Mesih Mehmet Paa Camii, Fatih

Ye ni Bi r Tu r i z m R ot a s: B yk Ust a M im a r S in a n

Takdim Yapm olduu eserlerle sanatn srekli gelitiren, kendisini asla

tekrar etmeyen ve kendisiyle yaran Mimar Sinan sadece dnemi-
ne deil, yaad corafyaya da damgasn vurmutur. Bata s-
tanbul olmak zere, imparatorluun geni corafyasnda hanlar,
hamamlar, kervansaraylar, bedestenler, su yollar, kemerler, kpr-
ler, trbeler, camiiler gibi her biri mimari ve sanat tarihi asndan
Trkiye Turing ve Otomobil Kurumu, kamu yararna alr dernek
mkemmelliin n st seviyesinde olan 400e yakn eserde onun
statsnde olup, 1930 ylndan itibaren gmrk ve trafik mevzuat
imzasn gryoruz. Sinan, farkl lkelerde, farkl ehirlerde yapm
hakknda zel stat ve grevlerle yetkilendirilmitir.
olduu aheserlerle Osmanlnn mhr olmutur.

92. yln geride brakan Trkiye Turing ve Otomobil Kurumu, kurul-

5 Osmanl Sultan dneminde yaam, 3 Osmanl Sultanna mi-
duu gnden bu yana sadece kendisine verilmi resmi grevlerle
marbalk yapp, 50 yl alma erefine nail olan, grdklerini,
snrl kalmayp, lkemizde; turizm, otomobil, kltr- sanat, tarih ve
hissettiklerini, tasarladklarn, eserleriyle talandran, gzlerimize
spor gibi pek ok alanda da nc ve rnek almalara imzasn
zarafet sunan, kalbimize taht kuran Byk Usta Mimar Sinann eser-
atmtr. lkemizin; ilk tantm afileri, ilk turistik rehber kitaplar, ilk
leri yllara adeta meydan okumaktadr. Anlyoruz ki Sinan; yaad
karayollar haritas, ilk dil kurslar, tercman rehber snavlar, ilk oto-
an insanna duyduu saygy, verdii deeri anlatmak istemi ve
mobil yarlar ve daha saymakla bitiremeyeceimiz ilkleri
tabii bizi de unutmam. Byk ustaya en gzel saygy Kanuni Sul-
tan Sleyman, Sleymaniye Camii alnda ne gzel de gster-
Gnmzde de Kurumumuz, kamu yararna srdrd hizmet-
mitir. Sleymaniye Caminin yapm tamamlandktan sonra Mimar
leri ve sosyal sorumluluk projeleriyle almalarna hz kesmeden
Sinan Camii anahtarlarn Sultana sunar. Muhteem Sleyman, Si-
devam etmektedir. Bu kapsamda Trkiye Turing ve Otomobil Kuru-
nana bakarak Yapmn gerekletirdiin bu Allah evini dua ederek
mu; 16. yy. Osmanl sivil mimarisini yapm olduu eserlerle lm-
amak da sana der demesi Cihan mparatorunun ona vermi
szletiren, Trk Mimarlk Sanatmzn en nemli ahsiyeti, Mimar
olduu deerin nemini, aka ortaya koymaktadr.
Sinan Yeni Bir Turizm Rotas: Byk Usta Mimar Sinan projesiyle
yad etmektedir.
Biz de gnmzde Sinana olan sevgimizi, saygmz, hrmetimizi,
onun bize bahettii eserlerini koruyarak, ihya ederek ve en nem-
Projemizin amac; stanbul merkezli Mimar Sinan Eserleri zerinde,
lisi ziyaret ederek sahip kalm. Hadi gelin dnya mimarlk tarihine
turizm gzerghlar oluturularak; Mimar Sinan ve onun eserlerini
ve 16. yzyl Osmanl mimarisine adn altn harflerle yazdran, B-
uluslararas dzeyde hak ettii, gerek anlamda tantlmasn sa-
yk Usta Mimar Sinana vefamz; onu yeniden, hissederek, anla-
lamaktr. Bu amala konunun uzmanlar tarafndan rotalarn tespiti
yarak, yaayarak ve onun hikayesini ondan dinleyerek renelim.
yaplarak, farkl dillerde uzman, yaklak 80 profesyonel turist reh-
berine, tm Mimar Sinan alannda sz sahibi, kymetli hocalarmz
Sevgi, Sayg ve Selamlarmla.
tarafndan Sinann; mimari, sanatsal, kltrel, tarihsel, edebi ve ma-
tematiksel alardan anlalabilmesi amacyla teorik ve uygulamal
eitimler verilmitir.
Dr. Blent KATKAK
Trkiye Turing ve Otomobil Kurumu
Ynetim Kurulu Bakan

4 5
 Ye ni Bi r Tu r i z m R ot a s: B yk Ust a M im a r S in a n

Sahne byk usta Sinann Bildiimiz; tanmadan bir terakki olamayacadr. te Sinan nce
kendimize sonra da btn dnyaya tantmak onu sevenlerin boy-
nunun borcudur. Zira inanyoruz ki bilmeden sevmek olmaz.

Turizmin en nemli sorunlarndan birinin rn eitlilii olduu-

Evliya elebi, stanbul Eminnndeki Ahi elebi Camiinde seya- nu biliyoruz. Bunu yaparken de uyduruk noktalardan deil kltr
hat ryasn grdnde, millet, mmete ve dahi tm insanla temelli ve srdrlebilirlii olan konular tercih etmemiz gerekiyor.
byk katk ile grevlendirildiinin hissiyat ve bilincinde idi. Onun te tam bir kltr turizmi rn olan; stanbuldan balayarak Mi-
kendisi kadar nl eseri olan Seyahatname, bugn herkes iin tar- mar Sinan eserlerini bir turizm gzerghna dntrmek sureti ile
tmasz bir kaynak eser niteliindedir. gezilmesini ve tannmasn salamak devamll olan bir turizm e-
itliliidir. Bu amala profesyonel uzmanlar tarafndan oluturulan
Koca Sinan, Kayseri Arnastan devirildiinde, ordu ve padiah farkl rotalar ve bu rotalarn gezilebilir olmasn salamak iin her
hizmetinde Arap ve Acem lkelerinde gezip gzlemlerini tamam- trl alt yap dnld ve buradan bir kltr turizmi rn kara-
layp grgsn artrdnda, bu geni corafyaya insanln ihtiya bilmenin heyecanyla btn ayrntlar gz nne alnarak ustalkla
duyaca btn eserleri yapp gelecee miras brakacan ve in- alld.
sanlarn bu eserleri grmek iin seyahat edeceini hissiyat olarak
biliyordu. Ama; kendimize ait kresel bir deerimiz olan Byk Usta Mimar
Sinann eserlerini kendi insanmza ve dnyadaki mimarlk merak-
Turing Kurumu, Cumhuriyetin ilanndan 6 gn sonra 6 Kasm 1923 llarna tantmak sureti ile bir deer ortaya karmaktr. Sinan ger-
ylnda Trk Seyyahin Cemiyeti olarak kurulduunda lke iin turiz- ekten anlama gayreti ierisinde olmamz ve bu dorultudaki al-
min znn seyahat etmek olduunu biliyordu. Sinann stanbul malarmz turizmin eitlenmesine kltrel bir katk salayacaktr..
merkezli kltrel corafyamza yaylan eserlerini seyahat ederek nanyoruz ki bu rotaya katlarak Sinan tanma ayrcalna sahip
grmenin hissiyatn tayordu. olacak yabanc misafirler, onun eserlerine bizden daha byk hay-
ranlkla bakacaklardr.
Byk Usta Koca Sinan, hi kukusuz byk bir deha idi. Sinann
bykln anlamann en doru yolu; gnmzde yaayan kendi Bu iddial projenin bir ucundan tutmak suretiyle katk veren btn
eserlerini incelemektir. stanbuldan balayarak UNESCO Dnya Mi- kii ve kurululara teekkr borluyuz. Sinana borcumuzu bu e-
ras Listesine girmi bir dnya mimarlk klasii olan Selimiye ile son kilde deme gayretimizden dolay da hepimiz mutluyuz. Buyurun,
bulacak rehberli bir gezi yapmaktr. Bir batl yazarn baka hibir Sahne Sinann.
ey yapmasayd da, sadece Malova Kemerlerini yapsayd, bu onun
dnya mimarlk tarihine girmesi iin yeterli olurdu dedii su mede-
niyetini ina eden kemerleri yerinde grmektir. Prof. Dr. Ahmet Emre Bilgili
Trkiye Turing ve Otomobil Kurumu
ttifak ettiimiz husus; Sinann gerekten bugn bile hayranlkla I. Bakan Vekili
baktmz byk eserler brakm olmasdr. Camiler, saraylar, han- Byk Usta Mimar Sinan Proje Yetkilisi
lar, hamamlar, arlar, kprler, su yollar, trbeler, medreseler ve
klliyeler olmak zere irili ufakl ama hepsi muhteem gzellikteki
eserleri koca Osmanl corafyasna bir inci gibi dizmitir. Kn
de byn de estetik bak asyla yapmtr.
6 7
 Ye ni Bi r Tu r i z m R ot a s: B yk Ust a M im a r S in a n

Proje

ehzade
8 Mehmet Camii, Fatih 9

Y eni Bir Turizm Rotas Olarak Byk Usta Mimar Sinan isimli pro-
jemiz 2014 yl Kresel Turizm Merkezi stanbul mali destek
program kapsamnda stanbul Kalknma Ajans tarafndan fonlan-
m olup, 01 Temmuz 2014 tarihi itibaryla Trkiye Turing ve Oto-
mobil Kurumun koordinasyonunda yrtlmeye balanmtr.
Projenin genel amac, stanbul ve Mimar Sinan a ilikin pozitif alg-
nn glendirilmesine katkda bulunarak stanbul iin yeni bir kltr
turizmi rn yaratmaktr.
Yeni Bir Turizm Rotas Olarak Byk Usta Mimar Sinan Projesi,
2014-2023 stanbul Blge Plannda Yaratc ve zgr nsanlaryla, mann proje sayesinde nne geilmesi amalanmaktadr. Sz ko-
Yenilik ve Kltr Kenti, zgn stanbul vizyonu dorultusunda ya-
ynlanan Kresel Turizm Merkezi stanbul Mali Destek Programnn
Turizm sektrnn gelitirilerek stanbul un dier kresel turizm ristlerin mevcut kal srelerinin artmas kanlmaz olacaktr. eh-
merkezleri ile rekabet dzeyi yksek bir cazibe merkezi haline ge-
tirilmesine katkda bulunmak olarak ifade edilen genel hedefi er-
evesinde ve blge btnnde turizm eitliliinin artrlmas ve
turizmin btn yla yaylmasnn salanmas ncelii temelinde Proje faaliyetleri erevesinde;
Mimar Sinann ve eserlerinin dnya apnda tannrlnn artrlma-
sna hizmet etmeyi amalamaktadr.
stanbul Kalknma Ajans ile Trkiye Turing ve Otomobil Kuru-
munun e finansmannda, stanbul Kltr ve Turizm l Mdrl-
nn ortakl ile Trkiye Seyahat Acenteleri Birlii ve stanbul
Rehberler Odasnn paydalnda hayata geen projemizin, hedef
gruplar kresel lekte mimarlk merakllar ve turist rehberleri ola-
rak tanmlanabilecek iken, nihai yararlanclarn ise stanbul turizm
sektr ve ehir sakinleridir.
Mimarlk, ehir plancl ve sanat tarihi asndan ok nemli bir
yere sahip olan Mimar Sinan ve eserleri, belirli akademik evreler
dnda yeterince tannmamaktadr. Eserleri, grkemli kltrel miras
varlklar olarak korunmakta ve ziyaret edilmekte olsa da ziyareti-
lerin zihinlerinde henz bilimsel verilere dayanan bir Mimar Sinan
algs olumu deildir. Mimar Sinann Osmanl corafyas apndaki
drt yze yakn eserinin yarsndan ou stanbulda bulunmaktadr.
Bu durum, Mimar Sinann ve eserlerinin tannrlnn artrlmasnda
stanbula zel bir avantaj salamaktadr. Proje sonucunda kentimi-
ze ve Mimar Sinann ahs ile eserlerine duyulan kresel merak ve
ilgi glenecektir.
Proje, Mimar Sinandan yola karak kendi deerlerimizden yeni bir
deer yaratma almasdr. stanbulun en nemli deerlerinden Otomobil Kurumu bnyesinde srdrlmektedir.
biri olan ve hali hazrda turizm asndan laykyla deerlendirilme-
yen Mimar Sinann ve eserlerinin zn oluturduu Mimar Sinan
10
Ye ni Bi r Tu r i z m R ot a s: B yk Ust a M im a r S in a n
Turlar adl turistik rnn retilmesi yoluyla stanbulun ve Mimar
Sinann itibarnn artrlmasna katkda bulunmaktr. Proje ile stan-
bul, kresel kltr turizmi rekabeti erevesinde elini glendirecek
yeni bir rne sahip olacaktr. Esasen mimarlk merakllarna hitap
edecek olan bu yeni kltr turizmi rn ile sosyo-ekonomik d-
zeyi yksek, bu sebeple ehre katks daha fazla olacak olan turist
kitlesi hedeflenecektir.
stanbul turizminin ciddi bir kmaz olan Tarih Yarmada ve belli
bal antsal yaplara (genellikle Topkap Saray, Ayasofya ve Sulta-
nahmet Meydan ile Kapal ar) odaklanan meknsal younla-
nusu hedefin gereklemesi durumunda ise, ehrin drt bir yannda
bulunan Sinan eserlerini yerinde grmek iin stanbula gelen tu-
rin dier blgelerini grme imkn neticesinde turistlerin lkemize
maddi katks ciddi boyutta ykselecektir.
Mimar Sinann stanbulda bulunan 200den fazla eserine ait
envanter bilgileri gzden geirilmi,
Yenileme almalar biten ve tekrar kullanma kazandrlan/zi-
yarete alan eserlere ait veriler yenilenmi,
Sz konusu eserlerle ilgili mevcut kaynaklar ele alnarak eitim
mfredat hazrlanm,
Eserlere ait verilerin gncellenmesini ve dorulanmasn m-
teakip, turizm rn olarak acentelere sunulacak olan Mimar
Sinan Gezi Rotalar oluturulmu,
Proje ekibi ve stanbul Rehberler Odas tarafndan ortaklaa se-
ilmi 80 yetkin turizm rehberi, Mimar Sinan eserleri konusun-
da teorik ve pratik eitimlere tabi tutularak kendilerine katlm
belgesi verilmi,
Mimar Sinan ve ada olan mimarlar hakknda uluslararas
alanda faaliyet gsterecek bir a oluturulmasna ynelik a-
lmalar gerekletirilmi ve farkndalk yaratlmas salanm,
Uluslararas medya mensuplar ve yabanc akademisyenler-
den oluan gruplara, eitim verilen rehberler eliinde tantm
amal pilot geziler dzenlenmitir.
Proje takvimimiz, 01 Temmuz 2015 tarihinde tamamlanm olup,
Mimar Sinan eserlerinin korunmas, turizme kazandrlmas ve ulus-
lararas alanda tantlmasna dair almalar ise Trkiye Turing ve
11
 Ye ni Bi r Tu r i z m R ot a s: B yk Ust a M im a r S in a n

