You are on page 1of 29

Chin tranh th gii th nht

Chin tranh th gii th nht, cn c gi l i cuc nhng v thng mi v cng nghip h khng
in th gii ln th nht, in th nht hay b tn hi g ln (t ra cn hn hn Php[3] ), v th v
nht th in, din ra t thng 8 nm 1914 n nhng mt ny h chin thng cuc Chin tranh
thng 11 nm 1918, l mt trong nhng cuc chin th gii ln th nht.[19] Khng c mt nc no tht
tranh quyt lit, quy m to ln nht trong lch s nhn s chin thng cuc chin tranh ny. Sau chin tranh,
loi; v quy m v s khc lit n ch ng sau Chin chu u lm vo tnh trng khng hong v nhng cao
tranh th gii th hai. tro dn tc ch ngha tri dy cc nc bi trn.[1]
Cuc chin tranh ny l mt trong nhng s kin lch in hnh l Nh K, bo tp phong tro Cch
s c nh hng ln nht trong lch s th gii.[1] y l mng Gii phng Dn tc rm r, a dn tc ny dn
cuc chin tranh c chin trng chnh bao trm khp dn hi phc, v buc phe Entente phi xa b nhng
chu u v nh hng ra ton th gii, li ko tt c iu khon khc nghit sau[20][21] khi cuc Chin tranh th
cc cng quc chu u v Bc M vo vng chin vi gii ln th nht chm dt.
s ngi cht trn 20 triu ngi vi sc tn ph v nh Trc y cc nc ni ting Anh dng t
hng v vt cht tinh thn cho nhn loi rt su sc v extquotedbli chin (Great War). Vi thp k sau,
lu di. Khc vi cc cuc chin tranh trc , ngi tn gi Chin tranh th gii ln th nht (World War
u chu phi chin u c trn chin trng ln hu I) mi c p dng phn bit vi cuc Chin tranh
phng. Ph n phi lm vic thay nam gii, ng thi th gii th hai.[22] Chnh nhng vn lin quan ti
s pht trin ca k ngh cng c nh hng n tnh Hip nh Versailles (1918) khin cho cuc Chin
cht chin tranh; c th thy s hiu qu ca xe tng tranh th gii ln th hai bng n.[23]
trong chin u k t cuc i chin ny.[2][7] Chin
tranh chin ho gn lin vi cuc i chin th gii ln
th nht trong thi gian u ca n.[8]
1 Mc ch
y l cuc chin gia phe Hip c (ch yu l Anh,
Php, Nga, v sau l Hoa K, Brasil) v phe y l mt cuc chin lp li trt t th gii mi,
Lin Minh (ch yu l c, Ooman, o-Hung v n lm sp bn ch hng mnh ca chu u v
Bulgaria). Cuc i chin m u vi s kin Hong th gii lc l quc Nga, ch c, quc
thi t o-Hung b m st, dn n vic ngi o - o-Hung v quc Ooman, lm thay i su sc b
Hung tuyn chin vi Serbia.[9][10] S kin ny c ni mt ca chu u v th gii. Tuy nhin mc d l cuc
tip bi vic Hong c l Wilhelm II truyn lnh chin m mu v khc lit nh vy nhng cuc chin
cho cc tng xua qun tn cng B, Luxembourg, v ny khng gii quyt c cc mu thun gc r v
Php, theo k hoch schlieen.[11] Hn 70 triu qun th gii mi m n to ra cn t chu u v th gii
nhn c huy ng ra trn tin, trong s c 60 trc cc vn v mu thun khc cn trm trng
triu ngi u chu, trong mt trong nhng cuc chin hn nh pht sinh nh nc theo ch ngha cng sn
tranh ln nht trong s sch.[12][13] Trong cuc chin ti Nga, ch ngha qun phit v ch ngha pht xt ti
tranh kinh hong ny, Php l nc chu tn tht nng , c v Nht, s chia ct, xm phm quyn t quyt
n hn c v hon ton b khnh kit, dn ti i bi ca cc dn tc Nhng vn s dn n bng n
ca bn h trong cc cuc chin tranh v sau.[14][15] Chin tranh th gii th hai. l l do mt s nh
Nhng trn nh khc lit nht trong cuc Chin tranh nghin cu cho rng Chin tranh th gii th hai ch
th gii ln th nht cng din ra trn t Php.[16] l s ni tip ca Chin tranh th gii th nht sau 20
Mt trn nh ng nh ca cuc i chin l ti nm tm ngh ly sc.
Verdun cng nm , khi qun c tn cng thnh c
Verdun ca Php, nhng khng thnh cng.[17] Song, Chin tranh th gii th nht xy ra gia hai khi lin
trn chin m mu nht l ti sng Somme (1916), khi minh qun s c hnh thnh sau th k 19: mt bn
lin qun Anh - Php nh bt phn thng bi vi qun l lin minh ba quc Anh - Php - Nga, hay c
c.[18] gi l khi hip c Entente ba bn (trong ting Php
entente c ngha l s ng thun, hip c) sau ny
Tt c nhng quc qun ch u sp trong cuc cn thm Hoa K v mt s nc khc tham gia; bn
chin tranh ny, n to iu kin cho ng Bolshevik kia l phe Lin minh Trung tm (Central Powers, hay
ln nm quyn ti nc Nga, v m ng cho Adolf cn gi l Lin minh ba nc) gm c, o Hung v
Hitler ln nm quyn ti c.[1] Tuy nc c thua . Tuy nhin sau chin u bn pha Entente ba

1
2 3 NGUYN NHN, BN CHT CHIN TRANH

bn nhng Lin minh Trung tm li c thm ng minh thng, cc hot ng chin s xen k vi ho bnh. Kt
l quc Ooman, Bulgaria. Trong khi vai tr ca cc cc chin tranh khng trit : thua trn th k ho c
ng minh chnh trong Entente ba bn kh ng u nhng b, ch vi nm hi phc tim lc ri li tham
trong vic gnh vc sc nng chin tranh th bn pha chin tip (in hnh nh cc cuc chin thi Napolon
Lin minh Trung tm vai tr cc ng minh chnh l I). Cc cuc chin ph thuc rt nhiu, nu khng
m nht hn, ch c c vai tr tr ct v thc t mu ni l phn ln, vo ti thao lc ca nh cm qun.
thun ch yu gy nn chin tranh l gn lin vi tham Cn t nay, k t chin I, ln u tin nhn loi
vng chnh tr kinh t ca quc c lc . Lc by chng kin mt kiu chin tranh lu di, quy m, hu
gi, hai cng quc qun s hng mnh nht ca chu dit. Chin s dn tri trn khp chin trng, khp
u l c v Anh.[24] c chu lc. Vai tr c nhn ca thng soi trong chin
tranh b hn ch m tim lc kinh t v ch, sc mnh
tinh thn ca quc gia ni ln l yu t quyt nh.
2 Quy m, tnh cht Trn chin trng v kha cnh thun tu qun s y
l mt cuc chin tranh c cc c trng hin i:
qun i l qun i ng o. Ln u tin trn th
gii chin tranh theo chin thut i hnh tn mt
khng cn cc khi qun lc xp hng tn cng v
phng th theo i hnh vung dy c rt c trng
ca mi cuc chin tranh trc y. Cuc chin tranh
ny c trng p o bi hnh thc chin tranh trn
a m in hnh nht l h thng chin ho tr thnh
phng tin phng th chnh yu, thnh quch pho
i khng cn vai tr phng ng quan trng na.
Cc bn phng th trong chin ho vi h thng sng
my, dy thp gai, bi mn v trn a pho dy c
vi chin tuyn ngn i gia hai pha i ch. Chin
tranh trn a hay chin tranh chin ho thi k
thng c tnh cht l rt kh tn cng v rt d phng
th nn chin tranh c din bin chm chp t nng
Cc nc tham chin ti chu u. Hnh dng tiu bang Illinois ng t c cc chin thng qun s dt khot. Kt cc
nm bn tri c th so snh din tch. chin tranh ph thuc vo s chu ng do dai ca cc
bn i khng i vi gnh nng chin tranh tiu hao
Khi Trung tm (Central Powers) tng lc.
Khi Lin minh (Entente Powers)
Trong lc lng Hip c, Anh-Php v Nga chia s
Cc nc trung lp
gnh nng chin tranh tng i ng u trong khi
V kha cnh chnh tr qun s y l ln u tin th phe Lin Minh ch c th trng cy vo nc c l
gii bit n mt kiu chin tranh tng lc, chin tranh ch yu.
ton din. Chin tranh din ra khng nhng c lit trn
b, trn khng, trn bin m cc bn thc hin bao vy
bp nght kinh t ca nhau, nh vo ch v bn lnh 3 Nguyn nhn, bn cht chin
chu ng ca dn tc, th thch tim lc kinh t v
sc mnh tinh thn ca i phng. Cc cng quc
tranh
nh quc Nga v c bit l quc c tht
bi v sp khi qun i ca h cn ang trn t i 3.1 Nguyn nhn trc tip
phng, khi qun ch cn cha xm phm lnh th
ca mnh, m h thua trn v x hi kit sc khng Xem bi chnh: V m st thi t o-Hung.
th kham ni chin tranh mt kiu chin tranh tiu
hao vi cng cc cao. S vic i cng tc (ting c: Erzherzog, ting Anh:
Chin tranh th gii th nht din ra theo mt kiu Archduke) Franz Ferdinand ca o Hung b mt phn
chin lc chin tranh hin i. Trc y chu u t dn tc ch ngha ngi Serbia tn l Gavrilo Princip
tng c cc cuc chin theo lin minh nhiu nc m st ti Sarajevo vo ngy 28 thng 6 nm 1914 c
nh Chin tranh K v Ty Ban Nha, Chin tranh K v coi l khi ngun ca cuc th chin ny, nhng thc
o, Chin tranh By nm, Chin tranh Napolon, v.v ra ch l git nc trn ly. Chin tranh l phi n
Nhng nhng cuc chin c kt qu chin tranh ph ra do mu thun gia cc quc gia ca cc bn chn
thuc vo mt hoc vi trn nh ln c tnh quyt mui v cc bn tham chin t lu chun b chin
nh din ra trong 12 ngy ti mt im quyt chin tranh gii quyt cc mu thun i khng vi nhau
hoc mt vi chin dch trong vi tun hoc mt vi v phn chia li th gii.
3.1 Nguyn nhn trc tip 3

Nguyn nhn v bn cht ca chin tranh ny l rt


phc tp, a din, nhng c th c tng kt nh sau:

3.1.1 Ch ngha quc

Lenin v nhng ngi Bolshevik, cng mt phn ln


nhng ngi x hi ch ngha ca chu u phn tch
c c s v cho rng chin tranh l mu thun ca s
pht trin ca cc nc ch ngha quc cm u
chu u v chin tranh c tnh cht chin tranh
quc: l s phn chia li th gii ca cc quc, l
cuc chin tranh phi ngha i vi tt c cc phe tham Lnh o trn chin trng
chin.
Nguyn nhn theo phn tch ca Lenin: s ln mnh mng trn bin, to nn chy ua v trang quyt
ca quc c sau Chin tranh Php-Ph y lit gia Anh c v c. Vic cc quc gia chy
mnh nhng tham vng chim lnh thuc a v chia ua v trang duy tr v ginh u th qun s
li th trng th gii ca nc ny, nhng tham vng trn b v trn bin dn n s phn ng tng
ny gp phi s phn khng ca cc extquotedbl ng ca pha i ch. Kt qu l c hai phe u
quc gi extquotedbl l Anh c, Php v Nga. Cc cm thy b e do t pha bn kia v li cng chy
extquotedbl quc gi extquotedbl ny v c bn ua v trang v li b e do mc mi cao
chim lnh nhng thuc a bao la khp th gii v hn. y cng l mt nguyn nhn gy nn chin
mun duy tr quyn thng tr ca mnh, khng mun tranh.
chia phn cho nhng th lc mi ni nh c.
quc o Hung v quc Ooman t lu suy Ch ngha qun phit: ti cc quc gia qun ch
yu khng cn t cch v vai tr c nh hng chuyn ch nh quc Nga, ch c,
trong khu vc Trung u, Balkan v Kavkaz. Cc cng quc o Hung v quc Ooman v c cc
quc khc can thip vo khu vc tranh ginh quc gia khc th tng lp qun nhn, tng lnh
nh hng vi nhau S mu thun mang tnh cht c mt th lc v nh hng rt ln. H khng h
quc ch ngha i hi mt cuc chm git ln b kim sot bi cc thit ch dn ch, li rt gn
phn ngi th v lp li trt t th gii c li cho k gi Hong v lun c xu hng hiu chin v
thng trn c s chim mt phn ca k thua. tinh thn i quc mnh lit ca ch ngha Svanh
(chauvinism).

3.1.2 Lin minh qun s, chy ua v trang, qun


phit 3.1.3 Ch ngha dn tc

Mt nhm nguyn nhn khc cng c cc nh Sau th k 19 ti chu u khi nhng gi tr t do c


nghin cu ch ra l h thng cc lin minh qun s, nhn v quyn t quyt ca c nhn c nhn thc
s chy ua v trang v ch ngha qun phit ca cc th hin nhin nhn thc v quyn dn tc t quyt ca
ch: cc dn tc ang b iu khin bi cc dn tc cng
quc s tri dy v gp phi s ngn tr ca cc dn tc
khc. S thc tnh tnh cm dn tc thng i km vi
Lin minh qun s theo khi: Trong cc mu
ch ngha x-vanh v trn con ng tm v th ca
thun v tng ng quyn li, cc quc gia tm
mnh cc dn tc nh thng tm s bo tr ca cc
kim li ko thnh lp cc hip c lin minh qun
ng minh ln chng li cc k th cn k. iu
s tng cng th lc, bnh trng nh hng.
dn n cc xung t c tch lu v chin tranh l
Vic ny lm cho tnh hnh th gii cng tr nn
cch gii to cui cng.
cc k cng thng v bt c mt xung t quc gia
Ch ngha dn tc l nguyn nhn chnh ca v m st
no u c th tr thnh xung t quc t, iu
hong t o-Hung ti Bosnia. quc Nga v ch
ny l rt in hnh cho chin I. V thc t
Ooman i n chin tranh ti Balkan nm 1878.
cho thy t mt s kin m st c tnh dn tc
trong mt ch o Hung, mu thun cSau cuc chin, Nga c nh hng ln Balkan. o-
Hung li iu khin chnh ph Bosnia v nm 1908
cng hng, khuch i v tr thnh chin tranh
th gii. th gt Nh K ra khi y, nm ton b nh hng
Bosnia. Nga vn ng cc nc cn li trn bn o
Balkan lp ra Lin minh Balkan hi vng khi ny s
Chy ua v trang: in hnh l trc th y li o-Hung. Nhng do nhng mu thun trc
chin Anh c cho h thu lp chin lit hm kia i vi ch Ooman, khi ny khng chng
Dreadnought vi cc tnh nng chin u cch li o-Hung m gy Chin tranh Balkan ln th nht
4 3 NGUYN NHN, BN CHT CHIN TRANH

nm 1912-1913 vi Nh K. Song do s phn chia Nga: Loi b s can thip v nh hng ca c


quyn li khng u, Chin tranh Balkan ln th hai ti Ba Lan, Ukraina v vng Baltic, loi b s cn
nm 1913 li bng pht, v Bulgaria l nc bi trn. tr ca quc Ooman khi cc vng Kavkaz
n nm 1914, Nh K gn nh ch c mt t nh v Balkans v loi b s xut hin ca o-Hung
hng bn o ny, ch yu Albania. o-Hung ti Balkan. Xm chim cc vng nh hng ca
li tr thnh k th ln ca Lin minh Balkan. Serbia, Ooman v o-Hung.
nc theo ch ngha dn tc mnh m nht ti Balkan
lc ny vn ng ch ngha dn tc Bosnia l nc c: ot khi s kim ta ca Anh-Php, i
c chung ng bin gii vi Serbia nh ui o- hi mt th trng, thuc a tng xng vi tim
Hung ra khi Balkan. Mt phn t c tr gip bi t lc cng quc th gii ca mnh. M rng vng
chc dn tc Bn tay en ca Serbia m st hong t nh hng ca mnh v pha ng ti Ba Lan,
o-Hung vo 28 thng 6 nm 1914. Sau , o-Hung e Ukraina, Baltic, sau l Phn Lan.
da Serbia v mt thng sau, o-Hung tuyn b chin o Hung: N lc cui cng chng t mnh cn l
tranh vi Serbia vo ngy 28 thng 7 nm 1914. mt cng quc, c gi li nhng g cn gi c
trc s nhm ng ca cc cng quc khc. Hai
3.1.4 Chin tranh l tt yu? ch th trc mt ca o Hung l Nga v .

