. 11 1860 .
.
. 25 27
1861 . ,
.
2.
, ,
. -
, - (1803 1877),
.
. :
, , .

, , ,

. .
1832 .
.

Szkol Gwn .
.
1861 . ,
,
1862 .
. 1861 . , ,
1862 ., .

.
3.
, ,
.
, . 27 1861 ., , ,
, -
. 8 1861 .,
, ,
.
.
, ,
.
 (1855 1864.) 707

. 1861 .,
, .
,
. 14
. .
, .
. , ,
,
. .

.
(1820 1869), ,
(1837 1870), , -
(1836 1871), , --
.
( ).
--
.
,
.
.
.
.
.
.
, , .
1862 . ,
.
, .
.
.
-
, . ,
, , .
, .
branka, .
,
30 000 . ,
, ,
. Branka 14 1863 .
.
,
, , -, 1830 .

45*
708 REVERIES

. , ,
. , ,
, , ,
.
, ,
, ,
. 1863 .
, 1830 1831 pp.
.
,
, .
, -
. , 1400
.
. ,
. -
,
-
.
.
, - ,
, ,
.
. .
.

. ,
, , , , .
.
.
.
(1840 1863), -
. , ,
, .
(1827 1887),
, ,
. , ,
. , 21
,
. , -
(1833 1897) .
.
, .
,
 (1855 1864.) 709

. , 1863 .,
, ,

. (1826 1864)
10 11 1864 .

.
,
1905 1907 . .
, ,
. ,
,
, ,
, , .
, ,
.
: Rzd Narodowy Wolno, Rwno, Niepodlego.
, ,
, , ,
. ,
, ,
.
.
. . -
, ,

: , ,
. (. 9).
1863 . .
- . .
.
,
, , :
. .
(1838 1864), ,
, ,
.
, .
(1827 1897), ,
(1827
1863) . - (1827 1863)
. ,
, .
,
710 R E V E R IE S

K a p T a 9 . C i H H e e e n o B C T a m is i ( 1 8 6 3 1 8 6 4 p p .)
 (1855 1864.) 7 11

. 1863 . ,
, .
, .
, , , ,
000 .
,
. 1229 :
956 , 237 ,
.
.

,
. , partia,
, -
.
. ,
,
24 1863 .,
. ,
,
, B osak(\ 1871),
1863 ., .
6 1863 .
. -

,
.
.
, 200 000 ,
. ,
, 5.
. 1863 .
, -
. ,
,
- .
, 17
17 ,
, .
,
. ,
, . ,
,
.
712 R E V E R IE S

,
. 1830-
. The Times", ,
.
. , ,
. ,
, .
"Ward Jackson",

,
6.
. ,
, ,
. ,
1831 p., .
, .
, . ,
,
. ,
7.
.
II,
,
. .
, ,
. ,
. .
, . 1858 .
, .
.
16 1861 . ,
, . 1863 .
.
. 18 1864 .
, ,
, .
.
, .
, , , , , ,
. ,
, , , ,
8.
1864 . ,
.
 (1855 1864.) 713

-
. , , , ,
, ,
.
, 1794 . 1862 .
.
, , ,

160 .
.
.
, -
III ,
.
,
.
-
,

. . ,
. 17 1863 . .

. , 3, ,
.
, -
,

. ,
.

. ,
,
, , .
-- .

, ,
. ,
, .

,
.
, ,
. 11 1864 .
9.
714 R E V E R IE S

.
, ,
. ,
, .
.
.
, .
, ,
. , , .

. -

. ,
1863 . .
8 1864 ., , -
, , .
:

... , ,
, ,

... ,
.
: , , , ,
, , , 3335 10.

.
, .
. ,
,
, , ,
, . 18 :

- , ,
. :
1. , ,
3- , , 38 , , , ...
...
2. , 29 , , , ...
...
3. ... 37 , , ,
. 1848 . , 1857 . ...
...
4. , , , , 1...
...
5. , , , , ,
... ...
6. , 50 , , , ,
... ...
 (1855 1864.) 715

7. , 26 , , , -
... ...
8. , 26 , , , .
1861 . ... .
9. , 19 , , ... ...
10. , 29 , , ,
... ...
11. , 19 , , ... ...
12. , 22 , , ... ...
13. , 21 , , , ...
...
14. , 29 , , , ...
...
15. , 23 , , -
... ...
16. , 20 , , ... ...
17. , 25 , , ...
-...
18. , 30 , , ...
...
19. , 32 , ...
... ...
20. , 30 27 , ...
... , ...
21. , 18 , , ...
...

, .
:
83, 96, 175, 196 605 - ;
285, 360, 364 ;
23 1863 . .
: , , :
1. , : )
; ) ;
) ; )... ,
... 2. ... 21. ...
... .
23 1863 ., :
. : 1. ... 15. ,
, .
... ... .

.
-
-
/ -
-
-
-
- 11.
716 R E V E R IE S

. ,
,
.
. , ,
, . ,
, . ,
, .
.
5 1864 .
, .

.
, .
. ,
, ,
. . ,
. , !
. , , , ,
: , , , , .

* * * * *

1831 ., .
,
.
partia . (1834 1865)
1861 .,
.
. 1864 .,
. 23 1865 .
.
.
(1863 1866) -
, . 1864 .
,
,
. ,
-,

.
. -
-,
. 1864 .
, . ,
 (1855 1864.) 717

. 1866 .
85
. 1867 . . 1869 .
. 1871 .
, ,
,
.
, ,
, .
1863 . , ,
-
. ,
-,
.
.
,
: , ,
, 12.
1 ,
.
.
, ,

. , ,
. .
, .
, ,
, ,
,
. , 1897 1900 .,

. , , 1864 1865 ., 13.

* * * * *

. , ,
,
. , 1809 . ,
1917 . ,
. , :
,
, ? , ,
,
718 R E V E R IE S

, , , ,
,
. , ,
, ,
. , ,
, ;
, . ,
. ,
. , ,
.
.
,
,
. , ,
, ,
; , ,
.
. ,
- .
,
, ,
.
, ,
,
.
,
. -
, ,
, .

, ,
.
,
. , .
,
, ,
. , ,
, ,
. , ,
, ,
. , , , :
- .
, ,
.
 (1855 1864.) 719

, ,
. ,
, ,
.
, .
, ,
,
.
, . ,
, ,
- ,
.
. ,
,
, .
, .
, . ,

, ,
.
.
.

. 1904 . .
.
 17
REVOLUCJA

(19041914 pp.)

. 1904 1905 pp.
. 1907 . -
, ,
--
. 1908 . ,
1912 1913 pp. 1914 .
.
.
. ,
, ,
. -
. 6 1904 p.,
- .
-
.
,
.
1905 p.,
.
. Stronnictwo Polityki Realnej
. ,
,
. ,
- ,
. -
(1866 1934)
 (1904 1914.) 7 21

(1849 1938) ,
.


. bojwki 1904 .
,
-
. -
(.SDKPiL)
.
.
. -
. .
, , .
,
. 28 , ,
. 13 1904 .,
.
, ,
: PPS: Precz z
wojn i caratem! Niech yje wolny, polski lu d (: !
). ,
. , ,
.
. -1.
,
. 1904 .
.
- - ,
. ,
.
, ,
. ,
- , -
.
,
,
, PPS. ,

. , ,
2. ,
, .
PPS
. ,
46 8-879
722 R E Y O L U C JA

,
. ,
.
, ,
.
- 22 1905 .
,
. ,
. ,
.
. 28 1905 . PPS SDKPiL
,
400 000 .
. 1905 1906 . 6691 , 1,3
. .
. PPS .
;
.

. 21
12 .
,
.
.
37 . .
.
,
. 24

. ,
, , ,
, ,
150 .
. 40 000
. .
. ,
. , 22 24 ,
, . 55 , 79
17 . . 21
19- ,
PPS .
. 15
, , .
. .
 (1904 1914pp.) 723

,
, . , -,
.
. -
. .
, -
. 1905 .
. .
,
. Macierzy Szkolnej (
) .
. ,
.
1906 .
.
. PPS ,
.
.
, 1906 .
.
, .
.
. .
, . ,
.
, ,
. , , ,
, .
, .
, .
1906 1907 pp. , ,
. .
29 1906 p.,
, .
. .
, , PPS,
104 .
. 15 1906 p.;
- 18 ;
8 1906 .
26 1908 .
, 3.

-. ,
46*
724 REYOLUCJA

.
32 -
, 23 , , .

. , 1906 .,
46 , . ,
1907 ., ,
.
. -
.

. -
-- 11 .
. -
,
.
. 1912 .

. ,
,
.
,
4.

. , -
,
. (NZR)
. bojwki PPS

. - Gazeta Polska
, .
, ,

PPS. 40 50
. -
, . -
.
:
!
, , ,
, ,
.

. , , , ,
 (1904 1914.) 725

, , ,
...
.
, , ,
.
,
, .
, , -...
, , ,
... , ,
!.. , ,
... ,
. ,
, , ,
.
! !..
!..
, 1905 .

5.

. PPS
,
.
. VIII PPS 1906 .
. IX ,
. PPS-Lewica -
, SDKPiL,
. PPS-Frakcja Rewolucyjna -
,
, .
. 1908 . PPS
,
. 1911 1914 .
: PPS PPS-Opozycj
. PPS
6.
,
.
. , , ,
, , ,
. ,
, ,
.
. 1906
1907 . .
, .
726 REYOLUCJA

, ,
,
.
1904 1908 . ,
. , 1917 1918 .,
.

, . 1908 .
. 1911 .
. Macierz Szkolna .
.

. 1912 . -
.

.

. 1914 .,
,
.
 18
FENIKS

( 1 9 1 4 - 1 9 1 8 .)

. ,
. - 1914 .
, .
1762 . -. ,
, XIX ., .

. ,

.
.
, .
, ,
1.
(. 10).
,
,
. 1914 1916 . ,
- . 1917 .
,
. 1918 .
, , , , .
, , ,
.
, 2.
, ,
. .
728 (1 9 1 4 1 9 1 8 .)

1914.


(
)
,

-
3 19'





-
(1914.)

(1915-1919.)

1. (20-23 1914) 7. ( 1915)
2. (26-27 1914) 8. (1915)
3. (9-11 1914) 9. (1916)
4. (25.-2.1914)
5. (1914)
6. (1914) ( 1914.) -.)
, 1914.
, , 1914-1915.
,

10. (1914 1918 .)

 FENIKS 129

- ,
. ,
,
. ,
. .
1914 . , ,
:
Rozdzieli nas, mj bracie, , ,
y los i trzyma stra ,
W dwch wrogich sobie szacach
Patrzymy mierci w twarz. .
W okopach penych jku, ,
Wsuchani w armat huk, ,
Stoimy na wprost siebie :
Ja wrg twj, ty mj wrg! , .

A gdy mnie z dala ujrzysh, ,

Od razu bierz na cel ,
I do polskiego serca ,
Moskiewsk kul strzel. .
Bo wci na jawie widz - ,
I co noc mi si ni, ,
e TA, CO NIE ZGINA, , ,
Wyronie z naszej krwi3. .
, ,
, . 16 1914 .
(NKN),
4.
Jleo (1862 1918), .
(1881 1943).
, .
(PON) -
, ,
. 10 1914 . -
,
,
(KNP) ,
. KNP (1915 .) ,
*5.
(), ,
, .
. . -,
,
6. . .
{CAP). ,
730 (1 9 1 4 1 9 1 8 .)

,
. , , ,
KNP .
, ,
,
, , ,
.
. 16
1914 .
, , 7.
,
Komendant , Pierwsza
Brygada. , 1
1916 . (1873 1960). ,
1916 ., (1867 1950),
(1879 1940).
1914 .
.
(POW), ,
.
, 8.
- ,
.
Polnische Wehrmacht,
, ,
;
.
9.
1916 . , , 1,9 .
. 4% , 14,8%
16,8% .
1 . ., 450 000 10.
,
- . 6

. .
, .
. ,
, .
.
.

11.
FENIKS 73 1

:
.
:

!
, .
, .
,
.
. ,
.
.
, , .
: ,
.
-
. , , .
.
.
.
,
- 12.
,
,
. , ,
, ,
.
, .
, ,
. , .
.
,
. ,
, ,
.
504 .
1915 . .
Wehrmacht
. 5 , 25 , 18
. 1916 . .
,
. , 1916 . ,

. 1917 . Wehrmacht ,
, 1918 . .
732 (1 9 1 4 1 9 1 8 .)

,
13.
. ,
- (1850 1921).
. Oberkommando-Ost -
. .
.
, - ,
.
Grenzstreifen, 16 . ,
14. ,
, -
. Mitteleuropa
. . 1916 .
,
- () .
, 5 ,

. (77S),
-,
.
, (1862
1938), (1865 1941) -
(1850 1923).
.
1918 ., ,
.
- ,
3 .
,
, .
- 15.
, ,
.
21 1914 . .
13
1915 . ,
, .
1917 . , Polnis-
che Wehrmacht.
. ,
. , 21 1917 .
. ,
- , :
FENIKS 733

. , ,
? , , ,
, ?
. !
, , , . , : ,
, . .
. , , .
, , , ,
16.

.
.
.
.

. 1915 .
.

,
. -
, ,

, .
, ,
,
, ,
.
honoris causa 17.
, ,
.
CAP KNP.

.
. ,

.
.
,
, ,
. ,
1917 . ,
18. 9
.

,
.
734 (1 9 1 4 1 9 1 8 .)

.
,
.
, 27
1917 .
19.
.
,
, .

29 1918 .,
, .

. ,
.

. 1916 .
, ,
. 21 1917 .

. , 8 1918 .,
,
, .

, 20.
1917 1918 .
. ,
,
,
. . 11
1917 .
. 22
,
. , 26
, ,
V.
,
.

.
, , .

- . ,
.
FENIKS 735

, - .
.

2 1918 .,
. ,
9-
, -
.
---
1918 .
.
.
100 000
., .
, ,
.
-
, . ,
, ,
.
,
- 11.
, -
.

.
.
, 1905 1906 .,
.
,
-, , .
- . ,
,
, .

,
, ,
. 1915 ., ,
1863 ., . ,
, , ,
, .
, 6 1915 . 13 1918 .,
.
3 1916 ., 50 ,
736 (1 9 1 4 1 9 1 8 .)

, .
,


. 1917 . . ,
, ,

.
1918 .
, ,
.
18 1918 ., ,
, .
,
-
.
. , ,
, .
.
. ,
, ,
. . ,
, . 28 1918 . --
,
( )
22.
. , 1 ,
23.
, , .

, . -
.
1919 ., , . 7
-
,
- . ,
,
, . ,

24.
.
. . ,
, .
, - .
 FENIKS 737

. .

. .
. , 10 ,
. ,
, .
,
.
11 , ,
.

, , .
.
. . ,
. .
.
. 14
, .

. , -
, , .
,
. ,
, 1916 .,
,
.
,
,
. ,
, ,
,
, ,
.
, . ,
, . ,
, . , ,
, .
,

. , ,
, . ,
, ,
, , ,
25.
47 _ 8-879
738 (1 9 1 4 1 9 1 8 .)

,
.
. , , ,
. ,
, ,
.
, .

1918 .
, ,
.
, 1918 .
.
.
 19
NIEPODLEGO

(19181939 .)

;
, . . . ,
, ,
. . . . .
,
, , ,
, . ,
, , ,
. ,
1919 . , ,
. 1939 . , .
,
, ,
, , ... -
, ,
, ,
, , ,
. , ,
. , -,
. ,
-,
1.
1918 . ,
. ,
, . ,
, ,
,
47*
740 N IE P O D L E G O

. ,
1917 1918 .
. ,
.
,
, . ,
, , ,
, 2.

. 1918 1921 .
3. , 1918 .

1919 .,
. , 27 1918 .,
28 1919 ., ,
(16 24 1919 .,
19 25 1920 . 2 5 1921 .), ,
1922 . . ,
() 1919 .
1920 ., ,
, .
, 26 1919 . (
), ,
28 1920 .
1925 . - ,
.
, . (. 11).
- , ,
.
, ,
,
. ,
, ,
.
,
.
,
, - 1919 . 12
1920 .4.
- ,
14 1919 . ,
1919 ., . , ,
, . ,
,
 (1918 1939.) 74 1

1. , . 7. , 28.06. 1918. ,
28.10.1918. . 20.01.1920 (
(28.07.1920; ). N. .: () ).
01.10.1938. 8. , . , -
2. . (23.07.1920; ).
(28.10.1918-10.01.1919) . 9. . (28.07.1920;
3. . ).
(04.11.1918; 10. . (28.07.1920;
). ).
4. . 11. . 09.10.1920,
11.11.1918, . 1922 . ( ).
(14.11.1918; - 12. . 1919 .;
5. . -
. . 1918 . 1919 . 19181920 . (10.03.1921;
. (1923 .) ).
6. . 13. . - ,
(26.12.191816.02.1919; ). (20.10.1921).

11. (1918 1921 .)

742 N IE P O D L E G O

.
. 1920 .
.
,
. ,
700 000 . 10
27-
. .
, , 24 ,
.
. -
, 4
. ! .
.
.
.
. , ,
, , .
, .
.
.
!
,
. , .
,
, . 10
.
. ,
,
, .
PPS
(ROS). .
, , ,
,
. ,
, ,
:
26 . , .
,
, , .
27 . -, , ,
. .
2 . . ,
, .
 (1918 1939.) 743

. ... , , , ,
, ...
7 . --
. 20
, ...
13 . , . ,
.
, , ,
5.

, , .
, , ,
, , .
,
, .
. ,

13 . , ,
.
,
.
. 16 , ,
.
18 , , , .
.
. .
. . .
. 31

.
. -
,
:
. , .
.
, , , !
.
, . , ...
... . -
. .
, ? .
, , , , .
! . -
.
, . .
. , ,
, .
744 N IE P O D L E G O

, , ,
. .
. . ,
.
, .
, 6.

. , , -
.
,
,
; ,
. .
. ,
, ,
. ,
, -
(1880 1931)
. 12 ,
18 . ,
, 18 1921 .7. (. 12).
1920 . .
, ,
, , ,
:
,
, , ,
.
, ,
.
, , ,
8.

:
...
, ...
,
,
... , . ,
, , , , ...
, . ,
, . , ,
. ,
, ... ,
. . ...
... ,
. 9.
 (1918 1939.) 745

12. ( 1920 .)
746 N IE P O D L E G O

, , , .

.
,
. , ,
, ,
. -
, , .
, 1920 .,
, 10.
, ,
. ,
.
, , , , -
() ,
, ,
,
.

, . (. 13).

. 17 1921 .
,

. :
!
, , ,
,
,
3 , --
, ,
, ,
,
, , ,
11.

, ,
,
,
, , , ;
, , , ;
,
; , ,
, ;
 (1918 1939,) 747

13. (1921 1939 .)

,
, ,
, .
. -
.
, (5)
- ,
.
,
, ,
. ,
{\ ,
748 N IE P O D L E G O

. ,
, .
1935 .
12.
,
. 1931 .,
68,9% . , 13,9%,
8,7%, 3,1% 2,3%
. ,

. , ,
,
. , ,
,
.
, .
95, 101 110
,
, .

. 1922 .
81 444, 16% ,
. 1930 .

(BBWR), , ,
-, .

.
13 (. . ).
,

- , -
, , , , , (.
19 ).

. ,
, , ,
, . --
() ,
,
,
PPS. - (
- ). -
()
 (1918 1939.) 749

(1%)
(2%)

.
(
(5%; 1921 .)

000 ,
(0,09%) .
(
1921 .)
700 000
(2,2%)

80 000 (0,25%)

80 000 (0,25%)-----

. . :
) (1921 .); ) (1931 .)

.
- (),
,
,
.

750 N IE P O D L E G O

. - .
() 1929 .
()
, 1930-
.
1931 . (1889 1931),
, 1934 . -
(1895 1934)
. 1932 1933 pp. ,

, . 1934 . -
,
. , ,
,
.
. ,
,
, 14.
: ,
,
.

. ,
, , .
K horev,
Agudat Israel, Tarbut,
CYSHO ( )
, - Yavne M izrachi
.
, . Nasz Przegld ,
C hw ila Nowy D ziennik .
, , .
.
. ,
, . Yidischer
Visnshaftlekher Institut ( ),
1925 p., , ,
.
,
. , 1922 p.,
35 , .
Agudat Israel WR. 1935
1939 pp., ,
. ,
 (1918 1939pp.) 75 1

,
. 1930-
,
: , ,
, Hitahadut ( )
Paole Zion. , ,
. PPS .
, ,
. 1927 p.,
,
.
, , ,
.
. 1919 .
- --
. 1938 . , ,
. ,
,
- YIVO -,
, . ,
15.
-.

, Polski-B , ,
.
, ,
, , 1924 .
.
, , ,
.
Hramadu, , 1927 p.,
. 1930-
, .
, ,
Bialopolacy,
. 1935 p.,
, . 1939 .
. ,
, .
16.

, ,
1931 . Rat der Deutschen in Polen ( ). 1925 .
(DSAP)
752 N IE P O D L E G O

, ,
.
PPS.
Jungdeutsche Partei ( ) ().
1930-
, 1935 . Landesgruppe-Polen,
, Idee und W ille11.
,
, ,
, .
.
1920- , -
,
. -,
,
, ,
.
, , ,
,
. ,
,
,
, .

. .
, , .
1921 p., 25% 75% ,
: 27% (
), 65% , 5%
, 2% 1% .

.
.
, , ,
.
.
, , . , ,
, . 1930-
,
.
, , ,

,
, . (. . ).
 (1918 1939.) 753

.
, PSL.
10 1919 . , 400 ,
15 1920 ., , ,
.
. , 20 1925 .,
, 200 000
. 1919 1938 .
2 655 000 ; ,
734 000 .
,
, . ,
.
1928 1929 .
-. 1930-
,
, .
,
. .
. ,
, .
, , ,
, ,
. . -
, , ,
. .
, ,
. , ,
. . Zwizek Rol
nikw, 1929 . PSL-Wyzwolenie,

(CTOiKR). Stronnictwo Ludowe (SL)
, ,
.
1932 . .
, ,
. SL.
,
,
. .
-
. ,
,
. .
48 8-879
754 N IE P O D L E G O

, ,
. 6 , 278
. 1933 .
,
, , . ,
, .
, SL
, PSL-Wyzwolenie.
, .

Polski-B 18.
1936 1937 . .
SL ,
(ZMW
Wici) .
agrarism' ( )
. SL,

, , - ,
. 1937 . -
,
.
, :
, , -, .
, , . ,
, SL , ,
. ,
, , .
. ,
. -
, "Wici...
, -
. , , .
-,
, , .
-
, ...
,
19.

, .
, ,
, , .
, ,
.

 (1918 1939.) 755

, ,
.
, ,
, .
, 1936 . 446 000 .,
10% ,
, 5 6 . .,
45% .
, ,
. , , ,
, 10% 1930-
. ,
. , ,
.
1919 ., ,
(TOR).

. 20%
.

, PPS NZR.
, ,
, .
1922 1923 .
1933 1937 . .

1921 , .

, .
6 1923 .,
, PPS.
. , ,
,
. 32 ,
. ,
. ,
,

. ,
, 20.
.

. , ,
.
48*
756 N IE P O D L E G O

. 1927 .
. 1918 1920 .
, ,
. 1918 .
9 : 1, 1923 . 15 000 000 : 1.
, , 10%
. 1926 .
, .
, , .
. 1920- ,
, .
, 1924 . ,
,
,
,
. ,
1926 1930 ., 1931 1934 .
1930- ,
27,5% ,
. .
,
, . ,
,
,
.
,
. 1929 .
(13,2%),
1900 . (17,6%).

, .

.
,
.
,
.
, ,
1929 .;
1933 .; 1936 1939 .
600%
, ,
. ,
.
 (1918 1939pp.) 757

.

1913 . ,
, - , ,
21.

1913 1923 1929 1932 1935

100% 71,2% 85% 70% 98,7%

41 36 46 38
(. ) 100% 87% 112% 92%
0,493 0,449 0,660 0,879
(. ) 100% 91% 133% 178%
1,677 1,129 1,377 0,570 1,441
(. ) 100% 67% 82% 34% 93%
1,114 0,507
(. ) 100% 45%
100% 54,2% 84,7%
0,193 0,647
(. ) 100% 335%
57 822 309 491
( ) 100% 1442% 542% 861%

, 1936 .
, ,
1929 . ,
. -
- (1888 1974). ,
,
.
2 . 600 . .
,
, .
()
, ,
.
-
.
.
1928 . (100%),
1938 1939 pp. (119%) (81%)
(82%). ,
,
758 N IE P O D L E G O

1936 1939 .
.
,
, ,
,
22.
.
,
, ,
, ,
44% . ,
, . 1919 . ,

, . 1928/29
96% 7 14 .
.
1930- , (1885 1951)
(1893 1993),
. , ,
, .

.
, ,
. 1930-

,
. .
: 2500 1911 .
461 1938 .
, ,
23.
.
.

. 1920-
, 1926 .
. 1935 .
\OZoN)
. , - ,
.
.
1919 1921 ., 1939 . 1 . .
266 000 . 1923 .
350 000 . 1935 ., 30 10
 (1918 1939pp.) 759

.
(GISZ) tor wojenny ( ),

, torem pok
ojowym. 1939 . ,
.
- , -
24.
-
. ,
, .
, 1926 .
. Chadecja (- )
, 1923 .
PSL . , - -
,
, . 1925 . , -
, .
, .
, .

. ,
, , ,
.
.
, 1918 .
. ,
1930 . . ,
. ,
,
- . ,
1936 . ,
1937 .
. rapprochement
,
,
25.

.
,
. 1918 1919 pp.,
, .
1921 p.,
.
760 N IE P O D L E G O

. 1930- ,
25 1932 p., 26 1934 .
. , ,
,
. ,
,
, .
,
26.
12 14 1926 p.,
coup d'etat ,
. ,
,
, .

, . ,

.
1926 . -
. ,
.
.
. ,
. - ,
, . 12


. .
(1869 1953),
,
. . ,
-
, .
,
. , , .
.
.
, .
.
, .
, .
-,
. 14
.
 (1918 1939pp.) 761

.
27.
, .

, ,
. (1882 1941),
,
, .
(1867 1946), ,
. , 1926 p.,
1939 . sanacja,
,
, . , ,
,
,
, . ( ,
: nicz
, a kant ).
(BBWR),
1927 . (1879 1939)
. 1928 p., ,
1930 .
.
,
1935 . ,
. ,
,
(1891 1969)
(OZoN) ,
. , OzoN
, . (1888 1981) -
(1886 1941), ,
, 28.

.
(ChD), (NPR), (PSL)
(PPS) ,
BBW R, 1929 .
Centrolew. 1930 p., ,
fa it accompli, ,
,
:
762 N IE P O D L E G O

, 29 1930 . ,
:
-
: ,
; ...
...
:
1. ,
.
2.
...
3.
...
:
1.
.
2. , ...
3. .
4. , ,
...
5. .
, , ,
... .
,
... , ,
, ...
!
!
! 29

. 9 10 Cen
trolewu .
,
. ,
, .
BBWR
. Centrolewu .
, 15 1933 ., . ,
. , . , . .
, ,
, absentia,
.
.
(OWP)
. , 1926 .
, .
1933 . ,
Falangi -
A B C
 (1918 1939pp.) 763

OZoN,

, .
,
.
(Mor-
ges). ,
,

. 1932 .
,
:
, , , 1926 p.,
, . ,
, ,
, , ,
.... ,
(15 000) , , 30.

. 1937
1938 pp., , , ,
Front Morges,
, , , ,
, .
,
. ,
, .
, ,
. , ,
31.
, .
1922 .
(1865 1922) ,
1927 . 1930-
. .
.
,
. -
. .
.
.
,
. ,
. ,
.
764 N IE P O D L E G O

, 26,3 . . 1919 .
34,8. . 1939 .
. . ,
, . 1930-
.
1939 . , , ,
.
.

. ,
, ,
. ,
(, ,
) ,
, , , ,
, . ,
, , ,
. , - ,
, .
, ,
.

.
(1878 1956),
,
(1892 1945),
. (1884 1944)
(1882 1965), (1845 1929) -
(1895 1978), (1899 1970), , ,
,
. , ,
, ,
. ,
, ,
-: (1884 1944) -
- , (1885 1939).
, ,
. , -
,
Principia M athematika.

. ,
, , .
 (1918 1939.) 765

,
. , ,
,
.
, ,
. 1935 . "Pojcia twierdzienia implikowane przez
pojcie istnienia ( ,
)
.
, , .
, 17 1939 .

, , ,
, . ,
, ,
, .
, 1920 1930- ,

32.

. , ,
, ,
,
. .
, .
, , .
.
: 758 000 . 1918 .
1 289 000 . 1939 .
: ,
, . , 1918 .
100 000 ., 1930- .
. ,
.
: ,
.
.
,
.
-
(1923 .), (1925 .),
(1926 .).
.
. , 1938 .
766 N IE P O D L E G O

113 000 ., ,
30 000 . NZR
Folkspartei, ;
.
. ,
.
, , ,
-
.
, , , - -
, , (1899
1956), (1894 1953), (1894 1980)
(1895 1976),
. , -
Kurjer Warszawski "Kurjer Po
ranny , .
, (1887 1954)
(1883 1945).
(1882 1937)

. , ,
,
,
.
. , , .
, 33.
- -
- (1885 1962) ,
. owszem,
,
. -
, , ,
, :
"Owszem34. "slawjka,
, ,
, .
, OZoN , -
slawjka.
,
(18941944), 1932 1939 pp.,
. , ,
,
, .

 (1918 1939.) 767

, .
, , ,
. 1934 .
,
- .
1937 1938 .
,
. 1939 .
, , ,
.
, , ,
.
, . -
, , .
,
,
35.
, , ,
, .
1936 .
, ,
,
, - ,
36.
,
. ,
,
.
,
. -
: 1938 .
.
,
,
, , .
1939 .
. -
,
, ,
, . , -
,
. 31
, ,
. -
768 N IE P O D L E G O

,
. , ,
, , . -
,
, , , ,
, 37.
28 , --
. .
, , ,
, ,
.
* ; , -
-
.
,
, .
, , ,
. -
, ,
.
, ,
, .
,
, ,
:
16 [1939 . ]. ... ,
. ,
. , ,
. ,
.
17 [1939 . ]. ... ,
. ,
. , ,
. , .
, . .
15 [1939 . ]. [ , ]...
, . -
, , .
, , ,
. , , ,
'38.

. ,
. ,
. , , .
 (1918 1939.) 769

-
, , --
. .
.
.
, ,
, .
:
, 23 1939 .
,
... .
:
1....
2. ,
, ,
. ,
,
. -
.
3....
4. .

. . 39.

- . -
, ? .
, , ,
.

, , , , , .
.
, , ,
.
. 1945 .
, ,


40.

49 _ 8-879
 20
GOLGOTA

( 1 9 3 9 - 1 9 4 5 pp.)

