___________________________________________

IX. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 145 _______

DOALGAZ DEBSNN DYAFRAMLA LM

Mehmet ATILGAN
. Hakk GERELOLU
Sleyman ATILGAN
ner ATALAY

ZET

Gazlarn debisinin lmnde eitli lm cihazlar kullanlmaktadr. Bunlar; diyafram, nozul,

ventrimetre, trbinmetre ve rotametre gibi lm cihazlardr. Son yllarda lkemizde yaygn olarak
kullanlan doalgaz sayalar, zellikle binalarda trbinmetre tipinde olanlar ve sanayide kullanlan
diyaframl debi lerlerdir. Gazlar sktrlabilir olduu iin, ak esnasnda basnca ve scakla bal
olarak younluklar da deimektedir. Akkan debi lmlerinde kullanlan l aletlerinin tipi ne
olursa olsun debisine etki eden esas faktr l aletinin giri ve k arasndaki basn dmdr.
te yandan kullanlan l aletinin geometrik boyutlar ve buna bal olarak ak rejimine etki eden
Reynolds says gz nnde bulundurulmaldr.

l aletlerinin kalibrasyonu da nemlidir. Dolaysyla saya veya l aletinin giri ve kndaki

basn deerleri ile akkann scaklnn, bu l aleti tarafndan alglanmas gerekir. Bylece l
aletinin eitli basn farklarndaki lm deerleri, kalibrasyon esnasnda gz nnde bulundurulmas
arttr. Bu alglama sonucu elde edilen katsay dnda; llen deerlerin baka bir dzeltme
katsays ile arplmamas gerekir. Kald ki 300 mbarlk bir sayata her zaman bu deerde bir basn
d olumamaktadr.

Bu almada, diyaframla yaplan doalgaz debi lmlerinin deerlendirilmesi yaplmtr. Bu

balamda belirli bir giri basncnda diyaframa gelen akkann farkl basn dlerine gre geen
debinin hesab bir Excel programnda iterasyon yardmyla hesaplanarak tablo ve grafikler eklinde
belirlenmitir. Hacimsel debinin basn dyle artt ve bu artlarn deiik her scaklk iin ayn
ekilde davrand grlmtr.

Anahtar Kelimeler: Doalgaz, debi lm, diyafram

ABSTRACT

It can be used different measuring devices for the measurement of flowrate of the gases. These are
measuring aparatus like orifice meter, flow nozzle, venturi meter, turbine flow meter and roto meter. In
present days, the natural gas measuring devices often used in Turkey are particularly turbine meter
type in houses and orifice meter type in industry. Since gases are compressible, density of gases are
changing according to the pressure ant temperature during the gas flow. Whatever the type of the flow
meter are being used in the flow rate measurement, the main factor affecting on the flow rate is the
pressure drop between inlet and outlet of flow meter. On the other hand we must take care the
geometrical dimensions of the devices and Reynolds numbers which affects to the flow regimes.

The calibration of the flow meters are important. Therefore, the pressure in inlet and outlet of flow
meter or flow measuring devices and flow temperature must be perceived by flow meter. Then the
values of the measurement of the flow meter at the different pressure differences must be considered
during the calibration. Therefore, the values of measurement must not be multiplied by a correction

Teknolojik Aratrma Bildirisi

 ___________________________________________
IX. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 146 _______

factor except which was optained from the calibration. On the other hand, it can not be formed such a
pressure drop everytime in the flow meter of 300 mbar.

In this investigation, it was fulfilled the evaluations of flow rate measurement of natural gas. In this
connection, the gas flow which enters to the orifice meter at a certain pressure. The calculation of the
flow rate can be fulfilled by the aid of iteration using an Excel program. And results are presented in
tables and figures. Volumetric flow rate increased by the pressure difference and the inclination of the
curves behaves same in the different temperatures.

Key Words: Natural Gas, Flowrate Measurement, Orifice Meter

1. GR

Gazlarn debisinin lmnde; kapal kanallarda zellikle borularda kesit daralmas oluturularak
meydana gelen basn fark llerek akn ktlesel ve hacimsel debisi belirlenebilir. Bu tip
lmlerde yntem uygulanr. Bunlar: ventrimetre, lle ve diyafram ile basn fark oluturma
eklindedir.

Bu almada, konutlarda kullanlan doalgaz sayalar yerine sanayide kullanlan lm cihazlar

zerinde durulacak ve gnmzde ok yaygn kullanlan doal gazn debisinin diyaframla lm; ilgili
TSE standartlar kullanlarak, Excelde hazrlanan program yardmyla deerlendirilecektir.

Akkanlarn diyaframla debilerinin lm konusunda olduka geni yayn mevcuttur. Bu konu ile ilgili
hesap yntemleri hemen hemen her yaynda belirli llerde bahsedilmektedir[1,2,3,4].

