Professional Documents
Culture Documents
GRAFK VE FOTORAF
AF TASARIMI
ANKARA, 2012
Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve
retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.
Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.
PARA LE SATILMAZ.
NDEKLER
AIKLAMALAR ........................................................................................................ ii
GR ........................................................................................................................... 1
RENME FAALYET1 ........................................................................................ 3
1. AF TASARIMI VE ZELLKLER .................................................................... 3
1.1. Tanm............................................................................................................... 3
1.2. Grafik sanatndaki Afiin Yeri ve nemi ......................................................... 3
1.3. Afi eitleri ..................................................................................................... 8
1.3.1. Ticari Afiler (Advertising) ...................................................................... 8
1.3.2. Kltrel Afiler (Culturel Posters) ............................................................ 8
1.3.3. Sosyal Afiler (Social Posters) ................................................................. 9
1.4. Afi Tasarmnda Dikkat Edilecek Noktalar .................................................. 11
1.5. Afi Tasarmnda Kullanlan Grseller........................................................... 13
1.6. Afite mge ve Tipografinin Kullanm .......................................................... 16
UYGULAMA FAALYET .................................................................................. 19
LME VE DEERLENDRME ........................................................................ 22
RENME FAALYET2 ...................................................................................... 23
2. BLGSAYARDA RESM LEME PROGRAMIYLA AF TASARIMI ......... 23
2.1 Katmanlar ........................................................................................................ 23
2.1.1. Katmanlar (Layers) Panelini Amak ...................................................... 23
2.1.2. Katmanlarla (Layers) almak .............................................................. 24
2.1.3. Katmanlar (Layers) Oluturmak ............................................................ 24
2.1.4. Katman Kartrma Modlar ve Opaklk Kullanmak .............................. 27
2.1.5. Katmanlar Balamak ve Birletirmek ................................................... 29
2.2 Fotoraflar ve Grntler ................................................................................ 30
2.2.1. Bir Grnty Dierinin zerine Ekleme .............................................. 30
2.2.2. Fotoraflar Kaynatrma ........................................................................ 31
2.3 Mask ................................................................................................................ 32
2.3.1. Mask oluturmak..................................................................................... 32
2.3.2. Mask Paneli............................................................................................. 32
2.4. Yaz................................................................................................................. 33
2.4.1. Nokta Yazm .......................................................................................... 33
2.4.2. Paragraf Yazm ...................................................................................... 33
2.4.3. Yol Yazm .............................................................................................. 33
2.4.4. Yazda Grnt Deitirme .................................................................... 33
UYGULAMA FAALYET .................................................................................. 35
LME VE DEERLENDRME ........................................................................ 41
MODL DEERLENDRME .................................................................................. 42
KAYNAKA ............................................................................................................. 43
i
AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
ALAN Grafik ve Fotoraf
DAL/MESLEK Grafik
MODLN ADI Afi tasarm
Gerekli ortam salandnda reklm afiini elle ve
MODLN TANIMI bilgisayarla tasarlayabilme becerisinin kazandrld
renme materyalidir.
SRE 40/32
Temel Tasarm, Vektrel izim, Amblem-Logo, Kartvizit,
NKOUL Antetli almalar, Grnt dzenleme modllerini
baarm olmak.
YETERLK Afi oluturmak
Genel Ama
Gerekli ortam salandnda baskya uygun reklam
afiini elle ve bilgisayarla tasarlayabileceksiniz.
Amalar
MODLN AMACI 1. Konuya uygun renk seip, kara kalem ve boyama
teknikleriyle kompozisyon kurallarna uygun birden
fazla eskizi istenilen srede izebileceksiniz.
2. Karar verilen eskizi uygun bilgisayarda istenilen srede
gelitirerek orijinal haline getirebileceksiniz.
Ortam: Aydnlk ve pencereleri sola bakan geni sanatsal
mimariye sahip snflar.
ETM RETM
Donanm: Bilgisayar, vektrel ve resim ileme
ORTAMLARI VE
programlar, tarayc, yazc, izim masas, kl masa,
DONANIMLARI
amblem arivi CD leri, internet, dergi ve mecmualar,
projeksiyon
Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra
verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.