(SD). 31 1939 .
() .
,
Konserwen;
.
, ,
,
. - ,
. ,
, , , .
, ,
1. (. 14).
1 4 45 3 ,
Schleswig-Holstein ,
, 15-
. ,
. -
, ,
, , , :
() -,
.
. ,
.
- , .
, . .
, 2.
 (1939 1945.) 771

14. (1939 .)
49*
772 GOLGOTA

, , ,
. - ,
- . ,
, .
Einsatzgruppen, , , ,
. 6
.
-
. ,
, ,
, ,
.
. 17 , ,
.
, , ,
.
, ,
. .
. , , ,
, 27 .
2 .
, . -
. ,
, . ,
, .
,
. ,
,
.
5 3.
.
, . ,
, , ,
. ,
, :
, ,
.
. 2600 150 2000
400.
.
, , .
, -, 40 ,
, .
,
 (1939 1945.) 773

,
. - , ,
. , ,
,
, , ,
.
, . ,
.
50 000 . ,

.
,
1940 . .
- ,
, .
.
,
, .
, , .

. , ,
, , ,
.
.
, . ,
, .
,
, , .
, , ,
1939 ., 4.
60 000 140 000 .
. ,
3 , .

, .
, , :
, , , ?. ,
-, : , ,
, ?5
17 -
. , ,
, . , ,
, 23 .
, .
774 GOLGOTA

, - , .
,
, , , ,
. .
, .
, 9 ,
, 16 ,
.
, .
, ,

. ,
. 993 ,
, .
- , 28
. ,
. .

, .

. 1939 . ,
1914 1915 .,
. 1939 .
. 5 ,
6 ,
(1890 1962),
(1893 1943)
. 8
,
. 27
, ,
, .
. ,
, , ,
,
. 27
106 , .
, 1940 .,
. ,

(1880 1942),
.
1942 ., 1943 .
. 1943 .
 (1939 1945pp.) 775

. , 300%,
,
.
, , ,
, ,
. 27 1943 .
.
, , ...
, , 6.

.
. ,
1937 .
. (. 15). ,
, ,
. Arbeitsbereich,
,
- . -
Warthegau ( )
.
, ,
. , ,

.
7.

. , ,
.
,
--
.
,
.
.
. .
, .
, , ,
92% .
.
, coup de theater, .
, , -
. ,
,
:
776 GOLGOTA

200

1939 .
-
28/9/39
,
1939 .
........... , 1941 .
| , 1941 . ()

- (1944 .)

X A T
* ...
4\<
-^:;;::>" \
-s-, (
.............7 ^ pyi.i
) ....... "

J L k . A ? _t*'V..,. A. \

()
X ^
^() # ^ ^ g||g^ = r E H E P 1 /

> ^ ^

^

? - **'*
/

15. (19391945 .)
 (1939 1945.) 777

,
:
? , ...
.
, ,
. , , ,
. , ,
, -
... ,
.
. ,
-
, -
, 8.

. .
- ,
1939 . 1941 p., ,
.

Luftwaffe, . ,
. Liitzow
- -
. 1941 p. 7 500 000
9.
.
. ,
,
. Der Volkischer Beobachter ,
Lebensraum
. .

.
.
10.

. -
5 1939 p.,
:
,
...
, ,
, , , ... ,
... ,
... .
... , 500 1*.
778 GOLGOTA

Heinrich,
,
. , ,
.
: Reichsdeutschen, ,
; Volksdeutschen, ,
; Nichtdeutsch, ,
; Juden, .
,
, .
Reichsdeutsch 4000
, 900 , ,
, . -
, . ,
Judenreservaten. , ( -
) , , - .
.
,
, ,
.
Warthegau masse .
Action Tannenberg
,
.
. SS Lebensborn (
), ,
, , ,
, . ,
Nur fu r Deutsche (
).
. .
, .
12.
-
,
. , Reichsdeutsch,
, -
, . ,
Volksdeutschen,
, .
.
, , .
, .
NSDAP,
 (1939 1945.) 779

.
( ) ( )
( ).
.

,
.
,
. (-
)
. , ,
, ,
. 1942 .
,

,
(--)13. ,
, \isserordenl Bejriedunngsaktion (
*) - 1940 . 1939
1940 .
, ,
, ,
14.
,
. ,

. ()
1939 .,
20 000 ,
15.

.
, , -
.
,
, . ,
, .
, - , .
, () 1940 ., ,
:
1. , , .
2. () , ,
.
3. , .
780 GOLGOTA

4. 1918 1921 .
5. .
6. , .
7. , .
8. , , .
9. , . .
10. , . , .
.
11. .
12. .
13. , , , .
14. , , , , ,
16.
.
1939 1940-
, .
, ,
,
1941 .
, , ,
, .
.
, , 1940 .
1941 . ,
, ,
. ,
,
. .
,
. ,
, , , ,
,
.
, , ,
. , ,

. , ,
, ,
- :

27 1939 . ...
... .
,
, . ,
. ,
.
, , ,
, . . 15 1939 .
 (1939 1945pp.) 781

. ,
, .
1 7 .
. , . 7
17 , . -
,
. ,
... 25 000 ... 20
,
. ,
1700 . 26 1940 . ,
2500 , , , .
, , ...
. ,
,
.
...
...
.
. , , .
. . ,
. , , ,
. . 125 ,
- . 1540
, ...
, ,
. 12.30 , 150
, . 8
. , , ...
... ,
.
, .
, , .
... , , ,
. , .
.
, , ,
. , - ,
...
- ,
,
. ,
, , ...
10 000 . 2 000... ,
.
. , , .
65 .
... ... -
. , .
.
.
,
. .
782 GOLGOTA

. , ,
, 100%.
...
, - ,
-. .
, .
20 1941 . . ,
, . 1200 . ,
60% , , .
. , 17.

. , 1941 . (
), ,
, . 100 000
.
.

15 000 .
1939 p.,
.
, -, .
: ,
, , , .
. 1940 .
.
15 000 - .
, . 1943 .
4321 .
.
, .
, . , 1940 . -
, , 1941 .
, , .
, , , ,
, . ,
, , .
,
.
,
. ,

(sic!).
,
. 11 000
. 1990 p., ,
 (1939 1945.) 783

,
18.
,
.
, .
, , 1940 . ,
. .
- .
-,
.
, , -
, . 1941 .
.
. ,
. ,
.
. ,
. ,
, .
.

* * * * *

1941 . : .

.
.
. , , , -
. 22
. -
, .
.

. ,
. , ,
, .
-/,

. ,
;
, .

; ;
, , , ,
784 GOLGOTA

, , , ,
.
,
1939 1941 pp. , .
, ,
, -
*. , , Einsatzkom-
mandos ,
. , , 10
1941 . , , ,
, ,
. .
10 000 .
,
. , ,
, , -
19.

.
,
. ,
, .
20.
, ,
Reichswerke Goring A G
.
. 1939 1941 pp.
.
1941 .
. 1943 .
.
1938 .
WVHA (
) , ,
,
. 1944 1945 pp., ,
-
, ,
, ,
21.
1940j>.
Emissionsbank in Polen Reichsbank*.

,
 (1939 1945.) 785

.
1945 .
. 1941 .
, , , -
, ,
.
.
1939 1940 . .
.
, ,
. 16 1943 . ,
*, apanka,
, .
,
.
. -
, 143
, .
299: , 16 1942 .
(142 ); -, 17 1943 . (259); , 11 1940 .
(215); , 13 1943 . (203); , 14 1940 . (169); ,
11 1942 . (174); , 29 1943 . (118); , 1 1943 .
(181); , 2 1944 . (232); , 2 1944 . (187); ,
2 1944 . (368); , 3 1944 . (147); , 6 1939 .
(150); , 7 1943 . (117); , 31 1944 . (158); -
-, 2 1944 . (370)...
1942 . 1943 . ,
, .
300 100 000 .
. . , ,
.
. ,
400 , , ,
, , 22.
,
. .
Offlag , Stalag
.
,
. ,
, ,
. , 500 000
50 000 ,
1943 ., Stalag VIIIB , Stalag
50 8-879
786 GOLGOTA

V IIIC , Frontstalag 307 Stalag 325 .

.
, - , - ,
. Judenlager , Polenlager
,
. - ,
, , ,
.
, , , -
. ,
.
- (--
, 1940 1945 pp.), (1941 1945 pp.), (1943 1945 pp.),
(1942 1944 pp.) (1944 1945 pp.) ,
.
.
-
. ,
,
23.
- ,
-,
.
1940 . 10 000 ,
. 1941 .
, 30 000 .
(1933 p.),
(1937 .) (1936 p.).
Arbeit m a c h tfre i" (
),
.
, ,
, , .
. 1941 .
.

(), 100 000 . -
2000 ., (
) , .
, ,
. 4 1942 .
.
8000 . 1942
1943 pp.
 (1939 1945pp.) 787

, , .
. , , , -
, .
,
, ,
.
,
.
Anus Mundi, .
, , . ,
, ,
: , , , Scheissmeister,
, ,
, , , ,
, , ,
, , , A ktion-K ugel...
.
,
, ,
. 27 1945 .
7500 , 90 . ,
, , -
25.
, , .
:
, , . ,
, , ,
:
! !
, !
, , , , ,
. , , ,
, . , , .
, :
, , !
, , !
, . .
, , ,
. .
, , ! ? , ,
! , , , , ,
, , . ! ! !
.
Gut gemacht, -, ,
. Gut, gut, ruski.
... , .
, . , , ,
50*
788 GOLGOTA

. , , , ,
...
, , .
, : , , ...
. 25.

.

,
:
. .
. , ,
; , , ,
, .
. , , : , ,
, . ,
. , ,
.
.
. , ,
, .
. /.
. ?
. ...
. -, , ,
?
. 8 10
, 15 . 15 , ,
.
. ?
. ,
...
. , , :
?
. ,
...
. , , -
?
. ,
, , .
, , , , , . .
, , .
. , ,
?
. , ,
...
. ?
. /^ .
. , , ,
?
. ,
. . ,
 (1939 1945.) 789

... , ..
, .
. , ,
, ...
. ,
, , , ,
. , , ...
. . ...
, . .
, ... . ,
. , , . ,
...
. , ,
?
. 1942 . 60
. 1943 . .
. , ,
? ^
. , ,
... 26

, ,
, , .
, 1940 1944 .,
, , , -
:
, ,
... , ,
, . ,
.
. , , , ,
... . -,
, , ...
. , ,
, , .
, ,
.
... , , , ,
,
, ...
...
... ...
: ,
...
, ...
...
, , ,
, , .
,
... . ,
, , ...
, .
790 GOLGOTA

. , .
... .
, . ,
. ,
. . ,
: , , , .
. .
, . , ,
...27

1947 .,
, , ,
.
. --
,
.
.
, ,
.
, ,
, , , ,
, . \VVHA
:

6 8 , 70 . ,
9 , 270.
1431 . ,
, , , , , ,
2 , 28.

, .
1942 . ,
. , \
, , .

, . 1942 .
, }, ,
,
, 1943 . ,

. .

, , .
.
6 028 000 . -
2,9 . . . 644 000
 (1939 1945.) 791

(10,7%) .
5 384 000 (89,3%) , ,
. 18 .
11 . . 5 . .
,
29. - .
.
, , .
, , .
. , ,
, 20 27 . .
, ,
( ) .
. , , ,
, ,
, ,
, , 30.
.
. ,
, -
. :
, . ,
, .
,
. ,
:
, , .
(1896 1940), -
, 30 1940 . ,
. 31.

. 27 1939 . -
- (Suba Zwy
cistwu Polski, SZP), . ,
, (Zwizek Walki
Zbrojnej, ZWZ),
. (),
,
. 1941 1942 pp. Bataliony
Chopskie, BCh,
, , ,
(NOW) PPS WRN (GL).
(Zwizek Harcerstwa Polskiego, ZHP)
792 GOLGOTA

,
Szare Szeregi, 32.
.
,
. .
. .
. ,
,
.
.
, .
, .
, , , ,
, , .
(TON) ,
.
, VI V233.

. 1942 .
. 8 1942 .
. 24 GL
Cafe C lub
. BCh
. 1943 .
(Kierownictwo Dywersji, Kedyw),
, 8
.
. , ,
, .
,
,
.
.
,
.
(Rada Pomocy ydom, RP), AK 1942 p.,
.
34. ,
: (OB)
( W W ), .
19 1943 p.,
, .

.
 (1939 1945pp.) 793

. ,
, 56 -
.
35.

. (. . ). AK BCh, 400 000 .,
, GL,
() 100 000 .
.

.
, , Delegatura
,
, .
(),
, , 1942 .
. 1944 1945 pp.
(RJN) .
(1884 1942)
, (1875 1942) ,
1941 . (1892 1943) (1882 1953).
, GL
(PPR), .
, ,
. 1 1944 .
KrajowRad Narodow (KRN),
, ,
, . (. 16).
-
( ), . -
, 4
1944 p., ,
1945 p.,
. , ,
, ,
.
, ,
(1896 1970),
, .
, ,
, - 1939 . (
), .
, , . ,
, ,
794 GOLGOTA

16. (1944 1945 .)

 (1939 1945.) 795

,
.
,
, , ,
, .
, . ,
,
1943 1944 . .
.
, , , ,
, ,
, ,
. , , , , . ,

, - .
, ,
36.

19 1944 . 6
1945 . ,
,
.
,
. ,
. ,
.
,
, ,
, .

. ,
, :
, , ,
, , , ,
, - , , ,
, , . ,
,
: , , , -
, , , , *

*, , 1943 . ,
, ,
. 19-16 . , ,
13, , .
796 GOLGOTA

CU1A
(: 1941-1945 pp.)

(-
/ 1939-1945 pp.)

( ) .

1-
2-
Pdl,
1941-1943 . (. )

,

.
,
X I I 1940 . - I I I 1945 .





(),
() (KWP)
1940-1943 .


(KRP), 1943-1944 .


)
(),1940-1942 .

( (),
(KRM) 1942-1945 .

,
( ) , (Kedyw)
1944-1945 .
()



(BCh)
NSZ
NOW

. . (19391945 .)
 (1939 1945.) 797

V rWr


25 1943 .)

(
1)


1943-1944 .
1(
() () . .

(PKWN), 194 .
.. , 1943 .

1- , 1944 .
(RTRP), 1945 - 1- , 1944 .
2-

(WP),
1944 .

, AL PAL
AL
.
. .
.

(WOP) (KBW)



(1944 .)
798 GOLGOTA

. ,
.

. 9 , 26 1944 .
PKWN,
.
,
1939 1940 . ,
, ,
. , ,
.
.
.
, ,
.
-,
.
. ,
, ,
, -
. ,
,
.
,
.
, , ,
. ,
, , , , .
,
1944 .,

. 1945 .,
, ,
. 1945 .
, , ,
, ,
37. ,
. ,
, ,
, , ,
.
1994 .
1944 .,
,
 (1939 1945.) 799

. 20

(PKWN)
. 27 ,
2 . .
, -
,
, .
, ,
.
. ,
.
B urza,
,
, . , ,
, , , -
- , ,
. 27 ,
,
, .
, ,
, , ,
PKWN, .
, , , .
, ,

. , ,
,
.
- ,
, .
.
-
,
.
22 :
1. ...
2. ...
3. ONR [ -
].
4. ,
.
5. 38.
800 GOLGOTA

PKW N , ,
, ,
() ,
.
, ,
. . ,
- ,
- ,
. 29 .
, ,
. , 8 15 ,
, : ,
, , !

. ,
60 ,

. 31

. 5.30
- (1895 1960) ,
. -
, : , .
, , :
17.00 . .
,
.
,
.
, -
, ,
.
,
, . ,
, .
, ,
. .
, , ,
.

, ,
. , ,
,
. , ,
 (1939 1945pp.) 801

-
, , , . ,
. -
, ,
, .
, , -34, ,
,
, ,
. .
. , ,
.
. ,
, , 39.
.
,
, ,
.
. 50 000
.
- .

, Herman Goering, Viking,

, ,
, ,
*.
, .
-,
, . ,
.
,
8000 . 11
, 40 000 .
. .
, .
,
. 2 . ,
, 500 ,
,
, . 6 . , ,

* .
! 1942 p.,
, .

51- 8-879
802 GOLGOTA

.
. 18

1800 . .
.
.
, .

,
. . 23 , 26
, 30 .
.
20 000 , 225 000
.
, , . 2
.
. .
550 000 . . 150 000
,
, .
,
, . 17 1945 .
, , 1 289 000 ,
( 2000 ). 93%
.
, 41.
.
600 ,
.
, , , .
,
. .

, . :
.

.
. ,
,
.
- ,
, , .
, , -
:
 (1939 1945.) 803

! ! . :
, , , !
, , . -
-
, ,
.
,
.
. , ,
, .
.
Stuka, -.
. , .
,
, . -
, ,
, .
, ,
,
. ,
,
, . ,
, ,
. , ,
, 42.
. 16
,
. 22
.
. , .

, 2 ,
,
. (, ,
,
)43. ,
, ,
, ,
.
.

, .
, .
. , , -
51*
804 GOLGOTA

, ,
. , , .
,
,
,
, , .
,
. , -
, ,
. ,
, ,
,
. 1944 . ,
,
.
,
,
, .

1944 .,
. ,
.
,
:
, , , ,
. .
. . .
. , ,
. , , ,
. , ,
. , .
, .
, .
. . , ,
, , .

, , ,
, . .
:

. , , , ,
, . ,
, , .
, ,
. ,
,
. ,
. .
 (1939 1945.) 805

, . , ,
, , , ,
, 44.

, .

. -
.
.
. 1945 ., ,
PKW N
(RTRP), .
.
;
, , ,
. , .
,
, .
. Verbrennungskommando,
, , .
, 1945 .
. 1-
, 17
. 18 1- ,
.
RTRP,
.
(1906 1980), ,
.
.
, , -
, ,
. , ,
,
.
, .
.

,
. , .
Volkssturm>, , ,
, .
, .
! Frau, !
. , , ,
806 GOLGOTA

, .
,
, ,


45.
.
. , , ,
.
.

, 2-
.
,
-34, -,
, ,
. 20 1945 . (
):

,
:
, , ,
, ,
, ,
,
, ,
, ,
, ,
, , ...

Hringstrasse zweiundzweizig.
,
,
,
, .
?
, , ?
, :
, ,
!
,
.
: Tote mich, Soldat....

Parteigenosse,
, ,
,
.
!
,
 (1939 1945.) 807

...

,

,
,

,
...

, ,
,
, ,
:
, !
,
,
.
,
...46

-
(), ,
,
, .

. ,
.
,
, , .

. , (-
) . .

,
. Wilhelm G u stlo ff\
9 1945 ., G oya, 15 ,
. ,
sa m e qui , , ,
.
.
, -
, , , ,
,
, . 9 1945 .,
2078 , ,
.
.
808 GOLGOTA

* * * * *

, ,
.

. ,
47.
-
.
1939 . - -
1940 . ,
.
. , ,
,
. ,
,
. , , , 22 1941 .,
48.
, 1941 1943 .,

.
. 30 1941 .
.
, ,
- , . 4
, -
. 12
.
.
, ,
. , ,
.
, .
.
, , .
.
, .
15 000 .
.

, , ,
,
.
, .
 (1939 1945.) 809

14 1941 .
. . ,
, , .
. ?
. , 1940 .,
.
. ...
. , , .
, ,
1940 .
. , ,
. , ,
...
. ,
. , .
, .
( ,
.
).
( ). (
).
. ? . ? ( ).
, , . ( , ).
, ...
. , ,
,
- .
. , . ( , ,
, .
, , ). , .
. , ,
...
. ,
...

3 1941 .
. . , ,
. , ,
.
(). , ,
( , ).
( ).
...
.
... 4000 , ...
. .
. . .
. ?
. , .
. , ...
.
. , , ... ,
, ...
810 GOLGOTA

. , ,
, ...
. , ,
, . ....
. . ,
... , , .
, .
. .
49.

,
5 1941 ., ,
.
, .
-
50. - 1942 .
, .
- 12 1943 .,
.
,
.
, .

.
, .

, , , ,
. 1939 1941 .
. 1941 .,
.
,
, .
, ,
.
,
, 51.
, 28
1 1943 .,
.
, .
, , 1920 .,
52.
. .
, 4 11 1945 ., ,
.
, ,
 (1939 1945pp.) 811

, .
, , .
, 17 2 1945 p.,
. ,
, -
, , -
,
, .
.

* * * * *

, , .
, ,
.
1944 1945 pp.
. ,
150 , , :
, ! , ,
. , (),
() (),
, . (54%)
,
(312 688 2
389 720 2). (178 220 2)
(101 200 2). (. 17, 20, 21, 22).

. , , ,
Polski . ,
, ,
, ,
. , ,
,
.
, ,
1946 p., ,
1939 . 23,9 . .
1918 .
89,8 76,4 . 2. ,
, .
, .
, . ,
,
.
812 GOLGOTA

.
, ,
. ,
. ,
, .
. ,
,
-
. .
.
, 1944 1945 .
, . .

17.
 21
GRANICE

(19191945 pp.)

, ,
,
.
, ,
, ,
. ,
,
. , ,
,
. . Polsko,
, granic twych nie widz linii, nic nie masz oprcz gosu tak
uboga! , .
.
XX .
1.

29 1919 . tour de
force .
, ,
,
. ,
.
, ,
,
, ,
. , ,
,
814 G R A N IC E

, -,
, .
. ,
XIX .,
.
.
,
, ,
, 2.
ad nauseam, ,
.

.
, ,
.
.
-, , , -
, ,
3.
.
ad hoc,
.
, 1944 1945 pp. -

.

, .
, ,
. ,

. ,
, .
(
. , , ).
-, , ,
... ,
, ,
4. , .

,
.
,
,
.
 (1919 1945pp.) 815

. ,
,
. 1918 1918 pp.
.

, ,
, , .
,
.
.
, . 1918 1919 pp.
. 600
: , ,
5.
( Spisz, Spis,
Spisko, Szepesseg, Zips, Scepusium)
, ,
.
1108 p.,
. 1412 .
, , ,
, , , , , , , , -
, ,
,
.
, 1769 . ,
.
.
. Grale ()

, , , , .

.
.
,
28 1920 .
.
.
-
1923 p.,
. , ,
1924 . 1938 . 1945 .
( Orawa, Orava,
Oravsko, Arva) 60
816 G R A N IC E

, .
28 1920 p., -
.
( Cieszyn, Tesin,
Tesche) .
. 1918 .
,
. ( Bogumin, -
hurnin, Oderberg)
. (. Karwina,
. Karvina) , ( Witkowice,
Vitkovice) ( Trzyec, Trinie) ,
.
1910 .
. 1918 ., ,
,
.
, , .
, 25 1919 .
. 18
. ,
, ,
. ,
, . ,
,
, -
.
,
28 1920 . 2.25 . , ,
, , ,
. .
,
. .
.
, coup de force,
, : ,
,
.
,
. 1935 .
. 2 1938 p.,

,
. .
 IX

() . .


(1770 1861)

() . .

(1763 1813)

8-879
 X .

. .

(.).
 X I.

. . (1863 .)

. . (1884 .)
 X III.

. .
 X IV .

. . ( 1939 .)
 XV .

. . I I (, 1943 .)

( 1945 ., )
 X V I.

. . ! (1952 .)

. .
 (1919 1945.) 817

,
, . --

, ,
, , .

, ,
. 1945 .
.
, 6.
,
.
,
, .
,
, ,
. , -
, 1772 .
.
,
: -
, . 130
, ,
20 1920 .
Zalubin z morzem.
, ,
7.

.
, 1930-
. , -

. ,
,
. ,
1939 .

8.
() ()
. 1920 .
. ,
, , , -
, ,
, ,
52 8-879
818 G R A N IC E

. , 11 1920 p.,
460 000 (96,52%)
16 000 (3,47%) . ,
Inniskillen Fusiliers,
, , ,
. , -
(),
, ,
.
1945 .9

. XX . ,
, , .
,
.
,
.
.
,
.
.
26 1918 .,
,
Soldatenrat, ,
(NRL).
.
NRL ,
.

Grentzschutz, . 8 1919 .
. , 8 (), 11
, ,
NRL
. , ,
, ,
. 1919 . NRL

10.
,
. ,
, 16 24 1919 p.,
.
, , .
, 19 25 1920 p.,
 (1919 1945.) 819

- . , ,
,
, . ,
,
. , 20 1921 ., 702 000 .
(59,4%) 479 000 (40,5%) .
,
. ,
, . -
(1873 1939), ,
, .
40 000 ,
\ , .
5 , ,
. ,
, 21 25 .
() 4 5 .

, , -

, ,
. 20 1921 .
, -. 61% ,
, ,
, () ()
. , ,
11.
-
. ,
, , 1920- ,
1930-. 1925 . -
- ,
,
.
-
1925 1929 . , ,
, ,
, .
1939 .,
.
1945 . -
-
,
, .
52 *
820 G R A N IC E

,
-, -.
,
.
, -
. ,
, PKW N TRJN,
. ,
,
2 1945 .:
, , ,
,
,
, ,
...
,
12.

,
. 6
1950 . ,
. ,
;
, , 13.
.
-
, ,
. XX .
, 1772 . (

1634 .).
, ,
, 1912 .
.
(, , )
. , 1919 1945 .
(. 18):
1. , 8
.

, -
.
, .
 (1919 1945pp.) 8 21

18. (1916 1945 pp.)

822 G R A N IC E

2. , 28 1920 .
,
,
.
1920 . 14.
3. , --
10
1920 . , -

.
() .
4. ,
, ,
, 11
1920 . , . ,
.
, , ,
- ,
.
, ,
, ,
, ,
1943 .15
5. ,
- 24 1920 .
,
1772 ., ,
. , -
- ,
, ,
16.
6. , ',
12 1920 .
, 18 1921 .,
1939 .
7. - , 28 1939 .,
.
8. - 1945 .
.
,
. 17 1939 .
. ,
, , .
 (1919 1945.) 823

17.

,
, .
1915 . 1922 . , ,
. -
, 1917 . 1940 p.,
1918 1919.
.
(
Wilno, Vilnius, ,
Wilna).
,
,
. ,
() , ,
.
5%, . (
,
- , -

). ,
, ,
.
,
, .
. -
Oberkommando Ost,
Taryba (1917 1918 pp.); Samoobrona (
1918 . 1919 p.); - (
1919 p.); ( 1919 . 1920 .)
, 14 1920 . .
9 1920 p.,
, ,
, .

, .
1922 p.,
,
18.
, .
, ,
. (. 19 ).
824 G R A N IC E

19. (1921 .)
) ; )
 (1919 1945.) 825

,
. -,
,
. ,

. ,

, .
,
, .
, , .
, ,
, , .

(. 19 ). ,
, .
, , -
. .
,
.
, ,
. , ,
.

1 1918 . ,
, . ,
1919 ., .
. 21 1920 .

, 18 1921 .
. 1923 .
19. ,
. 1939 .
, 1944 1945 .

.
1945 . .
PKWN, TPRP TJRN,

.
. , .
, .
, 20.
826 G R A N IC E

.
.
. ,
, , .
, .
,
,
.
.

,
, , , . 1919 .
, .
,
. 1945 . ,
1939 . 1919 . ,
.
. 1914 .
.
, ,
, , ,
. ,
, ,
21.

. ,
, .
, ,
. ,
, ,
, ,

* * * * *

. ,
.
,
, , , , ,
, , , . -
, , , ,
, . , ,
, , , .
, , .
 (1919 1945pp.) 827

, ,
22.
, .
, ,
, , ,
.
, , (London)
Llundain, Rhydychen,
Caergrawnt. ,
Londonderry,
Derry, Kingston Dun Laoghaire.
, Nieue Amsterdam

Agostino.
, ,
, , , . ,
, Londinium, London, -
Llundain, Londres, Londra,
Londyn. , Vra-
tislav, Vraclav, -
Breslau, Wrocaw.
Vratislavia.
, .
,
, ,
.
1919 .,
, -
. , , ,
, .
, ,
, ,
,
.
, , Teschen,
, Dantsick,
.
. - ,
.
, ,
, ,
, . ,
, .
828 G R A N IC E

, .
XIX . ,
,
. , ,
,
23.
,
.
,
, ,
.
, , , .
,
1970 p., ,
. ( Poland Travel Guide ),
,
,
24. ,

.
, , ,
1970 . .
, , ,
.
,
. 1945 p., ,
Festung-Breslau . ,
,
.
,
. , ,
.
.
, . 1944 p.,
, ,
. , ,
.
( )25. 1945
1947 pp. .
, , ,
. , , Ossolineum,
bloc.
. , ,
 (1919 1945.) 829

, .
.
,
. , 50% , .
,
. ,
, . ,
,
26.

, .
, , , , -, -, , -
, , ,

. , , ,
.

. , ,
, .
, .

, . , 1890- ,
, ,
, - .
, 1927 .,
27.
, placu -
jackiego ( . ")
(1905 .), ,
Ringu, (1580 .)
, ,
1918 1919 .
,
, 1912 .,
. (1746 .) (1643 .).
, 1962 .,
:
,
700- .
. XIII -
.
- , .
XIV . - ,
. , -.
830 G R A N IC E

XIV . ,
, . 1772
- ,
. 1918 .
. ,
, ,
, .
, .
,
.
1939 .
. ...28.

. ,
, 1939 p., .
,
.
, . , ,
, ------.
,
, 29.
,
. .
,
. , ,
,
, , . ., .
,
,
.
, , ,
. ,
. -, ,
. ,
, .

. ,
, ,
, , , . -,
, , .
, ,
, ,
, , .
,
. , ,
, , ,
 (1919 1945pp.) 8 31

, Lipsk Drezna, ,
. -, , ,
,
. , ,
Warsaw, Warszawa.
.
,
,
; , Cracow
Krakau, ,
. , , ,
, .
.
, ,
. .
. ,
, , , ,

, . ,
, ,
, , . ,
, : Vive la dif
ference! ( !).

* * * * *

1945 p.,
, , -
. ,
, . ,
. ,
, .
,
, .
.
1945 . .
, ,
, .
.

, ,
. ,
, ,
1945 p.,
832 G R A N IC E

, . , -
-
, ,
,
.
,
, .
, macierz, ,
, ,
,
. ,

, force majeure
.
- ,
,
(
). , .
,
,
, .
, , 1945 .
,
,
,
. ,
. ,
, , .
1945 . .
. ,
1940 . . ,
, -
. ,
.
.

.
, ,
,
, ,
. .
. ,
.
(. 20).
 (1919 1945.) 833

20. 1945 .

53 8-879
834 G R A N IC E

, , .
(
) ,
, ,
, 30. ,
. ,
. 1939
1940 .
1940 .
.
,
.
, 31.
, , .

, 1918 . ,
,
. . 1939 .

, , .
, -

32.
,
, . ,
, ,
.

.
- ,
.
1918 1921 . ,

.

, ,
,
.

, 33. ,
1918 ., ,
,
34. 1920 .

 (1919 1945.) 835

,
35. ,
,
,
.
.
. , , ,
.
.
, ,
,
. . , --
1939 1941 ., - 1941 1945 .,
, .
1939 .
, ,
,
. ,
, .
, , ,
, , ,
36. ,
,
: ,
. ,

. 1947 .
, .