2. LME YNTEMLER

ekil 1de bu tr bir debi lmne esas olan ve zerinde bir kesit daralmas meydana getirilen gaz
aklar iin tek boyutlu ak ele alalm.

p1 p2
T1 T2
1 Ak 2
i1 i2
z1 z2
A1 A2
V1 V2

ekil 1. Kesit Daralmas Olan Tek Boyutlu Bir Ak Sistemi[1].

Ak ynnde giri ve k kesitlerindeki akkana ait zellikler; younluu, ak hz, scaklk, basn
ve kesit alan ile srekli bir rejim iin sreklilik denklemi en nemli faktrlerdir. O halde sreklilik
denklemi:

Qm = 1 A1 V1 = 2 A2 V2 . (1)

eklinde ifade edilir.

Sktrlabilir akkanlar iin genel enerji denklemi i1 ve i 2 sistemin giri ve kndaki entalpi
deerleri olduuna gre,

Teknolojik Aratrma Bildirisi

 ___________________________________________
IX. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 147 _______

V12 V2
i1 + + g z1 = i2 + 2 + g z 2 (2)
2 2
eklinde yazlabilir. Sistemde akan akkan ideal gaz olduuna gre,

p = R T (3)
3
ve sabit basntaki zgl ss c p (kj/m K) ise entalpi deeri,

i = cp T (4)

alnarak ve her iki kesit iin z1 = z 2 kabul ile,

p1 1
= (5)
p 2 2

eklinde verilen, srekli rejimde tersinir adyabatik ak olmas durumunda enerji denklemi iin;

1

V22 V1
2


R T1 1
p
1 = 2
(6)
2 V2 1 p1

elde edilir. Burada R ( j / kgK ) akan akkann gaz sabitini, = c P / cv , sabit basn ve hacimdeki
zgl slarnn orann gstermektedir. (1) nolu sreklilik denklemi yardmyla ikinci kesitteki teorik
ortalama ktlesel debi;
2 +1
p2 p 2


1 1 2
p1 p p
Qmt = A2 2 V2 = A2 2 (7)
R T1 1 A p
1 2 2
A1 p1

denklemi eklinde ifade edilir.

Pratikte, genellikle basn farklar llerek deerlendirme yaplr. Sktrlamaz ak lmlerinde

olduu gibi; C boaltm katsays ve genleme katsays olarak tanmlanarak, akkann gerek
ktlesel debisi;

C
Qmg = A2 2 1 p (8)
1 4

d A2
eklinde ifade edilir. Burada = = dir. Gerek hacimsel debi de aadaki eitlikle ifade
D A1
edilir.

Teknolojik Aratrma Bildirisi

 ___________________________________________
IX. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 148 _______

Qmg
Qvg = (9)

Diyafram ile debi lmede, basn lme deliklerinin yerleri ok nemlidir. Bu durumda, statik basn
lmnde,

1. Boru tipi D ve D/2 lme deliklerinin yerleri.

2. Akn darald kesit(vena contracta) tipi.
3. Flan tipi.

olmak zere trl dzenleme yaplr. Aada bu dzenlemeler ayrntl olarak ele alnacaktr.

3. BASIN LME DELKLER

Statik basn lmelerinde diyaframn nnde ve arkasnda en az birer adet basn lme delii
yerletirilir. Bunlar: D ve D/2, flan ve ke basn lme delikleridir. Bu deliklerin yeri standart
diyafram plakalarnn tipini belirler.

3.1. D ve D/2 Basn lme Delikli ve Flan Basn lme Delikli Diyafram Plakalar

D ve D/2 basn lme delikleri olan diyafram plakalar iin statik basn lme deliklerinin yeri ekil
2nin st tarafnda gsterilmitir.

Aklamalar
1 D ve D/2 basn lme delikleri
2 Flan delikleri
a Ak yn
b l1=D0,1D
c 0,6 iin l2=0,50,02D
>0,6 iin l2=0,50,01D
d >0,6 ve D<150 mm iin l1=l'2=(25,40,5) mm
<0,6 iin (25,41) mm
>0,6 ve 150 mm<D<1000 mm iin (25,41) mm

ekil 2. D ve D/2 Delikli ve Flan Basn lme Delikli Diyafram Plakalarnn lme Deliklerin
Yerleri[4].

Yine ekil 2de alt ksmda flanl basn lme delikleri olan diyafram plakalar iin lme deliklerinin
yerleri verilmi ve bunlarla ilgili aklamalar eklin yannda yaplmtr.