Mimar Sinan

12 13

T rk mimarlk tarihinin en byk ismi phesiz Mimar Sinandr.
Sinan sadece Osmanl mimarisinin deil dnyann da en byk
mimarlarndan birisidir. Kimlii, doup byd zaman ve corafi
snrlarn ok tesine geen bu byk mimarn eserleri de mensubu
bulunduu imparatorluun byklne yarar bir sahay kapla-
makta, birok lkeyi iine alan geni bir corafya ann ahidi ol-
maya ve Osmanl kimliini yaatmaya devam etmektedir.
Ne zaman doduu kesin olarak bilinmemekle birlikte doumu
1491in ncesi olarak tarihlenmektedir. Hristiyan bir ailenin ocuu
olarak Kayseri Arnasta dnyaya gelmitir. Ancak, Osmanl klt-
rnde ykanm bir Mslman tasarmc olarak btne katlabilme-
si iin yeterince kabiliyetli olduu fark edilmi, byle bir ocuun
kyndeki kaderine terkedilmesi yerine onu Osmanl sekinlerine
dahil etmek zere gerekli ilem balatlmt. Neticede etnik men-
subiyeti tartlan Sinann gl bir Osmanl kimliine sahip olduu
muhakkaktr.
Bu dehann geliiminde bu sistemin ve erken denilebilecek bir yata
stanbulla tanmasnn rol byktr. Topkap Sarayna ve Ayasof- 1557de biten bu yap ile stanbulun ve Osmanl imparatorluun en
yaya yakn, Roma dnemi mimarisinin merkez noktalarndan birisi
olan Hipodrom/Sultanahmet Meydan civarnda bir okulda yeti-
tii kabul edilen Sinan, otobiyografisi olarak kabul edilen Tezk-
retl-bnyanda, Yavuz Sultan Selimin hizmetinde Arap ve Acem
diyarlarn gezip dolatn ve yine stanbula dndn belirt-
mektedir. Padiahn Msr ve Hicaz blgesinin Osmanl snrlarna
dahiliyle neticelenen Msr seferine katlm, mimari evreyi tanm,
Seluklu ve Safev yaplarnn yannda antik yaplar ve Msr piramit-
lerini de tanmtr.
Seferlere itiraki Sinann grg ve bilgisini ok gelitirmi, kendisini
gsterme kabiliyetini ve ileri grlln ortaya koyma imkan
salamtr.
Kann Sultan Sleymann 1521de Belgrad, 1522de de Rodos se-
ferlerine yenieri piyadesi olarak katlm, daha sonra da atl sek-
banlara seilmitir. Moha Meydan Savana (1526) katlan Sinana
acemi olanlar yayabal verilmitir. Akabinde kapkulu yayaba-
s olmu ve zemberekiba tayin edilmitir. 1532de Alman, 1534te
Irakeyn seferlerinde gsterdii baarlar ile dikkat ekmitir. Ancak
son seferindeki bir baars zerine dikkatleri iyice zerine ekmi-
tir. 1537de haseki olarak Korfu seferine, 1538de de Bodan seferine
katlmtr. Bu sefer srasnda Prut nehri zerinde kurduu kpr ile
ordunun karya gemesini salamtr. Sinann on gnde yapt
14
Ye ni Bi r Tu r i z m R ot a s: B yk Ust a M im a r S in a n
bu kpr deta efsane olmutur. Bu grevi stlendiinde 48 yan-
dadr. Ltfi Paann, bu kpry korumak iin kule yaplmas fikri-
ne, stratejik bir yaklamla kar km ve paa ile tartmtr. Hatta
bundan dolay gelecei ile ilgili endieye kaplmsa da Sadrazam
Ltfi Paa, len mimarba Acem Alisinin yerine kendisini tayini en-
diesinin yersiz olduu gstermitir.
1537de Mimarba Sinann asl amac da mimarlk olup bu tayinle
nndeki btn engeller ortadan kalkmtr. Bundan sonraki mzas
artk el-fakr Sinan sermimrn- hssadr. Elips biimli mhrnn
ortasnda, el-fakrl-hakr Sinan, evresinde ise bende-i miskn
kemne derd-mend-i ser-mimrn- hssa-mstmend ifadesi ka-
znmtr.
48 yanda Mimarbalk grevini stlenen ve vefatna kadar Res-i
mimrn kalan Sinan mesleinde kaydettii aamay yapyla
tanmaktadr. Birincisi raklk eserim dedii ehzade Camiidir.
1548de tamamlanan bu klliye ile ilk byk sultan camisini tamam-
lamtr. kincisi, kalfalk eserim dedii Sleymaniye Klliyesidir.
grkemli yaplarndan birisini tamamlamtr. Ustalk eserim dedi-
i yap ise Edirnede, II. Selim adna ina ettiini Selimiye Camiidir.
Selimiye tamamlandnda 83 yandayd ve bundan dolay Koca
olarak anlyordu .
1584de Hacca giden Sinan, Hac dnnde, 100 ya civarnda idi
ve grevini byk bir cokuyla, vefat ettii 1588e kadar srdrd.
Yakn dostu S Mustafa elebi tarafndan kaleme alnan mezar ta
kitabesi u cmlelerle bitiyor:
Geti bu demde cihandan pr-i mimrn Sinn.
Sleymaniye Klliyesinin, kbleyi esas aldmzda, sol ayakucun-
daki trbesinde medfundur ve muhteem bir esere atlan mtevaz
bir imza gibidir.
Tarihsiz vakfiyesi mal varl ve nesliyle ilgili sorulara k tutmakta-
dr. Buna gre hanm Mihr kendisi hayattayken vefat etmi, olu
Mehmed Bey ehid olmutur. Vakfiyeye gre neeli iki kz ve iki to-
runu ile devam etmitir. On sekiz ev, otuz sekiz dkkn, araziler, ev
yerleri, bahe, kaykhne, suyolu, deirmen pek ok mal varln ve
300.000 ake vakfetmitir. Fakat Sinan asl yaatan ve alar tesi-
ne tayan ise mimar olduu yzlerce eserdir.
15
 Ye ni Bi r Tu r i z m R ot a s: B yk Ust a M im a r S in a n

Mimar Sinann ina ettii eserlerin says ile ilgili farkl listeler ve-
rilmektedir. Ancak dneme ait kaynaklarn karlatrlmasyla ona
ait eser listesini 452ye kadar ykseltmek mmkndr. Ama bu lis-
teyi onun mr yannda yayld geni corafyay, devrin ulam
ve teknolojik imkanlar ile stlendii grevleri dikkate alarak de-
erlendirmek gereklidir. Yaklak 100 yl mr sren Mimar Sinan
bu kadar eserin her birisini bizzat kendisi ina etmemi, ayrntlarla
birebir ilgilenmemi, baz yaplarn sadece planlarn izmi, proje-
leri deerlendirmi, Res-i mimrn; Mimarba olarak sreleri yar-
dmclar vastasyla denetlemi ve ynetmitir. Bu durum Osmanl
mparatorluunun organizasyon baars kadar Mimar Sinann
yneticiliini, organizatrln, sevk ve idaredeki baarsn da
gstermektedir. Ayn zamanda, Sinan anda da onun takdirini
kazanm, yksek seviyede i yapabilen onun nezaretinde vazife ifa
eden baka mimarlarn da varln gstermektedir. Dvud Aa ve
Sedefkr Mehmed Aa bunlardan sadece ikisidir.

Mimaride yeni zmler, bulular, her eyin tesinde oranlarn

ortaya konuu Sinanla birlikte klasik denilebilecek yeni boyutlara
ulam, mimarlk alannn bu ustas imparatorluun ktalar st ei-
limlerini hzla ve kuvvetle d dnyaya yanstmtr. Bu slp, zel-
likle en gl tarzda yerletii eyalet ve ehirler zerinde biimler
anarisine son vermi, kendi kimliini dnya leinde ortaya koy-
mutur. Bu kimlik, Osmanl dzeninin hkim ve hkmran olduu
blgelerin sanat kaderi zerinde gnmze kadar uzanan izler b-
rakmtr. (Prof. Dr. Seluk Mlayim)

Mimar Sinan, ne kan kimliiyle bir mimar olarak bilinmektedir.

Fakat sadece mimarlk onu tanmlamaya yetmez. Ayn zamanda
bir mhendis, iyi bir lojistiki, ehir tasarmcs, planlamac, ynetici
vb pek ok hususiyet ile birikime de sahiptir ve bunun en nemli
gstergesi eserleridir.

Mimar Sinan sadece yaad devirde ve ina ettii eserde yaama-

maktadr. Osmanl ve Dnya Mimarisinde Sinan a vardr. Ayn
ekilde Osmanl mimarisinde daha yaarken gl bir Sinan Okulu
da teekkl etmitir. Bylece Mimar Sinan talebeleri ve eserleriyle
Osmanl mimarisinde etkisini ve sonraki asrlarda yol gstericiliini
srdrmtr. Gnmzdeki mimari araylar ve tartmalarda olu-
turduu gndem onun ustal kadar alar aan etkisinin de en
canl rnekleridir.