.
, .
,
.
,

. ,
.
. , ,

.
,
. ,
, , ,
, , . ,
53 *
836 G R A N IC E

.
, ,
, ,
, - () ,
, , -. Mutatis
mutandi, ,
(
), .
, 37.
- . ,

.
- , ,
- -
, 981 . .
: ,
, , .
, , -
, , , .
, ,
. ,

1654 1787 . ,

1717 .
- . ,
,
, .
, ,
, ,
, ,
. ,
? , , ,
.
, ,
, , , .

.
.
-
, : Nienawi wzrosa
w cercach, i zatrua krew pobratymcz 38. ,
, . , -
,
 (1919 1945.) 837

,
.
:
,
!..
: ,
39.

.
, 1945 .
,
. ,
,
. ,
,
. , , ,
,
.
-
, .

, , , ,
, .

1138 ., 1226 .
. ,
, ,

. ,
-
. ,
, ,
, . (. 21).

, , - -
,
:
-- () 1627 .; XII
(), () ();
() 1741 .,
, , () 1745 .,
() 1758 . () 1757 .,
- 1757 .
838 GRANICE

21. 1945 .
 (1919 1945pp.) 839

() 1759 .
, , , ,
.
,
, Recessional (
), L Expiation
(). ,
, ,
-
, . ,

, .

() 1806 p.;
() 1807 p.;
1914 . ,
1920 . ,
. , ()
, 1944 . ,
,
"Kociuszko rodacy 1920 r.
( , 1920 p.)
.

,
, - -
(1729 1796), II; ,
- (1611 1687),
(1686 1736), (1788 1860) -
, ;
, (1817 1891),
- (1829 1894),
(1847 1934),
(1882 1944); ,
(1764 1832), -
(1768 1834), (1808 1880)
(1815 1905), (1825 1864),
(1848 1918), , -
(1850 1934),
(1882 1970).
() ,
. . (1744 1803); ()
() - (1715 1759), -
, ; () -
840 GRANICE

(1827 1900),
Kulturkampf, (), II,
(1849 1930)
(1880 1945); ()
(1861 1922); ()

(1833 1905),
(1892 1918), ,
; ()
- (1864 1941). (-
) (1800
1891) - 1866 .
(1907 1945),
,
40. () ()
(1831 1899), ()
(1857 1936).
. ()
, - ()
.
(1888 1954) ()
; (1899 1972),
, () ,
(1897 1946), Ordnungspolizei,
, () .
- ,
. , ,
, , ?
, , ?
.
,
.
, ,
,
, .

,
(
,
). -,
, ,
.
, ,
, .
 (1919 1945pp.) 841

.
() (-
) Pieterkirche Marienkirche
(-), --
(-0 , (), () -
()
,
, , .
, , ,
, .

. XIII . IV,
(1257/58 1290), .
(1490 1547)
(1624 1677), Angelus Silesius,
, .
XVII .,
(1597 1639) (), (1604
1655) (1617 1679), ,
(1616 1664) ().
XVIII . , Der
Friihling" () .
. . . (1776 1822),
,
, .
-
(1816 1895), Soli und H aben ( ,
1855 .) .
(1887 1968) () Der
Streit der Sergecmten Grischa ( , 1927 p.).
-
(1788 1857), (),
, (1862 1946),
() ().
, , ,
, .
Lust (), Heimat () Waldeinsamkeit (
) ,
. , -,
:
In einem kilhler Grund ,
Da geht ein MQhlenrad, ,
Mein Liebste ist werschwunden, ,
Die dort gewohnet hat. , .
842 GRANICE

O Taler weit, o HOhen, 0 ,

O schner, grllner Wald, 1 , ,
Du meiner Lust und Wehen ,
Andachtger Aufenthalt! , !

Da steht im Wald geschrieben

Ein stilles, emstest Wort , ,
Von rechtem Tun und Lieben,
Und was des Menschen Hort. .

Bald werd ich dich verlassen ,

Fremd in die Fremde gehn, ,
Auf bundbewegten Gassen
Des Lebens Schauspiel sehn. .
Ins Leben schleicht das Leiden
Sich heimlich wie ein Dieb , ,
Wir alle mtlssen scheiden
Von allem, was uns lieb41. , .
,
, -
,
(1887 1912):

Aber riesig (lber gluhnden Trtimmem steht,

Der in wilde Himmel dreimal seine Fackel dreht
Uber sturmzerfetzter Wolken Widerschein,
In des toten Dunkels kalte WUsterzein, ,
Dafi er mit dem Brande weit die Nacht verdorr, ,
Pech und Feuer trftufet unten auf Gomorrh42. .

, 1945 .
- ,
. --
, , , ,
, . ,
.

, , .
.
(. 1927 . ),
"Die Blechtromm el ( , 1959 p.), Katz und M aus (
, 1961 .) Hundesjahre ( , 1963 .)
, , Polenlyric,
, . ,
, ,
XIX .
 (1919 1945pp.) 843

,
:
,
. ?

.
,
, ,
, ,
, -,
,
,
, ...

,
, ,
,
;
, , 43.
, .
.
44.
, , ,
,
. -
, ,
45.
, ,
. - ,
, ,
-. 1945 .

, . ,
, ,
.
, ,

:
, sie knnen sich nicht mehr verdammen, , ,
Die hier ruhn; sie ruhen Hand an Hand! , ,
Ihre Seelen gingen ja zusammen,
Gingen Ober in ein Friedensland; , ,
Haben gem einander dort erwidert,
Was die Liebe gibt und Lieb erhalt. , ,
Nur der Sinn der Menschen, noch entbrOdert,
Weist den Himmel weg aus dieser Welt. , .
844 GRANICE

Einen Lorbeerkranz verschmahn, ist edel! !

Mehr ais Heldenruhm ist Meschenglttck! !
Ein bekr&iztes Haupt wird auch zum Schadel, ,
Und der Lorbeerkranz zum RasenstOck! , !
Casar fiel an einem dunkeln Tage ,
Ab vom Leben, wie entstUrmtes Laub; , ,
Friedrich liegt im engem Sarkophage; ,
Alexander ist ein wenig Staub. .
Klein ist nun der groBe Weltbesttirmer; , ,
Es verhallte, lauten Donnem gleich; ,
Langst schon teilten sich in ihn die Wtirmer, ,
So wie die Satrapen in sein Reich46. .

. 1989 p., .
, ,
, .
.
.
1945 p., -
1950 . de
facto 1970 .
. ,
1991 . .
,
.
. , XXI .
.


1944 .
 22
PARTIA

,
. , ,

.
.
, ,
1945 .1

,
. XIX .
, ,
. , ,
1832 . -
, ,
2. , -
(1800 1838)
Zemsta Ludu ( )
.
.
1870 .
1871
1872 .
.
1870- . ,
(1835 1935),
,
. ,
.
Lud Polski ,
848 PARTIA

(1881 .)3. ,
(1856 1889), .
, , ,
.
, 29
1880 . ,
. ,
, , Vive la Pologne!
.
, .

, , , .
,
. 1880 .
, .
, ,
.
,
1884 .
.
, , 1885 .

,
. , ,

. (1858 1902)
, 4.
1890- ,
. -
(PPS)
1892 p., .
,
, . Robotnik,
, -
- , .
: -
(PPSD) PPS
.
, ,
,
1893 p.,
. - (SDKP)
(1866 1925)
 849

(1870 1919). --
. 1900 .
, - (SDKPiL).
,
-, - , -
.
,
. (
, 1897 .) -
Paole Sion.
PPS.
. ,
,
.
,
, .
,
.
,
5.
XX .
. PPSD ,
1897 . .
1905
1906 pp. 1908 . PPS-Lewica,
,
, PPS-Rewolucyjna ( 1909 . PPS)
. 1911 1916 pp.
, PPS-Opozycja -
,
, ,
. SDKPiL.
PPS

, , .
SDKPiL PPS-Lewica , ,
6.
1918 . SDKPiL PPS-Lewicy.
marriage de raison, ,
. -
, Lewica
.
.
(KPRP). ,
5 4 -8 -8 7 9
850 PARTIA

1919 .
. ,
, ,
1918 1919 pp. Arbeiterrate ,
PPS, NZR.
,
, -
.
. KPRP
77 000 . 1919 p., PPS 93 000
. ,
, .
; ,
; , -
;
7.
.
.

, .
1918 1921 pp. .
.

. ,
. KPRP ,
. 1920 .
(
)
8.
,
,

KPRP, ,
9.
,
,
KPRP, . II
(1923 p.), ,
, . ,
1922 p., 1925 . ,
().
1926 . coup d'etat .
, ,
.
 851

, .
.

10.
1930- .
.
, 1922 ., .
PPS
,
. ,
, .
(1907 1967)
VI 1932 .,
, , ,
, , .
,
, ,
.

,
1938 . . XVIII 1939 .
, :
,

... ,
.
1926 . ,
, ,
.
,
...
, .
, , ...

, . ,
. .
( ), ,
( ), ( ), -
( ), , (
), - SDKPiL PPS-Le-
wicy, , ,
- .
, . ,
, ,
.
54*
852 PARTIA

, ,
, .
, -
, ,
. , , ,
12.
1938 1942 .
.
, ,
Hitlerjugend, .
, ,
, ,
.
- (1897 1962),
:
Mistrzyni ycia, Historio, , ,
zachciewa si psich figlw: ?
zza kraty podglda Orion, - ,
jak siedzimy razem na kiblu. .
Opowiadasz mi stare kaway
umiechash si, na wp drwica, ,
i tak kiblujemy pomau , ,
ty od wiekw, ja od miesica. , .
0 Niemiertelna, skde ,
ta skonno do paradoksw, ?
1 powiedz mi czy to mdrze ,
Caemu wiatu krew popsu? ?
Bo skoro na caym wiecie, , ,
jak nie wojna, to stan wojenny , ,
Historio, powiedz mi przecie: , ,
po diaba tu kiblujemy? ?
Rewolucyjny poeta
ma zgni w tym mamrze sowieckim?! ?
Historio, przecie to nietakt, , ,
kto z nas po prostu jest dzieckiem! ?
Wic wstyd si, sdziwa damo, , , ,
wypu z Zamarstynowa... , ,
(Na krymina zaraz za bram (, ,
Zasuymy sobie od nowa!)13. !)
. -
, -
. 1941 .,
,
.

,
(1893 1942), (1904 1944)
 853

(1909 1942).
,
, ,
.
. 5 1942 .
.
(PPR), . 1943 .

(1905 1982).
14.
, ,
,
. ,
,
,

. , 1930- ,
,
, .
1938 1939 pp.
,
, , ,
. ,
, , ,

. ,
, .
, ,
1943 .

walczymy? ( ?),
. -
,
PPS, ,
.
,
.
.
, ,
,
.
, ,
.
854 PARTIA

,
1956 .15

1948 .
. , ,

. ,
, -
.
. ,
, ,
. 1943 1944 .
.

(ZPP) .
.

, , ,
- -. 1945 .
, ,
.
, - , , , , , -
, , ,
.
.
, ,

.
1 . . 1948 . . 15
1948 . PPS, ,
(PZPR), ;
SL SD
. -
.

, ,
. ,
.
, .
,

. 16.
, 1948 .,
(partia hegemoniczna).
 855

,
,
. ,
, .
,
, , ,
, (penicy obowizki Polakw,
), , . , ,
. , ,
-,
. , ,
, .
, ,
. ,
ZPP, -
(1899 1964). [], -
, ,
.
, -.
,
, , ,
,
.
.
,
,
.
,
, .
.
, ,
, .
,
, , .
,
XIX .
. ,
,
, --
.
, , ,

(FJN) BBWR OzoN.

856 P A R T IA

,
, XIX .
.
-
XIX ., .

* * * * *

, 1948 . -
, .

(1872 1911),
. ,
(1913 2006) ,
, 1946 . -
. , , ,
,
17. -
(. 1927) ,
. , ,
, .
, -

.
,
, .
, ,
, ,
.

.

18,

. ,
, ,
. , ,
, ,
19.
,
.
. 1966 . , 1968 . .
.
,
 857

. Gwne nurty M arksizm u

( , 1976 1978 .)
, , , .
, . , ,
20.
1948 .
, .
, ,
.
, ,
.
,
.
, ,
, *21.
,

.
.
, ,
.
,
.
, 22.

,
, , -
, , ,
.
,
,
. ,
, ,
. ,
. ,

. , , ,
, ,
.
. ,
, , ,
, ,
858 P A R T IA

,
.
, , ,
(
*) (
) .
,
Realpolitik
,
, .
, ,
, .
,
, ,
, , , -
, . , ,
. , ,

. , ,
,
.
, .

, ,
,
. 1944 p.,
,
. , -

, ,
.
, .
.
.
.
,
-.
.
, . ,
,
.
 23
POLSKA LUDOWA
'
( 1944 .)

.
,
.
.
, , ,
. , ,
, ,
.
. , 1944 1948 .,
; , 1948 1956 .,
; , 1956 ., ,
- .
. -

- 1.

* * * * *

22 1944 .
3

(PKWN). (
22 1944 . ,
,
- , ;
, ).
860 PO LSK A LUDOW A

, ,
, ,
, ,
(RTRP),
1945 ., (RTJN),
1945 . , ,
1947 .
PKW N ,
. ,
.

, 1944 .
(KRN). -
,
(ZPP) (),
. , ,
31 , ,
.
, ,
,
.
15 . , , ,
, 21 ,
2. .
,
, ,
. , ,
, ,
3.
. - (
), ( ) - (
). ,
, , , .
,
.
. -, ,
, 4.
, PKWN

. ,
,
. .
,
, , ,
 ( 1944.) 861

.
Gestapoland
. , -
.

, ,
. - ,
. ,
, , ,
. , -
ipso facto .
,
, , ,
, , ,
, . ,
, ,
. , ,
. . , -
, ,
,
.

. 1945 p.,
,

, .
,
, -
, , ,
. -
,

.
. ,
.

.
PKW N
. , ,
.
.
(1901 1984), ,
. (1904 1978),
,
862 POLSKA LUDOW A

. ,
, . ,
. ,
,
,
. 5.
. ,
1947 ., -, ,
.
, ,
, ,
.
,
.
. Oflag
.
6.
, 7.
1990- 8.
,
, (2001 .).
PKW N ,
. 3 1 1944 .
(RTRP). ,
, ,
, .
, ,
,
. ,
, .
.
.
. 21 22 1945 .
,
, ( na
jgorsza enkawudowska agentura). ,
. ,
, ,
9.
RTRP 21 1945 .,
- , .
,
,
, ,
 99( 1944.) 863

- .
.
, --
, ,
. fa it accompli,
, , 1965 . ,
. -
, RTPR
.
(TRJN)
-
.
, , , -
,
, ,
RTRP, K RN . ,
- ,
,
, 1945 .
.
, .
, ,
,
. 28 1945 .
1947 .
.
.
, 1947 p., TRJN ,
, , ,
10.
TRJN 1945 p.,
, ,
. .
, ,
. .
, ,
,
. , ,
, .

. ( .
, ,
,
. .
864 POLSKA LUDOW A

. ,
.
, , .
. .

. , -,
, ,
, -,
. PKW N 6 1944 .
.
. 1944 , 1945 .
.
. PKW N
15
, .
, 1946 . 11.
.
, ,
, - .

.
, , ,
, ,
. TRJN
, .

.
, , , .
,
,
. ,
, ,
,
, ,
. , . ,
, . ,
, , ,
, . , ,
, , , Ogie
. ,

. Korpus Bezpiczestwa
.
, .
 ( 1944.) 865

. (NSZ)
, ,
. ,
1945 . 12.
( WiN) 1945 .
. ,
NIE" (),
. 1946 .,
, .
1947 ., 40 000
13.
() .
1943 . ,
,
, , . ,
, ,
. ,
, . 1945 .
.
, ,
.
, 4 1947 .
(1897 1947).
. , - 14-
,
, ,
. 1947 .
.
: , ,
, .
, , .
, .
, ,
, ,
. ,
14.
1950- .
.

, , , ,
. ,
, .
,
55 8-879
. . (19361956 pp.)

,
<L>
\

ft

)

1-
.^

ft 5
-

>>00 PQ
&2
CN
*
t^T 'f
S' .2
^


- '
S ^2

\0
-53



>
t 5*
? ! , g
* S ,
g : s ^
)J1
^ *
h ) -
--
1. X. Cd >
w
rt 2
3 m


) 5 5
!> *8
?S ^
0 ^ 12 1
8 8 .1
g co S S S g
.^ g
9 - a *
3 * W S
.
^ s . (D
S S ^
S

5 S
4 1=5 5S 5 5J
pa
cd
^)

w CN CO 4 f CO 00
tr
VO

f t =5 CO

* > ^ " -"

55*
868 POLSKA LUDOW A

, . 520 000 .
, . (
1956 p.).

,
, , .
, ,
, . ,
, ,
,
, , ,
. (
)
, ,
. ,
.
, ,

.
(PUR), PKW N 1944 .
1951 .15 (. . ).

. XIII ,
,
, ...
. , ,
, 16,5 . .
, 5 057 000
, , , ,
, ,

() 14 1946 p.:

1.
,
.
2.
,
, . :
1000 . ...
- 1500 .
.
:
() -
3000 . (2 ).
,
2500 . () ...
 99( 1944.) 869

.
3.
, . .
, - 20 1946 .
, , 20 1946 .
, . .
4.

, -
... , ...
5.
...
3 ...
6.
, 10 . .
7.
...
...
8.
, ...
9.
500 ...
10.
...
3
...
11.
) ...
) 6 ;
)... ,
.
12.
.
, ,
.
. , , . . , ,
16

. Bund der Vertriebener ( )
.
,
, . ,
,
. .
, 1950- ,
, .

.
, , , ,
870 PO LSK A LUDO W A

,
. ,
.
,
. ,
,
. ,
, -
. , - () -
, Stalag VIII, ,
.
, .
, ,
, , .
,

17.
.
, , TRJN
6
1946 . 15
20 .
50 .
, 814 000 18.

.
. 1944 . :
, . , ,

( , , )
,
. - -,
, ,
, .
. 30 1946 . ,
.
, ,
- .
,
, .
.
,
.
, , ,
 ( 1944.) 871

81% .
. , 68%
19.
,
5 1946 ., . ,
: ,
. , ,
. 45 .
,
. .
.
,
NSZ .
. ,
, : ,
, , . , .
.
, ,
. ,
, . .
. ,
.

. ,
,
. ,
,
,
. ,
.

.
,
.
. , , ,
. ,
.
samokrytyka" ,
autokrytyka".

. , ,
, , ,
.
PPS.
872 PO LSK A LUDOW A

.
,
-, . ,
, , ,
, 20.
19 1947 .

.
, .
,
1946 ., 1947 1949 .
, .
, 50 ,

. ,
.
, ,
.
.
1947 .
80% . ,
, . ,

1952 ., . .
, .
.
.
, , .
.
. .

.
, 21.

.
, , 394 ,
28. 5 . 6
. . 19
.
.

, , .
, ,
, .
 ( 1944.) 873

,
, .
.
. 1947 . , malgre ,
, , .
, , ,
, 22.

, , ,
, ,
,
. ,
PPS, -. ,
1947 . . -
, --
. , , ,
,
. ,
. ,
. 1948 .
, , ,
(PZPR,
). , , PPS ,
.

, .
PPS ,
, 1972 23

SL SD ( )
. SL SD
, .
.
, ,
.
.
. 1947 .
, .
.
, 1948 . .
Bitwy Handel,
.
. .
,
874 PO LSK A LUD O W A

, .
28 1948 . , --
2 . .
.
,
. 1943 p.,
,
.
, .
, .
,
, , .
1947 .
. .

, (CUP).
PPS.
1948 .
. , -
. -
,
.
, .
.
, - .
. .
24.
,
. 1948 . .

, ,
. , ,
, - ,
. ,
.
. , , PPS
.

,
() , , ,
.
,
, , .
, , , , .
 ( 1944.) 875

,
, .
, 1948 . ,
, .
,
,
,
. -,
,
. 1944 .,
,
. , ,
,
.
, , - ,
. 1944 .
.
, -
. ,
,
, ,
, , .
, ,
,
. 1948 . ,
1944 ., .

. 1944 1945 .
- , .
. 1948 .
. , - ,
.
. .
, . , , ,
, , .

,
SDKPiL, , PPS
. . , ,
. , ,
,
.
. ,
,
876 PO LSK A LUDO W A

.
,
.
.

. ,
, .
. 1949 .
, 1951 . .
. ,
1956 . 25.

.
.
,
. ,
1945 . . ,
, ,
.

,
, 1947 . .
, , ,
. ,
.
. ,
, ,
. , , , ,
, .
, ,
. 1944 1948 .
,
, .
, , . ,
, .
. ,

.
,
, . -
,
. . ,
,
, .
 99( 1944.) 877

, ,
. ,
, ,
.
, ,
. .
,
,
, .
,
, , . ,
, , ,
. ,
, ,
.
. . ,
, , ,

,
. ,
. ,
.
, ,
, . 1948 .
, 26.

* * * * *

, ,

. 5 1945 . CLLLA ,
. , ,
.
, . .

. , ,
,
45 27.
( )
, .
- , ,
,
. ,
1947 ., ,
878 PO LSK A LUD O W A

,
,
. ,
,
,
. .
, ,
1972 .
(1972 1979 pp.), (1979 1986 pp.),
(1986 1989 pp.) (1989 1990 pp.).
raison d'etre
.
. ,
-, . , , ,
,
, . --
,
,
. .
1955 p., -
, .

, , .
1946 p.,
masse .
. ,
,
. , ,
, , . ,
,
.

, 200 000 .
. -
, , . ,
, . , 1949 .
,
, 28.
,
,
. .
,
. , ,
, , .
 99( 1944.) 879

, , ,
.
, , M a
cierzy Szkolnej . Ognisko Polskie
,
.
,
, , Veri-
ta s\ , , D ziennikPolski Wiadomoci. -
.

* * * * *

,
1920- , -: ,
. . 1945 .,
,
. .
,
, , .
, ,
deja vu.
, - ,
Nienasycenie ()
. -, --
,
,
.
,
.
(. 1911), ,
1953 . ,
. ,
,
, .
, , ,
,
,
. ,
, . ,
29.
.
,
880 PO LSK A LUDOW A

() (1939 p.) (1940 p.),

.
. , ,
, , :
Piknie [ ] jest myle, e w Moskwie yje Stalin.
Piknie jest myle, e w Moskwie myli Stalin, etc., etc.

. -
(1896 1968), ,
, 1949 .
-, .
. , ,
,
. .
, .
. ,
1945 . ,
, 400 000 .
1951 .
. ,
,
.
14 1955 p., ,
30.
,
,

, ,
. 1944 1945 pp.
. ,
, , --
, .
, , .
, Z-L 1948 .
1951 1952 pp. .
1948 1949 pp.
,
. 1949 1951 pp.
, ; -
, . -

(1897 1953) . -
K-Div AK,
 ( 1944.) 881

NIE , ,
,
.
, , ,
, 31.

. 1950 1955 pp.
metaloercy, .

, , . ,
.

.
(PGR)
. ,
, . 1950
1955 pp. 12 513
28 955. 32.
- .
,
. ,
, -
, , - (1947 p.), Caritas"
" Veritas (1950 p.), ,
.
(1915 1979),
, , , 33.

, .
, ,
- ,
. 1950 . ,
.
. , ,
. 1953 . -
.

22 (sic) 1952 p.,
, .
, ,
, , , ,
, .
.
460 ,
56 8-879
882 PO LSK A LUDOW A

. ,
,
. ,
, .
( ).
.
-

.

.
.
.
. ,
,
.
. .
34.
.
. , ,
. ,
, . . .
.
,
W y ()
Pan Pani.
,
. , .
,
, -. -
. .
, ,
, .

. , ,
.
.
, 1944 1947 pp.
, ,
. , ,
, . ,
, .
.
 " ( 1944.) 883

1956 ., .
1953 . ,
, .
1956 . . 1954 ., , ,
,
, ,
35.
- ,
. ,
. , 1955 .,
:
:

!
,
.

, ,
,
,
, ,
, -,
, ,
, ,
, ,
, ,
,

, ,
, ,
, ,
, .

, ,
, ,
,
,
,
,
,
.
,
,
,
,
,
,
.
36.
56*
884 POLSKA LUDOW A

. -
,
, . ,
, .
,
.
, XX
1956 ., .
1956 ., ,
XX ,
.
,
, . ,
. ,
.

, 1956 . ,
, - ,
,
, .
.
,
, . , -
- ZISPO
Chleba wolnoci Rosjanie do dom u,

, .
53 .
- ,
. ,
,
. .
, ,
.
. ,
, ,
. 21
VIII

. ,
, ,
, .
, ,
.
 ( 1944.) 885

, ,

, .
, , ,
, ,
.

. .
,
. -
.
(
,
,
. ,
. ,
, . ,
,
,
. ,
,
.
, . ,
,
, , , ,
, - , , .
.
, , .
-
. . -
.
.
,
. .
, ,
37.

* * * * *

-
,
.
.
1956 ., 1968, 1970 1976 .
886 POLSKA LUDOW A

.
,
, , . (
),
,
. .
,
, . ,
, 38.

, .
Po prostu
.
. , ,
,
. Po p ro stu .
1957 .
.
.
.
, , , ,
. 20 1957 .
722 ( ),
459 . , , , ,
, . ,
(FJN),
.
,
, .
(1961 p.), (1965 .) (1969 p.).
.
, ,
, . , ,
,
.
,
.
. ,
, ,

,
.
21 1956 .
 ( 1944.) 887

,
39.
,
. 2 1957 . XII
(1909 1970)
,
. , XV -
1960 p.,
. ,
, ,

.
. 1964 p.,
,

detente , .
1961 1968 pp.
, 1956 . 1960-
, ,
. .
,
.
.
,
1964 p., ,
.
,
. , , ,
, ,
. , ,
, .
, 1968 . .
,

".
( )
. ,
.
1968 . ,
-
, . , ,
, ,
. .
.
888 POLSKA LUDOW A

, ,
ORMO (
1)
, .
, ,
.
,
.
,
() . . ,
.
, ,
.
, , ()
, .


. , ,
, . -
. ,
, . ,
,
, .

, ,
.
1968 . ,
, .
, 40 000 .,
. ,
.
-
, ,
,
. ,
,
, .
. ,
-
( , 1968 .),
.
.
, ,
, :
 ( 1944.) 889

Caa Polska czeka

Na swego Dubczeka.

, . , ,
, ,
. ,
,
,
,
, .
. V 1968 .
.

,
.
,
- ,
. ,
,
- , .
- , ,
. ,
,
.
.
.
, .
1970 .
, . ,

, 20%,
. ,
,
, .
, ,
,
, :
, .
,
, . ,
, ,
. .
, -,
. .
890 PO LSK A LUDOW A

. , .
45 .
. ,
, , ,
, - .
. 20 VII
41.

. ,


, .
, , ,
Bund der Vertriebenen -
. 1960-
, Ostpolitik
. . 1965 .
...
,
,
, .
, -
, ,
18 1965 p.,
. ,
.
,
:
! . . .
, ...
, , ,
, ... ,
, ,
. ,
, ... ,
, ...
, ... ,
, Regina Mundi et Mater Ecclesiae, 42.

,
,
, .
- rapprochement, ,
, . 1969 .
.
 99( 1944.) 891

,
, 7 1970 .
. .

. -
, , ,
. ,
,
. , ,
. , ,
.

* * * * *

, , 1970 .
. , ,
.

. ,
,
. , ,
, .
. ,
,
, , ,
(cenzury prewencyjnej)
, , ,
. ,
.
, , ,
, ,
.
,
.
1956 ., ,
, ,
,
. , ,
. -
, (GUKPPiW)
. ,
,
,
, , , , ,
892 POLSKA LUDOW A

, .

, ^ , ,
. ,
, :
, , ,
.

, , ,
. , ,
, - ,
, ,
, -
... , ,
. , -,
. ,
, ,
. - ,
, , ,
.
, , , ,
43.
23,9 . .,
14 1946 p., 35,1 .
. 1979 . , 1955 .
29,1 , 16,6
1970 p., . 1971 .
42% , 29,5%;
52,7%, 54,2%, 18 32,2%,
1,3%. ,
; ,
, 44.
,
.
1956 1960,1961 1965,1966 1970,1971 1975,1976 1980 p p .
.
1970-
,
85.
.
(1950 . 100%) 200%
, 317% 1960 p., 475% 1965 p., 708% 1970 . 940% 1974 .
, , , ,
, , .
 99( 1944.) 893

.
, ,
, ,
, *, ,
,
.
, 46.
, ,
. 1956 1957 .
, 83%
,
. , PGR ,

. 70%
1950 . ,
,
,
.
,
. ,
, , 45.
,
.
, 1975 . 34,2%
38% ( ),
. , 42%
, : 80% , 80 % , 60%
,
. , ,
.
1956 . , ,

. ()
, ,
,
,
. , ,

,
, . ,
,
.
:
894 PO LSK A LUDOW A

( . )
1950 2 673 2 537 -137
1965 9 361 8 911 -450
1971 16 151 15 489 -662
1976 46 000 36 600 - 9 500
, -
.
, ,

.
, ,
, . 1976 .
, , ,
, kurs, obcieniia (), subwencja dotacjcfl*.
, -
, -
- .
,
, .
,
, ,
.
.
,
. ,
, , , ,
.
,
.

. (LOT),
,
49 000 ,
.
506 000 1950 . 23 . 1973 p.,
. ()
, .
(PKS) .
,
, , .

690 700 . 1973 p. -
 ( 1944.) 895

, .
, .
, , -
, .

.
. ,
, ,
ORBIS
ALMATUR JUYENTUR
, .
, ,
, , .

. , , ,
. ,
, ,
, ,
,
. ,

, , badylarzw,
.
, ,
,
.
,
, .
,
,
.
choporobotnikw,
, 49.

. 1970 .
1977 . 57,4%.
(1 532 000 . 1977 .), (818 400 .),
(712 000 .), (592 500 .) (534 400 .),
(3 862 000 .) ,
50.
.
( ), ,
,
4,73 1946 . 4,37
896 POLSKA LUDOW A

1970 .
. ,
. . ,
,
. ,
. .
.
, . .
, .
, , .
3500 (1976 .), ,
, 35 18 ,
1 (8 ), 1 (120
), (300 ), (2000 )
-125 (225 000 ).
, ,
51.
. , .
.
.
,
. ,
. ,
, , ,
,
, 52.
.
(7?22), 1949 .
, ,
, .

, .
.
, , .
, ,
,
,
.
,

. ,
1957 ., .
,
(57?)53.
 ( 1944.) 897

.

, , , . ,
,
.
- 1972 .
.
, ,
, , ,
,
. ( ,
1976 ., ,


, ).