Teknolojik Aratrma Bildirisi

 ___________________________________________
IX. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 149 _______

3.2. Ke basn lme Delikli Diyafram Plakas

Burada nemli olan tek lme deliinin ap a ve dairesel yarn genilii ann uygun seilmesidir.

Buna gre:

Temiz akkanlar ve buhar iin;

0,65 iin 0,005Da0,03D

>0,65 iin 0,01Da0,02D

nn herhangi bir deeri iin D100 mm ise, ann 2 mmye kadar olan deerleri geerlidir.

Herhangi bir deeri iin;

- Temiz akkanlarda 1 mma10 mm
- Yuvarlak boluklar kullanlmas durumunda 1 mma10 mm
- Buhar ve svlatrlm gazlar iin tek lme delikleri olmas halinde 4 mma10 mm alnr.

Aklamalar
1 Dairesel yarkl tayc halka f= Yark kalnl (mm)
2 Tek delikler c= Ak yukar dairenin uzunluu (mm)
3 Basn lme delikleri c'= Ak aa dairenin uzunluu (mm)
4 Tayc halka b= Tayc halka ap (mm)
5 Diyafram plakas a= Dairesel yarn genilii veya tek deliin ap (mm)
a Ak yn s= Ak yukar basamaktan tayc halkaya kadar mesafe (mm)
g, h= Dairesel kapal boluk boyutu (mm)
j= Kapal boluk delik ap (mm)

ekil 3. Ke Delikleri [4].

Teknolojik Aratrma Bildirisi

 ___________________________________________
IX. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 150 _______

4. KATSAYILAR

Denklem (8)deki katsaylar deneysel sonularn deerlendirilmesi sonucu elde edilmitir. Bu

katsaylardan ilki C ile ifade edilir ve buna boaltm katsays ad verilir. Dieri ise ile ifade edilir ve
buna genleme katsays ad verilir. Aka grld gibi; buradaki deerlerin elde edilmesinde
birok deiken bu ifadelerin ierisinde yer almaktadr. Genel olarak katsays, Re katsays ve
boyutlarla ilgili baz byklkler ve giri ve k basnlar da ifadesinde kullanlmaktadr.

4.1. Boaltm Katsays (C)

Bu katsay Reader-Harris /Gallagher denklemi[5,6] olarak bilinen ve hesaplamalarda ap oran, D

apna gre hesaplanan Re says ve diyafram lme noktalarna bal olarak hesaplanan byklkler
de kullanlmaktadr. Bu ifade aada verilmitir.

0, 7 0,3
10 6 10 6
C = 0,5961 + 0,0261 0,261 + 0,000521
2 8
+ (0,0188 + 0,0063 A) 3, 5

Re D Re D

( )
+ 0,043 + 0,080 e 10 L1 0,123 e 7 L1 (1 0,11 A)
4
1 4
(
0,031 M 2' 0,8 M 2' 1,3
1,1
) (10)

D<71,12 mm olmas halinde, aadaki terim (10) denklemine eklenmelidir.

D
+ 0,11 (0,75 ) 2,8
25,4

Bu eitliklerde = d / D ; d ve D mm olarak,

ReD, Dye gre hesaplanan Reynolds says,

L1 = l1 / D

L'2 = l 2' / D

2 L'2
M 2' =
1
0 ,8

A = 19000
Re D
'
Bu eitliklerde kullanlan L1 ve L2 mesafelerinin yukarda verilen deerlere uygun olmas kouluyla
aadaki deerler kullanlr.

- D ve D/2 basn lme delikleri iin: L1 = 1 ve L'2 = 0,47

25,4
- Flanl basn lme delikleri iin: L1 = L'2 = ; D(mm)
D
- Ke basn lme delikleri iin: L1 = L'2 = 0

Teknolojik Aratrma Bildirisi

 ___________________________________________
IX. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 151 _______

4.2. Genleme Katsays ( )

Her tipteki diyaframl basn lme delii dzenlemesi iin, kullanlacak amprik forml Reader-
Harris /Gallagher [5,6] tarafndan aadaki ekilde verilmitir.

1


= 1 (0,351 + 0,256 + 0,93 ) 1

4 8 p 2
(11)
p1

(11) nolu denklemle yaplacak hesaplama sonular sadece hava, su buhar ve doal gaz iin
belirlenmitir. zantropik s deerleri bilinen dier gazlar ve buharlar iin de uyarlanabilir[4].

5. HESAPLAMA YNTEMLER

Hesaplamalar Reynolds says ile iterasyon yntemi kullanlarak belirli yaklamlarla hazrlanan bir
Excel programyla yaplmtr. Her deiim iin kullanlan program ayn olup, sadece diyafram tipine
bal olarak hesaplanan C katsaysnda; basn lme deliklerinin konumlar nedeniyle ok az bir fark
ortaya kmaktadr.