: Mt cng quc ang ln nhng cha nh


Trong cc hc gi th gii khi cp nguyn nhn hnh, mun c mt vai tr v ting ni ln hn
chin tranh c xut hin cu hi: Liu c th trnh c chu u v c bit ti Balkans. Tr lc chnh
cuc chin tranh ny khng? Vi nhng nguyn nhn ca nc ny u tin l Anh sau nh hng
khch quan v ch quan nh vy th tm quc t v li cha mi nhn u tranh vo o Hung.
lch s nhn loi c th ni: vi trnh gic ng chnh
tr ca nhn loi vo u th k 20, khi t duy chnh tr Ottoman: y l mt ch lu i v lc hu
vn l t duy nc ln, t duy quc ch ngha, khi Trung Cn ng b Anh, Php, Nga chn p Cn
cch tip cn cc vn quc t lun theo nguyn tc ng (Anh, Php) v ti Kavkaz v Balkans (Nga).
ti a quyn li cho mnh, ti thiu cho i phng y l n lc cui cng duy tr ch.
th chin th nht l phi xy ra v khng th
trnh c. Cuc chin ny s cng vi chin th Nht Bn: Cng l mt cng quc ang ln. Sau
hai s tp cho nhn loi phi suy ngh theo kiu t duy chin tranh Nga-Nht, Nht Bn tr thnh cng
mi l cng tn ti ho bnh, cc bn cng c li. quc v c tham vng c xm chim c Trung
nhn thc c nh vy nhn loi phi tr gi gn trm c, gy nh hng ng Nam . Sau khi k
triu mng ngi trong hai cuc i chin v cc cuc kt Hip c Anh-Nht nm 1902, Nht Bn cha
chin khc trong th k 20. l bi hc chnh tr qu sng vo c v o-Hung.
gi nht ca i chin m nhiu khi ni ny hay ni
khc bi hc vn cn b lng qun. Ngoi ra cc quc qun ch Nga, c, Ooman, o-
Hung, Nht Bn mun dng chin thng trong chin
tranh vi tinh thn yu nc dng cao tr hon ci
3.2 Cc quan tm quyn li cch dn ch, x hi trong nc.

3.2.1 Cc nc tham chin


3.2.2 Cc nc ng tham chin khc
Anh: Chn ng tham vng tranh ginh thuc a,
Hoa K: Ging nh v Nht, Hoa K cng l
chia li th trng ca ch c. Ngn cn nh
mt cng quc ang ni. Hoa K mun c nh
hng ca nc ny, c gng gii hn c trong
hng ln hn trn th gii, v yu cu cc nc
phm vi chu u khng nc ny thnh cng
tn trng quyn li ca Hoa K trn ton cu,
quc i dng e da quyn li thng mi thuc
trong c c chu u, chu v chu Phi. c
a ca mnh. H cp quc Ooman v quc
v Anh khng ng h lm v vic ny.
o - Hung xung thnh nhng cng quc hng
hai chim lnh quyn li ti khu vc Trung Cn Brazil: Tng l mt quc, song Brazil vn
ng rt nhiu du m. khng t b tham vng c gy nh hng trn
th gii. Brazil c nh can thip vo chin
Php: Cng ging nh Anh nhng ngoi ra cn tranh t nm 1914, nhng phi ch khi Hoa K
phc th Chin tranh Php Ph (1871) quyt tuyn chin, th Brazil mi vo cuc.
ginh li hai tnh Alsace v Lorraine t c. H
bc quc c tr mi ho sau ny (sau chin Romania: L mt quc gia c Nga gii phng
tranh pha Php ngh trong Hi ngh Versailles khi ch cai tr ca ngi , Romania c tham
mt hnh thc bi thng chin ph khng khip vng c tham chin cng Nga trong chin
c khng bao gi ngc u dy c). tranh. Romania mun c nh hng vng
5

Transilvania vn ang b kim sot bi o-Hung lp, song thi ca y in, cng vi Ty Ban
v gy nh hng ln cc nc Balkan khc. Nha, li kh ng h c v mt l do: th ch dai
Romania cn mun ginh ly vng Wallachia khi dng vi Nga trong lch s, ch yu v lnh th
tay ngi o-Hung. Phn Lan. y in cho cc tu chin v tu
ngm c ng qun ti cc cn c hi qun ca
Bulgaria: L nc mnh nht vng Balkan. y in.
Bulgaria nung nu tham vng phc th sau chin
tranh Balkan ln 2 bng vic i li quyn li an M: Khi cn mang tn Ph, Ph a
Macedonia v bn o Tiu . qun tn cng an Mch v thng ln trong chin
tranh Schleswig. T , an Mch lin tc th hn
Hy Lp: Mun chim li nhng vng t mt Ph v sau l c, nn tuy tuyn b trung lp,
di tay ngi . Chim o Sp v chim li c song an Mch vn ngm ng h Anh. m na
Constantinople. l xch mch vi y in cng khin an Mch
B o Nha: eo Anh, khng mun chia th thm th ch vi c.
trng cho c.
Na Uy: L mt vng quc c lp nhng l thuc
B: Ging Anh nhng do t thuc a, nn chp y in, Na Uy t ra ng h y in hn so
nhn trung lp. Song sau khi c xm lc B, vi cc nc khc. Khi xy ra nguy c chin tranh,
nn B tuyn chin. Ngoi ra B cn mun ginh Na Uy v y in tuyn b trung lp, nhng
ly phn cn li ca vng Wallonie khi tay ngi ng h c.
c.
Ba T: Ba T, di s lnh o ca triu i
Serbia: L nc mang nng ch ngha dn tc Pahlavi, lin tc b chu u chn p. Tuy nhin,
nht vng Balkan. Serbia mun gii phng ton triu nh y li b chnh ph y in, mt
b Balkan, ch yu l Bosnia, Croatia v Slovenia nc thn c, khng ch. Ba T mun i li
khi tay o-Hung. quyn li chnh ng, song do b y in kim
sot nn lin tc gp kh khn.

3.2.3 Cc nc trung lp c lin quan

Ty Ban Nha: L mt cu quc suy yu v 4 Din bin


khng hong trm trng, thm ch nng hn Nga,
Ty Ban Nha vy cn thua trn trong chin
tranh vi Hoa K. Khi cn k chin tranh, vua
Alfonso XIII quyt nh trung lp. Tuy vy, Ty
Ban Nha dng nh kh ng h c phc th
Anh v Hoa K, nhng nc c mu thun gay gt
vi Ty Ban Nha trong lch s.
Mxico: L quc gia c bin gii chung vi Hoa
K. Sau chin tranh Hoa K-Mxico, Mxico
b Hoa K cp mt mt phn lnh th ln
pha Bc m ngy nay sp nhp vo Hoa K.
Mxico c tham vng tr th Hoa K nn dn
n xung t. Tuy nhin, cuc Cch mng Mexico
khin Mexico lc c, dn n hai phe phi
thn M-Anh v thn c, trong , Pancho Villa,
mt ngi theo ch ngha dn tc, ng h c
chng li Hoa K trong khi phe chnh ph ca Qun c tin cng B nm 1914
Porrio Daz v sau l Victoriano Huerta th
ng h Anh-M. chin th nht din ra ch yu trn 3 chin trng
H Lan: L mt quc gi v m yu, nhng H chnh: Mt trn pha Ty, Mt trn pha ng v Mt
Lan trnh xung t thnh cng vi c v sau trn pha Nam. Trong mt trn pha Ty gia lin
l Anh. Khi gn xy ra xung t gia Anh v qun Php Anh chng li qun c c vai tr chnh
c, H Lan, bt chp c Anh mi cho, vn yu quyt nh s phn chin tranh v y tp trung
tuyn b trung lp. binh lc ln nht c cht lng cao nht ca c hai
pha. Mt trn pha ng l chin trng gia qun
y in: Ging Brazil, y in l mt cu Nga chng c v o Hung, mt trn ny c quy
quc, song li thiu tham vng. Tuy nhin, khi m v tm quan trng khng bng mt trn pha Ty
gn chin tranh, y in cng tuyn b trung v qun Nga thng tht bi trc qun c nhng
6 4 DIN BIN

lun lm qun i c, o phi chin u trn hai mt hng tiu dit Php, v ngi c sp sa ginh c
trn khng th huy ng tng lc lc lng kh d cho chin thng quyt nh chm dt chin tranh. Nhng
mt chin thng quyt nh trong chin tranh. Mt trn khi i su vo t Php, cc v ch huy qun c c
pha Nam c tm quan trng thp ch yu vi mt lc nhiu sai lm. ri, trong trn sng Marne ln th
lng qun i nh b v ch c ngha khu vc. Mt nht vo thng 9 nm 1914 qun c nh bt phn
trn pha Nam li phn nh thnh cc chin trng: thng bi vi lin qun Php - Anh. n c phi
Mt trn -o i chi ca qun o ti vng bin lui binh v c th, qun Php qu kit qu nn khng
gii hai nc; chin trng Balkan: lin qun c, o th truy kch, nn c hai on qun khng bn no c
Hung, Bulgaria chng Serbia v v sau c tr gip ca th ginh th thng phong. Chin tranh trn mt trn
Anh, Php cho Serbia; chin trng Trung Cn ng: pha Ty dn i vo hnh thc chin tranh chin ho
Lin qun Anh, Php ch yu l Anh chng Ooman; (Stellungskrieg), v tnh hnh c th trong sut bn nm
chin trng Kavkaz: Nga chng Ooman. chin tranh.[25][26][27] Trn nh k tip ti Aisne cn
khc lit hn c trn sng Marne, din ra t ngy 13
cho n ngy 28 thng 9 nm 1914. C hai bn u mt
4.1 1914: c phi chin u trn hai mt hng ngn binh s, nhng ri y vn l mt trn chin
trn bt phn thng bi.[28]

K ho nh nhanh thng nhanh ca c b ph


v: 4.1.2 Mt trn pha ng

Ngy 1 thng 8 nm 1914 c tuyn chin vi Nga,


ngy 3 thng 8 vi Php; ngy 4 thng 8 Anh tuyn
chin vi c v b vo lc a. Chin tranh ln
n ra.

4.1.1 Mt trn pha Ty

Lnh Nga ti Warszawa, nay l th Ba Lan nm 1914

gip ng minh ang kh khn ti mt trn Php


B, u thng 9 nm 1914 qun i Nga tng tn
cng trn 2 hng: Galicia i u vi o-Hung v
c bit l tn cng rt nhanh, mnh vo ng Ph
thuc c. Vo ngy 17 thng 8 nm 1914, n i
c nh thng qun Nga trong trn nh m u ti
Stallupnen - mt chin thng c tm quan trng v
K hoch Schlieen v chin s ti mt trn pha ty 1914 chin lc.[29] Cc cuc tn cng sau ca qun Nga
thng li nhng thit hi nng v nhn mng: nh
Ngy 2 thng 8 nm 1914 qun c chim Luxembourg lui qun i c trong trn Gumbinnen v qun i o
v hai ngy sau trn vo B, vi phm tnh trng trung Hung ti Galicia,[30] ng Ph c nguy c mt vo
lp ca nc ny ly ng tin vo min bc nc tay Nga. cu nguy cho tp on qun s 8 ca mnh
Php. K hoch Schlieen ca b tng ch huy c ang phng th ng Ph, c phi iu bt nhng
tnh ton rng bng cuc tn cng bt ng qua B nh lc lng xung kch t pha Ty sang ng Ph v kt
thng vo Bc Php, l khu vc t b phng, s nhanh qu l trong na cui thng 8, qun c do ngi anh
chng loi nc ny ra khi chin tranh trc khi qun hng dn tc Paul von Hindenburg ch huy nh tan
i Nga kp tng ng vin v tp hp; sau khi nh tan nt qun Nga trn Tannenberg,[31] Nga mt 30.000
qun Php s quay sang mt trn pha ng gii quyt lnh v b bt 95.000 t binh, pha c ch mt 3.436
qun Nga v kt thc chin tranh. K hoch ny l qu ngi cht v 6.800 b thng. Trn thng ny chn
xa thc t : mc d qun c ginh c li th trong ng tp on qun s 1 v bao vy tiu dit hon ton
cc trn nh bin gii v tin nhanh v pha Paris tp on qun s 2 ca phng din qun Ty Bc ca
4.2 1915 1916: c ch ng tn cng 7

Nga, t lnh tp on qun s 2 l tng Aleksandr chng phe Entente.[37]