. , , -
, .
, ,
,
, ,
. ,
. , , , ,
, ,
, , ,

. .
, ,
, , , 54.
, ,
, , ,
,
. , 1949
1956 . . 1955 .
. (. . ).
: - ,
, - ;
: ,
.
(WOP)
(WSW). 21 1967 .
,
18 50 18
40 .
57 _ 8-879
898 POLSKA LUDOW A
 99( 1944.) 899

1952 .
, ^
1976 ., ,
, ,

,
,
,


,
.

_

.

,
!

!
<

()

()
+ ()
() 1
|



+ ,
( .-.






(

!
. .

57*
900 POLSKA LUDOWA

, .
(1977 .) 15 ,
, 3800 4200 ; 4
. - 55 , 745
, ; 25 ,
.
404 000 . 605 000 . ,
,
, .
, , 70%
, . ,
.
1945 1947 . -
1968 . 1956 . ,
. 1968 ., 1970 . ,

. ,
,
.
.
,
55.
,
. , ,
, , .
, .
. , ,
,
. 88
, 1937/38 . . 3256.
.
: , ,
, , , ;
,
. .
,
.

; , ,
(. 1930), (. 1933) (. 1926)
.
Emigranci ,
,
:
 99( 1944.) 901

. , , , ,
. , . ,
, , , ,
, . ,
, , , .
XX. , .
. . . ,
, ,
. , ,
, . ,
. , , , -,
, , ...
XX. , ...
. -, ,
... , , ,
. ,
. . , ,
, .
XX. .
. , . . .
.
, , , , , ...
: , . .
?.. , . ,
, , , ,
. , , ,
, ? .
, , ? ,
?.. , .
XX. ?
. .
XX. ?
. ... ()57.
, , ,
. , (
) , ,
,
.
,
,
, (2) -
-,
. ,
.
, , (1894 1980)
(1889 1965), , -
(1895 1976),
(1909 1970), (1911
1991) , ,
. (1910 1986),
902 POLSKA LUDOWA

(1909 1983), Popio diament (1947 p.),

, (1905 1970),
Spiowa brama ( , 1960 p.),
, .
, - (1878 1957),
(1894 1953) (1897 1962),
, - -
(1905 1953), (1901 1970) (1924
1998). 1956 p.,
,
, ,
(. 1921) (. 1933).
, , , :
(1904 1969), ,
, , .
,
Twrczo , Kultura ycie literackie .
,
, , ,
, ,
.
-, 1924 p.,
. ,
,
58.
, , ,
, . ,
,
.
. , ,
( ), ,
. ,
, ,
, , ,
, .
,
,
, ,
. .
, ,
, , :
. , ,
, , . , ,
 99( 1944.) 903

. , , ,
.
, . .
. , , ,
.
. , ,
. ', , .
. ,
, .
. ,
.

.

. , ,
. ,
- (. 1895 1968), -
(1913 1994) (. 1933) 59.
, , ,
, (PAN).

, .
,
, .
, , ,
. , ,
.
1973 p.,
.
,
. ,
, ,
. , -
, , ,
, ,
. (. . ). , ,

, .
, , -
, ,
, ,
. ,
;
, , ;
. ,
.
904 POLSKA LUDOWA

. ,
.
: , ( 1975 p.), 1973 . gminy
().
, , , -
, .
: 1973 .
, 1975 .
17 49 60. (. 22).
1952 . . 1957 .
(NIK)

22. (1975 .)
 " 99( 1944.) 905

,

(//7).
1957 .
.

ZSL SD
. 26 1952 . 273 90 25 37 425
II. 20 1957 . 239 118 39 63 459
III. 16 1961 . 256 117 39 48 460
IV. 31 1965 . 255 117 39 49 460
V. 1 1969 . 255 117 39 49 460
VI. 15 1972 . 255 117 39 49 460
VII. 21 1976 . 261 113 37 49 460
VIII. 23 1980 . 261 113 37 49 460
, 1976 .,
, , , ,
.
, ,
, 1948 .,

.
, -

. ,
.
1717 ., -
61.
-
. 1945 . N
.
1950 . 1956 .
,
.
- 1970 .
28 1972 . ,
.
:
1946 . ; 1950 .
; 1960 . . 1952 .
. ,
, ,
906 POLSKA LUDOWA

,
.
. , 1972 . 2
, 45 , 73 , 13 392 , 18 267 , 35 341
20 . , ,
, .
(KUL), ,
.
, ,
62.

.
, ,
.
. ,
1966 ., ,
. ,

.
, ,
. Nie
zapomnimy, nie wybaczymy ( )
.
, - ,
VI.
, .
.
,
. , -
,
.
, .
.
, ,
.

. ,
. , , 1971 .
,
,
.

.
, ,
 ( 1944.) 907

,
. , ,
,
Antemu-
,
. ,
, . .
,
.
-
. (1901 1981)
, , ,
.
(19202005), - 1967 .
. , , ,
, .
, ,
, ,
-.
, ,
CLLLA.
1956 . --

. "Znak "Tygodnik Powszechny
,
,
.
.
, , ,
. 1976 .,
- ,
.
"Znak,
.
.
, 1948 .

, , .
100 000
, . , , ,
, , ,
.
.
, ,
908 POLSKA LUDOWA

. ,
, ,
, ,
1945 1947 .
-
, ,
1946 .
\UdsW), .

, . , ,
.
,
, ,
. .
, .
, ,
. , 1970 . 2 .
(6,5% ), ,
,
, , ,
, ,
.

, , , ,
, .
.
1948 .

, .
- , ,
, . -
. 1968 . ,
.
,
. ,
, . ,
.
, .

. , ,
,
, .
, , ,
, ,
 99( 1944.) 909

.
,
, ,
- , .
, ,
, ,
, .
, , ,
, ,
.
,
. ,

, . ,
,
.
, , ,
.
,
.
. ,
, ,
. .
.
, ,
. ,
.
,
, ,
. , ,
,
. , .
,
,
. 1841 1898 . ,
, , .
,
1919 .
,
.
, ,
, ,

910 POLSKA LUDOWA
 ( 1944.)
911

. . -
912 POLSKA LUDOWA

. , 1923 p. Plus
change, .

. , 51- ,
16 1945 p.* 1946 1947 pp., 1960 .
1970 1971 pp. , 1972 .
.
, , , (
), .

; 1949 .
(), 1955 . .
,
, -
, .

XXV 1971 . , ,
. ,

, ,
- , ,
. ,
,
, . 1970-
, ,
63. (. . ).
,
.
, ,
,
, .
, 1960 . , ,
, ,
, -
; , ,
; ,
, ; ,
; , -
; , ,

* 26 1945 . - 24 1945 .
, , ,
-.
16 1945 .
 99( 1944.) 913

, -
-, ,
( ); ,
, ,
, ;
,
, ,
...
,
( , ,
, ,
). .
.

. 95% ,
.
. , ,
,
. ,
. , ,
.
, ,
,
. -,
,
. , , ,
. ,
, ,
( *).
[ ]
.
-,
, . ,
,
. ,
, , ,
, , .
.
, -
,
,
. , ,
, \
, .
58 8-879
914 POLSKA LUDOW A

,
. , ,
, , ,
, .
. ,
, .
,
.
,
. Czy si stoi, czy si ley,
dwa tysice si naley" ( , , )
. .

. ,
, , ,
.
, .
.
- Ob. ,
obywatel (obywatelka)
.
. ,
. , ,
: pan pani;
- . Panie Profesorze! ,
Panie Sekretarzu! ,
Panie Mistrzu!
, a towarzysz,
.
,
.
. ,
, .
,
(PEWEX).
1972 .
. ,
,
; , ,
, .
. (1$ = 19 )
,
(), 1$ = 60 .
,
 ( 1944.) 915

, 90 130 .
,
, .

. ,
,
. ,
, 360
.
, 4500 , 9000
. ,
, 64.

* * * * *

1970- .
, , -
- --
,
. :
- , -
;
, ;
, - ,
. ,
. ,

, .
. ,
.
(1913 2001)
,
,
.
,
.
, . ,
. ,
,
, .
,
,
, .
.
58*
916 PO LSK A LUDOW A

. , , ,

. .
,
,
. ,
, , . , 1971
1973 pp., , 1956 1961 pp.,
. .
VI 1971 . .

.
,

.
.
.
, . Polityka
, ,

. ,
, , ,
, .
(126 ), Jones ,
Leyland, Berliet, Grundig,
Massey Ferguson ,
. ,
, , , , ,
.

6 . *. ,
.
, . 1974 p.,
.
, 1950- ,

,
. 22 1974 p.,
Virtuti M ilitarV\

* , ,
1970- . 1979 .
10 . 20 . , ,
, .
 ( 1944.) 917

. ,
, . 1975 .
.
,
,
.

. , 1976 p.,
,
.
, .
1976 .
, .
, ,
20%, 60%.
. ,

. Ursus"

. .
, . ,
, .
.
, .
,
. , ,
,
, ,
,
. ,
.
. ,
.
.
,
.
.
1975 .

: , ,
. , ,
RU CH ROPCiO. 1976 p. demarche "Znak"
,
(KOR).
918 PO LSK A LUDO W A

,
, Z apis, Opinia \ Komunikaty.KOR.
,
40 000 , .
(TKN)
XIX ., komplety, ,
. , 1977 .
,

. ,
,
.
77, ,
.
,
.
, .
, ,
, .

, .
, ,
. , ,
. , ,
65.

. -, ,
-
.
. ,
,
. ,
,
.
, ,
,
.
-,
. KOR ,

,
. .

 99( 1944.) 919

, - .
, , ,
, .
,
. .
-,
, .

. ,
,
.
, priviligentsiju
. ,
.
, , .
1977 . VI
.

.
- ,
. ,
.
,

1968, 1970 1976 .
, ,
,
, ,
.

,
.
, 1956 .
, , .
, ,
.
,
.
1939 1947 . ,
. ,
. XVIII
XIX . 1864 . 1905 .
. XX .
1944 . 1985 .,
920 PO LSK A LUDOW A

, .
1976 .
, .
, ,
.
.
.
. - -
,
, . ,
, .

, , ,
, ,
, 16 1978 .
, , ,
- II.
, .
.
, .
, ,
, ,
, .
, ,
, .
1979 . ,
. , ,
, . .

.
.
,
,
.

- . ,
, ,
. ,
,
. ,
,
,
, ,
. .
 99( 1944.) 9 21

. ,
, . .

, ,
, . . -,
,
. -,
,
,
. -,
.
.
. ,
. .
, status quo ante.
, ,
. , , .
. ,
, . , ,
. .

,
, ,
, . ,
, ,
.
1956 p.,
,
. , , ,

-,

. .

;
;
, .
,
,
. ,
.
,
, ,
.
922 POLSKA LUDOW A

, , , . ,
, ,
, .
, XX .,
,
, :
-



-

, 66.


, , .
.
, .
, ,
-:
, -
, .
, .
,
;
. ,
, .
.
. ,
,
. ,
. ,
, ,
, .
,
. ,
. ,
; -
;
,
. ,
. ,
, .
.
. ,
, .
. , ,
, , ,
 99( 1944.) 923

. ,
, .

,
. ,
, ,
, ,
. , 1972 p.,
, :
,
. ... , ,
.
, , ,
. ,
, ,
.
,
, , , ,
.
, , , ,
, , , ,

. , Dziennik Ustaw (
) 1972 p., ,
.

.
, , -
- . (
, , -,
). , , .
, ,
,
, . . ,
, . , , ,
.

,
, 67.

.
, ,
, ,
: .
.
[]
, . -,
. ,
. ...
, ,
. -,
924 POLSKA LUDOW A

- .
, , ,
. ,
, . -,
. ,
, .
, , , . (
). -, ,
.
, ,
, , ;
,
, . -,
. ,
, ,
; .
, , ,
. ,
68.

-
, .
.
,
... ,
...
...
, ,
, .
.
, , .

, , .
.
. ,

.

. , , ,
. , ,
, :
; , ; ,
.
.
, ,
.
. ,
, , ,
, . ,
 99( 1944.) 925

, ,
, .
,
. - , , wilczy bilet,
, , . .
, , .
, , ;
, ;
, : , , , ;
, badylarze, , .
, , , :
, .
, ,
, 69.

.
,
, .
, ,
towarzysza (
).
, , ,
, , .
,
(obywatel obywatelka).
pan pani, , .
,
:
... , ,
, . .
, ,
. . ,
, , ,
, ,
. ,
,
( ),
.
, , ,
, .
, ,
. ,
. , ,
, ,
. , ,
. ,
, , , , , .
, ,
.
926 POLSKA LUDOW A

, , , , ,
.
, ,
. !
? ,
, ,
. , , ,
, -
,
.
,
, ,
.
, ,
70.

.
, 1970- .

* * * * *

, ,
. , -
, , , ,
,
, .
1934 . ,
. ,
, . ,
. , , .
, 1970- 1980-
.
Polonia .
K ultura
.
-

, --.
, - II,
.
,
. .
.
 24
SOLIDARNO
euada

, 1980 . 1990 .,
,
- .
,
. . 1980 1981 .


. 1981 1983 .
, ,

. 1983 1990 .


. .
.

,
, . ,
,
, -,
.

. , ,
,
1980 ., . -
, ,
, ,
. , ,
.
928 S O L ID A R N O

1980 .

. , 1970- ,
.
,
. , ,
. ,
, .
. , ,
.
,
. ,
. .
,
. , ,

. .

.
(. 1943) , , .
. , ,
,
. ,
, ,
.
, ,
. . ,
.
.
. 20 000
.
. ,
, . .
, .
,
,
.
, ,
.
().
.
, ,
1970 1976 . ,
.
 929

,
- , .
,
.
, : , !
,
.
,
1956 p., . ,
, ,
, . ,
, , -
. -
.
, .
, :
, , .
31 1980 . 21 . ,
, ,
.
. ,
,
, . ,
, .
, ,
,
, .
, , .
,
, , ,
. ,
, ,
:

: 30
, !
.
... .
, 1 2,
, , ,
, ...
, . :
, ...
, ,
. , ,
59 _ 8-879
930 S O L ID A R N O

, , , ?
... , , ...
. , , . Sto lat, sto lat...
.

: 31
9- . , .
, , , ,
...
...
, .
, -,
...
,
, ... ...
, , :
Kochani, 1 ... ,
. ,
. ... .
. ...
, , ,
, . -...
.
: ... , , ,
... .
,
. ,
, .
, , ... ...
1.

,
, .
, 31 1980 .
12 1981 ., . -
, ,
.

. ,
,
. ,
,
.

. ,
.
,
.
 931

. ,
- .

. , ,
, , ,

. ,
,
, , , .
.
,
. ,
, 6 1980 .
. ,

,
, .
, , ,
.
,
. , ,
.
1968 .
, ,
-.
, , ,
. , -
, .
,
.

.
, ,
, . , ,
. , -
1968 . 1980 .,
, .
,
. , , -
,
. , , ,

. .
59*
932 SO L ID A R N O

1923 ., . ,
,
,
. 1939 .,
,
, . , ,
, .
, .
1944 1945 . 1- (-
). .
, ,

. 1956 ., ,
, , ,
- ,
. ,
.
, 1981 .
-.

.
1956 .
,
( ) . ,

. 1970-
,
. . -

. , ,
. .
.
.
,
. .
, ,
, , ,
.
.
, -
.
, .
,
1980 . .
 933

.
.
,
;
2.
, - , ,
.

, 1968 p.,
.
.
. -
,
. -
, ,
1980 .
. .
.
. , ,
- , -
,
, . , , ,
1981 p.,
.
, ,
, .
.
, , .
, , ,
.
, ,
.
, ,
, .
,
. ,
3.
, 1981 . ,
, .
. 19
,
. (
, ).
,
934 S O L ID A R N O

, , .
, ,
,
.
,
, ,
. 1981 . .
.
, .
.
. , .
.
1980 1981 pp. ,
, - .
, .
, , ,
,
.
,
,
,
. (, , ,
,
).
. .
? . meat (
) mit ().
. .
,
.
,
, .
, ,
, , ,
.
, .
(1911 2004), 1980 .
. -,
(1953 p.),
.

, , . ,
, ,
.
 935

:
(1977 .) (1981 p.).
,
,
- .
.
,
, , , .
1981 p.,
.
,
,
. modus vivendi , ,
, 1956 .
,
- .
. ,
(. 1929),
.
.
.
, ,
, . ,
.
,
. ,
,
.
. ,
, .
,

. .

,
. ,
.
, ,
Odnova"
( ), .
,
,
.
, ,
936 SO L ID A R N O

(DTV), crescendo,
, ,
. 4 , .
,
, , , ,
.
. .
, ,
, .
,
, , ,
, .
,
, , ,
. ,
, ,
, ,
, , , . , ,
. -
.
.
,
, ,
. , ,
- 1980 p.:

, , .
... ,
.
. ,
,
. , ,
1956 . , 4.

1981 .
, 13 1981 .,
. , ,
, ,
. ,
, . , ,
,
. 13
,
( ), .
 937

,
ZOMO, .
,
. ,
, ,
5. .
.

; ,
. .
.
.
1981 1982 .
. . , , ZOMO,
,
. Zomowscy ,
,
.
,
.
. ,
,
eb komor,
6.
1982 .
(WRON), wrona, . -
, , ,
.
. 10 000 49
. .
(
) .

,
. .
.
,
, ,

. WRON,
. ?
. , -
, , . ,
938 SO L ID A R N O

, .
, ,
. , ,
, , ,
, , ,
.
, ,
, .
,
. 1982 . ,
: Zima wasza, wiosna nasza".
. ,
13 , .
3 1 , , 8 ,
, ZOMO
. , ,
.
, . 8
, ,
, ;
. ,
.
, .
, , -
, .
, , ,
. (SDP);
(ZASP),
, . ,
, .
WRON, , , ,
.
.

. ,
.
(PRON) ,
. ,
.
.
.
, ,
.
, - ,
 939

.
15%. , ,
. ,
. -
300%,
, .
.
1990 . .
, ,
, 40%.
, ,
, - .
, ,
. , ,
,
, .

.
. CULA
, ,
, .
,

,
. ,
, , ,

,
. ,
, .
, , ,
,
, ,
. ,
, , ,
. ,
.
, ,
, ,
.
,
, . ,
, ,
, ,
940 S O L ID A R N O

. , ,
, ,
,
. .
,
.
, 1956 .,
1968 .
, ,
.
. ,
,
.
, ,
. .
,
,
. . , -

, .
,
. , ,
, , ,
, , . ,
,
.
,
.
, , .
,
.
.
,
. ,
. , ,
.
,
. . ,
,
. ,
, --
, . , , ,

1956 .
 9 41

, -
: 1960 . , 1965 .
. ex of
fic io , ,
,
. 1981 1982 pp., -
, WRON, ,
.
. . , ,
.
,
,
, , .
. ,
, .

, 1983 1989 pp.

, ,
, .

1980-
. sophistique,
, , ,
, .
, ,
,
,
, .
, , , ,
, . , ,
, -
.
, ,
,
. 1983 p.,
.
,
. ,
1985 p.,
. 1987 . ,

. , , ,
942 SO L ID A R N O

,
.
.
XX .,
.
, , .
,
,
, ,
.
. PRO N .
.

. .
. -
, , ,
, .
.
,
. , , ,

.
. , .
1983 . ,
.
, , ,
. ,
, .

, - . 1980 1981 pp.
. - II
, . ,

,
.
.
, ,
. , Polish
Revolution ( )
1980 1981 pp. G o d s Playground
, .
, .
, . ,
, . ,
 943

, , , ,
. 1980 .
, "Kultura ",
. C1LLA
, --,
, ,
. ,
. 1944 1945 .
. 1980- ,
, .
.
,
, Drugi obieg, ,
.
1980- ,
, .
, .
, .

, , , ,
. ,
, -
.
-
, .
, ,
- 1919
1920 . .
- ,
.
. :
, ? (Drugi obieg
, ,
). .
,
. ,
.

. , ,
, .
. .

, .
.
944 S O L ID A R N O

. ,
. 1984 .

, .
. . ,
, .
. .
, , ,
.
. .
.
1956 . ,
. ,
. ,
,
. ,
. ,
, . ,
,
. , ,
. .
.
, .
,
. , . ,
, ,
, . 1988 .
, .

.
.
,
. ,
, .
,
.
1980- -
. , , -
, .
1979 1983 .,
, , .
, ,
, ,
,
 945

. , , ,
- , --
. ,
1970- , ,

.
,
, .
,
, , .
, ,
.
. -
, , , -
.
1980- .
, , ,
. Maa apokalipsa"
(1979 .) ,
. -
, . -
,
, . 1980 .
, , .
,
(1953 .)
. -
- -.
, ,
. Gwne nurty marksizm u
( , 1976 1978 .)
. -,
, ,
. ,
, -
Lewica, Koci, D ialog ( ), 1976 .
1980-
.
, 1986 .
: ?, (
, ).

. ,

60 8-879
946 S O L ID A R N O

.
, .
1985 . , List z Kurk
ow ej" ( ), .
, .
, , ,
.
. , 1987 .
.
:
... ...
?
.
. 1987 .
, . ,
. , ,
OPZZ, 1984 .,
, . .
, 1980 .
,
.
1988 . ,
, , ,
. ,
.
,
. -,
OPZZ, .
.
.
. ,

.
6 1989 .

, 19891990.
,
, .
- ,
,
, .
, .
, , .
 947

, ,
, , . ,
,
.

, . ,
,
. , beton,
, . , .
, :
, .
, 1989 .
.

.
, .
, ,
.
. .
.

.
(
), , , .
,
. ,

6 , <? .
. , -
, . , -
, .
, , .
, ,
, .

, - -
, .
, .
,
, -
, , .
. ,
, ,
, .
60*
948 SO L ID A R N O

.
, ,
, , KPN (
), ,
. ,
,
. , 1980 .,
, ,
. ,
. , , ,
. , ,
,
.

.
-, PRON, 30%
. , ,
, , , .
35%
,
.
,
.
.
,
.
, .
,
. ,
.
, ,
.
, - .
, 35%
. .
.
"Gazet Wyborcz,
( "Tygodnika Powszechnego)
. ,
, . ,
, 1981 .,
. , , ,
,
. ,
 949

. - 1989 .
.
5 . .
,
.
4 1989 . .
, , ,

. .
, 252 261,
. , ,
,
. ,
, 50% ,
,
90 . ,
,
. 1939 . ,
, 1926 . 3 4%.

.
, ,
, , . ( ,
, , , ,
, ).
. 19 -
.
1989 . .
,
"Gazety Wyborczej", , -
.
, . -, , -
,
, ,
. -. ,
PZL SD
.
,
, .
. , , 16
:
. .
. , ,
.
950 SO L ID A R N O

. 24
-.
-.
,
,
.
, , ,
.
,
. .
,
- -
.
, .

. ,
, ,
. ,
, ,
, .
, .
,
.
, -
. , -
, ,
. ,
. .
. -
1950- , ,
. .
.
.
.
, 1989 ., ,
, ,
, .

. , ,
, . ,
,
.
- ,
.
 951

- ,
.
.

(. 1947).
29 1989 . .
,
. ,
. ,
. ,
.
.
,
.
1 1990 . ,
,
.
. ,
. .
. .
, . , , .
. .
. .
1991 p., .
, , .

. ,
, ,
, ,
. .
, . : 3
... .
,
, , ,
, ,
. -, ,
: , , 7.
coup de grace, .
, - , ,
,
. ,
,
. .
,
952 SO L ID A R N O

.
"Polityka, ,
, -
.

1983 . , 1989 1990 .
, , ,
, .
.
.
. , , .
, , ,
. ,
.
, ,
, , ,
, . 28 1990 .

. , ,
, 1992 .
, -
, . ,
, ,
, przyspieszenja,
. ,
,
.
, ,
.

. .
1989 . () ,
4 . .
1,2 1,5 . , .
, ,
.

. 1990 .,
,
, ,
25 000 1940 .,
1941 . ,
, .
. , ,
 953

, ,
, ?
,
? , ,
, , .
: 25 9 ,
.
, -
,
. , ,
, .
, .
, ,
, , ,
. , 1989 ., .
,
. 53% .
.
. ,

- .
.
.
,
1939 . :
, 1944 1948 .,
1956 ., 1968 ., ,
1980 1981 .,
, . , -
, ,
. .

.
22 1990 .,
. , .
.
 25
WOLNO
,
19902000 .

, ,
.
1945 . . ,
,
. 1815 .
. 1917 ., -
1918 . .
, 1945 .
, , .
-,
1944 1945 .
, , ,
, 1919 1921 .
1923 . ,
, , , . (
, ,
, ).
.
, , , -
. 1990 ., ,
.
,
,
- . ,
,
.
. ,
 , 1990 2000. 955

.
, .
,
1, , .

1991 p., , ,
(RWPG). TRWPG Bis, ,

. , ,
. ,
, .
.
. , . -
, , ,
, , .
,
.
,
. , 1991 1992 pp., -
, ,
, .
.
. 1991 .
4, 5, 6% .
, 1970- , 1995 .
,
.
.
-.
. , .
, , ,
.
.
, . ,
, .
. .
, ,
, .
, 1996 . --
, ,
, .
. ,
.
1990 .
956 W O LN O

,
Uniju' ( ,
). . ,
, ,
.
. ,
, , -
,
.
- (SLD)
, .
- , ,
, , : Patni zdrajcy,
pachoki R o sji. , ,
,
,
.
,
. , ,
, .
1956 . ,
. ,
( ) .
1989 .
, , 1 1994 .,
1. , ,
.
,
, , 1944 .
1943 . :

... , , ,
... ,
. , 2.

, , .
, , .
: .
.
, .
,
.
, . ,
, - grubej
 , 1990 2000. 957

kresky, . "Gazeta Wyborcza

. , . 1992 .,
,
!

. .
. .
, .
, .

.
, .
. .
, .
1992 ., ,
. 1995 .,
, .
, SLD "Urtiju" ,
.
. ,
.
, 1989 ., -
. , .
.
.
, ,
, .
,
. ,
, .
... ,
.
. 1995 .
. , ,
. ,
,
, , .
, , ,
, , , ;
. ,
, -
, - ,
52% 48%. , .
, , ,
958 W O LN O

. ,
. .
.
,
,
. ,
, .
. -
. 1995 .
, .
1991 ., 1993 .
1997 .
,
.
, .
, , ,
, . , 1991 1997 .,
. :
- 1991 . 1991 .
2 1991 . 1992 .
1992 .
1992 . 1993 .
1993 . 1995 .
1995 . 1996 .
1996 . 1997 .


. .
,
. ,
, ,
. ,

, ,
. , , ,
, .
1990-
. , ,

, ,
. ,
, ( 1),
, -
. , ,
 , 1990 2000. 959

Unia, , Unia
. .
-
1990- . 1997 . -

, .

(AW,S) .
,
, .
.

. ,
.
.
,
.
, , , . -
. ,
, ,
. ,
. ,
.
.

. 1990- Radio M aryja",
, ,
,
. ,
1997 .
1999 p., , .
1990-
. . 1918 p.,
, .
, . .
, : ,
,
. , - ,
. .
,
.
. .
bruLion
.
960 W O LNO

, , : ,
.
,
.
1989 .,
. , 1990 .,
.
,
. .

.
, ,
,
, , ,
.
. -
.
. ,
.
. , ,
.

. 1939 1941 ., ,
,
. 1941 ., ,
, ,
. ,
.
, 1990- ,
. - ,
, , ,
. ,
,
3.

, . 1941 .
. 1944 .,
,
. ,
.
, ;
. ,
, 4.
, .
 , 1990 2000. 961

. ,
,
,
.

, .
,
. ,
, , .
(. 1923), 1996 .
, 1950- . ,
,
- , .
:
robi wic to owo
tak dalej
po kocu tamtej epoki
na posztku nowej epoki
nie tylko artyi
co si skoczyo
nic si nie chce zacz
moe si ju zaczo

.
,
: , ;
, , -
, .

. 180
. ,
, , ,
.
1994 .,
, . .
, 1990- , ,

.
, .
,
. .
.
, ,
, , ,
6 1 -8 -8 7 9
962 W O LNO

. ,
, ,
, ,
. ,
. ,
1980- 1990- ,
.
, , , .
,
.
, .
,
, ,
. ,
. , ,
, , ,
- .
, , .
,
.
,
,
. ,
. 1990- -

.
( 1994 .), ,

. ,

.
1997 .,
12 1999 .

. 1990-
,
.
, ,
,
,
.

.
. ,
 , 1990 2000. 963

, .


. ,
,
, .
,
, .
, -

.
,
,
. . -
, . 1994 p., ,
, , ,
2004 . ,
. ,
,
, ,
acquis communitare,
.
. .

XX . .
. Verloren ist verloren, .
, , ,
, ,
. ,
1918 p., .
, .
,
, 1901 .
. Wesele () ,
:
. , .
. , .
. , ,
, ,
...
A tam puka? ( ?)
. A c za taka nauka? ( ?)
Serce!
. A to Polska wanie.
61


,
. , ,
.
, ,
, .
,
. ,
, . ,
, .
.

.
1970-
, .
.

.
, ,
. ,
,
. ,
, XIX ., , ,
, ,
.
, ,
, ,
, - .
, ,

.
-
,
. , ,
,
, .
,
.
 965

, ,
,
. .
, ,
, .
,

,
, , ,
.
,
.
. ,
,
XVIII .
. , ,
. Mutatis mutandis,


II. 1945 .
1815 . -
, 1956 p., ,
.
, ,
,
.

.
,
.
, - .
.
, , ,
, - . ,
, , - .
,
. ,
,

.
, , , , , ,
, ,
.
966

,
, .

, .
, -,
.
.
. ,
-
. - , ,
.
, , ,
, , , .
, , , ,
.
, ,
.

,
XX . ,
, . ,
,
. . ,
,
.

. , ,

,
, . .

.
,
. ,

. ,
, .
.

, . ,

,
,
. . ,
 967

,
, .
-
.
,
,
. ,

,

-, .

,
.
, ,
.
, ( ),
.

, , , , , ,
- .
, ,
, .
, ,
, .
, ,
, , ,
. ,
;
, , ,
, . 1970-
.
,
. ,
- ,
, ,
. 1975 .
. , ,
, , . -,
,
. ,
, .
968

* * * * *

, .
, , .
, . ,
XX . , .
.
,
. ,
, ,
. ,
XXI , .
, ,
, . 1918 p.,
, ,
. ,
,
.
,
,
.
.
,
.

, , , .
,
2000 . 1900, 1800 1700 p., . 1700 .

. 1800 .
. 1900 . ,
, . 2000 .
, ,
.
,
, ,
.
,
. ,
.
, , .
,
. ,
 969

, -
:
,
, ?
.
, 1.
,
,
. ,
.
,
:
,
.
,
.
, ,
, ,
,
2.
,
. ,
,
, ;
, Polska tak, ale ja k a ?
, 1989 1991 pp.
, , .