16 17
Mimar Sinan Trbesi, Sleymaniye
 Ye ni Bi r Tu r i z m R ot a s: B yk Ust a M im a r S in a n

Mimar Sinann
stanbulu

Sleymaniye Medresesi (Rabi), Fatih

18 19

B u liste, mimar Sinann stanbuldaki eserlerinden gnmze ula-
an ve zgn halini koruyan yaplardr. EKL Vakf tarafndan
hazrlanan liste alfabetik olarak sralanm, hangi ilede bulunduklar
da yanlarna parantez ierisinde yazlmtr. Klliyelere tek numara
verilmi birimleri o balk altnda sralanmtr. Klliyeyi de oluturan
yaplar tek tek sraladmzda stanbulda Sinandan gnmze ula- 40. Saray Mutfaklar (Topkap Saray Fatih)
an yap says yz gemektedir.
1. At Meydan brahim Paa Saray(Fatih)
2. Atik Valide Nurbanu Sultan Klliyesi (skdar) :
3. Cami, Medrese, Mektep, Tekke, maret, Darlkurra, Kervansa-
ray, Darifa
4. Hrrem Sultan Hamam (Ayasofya, Fatih)
5. Bali paa Cami(Fatih)
6. Barbaros Hayrettin Paa Trbesi (Beikta)
7. Defterdar Mahmut elebi Mescidi (Eyp)
8. Evvelbent Paadere Kemeri (Kathane)
9. Gazi skender Paa Klliyesi (Beykoz):
10. Cami, Trbe
11. Gzel Ahmet Paa Trbesi (Fatih)
12. Gzelce (Gzlce) Kemer (Sultangazi)
13. Hadm brahim Paa Klliyesi(Fatih):
14. Cami, Trbe
15. Haseki Hrrem Sultan Klliyesi( Fatih):
16. Cami, Darrifa, Medrese, Sbyan Mektebi,
17. Haseki Hrrem Sultan Trbesi (Sleymaniye)
18. Havz- Kebir (Byk havuz) (Kathane)
19. Hsrev elebi Ramazan Efendi Cami (Fatih)
20. Hsrev Kethda Darlkurras Vefa (Fatih)
21. Hsrev Kethda Hamam (Ortaky)
22. Hsrev Paa Trbesi(Fatih)
23. Kapaas (Haramidere) Kprs (Beylikdz)
24. Kara Ahmet Paa Klliyesi (Fatih):
25. Medrese, Trbe
26. Kl Ali Paa Klliyesi (Beyolu) :
27. Cami, Hamam, Sebil, Trbe
28. Kovuk (Eri) Kemer (Eyp)
29. Malova Kemeri (Gaziosmanpaa)
30. Mehmet Aa Klliyesi (Fatih):
31. Cami, Trbe
32. Mesih Mehmet Paa Camii (Fatih)
33. Mesih Mehmet Paa Trbesi(Fatih)
34. Mihrimah Sultan Klliyesi (Edirnekap):
20
Ye ni Bi r Tu r i z m R ot a s: B yk Ust a M im a r S in a n
35. Cami, Medrese, Hamam
36. Mihrimah Sultan Klliyesi (skdar):
37. Cami, Medrese, Sbyan Mektebi
38. Mimar Sinan Aa/ Mimar Sinan Mescidi(Fatih)
39. Molla elebi (Fndkl) Camii (Beyolu)
41. Nianc Mehmet Paa Klliyesi (Fatih):
42. Cami, Trbe
43. Pertev Paa Trbesi (Eyp)
44. Piyale Paa Camii (Beyolu)
45. Rstem Paa Camii (Fatih)
46. Rstem Paa Kervansaray (Beyolu-Perembe Pazar)
47. Rstem Paa Medresesi (Fatih)
48. Rstem Paa Trbesi (Fatih)
49. Semiz Ali Paa Medresesi (Fatih)
50. Sinan Paa Klliyesi (Beikta):
51. Cami, Medrese
52. Siyavu Paa Evlad Trbesi (Eyp)
53. Sokullu Mehmet Paa Cami Azapkap (Beyolu)
54. Sokullu Mehmet Paa Klliyesi (Eyp) :
55. Trbe, Medrese, Darlkurra
56. Sokullu Mehmet Paa Klliyesi (Kadrga, Fatih):
57. Cami, Medrese, Tekke
58. Sultan Murat Kk (Topkap Saray, Fatih)
59. Sultan Selim (I) Medresesi (Fatih)
60. Sultan Selim (II.)Trbesi (Fatih)
61. Sleymaniye Klliyesi Sleymaniye (Fatih):
62. Kanuni Sultan Sleyman Trbesi, (Hrrem Sultan Trbesi)
Medrese-i Evvel, Medrese i Sani, Medrese-i Salis, Medrese-i
Rabi, Darlhadis, Darlkurra, Darifa, Dartbb, maret, Sb-
yan Mektebi, Kervansaray, Hamam
63. ah Huban Hatun Trbesi (Fatih)
64. ehzade Mehmet Klliyesi (Fatih):
65. Cami, maret, Kervansaray, Medrese, Sbyan Mektebi, Tabhane,
Trbe
66. ehzadeler Trbesi (Fatih)
67. emsi Ahmet Paa Klliyesi (skdar):
68. Cami, Trbe, Medrese
69. Tophane (Kurunlu) Mahzeni (Beyolu)
70. Uzun Kemer (Eyp)
71. Valide Sultan Hamam (skdar)
72. Zal Mahmut Paa Klliyesi (Eyp):
73. Cami, Trbe, Medrese (I), Medrese(II)
21
 Ye ni Bi r Tu r i z m R ot a s: B yk Ust a M im a r S in a n

Mimar Sinann
Yaplar
M odern mimarinin nl isimlerinden Le Corbusier bir sylei-
sinde; Sen tala toprakla bir eyler yaparsn o bir yapdr. Ama
birden bir ey yreime dokunur, ah ne gzel derim. te o mima-
ridir. der.

Yaklak drt yzyl nce yapt yaplarla yreimize dokunan ve

ah ne gzel! dediimiz pek ok yapy ina eden, mimarlk tarihinin
en nemli mimarlar arasnda olan Sinan ise ilk bakta mtevazi
grnen ama kulak verildiinde olduka iddial szlerle seslenir ge-
Dr. M. Sinan Genim
lecee: Gelecekte yaptklarm grecek insaf sahiplerinin abamn
ciddiyetini gz nne alarak beni hayrl dualarla anacaklarn uma-
rm, inallah.

Sinana kadar 16 ayr trde 477 adet yap yapmak kimseye nasip ol-
mamtr. Yapmlarnn zerinden 500 yla yakn sre geen Sinan
yaplarndan 120yi akn gnmzde de kullanlmaya devam edil-
mektedir. Gnmze kadar bu eitlilikte ve sayda yap yapmak
kimsenin baard bir i de deildir onun dnda. Yap teknolojisi-
nin ve mhendislik zmlerinin hzla gelitii amzda dahi bu
mmkn deildir.

1490larn ilk yarsnda Kayseriye bal Agrnasl kynde doan

Sinan, 1512-1513 arasnda acemi olan olarak devirilir ve sarayda
ald eitim sonras ordu ile birlikte 1521 Belgrad, 1522 Rodos, 1526
Moha, 1529 Viyana, 1532 Almanya, 1534 Irak seferlerini katlr. Bu
seferler srasnda yapmna ihtiya duyulan, kpr, ordugah ve yol
zerinde bulunan nehir ve gllerin geilmesi iin yapt tekneler
ile dikkat eker. zellikle 1538de Kara Budan seferi srasnda Prut
nehri zerine yapt kpr sonras mimar Acem Alinin yerine Ba-
mimar olarak atanr ve elli yl boyunca bu greve devam eder.

Bulunduu blgelerdeki nemli yaplar incelediini ve bunlardan

ders aldn belirten Sinan, bilgi birikimi ve mimarlk mesleindeki
becerisinin yan sra aklselim, uzun bir mr yaamann dln de
alr. Mimar Sinann raklk eserim dedii stanbul ehzade Camiini
50li yalarnn ortalarnda, kalfalk eserim dedii stanbul Sleyma-
niye Camiini 60l yalarnda, ustalk eserim dedii Edirne Selimiye
Camiini 80li yalarnda yaptn gz nne alarak salkl ve alma
ak ile dolu uzun bir mr srmenin ne olduu anlalabilir.

Mimar Sinann sz konusu yaplar nasl projelendirdii konusunda

herhangi bir bilgimiz yok. Yaplarnn listesini hazrlayan Sai Mustafa
elebi de bu konuda bir aklama yapmaz. Ancak dnemine ait baz
minyatrlerde Sinana atfedilen baz grntlere ve maketlere rast-

22 23
Ayasofya Haseki Hrrem Sultan Hamam, Sultanahmet

Sinan Paa Camii, Beikta
Gazi skender Paa Camii
lamaktayz. zellikle daha sonra III. Mehmed adyla tahta geecek
olan ehzadenin 1582de yaplan snnet dnnde Sultanahmet
Meydanndan geen esnaf alaylar srasnda grdmz, byk
ebatl Sleymaniye Camii maketi, yaplarn izimden ziyade maket
ile yapldn gsterir. XVI. yzyldan gnmze kalan baz yap
planlar mevcutsa da ekseriyetle maket kullanld kabul edilmekte-
dir. Mimar Sinann eitiminin bir blmnde ince marangoz olarak
almas bu gr destekler mahiyettedir.
Sk sk karmza kan bir baka soru da Sinann Ayasofyadan etki-
lenip etkilenmedii, onu gemek iin alp almaddr. Elbette
Sinan gibi mimar Ayasofyadan etkilenmi ve yapy detayl olarak
incelemi, yapm sorunlarn aratrmtr. Bunun aksini dnmek,
Sinan gibi bir dehay kk grmektir. Bat kaynakl baz izim ve
fotoraflarda Ayasofyann gnmzde var olan drt minaresinin
rtulandn, yokmular gibi gsterildii grrz. Buna karn
grsellerin hemen hepsinde 1509 depremi sonras byk lde
hasar gren Ayasofyaya Sinan tarafndan yaplan mdahalenin, her
iki cephesindeki Sinan yapm destek duvarlarnn varln grrz.
Anlalan bu destekler yapyla o kadar btnlemilerdir ki, sansr
uygulayanlarn ou tarafndan orijinal elemanlar olarak alglam-
lardr. Ayasofyaya bu tr bir mdahalede bulunmu bir mimarn on-
dan etkilenmemesi ve onu grmezden gelmesi mmkn deildir.
Mimari yap iine alnan k orannda baarldr. Mimari k ile var
olur denir; aydnlk bir yap izleyiciyi daima etkiler. Sinann Ayasof-
yadan hemen hemen bin yl sonra yapt yaplarda ayn geleneksel
malzemelerin (ta-tula-ahap) kullanlmasna ramen ok daha
aydnlk ve ferah olmas aradan geen bin yln geliimidir. stelik
24
Ye ni Bi r Tu r i z m R ot a s: B yk Ust a M im a r S in a n
Sinan yaplar merkezi plana daha uygun, mekan blen elamanlarn
minimize edildii, tayc ayaklarn yap eperine alnd mhen-
dislik zmlerini de ierir.
Gnmze kadar yaplan aratrmalarn byk ounluunda Si-
nan yaplar mimari olarak deerlendirilmitir. Deinilmesi gereken
bir konu da bu yaplarn lojistik sorunlardr. Ayn dnemlerde Ba-
tda yaplan yaplarn yapmlarnn gerek finansman gl ge-
rekse lojistik sorunlar nedeniyle yz yl, hatta iki yz yl srdn
hatrlatmak isterim. Tek bir yap olarak dnlen Sleymaniyenin
cami, sekiz adet medrese, hamam, trbeler ve geni bir alan kap-
layan bir dzenleme olduunu ve 1550-1557 tarihleri arasnda yedi
yl gibi ksa bir sre iinde tamamlanm olmasnn arkasnda yatan
organizasyon baarsn aratrmak gerekmektedir.
Prof. Dr. mer Ltfi Barkann yapt aratrmalar gstermektedir ki
bu caminin yapm iin stanbulda bulunan baz kolonlarn yan sra
Msr ve Baalbekten bazlar 26, bazlar 73 ton arlnda kolonlar
getirilmitir. Dikkat eken bir dier husus da imparatorluk merke-
zinden bu kadar uzakta bulunan yerlemelerde bu tr malzemenin
bulunduunun kaytlara gemi olmas ve envanterinin olduudur.
Dnemin ulam aralar ve ykleme artlar gz nne alndnda
Sinann lojistiin ne byk bir baar olduu anlalabilinir.
Mimar Sinann yaplarn ve yapm yntemlerini tanmak bizim g-
revimizdir. Ancak, bu konuda yeteri kadar aratrma yaptktan ve
bilgi sahibi olduktan sonra onu tantmak imkanna sahip olabilece-
imizi unutmamamz gerekir.
25
 Ye ni Bi r Tu r i z m R ot a s: B yk Ust a M im a r S in a n

Rotalar

Mimar Sinann eserlerini gezmek, siyasi tarihimizde Bir Osmanl

Asr olarak tanmlanan, mimarlk tarihinde Sinan a olarak de-
erlendirilen, 16. Yzyl Osmanl dnyasn kefe kmak ve bir an-
lamda asrda gezinmek demektir.