5.1. Gazlarn Younluk Deiimi

Gazlarn younluunun atmosfer basncnda scakla bal olarak deiimi (3) nolu ideal denklemi ile
hesaplanabilir. Kitaplarda genel olarak 1 bar ve 15 Cdeki deerler verilir. O zaman ideal gaz
denklemi kullanlarak 1 bar ve 0 Cdeki standart deerler;

= p / (R T ) denkleminde p= 101325 N/m2 ve doal gaz iin R=518 J/(kg K) seilerek[3] t=0 C
iin ,

0 dg = 0,7165 kg/m3 olarak bulunur.

Dier scaklk ve basnlar iin nun deiimi tablolatrlabilir veya bir grafik ile deiim
gsterilebilir.

5.2. Gazlarn Viskozite Deiimi

Burada Sutherlandn yasas;

t = 0 (T / T0 )1,5 (T0 + S ) /(T + S ) (12)

kullanld. Burada doal gaz iin;

Shava=110,4 K dr.

T0=273 K, 0 = 1,268 10 5 kg/ms, T=273+t (K) olarak alnarak t nin 1 bar basn ve t
scaklndaki viskozite deeri hesaplanabilir. Burada da doal gazn scakla gre deiimi
tablolatrlabilir veya grafik eklinde gsterilebilir. Bylece; elde edilen standart younluk ve viskozite
deerleri aada verilen Excel programda kullanlacaktr.

Teknolojik Aratrma Bildirisi

 ___________________________________________
IX. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 152 _______

5.3. Doal Gazn Sabit Scaklk ve Giri Basncnda Diyafram Fark Basncna Bal Olarak Debi
Deiiminin ncelenmesi

Burada ayr diyafram tipi iin hazrlanan program ayr ayr uygulanm ve deiimleri grafik eklinde
verilmitir. Daha sonra bu programlardan elde edilen katsaylarn bir karlatrlmas yaplmtr.

5.3.1. D ve D/2 Basn lme Delikli

Aadaki programda grld gibi (8) denkleminde kullanlan iin d ve D aplar, p1 basnc, p
basn fark, t scakl, 0 younluu, 0 dinamik viskozite deeri ve izantropik ss giri
deerleri olarak verilmektedir. Programda nce Re iin tahmini Reint deeri verilir. Bu deerlerle , L1,
L'2, M'2, A deerleri hesaplanr. p1 ve p2nin mutlak deerleri hesaplanarak denklem (10) dan C, ve
denklem (11)den de katsaylar hesaplanarak denklem (8)de yerine konulduunda Qmg ktlesel
debisi ve buradan da Qvg hacimsel debisi hesaplanr. 0 a gre hesaplanan t ve sreklilik
denkleminden hesaplanan V1 giri hz ile Reg gerek Reynolds says bulunur. Eer bu Reynolds
says ilk tahmin edilen Reint saysndan farkl ise son Reg ilk deer kabul edilerek iterasyona devam
edilir. Ta ki aradaki fark kabul edilebilir bir byklkte olsun. rnek olarak D ve D/2 basn lme
delikli diyaframl debi lme iin aadaki gibi bir Excel program dzenlenmitir.

P1_init 8000 Pa
P 1000 Pa
o
t 15 C
T 288 K T = t + 273
D1 0.150 m
D2 0.0664 m

0 0.71651 kg/m3

1.32 -

Re_init 5.24E+04 -
1.268E- kg/ms
0 05
e 2.718282 -

0.442667 - = D2 / D1
L1 1.00 L1 = 1

L'2 0.47 L'2 = 0.47

M'2 1.68660 M'2 = 2 * L'2 / (1 - )

P1 109325 Pa P1 = 101325 + P1_init

P2 108325 Pa P2 = P1 - P
3
1 0.732817 kg/m 1 = 0 x (P1 / 101325) x (273 / T)
A 0.231566 A = (19000 x / Re)^0.8

C = 0.5961 + 0.0261 * 2 - 0.261 * 8

+ 0.000521 * (106 * / Re)0.7
+ (0.0188 + 0.0063 * A) * 3.5 * (106 / Re)0.3
C 0.604806
+ (0.043 + 0.080 * e-10*L1 - 0.123 * e-7*L1)
* (1 - 0.11 * A) * 4 / (1 - 4)
- 0.031 * (M'2 - 0.8 * M'21.1) * 1.3 + C1

C1 0.00000 C1 = 0.11 * (0.75 - ) * (2.8 - D1 / 0.0254)

Teknolojik Aratrma Bildirisi

 ___________________________________________
IX. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 153 _______

= 1 - (0.351 + 0.256 * 4 + 0.93 * 8)