1. W. Reddaway (). The Cambridge History of Poland. Cambridge, 1941 1950: T. 1:
1696 p.; T. 2: 16961935 pp.
2. A. Gieysztor, S. Kieniewicz (. .) et al. (.). History of Poland. Warsaw, 1968; 2
. Warsaw, 1979.
3. : W. Allison Phillips. Poland. London, 1915; Lord Eversley. The Partitions of
Poland. London, 1915; . 1973; F. E. Whitton. The History of Poland: from the
earliest times to the present day. London, 1917; W. J. Rose. The Rise of Polish Democra
cy. London, 1944; S. Sharpe. White Eagle on a Red Field. Cambridge, Mass., 1935, etc.
4. W. R. Morfill. Poland. London, 1893; . 1972.
5. .: J. Michelet. La Pologne Martyre. Paris, 1863.
6. Jan Kochanowski. Czowiek boe igrzysko // Fraszki. 4. III. 76.
7. (1480 1560) ; -
. 1752 1821), , ;
. 1755 1821 ..: J. Krzyanowski. Bazen starego krla: Staczyk w dziejach
kultury polskiej // W wieku Reja i Staczyka. Warszawa, 1958.

1. MILLENIUM
1. Monumenta Poloniae Historica ( ) 1. T. Kowalski. . Relacja Ibrahima Ibn
Jakuba z podry do krajw sowiaskich w przekadzie Al-Bekriego. Krakw, 1946;
, : De Slavis.
. .: G. Labuda. Najstarsza relacja Polsce w nowym wydaniu // Roczniki
Historyczne. T. XVI. 1947. C. 100 183.
2. Pierre David. Les Sources de Thistoire de la Pologne k lpoque des Piasts, 963 1386.
Paris, 1934. .: Monumenta Poloniae Historica, Pomniki Dziejowe
Polski: 6- t . Lww, 1864 1893; . Warszawa, 1960 1961. . :
By czas nie zami i niepami: Wybr kronik redniowiecznych, . Antonina Jelicz.
Warszawa, 1975.
3. M. Bobrzyski, S. Smolka. Jan Dugosz: jego ycie i stanowisko w pimiennictwie. Krakw,
1893. , Joannis Dlugossii Senioris Canonici
Cracoviensis Opera Omnia: 15- . Krakw, 1863 1887, :
Jan D ugosz. Roczniki, czyli kroniki sawnego Krlestwa Polskiego, . J. D brow ski.
Warszawa, 1960.
4. N. Rutkowska. Bishop A. Naruszewicz and his History of the Polish Nation: a Critical Study.
Washington D. C., 1941.
5. W. J. Rose. Lelewel as historian // Slavonic and East European Review. T. XV.
1936/37. C. 649662; M. H. Serejski. Joachim Lelewel, 1786 1861 // Acta Poloniae
Historica. T. VI. 1962. C. 3554. . : M. H. Serejski. Koncepcja historii
powszechnej Joachima Lelewela. Warszawa, 1958; S. Kieniewicz. Samotnik Brukselski.
Warszawa, 1964.
6. M. H. Serejski. Lecole historique de Cracovie et l historiographie europenne // Acta Poloniae
Historica. T. XXVI. 1972. C. 127 152.
7. M. Bobrzyski. Dzieje Polski w zarysie: 3- . 4 . . Warszawa,
1927; podziale historii polskiej na okresy // Szkice i studia historyczne. T. I. Krakw,
1922. C. 3662.
8. Stan isaw K utrzeba. Historia ustroju Polski w zarysie: 4- . WarszawaLww, 1920.
 971

9. A. F. Grabski. The Warszawa School of History // Acta Poloniae Historica. T. XXVI.

1972. C. 153 170.
10. T. Korzon. Historia nowoytna: 2- . Warszawa, 1903 1912. -
.: Tadeusz Korzon. Odrodzenie w upadku: wybr pism
historycznych. Warszawa, 1975.
11. W. J. Rose. Polish Historical Writing // Journal of Modern History. T. II. 1930.
C. 569585; Realism in Polish History // Journal of Central European Affairs. T. II.
1942/43. C. 235249; O. Halecki. Problems of Polish Historiography // Slavonic and East
European Review. T. XXI. 1943. C. 223239; Claude Backvis. Polish Tradition and
the Concept of History // Polish Review. T. VI. 1961. C. 125 158.
12. Oscar Halecki. History of Poland. . . Polonsky.
London, 1978.
13. . Kukie. Dzieje Polski porozbiorowej, 1795 1921. London, 1961.
14. W. Pobg-Malinowski. Najnowsza historia polityczna Polski: 2- . London, 1965 1967.
15. Pierwsza Konferencja Metodologiczna Historykw Polskich: Przemwienia, Referaty, Dysku
sja. . . . Warszawa, 1953. 157.
. : . Valkenier. The Soviet impact on Polish post-war historiography // Journal of
Central European Affairs. T. XI. 1950 1952. C. 372396.
16. : 3- . .: , 1954 1965.
17. Stanisaw Arnold. Niektre problemy periodizacji dziejw Polski // Pierwsza Konferencja
Metodologiczna, op. cit. C. 155 185.
18. Historia Polski: 4- ., 10- ., . Warszawa: Polska Akademia Nauk, 1957.
.: W. Drzewieniecki. The new Historia Polski of the Polish Academy of Sciences //
D. Wandycz (.). Studies in Polish Civilisation. New York, 1966. C. 176 196;
E. Valkenier. Sovietisation and Liberalism in Polish post-war historiography // Journal of Central
European Affairs. T. XIX. 1959/60. C. 149 173.
19. Pawe Jasienica (Lech Beynar). Pamitnik. Krakw, 1989.
20. Millenium Poloniae Christianae, 966 1966. Rome: Centralny Orodek Duszpasterstwa
Emigracji, 1966. C. 335.
21. J. Busko et al . Historia Polski: 3- . WarszawaKrakw, 1976; J. Topolski et a. Dzieje
Polski. WarszawaPozna, 1976; T. Manteuffel J.Tazbir. Zarys historii Polski. War
szawa, 1979.
22. J. Rutkowski. Histoire conomique de la Pologne avant les partages. Paris, 1927.
23. J. Topolski. Methodology of History. Hingham, Mass., 1976.
24. Czarna ksiga cenzury PRL, J. L. Curry: The Black Book of Polish Censorship.
New York, 1984.
25. Mary Craig. Man from a Far Country. London, 1979.
26. [] Marian Kukie. Czartoryski and European Unity. Princeton, 1955, Dzieje Polski
porozbiorowej. London, 1961, General Sikorski. London, 1970; J zef Garlihski. Poland,
SOE and the Allies. London, 1969, Fighting Auschwitz. London, 1974, Hitlers Last
Weapons. London, 1978, Intercept: the Enigma War. London, 1979, Poland in the Second
World War. Basingstoke, 1985; Jan M. Ciechanowski. The Warsaw Rising. Cambridge,
1974; Jzef Czapski. Na nieludzkiej ziemi. Paris, 1949; Gustaw Herling-Grudziski. Inny
wiat. 1951; Janusz Zawodny. Death in the Forest. Notre Dame, Ind., 1962, Nothing but
Honour, the Story of the Warsaw Rising. London, 1978; Czesaw Miosz. The Captive
Mind. London, 1953, Native Realm. Manchester, 1981; Adam Michnik. Z dziejw honoru
w Polsce. Paris 1985, Letters from Prison. Berkely, 1987; Adam Zamoyski. The Polish
Way. London, 1987, The Last King of Poland. London, 1992, Holy Madness. London,
1999; W. H. Zawadzki. A man of honour: Adam Czartoryski. Oxford, 1993 (
J. ukowski), A Concise History of Poland. Cambridge, 2001; Jerzy ukowski. Libertys
Folly: the Polish-Lithuanian Commonwealth in the 18th Century. London, 1991.
27. R. F. Leslie (.). The History of Poland since 1863. Cambridge, 1980, ,
R. F Leslie, A. Polonsky, J. M. Ciechanowski, Z. Peczyski.
28. A. Ajnenkiel. Sens polskiej historii. Warszawa, 1990; J. Jedlicki. le urodzeni: o dowiadczeniu
historycznym. London, 1993.
29. J. Topolski et al. Dzieje Polski. Warszawa, 1993; J. Tazbir (.). Polska na przestrzeni
wiekw. Warszawa, 1995; A. Mczak et al. Od plemion do Rzeczypospolitej. Warszawa,
1996; J. Wyrozumski et al. Wielka Historia Polski: 6- . Krakw, 1998.
972

30. Adolf Juzwenko II Index on Censorship. 1988.

31. Norman Davies. Europe: A History. Oxford, 1996.
32. J. Koczowski. Europa Sowiaska w XIVXV w. Warszawa, 1984.
33. J. Koczowski. Historia Europy rodkowoWschodniej: 2 . Lublin, 2000.
34. Natalia Jakowenko. Historia Ukrainy od czasw najdawniejszych do XVIII wieku; Jarosaw
Hrycak. Historia Ukrainy 1772 1999. Lublin, 2000.
35. J. Koczowski. Historia Polski do koca XV wieku. Lublin, 2000; Andrzej Sulima Kamiski.
Historia Rzeczypospolitej wielu narodw. Lublin, 2000; Hanna Dylgowa. Historia Polski
1 7 9 5 1990. Lublin, 2000.
36. J. Koczowski II Polska wielu narodw: dyskusja historykw // Rzeczpospolita, Plus-Minus.
45 (463). 2001. 10/11 .

2. POLSKA
1. F. Dvomik. The Making of Central and Eastern Europe. London, 1949. C. 14; .:
Konrad Jadewski. Poland II Ancient Peoples and Places. London, 1965,
.
2. Marija Gimbutas. Bronze Age Cultures in Central and Eastern Europe. The Hague, 1965.
: The Slavs. London, 1971 // Ancient Peoples and Places. T. 74,
, ,
.
3. Jan Czarnecki. The Goths in Ancient Poland: a study in the historical geography of the Oder
Vistula region during the first two centuries of our era. Miami, 1975.
4. Mortimer Wheeler. Rome beyond the Imperial Frontiers. London, 1955.

() .
5. Tacitus. Germania // Tacitus on Britain and Germany, . H. Mattingly. London:
Penguin Books, 1948. C. 101 140.
6. . Otto Maenchen-Helfen. The World of the Huns. Berkeley, 1973. .: Gerard Labuda.
rda, sagi i legendy do najdawniejszych dziejw Polski. Warszawa, 1961,
, - , .
7. F. Dvomik. The first wave of the Drang nach Osten // Cambridge Historical Journal. T. VII.
1943. C. 129 145.
8. .: Karol Buczek. Polska przed 1000 lat, PAN, Prace Historyczne. 5. Warszawa, 1960.
9. J. Wielowiejski. The Development of agriculture in the Polish territories during the period of
contacts with Celtic and Roman culture // Ergon. T. II. 1960. C. 284 299.
10. H. owmiaski. Economic problems of the early feudal Polish state // Acta Poloniae Histori-
ca. T. III. 1960. C. 732; . : Podstawy gospodarcze formowania si pastw
sowiaskich. Warszawa, 1953.
11. Andrzej Zajczkowski. Gwne elementy kultury szlacheckiej w Polsce. Wrocaw, 1961.
C. 113; : Hauptelemente der Adelskultur in Polen. MarburgLahn,
1967.
12. Lustracja Wojewdztwa Krakowskiego, 1564. 4. , . J. Maecki. Warszawa, 1962.
C. 148 149.
. -
. - , ,
. , , 1,5
, 2 . :
1 mark (marca/grzywna) = 48 groschen (grossi/groszy)\ 1 florin (Jlorenus/zoty) = 32 groschen;
1 grossus/grosz = 3 shillings (solidi/szelgi) = 18 pence (denarii).
, : //.
13. Sebastian Fabian Klonowie. Flis, . S. Hrabec. Wrocaw, 1950. 181 184,
228232, J. . Wachowski. .: . Haiman. The Polish Past in
America. Chicago, 1974. C. 4.
 973

3. PIAST
1.
.: Bobrzyski. Dzieje Polski w zarysie. Warszawa, 1879.
.: Historia Polska. . I. . , 1454 p., .
. owmiaski. Warszawa, 1957. Konfrontacje
Historyczne : Polska pierwszych Piastw, .
. Manteuffel. Warszawa, 1970; Polska dzielnicowa i zjednoczona, . A. Gieysztor.
Warszawa, 1972.
2. : Sownik Historii Polski. 6 . Warszawa, 1973, ,
, , . .: Oscar
Halecki. A History of Poland, A. Polonsky. London, 1978,
.
3. .: A. P. Vlasto. The Entry of the Slavs into Christendom. Cambridge, 1970: The Western
Slavs. C. 86 154; . : H. owmiaski. The Slavic Rite in Poland and St. Adalbert //
Acta Poloniae Historica. T. XXIV. 1972. C. 521; K. Lanckoroska. Studies in the
Roman-Slavonic rite in Poland // Orientalia Christiana Analecta. Rome, 1961. C. 196.
.: J. Dowiat. Historia Kocioa katolickiego
w Polsce do poowy XV wieku. Warszawa, 1968.
4. Wadysaw Tatarkiewicz. Historia filozofii. 7 . Warszawa, 1970, Filozofia
Scholastyczna w Polsce. C. 297 seq.
5. Adam Vetulani. The Jews in Mediaeval Poland // Jewish Journal of Sociology. T. IV.
1962. C. 274 294; Isaac Lewin. The Protection of Jewish Religious Rights by Royal Edicts
in Ancient Poland // Bulletin of the Polish Institute of Arts and Sciences in America. T. I.
1942/43. C. 556577; . : The Historical Background to the Statute of Kalisz,
1264 // Studies in Polish Civilisation, . P. Wandycz. New York, 1966. C. 3853; R.
Grdecki. Dzieje ydw w Polsce do koca XIV w. // Polska Piastowska. Warszawa,
1969. C. 595702.
6. De expeditione in urbem Coloberg facta // Galla Kronika Ksiga II, 28 // Monumenta Poloniae
Historica. T. I Warszawa, 1968. C. 447.
7.
, .: Treitschke. Das Deutsche Ordensland Preussen. Leipzig,
1903. .: . Wermke. Bibliografie zur Geschichte von
Ost- und Westpreussen. Aalen, 1962; and K. H. Lampe. Bibliografie des Deutschen Ordens
bis 1959. T. I. Bad Godesberg, 1975.
Karol Grski , : Zakon krzyacki a powstanie pastwa
pruskiego. Wrocaw, 1977, ,
. : The Teutonic Order // Mediaevalia et
Humanistica. . 17. Boulder, Colorado, 1966. C. 2037,
. . : Marian Biskup. Polish Research
Work on the History of the Teutonic State Organisation in Prussia // Acta Poloniae Historica.
T. III. 1960, Rola Zakonu Krzyackiego w XIIIXVI w. // Stosunki polsko-niemieckie w
historiografii. Pozna, 1974.
8. Geoffrey Chaucer. The Canterbury Tales, . Nevill Coghill. London, 1951. C. 26.
9. Henryk Zins. Polska w oczach Anglikw, XIVXVI w. Warszawa, 1974. C. 374; .
: A. F. Grabski. Polska w opiniach zachodniej Europy XIVXV w. Warszawa, 1968.
10. Paul W. Knoll. The Rise of the Polish Monarchy: Piast Poland in East Central Europe, 1320
1370. Chicago, 1972. C. 276,
XIV . . : J. Baszkiewicz. Polska czasw okietka. Warszawa, 1968;
J. Dbrowski. Kazimierz Wielki: twrca Korony Krlestwa Polskiego. Wrocaw, 1954;
Z. Kaczmarczyk. Polska czasw Kazimierza Wielkiego. Krakw, 1964.
11. .: S. Krzyanowski. Poselstwo Kazimierza Wielkiego do Avinionu: pierwsze uniwersyteckie
przywileje // Rocznik Krakowski. Krakw, 1900. .: Paul W. Knol. Casimir
the Great and the University of Crakow // Jahrbiicher fur Geschichte Osteuropas (),
. T. XVI. 2. 1968. . . 232249.
600- . .: Dzieje Uniwersytetu Jagielloskiego
w latach 1364 1763, . K. Lepszy. Krakw, 1964; Janusz J. Tomiak. The
974

University of Crakow in the period of its greatness // Polish Review. New York. T.
XVI. 1971. 2. C. 2544; 3. C. 2 9 -4 4 .
12. Guillaume de Machaut. La Prise dAlexandrie ou Chronique de Roi Pierre I de Lusignan,
. M. L de Mas Latrie. Geneva, 1877. 1268 1288, 1327 1334, 1357 1365,
1402 1413.
13. Janko z Czarnkowa. Kronika Polska; .: Antonina
Jelicz. By czas nie zami i niepami: wybr kronik redniowiecznych. Warszawa, 1975.
C. 129 130.

4. ANJOU
1. .: . A. Macartney. Hungary: a short history.
.. Edinburgh, 1962; : Wacaw
Felczak. Historia Wgier. Wrocaw, 1966.
.: J. Dbrowski. Ostatnie lata Ludwika Wielkiego, 13701382. Krakw, 1918.
2. B. Toth. Szajrul Szajra. Budapest, 1901. C. 188. ,
1880 . ,
1849 .

5. JOGAILA
1. .: . R. Jurgela. History of the Lithuanian Nation. New York, 1948; A. Gerutis (.).
Lithuania 700 years. New York, 1969.
2. : . Haecki. Dzieje unii jagielloskiej.
Krakw, 1919/20; L Kolankowski. Dzieje Wielkiego Ksistwa Litewskego za Jagiellonw.
Warszawa, 1930. . : Henryk Samsonowicz. Zota jesie polskiego redniowiecza.
Warszawa, 1971.
3. J. erbio abuski. Unia Litwy z Polsk (1385 1569). Warszawa, . C. 179 seq.
-
. . : S. Kutrzeba. Unia Polski z Litw // Polska i Litwa w dziejowym
stosunku, . W. Baranowski. Warszawa, 1914. C. 447657.
4. .: S. M. Kuczyski. Wielka wojna z zakonem krzyackim 1409 1411.
Warszawa, 1966. C. 311 seq., ;
.: Micer. Zbir Dziejopisw. . III. . 83 seq. . : J. Dugosz.
Banderia prutenorum, . . Grski. Warszawa, 1958; .: Geoffrey
Evans. Tannenberg 14101914. London, 1970.
5. Lustracja wojewdztwa krakowskiego, 1564. . , . J. Maecki. Warszawa, 1962. C. 26.
6. S. Kutrzeba. Ordo Coronandi Regis Poloniae // Archiwum Komisji Historycznej. T. X.
Krakw, 1916. C. 133210. , 17
, -
III 1434 .,
.
1574 1764 ., regnum tibia deo
concessum". , ) regnum tibi
deo commissum vel concessum. , .
,
.
7. Halecki. . cit. . II. . 114 118; Karol Szajnocha. Barbara Radziwiwna // Szkice
Historyczne. Lww, 1854. C. 111 174.
8. .: Bibliografia kopernikowska 1509 1955, . H. Baranowski.
Warszawa, 1958; Nicholas Copemicus. Complete Works (). LondonWarsaw,
1972; A. Armitage. The World of Copemicus. East Ardsley, 1971; Maria Bogucka. Nicolas
Copemicus: The Country and the Times. Wrocaw, 1973, F. Kaubach et al. Nicolaus
Copemicus zum 500 Geburtstag. Koln, 1973.
 975

9. Wiktor Weintraub. Kochanowskie Renaissance Manifesto // Slavonic and East European

Review. T. XXX. 1952. C. 412424. . : David Welsh. Jan Kochanowsla.
New York, 1974.
10. W. Sobieski. aobny Hetman // Szkice historyczne. Warszawa, 1904. C. 4 45; Trybun
ludu szlacheckiego. Warszawa, 1905; Artur liwiski. Jan Zamoyski: kanclerz i hetman
wielki koronny. Warszawa, 1947; S. Herbst. Zamo. Warszawa, 1955.
11. abuski. Op. cit. C. 229 seq. Halecki. Op cit. T. II. 4. V: Unia Lubelska.
C. 248353.

6. ANTEMURALE
1. .: J. Tazbir. Przedmurze jako miejsce Polski w Europie // Rzeczpospolita i wiat: studia z
dziejw kultury XVII w. Wrocaw, 1971. C. 6378; .
: W. J. Rose. Polands Place in Europe. London, 1945.
2. ...
...
... , 1621 . .: Anglo-Polish Renaissance Texts, . W.
Chwalewik. Warszawa, 1968. C. 247262.
III II 25 1676 . PRO
SP(88)I4. . 181 185.
3. . Kridl, J. Wittlin, W. Malinowski (.). The Democratic Heritage of Poland: For Your
Freedom and Ours, . London, 1944;
: For Your Freedom and Ours: The Polish Progressive Spirit through the Ages. New
York, 1943.
.
4. ,
, - , ,
. : J. Tazbir. Historia Kocioa
Katolickiego w Polsce. Warszawa, 1966; F. Manthey. Polnische Kirchengeschichte.
Hildesheim, 1965. . : W. Rczlerski. The Protestant Churches in Poland. London,
1944.
5. Bogurodzica, . J. Woronczak. Wrocaw, 1962.
6. Cudzoziemcy o Polsce: relacje i opinie, . J. Gintel. Krakw, 1971. C. 8997.
7. .: Oscar Halecki. The Crusade of Varna: a discussion of controversial problems. New
York, 1943; : F. Babinger. Von Amurath zu Amurath: Vor- und Nachspiel der
Schlacht bei Varna (1444) // Oriens. T. III. 1950. C. 229265.
8. . B. Szczniak. The Knights Hospitallers in Poland. The Hague, 1969.
9. Stanisaw Bech. Paulus Vladimiri and his doctrine concerning International Law and Politics:
2- t . The Hague, 1965.
10. A. F. Pollard. The Jesuits in Poland. Oxford, 1892; . New York, 1971; .
: S. Zaski. Jezuici w Polsce: 4- . Krakw, 1905.
11. Wiktor Weintraub. Tolerance and Intolerance m Old Poland // Canadian Slavonic Papers.
T. III. 1971. C. 2143, : Twrczo. 1971 ().
12. . : J. Tazbir. Dzieje polskiej tolerancji. Warszawa, 1973; W. Czapliski.
Par uwag o tolerancji w Polsce w okresie kontrreformacji // O Polsce siedemnastowiecznej.
Warszawa, 1966. C. 101 129.
12. Walerjan Krasiski. A Historical Sketch of the Rise, Progress and Decline of the Reformation in
Poland: 2- . London, 1838; ,
, .
13. .: J. Woliski. Polska a Koci prawosawny. Lww, 1936; O. Halecki. From Florence to
Brest, 1439 1596. Rome, 1958; E. Likowski. Unia brzeska. Warszawa, 1907.
14. H. F. Graham. Peter Mogia, Metropolitan of Kiev // Russian Review. T. XIV, 4. 1955.
C. 345356.
15. . : K. Chodyniecki. Koci prawosawny a Rzeczpospolita Polska: Zarys historyczny, 1370
1632. Warszawa, 1934; J. Woliski. Rzeczpospolita i Koci prawosawny. Warszawa,
1936.
16. .: Stanisaw Kot. La Rfcforme dans le Grand Duch de Lithuanie. Bruxelles, 1953.
976

17. F. A. Navarro. Relacion ... de Seftor Don Pedro Ronguillo; .: P. Skwarczyski,

C. Scott. A Spanish Diplomats View of Poland (1674) // Slavonic and East European Review.
T. XI. 1961/62. C. 497517.
18.
...
,
, , ,
27 1724 . // Historical Register . . . for
the Year 1725. T. X. London, 1725. 37. C. 31 seq.; 38. C. 106 seq.
...,
, -,
1724 p., -
XV .
19. .: S. Kot. Socinianism in Poland: the Social and Political Ideas of the Polish Anti-trinitarians
in the sixteenth and seventeenth centuries. Boston, 1957; J. Tazbir. Arianie i katolicy.
Warszawa, 1971.
20. Catechisis et Confessio Fidei Coetus per Poloniani congregati in nomine Iesu Christi, Domini
Nostri crucifixi et resuscitati: Krakw: Typis Alexandri Turobini, 1574, Bodleian Library Mason
A. A. 8; The Racovian Catechisme wherein you have the substance of the Confession of those
churches which in the Kingdom of Poland and Great Dukedom of Lithuania th a t. . . do affirme
that no other save the Father of our Lord Jesus Christ is that One God of Israel. . .
Amsterdam, 1652.
21. J. Tazbir. Sprawa Iwana Tyszkiewicza // Rzeczpospolita i wiat. C. 147 169.
22. .: N. Hans. The Polish Protestants and their connections in England and Holland in the
seventeenth and eighteenth centuries // Slavonic and East European Review. T. XXXVII.
1958/59 C. 196220.
23. S. Kot. Anglo-Polonica // Nauka Polska. T. XX. 1935. . : Jan Dbrowski.
Polacy w Anglii i o Anglii. Krakw, 1962.
24. H. Zavrian. The Polish Armenian Colony // Armenian Review. 1951. C. 13 seq.; :
G. Petrowicz. LUnione degli Armeni di Polonia con la Santa Sede, 1626 1686. Rome,
1952; M. Zakrzewska-Dubasowa. Z bada nad osadnictwem ormiaskim . . . II Polska w
Europie, . H. Zins. Lublin, 1968. C. 161 174; C. Lechicki. Koci ormiaski w
Polsce zarys historyczny. Lww, 1928.
25. L. Bohdanowicz. The Muslims in Poland // Journal of the Royal Asiatic Society. 1942.
C. 163 180.
26. S. M. Dubnow. The History of the Jews in Russia and Poland: 3- .
Philadelphia, 1916 1920), .
Encyclopaedia Judaica (Jerusalem, 1971). . :
Gershon Hundert. Recent Studies relating to the Jews in Poland from the earliest times to the
Partition period // Polish Review. T. XVIII. 1973. 4. C. 3451.
27. Encyclopaedia Judaica. Op. cit. T. X. C. 761 seq. . : S. Assaf. The Rise of the
Karaite Sect. New York, 1937; P. Bimbaum (.). Karaite Studies. New York, 1971;
G. Scholem. Sabbatai Sevi: the mystical Messiah, 1626 1676. London, 1973.
28. Martin Buber. The Origin and Meaning of Hasidism. New York, 1960; H. M. Rabinowicz-
The World of Hasidism. London, 1970.
29. .: Z L Sulima. Historya Franka i frankistw. Krakw, 1893. . 8. .
: A. Kraushar. Frank i frankici polscy: 2- . Warszawa, 1895.
30. Ksigi Miejskie Kaliskie (1612), I/k 180, .: . Baranowski. Procesy
czarownic w Polsce w XVII XVIII wiekach. d, 1952.

7. SZLACHTA
1. A. Wyczaski. Uwarstwienie spoeczne w Polsce w XVI-tym wieku. Wrocaw, 1977.
4. III: Grupy spoeczno-zawodowe. C. 202224.
2. Ibid. . I: Struktura spoeczno-majtkowa szlachty.
3. szlachta (the gentry)
, .
 977

, , -
. Kociuszko Foundation Dictionary. The Hague, 1965. . II,
: Szlachta = noblemen, nobles, nobility, gentlefolk(s), gentry; Wielki Sownik
Polsko-angielski. Warszawa, 1969, : szlachta = nobility.
4. szlachty .: Wadysaw Smoleski. Szlachta w wietle wasnych opinii //
Pisma historyczne. T. I. Krakw, 1901. C. 130.
.: J. Bardach (.). Historia pastwa prawa Polski do 1795 r. Warszawa,
1964, : S. Kutrzeba. Przywilej jedleski 1430. Krakw, 1911; M.
Bobrzyski. O ustawodawstwie nieszawskim Kazimierza Jagielloczyka. Krakw, 1911; A
Vetulani. Geneza statutu warckiego o wykupie soectw // Kwartalnik Historyczny. 1969.
3. C. 557581.
5. .: Karol Szajnocha. Nastanie szlachty i herbw w Polsce // Dziea. T. II. Warszawa,
1876. C. 215256.
6. Z J. Gsiorowski. The Conquest Theory of the Genesis of the Polish State // Speculum. T.
XXX. 1955. C. 550560.
7. . : J. Adamus. Polska teoria rodowa. d: dzkie Towarzystwo Naukowe, 1958,
.
8. .: . Haecki. pocztkach szlachty heraldyki na Litwie // Kwartalnik Historyczny.
T. XXIX. 1915. C. 177:207.
9. Franciszek Pikosiski. Heraldyka polska wiekw rednich. Krakw, 1899. . :
S. Konarski. Armorial de la noblesse polonaise titre. Paris, 1958; A. Boniecki. Herbarz
polski: 17- . . I. Warszawa, 1899 1913; W. Dworzaczek. Genealogia.
Warszawa, 1959.
10. P. Skwarczyski. The Problem of Feudalism in Poland up to the beginning of the sixteenth
century 11 Slavonic and East European Review. T. XXXIV. 1956. C. 292310; .
: O. Backus. The Problem of Feudalism in Lithuania, 1506 1548 // Slavic Review.
T. XXI. 1962. C. 639659; T. Manteuffel. On Polish Feudalism // Mediaevalia et
Humanistica. Boulder, Colorado, 1964. . 16. C. 94 104.
11.
. . : Jean Meyer. Noblesses et pouvoirs dans
Europe dAncien Rgime. Paris, 1973, Le Croissant Nobiliaire: Pologne
Espagne.
12. .: W. R. Morfdl. Poland the story of the nations. London, 1893.
33. C. 8486. .: XVII, . 8.
13. .: J. Ochmaski. Powstanie rozwj latyfundium biskupstwa wileskiego, 1387 1550.
Pozna, 1963. Passim.
14. Marian Biskup. Rozmieszczenie wasnoci ziemskiej wojewdztw chemiskiego i malborskiego
w drugiej poowie XVI w. // Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu. T. 60 (
1955 p.). 2. Toru, 1957.
15. Wyczaski. Op. cit. (. . 1). C. 5759.
16. ,
. .: Karol Grski. Les structures sociales de la
noblesse polonaise au Moyen-Age // Le Moyen Age. Paris. T. LXXIII. 1967.
C. 7385; Andrzej Zajczkowski. En Pologne: cadres structurales de la noblesse // Annales
(). T. XVIII. 1963. C. 88 102.
17. Adam Homecki. Produkcja i handel zboowy w latyfundium Lubomirskich, c. 1650 1750,
PAN w Krakowie: Prace Komisji Nauk Historycznych. 27. Wrocaw, 1970.
18. Ignacy Krasicki. Satyra X: Pan niewart sugi. 7596 // Pisma Wybrane.
Warszawa, 1954. T. II. C. 5051.
19. Andrzej Wyczaski. Leconomie du domaine nobiliaire moyen en Pologne, 1500 1580 //
Annales (). T. XVIII. 1963. C. 8187.
20. Maria Biernacka. Wsie Drobnoszlacheckie na Mazowszu i Podlasiu, ,
. Wrocaw, 1966.
21. Adam Mickiewicz. Pan Tadeusz. . VI;
G. R. Noyes: Everymans Library. 842. London, 1930. C. 167 170.
22. W. Smoleski. Mazowiecka szlachta w poddastwie proboszczw pockich // Pisma historycz
ne. T. I. Krakw, 1901. C. 111 172.
6 2 -8 -8 7 9
978

23. W, N. Trepka. Liber Generationis vel Plebeanorum (Liber chamorum), . W. Dworaczek.

Wrocaw, 1963: Proemium.
24. , , , 1622 .
,
. ,
, , .
Liber chamorum. 1 2534.
25. .: W. oziski. Prawem lewem: Obyczaje na Czerwonej Rusi: 2- . Lww, 1913.
. 1: Niedostatki Prawa.
26. Ibid.
27. Daniel Defoe. The Compleat English Gentleman, . K. D. Bulbring. London, 1890.
C. 21, 2931, 114.
28. .: Materiay do biografii, genealogii i heraldyki polskiej: 5- ., . S. Konarski.
ParisBuenos Aires, 1963 1967.
29. .: . Starczewski. Monowadztwo polskie na tle dziejw: 2- . Kijw,
1916. . II.
30. Jan Kochanowski. Na lip ( ) II Fraszki. . II, . ;
Wsi wesoa, Wsi spokojna, . John Bowring II Specimens of the Polish Poets. London,
1827. C. 6366.
31. Adam Naruszewicz. Nic Nad To II Liryki Wybrane. Warszawa, 1964. C. 4648.
32. Kajetan Komian. Ziemiastwo Polskie (1839 p.). IV II Zbir poetw polskich XIX w.
Warszawa, 1975. 4. Iii. C. 332 seq.
33. Andrzej Zajczkowski. Gwne elementy kultury szlacheckiej w Polsce. Wrocaw, 1961.
C. 69.
34. W. Czapliski. Pamitniki Paska: stan bada i postulaty badawcze // O Polsce siedem
nastowiecznej. Warszawa, 1966. C. 201217.
Catherine Leach: Memoirs of the Polish Baroque: the writings
of Jan Chryzostom Pasek, a squire of the commonwealth of Poland and Lithuania,
Wiktor Weintraub. Berkeley, 1976.
35. Mikoaj Rej. Krtka rozprawa midzy trzema osobami panem, wjtem, a plebanem, .
K. Grski, W. Taszycki. Wrocaw, 1953. 963974.
36. Krzysztof Opaliski. Satyry, . L Eustachiewicz. Wrocaw, 1953. . I. C. 23.
III. 1 10.
37. Wacaw Potocki. Niechaj pi pijany na to trzeci raz // Moralia. 1688. 4. III.
Krakw, 1918. C. 246.
38. .: J. Bystro. Dzieje obyczajw w dawnej Polsce: 2- . Warszawa, 1960; W. oziski.
ycie polskie w dawnych wiekach. Krakw, 1964; A. Bruckner. Dzieje kultury polskiej.
Krakw, 1931.
.
39. . Kromer. Polonia, sive de situ, moribus, magistratibus et republica R. P. (1577) U K. Hartleb.
Kultura Polski... wypisy rdowe. Lww, 1938. C. 31.
40. Pasek. Op. cit.. anno 1669. C. 209210.
41. Mikoaj Rej. Figliki. Warszawa, 1970. 181.
42. Ibid. 52.
43. Marcin Bielski. Maskarada // Kronika Polska. 1551), .: K. Hartleb. Kultura
Polski. Hanover, 1945. C. 5253.

