Chng trnh Ging dy Kinh t Fulbright Kinh t v m Chnh sch ti kha

Nin kha 2014-2015 Ghi ch bi ging 4

Ghi ch Bi ging 4

Chnh sch ti kha

Nm 2009, di tc ng ca cuc suy thoi kinh t th gii i km vi cc p lc ca suy gim

kinh t trong nc, Chnh ph Vit Nam thc hin mt lot cc bin php nhm kch thch
tng cu ca nn kinh t chng hn nh min, gim, gin, hon thu cho cc t chc v c nhn,
ng thi thc hin mt s chnh sch tng chi tiu v u t ca khu vc chnh ph, v c bit
l chnh sch h tr 4% li sut vay vn lu ng cho khu vc doanh nghip. Cho n nay, hiu
qu ca cc chnh sch kch thch kinh t ny vn cn l mt ch gy khng t tranh ci. Mt
s kin cho rng nh cc chnh sch kch cu kp thi ca Chnh ph gip y li c suy
gim kinh t hay t nht l khng lm cho nn kinh t ri vo kh khn ca y suy thoi. Ngc
li cng c khng t kin cho rng cc chnh sch kch cu khng nhng khng gip ly
li sc tng trng vng chc cho nn kinh t m cn gy ra nhiu h qu mi v bt n v m
chng hn nh lm pht cao quay tr li v tnh trng nhp siu thm mt nng n.

Hin ti nn kinh t vn tng trng rt thp v thiu n nh, cc nguy c ca bt n v m vn

cn hin hu. Trong bi cnh xut hin nhng kin cho rng Chnh ph nn tip tc gia
tng tng cu thng qua vic m rng chnh sch ti kha v chnh sch tin t. Tuy nhin, mt
s kin phn bin cho rng trong iu kin khng gian ti kha khng cn do thm ht ngn
sch qu ln v gnh nng n cng qu cao, Chnh ph s rt kh c th tip tc thc hin
mt gi kch thch kinh t ln th hai. Nhng ngi ng h quan im ny ngh Chnh ph
nn tip tc theo ui mc tiu n nh v m v ci cch th ch nhm chun b nn tng cho s
phc hi vng chc cho nn kinh t trong tng lai. Trong ghi ch bi ging ny, chng ta s
khng tm cch ng h hay phn bc cho kin no trn y c. Thay vo , chng ta s ch tm
hiu mt s khi nim c bn lin quan n chnh sch ti kha. Cc vn ti kha ca Vit
Nam s c nu ra v tho lun trong gi hc trn lp. Di y l mt s cu hi quan trng
m ghi ch bi ging ny s cp:

Cn phi hiu ng chnh sch ti kha nh th no?

Nhng cng c ca chnh sch ti kha l g?
Chnh sch ti kha c th to ra hiu ng s nhn nh th no?
Cc khuynh hng can thip ca chnh sch ti kha l g?
u l nhng gii hn ca chnh sch ti kha?

Khi ni n cc chnh sch kinh t v m cc bn thng nghe ni n chnh sch tin t

(monetary policy) v chnh sch ti kha (fiscal policy) bn cnh mt s chnh sch v m khc.
Chng ta bit rng trong khi chnh sch tin t do Ngn hng Trung ng (c th l mt c quan
trc thuc chnh ph hoc c quan c lp) m trch th chnh sch ti kha li do chnh ph
thc hin m nhim v trc tip thng l B Ti chnh. Bi ging ny s tm thi cha ni n
chnh sch tin t, thay vo s ch bn v chnh sch ti kha.

Thin Anh Tun 1

Chng trnh Ging dy Kinh t Fulbright Kinh t v m Chnh sch ti kha
Nin kha 2014-2015 Ghi ch bi ging 4

Chnh sch ti kha l g?