0.997487
* (1-(P2/P1)1/)
A1 0.01767 m2 A1 = * D12 / 4
A2 0.00346 m2 A2 = * D22 / 4
qm 0.08156 kg/s qm = C * * A2 * (2 * P * 1) / (1-4)
qv 0.11129 m3/s q v = qm / 1
S 110.4 K
1.322E- kg/ms
t 05 t = 0 x (T/273)1.5 x (273 + S) / (T+S)
V1 6.298 m/s V1 = qv / A1

Rg 5.24E+04 Rg = 1 * V1 * D1 / t

pnin farkl deerleri ile bir tablo oluturulur. Bu tablo yardmyla ekil 4te gsterilen debinin p
basn farkna gre deiimi elde edilir. ekilden de grld gibi p nin kk deerlerinde erinin
eimi daha dik olup yksek plerde skabilirlik nedeniyle erinin eimi azalmaktadr.

Tablo 1. D ve D/2 Basn lme Delikli Diyaframl Yntemde Debi Deerlerinin pye Gre Deiimi

p (Pa) qV (m3/s) p (Pa) qV (m3/s) p (Pa) qV (m3/s)

500 0.07893 3500 0.20655 6500 0.27922
1000 0.11129 4000 0.22051 7000 0.28938
1500 0.13606 4500 0.23356 7500 0.29915
2000 0.15684 5000 0.24587 8000 0.30856
2500 0.17507 5500 0.25752 8500 0.31765
3000 0.19150 6000 0.26862 9000 0.32643

Doalgazn Sabit Scaklk ve Giri Basnc Altnda Orifis Fark Basncna Bal Olarak Debi
Deiiminin ncelemesi
0.35000

0.30000

0.25000

0.20000
qv (m/s)

0.15000

0.10000

0.05000

0.00000
0 2000 4000 6000 8000 10000
P (Pa) doalgaz

ekil 4. D ve D/2 Basn lme Delikli Diyaframl Yntemde Debi Deerlerinin pye Gre Deiim
Grafii

Teknolojik Aratrma Bildirisi

 ___________________________________________
IX. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 154 _______

5.3.2. Flanl Basn lme Delikli

Yukardaki rnek programda flanl basn lme delikli tip iin hesaplamada dier deikenler ayn
25,4 2 L'2
olmakla birlikte, sadece L1 = L = olarak alnd. Dolaysyla M 2 =
' '
ifadesinden de farkl
1
2
D
bir deer hesaplanacaktr ve bunun sonucu olarak C boaltm katsays da farkl olacaktr.

Programdan elde edilen Qm ve Qv debi deerleri farkl p deerleri iin hesaplanp Tablo 2
oluturularak ekil 5te grld gibi Qvnin pye gre deiimi elde edilmitir. Benzer yorumlar
Program 1deki gibi yaplabilir.

Tablo 2. Flanl Basn lme Delikli Diyaframl Yntemde Debi Deerlerinin pye Gre Deiimi

p (Pa) qV (m3/s) p (Pa) qV (m3/s) p (Pa) qV (m3/s)

500 0.07898 3500 0.20668 6500 0.27940
1000 0.11138 4000 0.22065 7000 0.28957
1500 0.13615 4500 0.23371 7500 0.29934
2000 0.15694 5000 0.24602 8000 0.30876
2500 0.17519 5500 0.25769 8500 0.31785
3000 0.19163 6000 0.26879 9000 0.32664

Doalgazn Sabit Scaklk ve Giri Basnc Altnda Orifis Fark Basncna Bal Olarak Debi
Deiiminin ncelemesi
0.35000

0.30000

0.25000

0.20000
qv (m/s)

0.15000

0.10000

0.05000

0.00000
0 2000 4000 6000 8000 10000
P (Pa) doalgaz

ekil 5. Flanl Basn lme Delikli Diyaframl Yntemde Debi Deerlerinin pye Gre Deiim
Grafii

5.3.3. Ke Basn lme Delikleri

Burada L1 = L2 = 0 dr. Dolaysyla M 2 = 0 olacaktr ve bunun sonucu olarak hesaplanan C

' '

boaltm katsays da farkl olacaktr. Bundan nceki programlarda olduu gibi ayn hesap yntemi
izlenmi olup sonular Tablo 3 ve ekil 6da gsterilmitir. Benzer yorumlar burada ayn ekilde
yaplabilir.
Teknolojik Aratrma Bildirisi
 ___________________________________________
IX. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 155 _______

Tablo 3. Ke Basn lme Delikli Diyaframl Yntemde Debi Deerlerinin pye Gre Deiimi

p (Pa) qV (m3/s) p (Pa) qV (m3/s) p (Pa) qV (m3/s)