8. HANDEL
1. .: J. Rutkowski. Histoire 6conomique de
la Pologne avant les partages. Paris, 1927. C. 268; .: . Zientara, .
Mqczak, I. Ihnatowicz, Z. Landau. Dzieje gospodarcze Polski do 1939 r. Warszawa, 1965;
Antoni Mqczak. Polska Rzeczpospolita szlachecka. Warszawa, 1965.
2. ,
Hansische Geschichtsblatter
. ,
.: Marian Malowist. The economic and social development of the Baltic
countries from the fifteenth to the seventeenth centuries // Economic History Review ( ce-
 979

). . XII. 1959/60. . 177 189; .: The problem of the inequality of

economic development in Europe in the later middle ages // Ibid. T. XIX. 1966.
C. 1526; Wschd a Zachd Europy w XIIIXVI wieku. Warszawa, 1973. . :
Antoni Mczak. Midzy Gdaskiem a Sundem. Warszawa, 1972. C. 183; La Zone
Baltique... // Acta Poloniae Historica. T. XI. 1965. C. 7199.
3. .: Marija Bogucka. Handel Zagraniczny Gdaska. Warszawa, 1970; S. Hoszowski.
Handel Gdaska w okresie XVXVIII wieku // Zeszyty naukowe Wyszej Szkoy
Ekonomicznej w Krakowie. Krakw, 1960. 11.
4. Adam Homecki. Produkcja i handel zboowy w latyfundium Lubomirskich w drugiej poowie
XVII i pierwszej XVIII wieku, AH, . 27.
Krakw, 1970. . 136.
5.
- , ,
. .: Historia Polski
AlH . I. . 2. 1454 1764: Epoka feudalizmu: gospodarka folwarczno-
paszczyniana wiadomoci wstpne. C. 577.
6. .: J. Burszta. Materiay do techniki spawu rzecznego na Sanie i redniej Wile w XVII i
XVIII wieku // Kwartalnik Historii Kultury Materialnej. Warszawa. T. III. 1955.
C. 752782.
7. Pasek. Memoirs, op. cit.. anno 1670. C. 217.
8. Sebastian Fabian Klonowie. Flis: to jest spuszczanie statkw Wis i inszymi rzekami do niej
przypadajcymi, . S. Hrabec. Wrocaw, 1950.
9. Flis, op. cit. 1660 seq.
10. Ioannis Dantisci. Carmina. Wrocaw, 1952.
11. Cudzoziemcy o Polsce, . J. Gintel. Krakw, 1971. T. I. C. 275283.
12. .: Marija Bogucka. Op. cit. C. 36, 47; V, Struktura eksportu,
XIV, Struktura importu,
.
13. Edmund Cielak. Les rapports des residents franais k Gdask, au XVIII sifccle: 2- .
Warszawa, 1965 1969. T. I. C. 7779.
14. Public Record Office ( , ), State Papers Foreign, 1716 p.,
PROSP/88/23; .: Jzef A. Gierowski. Z dziejw stosunkw Anglii do
Gdaska w pocztkach XVIII wieku // Sobtka. Wrocaw, 1975. 2. C. 333342.
- : .
Zins. England and the Baltic in the Elizabethan Era. Manchester, 1972; A. Mczak. The
Sound Toll Accounts and the Balance of English Trade with the Baltic Zone, 1565 1646 //
Studia Historiae Oeconomicae. Pozna. T. III. 1968. C. 93 113.
15. .: A. Mczak. The Export of Grain and the problem of the distribution of natural income in
Poland, 1550 1650 // Acta Poloniae Historica. T. XVIII. 1968; The Balance of the Polish
Sea Trade with the West, 1565 1646 // Scandinavian Economic History Review. T. XVIII.
1970; Eksport zboowy problem bilansu polskiego w XVI XVII w. // X Zjazd Historykw
Polskich w Lublinie: Referaty. Warszawa, 1968.
16. Bogucka. Op. cit. . VI: Ceny i Zyski.
17. Ibid. C. 113 115.
18. Neo-serfdom: a symposium // Slavic Review. T. XXXIV. 1975, Andrzej
Kamiski. Neo-serfdom in Poland-Lithuania // Ibid. C. 253268. . : . Zientara.
Z zagadnie spornych tzw. wtrnego poddastwa w Europie rodkowej // Przegld Historyczny.
T. XXII. 1956.
19. Andrzej Wyczaski. Wie polskiego odrodzenia. Warszawa, 1969. C. 190; Studia nad fol
warkiem szlacheckim w Polsce w latach 1500 1800. Warszawa, 1960; Studia nad gospo
dark starostwa korczyskiego 1500 1660. Warszawa, 1964; Lconomie du domaine
nobiliaire moyen en Pologne, 1500 1580 // Annales (). T. XVII. 1963. C. 8187.
20. . : Wyczaski. Wie polskiego odrodzenia. C. 107 113.
21. .: J. Topolski. La regression conomique en Pologne // Acta Poloniae Historica. T. VII.
1962. C. 2849; W. Kula. Lhistoire conomique de la Pologne du XVIII siecle // Acta
Poloniae Historica. T. IV. 1961. C. 113 146; Sur les transformations
conomiques de la Pologne au XVIII sifcele // Annales Historiques de la Revolution Fran-
aise. T. XXXVI. 1964. C. 261277.
62*
980

22. J. Topolski. Gospodarstwo wiejskie w dobrach arcybiskupa gnienieskiego od XVI do XVIII

wieku. Pozna, 1958.
23. Leonid ytkowicz. Grain yields in Poland, Bohemia, Hungary and Slovakia in the XVI-th to
XVIII-th Centuries // Acta Poloniae Historica. T. XXIV. 1972. C. 5173.
24. Antoni Mczak. Midzy Gdaskiem a Sundem: Studia nad handlem batyckim od poowy XVII
do poowy XVII wieku. Warszawa, 1972,
.
25. Bogucka. Op. cit. . 3 1.

9. MIASTO
1. :
J. Ptanik. Miasta mieszczastwo w dawnej Polsce. Krakw, 1934..:
A. Gieysztor. Les recherches sur Thistoire urbaine en Pologne // Acta Poloniae Historica.
T. VIII. 1963. C. 7990.
2. St. Pazyra. Geneza i rozwj miast mazowieckich. Warszawa, 1959.
3. .: I. Ihnatowicz. Buruazja warszawska. Warszawa, 1972.
4. Lustracja wojewdztwa ruskiego, 1661 1665. . II: Ziemia lwowska. Warszawa,
1974. C. 8.
5. Ptanik. Op. cit. . V: Cechy.
6. Ibid. . VI: Kupcy.
7. Ibid. . IV: Posplstwo .
8. Public Record Office ( , ), SP/88/I4.
9. .: Mayer Baaban. Historia ydw w Krakowie i na Kazimierzu: 2- . Krakw,
1931 1936.
10. S. Dziewulski. Rozwj terytorialny miasta Warszawy w cigu wiekw, 1230 1930. Warsza
wa, 1930; Adam Kersten. Warszawa kazimierzowska 1648 1668: miasto, ludzie, polityka.
Warszawa, 1971.
11. Lustracja wojewdztwa ruskiego, 1661 1665. . II: Ziemia lwowska, . E. i
K. Artomowscy. Wrocaw, 1974. C. 127 130.
12. Ptanik. Op. cit. . XIII: Upadek.

10. ANARCHIA
1. - .: . Backvis. Les thfcmes majeures de
la pense politique polonaise au XVI sifccle // Annuaire de llnstitut de Philologie et dHistoire
Orientales et Slaves (). T. XIV. 1954 1957. C. 309 seq.; K. Grzybowski.
Teoria reprezentacji w Polsce epoki odrodzenia. Warszawa, 1959; S. Kutrzeba. Historia
ustroju Polski w zarysie. Warszawa, 1907; J. Bardach (.). Historia pastwa i prawa
Polski. Warszawa, 1964; : T. Wyrwa. La Pense politique polonaise h
lepoque de lhumanisme et de la renaissance. Paris, 1978.
2. .: Juliusz Bardach. Les status lituaniens: codifications de Tepoque de la Renaissance //
Poland at the 14th International Congress of Historical Sciences in San Francisco. Wrocaw,
1975; L Okirshevich. The Law of the Grand Duchy of Lithuania. New York, 1953;
Jonas muidzinas. Commonwealth polono-lithuanien ou lunion de Lublin (1569). The
Hague, 1978.
3. Marek Bogucki. Sejmy i sejmiki szlacheckie. Warszawa, 1972.
: A. Pawiski. Sejmiki ziemskie: pocztek i rozwj. Warszawa,
1895.
4. Pasek. Memoirs, op. cit. (anno 1667). C. 189 195.
5. Karol Grski. The Origins of the Polish Sejm // Slavonic and East European Review.
T. XLIV. 1966. C. 122 138; The Royal Prussian Estates and their relation to the Crown
of Poland // Acta Poloniae Historica. T. X. 1964. C. 4964; La ligue des tats et les
origines du rgime reprsentatif en Prusse // Album Helen Maud Cam: tudes Prsentes...
ParisLouvain, 1960. T. I. C. 173 186. . : A. Prochaska. Geneza i rozwj
parlamentaryzmu za pierwszych Jagiellonw. Krakw, 1899.
 981

6. .: W. Czapliski. The Polish Sejm // Acta Poloniae Historica. T. XXII. 1970.

C. 180 192.
7. Pasek. Op. cit. (anno 1669). C. 210215.
8. James Bryce. The Holy Roman Empire. London, 1875. C. 238.
9. Paul Skwarczyski. The origin of the name Pacta Conventa in 1573 // Slavonic and East
European Review. T. XXXVII. 1958/59. C. 469476; Les tractations, autour de
Election de Henri de Valois comme Roi de Pologne 1573 // RevueInternationale dHistoire
Politique et Constitutionnelle (). T. V. 1955. C. 173317; W. Sobociski. Pakta
konwenta. Krakw, 1939.
10. Diariusze sejmowe . 1585: Scriptores rerum polonicarum, 18, . A. Czuczyski.
Krakw, 1890.
11. Daniel Stone. The End of Mediaeval Particularism: Polish cities and the Diet, 1764 1789 //
Canadian Slavonic Papers. T. XX. 1978. 2. C. 194 207.
12. Borucki. Op. cit., : Kto o ydach dobrze mwi, jest przekupiony, kto na
nich wygaduje, chce nim zosta ( , ,
, ).
13. .: R. Grdecki. Konfederacje w Polsce XV w. // Sprawozdania
PAN. T. III. 1951.
.: Diariusz koowania konfederacji pod Gobiem i Lublinem w 1672 r., . A. i
K. Przybo. Wrocaw, 1971.
14. .: Tadeusz Korzon. Historiya nowoytna. Krakw, 1889. T. I. C. 489. 3
, Pisma polityczne z czasw rokoszu
Zebrzydowskiego 1606 1608, . W. Czubek: 3. Krakw, 1916.
15. Korzon. Ibid. C. 483.
16. Pasek. Op. cit. (anno 1666). C. 185 187.
17. Wiktor Czermak. Z czasw Jana Kazimierza. Studya historyczne. Lww, 1893.
18. W. Konopczyski. Liberum Veto: studyum porwnawczo-historyczne. Krakw, 1918;
W. Czapliski. Dwa sejmy w roku 1652: Studium z dziejw rozkadu Rzeczypospolitej
Szlacheckiej. Wrocaw, 1955. . VIII: Pierwsze Liberum Veto. C. 115 130,
9 1652 p.
19. J. Michalski. Les ditines polonaises au XVIII sifccle // Acta Poloniae Histories. T. XII.
1964/65. C. 87 107.
20. W. J. Wagner. Polish Law Throughout the Ages. Stanford, 1970.
21. Wadysaw oziski. Prawem i lewem. Lww, 1913.
22. .: oziski. Ibid. C. 451454.
, , .
1606 1609 pp., :
Stadnicki diabe wcielony / Puci gosy na wse strony, / Ze pana z krlestwa zrzuci, / Krc,
ryczy baamuci.. ..: Pisma polityczne . . . . Czubek. Op. cit. T. I. C. 125 seq.
23. Stanisaw Kot. Rzeczpospolita polska w literaturze politycznej Zachodu. Krakw, 1919.
24. A. B. Uam. A. F. Modrevius, Polish political scientist of the sixteenth century // American
Political Science Review. T. XI. 1946. C. 485494.
25. Piotr Skarga. Kazania Sejmowe, . J. Tazbir. Wrocaw, 1972. . : A. Berga. Un
predicateur de la Cour de la Pologne sous Sigismond III: Pierre Skarga. Paris, 1916; Janusz
Tazbir. Piotr Skarga, szermierz kontrreformacji. Warszawa, 1978.
26. Krzysztof Opaliski. Satyry. . III. 6. 14.
27. Oswald P. Backus. A. M. Kurbsky in the Polish-Lithuanian state, 1564 1583 // Acta Balto-
Slavica. Biaystok. T. VI. 1969. C. 2950; The Correspondence between
Prince A. M. Kurbsky and Tsar Ivan IV of Russia, 1564 1579, . J. L I. Fennell.
Cambridge, 1955; E. L. Keenan. The Kurbski-Groznyi Apocrypha. Cambridge, Mass., 1972.
28. Tommaso Campanella. Poesie. Bari, 1938. C. 92. .: Sopra regni //
The Sonnets of Michelangelo Buonarotti and Tommaso Campanello now for the first time
translated into rhymed English by John Addington Symonds. London, 1878. C. 149.
29. B. Chmielowski. Nowe Ateny albo Akademya wszelkiej scyjencyej pena, na rne tytuy jak na
classes podzielona, mdrym dla memoryjalu, idiotom dla nauki, politykom dla praktyki,
melanholikom dla rozrywki erygowana, .: I. Chrzanowski. Historia Literatury
niepodlegej Polski. London, 1942. C. 384 386. .: S. Cynarski. The Shape of
Sarmatian Ideology // Acta Poloniae Historica. T. XIX. 1968. C. 5 17.
982

30. CEuvres completes de Voltaire. Paris, 1879. T. XXVI. C. 582; .:

Emanuel Rostworowski. Polska w wiecie: szkice z dziejw kultury polskiej. Warszawa,
1972. C. 299. . : E. Rostworowski. Voltaire et la Pologne // Studies on Voltaire
and the Eighteenth Century (). . LXII. 1968. . 101 121.
31. J. . Fabre. Jean-Jacques Rousseau et le destin polonais. Paris, 1961; Stanislaus-Auguste
Poniatowski et Europe des lumieres. Paris, 1952. C. 746.
32. Zajczkowski (. , . 2, . 11).

11. SERENISS1MA
1. . widerska. J. Dantyszek: a Polish diplomat in England in 1522 // Oxford Slavonic Papers.
T. X. 1961. C. 3 8 -4 5 .
2. Ioannis Dantisci. Carmina. Wrocaw, 1951. 20, 21.
3. .: Renaud Przedziecki. Diplomatie &la Cour de Pologne. Paris, 1934; Alfred Poniski.
Les traditions de la diplomatie polonaise // Revue de lHistoire Diplomatique. T. XXIX.
1925. C. 366 seq.; Polska suba dyplomatyczna, od XVI do XVIII w., . Zbigniew W
jcik. Warszawa, 1966; Stanisaw E. Nahlik. Narodziny nowoytnej dyplomacji. Wrocaw,
1971.
4. Adam A. Witusik. Tomasz Zamoyski a wiat turecko-tatarski // Polska w Europie: studia
historyczne, . H. Zins. Lublin, 1968.
5. Przedziecki. Op. cit. . 3.
6. ,
, ,
, , ,
, . ,
, . , ,
, .
, ... , , ,
,
, , ...
... Pepys. Diary, 5 1662 .
7. , , ,

(. , . 10).
8. . Baranowski. Polska a tatarszczyzna w latach 1624 1629. d, 1948; . :
Zbigniew Wjcik. Financial aspects of the Polish-Tatar alliance, 1654 1666 // Acta Poloniae
Historica. T. XIII. 1966. C. 87 101.
9. Christophori Varsevicii, Euitis Poloni. De Legato et Legatione Liber, Illustrissimo Domino
Achatio Przycki, Castellano Oswiecimensis, 1646 p. (Georg Forster, Bibliopola
Dantiscanus); . : Angelo Tamborra. Cristoforo Warszewickie la Diplomazia del
Rinascimento in Polonia // Italia, Venezia e Polonia, . M. Brahmer. Wrocaw, 1967.
C. 159 105.
10. Calendar of State Papers Foreign. London, 1916. C. XIX, .: Elementa ad
Fontium Editiones. T. IV. Rome, 1961. 137. C. 191.
, ,
, .
11. George Carew Robert , , 12 1598 . // Elementa. 143. . 220.
12. .: P. D. Massar. Presenting Stefana Delia Bella: Seventeenth Century Printmaker. New
York, 1971.
13. Adam Przybo. Ian h.Trach Gniski // Polski Sownik Biograficzny. Krakw, 1959/60.
T. 8. C. 149 151. . : W. Konopczyski. Polska a Turcja, 1683 1792. Warszawa,
1935.
14. K. Lepszy. Krzystof h. Nieczuja Grzymutowski (1620 1687) // Polski Sownik Biograficzny.
Krakw, 1960/61. T. 9. C. 124 126. A Jabonowski (.). Listy i mowy Krzystofa
Grzymutowskiego. Warszawa, 1876.
15. H. Barycz. Dudith (Dudycz), Sbardellat Andrzej (1533 1589) // Polski Sownik Biograficzny.
T. 5. C. 445448.
16. L. Koczy. The Holy Roman Empire and Poland // Antemurale. T. II. 1955. C. 5066.
 983

17. - .: . . Brody. Spain and Poland in the age of the

Renaissance: a comparative study // Polish Review. T. XV. 1970. C. 86 105;
V. Meysztowicz (.). Documenta Polonica Archivo Generali Hispaniae in Simancas, . IVI
(1514 1791). Rome.
18. W. Gsiorowski (.). La France et Pologne &travers les sifccles. ParisLausanne, 1917;
L. Farges (.). Recueil des instructions donnes aux ambassadeurs et ministres de France
depuis les traites de Westphalie jusqu& la Revolution Franaise: Pologne: 2- . Paris,
1888.
19. Les Relations de Antoine de Lumbrfcs: 3- . Paris, 1912.
20. Przedziecki. Op. cit. . I: La Nonciature Apostolique.
21. PRO SP 88/14. .
, .
22. Ibid.
23. Ibid.
24. R. Przedziecki. Diplomatic Ventures and Adventures: some experiences of British envoys at the
Court of Poland. London, 1953.
25. PRO SP 88/30. , ,
.
26. Ibid.
27. R. Przedziecki. Les ambassades moscovites en Pologne au XVI et XVII sifccles // Revue de
lHistoire Diplomatique. T. XLIII. 1929. C. 312349. . : R. N. Bain.
Slavonic Europe: a political history of Poland and Russia from 1447 to 1796. Cambridge,
1908; O. Halecki. Polish-Russian Relations Past and Present // Review of Politics. T. V.
1943. C. 321338; S. Konovalev. Russo-Polish Relations, an historical survey. London,
1945.
28. Max Hein. Johann von Hoverbeck. Ein Diplomatenleben aus der Zeit des Crossen Kurfiirsten.
Knigsberg, 1925.
29. 30 1717 p., - , // Edmund Cielak
(.). Les Rapports des residents franais h Gdansk, au XVIII siacie. Warszawa, 1965
1969. 4 . 1. 27. C. 67.
30. .: E. Rostworowski. O polsk koron: Polityka Francji w latach 1725 1733. Wrocaw,
1958; L. Oliva. France, Russia and the abandonment of Poland: the Seven Years* War //
Polish Review. T. VII. 1962. 2. C. 6579.
31. . : Stanisaw Lubomirsky. Pod wadz ksicia Repnina. Memoirs of the period 1764 1768.
Warszawa, 1971, Jerzy ojek,1A. Kraushar. Ksi Repnin a Polska: 2- .
Warszawa, 1900.
32. William Wordsworth. On the extinction of the Venetian Republic // Poetical Works of William
Wordsworth. London, 1865. C. 219.

12. VALOIS
1. P. Champion. Henri III, Roi de Pologne: 2- . Paris, 1944. . : P. Skwarczyski.
The Decretum Electionis of Henry Valois // Slavonic and East European Review.
T. XXXVII. 195859. C. 113 130; Maciej Serwaski. Henryk III Walezy w Polsce:
stosunki polsko-francuskie 1566 1576. Krakw, 1976.
2. Philippe Desportes. Complainte pour luy mesme estant en Pologne // CEuvres. Paris, 1855.
C. 411.
3. Desportes. Adieu h la Pologne // Ibid. , ,
, , : Domy
mamy niewietne, waszym niepodobne, / Ale witsz wolnoci, ni wasze ozdobne... / Lepsza
chaupa z drzewa, ni dwr murowany, / W ktrym wolnoci niemasz, ni folgi na pany... / 1 za
to barbaries, gdymy z was jednego / Z wielkim waszym staraniem wzili za swojego / Krla,
Pana a rzc tak sawnej Korony?.. / Obietnic byo tyle, e i mdry wierzy, / A bych
wspomnia zniszczenie, wnet bych to wymierzy. / W nocycie przyjechali, take i zjechali, /
Nieprzystojnie, musz rzec, ni podzikowali. / Jako Polska stana, to j nie potkao, / By krl w
nocy zjeda mia, bo to nie przystao. Odpowied przez Polaka wszetecznemu Francuzowi,
, .: Champion. Op. cit. . II. . 31.
984

.: S. Kot. Adieu &la Pologne // Silva Rerum. T. V. Krakw, 1930.

6368, 8183, 97 102.

13. BATHORY
1. R. Nisbet Bain. The Polish Interregnum of 1575 // English Historical Review. T. IV.
1889. C. 645666; C. Roth. Dr Solomon Aszkanazi and the Polish Election 1574 1575 //
Oxford Slavonic Papers. T. IX. 1960. C. 820.
2. J. Dbrowski (.). tienne Batory, Roi de Pologne, Prince de Transylvanie. Krakw, 1935;
E. Niederhauser. Bathori dans lhistoriographie polonaise et hongroise // Publicationes
Institutionis Philologicae et Slavicae Universitatis Debrecenienis. T. XLVII. 1964.
3. Reinhold Heidenstein. De bello moscovico, .: Ignacy Chrzanowski. Historia
literatury niepodlegej Polski 965 1795. London, 1943. C. 196 197. .: . Kocowski.
Trzej padewczycy: wpyw Batorego i Zamoyskiego na dziaalno R. Heidensteina. Lww,
1939.
4. K. Lepszy. Gdask et la Pologne // J. Dbrowski. Op. cit. C. 212241. . :
W. Odyniec. Dzieje Prus Krlewskich 1454 1772. Warszawa, 1972. C. 103 140.
5. S. Kutrzeba. La Rformjudiciaire UJ. Dbrowski. Op. cit. C. 292302.
6. M. Kukie. Zarys historii wojskowoci w Polsce. Krakw, 1929; London, 1949. . II.
. : Henryk Kotarski. Wojsko polskie-litewskie podczas wojny inflanckiej, 1576
1582 // Studia i Materiay do Historii Wojskowoci. T. XVI. 1971; T. XVII. 1972;
J. Cichowski, A. Szulczyski. Husaria. Warszawa, 1977.
7. .: Zbigniew Wjcik. Dzikie Pola w ogniu: o Kozaczynie w dawnej Rzeczypo
spolitej. Warszawa, 1968; W. Tomkiewicz. Kozaczyzna ukrainna. Lww, 1939; L.
Podhorodecki. Sicz zaporoska. Warszawa, 1960, : M. -
. -. , 1909 1931.
8. J. Rutkowski. Questions conomiues et financifcres sous le regne de tienne Bathory //
Dbrowski. Op. cit. C. 305334. .: A. Pawiski. Skarbowo w
Polsce i jej dzieje za Stefana Batorego. Warszawa, 1881.
9. Ibid. C. 330 seq.
10. Otto Laskowski. Les campagnes de Bathory contr la Moscovie // Dbrowski. Op. cit.
C. 375403.
11. P. Pierling. Un arbitrage pontifical au XV sifccle entre la Pologne et la Russie: la mission
diplomatique du Pfcre Possevino, 1581 1582. Bruxelles, 1890; Le Saint-sifcge, la Pologne et
Moscou, 1582 1587. Paris, 1885.
12. o , . . . .
, 1952. . 59 seq.
13. Ibid. . 98 seq.

14. VASA
1. III .: . Lepszy. Rzeczpospolita Polska w dobie
Sejmu Inkwizycyjnego 1589 1592. Krakw, 1939; The union of
Crowns between Poland and Sweden in 1587 // Poland at the Xlth International Congress of
Historical Sciences in Stockholm. Warszawa, 1960. C. 155 178.
.: Wadysaw Czapliski. Polsce siedemnastowiecznej.
Warszawa, 1966; Czapliski. Wadysaw IV i jego czasy. Warszawa, 1972.
2. Henry Biaudet. Les origines de la candidature de Sigismond Vasa au trne de Pologne en
1587. Helsinki, 1911; Sixte Quinte et la candidature de Sigismond Vasa. Helsinki, 1910.
3. J. A. Pamanen. Le Premier Sejour de Sigismond Vasa en Suede, 1593 1594. Helsinki,
1935.
4. Salo Wittmayer Baron. A Social and Religious History of the Jews. T. XVI: Poland-Lithuania
1500 1650. New York, 1976. C. 11 12.
5. Ibid. C. 272. .: Maurycy Horn. ydzi na Rusi Czerwonej w XVI i pierwszej poowie XVII
w.: dziaalno gospodarcza na tle rozwoju demograficznego. Warszawa: ydowski Instytut
Historyczny w Polsce, 1975 ( ).
 985

6. .: Jan Wimmer. Wojsko i skarb Rzeczypospolitej u schyku XVI i w pierwszej poowie XVII
w // Studia i Materiay do Historii Wojskowoci. T. XIV. Warszawa, 1968.
7. .: K. Lepszy. Dzieje floty polskiej. Gdask, 1947; W. Czapliski. Polska a Batyk w
latach 1632 1648: Dzieje floty i polityki morskiej. Wrocaw, 1952.
8. . , . 13, . 7. . , W. Tomkiewicz.
Powstanie kozackie w roku 1638. Krakw, 1930; H. Havelock. The Cossacks in the early
seventeenth century // English Historical Review. T. XIII. 1898. C. 242260.
9. ,
. .: Olgierd Grka. Ogniem Mieczem
rzeczywisto historyczna. Warszawa, 1934.
:
.
,
. , , ... ,
, ... .
Wjcik. Dzikie Pola... . 236.
10. .: Sveriges Krig, 1611 1632.
. 2: Polska Kriget. Stockholm, 1936; A. Szelgowski. O ujcie Wisy: Wielka
Wojna Pruska. Warszawa, 1905.
11. Michael Roberts. Gustavus Adolphus: A History of Sweden 1611 1632: 2- . London,
1953 1958; Gustavus Adolphus and the Rise o f Sweden. London, 1973; Essays in Swedish
History. London, 1967.
12. Anders Franzen. The Warship Vasa: Deep Diving and Marine Archaeology in Stockholm.
Stockholm, 1961.
13. X .: . Lepszy (.). Polska w okresie Drugiej Wojny
Pnocnej, 1655 1660: 4- . Warszawa, 1957; :
Jan Wimmer (.). Wojna polsko-szwedzka, 1655 1660. Warszawa, 1973;
E. Haumant. La Guerre du Nord et la paix dOliwa (1655 1660). Paris, 1894;
K. Marcinkowski. The Crisis of the Polish-Swedish War 1655 1660. Wilberforce, Ohio, 1952.
14. Wespazjan Kochowski. Annalium Poloniae Climacter Secundus. Krakw, 1688;
Lata Potopu 1655 1657, . L Kukulski et al. Warszawa,
1966. C. 92 105. . : O. Grka. Legenda a rzeczywisto obrony Czstochowy w
r. 1655. Warszawa, 1957.
15. Walter Eckert. Kurland unter dem Einfluss des Merkantylismus: ein Beitrag zur Staats- und
Wirtschaftspolitik Herzog Jakubs von Kurland, 1642 1682. Riga, 1927.
16. , , , 1963 .
, ,
.
17. Jarema Maciszewski. Polska a Moskwa 1603 1618. Warszawa, 1968; La noblesse
polonaise et la guerre contr Moscou, 1604 1618 // Acta Poloniae Historica. T. XVII.
1968. C. 2348.
18. Expedition to Moscow: a Memoir by Hetman Stanislas kiewski. London, 1959.
C. 123 125. R. Bruce Lockhart, . Jdrzej Giertych; Stanisaw kiewski.
Pocztek i progres wojny moskiewskiej, Wacaw Sobieski. Krakw, 1920.
19. . : Bohdan Baranowski. Polska a tatarszczyzna w latach 1624 1629. d, 1949.
20. Wacaw Potocki. Transakcja wojny chocimskiej. 4. IV // Poeci polskiego baroku, .
J. Sokoowski, K. ukowska. Warszawa, 1965. T. II. C. 11 14.
21. W.T. Kane. Polands Jesuit King II Thought. T. XVIII. 1943 (). C. 257263.
22.
, 300- , 1954 p.,
: Sesja naukowa w trzechsetn rocznic zjednoczenia Ukrainy z Rosj 1654 1954:
Materiay. Warszawa, 1956. C. 420.
: . Szajnocha. Dwa lata dziejw naszych, 1646 1648. Lww, 1869; K. Tomkiewicz.
Jeremi Winiowiecki (16121651). Warszawa, 1933; F. Gawroski. Bohdan Chmielnicki.
T. 2. Lww, 1909; L Kubala. Szkice historyczne: 2- . Warszawa, 1923 1924.
23. , , XVII .
.: A. Wyczaski. W sprawie kryzysu XVII stulecia // Kwartalnik Historyczny.
986

. LXIX. 1962. . 656672: W. Czapliski. Wiek siedemnasty w Polsce: prba charak

terystyki // O Polsce siedemnastowiecznej. Warszawa, 1966. C. 762.
24. .: Wiktor Czermak. Ostatnie lata Jana Kazimierza. Warszawa, 1972 (.).