LME VE retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test,
DEERLENDRME doru-yanl testi, boluk doldurma vb.) kullanarak modl
uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek sizi
deerlendirecektir.
ii
GR
GR
Sevgili renci,
1
2
RENME FAALYET1
RENME FAALYET1
AMA
ARATIRMA
Faaliyet ncesinde ncelikle deiik firmalar iin hazrlanm afi rneklerini
inceleyiniz. Aratrma iin internet ortam kullannz.
1. AF TASARIMI VE ZELLKLER
1.1. Tanm
Halk bir dncenin, bir maln ya da bir olayn varl konusunda bilgilendirme
amacyla duvarlara aslan, yaptrlan, sanatsal kayg tayan resimli yaz ve ilanlara afi
denir.
Bu arada eitli sanat akmlar da afi sanatnda etkilerini gsterdi. Kbizm, Art
Nouveau, Bauhaus, Pop Art, Op Art gibi sanat akmlar kendi damgalarn afilere vurdu.
Mizah iirsellik, gerek stlk, samalk gibi eitli yaklamlarla zenginleti. Giderek
ayrntlardan yalnla doru bir geliim gsterdi.
3
Resim: 1.1. Henri de Toulouse-Lautrec
4
Trkiyede geen yzylda afi, yalnz yaz ve ok az resim kullanlarak sar, mavi,
krmz, yeil zeminli ince uzun ktlara baslyordu. Byk boy olanlar da vard. Afie
acl anlay getiren sanat Almanyada afi eitimi gren hap Hulusi Grey olmutur.
Uzun sre, bu sanatn tek temsilcisi saylabilir. 1923 ylnda ilk afi sergisini at. Bankalara,
Tekele, Milli Piyangoya, Kurukahveci gibi kurumlara yapt afiler bugnde tazeliini
korumaktadr.
6
Gnmzde tek sayfada basl afiler, insanlarn yakn temas iinde olduklar
ortamlarda, otobs ve metro duraklarnda, bir dkkann vitrininde, direklerde vb. yerlerde ve
stelik kapak mekanlarda grlr. Tm teknolojik gelimelere ve deien iletiim, ara ve
ortamlarna karn afi bilgilendirme ve ikna etme arac olarak varln srdrmektedir.
Sanatnn da sunumunun dier hibir biimine benzemeksizin, afiler zel gereksinimlere
uygun bir biimde retilir.
7
1.3. Afi eitleri
Afi trleri iin deiik kaynaklara ve grlere dayanarak, bir takm saptamalar
yaplabilir. Ortalama kanya gre afi trlerini niteliklerine gre ayr blme ayrabiliriz.
Ticari afiler
Kltrel afiler
Sosyal afiler
Sanat ve kltrle ilgili olan afilerdir. Konu olarak da; Sanat galerileri , Kltrel
olaylar , Sergiler , Filmler , Tiyatro , Festival , Mzik, Spor
8
Resim:1.10.Tiyatro afii (Meng Ertel) Resim:1.11.Sinema afii
9
Resim: 1.14. evre ile ilgili afi Resim: 1.15. evre ile ilgili afi
Resim: 1.16. Bar ile ilgili afi Resim: 1.17. nsan haklar ilgili afi
10
Resim: 1.18. Sosyal afi (Tezcan Bahar) Resim: 1.19. Sosyal afi
Afi tasarm yaplrken btn bu sorulara yant bulmak zorunludur. Daha sonraki
aamalarda dikkat edilecek noktalar;
11
Afi ilk bakta alglanabilir olmaldr. zellikle d mekan afilerinde,
insanlarn afileri ya yrrken ya da araba iinde hareket halinde greceklerini
dnrsek mesaj alglama sreleri 2,5-3 sn olacaktr.
Szckler ksa, anlalabilir ve okunakl olmaldr. Ssl ve dekoratif yazlar
yerine okunakl yaz karakterleri tercih edilmelidir.