500 0.07909 3500 0.20695 6500 0.27976
1000 0.11153 4000 0.22093 7000 0.28994
1500 0.13632 4500 0.23401 7500 0.29972
2000 0.15714 5000 0.24634 8000 0.30915
2500 0.17541 5500 0.25802 8500 0.31825
3000 0.19187 6000 0.26913 9000 0.32706

Doalgazn Sabit Scaklk ve Giri Basnc Altnda Orifis Fark Basncna Bal Olarak Debi
Deiiminin ncelemesi
0.35000

0.30000

0.25000

0.20000
qv (m/s)

0.15000

0.10000

0.05000

0.00000
0 2000 4000 6000 8000 10000
P (Pa) doalgaz

ekil 6. Ke Basn lme Delikli Diyaframl Yntemde Debi Deerlerinin pye Gre Deiim
Grafii

5.4. Katsaylarn Karlatrlmas

lme delikleri farkl olan ayr diyafram dzeneinde hesaplanan C, katsaylar ve ile ilgili
terimin arpmndan oluan katsay gerek debiyi belirlemede kullanlan faktrlerdir. Bu katsaylarn
arpmndan oluan ve KD ile ifade edilebilen byklk;
K D = 1/ 1 4 C (13)

eklinde ifade edilir. Bu ifadenin farkl diyafram tipi iin, ayn geometrik llere, ayn ak
scaklna, ayn giri basncna ve ayn p basn farkna sahip aklar iin rnek bir karlatrlma
Tablo 4te verilmitir.

Tablo 4. Doalgaz in Katsaylarn Karlatrlmas

D= 150 mm, d= 66,4 mm, p1= 8000 Pa, p= 1000 Pa, t= 15 C, = 1,32
Diyafram tipi 1/ 1 4 C KD
D ve D/2 basn lme delikli 0,442667 1,01977 0,604806 0,997487 0,61521
Flanl basn lme delikli 0,442667 1,01977 0,605205 0,997487 0,61562
Ke basn lme delikli 0,442667 1,01977 0,605979 0,997487 0,61641

Teknolojik Aratrma Bildirisi

 ___________________________________________
IX. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 156 _______

Tablo 4te grld gibi KD katsaysnn her farkl delikli lme dzenei ve bu deerlerde de
yzde olarak 0,00066 ile 0,0013 gibi bir farkllk olduu grlmtr. Bu mertebeden farklln fazla
olmad ve ksaca teorik debi deerinin 0,61 civarnda bir katsay ile arplarak gerek deerinin elde
edilebilecei grlmektedir. Dolaysyla burada bu elde edilen karlatrmann sadece yukarda
belirlenen ak koullar ve geometrik boyutlar iin geerli olduu gz ard edilmemelidir.

6. SONU

lkemizde; konutlarn stlmasnda, endstride ve elektrik enerjisi retiminde byk apta doalgaza
baml hale gelinmitir. Birok kii doalgaz faturalandrlmasnn nasl yapldn hala bilmemektedir.
lgili doalgaz irketleri u anda konutlarda ve sanayide doalgaz saya okumalarn belirli bir katsay
ile arparak faturalandrmaktadrlar.

Ticari olarak kullanlan basnlerlerde; scaklk ve basn deiimlerine duyarl dzelticiler

kullanlmad iin bu basit ve doru olmayan dzeltme katsaylar ile okunan deerler arplarak, sarf
edilen miktarlar belirlenmektedir. Bu da kanaatimizce yanl bir uygulamadr. Yeni nesil debi lerler
bu dorultuda dzelticilerle donatlarak retilmelidir. Gnmzde elektronik donanml debi lerler ise
bu tr zelliklere sahiptir fakat piyasada ok yksek fiyatlarla satlmaktadr.

Bu almada zellikle endstride kullanlan doalgazn; diyaframl debi lerlerle nasl hesapland
incelenmitir. Hesaplardan da grld gibi teorik lmelere esas olan gerek debi hesaplamalarnda
boaltm ve genleme katsaylar hesaplanm ve bunlarn arpmndan oluan katsay 0,61
civarlarnda olduu tespit edilmitir. Formlden de grld gibi burada esas etken faktrn
basnlerde oluan p basn fark olduu grlmektedir. Doalgaz irketlerinin konutlar iin
tahakkuk ettirdikleri %25-30 civarndaki fazla fatura deerinin mantkl bir aklamasn yapmalar
gerekir. Konutlarda 300 mbarlk sayalarda okunan deere %27ye varan bu katsay uygulamas 1000
mbarlk sanayi tipi sayalarda %100lere kmaktadr.

Burada uyguladmz programn kullanm son derece basit olup %98i metan gaz olan doalgaz ele
alnm ve ona ait fiziksel zelikler kullanlmtr. Farkl oranda gaz karmlar iin ayn program;
standart giri deerleri verilerek kolayca uygulanabilir. Bildirinin esas konusu olmad iin burada
bahsetmediimiz hava iin de benzer hesaplar yaplm fakat bildiri kapsamna alnmamtr.