15. MICHA
1. K. Tomkiewicz. Jeremi Winiowiecki (1612 1651). Warszawa, 1933; Historyczne
wartoci Ogniem i Mieczem // Przegld Powszechny. Warszawa, 1934; .:
O. Grka. Op. cit. (. , . 14, . 9).
2. Galeazzi Marescotti (1627 1726) Relazioni // Relacye nuncjuszw, . E. Rykaszewski.
Berlin, 1864. T. II. C. 387.
3. .: Ilustrowana Kronika Polakw. Warszawa, 1967. C. 84.
1672/73 . .: F. Kluczycki. Diariusz SejmuWarszawskiego
w styczniu roku 1672. Krakw: PAU, 1880. C. 66.
4. A. i K. Przybo (.). Diariusz koowania i konfederacji pod Gobiem i Lublinem w1672 roku
wraz z Aktem Konfederacji. Wrocaw, 1972.

16. SOBIESKI
1. . : J. B. Morton. Sobieski King of Poland. London, 1932; O. Laskowski. Sobieski, King of
Poland, . F. C. Anstruther. Glasgow, 1944; L. R. Lewitter. John III Sobieski, Saviour
of Vienna // History Today. T. XIII. 1962. C. 168 176, 242252; K. Waliszewski.
Marysieka: Marie de la Grange dArquien, reine de Pologne, femme de Sobieski, 1641
1716. Paris, 1904. W. Czapliski
: Tadeusz Boy-Zeleski. Marysieka Sobieska.
2. Robt. South, .: W. Morfill. Poland The Story of the Nations. 33.
London, 1893. C. 175 176.
3. . 14 1665 p., Jan Sobieski. Listy do Marysieki, . L Kukulski. Warszawa,
1973. C. 41 42.
4. . , . 11, . 4.
5. . Kukie. Zaiys historii wojskowoci w Polsce. Krakw, 1929; London, 1949. . 3.
. : Jan Wimmer. Wojsko polskie w drugiej poowie XVII wieku. Warszawa, 1966.
6. - .: Toussaint de Fourbin II Revue
dHistoire Diplomatique. T. XXIII. 1909, T. XXV. 1911 T. XXVII. 1913;
S. Rubinstein. Les Relations entre la France et la Pologne de 1680 h 1683. Paris 1913;
K. Piwarski. Polska a Francja po roku 1683 II Przegld Powszechny. T. I. 1933.
. 7192, 236251.
7. .: Z. Wjcik. Zmiana w ukadzie sil
politycznych... w drugiej polowej XVII w. // Kwartalnik Historyczny. T. LXVII. 1960.
C. 2557.
8. Listy do Marysieki, 29 1683 p. C. 194 196. . Bolesaw Mazur.
9. John Stoye. The Siege of Vienna. London, 1965. . : Jan Wimmer. Wyprawa
wiedeska. Warszawa, 1957.
10. Listy do Marysieki, 13 1683 p. C. 114 119.
.: Morfill. Op. cit. . 165 170. .
Memoirs (anno 1683). . 262269.
11. Juliusz Starzyski, Wilanw: Dzieje budowy paacu za Jana III // Studia do dziejw sztuki w
Polsce. T. V. 1933.

. .: W. Fijakowski. Wilanw (PWN Zabytki Warszawy). Warszawa 1973.
12. John Sobieski Stolberg Stuart, 1795? 1872 i Charles Edward Stuart, 1799? 1880 // Dictionary
of National Biography. T. XIX. C. 104 seq.
13. , , .
 987

I7.WETTIN
1. Thomas Carlyle. History of Frederick II of Prussia, called Frederick the Great: 6- .
London, 1858 1865. , , - ,
: .
.
, .

. . VI. . 404 410.
2. . Sass. The Election Campaign in Poland, 16961697 // Journal of Central European Affairs.
T. XII. 1952. C. 111 127; L R. Lewitter. Peter the Great and the Polish Election of 1697 //
Cambridge History Journal. T. XII. 1956. C. 126 143. . : Micha
Komaszyski. Ksicia Contiego niefortunna wyprawa po koron Sobieskiego. Warszawa,
1971.
3. F. L. Carsten. Princes and Parliaments in Germany, 4. III: Saxony. Oxford, 1959.
4. Karl Ludwig von Pllnitz. La Saxe Galante or the Amorous Adventures of Augustus of Saxony
... together with diverting remarks on the ladies of the severall countries thro* which he travelled,
translated from the French by a gentleman of Oxford. London, 1750. .: H. Ponicke.
August der Starke ein Fiirst des Barock. Gottingen, 1972.
5. J. Gierowski. W cieniu Ligi Pnocnej. Warszawa, 1971; From Radoszkowice to Opaw: the
History of the Decomposition of the Leszczyski Camp, an Aspect of the Great Northern War //
Poland at the Xlth Congress of Historical Sciences, Stockholm. Warszawa, 1960.
C. 217317; J. Gierowski, J. Kalisch (.). Urn Polnische Krone: Sachsen und Polen wahrend
des Nordischen Krieges 1700 1721. Berlin, 1962.
6. J. Szujski. Ukady pod przewag Moskwy w Warszawie... Sejm warszawski jednodniowy niem
ym zwany (1716 1717) // Dziea. T. IV. Krakw, 1894. C. 281286; L B. Roberts.
Peter the Great in Poland // Slavonic and East European Review. T. V. 1926/27.
C. 537551.
7. II .: J. Gierowski. La France et les tendances
absolutistes du roi de Pologne, August II // Acta Poloniae Historica. T. XIX. 1968.
C. 549570.
8. Eugeniusz Starczewski. Monowadztwo polskie na tle dziejw: 2- . Kijw, 1916;
M. Tobiasz. Szlachta i monowadztwo w dawnej Polsce. Krakw, 1946; Teresa Zieliska.
Magnateria polska epoki saskiej: funkcje urzdw i krlewszczyw w procesie przeobrae
warstwy spoecznej. Wrocaw, 1977.
9. Jan Wimmer. Wojska RP w dobie wojny pnocnej, 1700 1717. Warszawa, 1956; S. Herbst,
LArme polonaise et Tart militaire au XVIII sifccle // Acta Poloniae Historica. T. III.
1960. C. 3368; T. Korzon. Dzieje wojen i wojskowoci w Polsce: epoka przedrozbiorowa:
3- t . Lww, 1923.
10. .: Leonard Ratajczyk. Problems of the defence of Poland in view of the threat of loss of
independence in the late eighteenth century // Military Technique, Policy and Strategy in
History. Warszawa, 1976. C. 295346; ibid. Wojsko i obronno
Rzeczypospolitej, 1788 1792. Warszawa, 1975.
11. .: H. R. H., . The War of the Polish Succession. Oxford, 1901;
R. Lodge. English neutrality and the War of the Polish Succession // Transactions of the Royal
Historical Society. T. XIV. 1931. C. 141 173.
12. . : J. Szujski. Podupad spraw Leszczyskiego dwiga konfederacja w Dzikowie // Dziea
T. IV, op. cit. C. 341343.
13. W. G. Whittaker. The Cantatas of J. S. Bach. Oxford, 1959. C. 659674.
14. .: Alfred Durr. Die Kantaten von Johann Sebastian Bach. Kassel, 1971.
C. 668669.
15. P. Boye. La Cour polonaise de Lunville 1737 1766. Paris, 1926; M. Langrod-Vaugham.
Stanisaw Leszczyski: Philosophe, politique, souverain nominal et administrateur bienfaisant en
Lorraine, 1737 1766. Nancy, 1962; Jadwiga Lechicka. Rola dziejowa Stanisawa
Leszczyskiego oraz wybr jego pism. Toru, 1951.
16. Jean Bernouilli (1744 1807). Mitgliedes Reisen . . . 1777 1778. Leipzig, 1780,
.: J. Gintel.. .. Cudzoziemcy o Polsce. Krakw, 1971. T. II. C. 5174.
17. .: Maria Danilewicz. The Libraries of Poland. St. Andrews, 1943.
988

18. AGONIA
1. ,
-. .: Tadeusz Korzon.
Wewntrzne dzieje Polski za Stanisawa Augusta: 6- . Warszawa, 1897.
.: Emanuel Rostworowski. Ostatni krl Rzeczypospolitej: geneza i
upadek Konstytucji 3 maja. Warszawa, 1966.
: Eversley. The Partitions of Poland. London, 1915; ,
L. Lewitter. The Partitions of Poland // History Today. T. VOL 1958. 873882; T. IX.
1959. C. 3039. , ,
: . Korzon. Odrodzenie w upadku, . M. . Serejski, A. F. Grabski.
Warszawa, 1975.
2. Frederick Solms (-), 31 1766 p. .: Kapan. The
First Partition of Poland. New York, 1962. C. 68.
3. Gladys S. Thomson. Catherine the Great and the Expansion of Russia. London, 1947; Ian
Grey. Catherine the Great. London, 1961.
4. -, ,
. .: W. Konopczyski. Fryderyk
Wielki a Polska. Pozna, 1947.
5. S. K. Padover. Prince Kaunitz and the First Partition of Poland // Slavonic and East European
Review. T. XIII. 1935. C. 384398.
6. -, , : R. Nisbet
Bain. 1909 .) , Jean Fabre (1952 .) , J. P. Palewski
(1946 p.) . Schmitt (1910 p.) . .: Fabre. Stanislaus-Auguste
Poniatowski et Europe des Lumiferes. Paris, 1952,
.
7. Recueil des actes diplomatiques, traits, et documents concemants laPologne, .
K. Lutosaski: 4- . Warszawa, 1920. T. I: Les Partages de la Pologne: recueil des
documents. 2, 15/27 1763 p.
8. 3/14 1767 p. Ibid. 10.
9. . , 11, . 31.
10. . \ . . . 1768 p.: . , 1970.
11. - .:
W. Konopczyski. Konfederacja barska: 2- . Warszawa, 1936 1938. -
.: Przemiany tradycji
barskiej: studia. Krakw, 1972.
12. Lutosaski. Op. cit. 34, 5 1772 p. .: O. Halecki. Why was Poland partitioned? //
Slavic Review. T. XXII. 1963. C. 432441.
13. .: Marian Serejski. Europa a rozbiory Polski. Warszawa, 1970 (
), .
14. : , : :
. . ,
. ? . .
17 1774 p., Correspondence. . II. Chicago, 1960. . 514.
15. .: S. Kot. Rzeczpospolita Polska w literaturze politycznej Zachodu. Krakw,
1919. C. 231.
16. W. Kalinka. Ostatnie lata panowania Stanisawa-Augusta. Pozna, 1868. C. 101.
17. .: W. Zawadzki. Polska stanisawowska w oczach cudzoziemcw. Warszawa,
1963. C. 528.
18. Bogusaw Lenodorski. Les Jacobins polonais. Paris, 1965; Les Jacobins polonais
(1794) // Annales historiques de la Revolution Franaise. T. XXXVI. 1964. C. 329
347; Kunica kotajowska: wybr rde ( ). Wrocaw, 1949.
19. S. Staszic. Uwagi nad yciem Jana Zamoyskiego (1787 p.). Wrocaw, 1951. C. 5. .
: Czesaw Leniewski. Stanisaw Staszic, jego ycie i ideologia w dobie niepodlegej,
1755 1795. Warszawa, 1926; Barbara Szacka. Stanisaw Staszic: portret mieszczanina.
Warszawa, 1926.
20. J. U. Niemcewicz. Powrt posa: oraz wybr bajek politycznych. 7 . Wrocaw,
1970. C. Al, .: J. Dihm. Niemcewicz jako polityk i publicysta. Krakw, 1928.
 989

21. : Monica . Gardiner (1920 .)

, . reniowska (1964 .) J. Dihm (1969 p.).
22. .: Bogusaw Lenodorski. Dzieo Sejmu Czteroletniego 1788 1792: Studium historyczno-
prawne. Wrocaw, 1951.
: W. Kalinka. Die Viejahrige polnische Reichstag 1788 1791:
2- . Berlin, 1896 1898; J. Klotz. LCEuvre legislative de la Difcte de Quatre Ans. Paris,
1913; E. Rostworowski. La Grande Difete, 1788 1792, rformes et perspectives //
Annales historiques de la Revolution Franaise. T. XXXVI. 1964. C. 308328.
23. .: L. Ratajczyk. Problems of the defence of Poland... // Military Technique,
Policy and Strategy in History. Warszawa, 1976. C. 295 seq.
24. A. Wolaski. Wojna polsko-rosyjska 1792 r.: 2- . Krakw, 1920 1922; J. ojek. Upadek
Konstytucji 3-ego Maja. Wrocaw, 1976.
25. .: R. Lord. The Second Partition of Poland: a
study in diplomatic history. Cambridge, 1915; H. De Montfort. La politique de Prusse
en Pologne de 1780 1792 // Revue de lHistoire Diplomatique. T. LX. 1946. C. 47
70; J. ojek. Przed Konstytucj Trzeciego Maja: z bada nad midzynarodowym pooeniem
Rzeczypospolitej w latach 1788 1791. Warszawa, 1977.
26. Lutoslaski. Op. cit. 101, 128 i 131, ,
() .
27. Wojciech Bogusawski. Cud mniemany czyli Krakowiacy i Grale, . M. Rulikowski.
Wrocaw, 1956.
28. Szymon Askenazy. Przysiga Kociuszki // Bibliografia warszawska. T. LXXII. 1912.
C. 477 seq.
29. .: J. Kowecki. Uniwersa poaniecki i sprawa jego
realizacji. Warszawa, 1957.
30. .: Jan Kiliski. Pamitniki, . S. Herbst. Warszawa, 1958; W. Tokarz. Insurekcja
warszawska, 1794. Warszawa, 1950; A. M. Skakowski. Legenda i prawda o Kiliskim //
Przegld Wielkopolski. T. II. 1946. C. 6573.
31. Philip Longworth. The Art of Victory: the life and Achievements of Generalissimo Suvorov,
1729 1800. London, 1965; K. Osipov. Alexander Suvorov: a biography. London, 1944.

, , , . ,
, .
32. Lutosaski. Op. cit. 157.
33. 12 1794 p., PROFO 62/8.
34. 1 1795 p., PROFO 62/9, 1. 3
,
. 17
1939 .
35. 18 1795 p., PROFO 62/9. .

. NARD
1. ,
, ,
. .: Carlton Y. Hayes. The Historical Evolution of Modem Nationalism.
New York, 1931; Elie Khedourie. Nationalism. London, 1960; F. Ponteil. Leveil des
nadonalites et le mouvement liberal, 1815 1848. Paris, 1960; Anthony D. Smith. Theories of
Nationalism. London, 1971.
.: Peter Brock II Polish Nationalism // Nationalism in Eastern
Europe, . P. Sugar, I. Lederer. Seattle, 1969. C. 310372. . : Konstantin
Symmons-Symonolewicz- Nationalist Movements: a comparative view. Meadvill, Pa., 1970.
(1862 p.), ,
, History of Freedom and other
990

essays. London, 1907. . : G. . Fasnacht. Lord Acton on Nationality and

Socialism. London, 1949.
2. Helmuth von Moltke. Poland, a historical sketch. London, 1885; Sutherland Edwards. The
Polish Captivity: an account of the present position of the Poles: 2- . London, 1863;
Georg Brandes. Poland: a study of the country, people, and literature. London, 1903.
3. Adam Mickiewicz. Ksigi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego, . S. Pigo.
Krakw, 1922. C. 53 seq.
4. Kazimierz Brodziski (1791 1835). Na dzie zmartwychwstania Paskiego r. 1831 // Poezje.
Wrocaw, 1959. C. 239, .: W. J. Rose. Poland. London, 1939. C. 38.
5. . .: Hugh Seton-Watson. Nations and States.
London, 1977; : Jerzy Wiatr. Nard i pastwo. Warszawa, 1973.
6. Adam Mickiewicz. Pan Tadeusz, czyli Ostatni zajazd na Litwie: historia szlachecka z roku
1811 1812 we dwunastu ksigach wierszem, . S. Pigo. Wrocaw, 1962. . I.
C. 3. 1.
7. .: S. Kieniewicz. Rozwj polskiej wiadomoci narodowej w XIX wieku // Pamitnik X
Powszechnego Zjazdu Historykw Polskich w Lublinie. Warszawa, 1968. C. 259270.
8. .: R. F. Leslie. The Polish Question ( ). London, 1964 (
); . Handelsman. Sprawa polska w XIX wieku // Dzieje polityczne i spoeczne XIX
wieku, . E. Driault, G. Monod. Warszawa, 1916. C. 521568.
XIX .: . Kukie.
Dzieje Polski porozbiorowe, 1795 1921. London, 1961; P. Wandycz. The Lands of
Partitioned Poland, 1795 1918. Seattle, 1975. . : H. Fraenkel. Poland: the
Struggle for Power 1772 1939. London, 1946.
9. .: W. H. Zawadzki. Prince Adam Czartoryski and Napoleonic France, 1801 1805: a study in
political attitudes // Historical Journal. T. XVIII. 1975. 2. C. 245277.
10. P. Wandycz. The Benes Sikorski Agreement // Central European Federalist. T. I. 1953.
. , . 20, . 45.
11. Juliusz Willaume. Jeszcze Polska // S. Russocki, S. K. Kuczyski, et al. Godo, Barwy, i Hymn
Rzeczypospolitej: Zarys dziejw. Warszawa, 1970. C. 231314.
12. Jan Dbrowski. Polacy w Anglii i o Anglii. Krakw, 1962. C. 188.
13. Poezja barska, . K. Kolbuszewski. Krakw, 1928. . : Janusz Maciejewski.
Literatura barska // Przemiany tradycji barskiej: studia. Krakw, 1972.
14. Alojzy Feliski (1771 1820). Hymn na rocznic ogoszenia Krlestwa Polskiego: z woli
Naczelnego Wodza Wojsku Polskiemu do piewu poddany // Z Gbokoci... Antologia polskiej
modlitwy poetyckiej, . A. Jastrzbski, A. Podsiad. Warszawa, 1974. C. 254255.
15. Peter Brock. Polish Nationalism, op. cit. C. 337338.
16. Zenon Klemensiewicz. Historia jzyka polskiego. Warszawa, 1974. C. 797,
III: Doba nowopolska. . : A. P. Coleman. Language as a factor in Polish Natio
nalism // Slavonic and East European Review. T. XIII. 1934. 37. C. 155 172.
17. XIX . : Julian Krzyanowski. Dzieje
literatury polskiej. Warszawa, 1969; : M. Kridl. Survey of Polish
Literature and Culture. The Hague, 1956; Czeslaw Milosz. A History of Polish Literature.
London, 1969.
18. Claude Backvis. Polish Tradition and the Concept of History II Polish Review. T. VI.
1961. C. 125 158; Maria Janion, Maria migrodzka. Romantyzm i Historia. Warszawa,
1978.
19. Maria Czapska. Franciszek Xavery Duchiski // Polski Sownik Biograficzny. T. V.
Krakw, 1946. C. 441443; F. Duchiski. Peuples aryas et tourans. Paris, 1864; .
: H. Paszkiewicz, Are the Russians Slavs? II Antemurale. T. XIV. 1970.
C. 5984.
20. Adolf Pawiski P.A. W sprawie narodowoci Kopernika. Warszawa, 1873; nop.: Ignacy
Polkowski. ywot Kopernika. Gniezno, 1873; Leopold Prowe. Nicolaus Coppemicus.
BerlinLeipzig, 1883.
21. .: Frederic Chopin, . A. Walker. London, 1966.
22. S. Kieniewicz. La pense de Mazzini et le mouvement national slave // Atti del Convegno:
Mazzini et Europa. Rome, 1974. C. 109 123; Adam Lewak. Ideologia polskiego roman
tyzmu politycznego a Mazzini. Warszawa, 1934, .: Przegld Historycz
ny. T. XXXVII. 1948. C. 3 11321.
 991

23. : W. Kuhne. Graf August Cieszkowski: ein Schiller Hegels und des deutschen
Geistes. Leipzig, 1938.
24. .: S. Blejwas. The Origins and Practice of Organic Work in Poland, 1795 1863 //
Review. T. XV. 1970. 4. C. 25.
25. Stefan Kieniewicz. Ludwik Mierosawski (1814 1878) // Polski sownik biograficzny.
T. XX. Krakw, 1975. C. 812815; Powstanie styczniowe. Warszawa, 1972.
. : M. ychowski. Ludwik Mierosawski, 1814 1878. Warszawa, 1963,
.
26. Cyprian Norwid. Sia ich fraszka // Dziea wybrane, . J. W. Gomulicki. Warszawa,
1966. C. 310.
27. Juliusz Sowacki. Poema Piasta Dantyszka herbu Leliwa o piekle (, 1838 p.) // Dziea,
. M. Kridl, K. Piwiski. Warszawa, 1930. C. 288.
28. K. Krzemie-Ojak. Maurycy Mochnacki: program kulturalny i myl krytyczno-literacka.
Warszawa, 1975. . : J. Szacki. Historia jednego romansu. Warszawa, 1964.
29. Andre Liebich. Selected Writings of August Cieszkoivski. New York, 1979. . :
Lech Trzeciakowski. The Conception of Peace and Universal Peace of August Cieszkowski,
1814 1894 // Polish Western Affairs. T. XV. 1974. C. 224231; A. Cieszkowski. The
Desire of all Nations, . W. J. Rose. London, 1919.
30. .: A. Walicki. Filozofia a mesjanizm: Studia z dziejw filozofii i myli spoeczno-religijnej
romantyzmu polskiego. Warszawa, 1970; F. Warrain. Lceuvre philosophique de Hoene
Wroski. Paris, 1933.
31. Aleksandra Pisudska. Wspomnienia. London, 1960. C. 5557;
: The Memoirs of Mme Pisudski. New York, 1940.
32. W. Broniewski. Mazurek Szopena ( Bagnet na bro, 1943 p.) // Wiersze i poematy.
Warszawa, 1974. C. 111 112.
33. Stefan eromski. Sen o szpadzie // Sen o szpadzie. Pomyki. Warszawa, 1966. C. 79.
34. Karol widziski. Naprzd prac // Na Dzi. Krakw, 1872; : Zbir
poetw polskich XIX w., . P. Hertz. T. III. Warszawa, 1962. C. 665668.
35. Aleksander Wielopolski. List szlachcica polskiego do ksicia Mettemicha, .:
W. Karpiski, M. Krl. Sylwetki polityczne XIX wieku. Krakw, 1974. C. 78. .: W. J. Rose.
Wielopolski to Mettemich, April 1846 // Slavonic and East European Review. T. XXVI.
1947. C. 90 106.
36. Wodzimierz Spasowicz. ycie i polityka margrabiego Wielopolskiego (1880 p.),
.: W. Karpiski, . Krl. Op. cit. C. 100.
37. Bolesaw Prus. Kwestyjka ydowska (1875 p.), .: Polska mysi demokratyczna w
cigu wiekw: antologia, . M. Kridl, W. Malinowski, J. Wittlin. New York, 1945.
C. 146 149.
38. Bolesaw Prus. Dzieci (1909 p.). Jerosolima, 1944. C. 243244.
39. Wadysaw Smoleski. Szkoy historyczne w Polsce: Gwne kierunki pogldw na przeszo //
Pisma historyczne. Krakw, 1901. C. 331 seq.
40. S. Kieniewicz. Dramat trzewych entuzjastw. Warszawa, 1964. . : S. Blejwas.
The origins and practice of Organic Work in Poland 1795 1863, op. cit.
41. Andrzej Micewski. Roman Dmowski. Warszawa, 1971.
42. .: A. Pisudski. Pisudski a Biography by his Wife. New York, 1941.
C. 191. . : T. adyka. PPS (Frakcja Rewolucyjna) w latach 1906 1914.
Warszawa, 1960.
43. W. F. Reddaway. Marshal Pisudski. London, 1939; W. PobgMalinowski. Jzef Pisudski,
4. I: 1867 1901, 4. II: 1901 1908. Warszawa, 1938.
.: Wacaw Jdrzejewicz. Kronika ycia Jzefa Pisudskiego, 1867
1935: 2- t . New York, 1977 1978.
44. Marian Kukie. Czartoryski and European Unity, 1770 1861. Princeton, 1955.
45. . : S. Maachowski-empicki. Wykaz polskich l wolnomularskich 1738 1821. Krakw,
1930.
46. .: R. A. Rothstein. The Linguist as Dissenter: Jan Baudouin de Courtenay // For Wiktor
Weintraub: Essays in Polish Literature, Language and History. The Hague, 1975. C. 391
405; Jan Baudouin de Courtenay 1845 1929 // Portrety uczonych polskich, .
A. Biernacki. Krakw, 1974; W. Doroszewski. Jan Baudouin de Courtenay. Z dziejw
992

polonistyki warszawskiej. Warszawa, 1964; /. Spustek. J. Baudouin de Courtenay a carska

censura// Przegld Historyczny. T. III. 1961. C. 112 126.
47. . : Krakowski komisarz policji na subie carskiego wywiadu: korespondencja... 1882 1884,
. L Baumgarten. Krakw, 1967.
48. Jan Somka. From Serfdom to Self-Government: memoirs of a Polish village mayor, .
W. J. Rose. London, 1941.
49. Georg Brandes. Poland: a study o f the land, people and literature. London, 1903. C. 105,
114.
50. Gustaw Ehrenberg. Szlachta w roku 1831 // Zbir poetw polskich XIX w., . P. Hertz.
Warszawa, 1962. C. 851853. -
. , .
1838 p., 1859 p., .
.
51. . : S. Dubnow. History of the Jews in Poland and Russia: 3- . Philadelphia, 1916
1920.
52. .: R. A. Rothstein. Op. cit. C. 399 (. , . 46).
53. .: Alfred . Senn. The Emergence of Modem Lithuania. Princeton, 1959;
Encyclopedia Lituanica, . S. Suziedelis, J. Jaksztas: 6- . Boston, 1970.
54. . : Nicholas P. Vakar. Belorussia: the making of a nation. Cambridge, Mass., 1956.
55. . : W. E. D. Allen. The Ukraine: a History. Cambridge, 1940; M. Hrushevsky. A History of
the Ukraine. New Haven, 1941.
56. W. J. Rose. Czechs and Poles as neighbours // Journal of Central European Affairs. T. II.
1941. C. 153 171.
57. .: Leon Wasilewski. Sprawy narodowociowe w teorii i w yciu. Warszawa, 1929;
K. Griinberg. Polskie koncepcje federal istyczne 1864 1918. Warszawa, 1971.
58. Cyprian Norwid. Wolno w Polsce bdzie inna / Pieni spoecznej cztery strony // Dziea, .
T. Pini. Warszawa, 1934. C. 506511. :
Wolno bdzie z dobrej woli
Jak w pieni rymowej,
Gdzie i z nut myl swawoli,
I nuta gra sowy.
[ ,
,
, ,
].
59. Ibid.
60. Ibid.
61. .: George Gomori. Cyprian Norwid. New York, 1974; Alicja Lisiecka.
Norwid poeta historii. London: Veritas, 1973; Z apiski. Norwid. Krakw, 1971;
T. Domaradzki. Le symbolisme et l'universalisme de C. K. Norwid. Quebec, 1974.
62. Alfred Jarry. Ubu Roi (1896 p.) // Tout Ubu. Paris, 1962. C. 12: Quant h 1action, qui va
commencer, elle se passe en Pologne, cest-^-dire, nulle part [ ,
].
63. Jan Reychman. ycie polskie w Stambule w XVIII wieku. Warszawa, 1959. . VIII.
64. Stanisaw Cat-Mackiewicz. Historia Polski od 11 listopada 1918 do wrzenia 1939 r. London,
1941. C. 347.

2. ROSSIY
1.
, - ,
. .:
Hugh Seton-Watson. The Russian Empire, 1806 1917. Oxford, 1967; Piotr Wandycz. The
Lands of Partitioned Poland, 1795 1918. Seattle, 1975.
2. .: N. Riasanovsky. Nicholas I and Official Nationality in Russia, 1825 1855.
Berkeley, 1959. C. 70 seq.
3. Ibid. C. 127.
 993

4. Feodor I. Tyutchev (1803 1873) // The Penguin Book of Russian Verse. London, 1967.
C. 187.
5. Pyotr Y. Chaadayev (1793 1856). Philosophic Letter (1836 p.). .: R. Hare. Pioneers of
Russian Social Thought. London, 1951.
6. Szymon Tokarzewski. Pamitniki: 2- . Warszawa, 1907 1909. T. I: Siedem lat
katorgi; T. II: Ciernistym szlakiem.
7. Wacaw Lednicki. Russia, Poland and the West: essays in literary and cultural history.
London, 1954. . VI: Dostoevsky and Poland.
8. .: Riasanovsky. Op. cit. C. 219220.
9. Eve Curie. Madame Curie: the biography by her daughter. London, 1938. C. 1921.
10. Karl Baedeker. Russia with Teheran, Port Arthur and Peking: a Handbook for Travellers.
LeipzigLondon, 1914. C. 9 12.
11. Adam Mickiewicz. Do przyjaci Moskali. .: W. Lednicki. Pushkin, Tyutchev, Mickiewicz
and the Decembrists: legends and facts // Slavonic and East European Review. T. XXIX, 73.
1951. C. 375402.
12. .: A. Bromke. Polands Politics: Idealism versus Realism. Cambridge, Mass.,
1967. C. 26.
13. Adam Mickiewicz. Stepy Akermaskie 11 Dziea poetyckie. Warszawa, 1965. C. 259.
14. . . . 3. 4 13 // , . . .
, 1955. . 560 seq. .: Lednicki. Op. cit. . VII: Bloks Polish poem.