Chnh sch ti kha c th hiu l cc bin php can thip ca chnh ph n h thng thu
kha v chi tiu ca chnh ph nhm t c cc mc tiu ca nn kinh t v m nh tng
trng kinh t, to cng n vic lm hoc n nh gi c v lm pht. Nh vy, vic thc thi
chnh sch ti kha s do chnh ph thc hin lin quan n nhng thay i trong cc chnh sch
thu hoc/v chi tiu chnh ph. Cn phi lu rng, ch chnh quyn trung ng (chnh ph)
mi c quyn v chc nng thc thi chnh sch ti kha, cn chnh quyn a phng khng c
chc nng ny. y cng chnh l mt trong nhng yu t gip phn bit gia mt chnh sch ti
kha vi mt chnh sch chi tiu thuc phm vi ngn sch theo phn cp ca chnh quyn a
phng.

thc thi chnh sch ti kha th chnh ph s cn phi s dng cc cng c ca n. Cc cng
c ca chnh sch ti kha bao gm cc cng c v thu, cng c chi tiu, v cng c ti tr cho
thm ht ngn sch. C nhiu loi thu khc nhau chng hn nh thu thu nhp doanh nghip,
thu thu nhp c nhn, thu gi tr gia tng, thu tiu th c bit, thu bt ng sn, v.v... nhng
tu trung li c th chia ra lm hai loi thu l thu trc thu (direct taxes) v thu gin thu
(indirect taxes). Thu trc thu l thu nh trc tip ln ti sn v/hoc thu nhp ca ngi dn,
cn thu gin thu l thu nh ln gi tr ca hng ha, dch v trong lu thng thng qua cc
hnh vi sn xut v tiu dng ca nn kinh t. Tng t, cc chnh sch chi tiu ca chnh ph
cng ht sc a dng nhng cng c th tm chia thnh hai phn chnh l chi tiu thng xuyn
(chng hn nh chi lng cho cng chc, chi cho cc hot ng gio dc, y t, khoa hc-cng
ngh, an ninh-quc phng) v chi u t pht trin (chng hn nh chi xy dng kt cu h tng
kinh t - x hi). Cc vn thu kha v chi tiu chnh ph c th s c trnh by trong mn
Kinh t hc Khu vc Cng (Public Sector Economics) trong Hc k Xun. mn hc ny v c
th l bi ging ny chng ta ch cn hiu nm na l chnh sch thu (T) ni chung (khng ch c
thu m cn cc khon thu ngn sch ngoi thu khc v khng tnh n vay. Ngoi ra, chng ta
xem tr cp nh mt loi thu m) v chi tiu chnh ph (G) (chi tiu mua sm hng ha, dch v
ca chnh ph). Ngoi cng c thu v chi tiu, cc cng c ti tr cho thm ht ngn sch hay
ti tr n ca chnh ph (tm gi l n cng) cng c xem l mt phn ca chnh sch ti
kha.

Nh vy, chng ta thy c ba trng thi ca cn cn ngn sch chnh ph (T G):

Nu T > G => chng ta gi l thng d ngn sch

Nu T < G => chng ta gi l thm ht ngn sch
Nu T = G => chng ta gi l cn bng ngn sch

Lu rng cc khon thu (T) v chi ngn sch (G) ny khng bao gm cc khon vay v tr n.
Khi trng thi ngn sch s c gi l thng d/thm ht/cn bng ngn sch c bn. Nu
tnh c cc khon vay tr n na th gi l thng d/thm ht/cn bng ngn sch tng th. Trong
bi ging ny, nu khng ni g thm th chng ta hiu l trng thi ngn sch c bn.

Nguyn tc ti kha vng

Thin Anh Tun 2

Chng trnh Ging dy Kinh t Fulbright Kinh t v m Chnh sch ti kha
Nin kha 2014-2015 Ghi ch bi ging 4