Program son derece esnek olup eer debi deerlerinin, d diyafram delik apna gre deiimini
gstermek istersek; bu durumda dnin farkl deerleri iin elde edeceimiz debi deerleri ile
oluturulacak bir Tablo ile bu deiim bir grafik zerinde kolayca gsterilebilir. Buna gre belirli bir debi
deiimi iin d diyafram delik ap kolayca belirlenebilir.

Programda kullanlan katsaylarla ilgili ifadeler TS-EN ISO5167-2(Nisan 2006) dan alnmtr[4].
Gencelinin kitabnda DIN 1952 (Ausgabe 7.82/ISO 5167)[1]deki katsaylar ile yaplan hesaplamalarla
da benzer sonular elde edilmektedir.

SEMBOLLER

A : Alan(m2)
C : Boaltma katsays
C1 : Boaltma katsays dzeltme katsays
cp : Sabit basntaki zgl s(kJ/m3K)
cv : Sabit hacimdeki zgl s(kJ/m3K)
d : Diyafram delik ap(mm)
D : Boru ap(mm)
: d/D ap oran
: Genleme katsays
g : Yerekimi ivmesi(m/s2)
i : Entalpi(kJ/m3)

Teknolojik Aratrma Bildirisi

 ___________________________________________
IX. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 157 _______

K : zantropik s
l : lme deliklerinin yeri(mm)
L1 : l1 / D
L2 : l 2 / D
p : Basn(Pa, Bar)
Qm, qm : Ktlesel debi(kg/s)
Q v, q v : Hacimsel debi(m3/s)
R : Gaz sabiti(J/kg K)
Re : Reynolds says
Reint : Programa girite balang Reynolds says
t, T : Scaklk(C, K)
: Younluk(kg/m3)
V : Hz(m/s)
z : Ykseklik(m)
: Dinamik vizkosite(kg/ms)

NDSLER

1 : Giri deerleri
2 : k deerleri
0 : 0 C ve 1 bardaki deerler
t : t scaklndaki deerler
mt : Teorik ktlesel
mg : Gerek ktlesel
vg : Gerek hacimsel

KAYNAKLAR

[1] GENCEL, O.F., lme Teknii (Boyut, basn, Ak ve Scaklk lmeleri), 2. Bask, Birsen
Yaynevi, 1998.
[2] CROWE, C.T., ELGER, D.F., ROBERSON, J.A., Engineering Fluid Mechanics, John Wiley
and Sons, Inc., 7. Basm, 2001.
[3] WHITE, F.,(KIRKKPR, K., AYDER, E.) Akkanlar Mekanii, Literatr Yaynclk, 4. Basmn
Tercmesi, 2004.
[4] TS EN ISO 5167-2, Borularda Akkan Aknn llmesi - Svlar in - Dolu Akan daire Kesitli
Borular erisine Yerletirilen Basn Fark lerleri le - Blm2: Orifis Plakalar, Nisan 2006.
[5] READER-HARRIS, M.J., SATTARY, J.A., The orifice plate discharge coefficent equation- the
equation for ISO 5167-1, In Proc. Of 14. North Sea Flow Measurement Workshop, p.24,
Peebles, Scotland, East Kilbride, Glasgow, National Engineering Laboratory, October 1996.
[6] READER-HARRIS, M.J., The equation fort he expansibility factor for orifice plates In Proc. Of
FLOMEKO 98, pp. 209-214, Lund, Sweden, June 1998.

ZGEM

Mehmet ATILGAN

1942 ylnda Milas'n Bafa kynde dodu. lkokulu Bafa'da, Ortaokulu Milas'ta, liseyi zmir Atatrk
Lisesinde bitirdi. .T. Makina Fakltesi'nden 1964 ylnda Makina Yksek Mhendisi olarak mezun
oldu. Doktora almasn 1976da ngilterede Newcastle niversitesinde tamamlad. 1982'de K.T.
Makina Mhendislii Blm'ne yardmc doent olarak atand. Kasm 1982de doentlik nvan ald.
1983'de doent olarak Makina Mhendislii Blmne atand. 25 Ocak 1990'da D.E. Denizli
Mhendislik Fakltesi Makine Mhendislii Enerji Anabilim Dalna Profesr olarak atand. 1991-1992
tarihleri arasnda Dekan Yardmcl ve naat Mhendislii Blm Bakanl grevlerini yrtt.

