Tehnika fizika 2

Fizika 2
Fizika
Akademik Dragoljub Mirjani
 Osnovna literatura
PREDAVANJE:
D.Mirjani, J.etraji:
BIOFIZIKE OSNOVE TEHNIKE I MEDICINE
I.Jani, D.Mirjani, J.etraji:
OPTA FIZIKA I BIOFIZIKA, Banja Luka
D. Rakovi:
OSNOVI BIOFIZIKE, Beograd
RAUNSKE VJEBE:
G.Dimi, M.Mitrinovi:
ZBIRKA ZADATAKA IZ FIZIKE vii kurs D
B.Pavlovi, T.Mihajlidi, R.ai
ZADACI IZ FIZIKE
S.Pelemi, B.kipina, F.Ler
ZBIRKA ZADATAKA IZ FIZIKE, Banja Luka, 2015.
LAB. VJEBE:
J.etraji, S.Vuenovi, D.Mirjani, B.kipina:
FIZIKA eksperimentalne vjebe (praktikum)
 POLAGANJE ISPITA?
Uraene laboratorijske vjebe
Poloen kolokvij iz zadataka
Poloen kolokvij iz teorije
Poloen test iz zadataka i teorije
Usmeni ispit
 Termini testova

Test br. 1 TEORIJA + ZADACI

22.04. U 13 h (petak)
Test br. 2 TEORIJA + ZADACI
27.05. U 13 h (petak)
Mainski fakultet
Test 1 22.04. U 16 h (petak)
Test 2 27.05. U 16 h (petak)
 ELEKTROMAGNETIZAM

naelektrisanje Q = N e; e = 1,6 1019 C

Kulonova sila interakcije dva 1 q1q2
F= ;
naelektrisanja 4 o r 2
r
r F
Elektrino polje E= ;
q
r r 1
Elektrini fluks; Gausov zakon = E S = qi
C r o
A 1 r
Elektrino potencijal V = = F d s ;
q 2
dU
Elektrino napon U = V1 V2 ; E=
dx
 r r
Elektrini dipol, dipolni moment p = ql ;

Na el.dipol u el.polju djeluje

moment sile

r r r
M = p E;
Permanentni dipoli se postavljaju du elektrinog polja kada se nau
u njemu, ali se ne mogu potpuno orjentisati. Zato?
Dielektrici

E = Eo E '; E ' = e E;

E o = (1 + e ) E r = 1 + e ; = o r
ELEKTRINI KAPACITET

Kod ventrikularne fibrilacije-

tipianog oblika sranog udara
moramo okirati srani mii
pacijenta strujom jaine 20 A
koje e u grudi pacijenta
dovesti 200 J elektrine
energije u toku 2 ms. Ovo
zahtijeva elektrinu snagu od
200 kW.
Ovoliku snagu lako emo
obezbijediti u bolnici, ali kako
emo je obezbijediti izvan
optimalnih bolnikih uslova?
Elektrini kapacitet i kondenzatori
q = CV ; q
C = [ F ];
V
Kapacitet sfernog
kondenzatora
C = 4 o r r

Kapacitet ploastog S
C = 0 r
kondenzatora d

C = Ci paralelna veza
Vezivanje i
kondenzatora 1 1
= serijska veza
C i Ci
Elektrina struja i otpornost

dq q di A
i= ; I= ; j= - gustina struje
dt t dS m2
A
= ; - elektromotorna sila (EMS)
q
U
I= Omov zakon J = E
R

l
R=
S

Specifina provodnost i 1
specifina otpornost su =
karakteristike materijala

Elektrina i toplotna
= const.
provodljivost vezane su
Videman-Francovim zakonom

R = Ri serijska veza
Vezivanje i
otpornika 1 1
= paralelna veza
R i Ri
Loe zapremisnki provodnici (LZP)
l
U = RI = I = c l;
S
I
gdje je c =
S

-za pravu a c = const

-za krivu b c const

l S
Proizvod otpora LZP i RC = = ;
kapaciteta kondenzatora S l
iji je on dielektrik:
 1
Otpor elektrode je: R= =
C 4r

Razlika potencijala izmeu dve sferne elektrode koje se nalaze u

sredini ija je provodnost :
q U q
U = V2 V1 = ; E= = ; I = jS = ES
2r 4r 2
2r

Tada je otpor sredine U 1

izmeu dve sferne R= =
I 2r
elektrode:
 OSNOVI ELEKTRONIKE

a) provodnici b) izolatori c) puluprovodnici

Sopstvena i primjesna provodljivost kod poluprovodnika
(poluprovodnici p ili n tipa )

Dioda (pn-spoj) kao usmjerivaki element u el.kolu

Tranzistor (pnp ili npn - spoj) kao pojaivaki element

u el.kolu
Osnovi medicinske elektronike
Funkcionalna dijagnostika (EKG, EMG, EEG,...)
Elektrostimulacija (izazivanje elektrinih promjena u eliji,
nervu ili miiu)
Elektroterapija (jednosmernom i visokofrekventnom
strujom, elektromagnetnim poljima, Tesline struje, skin-
efekat)
Medicinska kibernetika (MIS, ASY)
 Elektrine struje u tenostima

Joni nosioci naelektrisanja u tenostima

1. Faradejev zakon elektrolize
m = kIt = kq k elektrohem.ekvivalent
2. Faradejev zakon elektrolize
1 M M
k= - ekvivalentna masa
F z z