Vassilievich Samsonov buc phi t st, qun Nga b
ui khi ng Ph. Nh mt chin thng ln nht ca
qun lc c trong sut cn i chin th nht,[32] i 4.2 1915 1916: c ch ng tn cng
thng vang di ti Tannenberg c nh hng ln n
Chin tranh in ho trn cc in trng:
truyn thng ho hng ca dn tc c, l trn nh
ng ghi nh trong lng ton dn c thi .[33] n
c cng nh tan nt qun Nga trong trn Lyck vi Sau tht bi ca k hoch nm 1914 nhm loi Php
ngy sau .[31] Tuy nhin qun oHung li qun ra khi vng chin, nc c ri vo th b ng:
Nga nh tan nt Galicia. n Nga r rng cha tim nng kinh t qun s khng bng lin minh Anh
chun b tt cho chin tranh v trnh s quan v binh Php Nga m li thc t phi mt mnh i u trn
lnh lc hu nn khng th chng li cc cuc tn cng hai mt trn. Tnh trng ny cng ko di th cng bt
c t chc tt ca c, nhng c li phi chng chn li cho c. thot th kt trn hai mt trn, nm
cho quc o-Hung b coi l bt ti. n i Nga 1915 c tn cng quy m ln pha ng loi Nga
phi chuyn sang phng ng. n c cng khng ra khi chin tranh v nm 1916 tng tn cng loi
tn cng thm, mt trn pha ng i vo n nh. Ch Php nhng u khng thnh. Trong hai nm ny nh
trong 1 nm 1915, hn 1 triu qun Nga u hng lin nhau rt to thng vong ca hai bn l cc ln nht l
qun c - o, nhng hn 1 triu lnh o-Hung cng nm 1916 ti mt trn pha Ty.
b Nga gi lm t binh.[34]
Nh vy n i c phi b ng nh nhau trn 4.2.1 Mt trn pha ng 1915 1916
hai mt trn v k hoch nh nhanh thng nhanh ca
nc ny tht bi. Cc bn tham chin i vo chin Nm 1915 nc c quyt nh tp trung lc lng loi
tranh chin ho. c cht, y khng phi l ln u Nga ra khi vng chin, xo b mt trn pha ng.
tin ngi c phi chin u trn hai mt trn: trong n c trn mt trn pha Ty ch ng chuyn
cuc Chin tranh By Nm (1756 - 1763), Vng quc sang phng ng trc lin qun Anh, Php v t thng
Ph di s lnh o ti tnh ca vua Friedrich II i 4 n thng 8 nm 1915 dn binh lc sang mt trn
(1712 - 1786) cng lm vo tnh trng lng nan pha ng nh n tiu dit i vi qun i Nga.
th ch (ngi Ph chin thng cuc chin tranh Cuc tn cng thng li to ln: trong Chin dch
ny).[35][36] Gorlice-Tarnw pha nam Ba Lan, lin qun c - o-
Hung xng pha nh v bo, qun Nga thua to phi tho
chy trong hn lon.[38] H thc hin cuc i rt lui:
4.1.3 Din bin cc chin trng khc trong nm b Galicia, b Ba Lan v sau phi b c mt phn
1914 vng Baltic. ng tng August von Mackensen ca
c, vi s gip ti tnh ca i t Hans von Seeckt,
quc Nht Bn li dng vic cc cng quc ang lm nn chin cng hin hch, khin ng c
tham gia cuc chin tranh Chu u quyt nh thng hm ng ch.[39] Chin dch GorliceTarnw
thc hin k hoch bnh trng Vin ng. Ngy tr nn mt trong nhng chin thng v i nht ca
15 thng 8 1914 Nht Bn gi ti hu th cho c lc lng n i c trong sut cuc i chin th
i nc ny chuyn cho Nht Bn vng Giao Chu nht ny.[40] Tuy thng li to ln, chim c mt vng
(Trung c) v hn cho c phi tr li trong 8 ngy. rng ln t ai ca quc Nga nhng c khng th
c khng tr li ti hu th ca Nht Bn nn ngy buc Nga ra khi chin tranh. Nga hong Nikolai II vn
23 thng 8 nm 1914 Nht Bn tuyn chin vi c quyt tm theo ui chin u n thng li cui cng.
v nhanh chng chim Giao Chu v tuyn ng st V n cui nm 1915 th thc lc ca nc c cng
anh o-T Nam (Trung c) v mt lot hn o cn, khng th pht trin thm na. Mt trn pha
l thuc a ca ch c ti i Bnh Dng. Ngy ng n cui nm 1915 li i vo n nh ca chin
11 thng 11 1914, anh o, thuc a ca c tranh chin ho.
Trung c, u hng Nht Bn sau 43 ngy b bao vy. T thng 6 n cui thng 8 nm 1916 qun i
Sau nhng hot ng qun s ny, Nht Bn khng c Nga (phng din qun Ty Nam, t lnh Aleksei
hot ng no khc tham gia Chin tranh th gii ln Alekseevich Brusilov) li mt ln na li dng qun
th nht. c ang mi bn nh trn Verdun bn Php tin
Ngy 21 thng 9 1914, qun c chim ng New Guinea hnh tn cng thng li ln ti Galicia, nh tan tc
l thuc a ca ch c i Bnh Dng. Ngy qun i o Hung, bt c v s binh s o -
5 thng 11 1914, qun c chin thng qun Anh Hung[41] v thc s lm qun i nc ny mt kh
ng Phi thuc c (nay l Tanzania). Nm y, nng tin hnh cc chin dch ln chng li Entente
Sultan Ooman l Mehmed V phn i lin minh c ba bn. Chin dch Brusilov c xem l chin thng
- Ooman. Nhng ri, theo li khuyn ca B trng v vang nht ca qun Nga, khin Brusilov tr thnh
Chin tranh Ismail Enver, Mehmed V vi t cch l ngi anh hng ca phe Entente trn Mt trn pha
Sultan kim Khalip pht ng nh chin (Jihad) ng.[41] cu vn tnh hnh mt trn pha ng,
8 4 DIN BIN

chuyn ln xung c di 10 km. Sau ny Verdun v


s lng thng vong qu ln c gi l ci xay tht.
n Php kit qu v c hai phe u khng th thng
c trn i chin Verdun ny.[17] phn cng gii
nguy cho Verdun thng 9 nm 1916 qun Anh tn
cng ti trn sng Somme nhng cng khng c kt
qu r rt. Trn ny ln u tin trong lch s qun s
th gii qun Anh s dng xe tng tn cng v
t hiu qu chin thut rt cao. Nhng n lc ca lin
qun Anh - Php coi nh tht bi.[17]

4.2.3 Ti cc mt trn pha Nam 1915 1916


S quan c ang chun b np n pho 250 mm Minenwerfer
Ngy 23 thng 5 nm 1915 gia nhp khi ng minh
ba bn (Anh- Php- Nga) chng o, 14 thng 10
nc c li phi ko qun t mt trn pha Ty v can nm 1915 Bulgary tham gia vo phe lin minh c, o
thip v nh bp qun Nga, sau trn su vo chim chng Serbia. Mt trn pha Nam tuy quy m nh
c Ukraina ln Belarus, nc Nga trn b sp nhng nhng si ng hn ln.
sau c phi chuyn qun sang pha Ty, Nga c
cu thot, hai bn li i vo cm c trong chin ho Chin trng o: thng 5 nm 1915 qun
cho n khi Nga ra khi chin tranh cui nm 1917 v m chin dch Isonzo chng qun o nhng tht
sp trong phong tro cch mng. bi v b o phn cng chim Gorizia sau li th
nh b ny mt trn o i vo n nh cho
n tn cui nm 1917.
4.2.2 Mt trn pha Ty 1915 - 1916
Chin trng Balkans: Chin thng v vang ca
qun c trong Chin dch GorliceTarnw trn
Mt trn pha ng to iu kin cho Bulgaria
nhy vo tham chin.[40] Ti Balkans thng 10
nm 1915 lin qun c o Bulgaria nh tan
qun Serbia ti Novo Brdo v qun Serbia phi rt
lui su vo Albania v Hy Lp. cu nguy cho
Serbia v gy p lc ln Hy Lp tham gia chng
Lin minh Trung tm, cui nm 1915 lin qun
Anh, Php tin hnh chin dch b ln Salonica
ca Hy lp nhng nc ny khng tham gia chng
c, o, Bulgaria. Chin s ti mt trn Balkans
ti Salonica n nh, yn tnh l thng v cc bn
dng nh khng mun nh nhau cho n tn
cui chin tranh. Ngi ta gi mt trn Salonica
Pht gii lao ca binh s Anh trong chin ho - Chin trng l tri t binh ln.
Sng Somme 1916
Chin trng Trung Cn ng: t thng 2 nm
Trong cc nm 1915, 1916 mt trn pha Ty nh nhau 1915 n tn thng 1 nm 1916 lin qun Anh,
cc k quyt lit nhng khng c nhiu t bin: cc Php m chin dch hi qun b rt ln
chin dch ti Ypres (bc B), Champagne v Artois trong lch s chin tranh th gii chin dch
(bc Php) qun hai bn nhiu ln c gng chc thng Dardanelles b gn 60 vn qun chim hai eo
phng tuyn ca nhau nhng u tht bi. Ti y u bin Dardanelles, Bosporus v th Istanbul
tin l qun c s dng v kh ho hc sau buc quc Ooman ra khi chin tranh. Ngi
qun Entente ba bn p tr gy cht ngt rt nhiu anh hng dn tc Mustafa Kemal Atatrk xut
cho qun s hai bn. Nm 1916 din ra trn Verdun ni binh p tan tc qun Entente, lm tht bi chin
ting nht trong th chin ny, din ra trn t Php dch ca ch.[42] Nh , quc Ooman vn
(t 21 thng 2 n 18 thng 12 nm 1916) y l n ng vng v ging tr hiu qu, Entente ba bn
lc ca c tn cng nh bi qun Php chim Paris phi di tn qun v Hy Lp.
loi Php ra khi chin tranh: qun c tn cng rt
mnh lit thnh c Verdun hng v Paris v qun Chin trng Kavkaz: Ti Kavkaz qun Nga c lc
Php c th n cng, hai bn tranh chp chin tuyn lng nh hn nhng i thng qun Ooman
v cng c lit, cht v s nhng chin tuyn ch dch ti trn Sarikamis (t 29 thng 12 nm 1914 n
4.3 1917 Nm bn l 9

4 thng 1 nm 1915) sau trong nm 1915, 1916 Chin trng Trung Cn ng: qun Anh lin
v cho n tn cui nm 1917 khi Nga sp v tip chin thng qun Ooman v chim Baghdad
cch mng, qun Nga ti Kavkaz lin tip nh lui (Iraq) thng 3 nm 1917 v t chc thnh cng
qun Ooman, tin ln chim x nay l Armenia. chin dch Sinai v chin dch Palestine chim
V ngi Armenia theo Chnh thng gio c cm Jerusalem vo thng 12 nm 1917.
tnh vi Nga nn chnh quyn quc Ooman
thi hnh chnh sch dit chng ngi Armenia Chin trng o: ti chin trng ny cui
lm gn 1 triu ngi Armenia cht, c chn ng nm 1917 khi cch mng n ra Nga, khng cn
ln trong d lun chu u v th gii v chin mt trn pha ng, qun c o c tip vin
I. mt lc lng hng hu trong c cc n v
xung kch ca c lm nng ct, t chc chin
dch Caporeo (26 thng 10 nm 1917) v thng
4.3 1917 Nm bn l li vang di tiu dit 6 vn v bt gn 30 vn qun
. n Anh, Php phi cu vin lp phng tuyn
Nm ny l nm bn l ca chin tranh: Ti mt trn c th ti sng Piave. V th trn dng li y
pha ty, lin qun chuyn sang tn cng. Chin tranh cho n ht chin tranh. Tuy thng li ca c,
tu ngm khng hn ch trn bin, Hoa K tham chin o ti Caporeo rt to ln nhng vai tr th yu
chng c. Cch mng ti Nga lm nc ny ri b ca mt trn o khng lm o ln th chin
chin tranh. lc ca chin tranh v thc lc ca phe Trung
tm cng khng cho php pht trin thnh qu.

4.3.1 Qun Anh-Php-Nga chuyn sang tn cng

Trong nm 1917 li th nghing sang pha Anh-


Php-Nga ba bn, vng vy trn bin sit cht kinh t
c ca Hi qun Hong gia Anh cho thy cc kt
qu. Lin qun Php-Anh lin tc m cc cuc tn cng
ln trn tt c cc mt trn.

Mer
E
D

Blanche
SU

tnie
Bo
de
lfe
Go

nde
Finla
e de
Golf
ESTONIE
altique

LETTONIE RUSSIE
Mer B

LITUANIE

NE
AG
L EM
AL

POLOGNE
UKRAINE
M
er
Ca

'
Mer dv
sp

AUTRICHE- Azo
ie

HONGRIE Lnh c trn mt trn pha ty - Ypres 1917


n
ne

ROUMANIE
Mer Noire
SERBIE BULGARIE Mt trn pha Ty: Lin qun Anh, Php nm
quyn ch ng chin trng, trong nm 1917 ti
ALBAN

Dardanelles mt trn ny ch c h tn cng nhng khng


IE

GRCE TURQUIE th chc thng ni tuyn phng th rn chc ca


M
Me

er

Zone occupe par les puissances

qun c. Cc cuc tn cng ti Verdun, Ypres,


r Io

centrales aprs le trait


g
e

Front l'armistice Frontire


nie

(dcembre 1917) aprs le trait


Cambrai vi s dng t xe tng u tht bi. c
nne

N
CRTE CHYPRE 0 100 200 300 Miles

Mer Mditerrane 100 200 300 400 Km


bit t 9 thng 4 n 5 thng 5 nm ny qun i
Php m chin dch Nivelle (theo tn ca Tng
Lnh th Nga mt theo Hip c Brest-Litovsk t lnh qun i Php Robert Georges Nivelle
ngi son tho k hoch) vi s lng p o gp
10 4 DIN BIN

2 ln qun c, kt qu: vi s thng vong 50 vn Anh thot him ho cht i. Nhng i ph li,
v tht bi v ngy nay trn ny c gi l l tu ngm c p dng chin thut ni ln nh m
m ca Nivelle. n cui nm 1917 phng tuyn extquotedbl: hm i Anh ch hiu qu chng tu ngm
c ti mt trn pha Ty vn cha th ph v ni. khi chng b pht hin di mt nc hoc b ni ln
ban ngy. Khi vo ban m tu ngm c ni ln bi
ln vo on tu vn ti th Hi qun Anh khng bit
4.3.2 Chin tranh tu ngm khng hn ch, Hoa K
cch lm th no. y l chin thut rt hiu qu ca
tham chin
c v nu chin tranh ko di cha bit kt qu s th
no: Cc tu ngm c lun theo st cc on convoy
Sau ny nhiu nh nghin cu Anh cng nhn Anh
ca Anh nhng thay v tn cng, chng ch n m
thc t trn nguy c thua trn nu chin tranh tu
ni ln bi ln vo on tu vn ti, p mn c ly gn
ngm ca c hiu qu hn na. Ban u c trng
v dng pho ln lt tiu dit tng chic mt. Mt
cy vo hm i tu ni ca mnh nhng hm i c
thm ho cho hnh thc convoy ca Anh.
khng th ua tranh c vi hm i hng hu ca
Hi qun Hong gia Anh nn nhim v bp nght kinh
t Anh c giao cho hm i tu ngm rt ni ting
ca c. c chy ua vi thi gian xy dng lc lng
tu ngm v s dng chng hiu qu nh ph tuyn
vn ti bin quan trng sng cn i vi Anh.

Qun M tham chin min Bc nc Php trong nm 1918

Hoa K t u th k 20 theo ui chnh sch khng


can thip v gi trung lp trong chin tranh. Nhng
Tu hng Andex ca Anh trng ng li ca tu ngm c ang tm l nhn dn v chnh gii Hoa K lun ginh tnh
chm ch cn li phn mi cm cho ngi Anh nn d vn gi quan h vi c,
Hoa K lun dnh cho Anh nhng thun li duy
tng hiu qu p lc ln Anh thng 2 nm 1917 tr chin tranh. Vi vic c tuyn b chin tranh tu
Tng tham mu trng c Erich Ludendor thuyt ngm khng hn ch nh c vo tu M, li cng thm
phc c tng c (Chancellor) tuyn b chin s kin bc in Zimmermann lm d lun Hoa K
tranh tu ngm khng hn ch chng mi tu ca mi ht kin nhn, h i chnh ph tham chin chng c.
quc tch chuyn ch tip t cho Anh. Lng trng ti Ngy 6 thng 4 nm 1917 Hoa K ct mi quan h v
tu b nh chm tng ln nhanh chng t mc trung tuyn b chin tranh vi c. Vo cui nm 1918 khi
bnh 500.000 tn/thng v t nh trong thng 4 nm c u hng, lc lng vin chinh Hoa K ti chu
1917 l 860.000 tn. Nc Anh trc nguy c bi trn: u cha tht ln v n i Hoa K khng ng vai
tnh hnh rt nghim trng, c nn i trong nc. tr ch o trong vic nh thng qun c trn chin
T thng 8 nm 1917 Anh p dng chin thut vn ti trng, nhng r rng vi tim lc kinh t rt ln ca
mi l hm i p ti v hiu ho n nh ca tu mnh gip cho Entente v cc mi rng buc chnh tr,
ngm v chin thut ny l cc k hiu qu v nc kinh t nht l cc khon cho vay vi c b dt b th
4.4 1918 Phe Trung tm thua trn 11

s tham chin ca Hoa K l mt yu t cc mnh c


li cho ng Minh.