Trong trng hp ngn sch thng d (T > G) chng ta thy chnh ph khi c khon tit kim
dng. Khon tit kim ny c th c dng tr n cng (do thm ht tch ly trong nhng
nm ti kha trc) hoc cho vay nn kinh t trong nc hay nc ngoi. Ngc li, nu ngn
sch thm ht th chnh ph s phi i vay ti tr cho phn thm ht . C mt s cch
chnh sch ti tr thm ht ngn sch, chng hn nh pht hnh tn phiu/tri phiu chnh ph
(ngha l i vay trong nc hoc nc ngoi), bn bt cc ti sn quc gia (chng hn bn ti
nguyn hay bn c phn trong cc doanh nghip nh nc) hoc thm ch c th in tin. Tt
nhin chnh ph s phi cn nhc cc la chn ny v mi mt la chn nh vy u c li ch v
chi ph kinh t i km. Chng hn nh vay n s phi tr li sut, thm ch vay nc ngoi (vay
ngoi t) s cn chu ri ro bin ng t gi hi oi. Tng t, nu bn ti sn quc gia c th
lm suy gim ngun lc ca th h tng lai, hay in tin c th gy p lc lm pht v bt n v
m...). Ngoi vn la chn knh ti tr thm ht, vic s dng ngun ti tr nh th no
cng l mt thch thc khng nh. C mt nguyn tc ti tr thm ht l chnh ph khng nn i
vay chi tiu m phi dng cho u t pht trin. Ngi ta gi l nguyn tc ti kha vng
(golden rule). Ng y l vic i vay chi tiu s khng th to ra ngun tin cho vic tr
n trong tng lai, nh hng n tnh an ton ca n cng. Thay vo , vic i vay ch c
dng ti tr cho cc d n u t c kh nng thu hi vn hoc t nht l cng to ra nng lc
sn xut cho nn kinh t.

Tc ng chn ln u t t nhn

n y c mt cu hi c t ra l liu vic ti tr thm ht ngn sch c phi l khng tt?

Cu tr li chc chn s l mt s tranh ci. Mt s ngi cho rng vic chnh ph ti tr thm
ht c th pht tn hiu v mt tng lai tng sng. iu ny rt quan trng trong nhng thi k
nn kinh t b suy thoi v nim tin ca ngi tiu dng cng nh gii u t b suy gim. Chnh
sch tng chi tiu v chp nhn thm ht ngn sch ca chnh ph s khng ch to ra tc ng
lan ta (thng qua c ch ca s nhn ti kha m chng ta s ni lt na y) m cn to dng
nim tin cho ngi dn v cng ng doanh nghip. Cc l thuyt kinh t v m (c bit l hc
thuyt ca Keynes) cng chng minh rng vic gia tng chi tiu chnh ph cng s gip kch
thch gia tng sn lng ca nn kinh t, trnh c tnh trng thiu dng (tht nghip). Tuy
nhin, nhiu ngi khc li lo ngi rng thm ht ngn sch thng l mm mng cho s tri
dy ca lm pht. Thm ht ngn sch v ti tr thm ht cng to ra tc ng chn ln
(crowding out) u t v tiu dng ca khu vc t nhn. Chng ta c th hiu n gin tc ng
chn ln nh sau. Khi chnh ph i vay ti tr thm ht s lm tng nhu cu vay vn trn th
trng ti chnh. Xt tnh hung mt nn kinh t ng, trong iu kin gi nh ngun cung qu
cho vay (loanable funds) l gii hn, vic chnh ph tng nhu cu vay mn s lm tng li sut
ca nn kinh t. Li sut tng ln s nh hng n nhu cu vay vn u t ca khu vc doanh
nghip cng nh nhu cu vay mn cho tiu dng ca khu vc h gia nh. Ngi ta gi y l
tc ng chn ln ca ti tr thm ht. Vic chnh ph tng chi tiu cng to ra tc ng chn ln
vi c ch tng t nh ti tr thm ht.

Thin Anh Tun 3

Chng trnh Ging dy Kinh t Fulbright Kinh t v m Chnh sch ti kha
Nin kha 2014-2015 Ghi ch bi ging 4

Hnh 1. Tc ng chn ln ca chi tiu chnh ph v ti tr thm ht

Nhiu ngi cng hoi nghi rng, ngoi tc ng chn ln, vic chnh ph tng chi tiu v ti tr
thm ht cng cha hn gip gia tng tng cu ca nn kinh t. H lp lun rng, khi chnh ph
tng cng vay mn trong hin ti th s phi tm cch tng thu trong tng lai tr n. Vic
tng thu trong tng lai chc chn s nh hng n thu nhp kh dng ca h trong tng lai
v nh vy cng s nh hng n kh nng chi tiu ca h trong tng lai. Tuy nhin, khi
ngi dn ngh nh vy th ngay hin ti h bt u gim chi tiu v tng tit kim nhm c
tin np thu trong tng lai v b li phn chi tiu c th s gim i trong tng lai . Nu
iu ny xy ra th cu tiu dng ca khu vc h gia nh v k c cu u t ca khu vc doanh
nghip gim ngay trong nm hin ti. Nh vy, khon chi tiu tng thm ca chnh ph s
c b p bi khon st gim trong chi tiu ca h gia nh v u t ca t nhn. Ngi ta
gi y l tng ng Ricardo (Ricardian Equivalence).