Teknolojik Aratrma Bildirisi

 ___________________________________________
IX. ULUSAL TESSAT MHENDSL KONGRES 158 _______

01.01.1993 - 18.08.1993 tarihleri arasnda PA Rektrl Genel Sekreter Vekillii, 1 Ocak 1993 - 25
Haziran 1995 tarihleri arasnda PA Rektr Yardmcl, 22.11 1996-22.11.2002 tarihleri arasnda
PA Mhendislik Fakltesi Makina Mhendislii Blm Bakanl, 1993-2004 yllar arasnda SYM
l Snav Yneticilii ve Ak retim Fakltesi (AF) l Snav Koordinatrl grevlerini yrtt.
25.01.1996 tarihinden bu yana Makina Mhendisleri Odas Denizli ubesi Ynetim Kurulu yesidir ve
2000-2008 yllar arasnda ube Ynetim Kurulu Bakanl yapt. 1990 ylnda Denizli Rotary
Kulbne ye olmu ve 2002-2003 dneminde de Kulp Bakanl yapmtr. 2005 ylnda emekli
olmutur. Evli ve iki ocuk babasdr.

smail Hakk GERELOLU

1947 ylnda Denizlide dodu. lk ve ortaokulu Denizlide ve Lise eitimini Robert Kolejinde
tamamlad. 1970 ylnda Ege niversitesi Mhendislik-Mimarlk Akademisi Makine Mhendislii
Blmnden mezun oldu. 1998 ylnda PA Fen Bilimleri Enstits Makine Mhendislii anbilim
Dalnda Yksek Lisans derecesini ald. 1970-1972 yllarnda Karayollar Kastamonu Blgesinde
alt. 1972-1974 yllarnda Konyada 2. Ordu Komutanlnda askerlik hizmetini tamamlad. 1974-
1979 yllarnda stanbul TERMA A..nin temsilcisi olarak Denizli ve Uakta tekstil fabrikalar komple
teknolojik tesisat ve tekstil klimas antiye eflii yapt. GERMAK Mhendislik, ISIGER Mhendislik
Ltd. ve GERMETAL San. Ltd. firmalarnn kurucu ortadr. ISIGER Mhendislik Ltd.; mekanik tesisat,
LPG ve endstriyel doalgaz yklenim ve yakma sistemleri konularyla uramaktadr. 1982-1990
yllar arasnda TMMMOB Makine Mhendisleri Odas Denizli l Temsilcilii grevini yrtmtr. Evli
ve iki ocuk babasdr.

Sleyman ATILGAN

1969 ylnda Milasta dodu. lkokul, Ortaokul ve Lise eitimini Trabzonda tamamlad. 1991 ylnda
ODT naat Mhendislii Blmnden mezun oldu. 19911994 yllarnda Trkiye Bankas Ankara
Bilgi lem Merkezinde yazlm uzman olarak alt. 19941995 yllarnda Kara Kuvvetleri
Komutanl Tayin Daire Bakanlnda askerlik hizmetini tamamlad. 19951996 yllarnda zmirde
Ali hsan al Mhendislik brosunda ok Katl elik ve Betonarme yaplarn projelendirilmesinde
Statiker Mhendis olarak, 1996-1997 yllarnda APRE naat A..de, 1997 ylnda eme Sheraton
Oteli inaatnda Kontrol Mhendisi, 1997-1998 yllarnda FEKA naat San. Tic. Ltd. ti.de Bursa
Kombine Doalgaz evrim santrali inaatnda iileri efi sorumlusu, 19982005 yllarnda KURYAP
naat, Dekorasyon Ltd. ti.nde naat Koordinatr, ihale hazrlama ve proje mdr olark grev
yapmtr. 2005 ylndan bu yana BETOYA PREFABRK A..de Proje ve Pazarlama Mdr olarak
almaktadr. Visual FoxPro, Dbase, Fortran, Basic, Autolisp program dillerinde uzmanl
bulunmaktadr. Evli ve iki ocuk sahibidir.

ner ATALAY

1980 ylnda Adanada dodu. lkokulu Antalyann Manavgat ilesinde, ortaokul ve lise renimini
Alanya ilesinde tamamlad. 1997 ylnda Pamukkale niversitesi Mhendislik Fakltesi Makine
Mhendislii Blmn kazand. Lisans eitimini 2001 ylnda tamamlayarak ayn yl Pamukkale
niversitesi Fen Bilimleri Enstitsnde Yksek Lisans eitimine balad. 2002 ylnda ayn
niversitede Makine Mhendislii Enerji Ana Bilim Dalnda Aratrma Grevlisi olarak almaya
balad. 2004 ylnda Yksek Lisans eitimini tamamlad. 2004 ylnda doktora eitimine balamtr.
Halen ayn niversitede Aratrma Grevlisi olarak devam etmektedir.

Teknolojik Aratrma Bildirisi