4.3.3 Cch mng ti Nga, Nga ra khi chin tranh

Nn kinh t Nga khng chu ni sc nng chin tranh,


dn chng khn cng, tht nghip, cht i Li cng
nhng tht bi nng n trc qun c trn mt trn,
tt c nhng ci gy bt mn cao trong nhn dn
v qun i. n lnh qu kh v chin tranh li
cm th tng lp s quan qu tc, khng cn lng i
quc ban u khi mi chin u. Mu thun ni b ca
qun i Nga cng l qu ln: thm ch chin dch tn
cng ca tng Brusilov thng 6 nm 1916 chng qun
o Hung ti Galicia cng b cc s quan cao cp khc
ghen ght khng hp tc. n nm 1917 ngi Nga
qu cm gin nh cm quyn v khng th chu ni
hn chin tranh khi qun c ch cch hn 100
km. Mt khc nhng ngi cng sn Nga (Bolshevik)
chng chin tranh quc Bin chin tranh quc
thnh ni chin cch mng, nhn dn v binh s
khng th chu ni v mun theo ng Bolshevik ca
Lenin tin hnh cch mng. n thng 3 nm 1917,
Cch mng thng 2 n ra, Sa hong thoi v. y l
bc chuyn nhng ngi Bolshevik thng li hon
ton trong Cch mng thng Mi Nga. Tuy gia hai
cuc cch mng Nga vn cn trong khi ng minh ba
bn nhng thc t qun i sau cch mng thng 2
tan r, khng cn k lut, qun s t b ng, t rt lui Tng Nga Brusilov nm 1917
v truy lng cc s quan m trc y h cm th
x l. Mt trn pha ng nhanh chng bin mt, qun c kit qu cc ngun lc, ng minh tn cng
c nhn tan r ca qun Nga nhanh chng theo tng lc thng li. Nc c suy kit v cch mng
chn ko su vo lnh th ch ra yu sch. Sau cch n ra. Trong khi , qun o - Hung i bi ti , ngn
mng thng 10, Lenin ngh cc bn tham chin mt la phong tro dn tc ch ngha bng chy nhiu
nn ho bnh ngay lp tc khng c chia ct lnh th, min t trn khp quc o - Hung. Vo thng 10
khng bi thng chin ph, ngh ny khng c ai nm 1918, quc o - Hung sp .[43] Phe Trung
chp nhn. Vi vic k kt ho c Brest-litovsk ring tm u hng.
r vi c vo ngy 3 thng 3 nm 1918, X Vit ra
khi chin tranh vi nhng nhn nhng rt to ln: tr
c lp cho Ba Lan v cc vng Ty Belarus, Ukraina, 4.4.1 Cuc tn cng ma xun ca c
cc tnh Baltic, tr bi thng cho c v ngoi ra nc
Nga X vit khng th lc lng ngn cn phong
tro c lp ca Phn Lan nn d dng trao tr c
lp cho nc ny.
Sau ny khi c thua trn 1918, nc Nga X vit
thu hi li phn ln Ukraina ch cn ty Ukraina, Ty Mt trn pha ng bin mt cho php c c th tng
Belarus b nhp vo thnh phn Ba Lan, Ba Lan v vng mt lc lng qun i ln cho mt trn pha Ty. B
Baltic ginh c c lp. Phi n trc chin Tng tham mu c tr tnh mt trn tng tn cng
II Lin X mi nhn lc c ang tn cng mt trn thng li trc khi qun i Hoa K c th kp trin
pha Ty, tranh th ti chim cc vng Ty Belarus, khai. K hoch l nh vo tuyn phn chia ca qun
Ty Ukraina, Baltic v nhp cc vng ny vo lnh th Anh v Php ti u mi ng st Amiens (chin dch
Lin Bang X vit. Michael) chin dch bt u 21 thng 3 nm 1918. Khc
vi mi chin dch tn cng trc y, ln ny qun
c p dng chin thut b binh xung kch v thnh
4.4 1918 Phe Trung tm thua trn cng ln, tin nhanh mnh v pha trc 60 km.
Paris b uy hip, thm ch vua Wilhelm II cng b
Trong nm 1918 ch c huy ng nhng n lc ngy 24 thng 3 l ngy hi quc gia, nhiu ngi c
tn cng tuyt vng cui cng nhng u tht bi. Khi thy thng li n gn. Tuy nhin sau nhng trn
12 4 DIN BIN

nh c lit v vi vic qun M tham chin, qun c trong cuc i chin th nht, v cng l thng li ln
b chn ng vi thng vong trong khong thng nht ca phe Entente trn Mt trn pha Ty k t sau
ba v thng t l gn 30 vn ngi. trn sng Marne ln th nht.[45] Sau my tun tin
cng thng li ngy 21 thng 8 qun Anh t chc trn
Sng Somme ln th hai nh lui tp on qun s 2
ca c v v tr ca phng tuyn Hindenburg l phng
tuyn bt u chin tranh. n cui thng 9 sau cc c
gng bt thnh lin qun dng li tuyn Hindenburg
v ti y sau cch mng ti c, qun c u
hng.

4.4.3 Cch mng ti c

Xe tng Mk IV ca Anh b qun c tch thu v s dng trong


cuc Tng tn cng Ma xun 1918 c hon ton suy kit trong chin tranh. Trong
thng 10 trong nc ri lon chng cn ai cn tin
vo o tng chin thng na ch tr Tng ch huy
Erich Ludendor v mt s tng lnh qun phit.
Ludendor cng c Reinhard Scheer tr tnh dng
ton lc hm i c t chc mt trn hi chin mang
tnh phiu lu xng thng vo hm i i phng
t r vinh quang ca hm i c. Cc tng lnh qun
phit c m mu khng thng bo cho tng v
bit rng hnh ng ny s khng c chp nhn. Tuy
nhin tin tc v cuc tn cng c cc thu binh
ti hi cng Kiel bit, h ni lon v khng mun lm
mt vic t st. No lon v cch mng t y, Hong
Wilhelm II phi cch chc Ludendor. Chnh quyn
c trao t tay gii qun nhn sang cho cc chnh
ng ti c hi c (Reichstag). Ludendor tuyn
Cc ch huy ca c Hindenburg v Ludendor b chnh quyn dn s s lm t nc thua trn v l
nht dao m vo sau lng qun i y l lun im
Tip theo chin dch Michael qun c tuyt vng nm ca cc lc lng phc th mun bo cha cho tht bi
thm qun lin tip vo cc chin dch tip theo nhng ca c trong c ng Nazi (ng Cng nhn c
l nhng n lc ngy cng bt lc (cho du h t quc gia X hi ch ngha hay ng c x) sau ny
c chin thng vang di trong trn sng Aisne ln ca Adolf Hitler.
th ba[44] ), v cui cng l c gng bao vy Reims vo Cng tc Max von Baden c ch nh lm th tng
ngy 15 thng 7 nm 1918 l trn sng Marne ln v ngay lp tc bt u m phn ho bnh. Ngy 9
th hai, ti y lin qun Anh, Php phn cng thng thng 11 nm 1918 von Baden tuyn b nh vua phi
li. n cui thng 7 qun c li tr v v tr ban u. thoi v, quc c sp , vua Wilhelm II c H
N lc tuyt vng cui cng ca c tiu tan. Lan cho t nn chnh tr v Cng ho Weimar ra i.

4.4.2 ng minh tn cng tng lc thng li


4.4.4 Phe Trung tm u hng
Khi n c r ri suy kit khng cn d b
pht trin tin cng, lin qun Entente lin huy ng Bt u t cui thng 9 nm 1918 phe Trung tm nhanh
tng phn cng trn ton mt trn. c khng cn kh chng u hng: u tin l Bulgaria (29 thng 9), 30
nng chng tr kin cng nh trc y na. Cuc tn thng 10 quc Ooman u hng, 4 thng 11 hai
cng ca lin qun pht trin thng li v c gi nc o, Hungary u hng ring bit do quc o
l 100 ngy tn cng: bt u t 8 thng 8 bng trn - Hung ca Vng triu Habsburg sp .
Amiens, lin qun ng lot phi hp tn cng: vi tp Vo ngy 8 thng 11 nm 1918 phi on c n toa
on qun ca Php bn phi, qun Anh bn tri, cc tu ho ring ca ng ch Ferdinand Foch ti cnh
qun on Canada v c lm mi nhn tn cng chnh rng Compiegne (Php). Khi Foch hi h n lm
din vi hng trm xe tng v 12 vn qun nh lui g, h ni vi ng ta rng h mun nghe nhng li
qun c hng chc km. Chin thng ln ti Amiens thnh cu ngng bn ca phe Entente. Foch tr li rng
tr thnh cng tch hin hch nht ca n i Anh ng ta khng h c yu cu ngng bn g c. Nhng
5.1 Chin tranh trn b 13

ri, Mahias Erzberger buc Foch phi c cc iu t duy phng th trn a vi chin thut tn cng lc
khon ca tha thun ngng bn. Vo ngy 11 thng hu. Vi hnh thc phng th trong chin ho c chiu
11 nm 1918, cng chnh ti toa tu ha c nhn ca su vi h thng dy thp gai, bi mn v cc ha im
Foch, ngng bn c k kt gia hai bn.[46] sng my c th, pha sau c pho binh ym tr, th
Ngy 28 thng 6 nm 1919 cc nc thng trn k chin tranh c s mt cn i rt ln gia tn cng
hip nh ho bnh vi c l Hip nh Versailles vi v phng ng extquotedbl: trong khi qun phng ng
cc hn ch ngt ngho cho s pht trin sau chin vi v kh hin c c th d dng b gy cc cuc
tranh ca c (phi n thng 10 nm 2010 nc c tn cng ca i phng: cc sng my trong cng s,
l ct, pho binh v bi mn dy thp gai gy cht chc
mi hon thnh xong khon chin ph nng n cho
cuc chin ny.[47] ) V cc hip nh ho bnh cng rt ln cho cc cuc tn cng ca k binh v ln sng
ngi ca b binh i phng, v nu mt tuyn phng
c k kt gia phe thng trn vi tng quc gia thua
trn l o, Hungary v Bulgaria. n nm 1920, phe ng th cng c thi gian c th nhanh chng ko
qun d b ti lp tuyn mi pha sau. Ngc li qun
Entente k kt Hip nh Sevres vi Sultan Mehmed
VI theo quc Ooman phi chu v cng thit tn cng thng rt lng tng v vi hy sinh rt ln
mi c th nh chim c cc tuyn phng th ca
thi.[48] y l mt n ging nng n vo quc
Ooman.[49] chin th nht kt thc. ch v cng khng c phng tin v phng cch
pht trin tn cng. Trong nm 1915 qun c chc
thng phng tuyn Nga v tn cng thng li nhng
l do s qu km ci v x hi, kinh t v t duy
5 c im chin tranh trong th qun s lc hu ca Nga so vi c. Vi cc qun i
chin th nht c trnh pht trin tng ng nh Anh, Php, c
th s mt cn i tn cng phng th ny dn n
chin th nht ln u tin trong lch s th gii tnh trng chin tranh chin ho lu di n nh khng
l mt cuc chin tranh hin i, tng lc, ton din ai dt im ni ai m ch p dn i phng tng t mt
v c s dng v kh hy dit hng lot, l cuc chin (mt cuc tn cng tin ln c 10 20 km c
tranh vi y chin tranh trn b, trn khng v coi l thng li). Kt qu chin tranh ph thuc vo sc
trn bin. Cc nh nghin cu qun s nh gi cuc chu ng do dai ca cc bn i vi sc nng lu di
chin trn b ca chin tranh ny l chin tranh vi ca chin tranh.
cng ngh ca th k 20 v vi t duy chin thut ca
th k 19 vi phng thc tin hnh chin tranh lc
hu nh nhau thng vong cc k to ln m hiu qu
chin u rt thp. Ngc li chin tranh trn bin v
trn khng mang tnh cht rt cch mng vi hnh thc
chin tranh khc rt xa vi cc cuc chin tranh trc
y, v sau ny c chin th hai pht trin ln
mc cao hn.

5.1 Chin tranh trn b

B binh Romania

Nhn mt cch tng th chin tranh trn b ca th


chin th nht l cuc chin tranh chin ho vi cc Qun Nga trong chin ho
14 5 C IM CHIN TRANH TRONG TH CHIN TH NHT

Cng trong chin tranh ny xut hin cc hnh thc bo v bn ngoi ca tu chin. Bin php ny ban u
chin thut nh chim chin tuyn ch v pht rt hiu qu v khi tu ngm cn rt th s mang
trin tn cng trn c s v kh hin c v th hin c t ng li v ng li cht lng khng cao hay
sng chi nht l chin thng vang di ca phng bn trt, nn tu ngm thng ch bn ng li vo tu
din qun Ty Nam ca Nga di s ch huy ca tng chin i phng, cn tiu dit tu vn ti th bng
Aleksey Alekseyevich Brusilov ti Galicia thng 6 nm cch ni ln dng pho bn. Vi s bo v ca on
1916 chng qun o Hung: vi mt qun i Nga tu chin trong convoy th vic ny khng thc hin
yu km, lc hu, mt tinh thn sau trn thm bi nm c na. Sau tu ngm c i chin thut: cc
1915, nhng vi s chun b k lng, qun Nga tu ngm i thnh by ln khi pht hin on convoy
chc thng chin tuyn o Hung v tn cng t th thay v tn cng chng bm theo ch tri ti th ni
trn din rng nh bi qun i o Hung. Tuy nhin ln bi ln vo on convoy v ln lt h th cc tu
sau khi rt kinh nghim qun phng th cng khc vn ti, chin thut ny v sau vn p dng cho c
ch c cc chin thut mi ny v hnh thc chin chin II Vic nh vn ti v m bo vn ti din ra
tranh chin ho vn l ch o v bt bin. Ch n quyt lit v rt nng ng t hai pha. tng cng
khi xe tng xut hin v pht trin th hnh thc chin sc p ln nc Anh, c hai ln tuyn b chin
tranh chin ho ny mi bt u lng lo v n tranh tu ngm khng hn ch khng chp nhn trung
chin th hai n t r s bt lc trc sc tn cng lp ca bt k tu ca quc gia no, tu ngm c bn
c ng v cuc chin tranh chin ho cui cng trn c vo tu M ch hng cho Anh l nguyn nhn
th gii l cuc Chin tranh Triu Tin. Hoa K tham gia chin tranh chng c.
Trong chin I ln u tin xut hin mt loi binh
chng mi l khng qun tc chin trn tri. V l loi
5.2 Chin tranh trn bin, trn khng hnh mi trang b cn rt th s nn chin tranh trn
khng cha c ngha ln v cha th gy c tc
Chin tranh trn bin ca th chin th nht din ra rt
ng ln n kt qu chin tranh. Tuy nhin n cng
quyt lit v c gi l trn chin i Ty Dng ln
c cc hnh thc chin u m ngay sau chin tranh
th nht n mang tnh cht hon ton mi so vi cc
c cc bn tch cc pht trin l khng chin ca
cuc chin tranh trn bin trc y: Cuc chin ny
cc my bay cnh c nh nh nhau; tn cng mt t
bo hiu chm dt thi i cc trn hi chin ln ca
ca my bay i vi lc lng mt t; nm bom tm
ca cc armada c in (hm i mt nc). Vic bao
xa vi cc zapperlin, trinh st bi my bay hoc khinh
vy kinh t nh ph giao thng trn bin c thc
kh cu.
hin mt cch hiu qu hn bng phng tin chin
tranh rt mi l tu ngm. V trong cuc chin ny tuy
lc lng Hi qun c cn thua xa Hi qun Hong 5.3 Cc v kh mi
gia Anh nhng lc lng tu ngm c khi vi k
thut hin i lm rt tt cng vic nh ph vn ti chin th nht cho thy cc th v kh mi vi
bin ca Anh, c lc lm pht sinh nn i nc hiu qu hu dit rt mnh.
ny.
V kh ho hc l c sn ca chin I: ln
u tin loi ngi s dng v kh ho hc nhn
to mt cch t v quy m ln vi cc dng ho
cht c khc nhau t loi t nguy him nht l hi
cay hay cht lm chy nc mt n loi kh nguy
him hn nhng khng cht ngi ch loi khi
vng chin nh hi m tc, Yprit (gy l lot da
v ly tn theo a im din ra trn tn cng ho
hc l Ypres) v cao hn na l hi ngt clo v cc
cht gy t vong khc nh phosgene. chng li
v kh ho hc cc bn s dng phng tin rt
hiu qu l mt n phng c. Vo cui k chin
tranh vic s dng v kh ho hc gim hn v cc
bn s leo thang rt nguy him ca loi v kh ny
Qun c Sedan, Php nm 1917 v vic dng chng nhiu khi phn tc dng (gi
i chiu th t hi qun mnh) v thi k vic
i gian u chin tranh cc tu vn ti ca Anh i t pht tn tc nhn ho hc cn th s ch yu da
do khng c bo v nn b tu ngm c nh m rt vo gi.
nhiu di hnh thc sn mi t do. hn ch thit
hi do tu ngm, Anh p dng bin php convoy Sng my: l loi v kh tuy ra i t trc th
(on h tng): cc tu vn ti i theo on ln di s chin nhng trong th chin th hin r uy
5.3 Cc v kh mi 15

tn cng cc bn p dng n pho mnh tng


tnh st thng, chnh s lng cht trn nhiu
nht ca qun s l do pho binh vi n pho
mnh. Vi s p dng ca pho binh bn nhanh,
n mnh uy lc hu dit ln cng vi ho lc
sng my lm chm dt chin thut i hnh
vung v lm pht sinh i hnh tn mt ca b
binh v ko theo cc thay i khc ca tc chin
trn b.