Chng ta lu rng, hin tng chn ln u t t nhn nh ni trn ch l chn ln mt

phn khi chng ta xt trong mt nn kinh t ng. Trong mt nn kinh t m th vic tng chi
tiu chnh ph v ti tr thm ht cn dn n hin tng chn ln hon ton thng qua cc thay
i v t gi v c ch dch chuyn ca dng vn quc t. Chng ta hy tm gc li hin tng
ny ch n khi cc bi ging v nn kinh t m v s dch chuyn ca dng vn quc t
c trnh by theo trnh t ca cng mn hc. y chng ta ch cn bit rng, khng phi
mi bin php gia tng chi tiu v ti tr thm ht ca chnh ph u c tc ng hu hiu ln
tng cu ni a. Trong iu kin nn sn xut trong nc cn yu km th vic gia tng chi tiu
chnh ph thng s dn n tnh trng nhp siu nng nn hn. Ni khc i, cc chnh sch gia
tng chi tiu hay kch cu nhiu khi li kch cu cho nn kinh t nc khc. y cng l ch
th v nu nh cc bn lin h n gi kch thch kinh t trong nm 2009 Vit Nam nh m
u bi ghi ch ny c cp. Theo , mt s nghin cu cho thy rng, gi kch cu nm 2009
thc ra li t pht huy tc dng trong vic kch thch nn sn xut ni a, thay vo li kch
thch gia tng nhp khu t bn ngoi. Chng ta s cn bn v vn ny trong nhiu bi ging
sau ca mn hc. Cui cng, tc ng ca ti tr thm ht cn ph thuc vo ng thi ca
chnh sch tin t. Trong nhiu trng hp, vic thc thi chnh sch tin t li lm v hiu tc
dng ca chnh sch ti kha. Chng ta s hiu vn ny hn sau khi hc phn chnh sch
tin t v m hnh IS-LM.

Chnh sch ti kha trung lp, m rng, v thu hp

Khi ni n iu hnh chnh sch ti kha, ngi ta thng ni n cc loi nh chnh sch ti
kha trung lp (neutral fiscal policy), chnh sch ti kha m rng (expansionary fiscal policy),
v chnh sch ti kha thu hp (contractionary fiscal policy). Chnh sch ti kha trung lp l
chnh sch cn bng ngn sch, tc chi tiu ca chnh ph hon ton c ti tr t ngun thu

Thin Anh Tun 4

Chng trnh Ging dy Kinh t Fulbright Kinh t v m Chnh sch ti kha
Nin kha 2014-2015 Ghi ch bi ging 4

ca chnh ph v nhn chung l c tc ng trung tnh ln mc ca cc hot ng kinh t.

Chnh sch ti kha m rng l chi sch tng cng chi tiu ca chnh ph (G > T) thng qua
m rng chi tiu v/hoc gim bt ngun thu thu. Chnh sch ti kha thu hp l chnh sch
gim bt chi tiu hoc/v tng ngun thu ca chnh ph. Vic iu hnh chnh sch ti kha theo
hng no ty thuc vo quan im ca tng chnh ph gn vi cc bi cnh kinh t v m c
th. C nhng chnh ph theo ui chnh sch ti kha trung lp, trong khi cng c nhng chnh
ph theo ui cc chnh sch ti kha m rng hoc thu hp gn vi tng bi cnh c th ca
nn kinh t v m.