Mimar Sinan eserlerini gezmek isteyenler iin eserlerin trlerine,

isimlerine, banilerine, blgelerine ve Mimarmzn mimarlk dnem-
lerine gre farkl gzerghlar belirlemek mmkndr. Mimarmzn
sanat geliimi yaygn ekli ile raklk, kalfalk, ustalk dnemi olarak
tanmlanmaktadr. Ancak mimarlk tarihi almalarnda buna iti-
razlar da ykselmekte ve 1., 2. ve 3. dnem eklinde bir tasnif esas
alnmaktadr.

Bu tercihleri dikkate ve baz tanmlamalar esas alarak Sinan gzer-

ghlar belirlemek mmkn. Biz de merakllar iin banileri esas ala-
rak farkl listeler de nereceiz. Ancak anlatmda ncelii sahaya
knca; yani ziyaret programn uygulamaya balaynca esas alaca-
mz liste blgeler ve gzergh zerindeki eserler, zellikle rnek
tekil edenlerin olacaktr.

Sinann imar ve mimari dnyasnda keyifli tarihi yolculuklar dileriz.

26 27
Atik Valide Nurbanu Sultan Camii, skdar
 Ye ni Bi r Tu r i z m R ot a s: B yk Ust a M im a r S in a n

1. Rota
Mimar Sinann, raklk eserim dese de ustal kadar, en ihtiaml
Osmanl asrnn Muhteem Sleyman ve muktedir kadn Hase-
ki Hrrem Sultann hznnn abidesinin nndeyiz Evet, buras
ehzade Klliyesi Kanuni Sultan Sleyman ile Hrrem Sultann
evlat acsnn abideye dnt klliye Camisiyle, kervansara-
yyla, imaretiyle, tabhanesiyle, mektebiyle medresesiyle, Trbeleriy-
le, haziresiyle

Kanuni Sultan Sleymann kendisinden sonraki padiah aday ola-

rak belirledii ehzadesi Mehmed adna yaptrd bu klliye baz
padiah eserinden daha ihtiamldr.

Duralm ve etrafa iyice bakalm Bir nefeste, bir bakta geilecek

bir yerde deiliz. Belki saatlerce temaa etmemiz, sanat, fonksiyo-
nu, mevkii zerinde dnmemiz gereken, sadece mimari bir ge-
lenee, devrin sanat iaret eden deil, toplumsal dokusuna, duygu
dnyasna, anne baba hissine, evlat hasretine ahitlik bir klliyenin
avlusundayz.

Burada, sadece tahtnn sandukasnn zerine yerletirilen ehzade

Mehmedin deil, baka ehzadelerin de trbelerini ziyaret edebi-
lirsiniz Hrremin damad, Mihrimah Sultann ei, Kanuni Sultan
Sleymann kudretli veziri Rstem Paann trbesi de burada
lmle hayatn bulutuu, lmn sanatla simgeletii mekanlar

Buradan yola koyulduumuzda admlarmz bizi Bozdoan Kemeri

bata olmak zere eitli Bizans ve Osmanl eserleriyle stanbulun
imparatorluklar mirasna ahitlik eden mimari eserler arasndan, ta-
rihin kadim soluunu ve rengini hissederek Osmanl imparatorlu-
unun zirvesine gtrr Arada, ehzade Mehmet Paa Klliyesi
ile Damat brahim Paa Klliyesi arasndaki Dedeefendi Caddesinin
sonundaki Tatekneler Sokakta Hsrev Kethda Darlkurrasn da
grme imkanmz olur...

Ve Sleymaniye Klliyesi

Cami, Medreseler, marethane, Mektep, eme, Darttp, Darifa,

28 29
 Ye ni Bi r Tu r i z m R ot a s: B yk Ust a M im a r S in a n

Darulkurra, Darlhadis, Hamam, Trbe rana doru yola kyoruz. Kendisi ehzade Mehmed Klliyesin-
de trbesinde medfun Rstem Paa klliyesine ineceiz. neceiz
Sadece mimari bir eser deil, imparatorluun zirvesi ve zeti Sa- diyorum nk Sleymaniyenin eteklerinde, Haliin kenarnda
dece Sinann, Sultan Sleyman deil bir imparatorluun, Osmanl ina edilmi. Sleymaniye Camii ehir siluetinde tepede yer alrken,
asrnn sembol Siyasi, itimai, iktisadi, dini, sanat, eitimi, bilimi, Rstem Paann camisi onun altna yerletirilmitir. Cami, stan-
teknolojisi, mhendislii, mimarl, tasarmcl, istihdam ettii in- bulun en youn geleneksel ticaret blgesi, Tahtakalenin ortasnda
san mozaii, lojistii, sal, tbb, sosyal devlet yaps, ehir planla- yer alyor. Mimarisi, inisi ve stanbul siluetine tesir eden mevkiiyle
mas ile imparatorluun ifadesi stanbulun seyrine doyum olma- Rstem Paa Klliyesi en nemli sadrazam yaplarndan birisidir...
yan aheseri Muhteem Yzyln ve Muhteem ehrin sembol

Klliyenin her bir birimi hem sanatta, hem fonksiyonellikte, hem

Osmanl protokolnde en nde geliyor.

Saatler yeter mi buray anlatmaya, anlamaya, seyretmeye Tarihin

derinliklerinde uzun bir yolculuk Sleymaniye Bir devrin abidesi
Belki nce Caminin evresinde dolamak lazm Her birisinin iine
girme imkan yoksa Bu gezinti esnasnda hem camiyi dardan
gzlemek hem de dier birimlerin her birinin nnde nefeslenmek
lazm. Sonra Cami

Cami knda hazireye uramak lazm Kble tarafnda Sultan

Sleymann trbesi 46 yl hkm srm sultann trbesi Onun
yannda ise Sinann eli demi bir baka trbe Kendi yaptrd,
adn tayan byk klliyesine deil de buraya defnedilen Hrrem
Sultann trbesi Burada durmak hazireye de bakmak lazm Si-
nann eseri olmasa da onun etrafndan ekillenen hazire Sadece
trbeleriyle deil, mezar talaryla da lmn sanatlatrld yer
Her birine nice duygunun, hznn, yakarn sanat ve kelimelerle
nakedildii mezar talar Daha ilk bakta kadnyla, ocuuyla
erkeiyle sahibinin kimliine ahitlik eden, sanat ve ustalk abidesi
talar Devlet adamyla, ilim adamyla, din adamyla, vatandayla
Bir devrin deil devirlerin ahidi kabirler Ve bu mezarlar arasnda
iki kapya alan bir yol

Burada mutlaka huzuruna kmamz, duygularmz ve teekkr-

lerimizi kendi slubumuzca sunmamz gereken birisi daha var
Sinan Mimar Sinan Koca Sinan Byk Usta Bu muhteem
klliyenin, kbleye yneldiimizde sol ayak ucunda, haiyeleri cilt-
ler tutan bir byk eserin sonuna atlan mtevaz imza gibi duran
trbesinde bizi beklemekte Uramamak olur mu hi?
Mimar Sinana veda etmek iin bugnk yolculuumuzun son du-

30 31
 2. Rota
Eypteyiz. smini HZ. Peygamberi Mekkeden Medineye hicretinde
evinde misafir eden sahabeden alan semt Fatih Sultan Mehmet,
stanbulun fethinden hemen sonra bu sahabenin kabri zerine bir
trbe sonra da yanna adyla anlan bir klliye yaptrmtr. Eyp
Sultan trbesi Osmanl Devletinin en nemli dini merkezi olmu,
sultanlar tahta ktktan sonra kllarn burada kuanm, ordular
sefere kmadan nce ve sonra burada dua etmitir. lim ve devlet
adamlar da Eype zel bir nem vermi, burada adlarn yaatacak
eserler yaptrmlardr. Eyp Sultan gnmzde de en nemli ziya-
ret merkezi olup toplumun farkl kesimlerinin buluma noktasdr

Vaktiniz varsa ki, mutlaka olmal, Piyer Loti Tepesine kp gnein

douuyla birlikte Halii ve stanbulu seyretmelisiniz. En azndan
burada bir sabah ay iilmeli Gravrlere, kartpostallara, fotoraflara
konu olan bu tepeden Eype ve stanbula bakmak bir ayrcalktr
Teleferiin devreye girmesiyle buradaki seyirlik manzara ayr bir zen-
ginlik kazanmtr. Piyer Lotiden teleferikle Haliin kenarna inilmeli

Burada ilk Sinan Dura Sokullu Mehmet Paa Klliyesidir Ancak

ilk ziyaret edilmesi ve ihmal edilmemesi gereken yer ise Eyp Sultan
Trbesi Sokullu Klliyesi de hemen yannda Mesafe onlu met-
relerle llebilecek kadar yakn Haliin kenarndan Padiahlarn
kl kuanmak iin gittikleri Clus yoluyla Eyp Sultan Trbesine
doru hareket edilmeli

Sonraki durak Sokullu Mehmed Paa Klliyesi Medresesi, Darlkur-

ras, trbesi ve haziresiyle sizi bekliyor Kanuni Sultan Sleyman, II.
Selim ve III. Murad dnemin ve Osmanl tarihinin en kudretli sadra-
zam bu klliyede medfundur. Adna yaptrd ve yine Sinan eseri
iki klliye (Azapkap ve Kadrga) daha olmasna ramen Onun kar-
snda ise Siyavupaann evlatlar iin yaptrd ama kendisinin
de defnedildii trbe yer alr. Aradan sadece bir yol geiyor. Trbe
bir anlamda Eyp Sultan haziresindedir. Yine bu hazireye dahil sa-
ylabilecek kk bir Sinan Trbesi daha var: Pertev Paa Trbesi
Eyp Sultan Klliyesi evresindeki Sinan eserleri ziyareti bitti. An-
cak Eypdeki Sinan gzergahmz sona ermedi. Eypn ev sahiplii
yapt en nemli Sinan eserlerinden birisi de Eyp Sultan Klliye-
sine yry mesafesindeki Zal Mahmud Paa Klliyesidir Kanuni
32 33
 Ye ni Bi r Tu r i z m R ot a s: B yk Ust a M im a r S in a n

Sulan Sleymann olu ehzade Mustafa cellatlarnn elinden kur-
tulduunda onu yakalayp cellatlara teslim eden kii olarak hret
bulmutur.
II. Selimin kz ah Sultann kocas... kisi de vefat ettikten sonra va-
siyetleri gerei yaplan klliyenin cami, trbe ve iki medresesi du-
ruyor. ah Sultan ve Zal Mahmud Paann efsaneleen sevgilerinin
hznl bir hatras olarak da hatrlanan klliye Zal Mahmud Paa
adyla anlsa da ikisinin ortak eseridir.
Eypteki yolculuumuz Feshane dura karsndaki Defterdar
Mahmut elebi Camii ile son bulsa da gzergahmz devam ediyor.
Yolumuzun devamnda Edirnekap Mihrimah Sultan Klliyesi var
steyen arala gidebilir, ancak biz biraz da gayret edip Ayvansa-
raydan Edirnekapya doru stanbul surlarnn kenarndan yrme-
yi tercih ediyoruz. Sahile yakn, sahabeler haziresi olarak da bilinen
hazireyi ziyaret ediyoruz. Burada stanbul kuatmasna katlan, tr-
beleri Fatih devrinin hatrasn yaatan sahabe trbelerini ve fethe
katlan trbedar Toklu Dede haziresine uruyoruz. Hemen st tara-
fndan Bizansllarn en nemli saraylarndan birisini Tekfur Sarayn
grdkten sonra Erikapya doru yrymz srdryoruz. rdk, ne kadar ok eser grdk ve tarihle ne kadar da youn bir
Buradaki hazire, sahabe makamlar ve Erikapdan sonra Edirneka-
pya doru sur yolculuumuz devam ediyor.
sinin sa/ Vatan caddesi tarafna, Mesih Mehmed Paa Klliyesine
doru yneliyoruz. Hrka-i erif Camiine de yakn olan Klliye, Ya-
vuz Selim kavandan saa doru inerken Eski Ali Paa Caddesi
zerinde yer alyor. Bani Hadm Mesih Mehmed Paada buradaki
trbesinde medfun.
Yolumuzun ucunda stanbul l Emniyet Mdrlnn yanndaki
Akemseddin Caddesi ile Koca Sinan Caddesinin kesitii nokta-
daki mescid bizi bekliyor. Bu mescid imdiye kadar gezdiimiz ve
bundan sonra ziyaret edeceimiz nice klliyenin aksine Mimarm-
zn kendi adna tayor. Banisi de kendisi olan Mimarba Sinan Aa
Mescidi bu ynyle dier eserlerden bir hayli farkl bir zellik tayor.
Nice baninin adn yaatan esere imza atan Mimarmz kendi vakf-
nn eseri olan ve hayr defterini ak tutacak bu mescidi ina etmi.
Buradan sonra bizi, Fatih Belediyesi binasnn yanndaki air Cem
Sokaktaki trbesinde Hsrev Paa bekliyor. Bugnk son duramz
ise, 300-500 admlk mesafedeki Bali Paa Klliyesi... Bu klliyenin
tamamlanmasnda da eine byk bir vefa ile bal bir hanmn,
Hma Hatunun katks byktr.
Evet, bugnk gzergahmz burada sona eriyor. Ne kadar ok y-
temas kurduk deil mi? imdi dinlenme ve dnme vakti

Edirnekapda Mihrimah Sultan Klliyesi bizi bekliyor. Sinann en g-

zel ve farkl bir noktadan stanbul siluetine zenginlik katan eserinin
avlusundayz. Kanuni Sultan Sleymann ve Hrrem Sultann kz,
Rstem Paann ei 16. yzyln en gl kadnlarndan birisi
Buras skdardaki Klliye ile birlikte onun adn yaatan ve hayrn
devam ettiren en nemli eseri Sinann sanatkarlnn yadigar
Mihrimah Sultan her iki klliyesinde deil de babasnn trbesinde
medfun Buradaki trbesinde ise damad veziriazam Gzel Ahmet
Paa yatyor.

