Gjenetika

Shkenca e cila studion ndryshueshmerin dhe trashegimin e tipave nga prinderit tek pasardhesit. Emerr
emrin nga fjala greje GJEN me te cilen kuptojme nje renditje te caktuar te nukleotideve qeeshte
pergjegjes per nje tip te caktuar. Themelues i gjenetikes eshte MendeliPerparsia e mendelit ne raport
me paraardhesit e tij qendron ne dy aspekte.1. Mendelei mori ne analize tipare te vecanta alternative2.
Mendeli realizoj perpunimin e te dhenave me ane te metodave matematiko-statistikore.Me tipare
alternative nenkuptojm ato tipare te cilat kane disa forma te shprehjes se tyre por tek individet egziston
vetem nje nga keto forma. Dmth perjashtojn njera tjetren. Variabla cilesor qenryshe quhen variabla
nominal ose kategorik. Ne rast se ka me shume se dy forma ateher variabliquhet multinomiinal ose
multikategorik. Ligjete e mendelit jane1. Ligji i zberthimit2. Ligji i shoqerimit te pavarurLigji i zberthimit-
krryqezohen dy linja te pastra te minjvenjera me ngjyre te bardhe dhe tjetrame ngjyre te zeze.
Pasardhesit qe formohen ne brezin e pare jane 100% me ngjyre. Individet ebreznise se pare kryqezohen
rastesisht me njeri tjetrin dhe perfitohen rreth 76 individ me ngjyrete zezedhe 25 me ngjyre te
bardheInterpretoni keto rezultate- teresia e tipareve te jashtme te individit quhet fenotip. Tipari qe
eshtemarr ne analize eshte ngjyra e trupit fillimisht ndertohet skema e kryqezimit sipas
fenotipeveprinderor dhe pasardhesit te tyre. Simbolika e nje kryqezimi eshte me P shenohen prinderit
nga(parental) me germen X shenohet simboli i kryqezimit me F eshte breznia nga fili dhe indeksi isaj Fn.

Nga skema e kryqezimit shohim qe tipari i jon ka dy forma te kryqezimit Bardhe dhe te zeze. Veme re se
ne pasardhsit ne breznin e bardhe jane 100% te breznis se zeze . ne raste se ne breznin pasardhese
ruhet 100% nje nga formatalternative te tiparit ateher fenomeni qe ka ndodhur quhet dominanc ose
zoterim i tiparit. Formaalternative e tiparit qe ruhet quhet fenotip dominant ose zoterues ndersa e
forma e tiparit

altenativ qe fshihet .. quhet fenotip i fshehte ose recesiv.

Forma alternative te nje gjeni quhen alele

. Pra aleli eshte nje forme e gjenit. Alel pergjegjes per fenotipin dominant dhe quhetalel dominant i cili
ne menyr simbolike shkruhet me shkronje te madhe dhe aleli recesiv.Mardheniet dominante ne mes dy
aleleve paraqitet A>a. nje individ per nje gjen te caktuar ka dydhe vetem dy alele sepse kromozomet
ndodhen dy e nga dy ne cifte. Ne rast se individi ka alelete njejte te nje gjeni ateher ai quhet homozigot
dhe ne varesi te alelit kemi alele dominant AA

dhe recesiv aa. Ne raste se individi ka alele te ndryshme ateher ai quhet heterozigot memarreveshje aleli
dominant vendoset para alelit recesiv.

Teresia e aleleve te nje gjeni quhetgjenotip.

Gjenotipi homozigot dominant dhe heterozigot ka tipare dominant ne rastin tone ngjyrete zeze per
efekt te te fenomenit te dominances A-.Skema e kryqezimit sipas gjenotipitLinjat e pasterta


me linja te pasterta kuptojm individet homozigot ose dominant ose recesiv,nga pikepamja fenotipike me
linja te pasterta nenkuptojm teresin e individeve me te njejtin tipardhe ne rastin kur kryqezoohen
lirshem midis tyre ruhet tipari 100% ne pasardhes. Mbi bazen ekeryre shenimeve kemi individ te bardh
recesiv dhe individ te bardhe dominantTipet e gameteve si dhe frekuencat- nje gamet per nje gjen
tecaktuar ka nje dhe vetem nje alelsepse gameti permban nga nje kromozom ne cdo cift.Nga bashkimi i
gameteve formohenindividet e F1 te cilet jane heterozigot , kane fenotip dominant. Per te gjith
pasardhesit e G2Per te gjetur pasardhesit ne f2 behet kombinimi rastesor i gameteve te f1 sipas rrjetes.
Ngapikepamja e fenotipeve. Shohim se kemi pasardhes me ngjyre te bardhe te ndryshem ngaprinderit e
f1 me ngjyre te zeze.dalja e ketyre pasardhesve ka te bbej me ligjin e zberthimit i ciliformulohet
.Gjenotipet heterozigot gjate procesit te formimit te gameteve zberthehen duke formuar dy
tipegameteshGamete me alel dominant dhe gamet me alel recesiv me frekuenca te barabarta 1te 2.
Ngabashkimi i gameteve me alel recesiv formohen individ homozigot recesiv te cilet kane tipare
tefshehta. Ne kete rast themi se tipari eshte i zzberthyer.Vendndodhja e gjenit ne kromozom quhet

lokusgjeni

. Per nje gjen me dy alele nga kombinimirastesor i tyre dy e nga dy na formohen homozigot dominant
homozigot recesiv dhe homozigotrecesiv . nga ciftezimi rastesor i ketyre gjenotipeve na formohen 5 cifte
kryqezimi te cilet janeDetyre shtepiePer secilin nga tipet e kryqezimit do te gjeni ne F1 frekuencen
gjenotipike dhe fenotipikeRaporti gjenotipik dhe fenotipik?Kryqezimi prov ose kryqezim analizuesMe
kryqezim prov kuptojm kryqezimin e individeve me fenotip dominant me individ fenotiprecesiv ndryshe
qe quhet test cros.ky kryqezim sherben per te percaktuar gjenotipin e fenotipitdominant

Kryqezimi i mbrapsht ose back cros. Me back cros kuptojm kryqezimin e pasardhesve me njerinnga
prinderit e tij.