Hnh 2. Chnh sch ti kha m rng v chnh sch ti kha thu hp

Chnh sch ti kha thun v nghch chu k

Thng thng khi nn kinh t suy thoi th chnh ph s thc thi chnh sch ti kha m rng v
ngc li khi nn kinh t tng trng th chnh ph s thc thi chnh sch ti kha thu hp. iu
hnh chnh sch ti kha theo hng ny c gi l chnh sch ti kha nghch chu k
(counter-cyclical fiscal policy). Ngc li cng c nhng quc gia iu hnh chnh sch ti
kha thun chu k (pro-cyclical fiscal policy), tc l khi nn kinh t suy thoi th thu hp ti
kha, cn khi nn kinh t tng trng nng th m rng ti kha. Nhiu nghin cu cho thy
rng, cc nc pht trin thng chnh sch ti kha c tnh nghch chu k, ngc li cc
nc ang pht trin th chnh sch ti kha li thng c tnh thun chu k). Chng ta s cn
bn tip v tnh thun v nghch chu k ca chnh sch ti kha ni ring, chnh sch v m ni
chung trong mt s bi ging ti.

Thin Anh Tun 5

Chng trnh Ging dy Kinh t Fulbright Kinh t v m Chnh sch ti kha
Nin kha 2014-2015 Ghi ch bi ging 4

Hnh 3. Chnh sch ti kha thun v nghch chu k nh th no

tr chnh sch

Khi ni n tnh hiu lc ca chnh sch ti kha, ngi ta ni n vai tr ca tr chnh sch.
tr chnh sch bao gm tr trong v tr ngoi. tr trong c ngha l khong thi
gian t khi vn trc trc ca nn kinh t v m c nhn din cho n khi chnh sch ti kha
can thip c hoch nh v c c quan c thm quyn thng qua. tr ngoi l khong
thi gian t khi chnh sch ti kha c thng qua cho n khi n c trin khai v bt u
pht huy tc dng. tr chnh sch l mt trong nhng l do lm gim tnh hiu lc ca chnh
sch ti kha. iu ny l bi v k t khi nhn din c trc trc cho n khi chnh sch c
thit k, thng qua, v trin khai c qu nhiu yu t lm cho tnh hnh thay i. Khi , cc
chnh sch d c thit k tt nhng li c th khng ph hp vi bi cnh v cc trc trc mi
ny sinh.

Chnh sch bnh n t ng v chnh sch ty nghi

cp v tnh ch ng trong iu hnh chnh sch ti kha, ngi ta chia lm hai loi gm
chnh sch bnh n t ng v chnh sch ti kha ty nghi. Chnh sch c xem l bnh n
t ng khi chnh sch thu v chi tiu s ph thuc vo s bin ng ca chu k kinh t. Chng
ta c th nhn thy iu ny khi nn kinh t tng trng hay suy thoi. Chng hn, khi nn kinh
t tng trng ngun thu thu ca chnh ph cng s tng ln trong khi nhu cu chi tiu hay quy
m ca cc gi tr cp ca chnh ph cng s gim i. Ngc li, khi nn kinh t suy thoi th
ngun thu thu ca chnh ph cng s b suy gim v nhu cu tr cp ca chnh ph cng s tng
ln. Trong khi , chnh sch ti kha l ty nghi khi chnh ph s hnh ng nhm thay i cc
chnh sch thu v chi tiu m khng ph thuc vo chu k kinh t.

S nhn ti kha

Chng ta bit rng mt chnh sch ti kha m rng (tng G hoc gim T) s gip y ng
tng cu sang phi. Ngc li, mt chnh sch ti kha thu hp (gim G hoc tng T) s y
ng tng cu sang tri. i vi nh hoch nh chnh sch, h cn phi bit thm rng vi mt
chnh sch ti kha m rng hay thu hp nht nh s lm ng tng cu dch chuyn bao nhiu
thay v ch l dch chuyn sang phi hay sang tri. bit c iu ngi ta s dng khi
nim s nhn ti kha.