Grsel dzenlemesi arpc, basit ve yaln olmaldr. Afite detaylar, ksa sreli
bir bakta bile anlalacak kadar dzenli olmaldr. Bu sebeple tasarmn temeli
olan dncenin fotoraf, illstrasyon veya tipografi ile mi daha etkili bir
biimde vurgulanaca aratrlmal; esprili, dramatik ya da dsel imajlardan
hangisinin anlatm daha glendirdii belirlenmelidir. Bylelikle etki artrlm
olur.
12
Resim:1.22. Afi Resim:1.23. Afi
Fotoraf tekniinde afile ilgili eskizler yapldktan sonra afiin boyutlarndan birer
santim daha byk olarak fotoraf hazrlanr. Daha sonra fotoraf zerine yaz yerletirilir.
13
Resim: 1.24. Afi Resim: 1.25. Afi
14
Resim: 1.28. Afi Resim: 1.29. Afi
15
Resim: 1.32. Afi Resim: 1.33. Afi
Seilen yaz karakteri bir kimlie sahiptir. Bu karakter ierie uygun olmal ve rnle
btnleebilmelidir. Ayrca izleyici tarafndan kabul edilebilir olmaldr.
16
Resim: 1.34. Afi Resim: 1.35. Afi
Tipografi ayn zamanda imgeyle birlikte afite anlatlmak istenen mesaj da dorudan
etkilemektedir.
Yaz karakterlerinin geni seim olana sunmas tek doru bir karakter seimini
zorlatrmaktadr. Her yaz karakterinin tasarm anlay veya sayfada rettii etki, herkes
tarafndan nceden bilinmeyebilir ve tasarma bal olarak retecei davurum
grlemeyebilir. Bu nedenle yaz karakteri seiminde estetik, uygunluk, okunurluk ve
okutabilirlik zerinde dnlmesi gerekir.
UYGULAMA FAALYET
Aadaki ilemleri tamamladnzda afi eskizini kara kalem ve boyama
teknikleriyle kompozisyon kurallarna uygun olarak istenilen srede izebileceksiniz.
19
Eskiz uygulayacanz yzey lsn
belirleyiniz.
Uygulama yzeyini
kompozisyon kurallarna uygun
kullanmalsnz.
izimlerinizi yaparken
kullandnz aralar doru
kullanmaya dikkat ediniz.
20
Eskizlerinizi renklendiriniz.
21
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Belirlediiniz bir konuda afi tasarm iin eskiz iziniz ve istediiniz boyama
tekniine uygun olarak renklendirerek almanz aadaki deerlendirme ltlerine gre
deerlendiriniz.
DEERLENDRME
22
RENME FAALYET2
RENME FAALYET2
AMA
Karar verilen eskizi bilgisayar ortamnda istenilen srede gelitirerek orijinal hale
getirebileceksiniz.
ARATIRMA
Faaliyet ncesinde ok sayda eitli afi rneklerini inceleyiniz. Aratrma iin
internet ortamn da kullannz.
gz simgesini kullanarak
katmanlar gizleyebilir
veya grnr hale getirebilirsiniz.
Her bir e iin farkl katman alr. Alan her katman bir nceki katmann stne
yerleecektir. Eer altta kalan katmanda bulunan e grlmyorsa katmanlar panelinde
tutup ekilerek stte tanabilir.
rnein afi tasarm iin 35x50cm boyutlarna ve ofset baskya uygun olmasna karar
verelim. Bu durumda znrlk iin gerekli deer 300 pixcel/inc ve renk moduda CMYK
olmaldr.
24
almann ismi
almann genilik ls
almann ykseklik ls
almann znrlk deeri
(ofset bask tasarm iin 300 pixel/inc olmal)
almann renk modu
(ofset bask tasarm CMYK olmal)
Arka plan katman kilitli olarak gelecektir ve yeni bir ge eklenecei zaman otomatik
yeni katmana atacaktr. Arka plan katman kilitli olduu zaman tanamaz, zel trde
katmanlardr. Normal bir katmana dntrmek iin zerine ift tklanr. Ekrana gelen
pencerede katmana isim girilir. Renk ile ilgili zelliklerde girildikten sonra onaylanr ve
normal katmana dnt ve kilidinin katl grlr.