My bay: y l cuc chin tranh c s tham gia


ng o u tin ca my bay, do my bay ang
giai on u pht trin cn rt th s nhng
n c cc hnh ng chin u rt hiu qu
v sau ny c cc bn nhn thy cc tim nng
pht trin rt ln. Trong i chin my bay lm
cc nhim v khng chin (nh nhau vi my
bay ch), tn cng mt t, trinh st, lin lc.

Lnh k binh Anh v nga u phi mang mt n phng dc

lc ca mnh v lm thay i chin thut chin


u. Do trnh k thut khi cn cha cao con
ngi mi ch c th ch to sng my bn nhanh
c kch thc to nn n khng phi l v kh c
nhn m b tr c nh phng th, trong khi
qun b binh tn cng vn dng sng trng
ln quy lt bn pht mt, cng l mt nguyn
nhn gy nn s mt cn i tn cng - phng th.
Sng my t trong cng s d dng v hiu ho
cc cuc tn cng bng b binh ln sng ngi
v cc cuc tn cng ca k binh. Chnh vi s
pht trin ca sng my m k binh ht thi v
ngy cng suy gim.

Tu ngm U16 ca c

Tu ngm: y l v kh c hiu qu nht ca


chin I. Vi tu ngm th mt hm i yu c th
chng li mt hm i mnh mt cch hiu qu.
Mt s u t nh hn (vo tu ngm) mang li
hiu qu ln hn nhiu khi xy dng cc hm tu
mt nc ln. iu gii thch ti sao Hi qun
c dn sc xy dng lc lng tu ngm U boat
ca mnh trong c chin I v chin II. i
gian ny tu ngm cn rt th s hot ng ni
My bay Anh Sopwith Camel
l ch yu, ch ln xung khi gp tu chin i
phng v v kh ng li mang theo cng khng
n pho mnh: chng li ln sng b binh nhiu, chnh xc km, thng tu ngm ch
16 6 HU QU CA CHIN TRANH

dng ng li bn tu chin i phng khi ang chu u gy ra mt th h b mt mt ca chu u.


ln, cn i vi tu vn ti th n ni ln dng Chnh cuc chin ny lm cho chu u tt hu v
pho bn chm. Vi s nguy him ca tu ngm mt i vai tr lnh o vn minh nhn loi m n
din ra cuc u tranh quyt lit gia ph giao m ng trong hn 300 nm qua v dn dn
thng v bo v giao thng trn bin cng nh vai tr chuyn sang bn kia i dng cho Hoa
gia tu ngm v tu sn ngm vi cc thit b K.
thu m pht hin tu ngm. Trong th chin ny
lc lng tu ngm ca c nh chm rt ln
s ti trng tu vn ti ca Anh v lm kinh t
Anh lao ao, nhng ng thi n cng b thit hi
rt nng n.

Lnh xung kch Sturmtruppen (Lc lng Bo t) ca c tham


chin mt trn pha Ty nm 1917

Chin tranh gy ra s thay i rt ln trong bn


chnh tr chu u. Cuc chin dn n s sp
ca bn quc Nga (1917), c (1918), o - Hung
Xe tng i trc, b binh Canada theo sau, mt trn Vimy 1917 (1918), Ooman (1923) vi cc triu nh qun ch
hng trm nm b suy trong hai cng quc
o - Hung v Ooman b phn r v mt hn vai
Xe tng: y l v kh ra i trong th chin tr cng quc. Hai quc c, Nga b ct xn
khc phc s mt cn i gia tn cng v phng lnh th v b kim ch vi tnh cm dn tc nc
ng tuy xe tng cn rt th s thiu tin cy ln b tn thng su sc v l t ai rt tt
nhng chng minh c tim nng pht trin cho t tng phc th dn n mt th chin
ca mnh v cc bn ua nhau ch to xe tng. mi. Rt nhiu cc nc nh xut hin t s phn
T trn u tham chin vo thng 9 nm 1916 ti r ca cc quc v t s phn chia mang tnh
trn Sng Somme n nm 1917 pha Entente c ch quan, quan liu ca cc cng quc thng trn
trn Cambrai huy ng hn 400 xe tng tn dn n cc mu thun ln xn gy mt n nh
cng. Tuy nhin xe tng trong th chin I v cc th gii sau ny.
tnh nng cn yu km ca mnh mi ch c s
dng nh phng tin ym tr b binh nh Chin tranh ny cho thy r mu thun gh gm
chin tuyn ca ch, ch n chin th hai xe ca h thng thuc a mt nguyn nhn ca i
tng mi pht huy ht tnh nng tn cng c ng chin th gii, tuy rng sau chin tranh n cn
thc su ca n. tip tc tn ti theo qun tnh nhng ngay sau
chin II, n b tt c cc nc, c thuc a v
c cc ch thuc a cng d b.
6 Hu qu ca chin tranh
chin th nht cng ngay lp tc em li
6.1 nh hng kinh t, a - chnh tr nhng thay i v h thng chnh tr ti cc nc
chu u. Ti c, nn qun ch b lt , Cng
chin th nht li rt nhiu hu qu trc ha Weimar ra i. Tuy nhin nn cng ha ny
mt v lu di. Cuc chin lm hn mi triu cng sm i mt lin tc vi nhng kh khn
ngi cht v hng chc triu ngi khc b tn chng cht v kinh t v x hi, v tn ti c
ph, cc thnh ph, lng mc, ng s, cu cng, 15 nm trc khi Adolf Hitler ln nm quyn. Mt
nh my b ph hy. S tin cc nc tham chin trong nhng nh hng lu di nht ca chin
chi ph cho chin tranh ln ti khong 85 t la. th nht l s ra i ca Lin Bang X Vit. Chin
Ngoi sc mnh tn ph nhn mng, kinh t, vt tranh lm cho ngi dn Nga lm vo tnh
cht, n cn gy hi hng lu di v tm l cho c trng v cng kh khn. Hon cnh ny y
17

Nga vo cuc Cch mng thng Mi vi s thng nn tng cc phong tro cng sn v phong
li ca ch ngha cng sn. iu khin cho cc tro ch ngha x hi ny n v pht trin rt
nc phng Ty v cng lo s v phng s lan mnh m chu u v trn th gii.
rng ca ch ngha cng sn, lm ny sinh nhng
mi nghi ng lin tc ln nhau gia cc nc ny
v Lin X gn nh sut c th k 20. chin I 7 Nhng bi hc chnh tr ca Th
kt thc cng l s m mn cho th lc pht xt
ln ngi ti nhiu nc trong bi cnh x hi bt chin th nht
n nh ti v c. Nh vy chu u sau cuc
chin c s chia r r rt v mt chnh tr gia
cc th lc cng sn, pht xt v phng Ty, to
b phng cho mt cuc th chin mi.

6.2 nh hng tm l - x hi
Chin tranh ng thi gy ra cc xu hng tm l - x
hi i nghch:

Mt mt trc y rt nhiu tng lp ngi chu


u b cun theo tnh cm dn tc ch ngha v sau
chin tranh h nhn thc ra c kt qu m ch
ngha dn tc qu ng c th mang li nn h
bt u nh hng li theo mt tinh thn mi vi
tinh thn ch ngha quc t v xu hng ho bnh Mustafa Kemal Atatrk - ngi anh hng dn tc Th Nh K
ch ngha, nhn o ch ngha. Sau chin tranh, trong cuc Chin tranh th gii ln th nht v Chin tranh Gii
th gii t chc ra Hi c Lin v phong tro phng Dn tc Th Nh K.
ho bnh ny n mnh ra trn khp ton cu l
cc th hin ca xu th ny.
Chin tranh th gii cho thy, trong iu kin
Mt khc c mt xu hng hon ton i nghch ca cc mi quan h cht ch ca th gii, ca
hn li: l s tht vng vo cc gi tr nhn cng ngh cao, quy m ton cu, vi tn ph
vn ca loi ngi v pht sinh tm l tn sng khng khip ca chin tranh th khng ai c th
sc mnh, tn sng bo lc vi s tin tng rng c li trong chin tranh nu n n ra, thm ch
ch c sc mnh v s cng rn mi l ch da l chin tranh khu vc. i vi quc Anh,
ng tin cy trong thi i bt n ny. y l c cuc Chin tranh th gii ln th nht l mt chin
s ny n tm l th bo v ch ngha h v, thng kiu Pyrros ca h. H gp kh khn trong
hoi nghi, tm l ny l t ai rt ti tt cho vic duy tr ch rng ln ca h k t sau
ch ngha qun phit v ch ngha pht xt v cc cuc chin kinh hong ny.[53] Php cn th hin
xu hng cc oan ny n v bm r trong x chin thng kiu Pyrros r rng hn Anh c.
hi sau chin tranh. Sau khi Triu nh Ooman Nh c cao tro Cch mng Nga nm 1917, Php
phi k Hip nh Sevres, ngn la dn tc ch khng th lin minh vi nc Nga c na.[54]
ngha bng chy, vi cuc Chin tranh Gii Ngi c p ph tan tnh nhng trung tm
phng Dn tc Nh K do Chnh ph i lp cng nghip ca Php v chinh pht c t
cu lnh t Mustafa Kemal Atatrk pht ng ti ai c th thc hin phn ln chin lc v
Ankara, nhm phn i vic Sultan Mehmed VI k cui cuc i chin.[55] C Anh c v Php
kt Hip nh Sevres v nh ui qun Entente u ch c th chm dt cuc chin nh s
(ln ny bao gm Anh, Php, , Hy Lp). Li dng b ca qun M.[56] Cuc chin tranh chng t
qun Entente cn qu mi mt vi cuc i chin rng nc c mnh hn Php, do Php khng
va qua, phe dn tc ch ngha Nh K t chc th no mt mnh thng c.[57] B khnh kit,
tin cng nh tan tc qun Entente, buc ch nhiu ngi Php sau cuc i chin thng cho
phi k Hip nh Lausanne (1923). Vi Hip nh rng chng ta khng th lm nn mt trn Verdun
ny, quc Ooman sp , Sultan Mehmed VI na.[58] tng Php Clemenceau cng tha
thai v, v nc Cng ha Nh K ra i vo nhn rng trong vi nm ti, nc c s b xa
thng 10 nm 1923.[49][50][51][52] Php v cng nghip, thng mi v ti chnh.[59]
Vi nhng li th ny, sau chin tranh nc c
Chin tranh cng ng thi gy ra cm gic y pht trin b xa Php v to iu kin cho c
l kt thc ca th gii c extquotedbl l kt thc mt ln na ln tranh hng tranh b.[3][60] Gia
ca ch ngha t bn v ch ngha quc. Trn thp nin nm 1920, nhiu ngi Php tin chc
18 9 CH THCH

rng nc ny s mt ln na b ngi c tin ln v cc quyn li chnh ng ca n phi c


cng.[15] Cho n nm 1939, mi vic chng t tn trng. Tnh hnh quc t khng th yn nu
chin thng kiu Pyrros ca cc nc Entente dn da trn c s khng tn trng tnh cm, quyn
n s suy yu ca bn h.[61] Chin thng kiu li chnh ng ca quc gia, dn tc. Mt dn tc
Pyrros ca Php trong cuc Chin tranh th gii b dn vo th cng ng s phn ng rt mnh
ln th nht k tip i bi th thm ca Php lit gy hu ho cho ho bnh th gii. Mt v d
trong cuc chin tranh chng Ph (1870 - 1871), rt in hnh: s kim ch km hm cng cht ch
v c k tip bi i bi t ti ca qun Php i vi c sau chin I ch cng thc y ch
trc cc chin binh tinh nhu c vo nm 1940 ngha phc th vi s tm kim cc phng sch
v trc nhng cao tro u tranh ginh c lp cng quyt lit, cc oan hn ca Hitler v cui
ca cc dn tc thuc a (nh vo nm 1954 ti cng l vi cc kt qu thm khc i vi ngi
Vit Nam v 1962 ti Algrie). V, nh ni, km hm. Sau chin II Hoa K nh mt th lc
khng lu sau cuc i chin, vo nm 1923, cc lnh o th gii nhn thc c vn ny
nc Anh, Php, , Hy Lp u phi chu tht bi nn trong chng trnh ti thit sau chin tranh
trong cuc Chin tranh Gii phng Dn tc gip c cc nc k th thua trn: c, ,
Nh K.[62][63] Nhng chin bi th thm y cng Nht cc nc ny vn ln khng v th buc
l v s nh n v tn hi khng khip ca Php phi lao tip vo ch ngha phc th.
trong cuc i chin 1914 - 1918 ny.[15][64]
V mt bi hc cui c rt t cc bi hc trn
gii i vo giai on pht trin kinh t, vn Vn chin tranh v ho bnh l vn chung
ho, chnh tr c trnh cao, mc trnh ca c th gii. Mt khi chin tranh n ra n d
th gii khng th cn ch cho ch ngha quc dng ko c th gii vo cuc. Vi hu qu qu
v cc loi ch ngha nc ln trng trn. Vi cc khc lit ca chin tranh loi ngi phi nhn
quan h quc t cht ch v quyn li an xen thc c s cn thit cn ngn chn n trc
th ch ngha ch k phm vi quc gia v quc khi qu mun phi l n lc chung ca tt c
t tt yu dn n xung t i khng, v chin cc nc.
tranh th u thit hi cho tt c cc bn. T duy
quc ch ngha phi b loi tr ra khi cc quan Hin nay, tuy c rt nhiu cuc chin tranh khu
h quc t, ny sinh loi t duy mi l cng tn vc n ra v c lc th gii bn b vc chin tranh,
ti ho bnh, tho hip cc li ch trn c s cc nhng v c bn ho bnh th gii vn c gi vng
bn cng c li. Chnh v vy ngay sau chin v cha thy c triu chng ca mt i chin mi iu
I cc nc ng lng t chc ra Hi c Lin cho thy t nhiu th nhn loi cng rt c cc
vi mc tiu iu ho cc quan h quc t trn bi hc chnh tr ca hai cuc i chin, bit ho gii
c s cc bn cng chp nhn c. cc mu thun bng ho bnh, v ch t th cng l
H thng thuc a nh nguyn nhn ca mu mt ng gp ca chin th nht (v th hai) vo
thun phi b loi b, bt u t chin I h tri thc nhn loi.
thng thuc a th gii bt u lng lo v n
sau chin II th din ra qu trnh phi thc dn
ho t vi s c v v chp nhn ca nhiu cng 8 Xem thm
quc th gii.
Chin tranh th gii th hai

Cc trn nh trong th chin th nht

Mt Ha bnh Kt thc Mi Ha bnh

9 Ch thch
[1] Spencer Tucker, Priscilla Mary Roberts, World War I:
encyclopedia, Tp 1, trang 123

[2] Michael J. Romano, ClisAP European History, trang 161

[3] Barry R. Posen, e sources of military doctrine: France,


Qun c tiu dit mt nhm lnh Php nm 1917 Britain, and Germany between the world wars, trang 109

[4] Tucker & Roberts 2005, tr. 273


Mt bi hc rt to ln ca chin I v II cho
thy: yu t dn tc quc gia l c ng lc rt [5] Con s i vi quc Anh
19