Thin Anh Tun 6

Chng trnh Ging dy Kinh t Fulbright Kinh t v m Chnh sch ti kha
Nin kha 2014-2015 Ghi ch bi ging 4

S nhn ti kha (fiscal multiplier) l t s ca s thay i GDP thc do thay i mang tnh t
nh trong chi tiu hoc thu ca chnh ph. Chng ta c th gii thch ngn gn hiu ng ny
nh sau. Khi chnh ph gia tng chi tiu s to ra doanh thu cho nhng doanh nghip sn xut v
cung ng hng ha, dch v cho chnh ph. Doanh thu ny s chy vo cc h gia nh di hnh
thc l tin lng, tin li, li nhun, tin thu. S gia tng thu nhp kh dng ny li dn n
tng chi tiu tiu dng. Tip , tng chi tiu tiu dng s lm cho cc doanh nghip tng c
sn lng v doanh thu, ri li dn n mt vng tng thu nhp v chi tiu mi, v c nh vy.
Tc ng cui cng ca chnh sch tng chi tiu ca chnh ph l lm cho tng thu nhp ca nn
kinh t tng ln mt lng thm ch cn ln hn c lng chi tiu tng thm ca chnh ph.
Ngi ta gi y chnh l hiu ng ca s nhn.

Bng php ton i s n gin chng ta c th xc nh c s nhn ti kha ny. Gi s ban

u chnh ph tng chi tiu thm 100 t ng. Khon u t tng thm ny s lm tng GDP
thc thm mt lng tng ng l 100 t ng trong vng u. Nu khng c thu th 100 t
ng ny cng chnh l thu nhp kh dng. Nu gi s thu sut l t th thu nhp kh dng lc
ny s l 100*(1 - t). Sau vng 2, chi tiu tiu dng tng thm s bng mc thu nhp kh dng
nhn vi khuynh hng tiu dng bin (MPC), tc bng 100*(1 t)* MPC. Tng t, mc gia
tng chi tiu tiu dng vng 3 s bng [100*(1 t)*MPC]*[(1- t)*MPC] = 100*[(1 t)*MPC]2.
Cc bn cng c th d dng suy ra cho vng 4, vng 5, ..., vng n.

Nh vy, tng ca mc tng GDP thc (Y) sau n vng s l:

Y = 100*[1 + (MPC*(1 t)) + (MPC*(1 t))2 + (MPC*(1 t))3 + ... (MPC*(1 t))n]

Khi n , ta c:1

*100

Trong , ln ca s nhn ti kha s l:

Gi s MPC = 0,8 v thu sut t =25% th ta tnh c ln ca s nhn ti kha s m = 2,5

ln. iu ny c ngha l khi chnh ph tng chi tiu thm 100 t ng th tng sn lng thc
ca nn kinh t s tng ln 250 t ng.

Trong trng hp khng c thu, tc t = 0, th s nhn chi tiu chnh ph s c ln l:

> 2,5 ln trong trng hp c thu 25%.

iu ny c ngha l trong trng hp khng c thu th s nhn chi tiu s ln hn so vi

trng hp c thu.

1
Cc bn c th p dng cng thc tnh tng ca mt chui s c dng cp s nhn vi cng bi q = MPC*(1 t) l:
Sn = a1(qn 1)/(q - 1).

Thin Anh Tun 7

Chng trnh Ging dy Kinh t Fulbright Kinh t v m Chnh sch ti kha
Nin kha 2014-2015 Ghi ch bi ging 4

Da theo nguyn tc ny, cc bn cng c th t lp c s nhn thu ca chnh ph. Nhim v

ny khng qu kh v xin dnh n cho cc bn. Sau khi cc bn lp c cng thc s nhn
thu, bn hy so snh n vi s nhn chi tiu v cho nhn xt th nh. S c nhiu im th v
lin quan n hai loi s nhn ny. Trong thc t, cc tranh ci v vic la chn cng c chnh
sch ti kha nh th no pht huy hiu qu cao nht cng ph thuc vo ln ca cc s
nhn c c lng.

Ni v chnh sch ti kha s cn nhiu vn phc tp khc na, song trong phm vi bi ging
ny chng ta hy tm dng cc ni dung l thuyt y. Cc vn ti kha phc tp khc s
tip tc c tho lun xen ln trong cc bi ging tip theo. Cui cng, mc tiu ca chng ta l
hy vn dng ht tt c nhng nn tng l thuyt c trnh by trong ghi ch bi ging ny
cng t li nhng vn kinh t v m ca Vit Nam thi gian qua, qua hy th tho lun
xem Chnh ph Vit Nam nn c nhng ng hng can thip ti kha nh th no t c
cc mc tiu kinh t v m m Chnh ph ang theo ui./.

Thin Anh Tun 8