1
katmann zerine ift tklaynz
25
Yeni bir katman amak iin panelin altnda bulunan Create New Layer simgesine
bir kez tklanr. Dier bir yntemde panelin sa st kedeki oklu yere tklanarak alan
blmde new layer a baslr. Oluan katman bir nceki katmann stne effaf olarak
yerleir.
Bir katman silinmek istenilirse katman seilir ve panelin altnda bulunan p kutusu
simgesine bir kez tklanr. Ekrana gelen silme ilemini onaylama penceresine evet dedikten
sonra katman silinmi olur.
allan katmana isim verilebilir. Katman isimleri otomatik artan sayda gelir fakat
daha anlalr olmas iin katmanlarn isimleri deitirilebilir. Katman ismini deitirmek
iin katman yazs zerine ift tklanr ve isim yazlr. sim yazldktan sonra klavyeden
enter tuu ile onaylanr.
Bir katman kopyalamak iin o katman srkleyip yeni katman ama simgesi zerine
braklrsa katmanlar panelinde katman ismi kopya adnda yeni bir kopya katman alacaktr.
Ya da kopyalanmak istenilen katman seilir, panelin sa st kesindeki ok ksmna
baslarak kan pencerede duplicate layer tklanrsa da kopyalama ilemi gerekleir.
26
katman selip duplicate layer
seenei tklandnda kopyalanr
katman srklenerek
create a new layersimgesi
zerine brakldnda kopyalanr
Katmanlarn yerleri deitirilebilir. ste karlmak istenen bir katman tutup ekilerek
dier katmanlarn stne tanabilir. Alta indirilmek istenen katmanda yine tutularak dier
katmanlarn altna srklenerek tanabilir.
27
Kartrma seenekleri mensnde alan mendeki seeneklerin bulunduu balklar
sol tarafta grlr. Yaplmak istenen ilem bu sol taraftaki balklardan seilir. Stiller
ayarlandktan sonra onaylanr. Eklenen tm stiller katmanlarn altnda efektler olarak isimleri
listelenir. Uygulanan efektler gizlenebilir ve ya grnr hale getirilebilir. Bu zellii vermek
iin efekt isminin yanndaki gz iaretine tklanr. ptal etmek iin yine ayn ilem uygulanr.
Color Overlay (Renk Kaplama): Katman seilen renk ile kaplanr. Renk
kaplamann rengi, modu ve effafl ayarlanr.
Karm modu ile katmanlarda ayn alanda bulunan piksellerin deiik zelliklerle
karmas salanr. Grntye gereklik salamak iin uygun bir seenektir. Karm
leminin yaplmas iin katman panelinin sol st tarafnda bulunan alr men tklanr. Bu
alan mendeki seenekler tek tek tklanarak piksellerin karm izlenilir. Karar verilir.
28
karm modu
tklanr
alan mendeki
seenekler
tek tekizlenir
Kullanlan her bir e iin farkl katman alr. Resim dosyasnda ok fazla e ve
zellik kullanlrsa o oranda katman says da artar. Katman says artmas almay ve rahat
tasarm yaplmasn zorlatrr. Katmanlar balamak iin nce birinci katman seilir.
Klavyeden Shift tuuna basl tutularak ikinci katman seilir. Katmanlar (Layers) panelinin
alt ksmanda bulunan link layers (katmanlar bala) simgesine tklanr. Balanan
katmanlarn yannda zincir simgesi yer alr. Bu u anlama gelir. Kendi aralarnda ayrdr
fakat beraber hareket ederler. stenilen sayda katman balanabilir. Balanan katmanlar
tekrar zlmek istenirse ayn simgenin zerine tklanr.
29
ok sayda katman balamak yerine birletirmede yaplr. Fakat birletirme
yapldktan sonra geri katmanlar ayrlamaz. Katmanlar birletirmek iin de kalvyeden shift
tuuna basl tutularak istenilen katmanlar seilir. Fare(mause)nin sa tuu tklanr ve ekrana
kan men seeneklerinde grnty bala(Merge Layers) seilir. Eer btn katmanlar
birletirmek istenirse herhangi bir katman zerine farenin sa tuu tklanr ve men
seeneklerinden katmanlar birletir (Flatten Layers) seilir.