Yolumuz uzun vaktimiz ksa Yrymz devam etmeli Y-

nmz Sarahane/ehzadebana doru evirdik.. Karagmrk
stadna 100-150 admlk mesafede Semiz Ali Paa Medresesi, onun
biraz ilerisinde Nianc Mehmet Paa Klliyesi bizi bekliyor. Fethiye
yaknlarnda uhadar Sokaktaki Mehmed Aa Klliyesi de bize Si-
nan hatrlatyor Buray da ziyaret ettikten sonra Sar Gzel cadde-

34 35
 Ye ni Bi r Tu r i z m R ot a s: B yk Ust a M im a r S in a n

Mimar Sinann
Banileri

Hsrev36Kethda Hamam, Ortaky 37

 Ye ni Bi r Tu r i z m R ot a s: B yk Ust a M im a r S in a n

M imar Sinan banileriyle tarih iindeki varln srdrrken bani-

lerde Sinanla zaman iindeki yolculuklarn devam ettirmilerdir.
Dier baniler eyhlislam Fenarizade Muhyiddin Mehmed elebi,
Kazaskerlerden Amasyal Kzl Abdurrahman elebi, Mevlana Ensar
Ahmed elebi, ve Molla elebi, Defterdar Mustafa elebi, avuba
Sinann yap listesine baktmzda zengin ve ok st dzey gru- Mahmud Aa, Tercman (Drogman) Yunus Bey, Hrrem avu, Fer-
bunda yer alan bir bani listesiyle karlayoruz. Bunlarn banda Ka- ruh Kethda, Kapaas Mahmud Aa, Bostancba skender Paa,
nuni Sultan Sleyman gelmektedir. Sleyman-Sinan bulumas bir Odaba Behruz Aa, Muhasip emsi Ahmed Paa, Darssaade Aa-
anlamda Osmanl mimarisinin zirvesine giden yolculuk olmutur. s Mehmed Aa, Cafer Aa, Kasap Ustas Hac Evhad ve Bezirganc-
Padiah, stanbul bata olmak zere mparatorluun pek ok bl- ba Hac Hsrev
gesine klliyeleriyle, kprleriyle, su yaplaryla ve dier eserleriyle
Sinann mimari dehasyla mhrn vurmutur. Kanuniden sonra Grld gibi Sinan, devrinin padiahlar bata olmak zere pek ok
II. Selim, dier yaplar yannda ama asl Edirnedeki Selimiye Klli- devlet ve ilim adam adna eser ina etmi ve Osmanl corafyasna
yesi ile Sinann zirve eserine banilik yapmtr. Sonra da III. Murad devletin gcn, banilerinin hatrasn ve yardmseverliini, kendisi-
Sinanla tarihe not dm, iz brakmtr. Mimar Sinann baniler lis- nin mhendislik, mimarlk ve ehir tasarmcln naketmitir.
tesindeki Sultanlar gurubunda Osmanl padiah dnda Krm
Han I. Devlet Giray Han da yer almtr. Bata Gzleve Camii olmak
zere Krm corafyasndaki Sinan eserleri bu baninin talebiyle ha-
yat bulmutur.

Mimar Sinann baniler grubunda Padiahlardan sonra ikinci srada

Valide Sultanlar ve Hasekiler, padiah kzlar ve damatlar ile sad-
razamlar gelmektedir. Haseki Kanuni Sultan Sleymann hasekisi
Hrrem Sultan, III. Muradn annesi Valide Nurbanu Sultan, Yavuz
Sultan Selimin kz ah Sultan, Kanuni Sultan Sleymann kzlar
Mihrimah ve smihan Sultan, II. Selimin kz ah Sultan ile Kanu-
ninin damatlar Sadrazam Rstem Paa, Sadrazam Sokullu Mehmed
Paa, Yavuz Sultan Selimin damad Sadrazam Karaahmet Paa, II.
Selimin damad Zal Mahmud Paa ve Sadrazam Semiz Ali Paa bu
grupta yer almaktadr.

Vezir baniler ise unlardr: Sofu/ Bosnal/ Hac Mehmed Paa, Hadm
brahim Paa, Pertev Mehmed Paa, Ferhat Paa, Mesih Paa ve Ni-
anc Mehmed Paa.

Barbaros Hayreddin Paa, Sinan Paa, Piyale Paa, Ulu/Kl Ali Paa
ise denizciler yani Kaptan- derya olan Sinan banileridir.

Beylerbeyi, sancakbeyleri ve eyalet yneticisi olarak tespit edilen bani

says ise 15dir: Sofu/ Hac/ Karaz Mehmed Bey, I. Osmanah Bey,
Sokullu Kasm Paa, Firdevs Paa, Cenabi Ahmet Paa, Lala/Ttnsz
Hseyin Paa, Hac/Doanc Ahmet Paa, Lala Mustafa Paa, Kse
Hsrev Paa, Hadm Ali Paa, erkez skender Paa, Behram Paa, Me-
lek Ahmet Paa, Deli Hsrev Paa, Dukakinzade Mehmed Paa.

38 39
Sleymaniye
Kl Trbesi
Ali Paa Klliyesi,Tophane
 Ye ni Bi r Tu r i z m R ot a s: B yk Ust a M im a r S in a n

3. Rota
Silivrikapdayz Topkap Zeytinburnu istikametinde, stanbul sur-
larnn nnden ilerleyip Silivrikapdan giriyoruz. Silivrikap ve Hi-
saralt caddelerinin bulutuu noktada bizi karlayan bir Sinan
yapsnn; ikinci vezirlie kadar ykselen Hadm brahim Paann
Klliyesinin nndeyiz Geriye cami ve trbesi kalm bir klliye

Bu gzergahta hem bu klliyeyi, hem kademeli stanbul surlarn,

hem de sur ii stanbulundan gnmze intikal eden bir kesiti gezi-
yoruz. Zaman iinde zaman yayoruz. Ve yolumuzu Kocamustafa
Paa son duraa eviriyoruz. Burada Hsrev elebi (Ramazan Efen-
di) Camiini ziyaret ettikten sonra yrymz srdryoruz. Bu
gzergahlar yryerek gidebilirsek ne mutlu Kolay deil Ancak
Eski stanbuldan gnmze ulaan dokuyu, ehrin bu tarafn daha
yakndan grme imkanmz olacak. Aksaray-Topkap istikametin-
de, Pazartekke durann karsnda Topkap Caddesinin 300 metre
kadar kuzeyinde Kara Ahmet Paa Klliyesi bizi bekliyor. Kara Ah-
met Paa, Yavuz Sultan Selimin damad, Kanuni Sultan Sleymann
enitesi, Sadrazamlk yapm bir Osmanl Paas Klliye, sonu
idam da olsa, cami, medrese, trbe ve Sbyan mektebiyle Paann
hatrasn yaatmaya devam ediyor.

Vatan Caddesi ile Gureba Hastanesi ve Ouzhan caddelerinin kesi-

tii noktada III. Muratn elerinden olan ah Huban Hatunun trbe-
si ile karsndaki Sbyan mektebindeyiz. Buradan yry mesafesi
kadar yakn bir yerde Kanuni Sultan Sleymann babas Yavuz Selim
adna yaptrd medreseye ulayoruz. Baba-oul, eitim-mimari
ilikisini yanstan gzel bir eser

Yolumuzun devamnda kudretli bir hanm Sultann klliyesi var. Os-

manl tarihinde kadn saltanat ilikilerinin en kudretli isimlerinden
birisinin eseri Kanuni Sultan Sleymann elerinden, Sultan II. Se-
limin annesi Hrrem Sultann eseri Uzun sze ne hacet Kendisi
gitmi, eseri kalm. Sinann imzasn tayan ve estetiini yanstan
en nemli eserlerden birisi Camisiyle, medresesiyle, darifasyla,
sbyan mektebiyle Hrrem Sultann Klliyesi burada ancak trbesi
Sleymaniyede

40 41

Haseki Hrrem Sultan Klliyesi, Fatih
Vakit ilerledi, epey yol yrnd ancak gezimiz bitmedi. Son dura-
mz Osmanl tarihinin en kudretli sadrazamlarndan Sokullu Meh-
met Paann Kadrgadaki Klliyesi. Klliye Sultanahmet Meydanna
yakn bir yerde Sultanahmet Meydanndan Kadrga ynne doru
400 metre mesafede
Sokullu Mehmet Paa ayn zamanda II. Selimin kudretli kz smihan
Sultann kocas Bu klliye de her ne kadar Sokullu adyla anlsa da
sadece onun eseri deil, smihan Sultanla ortaklaa yaptrmlar.
Dolaysla Sokullu ve smihan Sultan Klliyesi olarak anlmas daha
doru Hayatta birleen, eser inasnda ortak olan bu ikilinin ne
yazk ki dnyadaki son meknlar ayr Paa, Eypteki Klliyesinin
trbesinde, smihan Sultan Ayasofya Camiini avlusunda babasnn
trbesinde
42
Ye ni Bi r Tu r i z m R ot a s: B yk Ust a M im a r S in a n
Klliyeye girerken aslnda byk bir mimarn imzasn tayan eser-
lerinde, bir hanm sultanla kudretli bir vezirin imar dnyasndaki
yolculuk iin zor bulunabilecek zengin bir dnyann kapsndan
ieriye adm atyoruz . Ayrlrken o dnyaya veda ediyor gibi olsak
da gnn btn birikimiyle birlikte byk bir donanm ve tarihi biri-
kimle donanm oluyoruz.
Seyahatimiz bittiini gre imdi bir ay molas ster sahile inelim,
ister Sultanahmet Meydanna doru gidelim ama yarn Sultanah-
met Meydannda bulumay ihmal etmeyelim
43
 Ye ni Bi r Tu r i z m R ot a s: B yk Ust a M im a r S in a n

4. Rota
Sultanahmet Meydanndayz. Dier ismiyle At Meydan.. Bir baka
ismiyle Hipodromdayz Aslnda buras mparatorluklarn, ihtia-
mn, trenlerin meydan lenlerin, yarlarn sahas Bir o kadar
da isyanlarn meydan Buras imparatorluklarn merkezi, Roma ve
Osmanlnn Meydan Bu meydandan byk ihtiam ierisinde
nice imparatorlar, sultanlar geti. Niceleri tahtn buradan atelenen
veya burada alevlenen isyanlarla kaybetti. Bu meydann tarihi, bir
anlamda imparatorlar ve imparatorluklar tarihi imdi de yle deil
mi? Romann ynetim merkezi Byk Sarayn kalnts, dikilitalar,
Sultanahmet Klliyesi, Ayasofyas vb. ile dnyann en byk iki im-
paratorluunun, Romann ve Osmanlnn tarihi srlarn gizlemeye,
ihtiamn solumaya, hatrasn yaatmaya devam etmiyor mu?

brahim Paa Saraynn nndeyiz. Trk slam Eserleri Mzesi ola-

rak kullanlan bu bina Osmanl ihtiam asrnn, en gl Sultannn,
Kanuni Sultan Sleymann, devlet geleneini bir kenara braka-
rak birden sadrazamla ykselttii, enitelii ile onurlandrd bir
Osmanl Paasnn saray Kanuni varken kendisini Sultan diye
tantacak, elilere Ben istemezsem burada bir ey olmaz diyecek
kadar g anda gcn zirvesine gz krpan bir sadrazam Ve
bu g sarholuu ile bir gece Sultan saraynda uyurken boynuna
kemendin dolat, mezarnn yeri dahi bilinmeyen bir sadrazamn
saray Buras Damat Makbul, Frenk ve Pargal Maktul bra-
him Paann saray Asl yaps itibariyle, Topkap Saraynn hemen
karsnda, mimaride ve otoritede onunla rekabete heveslenen bir
saray Burada Mimar Sinann imzas, brahim Paann hatras var.
Devirmelikten sadrazamla, Pargadan stanbula uzanan, zeka-
syla, becerisiyle, baarsyla zirveye giden basamaklar atlayarak
srayan, kibriyle sonunu hazrlayan bir hayatn hatras Buyurun
ieriye bizleri nelerin beklediini yerinde grelim.