[6] Con s i vi chnh quc Php v cc thuc a [32] Ronald Pawly, e Kaisers warlords: German
commanders of World War I, trang 45
[7] David Fraser, e Grenadier Guards, trang 22
[33] Dennis E. Showalter, Tannenberg: Clash of Empires 1914,
[8] Spencer Tucker, Priscilla Mary Roberts, World War I: trang 2
encyclopedia, Tp 1, trang 1175
[34] Elite 078 - Trench Warfare WWI 1914-1916 NXB Osprey
[9] Nigel omas, Duan Babac, Armies in the Balkans 1914- tr 17
18, cc trang 3-4.
[35] Jonathan Martin Kolkey, Germany on the march: a
[10] Nigel omas, Duan Babac, Armies in the Balkans 1914- reinterpretation of war and domestic politics over the past
18, trang 19 two centuries, trang 98
[11] Samuel Lyman Atwood Marshall, World War I, cc trang [36] Anne Commire, Historic World Leaders: Europe (A-K),
51-58. trang 462
[12] Keegan 1988, tr. 8 [37] Spencer Tucker, Priscilla Mary Roberts, World War I:
[13] Bade & Brown 2003, tr. 167168 encyclopedia, Tp 1, trang 778

[14] Karl-Heinz Frieser, John T. Greenwood, e Blitzkrieg [38] David R. Shermer, World War I, trang 112
legend: the 1940 campaign in the West, trang 320
[39] Ronald Pawly, e Kaisers warlords: German
[15] Michael Adas, Essays on Twentieth-Century History, commanders of World War I, trang 52
trang 188
[40] Mahias Strohn, e German Army and the Defence
[16] Spencer E. Ante, Creative capital: Georges Doriot and the of the Reich: Military Doctrine and the Conduct of the
birth of venture capital, trang 28 Defensive Bale 1918-1939, trang 90

[17] Sir Alistair Horne, e Price of Glory: Verdun 1916, cc [41] David R. Shermer, World War I, cc trang 141-142.
trang 328-331.
[42] J. M. Winter, Blaine Bagge, e Great War and the
[18] Richard Evans, Disasters at Changed Australia, trang shaping of the 20th century, trang 112
29
[43] Carl Cavanagh Hodge, Encyclopedia of the Age of
[19] Conan Fischer, Europe Between Democracy and Imperialism, 1800-1914: A-K, trang 308
Dictatorship: 1900 - 1945, trang 109
[44] Ronald Pawly, e Kaisers warlords: German
[20] Patrick Howarth, Intelligence chief extraordinary: the life commanders of World War I, trang 53
of the ninth Duke of Portland, trang 42
[45] David R. Shermer, World War I, trang 209
[21] Michael Graham Fry, Erik Goldstein,Richard
[46] Leonard V. Smith, Stphane Audoin-Rouzeau, Annee
Langhorne, Guide to International Relations and
Becker, France and the Great War, 1914-1918, trang 157
Diplomacy, trang 146
[47] http://quocphong.baodatviet.vn/Home/QPCN/
[22] Sparknotes Chin tranh th gii ln th nht
lichsuquansu/Nhung-chuyen-thu-vi-ve-chien-tranh/
[23] Keegan 1988, tr. 11 20123/198395.datviet

[24] Dennis E. Showalter, Tannenberg: Clash of Empires 1914, [48] David W. Del Testa, Florence Lemoine, John Strickland,
trang 1 Government leaders, military rulers, and political
activists, trang 12
[25] Jonathan Martin Kolkey, Germany on the march: a
reinterpretation of war and domestic politics over the past [49] Spencer Tucker, Priscilla Mary Roberts, World War I:
two centuries, trang 190 encyclopedia, Tp 1, trang 779

[26] Heinrich August Winkler, Germany: the long road west, [50] B.V. Rao, History Of Modern Europe (1789-1992), trang
Tp 2, trang 304 201

[27] Jackson J. Spielvogel, Western Civilization: Since 1500 [51] Gerd Nonneman, Analyzing Middle East foreign policies
and the relationship with Europe, trang 220
[28] Henry William Elson, Modern times and the living past,
trang 657 [52] Spencer Tucker, Priscilla Mary Roberts, World War I:
encyclopedia, Tp 1, trang 878
[29] Spencer Tucker, Priscilla Mary Roberts, World War I:
encyclopedia, Tp 1, trang 113 [53] Adolf Hitler, Secret conversations, 1941-1944, trang 42

[30] Marc Ferro, Nicholas II: last of the tsars, trang 160 [54] Kenneth Mour, Martin S. Alexander, Crisis and renewal
in France, 1918-1962, trang 96
[31] Giles MacDonogh, e Last Kaiser: e Life of Wilhelm
II, trang 435 [55] Hew Strachan, e First World War: To arms, trang 163
20 10 TI LIU THAM KHO

[56] Henri F. Ellenberger, e discovery of the unconscious: Bass, Gary Jonathan (2002), Stay the Hand of
the history and evolution of dynamic psychiatry, trang Vengeance: e Politics of War Crimes Tribunals,
826 Princeton, New Jersey: Princeton University
Press, tr. 424pp, ISBN 0691092788, OCLC
[57] Wladyslaw Wszebor Kulski, De Gaulle and the world: the
248021790
foreign policy of the Fih French Republic, trang 262
Blair, Dale (2005), No arter: Unlawful Killing
[58] Richard Mayne, Douglas Johnson, Robert Tombs, Cross
and Surrender in the Australian War Experience,
Channel currents: 100 years of the Entente Cordiale, trang
68 1915-1918, Charnwood, Australia: Ginninderra
Press, ISBN 1740272919, OCLC 62514621
[59] Arno J. Mayer, Politics and diplomacy of peacemaking:
containment and counterrevolution at Versailles, 1918- Blumberg, Arnold bin tp (1995), Great
1919, trang 647 Leaders, Great Tyrants?, Westport, Connecticut:
Greenwood Press, ISBN 0313287511, OCLC
[60] omas B. Buell, John N. Bradley, omas E. Griess, 30400598
Jack W. Dice, John H. Bradley, e Second World War:
Europe and the Mediterranean, trang 31 Brands, Henry William (1997), T. R.: e
Last Romantic, New York: Basic Books, ISBN
[61] Frank Field, ree French writers and the Great War: 0465069584, OCLC 36954615
Studies in the rise of communism and fascism, trang 2
Cecil, Lamar (1996), Wilhelm II: Emperor and
[62] Christopher Houston, Islam, Kurds and the Turkish Exile, 1900-1941 II, Chapel Hill, North Carolina:
nation state, trang 126 University of North Carolina Press, tr. 176, ISBN
[63] Ivar Spector, e Soviet Union and the Muslim world,
0807822833, OCLC 186744003
1917-1958, trang 82
Chickering, Rodger (2004), Imperial Germany and
[64] Anne Sa'adah, Contemporary France: a democratic the Great War, 1914-1918, Cambridge: Cambridge
education, trang 39 University Press, ISBN 0521839084, OCLC
55523473

Clark, Charles Upson (1927), Bessarabia, Russia


10 Ti liu tham kho and Roumania on the Black Sea, New York: Dodd,
Mead, OCLC 150789848
American Armies and Baleelds in Europe:
Coman, Edward M (1998), e War to End All
A History, Guide, and Reference Book, U.S.
Wars: e American Military Experience in World
Government Printing Oce, 1938, OCLC
War I, Lexington, Kentucky: University Press of
59803706
Kentucky, ISBN 0813109558, OCLC 38842092
Army Art of World War I , U.S. Army Center
Cook, Tim (2006), e politics of surrender:
of Military History: Smithsonian Institution,
Canadian soldiers and the killing of prisoners
National Museum of American History, 1993,
in the First World War, e Journal of Military
OCLC 28608539
History 70 (3): 637665, doi:10.1353/jmh.2006.0158
Asghar, Syed Birjees (12 thng 6 nm 2005), A Cornish, Nik; Karachtchouk, Andrei (ill.) (2001),
Famous Uprising, Dawn Group, truy cp ngy 2 e Russian Army 1914-18, Men-at-Arms, Oxford:
thng 11 nm 2007 Osprey Publishing, tr. 48, ISBN 1841763039, OCLC
248331622
Ashworth, Tony (2000), Trench warfare, 1914-18:
the live and let live system, London: Pan, ISBN Coulthard-Clark, Christopher D (2001), e
0330480685, OCLC 247360122 b qua tham s Encyclopaedia of Australias Bales, Crows Nest,
khng r |originalyear= (tr gip) New South Wales: Allen & Unwin, tr. 320pp, ISBN
1865086347, OCLC 48793439
Bade, Klaus J; Brown, Allison (tr.) (2003),
Migration in European History, e making of Cruwell, Charles Robert Mowbray Fraser (2007),
Europe, Oxford: Blackwell, ISBN 0631189394, A History of the Great War, 19141918, Chicago:
OCLC 52695573 (translated from the German) Academy Chicago Publishers, ISBN 0897333152
b qua tham s khng r |originalyear= (tr
Balakian, Peter (2004), e Burning Tigris: e gip) general military history
Armenian Genocide and Americas Response, New
York: HarperCollins, ISBN 0060558709, OCLC Dignan, Don K (February nm 1971), e Hindu
56822108 Conspiracy in Anglo-American Relations during
21

World War I., e Pacic Historical Review Declare Campaign Lost. Say Allies Can't Advance;
(University of California Press) 40 (1): 5776, ISSN Aack on Allied Diplomacy in Correspondents
0030-8684 Doleful Talk Passed by Censor, New York Times
Duy, Michael, Somme, First World War.com, truy Fraser, omas G (April nm 1977), Germany
cp 25 thng 2 nm 2007 and Indian Revolution, 1914-18, Journal of
Contemporary History (Sage Publications) 12 (2):
Dupuy, Trevor Nevi (1979), Numbers, Predictions 255272, doi:10.1177/002200947701200203, ISSN
and War, Indianapolis: Bobbs-Merrill, ISBN 00220094
0672521318, OCLC 4037624
Fromkin, David (2001), A Peace to End All Peace:
Eksteins, Modris (1989), Rites of Spring: e Great e Fall of the Ooman Empire and the Creation of
War and the Birth of the Modern Age, London: the Modern Middle East, New York: Owl Books, tr.
Bantam, ISBN 0593018621, OCLC 19455240 an 119, ISBN 0805068848, OCLC 53814831
analysis of cultural changes before, during, and
aer the war Fromkin, David (2004), Europes Last Summer:
Who Started the Great War in 1914?, New
Ellis, John; Cox, Michael (2001), e World War I York: Alfred A. Knopf, ISBN 0375411569, OCLC
Databook: e Essential Facts and Figures for All the 53937943
Combatants, London: Aurum, ISBN 1854107666,
OCLC 46506978 Fussell, Paul (1975), e Great War and Modern
Memory, New York: Oxford University Press, ISBN
Esposito, Vincent J (1997), 19001918, e West 0195019180, OCLC 1631561 on literature
Point Atlas of American Wars II, New York: Henry
Holt, ISBN 0805053050, OCLC 39644150 despite Gelvin, James L (2005), e Israel-Palestine
the title covers entire war Conict: One Hundred Years of War, Cambridge:
Cambridge University Press, ISBN 0521852897,
Evans, David (2004), e First World War, OCLC 59879560
Teach yourself, London: Hodder Arnold, ISBN
Gilbert, Martin (2004), e First World War: A
0340884894, OCLC 224332259
Complete History, Clearwater, Florida: Owl Books,
Evans, Leslie (27 thng 5 nm 2005), Future of Iraq, tr. 306, ISBN 0805076174, OCLC 34792651
Israel-Palestine Conict, and Central Asia Weighed
Gray, Edwyn A (1994), e U-Boat War, 1914
at International Conference, UCLA International
1918, London: L Cooper, ISBN 0850524059, OCLC
Institute, truy cp ngy 30 thng 12 nm 2008
59816503 b qua tham s khng r |original-
Falls, Cyril Bentham (1959), e Great War, New title= (tr gip)
York: Putnam, ISBN 0399501002, OCLC 8664179 Green, John Frederick Norman (1938), Obituary:
general military history Albert Ernest Kitson, Geological Society arterly
Ferguson, Niall (1999), e Pity of War, New York: Journal (Geological Society) 94
Basic Books, tr. 563pp, ISBN 046505711X, OCLC Haber, LF (1986), e Poisonous Cloud: Chemical
41124439 Warfare in the First World War, Oxford: Clarendon,
Ferguson, Niall (2006), e War of the World: ISBN 0198581424, OCLC 12051072
Twentieth-Century Conict and the Descent of the Halpern, Paul G (1995), A Naval History of World
West, New York: Penguin Press, ISBN 1594201005 War I, New York: Routledge, ISBN 1857284984,
OCLC 60281302
Fischer, Fritz (1967), Germanys Aims in the First
World War, New York: Norton, OCLC 1558559 Harrach, Franz, Archduke Franz Ferdinands
(original German title Gri nach der Weltmacht: Assassination, 28 thng 6 nm 1914: Memoir of
Die Kriegzielpolitik des kaiserlichen Deutschland Count Franz von Harrach, Primary Documents
1914/18) (First World War.com)
Fischer, Fritz; Jackson, Marian (1975), War of Hardach, Gerd (1977), e First World War 1914
Illusions: German Policies From 1911 to 1914, New 1918, London: Allen Lane, ISBN 0713910240,
York: Norton, OCLC 221830012 (original German OCLC 3174153 b qua tham s khng r
title Krieg der Illusionen die deutsche Politik von |original-title= (tr gip) economics
1911 - 1914)
Heller, Charles E (1984), Chemical warfare in
Fortescue, Granville Roland (28 thng 10 nm World War I: the American experience, 1917-
1915), London in Gloom over Gallipoli; Captain 1918, Fort Leavenworth, Kansas: Combat Studies
Fortescue in Book and Ashmead-Bartle in Lecture Institute, OCLC 123244486
22 10 TI LIU THAM KHO

Henig, Ruth Beatrice (2002), e Origins of the Hull, Cordell; Berding, Andrew Henry omas
First World War, Lancaster Pamphlets (n bn (1948), e Memoirs of Cordell Hull 1, New York:
3), London: Routledge, ISBN 0415262054, OCLC Macmillan, tr. 81, OCLC 228774232
59470456
Isaac, Jad; Hosh, Leonardo (7-9 thng 5 nm 1992),
Herbert, Edwin (2003), Small Wars and Skirmishes Roots of the Water Conict in the Middle East,
1902-1918: Early Twentieth-century Colonial University of Waterloo
Campaigns in Africa, Asia and the Americas,
Noingham: Foundry Books Publications, ISBN Isenberg, Michael omas (1981), War on Film:
1901543056 e American Cinema and World War I, 1914-
Herrmann, David G (1996), e Arming of Europe 1941, Fairleigh Dickinson University Press, ISBN
and the Making of the First World War, Princeton, 0838620043, OCLC 5726236
New Jersey: Princeton University Press, ISBN
Johnson, James Edgar (2001), Full Circle: e Story
0691033749, OCLC 32509928
of Air Fighting, London: Cassell, ISBN 0304358606,
Herwig, Holger H (1996), e First World War: OCLC 45991828
Germany and Austria-Hungary 19141918,
London: Arnold, ISBN 0340573481, OCLC Joll, James (1984), e Origins of the First World
60154404 War, London: Longman, ISBN 0582490162, OCLC
9852205
Heyman, Neil M (1997), World War I, Guides to
historic events of the twentieth century, Westport, Jones, Howard (2001), Crucible of Power: A History
Connecticut: Greenwood Press, ISBN 0313298807, of U. S. Foreign Relations Since 1897, Wilmington,
OCLC 36292837 Delaware: Scholarly Resources Books, ISBN
Hickey, Michael (2003), e Mediterranean Front 0842029184, OCLC 46640675
1914-1923, e First World War 4, New York:
Routledge, tr. 6065, ISBN 0415968445, OCLC Kaplan, Robert D. (February nm 1993), Syria:
52375688 Identity Crisis, e Atlantic, truy cp ngy 30
thng 12 nm 2008
Higham, Robin DS; Showalter, Dennis E bin tp
(2003), Researching World War I: A Handbook, Karp, Walter (1979), e Politics of War (n bn
Westport, Connecticut: Greenwood Press, ISBN 1), ISBN 006012265X, OCLC 4593327, Wilsons
031328850X, OCLC 51922814, historiography, maneuvering U.S. into war
stressing military themes
Keegan, John (1998), e First World War,
Hinterho, Eugene (1984), e Campaign in Hutchinson, ISBN 0091801788, general military
Armenia, trong Young, Peter, Marshall Cavendish history
Illustrated Encyclopedia of World War I (New York:
Marshall Cavendish) ii, ISBN 0863071813 Keene, Jennifer D (2006), World War I, Westport,
Hooker, Richard (1996), e Oomans, truy cp Connecticut: Greenwood Press, tr. 5, ISBN
ngy 30 thng 12 nm 2008 0313331812, OCLC 70883191 b qua tham s
khng r |seriestitle= (tr gip)
Hoover, Herbert; Wilson, Woodrow (1958), Ordeal
of Woodrow Wilson, New York: McGraw-Hill, Kennedy, David M (1982), Over Here: e First
OCLC 254607345 World War and American Society, Oxford: Oxford
University Press, ISBN 0195032098, OCLC
Howard, Michael Eliot (2002), e First World War,
9906841, covers politics & economics & society
Oxford: Oxford University Press, tr. 175, ISBN
0192853627, OCLC 59376613, general military Kenne, Lee B (1992), e First Air War, 19141918,
history New York: Free Press, ISBN 0029173019, OCLC
Hubatsch, Walther; Backus, Oswald P (1963), 22113898
Germany and the Central Powers in the World
War, 19141918, Lawrence, Kansas: University of Keynes, John Maynard (1920), e Economic
Kansas, OCLC 250441891 Consequences of the Peace, New York: Harcourt,
Brace and Howe, OCLC 213487540
Hughes, omas L (October nm 2002), e
German Mission to Afghanistan, 1915-1916, Kitchen, Martin (2000), Europe Between the
German Studies Review (German Studies Wars, New York: Longman, ISBN 0582418690,
Association) 25 (3): 447476, doi:10.2307/1432596, OCLC 247285240 b qua tham s khng r
ISSN 01497952 |originalyear= (tr gip)
23