Birden fazla grnty bir araya getirmek ya da birletirmek iin ncelikle Canvas
Size paneli kullanlr. Fotoraf ya da herhangi bir grnt aldktan sonra mage
mensnden Canvas Size seenei tklanr. kan Canvas Size penceresinde oklar
ynnde ekleme yaplacak alan ilave edilir. Var olan resmin sana, soluna, yukarya ya da
aaya gre doru ok yn seilir. Canvas penceresinde bulunan "relative" butonu
iaretlendiinde "with ve height" lleri sfrlanr, ilave edilecek l deeri yazlr.
30
var olan ilave edilen alan
Klavyeden Ctrl + C (Copy) ile eklenecek fotoraf seilerek kopyalanr. Daha sonra
ilave edilen alana kalvyeden Ctrl + V (Paste) komutu ile aktarlr. Ya da move toolu ile
ekleme yaplacak fotoraf seilerek alana tanr.
Fotoraflar kaynatrmak iin farkl birka yntem bulunmaktadr. Feather, silgi arac
(Eraser tool) en ok kullanlan yntemlerdir. Fotoraflar bir araya getirildikten sonra
kaynatrma yaplacak ksm seilerek faether komutuna uygun deer verildikten sonra edit
mensnde clear seeneine tklanr.
Dier bir yntem de silgi aracdr. (Eraser tool) seilerek silme ayarlar yaplr.
Kaynatrmann doal olmas iin Hardness "0" olmal, "Sze"da fotorafn byklne
gre belirlenmeli ve silme ilemi yaplmaldr.
31
Resim:2.12. Fotoraf kaynatrma.
2.3 Mask
Maskeleme anlamn tar. stenmeyen yerlerin kapatlmas ya da grntlenmesini
istediimiz yerlerin grnmesini salar.
zerinde allan katmana maske zellii uygulanarak sadece belirli bir alann
grlmesi salanr. Maske oluturmak iin nce katman seilir. Seilen katmandan istenilen
blm seme aralarndan herhangi biri kullanlarak seim alan oluturulur. Seim alan
iine yerletirilecek grntye ait katman seilerek katmanlar (layers) panelinin en altnda
bulunan Vektrel Maske Ekle (Add Layers Mask) simgesine tklanr. Maskelenmi
katmanda zincir yani balama iareti olduu srece maskelenmi resim istenilen ekilde
srklenir. Eer balama iareti zerine tklanlarak kaldrlrsa maske sabitlenir.
Resim dosyasnda maskeler ilemleri yaplacak ise Mask Paneli kullanlr. Mask
Panelini ekrana getirmek iin Men ubuunda bulunan Window (Pencere) balndan
Mask (Maskeler) seilir.
32
Alan mask panelinde;
2.4. Yaz
2.4.1. Nokta Yazm
Bir alan snr belirtmeden sadece balang noktas belirtilerek yazya devam
edilmesini salar.
Paragraf yazm, bir alan snr belirtilerek yazy o alana gre sdrmay salar.
stenildii takdirde bu alan paragrafn geniliine gre boyutu deitirilebilir. Daha ok uzun
metinli yazlar iin paragraf yazm tercih edilir.
Yol ile oluturulan yazm alan yaznn bir yolun zerinden devam etmesini salar.
Yol Yazm Aln ile almak iin ilk olarak ara panelinde bulunan Pen (Kalem) aracna
tklanr. Yaznn izleyecei yol istee gre izilir. Ara panelinde Yazm (Text) arac
seilerek izilen yolun bana tklanr ve yaz yazlmaya balanr. Yaz yazldka yolu takip
eder ve yaz yazlm olur.
34
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Aadaki ilemleri tamamladnzda, bilgisayarda resim ileme programyla
eskizinize bakarak orijinal afi tasarm yapabileceksiniz.
Daha sonra nceden
hazrladnz grselleri yine
'File' mensnden 'open'
Grselleri alma alanna taynz. diyerek programa arnz.
ardmz grselleri kendi
iinde afi tasarmna uygun
hale getiriniz.
Grsele alan ilave ediniz. ncelikle iki grseli
yukarda belirttiimiz gibi
kaynatrma ilemi iin
'mage' mensnden 'Canvas
Size' penceresini seerek
gkyz fotorafnn altna
alan ilave ediniz.