Ayn asrda, ayn mekanlarda, ayn olaylarda fail, meful ve ahit ola-
rak yer alm, ancak yan yana olmaktan ok kar karya olmu iki
kiiden, bu dnyada kaybedenin sarayndan kp, kazanm gz-
kenin hamamna yneliyoruz. be adm tede Hrrem Sultann
hamam bizi bekliyor.

44 45
 Ye ni Bi r Tu r i z m R ot a s: B yk Ust a M im a r S in a n

Ayasofya Camiinin avlusunda II. Selimin trbesindeyiz. Bu trbede
42 sanduka bulunuyor. II. Selimin yannda ei III. Muradn annesi
Nurbanu Sultan, kzlar, oullar ve torunlar yatyor. Buras mimarisi
kadar hattyla, inisiyle, ince ve tefekkr bir anlayla planlanan z-
gn bir sanat eseri Bu dnya yolculuunun son mekan lmn
sanat Sanatn lmle hayat buluu
Buradan ehzadeler Trbesine geiyoruz III. Muradn drt olu
ile bir kznn trbesi III. Murat ve III. Mehmetin trbelerinin de
Ayasofyann bahesinde olduunu hatrlatmakla yetinelim.
Muradn odas ve sarayn mutfaklar, Sinann mimarisinin saraydaki
hatralar
Bugnk son duramz yine bir Sadrazam yaps ki rakipten biri-
sinin saraynda balayan yolculuk ikincisinin Rstem Paann med-
resesinde sona eriyor. stanbul Lisesinin bulunduu Trkoca Cad-
desinden sonra girilen Hoca Han Sokann devamndaki Rstem
Paa Sokana bakan kapdan Rstem Paa medresesine giriyoruz...
Paann trbesi ehzade Klliyesinde, camisi Eminnnde, med-
resesi burada

Ayasofyadayz artk mparatorlarn taht, sultanlarn hayali ma-
bed Kuds kurtarmak niyetiyle yola kp stanbulu igal edip
ehri yamalayan, kymetli eyalar kaldrmak iin atlarla, katrlarla
girdikleri, yk tayamayanlar boazlayp olduu yerlerde braktk-
lar ve harabeye evirdikleri mabed ehri fetheden ve Fatih unva-
nn alan Sultan II. Mehmedin ise yenierisinin bir tan krmasna
bile gnlnn raz olmayp uruna askerini yaralad mabed
Bylece bugnk gezi sona erdi.. Ksa bir alanda ama Tarihin, ama
bir ehrin tarihinin deil ayn zamanda ki byk Dnya imparatort-
luunun tarihinin merkezinde bir yolculuk oldu.. Ve gittiimiz Her
yerde Sinan bizimle idi Belki de kulaklarmza fsldamak istedii,
saltanatn sanatla kaim olabilecei, yani kalclnn sanatla sala-
nacayd Nice han, hakan, sultan sadrazam, onun izgisinde ve
imza att eserle manevi yaamn srdrmyor mu?

Ama biz Sinann izini srmeye devam edeceiz. nk Ayasofyaya

girmek demek dnyann en uzun soluklu mabedlerinden birisinin
tarihi seyrine kmak deil, ayn zamanda iki byk imparatorluun
tarihi yolculuuna da adm atmak demektir ki, bugnk vaktimiz
buna pek msaade edecee benzemiyor. Eer Osmanl ve Sinan
olmasayd, onlarn iselletirici, sahiplenici, dntrc ve ihya
edici tavrlar olmasayd da, taassuplar galip gelseydi bugn Ayasof-
yadan sz etmemiz mmkn olmazd. Bir Roma eseri olan Ayasof-
yann ikinci banisi Osmanllar, mimar da Sinandr. Sinann buradaki
en grnen eserleri ise Ayasofyann batsnda yer alan, 1930lardan
sonra ezan sesinin duyulmad minarelerdir.

Ayasofya Camiinden ktktan sonra bir medreseye doru yol al-

yoruz. Caferaa (Soukkuyu) Medresesi.. Cafer Aann Sinana sipa-
ri ettii medresenin hitama eriini grmeye mr vefa etmeyince
yap kardei, Topkap Saraynn ba haremaas Gazanfer Aa ta-
mamlanmtr. Hani buraya kardeler medresesi ya da Cafer ve Ga-
zanferaa Medresesi dense yeridir.

imdi Sarayn yollarndayz. Zaten hemen yan bamzda Topkap,

Osmanl asrlarnn/ ihtiaml ann mtevaz ynetim merkezi
Burada da Sinann izini sryoruz Pek ok izi arasnda zellikle, III.

46 47
 5. Rota
skdardayz Sur ii stanbulun en gzel seyredildii, en gzel
panoramik fotoraflarnn alnd yerde

skdardayz Hanm sultanlarn ehrinde Hanm sultanlarn salta-

natlarn, Mimar Sinann imzasn tayanlar bata olmak zere abi-
devi eserlerle yaadklar zamann asrlar sonrasna en gl ekilde
tadklar ehirde.. Kanuni Sultan Sleymann ei Glfem Hatun
(Glfem Hatun Camiinin banisi) , kz Mihrimah Sultan, gelini Nur-
banu Sultan, Ksem Sultan (IV. Murad ve Sultan brhimin annesi,
inili Klliyesinin banisi), Glnu Emetullah Sultan (IV. Mehmedin
ei, II. Mustafa ve III. Ahmedin annesi, Valide-i Cedid Klliyesinin
banisi) Hepsi burdalar Hibir yerde Kudretli Osmanlnn kudretli
hanmlarnn hatras skdardaki seslenseler birbirlerini duyabile-
cekleri kadar yakn ve youn deil Bu nedenledir ki skdarn bir
dier unvan da Valideler ehridir.

skdarn tepesindeyiz, Toptanda skdarn en byk, stan-

bulun byk klliyesinin birisinin nnde Atik Valide/Valede-i
Atik Nurbanu Sultan Klliyesinin giriindeyiz. Banisi Kanuni Sultan
Sleyman ve Hrrem Sultann gelini, II. Selimin ei, III. Muradn an-
nesi Pek ok yerde eseri var ancak en byk eseri buras Seil-
dii yer itibariyle olduka manidar nemli ve grkemli bir yap
Sahildeki Valide-i Cedid/Glnu Emetullah Sultan Klliyesinin ina-
sndan sonra Atik Valide/Valede-i atik ismiyle anlmaya balanm.
Nurbanu Sultan burada bouna aramayn Hatrlayacaksnz, ken-
disini Ayasofya Camiinin avlusundaki II. Selim Trbesinde ziyaret
edebiliyoruz Bu muhteem Klliyeyi ziyaret ettikten sonra imdi
yoku aaya ineceiz, skdarn meydanna ve sahile Araba bizi
bekliyor, ancak tarihin damarlarnda, skdarn tarihi sokaklarnda
yolculuk yapmak isteyenler iin yrmek de mmkn skdar
Meydanna, Belediye Bakanlnn yaknlarna gideceiz. Burada
Nur Banu Sultann klliyesine gelir getirmesi maksadyla yaptrd
Atik Valide Sultan Hamamn gezeceiz Sonra yzmz sahi-
le evirdikten, yani dorudan sahil yoluna indikten sonra 200-300

48 49
 Ye ni Bi r Tu r i z m R ot a s: B yk Ust a M im a r S in a n

metre solumuzdaki emsi Paa Klliyesine halk arasndaki ismiyle skender Paa Camiini trbesinde yatan banisini ziyaret ediyoruz.
Kukonmaz Camiine yryeceiz. Deniz havasn soluyarak Vaktimiz varsa ki, mutlaka olmal, boazn bu harika manzarasna
biraz daha yryerek elik etmeliyiz. Ama yol uzun, Beykoza ge-
Bir merakls anlatmt Onlarca yldr bu camiyi gren bir yerde eceiz. Sahil boyunca ofrmze rica edelim de acele etmesin.
oturuyorum kubbesine bir kuun konduunu grmedim dorudur Gzlerimizle de olsa, biraz manzarann ve tarihin tadn karalm
banisinin isminden ok kukonmaz diye anlyor zaten. Gerekten
muhteem Sinan eserlerinden birisinin daha avlusundayz. Ve tabii Beykoza ulatk ama yorulduk da Biraz dinlenelim, terimizi ata-
stanbulun da huzurunda Yzne bakmaya cesaret edemiyor- lm Nerede mi? Tabii ki bir Sinan eserinde Odaba Behruz Aa
sanz banz kaldrn da gzlerinizi alamayacanz stanbulu da Beykoz Hamamnda
uzun uzun seyredin. nk hibir yerden bu ehir skdar sahilin-
den grnd kadar gzel seyredilemez. Gn doumundan bat- Gezi bitti Gn akam oldu Gnein boazn zerine saln
mna Gece yarsndan gn ortasna burada seyretsek, araba yerine bir tekne veya motor bulsak, biraz
daha boazn derinliklerine uzansak ve stanbula boazdan dn-
Bir de Sinann ehircilik anlayn deerlendirin bu sahilde S- sek nasl olur?...
leymaniye ile emsi Ahmed Paa klliyesi arasndaki orana, kar-
lkl durua ve Boazdan girie oluturulan ehir siluetine Bir de
Sinansz stanbul tahayyl edin. Geriye ne kalyor Burada biraz
soluklanalm, tefekkr edelim Bir yudum ay ielim, doyasya s-
tanbula ve bir anlamda Sinana bakalm. Sinan dnelim

Evet imdi geriye dnyor ve 300 metre geride bizi bekleyen Mih-
rimah Sultan Klliyesine gidiyoruz. Hatrlayacaksnz, Edirkapda da
Mihrimah Sultann klliyesini ziyaret etmitik Rivayet odur ki, Si-
nan bu iki eser arasnda denizin iki yakasnda olmalarna karn bir
iliki kurmu. Yln bir vaktinde gne sabahleyin birinin ufkundan
doarken dierinin ufkundan batarm. nanmyorsanz gzleyin
nanyorsanz denk gelebilirsiniz

skdarn tarihi siletini ekillendiren, gravrlerde, resimlerde, ve

fotoraflarda skdar da tanmlayan ve skdar deyince akla ge-
len ilk mimari eserlerden olan Mihrimah Sultan Klliyesinin ziyareti
bittiine gre arabalara doru yryelim. Kanlcaya kadar epey me-
safe var. Fakat 300-500 metre yrmenizin nnde bir mani yok ve
mutlaka tavsiye ederiz. Tarih ve tabiat adna. Tabii gz zevkiniz, g-
nl safanz ve shhatiniz iin de mutlaka bu yry yapmalsnz.

Kanlca stanbulun bir baka gzel kesi narn altnda, denizin

kenarnda ay yudumlamay ihmal etmeden, bir Sinan Eserini Gazi

50 51
 Ye ni Bi r Tu r i z m R ot a s: B yk Ust a M im a r S in a n

Dnya Miras ve
D
nya miras szlemesi
Temel amac insanln zihninde barn devamll dnce-
Mimar Sinan sini kltr, eitim ve bilim yoluyla yaratmak ve srdrmek olan Bir-
lemi Milletler Eitim, Bilim ve Kltr Kurumu UNESCOnun 1946
ylnda yazlan kurulu anlamasn oluturan ilk 20 lke arasnda
Trkiye de bulunmaktadr.

Prof. Dr. Demet BNAN

MSGSU Mimar Sinan Btn insanln ortak miras olarak kabul edilen evrensel deerle-
Aratrma ve Uygulama re sahip kltrel ve doal sitleri dnyaya tantmak, toplumda sz
Merkezi Mdr konusu evrensel mirasa sahip kacak bilinci oluturmak ve eitli
sebeplerle bozulan, yok olan kltrel ve doal deerlerin yaatlma-
s iin gerekli ibirliini salamak amacyla 1972de UNESCO 16nc
Genel Kurulunda Dnya Kltrel ve Doal Mirasnn Korunmasna
Dair Szleme 190 lke tarafndan imzalanmtr. Trkiye de 1983
de szlemeyi imzalamtr. Szlemenin kurallarna gre, devlet-
ler yalnz kendi vatandalar iin deil, btn dnya iin koruma-
y garanti ettikleri kltr varlklarn UNESCOya sunarlar ve gerekli
deerlendirmeden geen aday ant ve sitler Dnya Miras Listesine
alnr.