Knobler, Stacey L bin tp (2005), e reat Mosier, John (2001), Germany and the
of Pandemic Inuenza: Are We Ready? Workshop Development of Combined Arms Tactics,
Summary, Washington DC: National Academies Myth of the Great War: How the Germans Won the
Press, ISBN 0309095042, OCLC 57422232 Bales and How the Americans Saved the Allies,
New York: Harper Collins, ISBN 0060196769
Lee, Dwight Erwin bin tp (1953), e Outbreak
of the First World War: Who Was Responsible?, Muller, Jerry Z (March/April nm 2008), Us
Boston: Heath, tr. 74pp, OCLC 8824589, readings and em - e Enduring Power of Ethnic
from multiple points of view Nationalism, Foreign Aairs, truy cp ngy 30
thng 12 nm 2008
Lehmann, Hartmut; van der Veer, Peter bin
tp (1999), Nation and religion: perspectives Neiberg, Michael S (2005), Fighting the Great
on Europe and Asia, Princeton, New Jersey: War: A Global History, Cambridge, Mass: Harvard
Princeton University Press, ISBN 0691012326, University Press, ISBN 0674016963, OCLC
OCLC 39727826 56592292

Lewy, Guenter (2005), e Armenian Massacres Nicholson, Gerald WL (1962), Canadian


in Ooman Turkey: A Disputed Genocide, Salt Expeditionary Force, 1914-1919: Ocial History of
Lake City, Utah: University of Utah Press, ISBN the Canadian Army in the First World War (n
0874808499, OCLC 61262401 bn 1), Oawa: eens Printer and Controller of
Stationary, OCLC 2317262
Lyons, Michael J (1999), World War I: A Short
History (n bn 2), Prentice Hall, ISBN 0130205516 Phillimore, George Grenville; Bellot, Hugh
HL (1919), Treatment of Prisoners of War,
Ludendor, Erich (1919), My War Memories, 1914- Transactions of the Grotius Society 5: 4764, OCLC
1918, OCLC 60104290 b qua tham s khng 43267276
r |original_title= (tr gip) also published by
Harper as Ludendors Own Story, August 1914- Pi, Barrie (2003), 1918: e Last Act, Barnsley: Pen
November 1918: e Great War from the Siege of and Sword, ISBN 0850529743, OCLC 56468232
Liege to the Signing of the Armistice as Viewed Pope, Stephen; Wheal, Elizabeth-Anne bin tp
from the Grand Headquarters of the German (1995), e Macmillan Dictionary of the First World
Army OCLC 561160 War, ISBN 033361822X, OCLC 60238536
Marsden, William Edward (2001), e School Price, Alfred (1980), Aircra versus Submarine:
Textbook: Geography, History, and Social Studies, the Evolution of the Anti-submarine Aircra,
London: Routledge, tr. 177, ISBN 0713040432, 1912 to 1980, London: Janes Publishing, ISBN
OCLC 46836724 0710600089, OCLC 10324173 Deals with technical
Maurice, Frederick Barton (18 thng 8 nm 1918), developments, including the rst dipping
Foes reserves now only 16 divisions; Allies hydrophones
Counteroensive has reduced them from 60, Gen. Robbins, Keith (1993), e First World War, New
Maurice says Ludendor in dilemma; he must York: Oxford University Press, ISBN 0192891499,
choose between giving up oensive projects and OCLC 26402515, short overview
shortening his line, New York Times
Ross, Stewart Halsey (1996), Propaganda for War:
Mille, Allan Reed; Murray, Williamson (1988), How the United States was Conditioned to Fight the
Military Eectiveness, Boston: Allen Unwin, ISBN Great War of 1914-1918, Jeerson, North Carolina:
0044450532, OCLC 220072268 McFarland, ISBN 0786401117, OCLC 185807544
Moon, John Ellis van Courtland (July nm 1996), Gilpin, Robert (1989), trong Rotberg, Robert I;
United States Chemical Warfare Policy in World Rabb, eodore K, e Origin and Prevention of
War II: A Captive of Coalition Policy?, e Major Wars, Cambridge: Cambridge University
Journal of Military History 60 (3): 495511, Press, tr. 225, ISBN 0521379555, OCLC 123169187
doi:10.2307/2944522
Salibi, Kamal Suleiman (1993), How it all began -
Morton, Desmond; Granatstein, Jack L (1989), A concise history of Lebanon, A House of Many
Marching to Armageddon: Canadians and the Great Mansions - the history of Lebanon reconsidered, I.B.
War 19141919, ISBN 0886192099, OCLC 21449019 Tauris, ISBN 1850430918, OCLC 224705916
Morton, Desmond (1992), Silent Bale: Canadian Shapiro, Fred R; Epstein, Joseph (2006), e Yale
Prisoners of War in Germany, 1914-1919, Toronto: Book of otations, Yale University Press, ISBN
Lester Pub, ISBN 1895555175, OCLC 29565680 0300107986
24 10 TI LIU THAM KHO

Silkin, Jon bin tp (1996), e Penguin Book of Tuchman, Barbara Wertheim (1966), e
First World War Poetry (n bn 2), New York: Zimmerman Telegram (n bn 2), New York:
Penguin, ISBN 0141180099, OCLC 37105631 Macmillan, ISBN 0026203200, OCLC 233392415

Singh, Jaspal, History of the Ghadar Movement, Tucker, Spencer (1999), European Powers in
panjab.org.uk, truy cp ngy 31 thng 10 nm the First World War: An Encyclopedia, ISBN
2007 081533351X, OCLC 40417794

Sisemore, James D (2003), e Russo-Japanese War, Tucker, Spencer C (2005), Encyclopedia of World
Lessons Not Learned, U.S. Army Command and War I. A Political, Social and Military History, Santa
General Sta College Barbara: ABC-Clio, ISBN 1851094202

Snyder, Jack L (1984), Ideology of the Oensive, van der Vat, Dan (1988), e Atlantic Campaign,
Ithaca: Cornell University Press, ISBN 0801416574 London: Graon, ISBN 0586206957 Connects
submarine and antisubmarine operations between
Southgate, Troy, e Fischer Controversy wars, and suggests a continuous war
Speed, Richard B., III (1990), Prisoners, Diplomats
Venzon, Anne Cipriano; Miles, Paul L bin tp
and the Great War: A Study in the Diplomacy
(1995), e United States in the First World War: An
of Captivity, New York: Greenwood Press, ISBN
Encyclopedia, Taylor & Francis, ISBN 0824070550
0313267294, OCLC 20694547
von der Porten, Edward P (1969), German Navy
Stevenson, David (1996), Armaments and the
in World War II, New York: T. Y. Crowell, OCLC
Coming of War: Europe, 1904-1914, New York:
164543865
Oxford University Press, ISBN 0198202083, OCLC
33079190 Westwell, Ian (2004), World War I Day by Day,
St. Paul, Minnesota: MBI Pub., tr. 192pp, ISBN
Stevenson, David (2004), Cataclysm: e First
0760319375, OCLC 57533366
World War As Political Tragedy, New York:
Basic Books, tr. 560pp, ISBN 0465081843, OCLC
Wiggin, Addision (29 thng 11 nm
54001282, major reinterpretation
2006), [www.dailyreckoning.com.au/
Stevenson, David (2005), e First World War and bretton-woods-agreement/2006/11/29/ Breon
International Politics, Oxford: Clarendon, OCLC Woods agreement] Kim tra giao thc |url=
248297941 (tr gip), e Daily Reckoning (Port Phillip
Publishing)
Stokesbury, James (1981), A Short History of World
War I, New York: Morrow, ISBN 0688001289 Wilgus, William John (1931), Transporting the A.
E. F. in Western Europe, 19171919, New York:
Strachan, Hew (2004), e First World War: Volume Columbia University Press, OCLC 1161730
I: To Arms, New York: Viking, ISBN 0670032956,
OCLC 53075929: the major scholarly synthesis. Winter, Denis (1982), e First of the Few: Fighter
orough coverage of 1914 Pilots of the First World War, Allen Lane, tr. 223pp,
ISBN 0713912782
Taylor, AJP (1963), e First World War: An
Illustrated History, Hamish Hamilton, OCLC Winter, Jay M (2005), e Experience of World
2054370 War I (n bn 2), Oxford University Press, ISBN
0195207769, topical essays; well illustrated
Taylor, John M (Summer 2007), Audacious Cruise
of the Emden, e arterly Journal of Military Zieger, Robert H (2001), Americas Great War:
History 19 (4): 3847, doi:10.1353/jmh.2007.0331, World War I and the American experience, Lanham,
ISSN 0899-3718 Maryland: Rowman & Lileeld, tr. 50, ISBN
0847696456
Terraine, John (1963), Ordeal of Victory,
Philadelphia: Lippinco, tr. 508pp, OCLC Country Briengs: Israel, e Economist, 28
1345833 thng 7 nm 2005, truy cp ngy 30 thng 12 nm
2008
Tuchman, Barbara Wertheim (1962), e Guns
of August, New York: Macmillan, OCLC 192333, Israeli Foreign Ministry, Ooman Rule, Jewish
tells of the opening diplomatic and military Virtual Library, truy cp ngy 30 thng 12 nm
manoeuvres 2008
25

11 Lin kt ngoi
Cc loi s liu ti ca chin th nht
Cc hnh nh v chin th nht bng ting
Nga
nh lu tr ca n c v Mt trn pha ng
26 12 NGUN, NGI NG GP, V GIY PHP CHO VN BN V HNH NH

12 Ngun, ngi ng gp, v giy php cho vn bn v hnh nh


12.1 Vn bn
Chin tranh th gii th nht Ngun: http://vi.wikipedia.org/wiki/Chin_tranh_th_gii_th_nht?oldid=19848171 Ngi ng gp:
Mxn, DHN, Robbot, Mekong Bluesman, Vng Ngn H, Nguyn anh ang, Chobot, YurikBot, aisk, T Linh Giang, Lu
Ly, Tad2spirit, Apple, Newone, DHN-bot, Dung005, DK Master, Ctmt, Trungda, Cao Xuan Kien, Escarbot, JAnDbot, ijs!bot,
CommonsDelinker, Prof MK, Nalzogul, VolkovBot, TXiKiBoT, ejohnnth, Scipio, Rotceh, Synthebot, YonaBot, Khangkhang,
BotMultichill, Saruman, AlleborgoBot, SieBot, Tran oc123, Yonai, TVT-bot, Loveless, M gi, DXLINH, DragonBot, Hip s
khng u, Idioma-bot, Qbot, Paris, OKBot, Kayani, Alexbot, Writer102, FOM, Ti2008, BodhisavaBot, MelancholieBot, Y Kpia Mlo,
Nallimbot, Magicknight94, Luckas-bot, Pq, Amirobot, Grenouille vert, ArthurBot, Rommelvn, Porcupine, Rubinbot, Xqbot, Almabot,
GhalyBot, angbao, Volga, Tcs2711, TobeBot, Trn Nguyn Minh Huy, Trang1307, PoliceZ, L Hi Hip, KamikazeBot, Banhtrung1,
MastiBot, TjBot, Minhminhquangquang, Tnt1984, Phm Minh Tng, DixonDBot, Namnguyenvn, TuHan-Bot, EmausBot, Yanajin33,
TDA, ZroBot, Caominhthang, RedBot, Loc041294, JackieBot, Cheers!, Gia tin sinh 2, WikitanvirBot, Mjbmrbot, Movses-bot,
Cheers!-bot, Minhbkx, Wakavankhai, TRMC, MerlIwBot, AvicBot, TuanUt, Demon Witch 2, JYBot, Alphama, AlphamaBot, Saboche,
Earthshaker, Addbot, Ylight42, itxongkhoiAWB, KingPika, GcnnAWB, Motoro v 62 ngi v danh

12.2 Hnh nh
Tp_tin:1000_bi_c_bn.svg Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/95/1000_b%C3%A0i_c%C6%A1_b%E1%
BA%A3n.svg Giy php: CC-BY-SA-3.0 Ngi ng gp: File:Wikipedia-logo-v2.svg Ngh s u tin: is le: Prenn
Tp_tin:25cmMinenwerferCrewLoading.jpg Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/83/
25cmMinenwerferCrewLoading.jpg Giy php: Public domain Ngi ng gp: e Times History of the War Volume XVIII,
page 75, published 1919. Ngh s u tin: German Government
Tp_tin:Andex_sinking.jpg Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/04/Andex_sinking.jpg Giy php: Public
domain Ngi ng gp: Originally from en.wikipedia; description page is/was here. Ngh s u tin: Original uploader was Gdr
at en.wikipedia
Tp_tin:Atatrk_with_Turkish_flag.jpg Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4c/Atat%C3%BCrk_with_
Turkish_flag.jpg Giy php: CC-BY-SA-3.0 Ngi ng gp: Tc phm do chnh ngi ti ln to ra Ngh s u tin: Segafredo18
Tp_tin:Australian_infantry_small_box_respirators_Ypres_1917.jpg Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/
34/Australian_infantry_small_box_respirators_Ypres_1917.jpg Giy php: Public domain Ngi ng gp: This image is available from
the Collection Database of the Australian War Memorial under the ID Number: E00825