Alan ilave ettikten sonra
Dier grseli tayarak boyutunu dier grseli ilk grsel olan
gkyz fotorafnn olduu
yere 'move tool' la taynz.
Tadnz kep treni
fotorafn 'ctrl T' free
ayarlaynz. transform komutu ile shift
tuuna basl olarak uygun
35
boyuta getiriniz.
Resimlerin boyutlar
ayarlanp kaynaacak
ksmlar st ste getirdikten
sonra belli bir ksm seilerek
80 piksel feather komutu
uygulaynz. Bylelikle
Fotoraflar kaynatrnz. kaynatrma ilemini
gerekletirmi olacaksnz.
Sonra shift tuuna basl
tutularak iki katman seiniz.
Katman penceresinin sa st
kesindeki ok'a basl tutup
alan menden 'Merge
Layers' komutu vererek tek
layer haline getirerek
birletiriniz. Kaynatrma
ilemi tamamlanan grseli
afis tasarm iin
oluturduunuz alana move
tool'la taynz.
Mask uygulaynz.
Yine daha nceden afi
tasarm iin hazrladnz
kz ve erkek siluet grselini
afi alanna taynz.
36
Bylece mask kutucuunu
ortadan kaldrm
1 - Layer seili durumda olacaksnz.
37
Eitim yazsna ait
katmandan 'duplicate '
tklayarak bir tane daha
oaltp 'Ctrl T' ile shift
tuuna basarak boyutunu
Ara ubuundan 'Text tool' alarak yazy yaznz. bytnz. Layer
penceresinin sa st
ksmnda yer alan 'fiil'
deerini 15 vererek renk
deerini azaltnz.
Yazya renk veriniz.
2 - Text rengini seme Ara ubuunda 'text tool' u
seip st menden text rengi
kutusuna tklayarak kan
penceren istediiniz renk
deerlerini seiniz. Bylece
1 - Text toolu seili
yazlan yazy
renklendirirsiniz.
Duplicate yaparak
Yaznn boyutunu byterek doku oluturunuz. oalttnz yaznn
boyutunu bytnz. Ara
Eraser tool
seili ubuundan 'eraser tool
(silgi) aracn seip mousela
sa tklaynz. Ekrana kan
pencerede silme ayarlarn
belirleyiniz. Rasterize yapp
38
seili hale getirdiiniz
yaznn baz yerlerini silerek
dokusal etki yaratnz.
39
40
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
DEERLENDRME
41
MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
Modl sonunda kazandnz yeterlii aadaki uygulamay yaparak
deerlendiriniz.
Setiiniz bir konu zerine afi tasarm eskiz almasn hazrlayarak bilgisayarda
resim ileme programnda orijinal hale getiriniz ve almanz aadaki deerlendirme
ltlerine gre deerlendiriniz.
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri evet
ve hayr kutucuklarna (X) iareti koyarak kontrol ediniz.
DEERLENDRME
Uygulama faaliyetinde kazandnz davranlarda iaretlediiniz evetler kazandnz
becerileri ortaya koyuyor. Hayrlarnz iin ilgili faaliyetleri tekrarlaynz.
42
KAYNAKA
KAYNAKA
AKYZ A.Kerim, Afi Tasarm, Yaymlanmam Ders Notlar, Ankara, 1995.
BAKA Meliha, Yaynlanmam ders notlar, Ankara, 2011
BECER Emre, letiim ve Grafik Tasarm, Dost Kitabevi Yaynlar, Ankara
1999.
KARADA Fatma, Afi ve Afiin zellikleri, (Tez), Isparta, 2003.
ODABAI Hatice Aslan, Grafikte Temel Tasarm, Yorum Sanat Yaynlar,
stanbul 2002.
Medyasoft Adobe Photoshop Yetkili Kullanm Klavuzu
SARIKAVAK Namk Kemal, ada Tipografinin Temelleri, Sekin
Yaynclk, Ankara, 2004.
SZEN Metin-TANYEL Uur, Sanat Kavram ve Terimleri Szl, Remzi
Kitabevi, stanbul, 1992.
43