3. PREUSSEN
1.
, . .
.: W. A. Carr. A History of Germany, 1815 1945. London, 1969;
H. W. Koch. A History of Prussia. London, 1978; A. J. P. Taylor. Bismarck. London,
1955; E. J. Feuchtwanger. Prussia myth and reality: the role of Prussia in German History.
London, 1970. . : M. Laubert. Die preussische Polenpolitik von 1772 1914.
Berlin, 1920; H.-U. Wehler. Die Polenpolitik in deutschen Kaisserreich, 1871 1918 //
Politische Ideologien uhd national-staatliche Ordnung, . K. Knixen, W. J. Mommsen.
Munchen, 1968; M. Broszat. 200 Jahre deutsche Polenpolitik. Miinchen, 1963; Werner
Grauendienst. Prussian Civic Consciousness and Polish Nationalism // Eastern Germany, .
Gottingen Research Committee. Wurzburg, 1963.
Polish Western Affairs' (, 1959); .: Lech
Trzeciakowski. Pod pruskim zaborem, 1850 1918. Warszawa, 1973.
2. Oswald Spengler. Prussianism and Socialism. 1919 p.), .: Feuchtwanger. Op.
cit. C. 7.
3. C. E. Black. Pozna and Europe in 1848 // Journal of Central European Affairs. T. VIII.
1948. C. 191206; S. Kieniewicz. Spoeczestwo polskie w powstaniu polskim 1848 roku.
Warszawa, 1935.
4. .: W. Jakbczyk. Studia nad dziejami Wielkopolski w XIX wieku. Pozna,
1959. T. II. C. 77; P. Wandycz. The Lands of Partitioned Poland, 1795 1918. Seattle,
1975. C. 229.
5. Moritz Busch. Our Chancellor sketches for a historical picture, . W. Beatty-Johnson.
London, 1884. T. II. C. 146 157.
, . . .
. .: J. Feldman. Bismarck a Polska. Krakw, 1937, Warszawa, 1966.
6. Busch. Op. cit. C. 157 162.
7. J. Krasuski. Kulturkampf, katolicyzm i liberalizm w Niemczech XIX wieku. Pozna, 1963;
Erich Schmidt-Volkmar. Der Kulturkampf in Deutschland, 1871 1890. Gtingen, 1962.
8. .: H. Neubach. Die Ausweisungen von Polen und Juden aus Preussen 1885 1886: ein Beitrag zu
Bismarcks Polenpolitik, und zur Geschichte des deutsche-polnischen Verhaltnisses.
Wiesbaden, 1967.
9. Lech Trzeciakowski. The Prussian in state and the Catholic Church in Prussian Poland, 1871
1914 // Slavic Review. T. XXVI. 1967. C. 618637.
10. Karl Baedeker. Northern Germany . . . LeipzigLondon, 1890. C. 250253.
6 3 -8 -8 7 9
994

11. A. WojtkowsJci. Dziaalno pruskiej Komisji Kolonizacyjnej. Toru, 1932; Witold Jakbczyk.
Pruska Komisja Osadnicza, 1886 1919. Pozna, 1976.
12. A. Basiski. Micha Drzymaa (1857 1937) // Polski Sownik Biograficzny. T. V.
Krakw, 1946. C. 424425. 1939 p.
. ,
, ,
.
13. Edward Martuszewski. Polscy niepolscy Prusacy: szkice z historii Mazur i Warmii. Olsztyn,
1974. C. 89.
14. Marx (1848 p.), .: . Serejski. Europa a rozbiory Polski. Warszawa, 1970.
C. 23940; Engels (1851 p.), .: Edmund Wilson. To the Finland Station.
London, 1962. C. 232. , .: Marks
Engels Polsce: 2- . Warszawa, 1960; Celina Bobiska. Marks Engels a sprawa
polska. Warszawa, 1955; idem. Marksa spotkania z Polsk. Krakw, 1971,
. ,
.
15. R. Tims. Germanising Prussian Poland: the H-K-T Society and the struggle for the Eastern
Marches in the German Empire, 1894 1919. New York, 1941; I. D. Morrow. The
Prussianisation of the Poles // Slavonic and East European Review. T. XV. 1936.
C. 153 164; M. Dufourmantelle. La Politique de germanisation en Pologne prussienne.
Bruxelles, 1922; A. Galos, F. Gentzen, W. Jakbczyk. Dzieje Hakaty, 1894 1934. Pozna,
1966.
16. Max Weber. Der Nationalstaat und die Volkswirtschaftspolitik (1895 p.) // Gesammelte Politi-
sche Schriften. Miinchen, 1971. C. 8.
17. Maria Konopnicka. Rota // Wybr poezji, . J. Karowicz. Chicago, 1945. C. 320. .'.
J. Somczyska. Maria Konopnicka: ycie i twrczo. d, 1946.
18. .: Richard Blank. The development of Loyalism in Prussian Poland, 1886 1890 // Slavonic
and East European Review. T. LII. 1974. C. 548565.
19. Powstanie wielkopolskie 1918 1919, . K. Piwarski. Pozna, 1958.

4. GALICIA
1. .: . Wickham Steed. The
Habsburg Monarchy. London, 1914; E. A. Kann. The Multinational Empire: Nationalism and
National Reform in the Habsburg Monarchy 1848 1918: 2- . New York, 1950.
.: P. Wandycz. The Poles in the Austrian Empire; H. Wereszycki. The Poles as an
integrating and disintegrating factor, .: Austrian History
Yearbook. T. III. 1967. 4. III. C. 261313.
.: Konstanty Grzybowski. Galicja 1848 1914. Wrocaw, 1959; S. Grodziski.
W krlestwie Galicji i Lodomerii. Krakw, 1976.
2. S. Szczepanwski. Ndza Galicyjska w cyfrach. Lww, 1888.
3. . : T. W. Simmons. The Peasant Revolt of 1846 in Galicia: some recent Polish historiography //
Slavic Review. T. XXX. 1971. C. 795817; S. Kieniewicz. Ruch chopski w Galicji w
1846 roku. Wrocaw, 1951; M. ychowski. Rok 1846 w Rzeczypospolitej Krakowskiej i
Galicji. Warszawa, 1956.
4. Karl Baedeker. Austria-Hungary. LeipzigLondon, 1905. C. 283284.
5. Peter Brock. . Wysouch: founder of the Polish Peasant Party // Slavonic and East European
Review. T. XXX. 1951. 74. C. 139 163; The Early years of the Polish Peasant
Party, 1895 1907 // Journal of Central European Affairs. T. XIV. 1954. C. 219235;
K. Dunin-Wsowicz. Dzieje Stronnictwa Ludowego w Galicji. Warszawa, 1958.
6. W. J. Rose. Wincenty Witos // Slavonic and East European Review. T. XXV. 1946.
. 3954.
7. W. J. Rose. Ignacy Daszyski, 1886 1936 // Slavonic and East European Review. T. XV.
1937. C. 445448.
8. . S. Grodziski. W krlestwie Galicji i Lodomerii.
Krakw, 1976. C. 265.
9. Jan Hulewicz. Polska Akademia Umiejtnoci 1873 1948: Zarys dziejw. Krakw, 1948.
 995

10. Tadeusz Boy-eleski (1874 1941); A. Stawar. Boy. Warszawa, 1958; S. Sterkowicz. Boy.
Dr. T. eleski. Warszawa, 1960; B. Winklowa. T. eleski: twrczo i ycie. Warszawa,
1967; W. Borowy. Boy jako tumacz // Studia i rozprawy. T. II. Wrocaw, 1952.
11. N. Andrusiak. The Ukrainian Movement in Galicia // Slavonic and East European Review.
T. XIV. 1935/36. C. 163 175, 372379.
12. M. Krl. Micha Bobrzyski II Sylwetki polityczne XIX wieku. Krakw, 1974. C. 105
110.
13. Tadeusz Boy-eleski. Historia Prawicy Narodowej z piosenek Zielonego Balonika H Boy.
Swka. 8 . Krakw, 1973. C. 177 179.

5. FABRYKA
1. Irena Pietrzak-Pawlikowska. Uprzemysowienie ziem polskich na tle europejskim // Pamitnik
X Powszechnego Zjazdu Historykw Polskich w Lublinie 1721 wrzenia 1968 r.: Referaty.
Warszawa, 1968. C. 313333.
2. R. Luksemburg. Die industrielle Entwicklung Polens. Leipzig, 1898.
3. Oskar Lange. Political Economy: 2- ., . . . Walker. Oxford, 1963 1971.
4. . : W. W. Rostow. The Process of Economic Growth. Oxford, 1953.
5. .: Antonina Keckowa. upy krakowskie w XVIXVIII wieku (do 1772 roku). Wrocaw,
1969. Opieka spoeczna. C. 257262.
6. W. Rozdzieski. Officina Ferraria abo Huta Warstat z Kuniami szlachetnego dziel elaznego.
Krakw, 1612.
7. .: . Zientara. Dzieje maopolskiego hutnictwa elaznego XIVXVII wieku. Warszawa,
1954.
8. .: K. Bajer. Przemys wkienniczy na ziemiach polskich od pocztku XIX wieku do roku
1939. d, 1939.
9. .: S. Bartoszewicz. Przemys naftowy w Polsce // Bilans gospodarczy 10-lecia Polski
odrodzonej. Pozna, 1929.
10. .: J. Pazdur. Zakady metalowe w Biaogonie, 1614 1914. Wrocaw, 1957,
.
11. J. Gieysztor. Koleje elazne na ziemiach polskich. Warszawa, 1918; H. Hilchen. Historia
drogi Warszawsko-Wiedeskiej, 1835 1898. Warszawa, 1912; Feliks Filipek. Kolej
Warszawsko-Wiedeska, 1895 1898. Warszawa, 1912; Feliks Filipek. Kolej Warszawsko-
Terespolska. Warszawa, 1972.
12. J. Bankiewicz, B. Domoslawski. Zniszczenia i szkody wojenne // Polska w czasie wielkiej
wojny. T. III: Historia ekonomiczna. Warszawa, 1936.

6. LUD
1. , XIX XX .,
,
. .
.: Historia Polski, PAN, . . Manteuffl.
Warszawa, 1958, 1967.
2. Irena Gieysztor. Research into the Demographic History of Poland: a provisional summing-up //
Acta Poloniae Historica. T. XVIII. 1968. C. 5 17.
3. .: K. Dunin-Wsowicz. Struktura demograficzna narodu polskiego 1864 1914 // Historia
Polski (PAN). T. III. 4 . 1. Warszawa, 1967. C. 92 110.
4. Harold Nicolson. Peacemaking. London, 1964. C. 332. .:
Mary Lawton, /. Paderewski. The Paderewski Memoirs. New York London, 1939.
5. Stefan Kieniewicz. The Emancipation of the Polish Peasantry. Chicago, 1969.
6. W. Reymont. Chopi: powie wspczesna: 4- . Warszawa, 1909; Ladislas Reymont. The
Peasants: AutumnWinterSpringSummer: a tale of our own time. New York, 1937.
7. A. witochowski. Historia chopw polskich w zarysie. T. II. Lww, 1928.
8. . : M. Kridl, J. Wittiin et al. The Democratic Heritage of Poland: For Your Freedom and Ours:
An Anthology. London, 1944. C. 122 127.
63*
996

9. Jan Borkowski et al. Zarys historii polskiego ruchu ludowego: 2- . Warszawa, 1970; .
'. Olga Narkiewicz. The Green Flag: Polish Populist Politics, 1867 1970. London,
1976.
10. .: Ryszard Koodziejczyk. Ksztatowanie si buruazji w Krlestwie Polskim, 1815
1850. Warszawa, 1957; Ireneusz Ihnatowicz. Buruazja warszawska. Warszawa, 1972;
Obyczaj wielkiej buruazji warszawskiej w XIX wieku. Warszawa, 1971.
11. A. Getta. The Life and Death of the old Polish Intelligentsia // Slavic Review. T. XXX.
1970. C. 127.
12. 12.. Wadysaw Reymont. Ziemia obiecana. Warszawa, 1899. C. 2933.
13. B. Kapkowski. Ruch zawodowy robotnikw i pracownikw na ziemiach polskich w czasie
zaborw. Warszawa, 1939; I. Orzechowski, A. Kochaski. Zarys dziejw ruchu zawodowego
1905 1918. Warszawa, 1964.
14. . : Lidia and Adam Ciokosz. Zarys dziejw socjalizmu polskiego. T. I. London, 1966.
15. J. Peterkiewicz. Burns Singer, Five Centuries of Polish poetry. London, 1960. C. 83.
16. Stefan eromski. Ludzie bezdomni. Warszawa, 1928. C. 36 40.

7. KOCI
1. [] Wincenty Urban. Ostatni etap dziejw Kocioa w Polsce przed nowym tysicleciem,
1815 1965. Rome, 1966. C. 555;
.
2. A. de Koskowski. La Pologne Catholique. Louvain, Belgique, 1910\ . : J. J. Zatko.
The organisation of the Catholic Church in Russia, 1772 1784 // Slavonic and East European
Review. T. XLIII. 1965. C. 303313; Z. Olszamowska. Tentatives dintroduire la
langue russe dans les glises latines de la Pologne orientale // Antemurale. T. II. 1967.
C. 25 169.
3. J. A. Whitey The Occupation of West Russia after the First Partition of Poland. New York,
1940.
4. Martinoff SJ. Le Brigandage de Chem // Etudes Rligieuses. Bruxelles. 1875 (
). C. 952953; .: Koskowski. Op. cit. C. 94 95.
5. Edward Likowski. Dzieje Kocioa unickiego na Litwie i Rusi: 2- . Warszawa,
1906.
6. .: Papiestwo wobec sprawy polskiej w latach 1772 1864: Wybr rde, . O. Beiersdorf.
Wrocaw, 1960; A. Tamborra. Catholicisme et le Monde Orthodoxe h lpoque de Pie EX //
Miscellanea Historiae Ecclesiasticae. 4. Louvain, 1972. C. 179 193.
7. Juliusz Sowacki. Kordian. II. 174 217.
8. Emanuel Rostworowski. Ksidz Marek i proroctwa polityczne doby radomsko-barskiej //
Przemiany tradycji barskiej: studia. Krakw, 1972. C. 2957.
9. Wodzimierz Djakw. Piotr ciegienny i jego spucizna. Warszawa, 1972; List Ojca
witego, Papiea Grzegorza, do rolnikw i rzemielnikw z Rzymu przysany. C. 238263;
T. Rek. Ksidz Eugeniusz Oko. Warszawa, 1962.
10. .: Bohdan Cywiski. Rodowody niepokornych. Krakw, 1970.
C. 247251, Le Moniteur 15 1862 . -
XIX . ,
, -
. Ibid. . 262 seq.
11. .: J. Kucharzewski. Od biaego caratu do czerwonego: 2- . Warszawa, 1925; . . Young.
The Moscow Trial of Archbishop Cieplak. Chicago, 1957.
12. N. Cieszyski. Uniwersytet lubelski: jego powstanie i rozwj. Pozna, 1924.
13. Bniski, 1923 p. .: S. Bross. Akcja Katolicka w Polsce. Pozna, 1929; F. Machay.
Dogmatyczne podstawy Akcji Katolickiej. Pozna, 1934.
14. St. Mystkowski. Polski Koci Narodowy. Warszawa, 1923.
15. O. Honorat. Prawda o mariawitach. Warszawa, 1906; M. Skrudlik. Zbrodnie mariawitw w
wietle dokumentw. Warszawa, 1927; G. Skwara. Mariawici: szkic historyczny. Pock,
1925.
16. Z. J. Sochocki. Rycerz Niepokalanej: Ojciec Maksymilian Kolbe. London, . .
. : Jan Sziling. Polityka okupanta hitlerowskiego wobec Kocioa katolickiego
1939 1945. Pozna. 1970.
 997

8. KULTURA
1. , : Manfred
Kridl. A Survey of Polish Literature and Culture. The Hague, 1956; Wacaw Lednicki. The
Life and Culture of Poland as reflected in Polish Literature. New York, 1944; Czesaw
Miosz. A History of Polish Literature. London, 1969. .:
Historia wychowania: 2- ., . L Kurdybacha. Warszawa, 1965); S. Wooszyn. Dzieje
wychowania i myli pedagogicznej w zarysie. Warszawa, 1964. -
XIX . .: Bogdan
Cywiski. Rodowody niepokornych. Warszawa, 1971.
2. .: A. Bruckner. Dzieje jzyka polskiego. Warszawa, 1925.. : A. P. Coleman.
Language as a factor in Polish nationalism // Slavonic and East European Review. T. XII.
934. 37. C. 155 172.
3. W. J. Rose. Stanislas Konarski, Reformer of Education in Eighteenth Century Poland.
London, 1929.
4. Tadeusz Mizia. O Komisji Edukacji Narodowej. Warszawa, 1972; Renata Dutkowa. Komisja
Edukacji Narodowej: zarys dziaalnoci. Wybr materiaw rdowych. Wrocaw, 1973;
A. Jobert. La Commission dducation Nationale en Pologne, 1773 1794. Dijon, 1941;
L. Kurdybacha. The Commission of National Education in Poland, 1773 1794 // History of
Education. T. 2. 1973. 2. C. 133 146.
5. Stanisaw August Poniatowski. Pamitnik spoeczno-historyczny, rok 1783. C. 329332,
.: Dutkowa. Op. cit. C. 134 137.
6. .: W. Tokarz. Komisja Edukacyjna a Uniwersytet Jagielloski II Przegld Warszawski.
T. III. 1923. C. 285319; M. Chamcwna. Uniwersytet Jagielloski w dobie
Komisyi Edukacyjnej: 2- . Wrocaw, 1957, 1959.
7. N. Hans. Polish schools in Russia, 1772 1831 // Slavonic and East European Review.
T. XXXVIII. 1959. C. 394414.
8. Cywiski. Op. cit. C. 79 seq.
9. H. Ceysingerwna. Tajne nauczanie w Warszawie, 1894 1906/7 // Niepodlego. T. II.
1930. C. 95 103.
10. .: Cywiski. Op. cit. C. 104 105.

9. YDZI
1.
Encyclopaedia Judaica. Jerusalem, 1971, Poland, . XIII. . 710790.
S. . Dubnow. The History of the Jews in Russia and Poland: 3- .
Philadelphia, 1916 1920), , . .
: Michel Borwicz. A Thousand Years of Jewish Life in Poland. Paris, 1955; Bernard
Weinryb. The Jews of Poland. Philadelphia, 1973; Irving Howe. World of our Fathers: the
Jews of Eastern Europe. New York, 1976.
2. Markus Wischnitzer. To dwell in safety: the story of Jewish migration since 1800.
Philadelphia, 1948.
3. .: H. M. Rabinowicz. The World of Hasidism. New York, 1970); idem. Guide to
Hassidism. New York, 1960; S. H. Dresner. The Zaddik. New York, 1960.
4. J. S. Raisin. The Haskalah Movement in Russia. 1913; .: Westport, 1972.
5. A. Duker. The Polish Insurrections missed opportunity, 1830 1831 // Jewish Social Studies.
T. XXVII. 1966. C. 212232.
6. Artur Eisenbach. Les droits civiques des Juifs dans le Royaume de Pologne, 1815 1863 //
Revue dtudes Juives. T. CXXIII. 1964. C. 1984; idem. Kwestia rwnouprawnienia
ydw w Krlestwie Polskim. Warszawa, 1972.
7. .: E. Mendelsohn. From Assimilation to Zionism in Lvov // Slavonic and East European
Review. T. XLIX. 1971. C. 521534.
8. Dubnow. Op. cit. T. II. C. 213.
9. Menachem Ribalow. The Flowering of Modern Hebrew Literature. New York, 1959.
10. Charles Madison. Yiddish Literature: its scope and major writers. New York, 1971. .
: A Treasury of Yiddish Stories, . I. Howe, E. Greenberg. New York, 1958;
Voices from the Yiddish. Ann Arbor, Mi., 1972.; The Golden Tradition: Jewish Life and
998

Thought in Eastern Europe, . Lucy S. Dawidowicz. New York, 1967; M. Samuel. Prince of
the Ghetto. New York, 1973 ( I. JI. ); I. B. Singer. Of a World that is no more.
New York, 1970, etc.
11. J. Frumkin et al. Russian Jewry 1860 1917. New York, 1966.
12. .: Walter Laqueur. History of Zionism. New York, 1972.
13. The Zionist Idea, . A. Hertzberg. New York, 1966. C. 401404.
14. Mark Zborowski, Elizabeth Herzog. Life is with People: the Jewish Littletown of Eastern
Europe. New York, 1952.; A. Ain. wisocz: Portrait of a Jewish Community in Eastern
Europe // YIVO Annual of Jewish Social Sciences. T. IV. 1949. C. 84 114.
15. H. J. Tobias. The Jewish Bund in Russia from its origins to 1905. Stanford, 1972.
16. . K. Johnpoll. The Politics of Futility: the General Jewish Workers Bund of Poland, 1917
1943. Ithaca, N.Y., 1967.
17. . .: . Kridl, W. Malinowski. For Your Freedom and Ours:
The Democratic Heritage of Poland: an Anthology. London, 1944. C. 7779.
18. : First Congress of
the Founders of the Association of the Poles Jewish Confession. Warszawa, 1919 ().
. .: I. Cohen. My mis
sion to Poland, 1918 1919 // Jewish Social Studies. T. XIII. 1951. C. 149 172;
C. S. Heller. Assimilation: a deviant pattern among the Jews of inter-war Poland // Jewish
Journal of Sociology. T. XV. 1973. C. 221237.
19. Antoni Sonimski. Na draliwo ydw // Wiadomoci Literackie. Warszawa, 1925. 6,
14, 16, 18.
20. Lucjan Blit. The Eastern Pretender. London, 1965. C. 3839.
21. , 1920 . .: Norman Davies. Great
Britain and the Polish Jews, 1918 1921 // Journal of Contemporary History. T. VIII.
1973. 2. C. 119 142.
22. .: Yehudah Bauer. The Holocaust in Historical Perspective. London, 1978.
23. Irene Tomaszewski, Tecia Werbowski. egota: the rescue of Jews in wartime Poland.
Montreal, 1994; T. Prekerowa. Konspiracyjna Rada Pomocy ydom w Warszawie, 1942 1945.
Warszawa, 1982.
24. G. Reitlinger. The Final Solution: an attempt to exterminate the Jews of Europe, 1939 1945.
London, 1953; Martyrs and Fighters, . P. Friedman. New York, 1954; Reuben Ainsztein.
The Jews in Poland need they have died? // Twentieth Century. T. CLXIV. 1958 (
). 979, i Lucjan Blit. Ibid. T. CLXIV. 1958 (). 980; Micha
Borwicz. Spekulanci ydowsk krwi// Unser Wort Notre Parole. Paris, 1958. 8, 10;
Joseph Lichten. Some aspects of Polish-Jewish Relations during the Nazi Occupation // Studies
in Polish Civilisation, . D. Wandycz. New York, 1966. C. 154 175; Righteous among
nations: how Poles helped the Jews, 1939 1945, . W. Bartoszewski, Z. Lewin. London,
1972; S. Krakowski. The Slaughter of Polish Jewry: a Polish reassessment // Wiener Library
Bulletin. T. CXXI. 1973 (). C. 293401; Polacy i ydzi, 1939 1945, .
S. Wroski, M. Zwaakowa. Warszawa, 1971; E. Ringelblum. Polish-Jewish Relations during
the Second World War. Jerusalem, 1974, etc.

10. WOJSKO
1. Marian Kukie. Zarys historii wojskowoci w Polsce. Krakw, 1929,
, .
, , . Korzon. Dzieje wojen wojskowoci: 3- .
Lww, 1923, . . : Histoire militaire de la
Pologne: problfemes choisis, . Witold Biegaski. Varsovie, 1971.
2. .: Leonard Ratajczyk. Wojsko i obronno Rzeczypospolitej, 1788 1792. Warszawa,
1975.
3. Jerzy Kowecki. Pospolite ruszenie w insurekcji kociuszkowskiej. Warszawa, 1964.
4. Marian Kukie. Dzieje wojska polskiego w dobie napoleoskiej. Warszawa, 1920; Jan
Pachoski. Legiony polskie 1794 1807: 3-. Warszawa, 1971.
5. Mieczysaw Chojnacki. Wojsko Krlestwa Polskiego 1815 1831. Warszawa, 1961.
6. M. Kukie. Probl&mes des guerres dinsurrection au XIX sifccle // Antemurale. T. . 1959.
C. 7079. K. Wyczaska. Polacy w Komunie Paryskiej 1871 r. Warszawa, 1958.
 999

7. .: Bagiski. U podstaw organizacji Wojska Polskiego 19081914.

Warszawa, 1935; A. Garlicki. Geneza Legionw. Warszawa, 1964; Wacaw Lipiski. Walka
zbrojna o niepodlego Polski 1905 1918. 2 . Warszawa, 1935; S. Arski. My,
Pierwsza Brygada. Warszawa, 1963.
8.
.: Polskie siy zbrojne w drugiej wojnie wiatowej: 3- . London, 1950 1983; Polski
czyn zbrojny w II wojnie wiatowej Ludowe Wojsko Polskie 1943 1945. Warszawa,
1973. . : W. Anders. An Army in Exile: the Story of the Second Polish Corps.
London, 1949; .: Podgrski. Lenino. Warszawa, 1972; Charles Cannell. Monte Cassino:
the Historic Battle. London, 1963; Melchior Wakowicz. Monte Cassino. Warszawa, 1972.
9. J. Pisudski. Year 1920. London, 1972, : M. Tukhachevsky. Advance to the
Vistula; W. Sikorski. La campagne polono-russe de 1920. Paris, 1928; Norman Davies. White
Eagle, Red Star the Polish-Soviet War, 1919 1920. London, 1972; E. ,
. . c . , 1925; La Guerre polono-sovitique de 1919
1920 // Collection Historique de llnstitut dtudes Slaves. XXII. Paris, 1975.
10. J. Bednarowicz, S. Werner (.). onierska rzecz: zbir pieni wojskowych. Warszawa,
1965. C. 57.
11. , 17 1917 p.. .: Tadeusz
Biernacki. My Pierwsza Brygada. . . Powstanie i historia pieni. Warszawa, 1929.
12. Rousseau. Remarques sur le gouvemement polonais. 1771.

11. EMIGRACJA
1. . .:
Dzieje Polonii w XIX XX wieku: referaty i komunikaty, . M. Drozdowski. Toru, 1974;
R. Bierzanek. Stan i potrzeby bada naukowych nad problematyk polonijn // Problemy
Polonii Zagranicznej. T. V. 1966/67; J. Zubrzycki. Emigration from Poland in the
nineteenth and twentieth centuries // Population Studies. T. VI. 1953. C. 248272;
B. P. Murdzek. Emigration in Polish Social-Political Thought, 1870 1914. BoulderNew
York, 1977.
2. S. Kalembka. Wielka Emigracja a polskie uchodstwo 1831 1862. Warszawa, 1972; Jerzy
Borejsza. Emigracja polska po powstaniu styczniowym. Warszawa, 1966.
3. Halina Janowska. Research on economic emigration // Acta Poloniae Historica. T. XXVII.
1973. C. 187208; C. Bobiska (.). Emigracje zarobkowe na tle wschodnioeuropejskich i
polskich struktur spoteczno-ekonomicznych: tezy i streszczenia referatw i komunikatw.
Toru, 1974.
4. Wincenty Witos. Jedna wie. Chicago, 1955.
.: W. Thomas, Florian Znaniecki. The Polish Peasant in Europe: monograph of an
immigrant group: 5- . Boston, 1918 1920.
5. The Church Records of Panna Maria (Texas), . Dworaczyk. Chicago, 1945. C. 8. .
: A. Broek. lzacy w Teksasie. Warszawa, 1972; J. Przygoda. Texas pioneers from
Poland: a study in ethnic history. San AntonioLos Angeles, 1971.
6. .: Andrzej Broek. Polonia amerykaska, 1854 1939. Warszawa: Interpress, 1977,
; P. Fox. The Poles in America. New York, 1912; M. Haiman.
The Polish past in America, 1608 1865. Chicago, 1939.
7. Helena Znaniecki-Lopata. Polish Immigration to the United States of America: problems of
estimation and parameters // Polish Review. T. XXI. 1976. 4. C. 85 107. .
: Alina Baran. Distribution of Polish Origin Population in the USA // Polish Western
Affairs. T. XVII. 1976. 12. C. 139 144.
8. J. S. Wordsworth. Strangers within our gates. Toronto, 1972. C. 114.
9.
...
, ,
, ... . Woodrow Wilson. History of the
American People. T. V. New York, 1902. C. 212.
10. Irwin T. Sanders, Ewa T. Morawska. Polish-American Community Life: a survey of research.
The Community Sociology Monograph Series. T. II. BostonNew York, 1975,
. . : S. Woszczewski. A History of Polish American
1000

Culture. Trenton, 1946; J. A. Wytrwa. Americas Polish Heritage: a social history of the
Poles in America. Detroit, 1961.
11. W. B. Makowski. The History and Integration of the Poles in Canada. Niagara Falls, 1967;
Past and Present: Selected Topics on the Polish Group in Canada, . Benedikt Heydenkom.
Toronto, 1974; A. Kapiszewski. Problems in multiculturalism and the Polish Canadian
Community // Polish Western Affairs. T. XVII. 1976. 12. C. 145 151.
12. Krzysztof Groniowski. The Main Stages in the History of Polish Immigrants in South America //
Polish Western Affairs. T. XVII. 1976. 12. C. 152 160; R. Stemplowski.
Enlistment in Brazil to the Polish Armed Forces, 1940 1944 // Ibid. C. 161 172. .
: Emigracja polska w Brazylii: 100 lat osadnictwa. Warszawa, 1971.
13. Krystyna Murzynowska. Polskie wychodstwo zarobkowe w Zagbiu Ruhry w latach 1880
1914. Wrocaw, 1972; R. Clemens. LAssimilation culturelle des immigrants en Belgique:
Italiens et polonais dans la rgion ligoise. Lige, 1953; H. Janowska. Polska emigracja
zarobkowa we Francji. Warszawa, 1964.
14. .: J. Zubrzycki. Polish Immigrants in Britain. The Hague, 1956, Sheila
Patterson. The Poles: an exile community in Britain // Between Two Cultures, . J. L Watson.
Oxford, 1977. C. 214 241; . Czajkowski,