This tag does not indicate the copyright status of the attached work. A normal copyright tag is still required. See Commons:Licensing for more information.
Ngh s u tin: Photo by Captain Frank Hurley.
Tp_tin:Austrianinf.jpg Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/af/Austrianinf.jpg Giy php: Public domain
Ngi ng gp: ? Ngh s u tin: ?
Tp_tin:Brusilov_Aleksei_in_1917.jpg Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/36/Brusilov_Aleksei_in_1917.jpg
Giy php: Public domain Ngi ng gp: This image is available from the United States Library of Congress's Prints and Photographs
division under the digital ID cph.3b20079.
This tag does not indicate the copyright status of the attached work. A normal copyright tag is still required. See Commons:Licensing for more information.
Ngh s u tin: Khng r
Tp_tin:Canadian_tank_and_soldiers_Vimy_1917.jpg Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/55/Canadian_
tank_and_soldiers_Vimy_1917.jpg Giy php: Public domain Ngi ng gp: is image is available from Library and Archives
Canada under the reproduction reference number PA-004388 and under the MIKAN ID number 3522713
Ngh s u tin: Canada. Dept. of National Defence
Tp_tin:CapturedMkIVFemaleTankInGermanService1918.jpg Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/5e/
CapturedMkIVFemaleTankInGermanService1918.jpg Giy php: Public domain Ngi ng gp: Originally uploaded to nl Wikipedia
as nl:Afbeelding:Beutepanzer.jpg by nl:User:MWAK 2 June 2007. Ngh s u tin: Unidentied German serviceman.
Tp_tin:Carte_des_consquences_du_Trait_de_Brest-Litovsk.svg Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/a8/
Carte_des_cons%C3%A9quences_du_Trait%C3%A9_de_Brest-Litovsk.svg Giy php: CC-BY-SA-3.0 Ngi ng gp: From the History
Department of the US Military Academy West Point - http://www.dean.usma.edu/history/web03/atlases/great%20war/great%20war%
20index.htm Ngh s u tin: historicair 22:59, 3 December 2006 (UTC)
Tp_tin:Civil_ensign_of_Austria-Hungary_(1869-1918).svg Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/11/Civil_
ensign_of_Austria-Hungary_%281869-1918%29.svg Giy php: CC-BY-SA-3.0 Ngi ng gp: Tc phm do chnh ngi ti ln to
ra Ngh s u tin: B1mbo
Tp_tin:Commons-logo.svg Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4a/Commons-logo.svg Giy php: Public
domain Ngi ng gp: is version created by Pumbaa, using a proper partial circle and SVG geometry features. (Former versions
used to be slightly warped.) Ngh s u tin: SVG version was created by User:Grunt and cleaned up by 3247, based on the earlier
PNG version, created by Reidab.
Tp_tin:Flag_of_Belgium_(civil).svg Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/92/Flag_of_Belgium_%28civil%29.
svg Giy php: Public domain Ngi ng gp: ? Ngh s u tin: ?
Tp_tin:Flag_of_Brazil.svg Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/05/Flag_of_Brazil.svg Giy php: Public
domain Ngi ng gp: SVG implementation of law n. 5700/1971. Similar le available at Portal of the Brazilian Government (accessed
in November 4th, 2011) Ngh s u tin: Brazilian Government
12.2 Hnh nh 27

Tp_tin:Flag_of_Bulgaria.svg Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/9a/Flag_of_Bulgaria.svg Giy php: Public


domain Ngi ng gp: e ag of Bulgaria. e colors are specied at http://www.government.bg/cgi-bin/e-cms/vis/vis.pl?s=001&
p=0034&n=000005&g= as: Ngh s u tin: SKopp
Tp_tin:Flag_of_France.svg Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c3/Flag_of_France.svg Giy php: Public
domain Ngi ng gp: http://www.diplomatie.gouv.fr/de/frankreich_3/frankreich-entdecken_244/portrat-frankreichs_247/
die-symbole-der-franzosischen-republik_260/trikolore-die-nationalfahne_114.html Ngh s u tin: is graphic was drawn by
SKopp.
Tp_tin:Flag_of_Italy_(1861-1946)_crowned.svg Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/0d/Flag_of_Italy_
%281861-1946%29_crowned.svg Giy php: CC-BY-SA-2.5 Ngi ng gp:
http://www.prassi.cnr.it/prassi/content.html?id=1669
Ngh s u tin: F l a n k e r
Tp_tin:Flag_of_Japan_(bordered).svg Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f0/Flag_of_Japan_%28bordered%
29.svg Giy php: Public domain Ngi ng gp: is vector image was created with Inkscape. Ngh s u tin: User:Bangin
Tp_tin:Flag_of_Mexico.svg Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fc/Flag_of_Mexico.svg Giy php: Public
domain Ngi ng gp: is vector image was created with Inkscape. Ngh s u tin: Alex Covarrubias, 9 April 2006

Tp_tin:Flag_of_Portugal.svg Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/5c/Flag_of_Portugal.svg Giy php: Public


domain Ngi ng gp: http://jorgesampaio.arquivo.presidencia.pt/pt/republica/simbolos/bandeiras/index.html#imgs Ngh s u
tin: Columbano Bordalo Pinheiro (1910; generic design); Vtor Lus Rodrigues; Antnio Martins-Tuvlkin (2004; this specic vector
set: see sources)
Tp_tin:Flag_of_Romania.svg Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/73/Flag_of_Romania.svg Giy php: Public
domain Ngi ng gp: Tc phm do chnh ngi ti ln to ra Ngh s u tin: AdiJapan
Tp_tin:Flag_of_Russia.svg Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f3/Flag_of_Russia.svg Giy php: Public
domain Ngi ng gp: . : (Blue - Pantone 286 C, Red - Pantone 485
C) [1][2][3][4] Ngh s u tin: Zscout370
Tp_tin:Flag_of_Spain.svg Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/9/9a/Flag_of_Spain.svg Giy php: ? Ngi ng
gp: [ extquotedblSodipodi.com Clipart Gallery. Original link no longer available ] Ngh s u tin: Pedro A. Gracia Fajardo, escudo
de Manual de Imagen Institucional de la Administracin General del Estado
Tp_tin:Flag_of_the_German_Empire.svg Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/ec/Flag_of_the_German_
Empire.svg Giy php: Public domain Ngi ng gp: Recoloured Image:Flag of Germany (2-3).svg Ngh s u tin: User:B1mbo and
User:Madden
Tp_tin:Flag_of_the_Kingdom_of_Montenegro.svg Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/02/Flag_of_the_
Kingdom_of_Montenegro.svg Giy php: Public domain Ngi ng gp: File:Coat of arms of the Kingdom of Montenegro.svg
File:Zastave Kraljevine Crne Gore.jpg File:Flag of Nicolas I of Montenegro.jpg Ngh s u tin: w:Kingdom of Montenegro

Tp_tin:Flag_of_the_Ottoman_Empire.svg Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/35/Flag_of_the_Ottoman_


Empire.svg Giy php: Public domain Ngi ng gp:
http://www.vicmart.com/ext/en/exrw/item=1416 - Ooman medal from 1850 Ngh s u tin: <a href='//commons.wikimedia.
org/wiki/User:Dsmurat' title='User:Dsmurat'>DsMurat</a><a href='//commons.wikimedia.org/wiki/User_talk:Dsmurat' title='User
talk:Dsmurat'>talk </a>
Tp_tin:Flag_of_the_United_Kingdom.svg Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/ae/Flag_of_the_
United_Kingdom.svg Giy php: Public domain Ngi ng gp: Tc phm do chnh ngi ti ln to ra per data at
http://flagspot.net/flags/gb.html Ngh s u tin: Original ag by Acts of Union 1800

Tp_tin:Gasmask_for_man_and_horse.jpeg Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/5f/Gasmask_for_man_and_


horse.jpeg Giy php: Public domain Ngi ng gp: Tp tin phng tin ny c ng gp bi C quan n tr K lc v Vn kh
c gia Hoa K, tc phm c Nhn dng ARC (National Archives Identier) 516483. Ngh s u tin: Bureau of Medicine and
Surgery, Department of the Navy
Tp_tin:GermanInfantry1914.jpg Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/67/GermanInfantry1914.jpg Giy php:
Public domain Ngi ng gp: ? Ngh s u tin: ?
Tp_tin:German_stormtroops_training_Sedan_May_1917_1.jpg Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fd/
German_stormtroops_training_Sedan_May_1917_1.jpg Giy php: Public domain Ngi ng gp: ? Ngh s u tin: ?
Tp_tin:German_stormtroops_training_Sedan_May_1917_3.jpg Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/23/
German_stormtroops_training_Sedan_May_1917_3.jpg Giy php: Public domain Ngi ng gp: ? Ngh s u tin: ?
Tp_tin:German_troops_on_the_Belgian_frontier_HD-SN-99-02292.JPEG Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/
commons/0/02/German_troops_on_the_Belgian_frontier_HD-SN-99-02292.JPEG Giy php: Public domain Ngi ng gp:
Downloaded from http://www.dodmedia.osd.mil/DVIC_View/Still_Details.cfm?SDAN=HDSN9902292&JPGPath=/Assets/Still/1999/
DoD/HD-SN-99-02292.JPG Ngh s u tin: Underwood & Underwood
Tp_tin:Hindenburg-ludendorff.jpg Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c0/Hindenburg-ludendorff.jpg Giy
php: Public domain Ngi ng gp: Schlachten des Weltkrieges, Band 19, Tannenberg, Published by Verlag Gerhard von Stalling,
Oldenburg/Berlin 1928. Scanned by Lars Helbo Ngh s u tin: Hugo Vogel
Tp_tin:Kingdom_of_Greece_Flag.svg Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/5e/State_Flag_of_Greece_
%281863-1924_and_1935-1970%29.svg Giy php: Public domain Ngi ng gp: Tc phm do chnh ngi ti ln to ra Ngh s u
tin: User:peeperman
Tp_tin:LocationAfrica.png Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/0f/LocationAfrica.png Giy php: Public
domain Ngi ng gp: map adapted from PDF world map at CIA World Fact Book Ngh s u tin: see above
28 12 NGUN, NGI NG GP, V GIY PHP CHO VN BN V HNH NH

Tp_tin:LocationAmericas.png Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/82/LocationAmericas.png Giy php:


Public domain Ngi ng gp: ? Ngh s u tin: ?
Tp_tin:LocationAsia.svg Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/49/LocationAsia.svg Giy php: Public domain
Ngi ng gp: Image:LocationAsia.png Ngh s u tin: Kudo-kun
Tp_tin:LocationEurope.png Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e9/LocationEurope.png Giy php: Public
domain Ngi ng gp: own work - map adapted from PDF world map at CIA World Fact Book Ngh s u tin: user:Cumhur
Tp_tin:Map_1914_WWI_Alliances.jpg Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4a/Map_1914_WWI_Alliances.
jpg Giy php: Public domain Ngi ng gp: ? Ngh s u tin: ?
Tp_tin:Romanianinf.jpg Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/a5/Romanianinf.jpg Giy php: Public domain
Ngi ng gp: ? Ngh s u tin: ?
Tp_tin:Royal_Irish_Rifles_ration_party_Somme_July_1916.jpg Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f5/
Royal_Irish_Rifles_ration_party_Somme_July_1916.jpg Giy php: Public domain Ngi ng gp: is is photograph Q 1 from the
collections of the Imperial War Museums (collection no. 1900-02) Ngh s u tin: Royal Engineers No 1 Printing Company.
Tp_tin:Russian_Troops_NGM-v31-p379.jpg Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/5a/Russian_Troops_
NGM-v31-p379.jpg Giy php: Public domain Ngi ng gp: 300 ppi scan of the National Geographic Magazine, Volume 31 (1917),
page 379. Ngh s u tin: George H. Mewes
Tp_tin:Schlieffen_Plan.jpg Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fe/Schlieffen_Plan.jpg Giy php: Public
domain Ngi ng gp: ? Ngh s u tin: ?
Tp_tin:Siberian_warsaw.jpg Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e8/Siberian_warsaw.jpg Giy php: Public
domain Ngi ng gp: ? Ngh s u tin: ?
Tp_tin:Sopwith_F-1_Camel.jpg Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/28/Sopwith_F-1_Camel.jpg Giy php:
Public domain Ngi ng gp: ? Ngh s u tin: ?
Tp_tin:State_Flag_of_Serbia_(1882-1918).svg Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d8/State_Flag_of_Serbia_
%281882-1918%29.svg Giy php: CC-BY-SA-3.0 Ngi ng gp: self-made, based in Image:Flag of Serbia.svg and Image:Coat of arms
of Serbia.svg Ngh s u tin: Guilherme Paula
Tp_tin:US_flag_48_stars.svg Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/1a/US_flag_48_stars.svg Giy php: Public
domain Ngi ng gp: ? Ngh s u tin: ?
Tp_tin:U_16.jpg Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/8e/U_16.jpg Giy php: Public domain Ngi ng gp:
Bundeswehr Ngh s u tin: Bundeswehr
Tp_tin:WWI-Adv.jpg Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/vi/2/24/WWI-Adv.jpg Giy php: Phm vi cng cng Ngi
ng gp: ? Ngh s u tin: ?
Tp_tin:WWImontage.jpg Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/20/WWImontage.jpg Giy php: Public
domain Ngi ng gp:
--- <a href='//commons.wikimedia.org/wiki/File:The_badly_shelled_main_road_to_Bapaume.jpg' class='image'><img alt=''
src='//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/09/The_badly_shelled_main_road_to_Bapaume.jpg/253px-The_
badly_shelled_main_road_to_Bapaume.jpg' width='169' height='120' data-le-width='800' data-le-height='570' /></a>

Trenches on the Western Front


--- <a href='//commons.wikimedia.org/wiki/File:AlbatDIII.jpg' class='image'><img alt='' src='//upload.wikimedia.org/wikipedia/
commons/thumb/0/0e/AlbatDIII.jpg/237px-AlbatDIII.jpg' width='158' height='120' data-le-width='506' data-le-height='385'
/></a>

German Albatros D.III biplane ghters of Jasta 11 at Douai, France


--- <a href='//commons.wikimedia.org/wiki/File:Vickers_machine_gun_crew_with_gas_masks.jpg' class='image'><img
alt='' src='//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7b/Vickers_machine_gun_crew_with_gas_masks.jpg/
290px-Vickers_machine_gun_crew_with_gas_masks.jpg' width='194' height='120' data-le-width='1243' data-le-height='773'
/></a>

Vickers machine gun crew with gas masks


--- <a href='//commons.wikimedia.org/wiki/File:British_Mark_V_Tanks_With_Crib_Fascines_1918.jpg' class='image'><img
alt='' src='//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/British_Mark_V_Tanks_With_Crib_Fascines_1918.
jpg/241px-British_Mark_V_Tanks_With_Crib_Fascines_1918.jpg' width='161' height='120' data-le-width='800' data-le-
height='599' /></a>

British Mark V tanks


--- <a href='//commons.wikimedia.org/wiki/File:HMS_Irresistible_abandoned_18_March_1915.jpg' class='image'><img alt=''
src='//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/43/HMS_Irresistible_abandoned_18_March_1915.jpg/262px-HMS_
Irresistible_abandoned_18_March_1915.jpg' width='175' height='120' data-le-width='3696' data-le-height='2544' /></a>

British baleship HMS Irresistible


Ngh s u tin: User:Hohum
Tp_tin:Wikibooks-logo.svg Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fa/Wikibooks-logo.svg Giy php: CC-BY-
SA-3.0 Ngi ng gp: Tc phm do chnh ngi ti ln to ra Ngh s u tin: User:Bastique, User:Ramac et al.
12.3 Giy php ni dung 29

Tp_tin:Wikinews-logo.svg Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/24/Wikinews-logo.svg Giy php: ? Ngi


ng gp: is is a cropped version of Image:Wikinews-logo-en.png. Ngh s u tin: Vectorized by Simon 01:05, 2 August 2006
(UTC) Updated by Time3000 17 April 2007 to use ocial Wikinews colours and appear correctly on dark backgrounds. Originally
uploaded by Simon.
Tp_tin:Wikiquote-logo.svg Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/fa/Wikiquote-logo.svg Giy php: Public
domain Ngi ng gp: ? Ngh s u tin: ?
Tp_tin:Wikisource-logo.svg Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4c/Wikisource-logo.svg Giy php: ? Ngi
ng gp:
Ngh s u tin: Nicholas Moreau
Tp_tin:Wiktionary-logo.svg Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/ec/Wiktionary-logo.svg Giy php: ? Ngi
ng gp: ? Ngh s u tin: ?
Tp_tin:WorldMap-MiddleEast.svg Ngun: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f1/WorldMap-MiddleEast.svg Giy
php: CC-BY-SA-3.0 Ngi ng gp: File:BlankMap-World6.svg, File:Worldmapmiddleeast.jpg Ngh s u tin: Reubot

12.3 Giy php ni dung


Creative Commons Aribution-Share Alike 3.0

You might also like