Halen Dnya Miras Listesinde 2015 yl itibariyle 1007 kltr ve

doal varlk yer almaktadr. (779 kltr varl, 197doal varlk, 31
karma sit , 31 snr tesi varlk, 46 tehlike altnda varlk, 2 adet lis-
teden karlm varlk)

Dnya miras kavram ve ltleri

Birlemi Milletler Eitim Bilim ve Kltr rgt olan UNESCO nun
32inci Genel Konferansnda Dnya Kltrel ve Doal Mirasnn Ko-
runmasna Dair Szleme dnda 2003 tarihinde Somut Olmayan
Kltrel Mirasn Korunmas Szlemesi kabul edilmitir.

Kltr mirasnn seimi iin evrensel olmay amalayan bir yakla-

mla uluslar aras stn evrensel deerler olarak tanmlanan l-
tler olumutur. Bu ltler balangtan bu yana says artarak
gnmze 10 adet stn evrensel deer tanm olarak ulamtr.
Dnya Miras olmak iin varln stn evrensel deer olarak tanm-
lanm 10 tane ltn biri yada birkana sahip olmas , malzeme,
tasarm, iilik, ilev, konum ve yerleim asndan zgn olmak ve

52 Ali Paa Hamam, Tophane

Kl 53
 Ye ni Bi r Tu r i z m R ot a s: B yk Ust a M im a r S in a n

bozulmamlk yani btnlk gstermesi ve koruma ve ynetim UNESCO Somut Olmayan Kltrel Miras kategorisinde Trki-
koullarn salamas gereklidir. yeden 12 adet varlk dnya miras listesindedir Meddahlk Gelenei
2008,Mevlevi Sema Treni 2008,Karagz 2009,Nevruz 2009,Aklk
Dnya Miras listesine girmek iin kltr varlklar iin (6) alt, doal Gelenei 2009,Geleneksel Sohbet Toplantlar 2010,Krkpnar Yal
varlklar iin (4) drt adet stn evrensel deer lt tanmlan- Gre Festivali 2010,Alevi- Bektai Riteli Semah 2010,Geleneksel
mtr. Dnya miras listesine girebilmek iin bunlardan birine sahip Tren Kekei 2011,Mesir Macunu Festivali 2012,Trk Kahve Kltr
olmak gereklidir. ve Gelenei 2013,Ebru Sanat 2014.

Bir mimari kltr varlnn anlam kazanabilmesi iin gereken ve Dnya miras listesinde olan Sinan yaplar
onun gerekliini, deerini ve btnln kantlayan tm zellik- Mimar Sinan otobiyografileri olarak tanmlanan Tezkiretl Bnyan
leri olan zgnlkile varln konum, tasarm, malzeme ve iilik da 344 yap, Tezkiretl Ebniye de 378 yap, Tuhfetl Mimarin de
zellikleri asndan iinde bulunduu kltr alannn bozulmam ve ise 423 adet yap Mimar Sinan tarafndan yaplm yaplar olarak
tahrif edilmemi bir belgesi olmas istenir. lk yapmndan gnmze gsterilmitir. Her tezkerede olan kaytl yaplarn toplam says
yaplarn bnyesinde yer alan ve yapnn kimliini oluturan tarihsel 477 dir. Her tezkerede grlen yap says ise 312dir.
katmanlar, zgnlnn bileenleri olarak kabul edilir.
Sinann tasarlayp ina ettii, onard, ya da ona yaktrlan 477 ya-
Dnya Mirasna aday kltr varlklarnn iyi korunmu olmalar, bo- pnn , 29u saptanamayan; 172si yangn, deprem ve imar faaliyetleri
zulma srelerinin denetim altna alnm olmas istenir. Dnya Mi- sonucu yok olan, 49u daha sonra klasik dnem mimarisinden farkl
ras Listesine nerilen tm varlklar btnlk koulunu salamaldr. tarzda yeniletirilen; 23 harabe, 204 ise zgn 16. Yzyl biim ve
Btnlk testiyle doal veya kltrel varln niteliklerinin tam ve slubunu koruyarak zamanmza ulaan yaplardr.
eksiksiz var olup olmad irdelenir.Mimari mirasn yapsal ve mima-
ri olarak bir btn tanmlamas ile miras olma durumunu belge- Dneminin malzeme, teknik , estetik deerini en st dzeyde ie-
leyen tm unsurlaryla var olmas durumudur. Btnlk varln fi- ren ve gnmzde de mimarlk, mhendislik ve ehircilik asndan
ziksel durumu yannda, somut olmayan ynlerini de kapsamaktadr. zgn ve stn evrensel deerler tayan bu yaplar iinde Dnya
Miras Listesinde kaytl olan yalnzca iki yap grlmektedir. Bu
Trkiye de dnya miras listesinde yeralan varlklar yaplar Bosna-Hersekte, Viegradda olan Sokollu Mehmet Paa
UNESCO Somut Kltrel Miras kategorisinde Trkiyeden 13 adet Kprs (1571-1577) ile Edirnede olan Selimiye Cami ve Klliyesi
varlk dnya miras listesindedir. 1985 stanbulun Tarihsel blgeleri (1569-1575) dir.
(stanbul surlar, Sultanahmet arkeolojik park, Zeyrek, Sleymani-
ye),1985 Greme- Kapadokya milli park, 1985 Divrii Ulu Camii ve Sokollu Mehmet Paa Kprs alt adet stn evrensel deer l-
ifahanesi,1986 Hattua,1987 Nemrut Da,1988 Xanthos Leto- tnden ikisini tad (ii,iv), ayn zamanda zgnlk, btnlk
on,1988 Hierapolis Pamukkale,1994 Safranbolu Kenti, 1998 Troya deerleri ile koruma ve ynetimine sahip olduu iin 2007 ylnda
Arkeolojik sit alan, 2011, Edirne Selimiye Cami ve Klliyesi, 2012 Dnya Miras Listesine girmitir.
atalhyk Neolitik Yerlemesi, 2014 Bergama ok Katmanl Klt-
rel Peyzaj,2014 Bursa ( Hanlar blgesi ve sultan klliyeleri) ve Cu- Kriter kapsamnda; jeostratejik neme sahip bir konumda yer alan
malkzk kpr tarihsel sre iinde Hristiyanlk ve slam arasnda; Balkan-
lar, Osmanl mparatorluu ve Akdeniz dnyas arasnda nemli kl-
trel deiime tanklk etmitir. Osmanllardan sonra Avusturya-Ma-

54 55
 Ye ni Bi r Tu r i z m R ot a s: B yk Ust a M im a r S in a n

car, Yugoslav Federasyonu ve Bosna Hersek Cumhuriyeti olmak 1985 ylnda Dnya Miras alan olan stanbulun Tarihsel blgeleri
zere farkl siyasal ve kltrel glerce kpr onarm ve ynetimi (stanbul Kara Surlar, Sultanahmet Arkeolojik Park, Zeyrek, Sley-
gereklemitir olarak tanmlanmaktadr. maniye), iinde pek ok Sinan eseri mevcuttur. nemli klliyelerden
bir ou da dnya miras alanlarnda yeralmaktadr. rnein; eh-
Kriter kapsamnda ; Viegrad Kprs; deerleri ve baarlaryla in- zade Klliyesi Sleymaniye Dnya Miras Alannda, Kadrga Sokullu
sanlk tarihinin nemli bir aamas olan Osmanl Klasik dneminin Klliyesi Sultanahmet Arkeolojik Parknn iinde , Edirnekap Mih-
zirvesinin mimarideki ifadesidir olarak tanmlanmaktadr. rimah Klliyesi stanbul Karasurlar Dnya Miras Alannda koruma
band iinde yeralan nemli klliyelerdendir.
Edirne Selimiye Cami ve Klliyesi 2011de Dnya Miras olarak ilan
edilmitir. Tad iki stn evrensel deer ile Dnya Miras olmu- Dolaysyla Sinann dnya miras olarak ilan edilmi Sokollu Mehmet
tur. Bunlardan biri insanolunun yaratc dehasnn bir bayaptn Paa Kprs, Edirne Selimiye Cami ve Klliyesi ile ona atfedilen
temsil etmesi ki kararda Mimar Sinann yaratc dehasnn baya- stn evrensel deer ltleriyle dnya miras ilan edilmi alanda
pt olarak tanmlanmtr. yeralan stanbul Sleymaniye Cami ve Klliyesinin korunmasn-
da ulusal ykmllkler dnda, uluslararas boyutta tm dnyaya
kincisi insanlk tarihinde nemli bir aamay veya aamalar gsteren kar bir ykmllkler vardr. Osmanl mparatorluunun gcn
bir yap tr, mimari, teknolojik grup veya peysaj iin istisnai bir r- ve snrlarn gsteren mhrler olarak tanmlayabileceimiz stn
nek olmas dr. Kararda Selimiye Cami; kubbesi, mekansal konsepti, evrensel ltlere sahip Sinan yaplarnn Dnya Miras Listesi iin-
mimari ve teknolojik uyumu ile ehir peysajn talandran konumu, deki saysnn artrlmas ve btncl olarak bir ynetim stratejisi
insanlk tarihindeki nemli bir aamay, Osmanl mparatorluunun iinde tanmlanmas, korunmas ve tantlmas gerekmektedir. Bu
doruk noktasn temsil eder olarak tanmlanmtr. gereklemedii takdirde UNESCO Dnya Miras Listesinden Teh-
like Altndaki Dnya Miras Listesine oradan da listeden karlmaya
Mimar Sinann Dnya Miras listesinde ismi olan bu iki yaps dnda kadar giden yaptrmlar szkonusudur.
dolayl olarak listede olan yaplar da vardr. rnein stanbul S-
leymaniye Klliyesi (1550-1557) . stanbulun Tarihsel blgeleri olan;
stanbul surlar, Tarihi Yarmadann ucundaki arkeolojik park, Zeyrek
ve Sleymaniyenin UNESCO tarafndan 1985 ylnda Dnya Miras
Alan olarak tanmlanmasn salayan drt(4) stn evrensel dee-
rin ikisinde Sleymaniye Cami ve Klliyesi bu deerleri tayan
varlk olarak tanmlanmtr. Bu stn evrensel deerler Edirne Seli-
miye Klliyesinin seilmesini salayan deerlerle ayndr. Bunlardan
birincisi insanolunun yaratc dehasnn bir bayaptn temsil
etmesi ki burada Ayasofyada Sleymaniye Cami ve Klliyesiyle
birlikte bayapt olarak belirtilmitir.

(iv) nsanlk tarihinde nemli bir aamay veya aamalar gsteren

bir yap tr, mimari veya teknolojik grup veya peyzaj iin istisnai
bir rnek olmas ltn karlayanlar olarak Topkap Saray ve
Sleymaniye Cami ve Klliyesi belirtilmitir.

56 57
 Ye ni Bi r Tu r i z m R ot a s: B yk Ust a M im a r S in a n

6. Rota
Bugn denizciler gn aslnda Baka duraklara urasak da umu-
miyetle Kaptan- deryalarn/denizcilerin huzuruna kyoruz. Hem
de cihan titreten Osmanllar denizlerde zaferlere koturan, Os-
manl Asrnn denizcileriyle buluacaz.

lk duramz Kasmpaa Asl yaps itibariyle Osmanl denizcili-

inin kalbinin att semtin ad Kasmpaa Tersane-i Amirenin
merkezi Bizi burada byk bir denizci ve onun adn yaatan kl-
liyesi bekliyor. Piyale Paa Klliyesinden sz ediyoruz. Banisi, Ma-
caristanda Hrvat asll ayakkabc bir babann olu iken, Osmanllar
tarafndan devlet hizmetine alnarak Kaptan- Deryala kadar yk-
seltilmi, pek ok ftuhatta bulunmu, nemli devlet hizmetlerini
yerine getirmi bir devlet adam Kanuni Sultan Sleyman tarafn-
dan ehzade (II. Selim) Selimin kz Gevher Han ile evlendirilmitir.

Piyale Paa Klliyesi kendisine zg mimarisiyle Mimar Sinann im-

zasn tayor. Paa, hanm Gevher Han Sultan, yedi olu ve drt
kzyla birlikte klliyenin haziresindeki trbesinde yatyor.

Piyale Paa Klliyesindeki ziyareti tamamladktan sonra Halie y-

neliyoruz. Sleymaniye Klliyesinin karsnda, sadrazamyla padi-
ah arasndaki farkla orantl bir grnm tayan ve Haliin Be-
yolu kysnda, Unkapan kprsnn bitiinde ve yolun Karakye
dnen kesindeki Sokullu Azapkap Camiine geliyoruz. Klliye
Barbaros Hayreddin Paa gibi byk bir denizcinin vefatndan sonra
onun grevini stlenen Sokullu Mehmed Paann denizci gemiiy-
le ba kurma zellii tayor. Bulunduu yer itibariyle de kendisinin
de geliimine nemli katklarda bulunduu Hali Tersanesinin sa-
hasnda. Eyp ve Kadrgadaki Sokullu Mehmed Paa Klliyelerinden
sonra nc Sokullu klliyesindeyiz. Sokullu, her de Sinan
eseri olan klliye says byklkleri itibariyle stanbulda baka bir
sadrazama nasip olmayan bir konumun sahibi

Bu ziyareti bitirdikten sonra sahil yolculuumuz sahil boyu devam

ediyor... Ancak Tophaneye doru ilerlerken sa tarafmzda yer alan

58 59
 Ye ni Bi r Tu r i z m R ot a s: B yk Ust a M im a r S in a n

stanbul silueti ve tarihi yarmadann panoramik grntsn iz- tarafndan Barbarosun nasl alglandn gstermesi asndan da
leyebiliriz. Karakyde tandk bir baninin eseri bekliyor bizi. Daha manidardr.
nce trbesine, camisine ve bir medresesine uradmz Kanuni
Sultan Sleymann sadrazam Rstem Paann Kurunlu Han olarak Yolun sana geiyor ve Barbaros Hayreddin Paann trbesini ziya-
da bilinen Kervansarayna uramay ihmal etmiyoruz. Sonra Top- ret ediyoruz. Burada sadece byk bir Osmanl denizcisi deil, yaa-
hane. Burada bizi bir baka byk Osmanl denizcisi Kaptan- Derya d ada dnyann en byk denizcisi yatmaktadr. Vefatna Mte
Kl/Ulu Ali Paa bekliyor. resl-bahr, 953 (Denizin reisi ld) tarihinin dlmesi bir hakikatin
ifadesinden baka bir ey deildi. Bu trbede bir ahs deil bir efsa-
Aslen Kalabriyeli Giovan Dionigi Galeni, papaz olmak zere Napo- ne zaman iindeki yolculuunu, akademik almalara, hikayelere,
liye giderken Osmanl denizcilerine esir dnce hayatnda yeni bir romanlara, iirlere, sinema filmlerine, belgesellere dizilere konu olarak
sayfa alr. Mslman olarak Ulu, daha sonra da baarlaryla Kl srdrmekte, hayatiyetini devam ettirmektedir. Onun stne yerle-
Ali adn alan Paa, nebaht hezimetinde donanmann kumanda tirilen kubbeyi ina etmek de Mimar Sinana dmtr. Aslnda trbe
ettii kolunu kurtarmasyla hakl bir hret kazanm ve hafzalarda burada yalnz deildi. Trbe Barbaros Hayreddin Paa tarafndan yap-
iz brakmtr. stanbul Tersanesinin geniletilmesi, donanma ge- trlan medresenin yanna ina edilmiti. Trbede ise kendisine Cfer
milerinin daha byk ve gsterili yaplmasnda rol oynayan, krek Paa, Barbaros Hayreddin Paa, Cezayirli Hasan Paa ve Barbarosun
ekmeyi kolaylatran ve hzlandran deiikliklere imza atan Paa hanm Bl Hatun elik etmektedir. Paann yaknlar ise Trbenin
Denizcilik bilimine de nemli katklarda bulunmutur. haziresine defnedilmiler. Trbenin hemen yan banda Byk bir
Barbaros Hayrettin Paa ant yer almaktadr. Denizcilik mzesinin
Hayata vrissiz veda eden Koca Kaptan banisi olduu, Sinann im- aralarnda hibir yap olmayacak ekilde burada alm olmas da bir
zasn tayan klliyesi iindeki trbesinde de yalnz yatmaktadr. tercihin ve ona hrmetin ifadesidir.
Esaretten Kaptan- deryala kadar ykselen Kl Ali Paa, Klliyesi
yanndaki emeyle pek ok seyyahn ilgisini ekmi, eitli gravr- Sabahtan beri hareket halindeyiz. imdi biraz ter atma vakti. Buy-
lere konu olmutur. run gezimizin son durana; Ortakydeki Hsrev Kethuda (Ortaky)
Hamamna
Fndklda ise bir baka Sinan eseriyle buluuyoruz: Molla elebi (Fn-
dkl) Camii.. Banisi Molla elebi olarak da tannan Anadolu kazaskeri,
devrin nde gelen ulemas arasnda yer alan Mehmet Vusul Efendidir.
Yolculuumuz sryor. leride, yani Beiktata iki Kaptan- Derya daha
bizi bekliyor. Sinan Paa ve Barbaros Hayreddin Paa.

Beiktatayz. Barbaros Bulvar ile Beikta caddesinin birletii nok-

tada, bir Sinan eseri olan Kaptan- Derya Sinan Paann klliyesin-
deyiz. Ne yazk ki banisi klliyesinin tamamlanmasn gremeden
hayata veda etmi. Bu yzden olsa gerektir ki, klliyesine deil, s-
kdarda yengesi Mihrimah Sultann klliyesinin haziresine defne-
dilmitir. Klliyeyi abisi sadrazam Rstem Paa tamamlamtr. Sinan
Paann klliyesini denizcilerin piri Barbaros Hayreddin Paann
trbesinin karsna yaptrmas ise Osmanl denizcilerinin halefleri

60 61
 7. Rota
SNAN KPRLERNN VE KEMERLERNN/SUYUNUN ZNDE
Bugn tarihi tanmlama ile stanbul (sur ii) ve Bild- selase (s-
kdar, Eyp, Galata) dndayz. Aslnda bugn suyu takip edeceiz.
Mimar Sinann su yaplarn gezeceiz. Kolay bir gezi deil. Yorucu
olacak, geni bir corafya zerinde dolaacaz. Bugn her zaman-
kinden daha ok sportif giyime ve yry ayakkablarna ihtiyac-
mz olacak. Dz yolda da yryeceiz, allar arasnda inili kl
yollarda da, tabi su kemerlerini yakndan grmek istiyorsak, adm-
layacaz. Hi olmazsa ve mutlaka Malova kemerine ulamalyz ki
hem Osmanl su medeniyetinin estetik dnyasna hem de Sinann
mimari dehasna farkl bir boyutta ahitlik edebilelim

nk bu yaplar, o zamana kadar ina edilen tesislerin en mkem-

meli, Mimar Sinann en nemli mhendislik yaps ve hacimce en
byk eseridir. Yrymze balamadan nce Sinann bu eserle-
rinin ina yksn ksaca hatrlayalm:

Mimar Sinann su kemerleri Belgrad ormanlarndan toplanarak s-

tanbula getirilen ve genel olarak Krkeme Sular olarak anlan su
gzergahndadr. Bu sular kadar suyun stanbula getirilii, Sinann
karlat muhalefet ve Mimarmzn bunlar amadaki baars da
onu tanmamz asndan ayr bir neme sahiptir.

stanbulun artan su ihtiyacna cevap arayan Kanuni Sultan Sley-

man, Krkeme sularn ehri tamaya karar verir. Ancak bu son
derece maliyetli, meakkatli, maharet ve teknoloji gerektiren bir itir.
Sleymaniye Klliyesinin 35 milyon Krkeme tesislerinin ise 50
milyon akeye mal olduunu sylemek iin bykl konusunda
bir fikir verecektir.

Kann Sultan Sleyman Kthane evresinde avlanrken eski bir

su yolundan szan su grnce buradan stanbula su getirmenin
mmkn olup olmad konusunda Mimar Sinan grevlendirir.
Uzun aratrmalar neticesinde Mimarmzn olumlu cevap vermesi
zerine inaatn balamas emrini verir.

62 63

Fakat Sadrazam Rstem Paa ve st dzey devlet yneticileri suyun
getirilmesine kar karlar. nk ehre bol su getirilirse stanbula
gn artacan bunun da eitli sorunlara yol aacana inan-
maktadrlar. Fakat Kann Sultan Sleyman suyun kendi vakf olarak
ehre getirilmesinde kararldr.
naat balar ama Suyun ve Sinann muhalifleri durmazlar. Mimarn
bu ite baarsz olacan, suyun yetersiz olduunu, hazinenin israf
olacan padiaha fsldarlar. Fakat Sultan sylenenlere karar ver-
meyip yerinde incelemeler yapar ve kararndan vazgemez. Byk
bir muhalefete ramen, Padiahn desteiyle 1554de balayan Krk-
eme sularnn inas 1563ten nce tamamlanr.
Bu konunun teferruatn Mimarmzn anlatmndan renmek iste-
yenler iin ncelikle Sai elebinin onun anlatmndan kaleme al-
d Tezkiretl-bnyna bakmasn salk veririz Ayrca Eyybnin Bykekmecedeki eski kprden halkn byk zorluklar iinde
Menkb- Sultn Sleymn Hn da bu konuda ayrntl bilgiler ih-
tiva etmektedir.
Kemerburgazdayz Gezimize abidevi kemerlerle balyoruz. E-
rikemer, Kovuk Kemer (Mderris Ky Kemeri) ve Uzun kemer
Bunlar arasnda Kovuk Kemerin farkl bir hikayesi vardr. eenin
belittiine gre, Krkeme tesisinin btn blmleri Osmanl yaps
olmasna karlk Kovukkemerin en alt katnn bir blm ile orta
katn ok kk bir ksm Ge Roma devrinden kalmtr. Geri kalan
ksmnn ise Mimar Sinan tarafndan 1563-64de yapld ariv kayt-
laryla ortaya konulmutur.
Uzun Kemer ise 711 m. ki katl olup Krkeme tesislerinin en byk
yaps. st katta elli, alt katta krk yedi kemer vardr.
Burada ok fazla vakit geirme ansmz yok Hatra fotoraflar-
mz da ektirdiimize gre ynmz Sultangaziye eviriyoruz.
nk Sinann en grkemli su yaps bizi bekliyor.
Sultangazide nce abidevi kemerlerden Gzelce (Gzlce) Ke-
merin yanna inemesek de-ki o kadar da kolay deil, bir anlamda
dac olmay da gerektiriyor, ama denemeye de deer- uzaktan da
64
Ye ni Bi r Tu r i z m R ot a s: B yk Ust a M im a r S in a n
olsa grmemiz nemli Ama Malovay yakndan grmeden, al-
tndan geen sulara ayaklarmz dedirmeden olmaz. Gerek bir
mhendislik ve mimarlk harikas Alibey Deresi zerinde yer al-
yor. Arabadan indikten sonra yaklak bir kilometre kadar Alibeyky
barajnn kenarndan, orman iinde, patika bir yoldan ilerleyeceiz
ve kemere ulaacaz
Gerekten harika bir su yaps. Ayrlmak kolay deil ama Sinann
greceimiz baka su yaplar da bizi beklemekte. Kathaneye
geiyoruz. Havz- Kebiri ziyaret ettikten sonra Bykekmeceye
gitmek iin arabalarmza biniyoruz. Burada en gzel Sinan kpr-
lerinden birisinin zerinde yryeceiz. Osmanl kpr mimarisinin
gnmze ulaan en muhteem rneklerinden olan kpr, Mimar-
mzn dehasnn ve Osmanl mhendisliinin antdr.
getiini gren Kanuni Sultan Sleyman, Ba mimar Sinana bu-
raya gzel bir kpr yaplmasn emreder. Ancak Zigetvar Seferin-
de (1566) vefat eden padiahn mr kpry grmeye yetmez.
Gerekten bir mhendislik ve mimarlk harikas olan kpr II. Selim
devrinde, 1567-1568de tamamlanr. Seyyahlarn byk beenisini
kazanan kprnn orijinal hali ve nostaljik grntleri gravrlerle
de grsel olarak belgelenmitir.
Nice sefere giden Osmanl ordusuna geit veren, bir o kadar za-
fer sevincine ve bozgun hznne de ahitlik eden Bykekmece
Kprs, inili kl drt blmden olumu ilgi ekici bir mhen-
dislik eseridir.
zerinde Sinann imzasn tamasyla da dikkat eken bu kprden
geip Sinan eseri olan Kanuni Sultan Sleyman Sebili, Kervansaray
ve Sokullu Mehmed Paa Mescidini ziyaret ederek gezimizi tamam-
lyor ve ehrin merkezindeki konaklama mekanlarmza doru yola
kyoruz.
65
Piyale Paa Camii, Beyolu
68