F Faradejeva konstanta (96500 C/mol

Omov zakon za bioloke sisteme

E E pol
I=
R
Elektrine struje u gasovima

a nesamostalno
pranjenje

b saturacija
(struja zasienja)

c samostalno
pranjenje (GM oblast
proporcionalni broja)
MAGNETIZAM

Magnetna sila privlaenja

izmeu dva provodnika kroz
koje protiu struje:
o ia ib
Fba =
2 d

Magnetna indukcija u taki P

(na udaljenosti R) koja potie
od dijelia provodnika ds kroz
koji protie struja jaine i:

i ds sin r o i dsr rr
dB = o ; dB =
4 r 2
4 r3
Ukupna magnetna indukcija o I
B= ;
beskonano dugog provodnika (na 4 R
udaljenosti R od provodnika):

Ukupna magnetna indukcija

o I
krune struje (provodnik savijen u B= ;
krunu konturu poluprenika r): 2 r

Ukupna magnetna indukcija N

B = o I ;
solenoida i torusa: l

Magnetni fluks (broj linija r r

= B dS
magnetnog polja koji prolazi kroz
neku povr):
Dejstvo magnetnog polja r r r
indukcije B na elektrinu struju I F = Il B;
koja protie provodnikom:

Magnetni moment r r
p = IS
konture povrine S:

Magnetni moment e se orijentisati

r r r
du spoljanjeg magnentnog polja M = p B;
idukcije B, tj. na njega e djelovati
moment sile M:
Kretanje naelektrisane estice u magnetnom polju:
q l
F = IlB sin ; Il = l = q = qv ; F = qvB sin
t t
r r r
F = qv B Lorencova sila

Maseni spektrograf
mv 2
F= = qvB;
r
q v E
= = 2
m Br B r

za elektron:
e C
= 1,759 1011
m kg
Magnetne osobine materije
B = Bo + B ' = (1 + m ) Bo = r Bo ;
r = 1 + m
Dijamagnetici nemaju permanentne
dipole 0, 1
m r
ne zavisi od T i B0

Paramagnetici imaju permanentne

dipole, haotino usmjerene
m 0, r 1
zavisi od T, a ne zavisi od B0

Feromagnetici imaju permanentne

dipole, jednako usmjerene unutar
domena m >> 0, r >> 1
zavisi od T i od B0
 C
Paramagnetici zavise od temperature: m = (Kiri)
T
C
Feromagnetici zavise od temperature: m = (Kiri-Vajs)
T Tc
na temeperaturi TC dolazi do razbijanja domena i prelaska feromagnetika u
paramagnetik!

Feromagnetici zavise od B0, a

ova zavisnost ima oblik krive
kao na slici histerezis!
Nuklearna Magnenta Rezonanca
(NMR)

Jezgra nekih atoma imaju SPIN,

dakle i magnetni moment
(vodonik, C-13, N-15, O-17..)

Jezgra nekih atoma nemaju SPIN,

dakle nemaju magnetni moment
(C-12, N-14, O-16..)
 Ako se jezgro nae u spoljanjem
magnetnom polju, njegov magnetni
moment e se usmjeriti du polja,ali
ne potpuno i vrie PRECESIJU, sa
frekvencijom koja je proporcionalna
jaini magnentnog polja!

Frekvencija precesije magnetnog momenta je

REZONANTNA (ili Larmorova) frekvencija tog jezgra!
Ako na jezgro koje se nalazi u spoljanjem magnetnom polju
poaljemo RF-signal sa frekvencijom koja je jednaka rezonantnoj
(Larmorovoj) frekvenci jezgra dolazi do EKSITACIJE!
Spin se promijeni, a magnetni moment tada precesira u ravni koja je
normalna na magnetno polje!
Kako magnetni moment jezgra vri sasvim drugaiju precesiju,
jezgro emituje energiju NOVI RF-signal koji nam ustvari daje
sliku!
Ova faza se zove RELAKSACIJA!
Vrijeme relaskacije zavisi od vrste tkiva!
(npr. atomi-jezgra elija tumora imaju drugaije vrijeme
relaksacije od zdravih elija)
U NMR moemo mjeriti 2 vrste vremena relaksacije (T1 i T2) i
gustinu protona (PD-proton density)!
NMR nam prua da sami odaberemo koje emo vrijeme
relaksacije mjeriti (T1, T2 ili PD), tj. koju sliku elimo da vidimo!

T1 PD T2
 Elektromagnetna indukcija

dA Fdx ilBdx d d
= ( r B0 S cos )
d
= = = = ; =
dq dq dq dt dt dt

Lencovo pravilo smjer indukovane EMS je takav da se ona

suprostavlja uzroku koji je proizvodi

Uzajamna indukcija

di1
2 = M
dt

di
Samoindukcija s = L
dt
 Naizmjenine struje

d
= = m sin t ; m = m
dt

m m
i= sin t = I m sin t ; Im =
R R

RLC - kolo

u = uR + u L + uC

di q
L + Ri + = U m cos t
dt C
 1
L
tg = C ; i = I m cos(t ); u = U m cos t
R

induktanca X L = L;

kapacitanca Xc =
1
C
} reaktanca X = X L + X C

2
1
impendanca Z = R 2 + L ;
C

Snaga naizmjenine struje: P ( t ) = u i = UI cos ;

Im U m
I= ; U= m; = veza izmeu maksimalnih
2 2 2 i efektivnih veliina
 FIZIKI OSNOVI REOGRAFIJE

Reografija (elektropletizmografija) dijagnostiki metod baziran

na promjeni el.impendance posmatranog dijela krvotoka i ostalog
tkiva. O organizmu ne postoje organi koji ispoljavaju induktivnost.

Ovo je primjer modeliranja

elije koja je visokootpornom
(lipidnom) membranom.
Impendanca biolokog sistema opada sa porastom frekvencije!

Z = Z m Z 0

Disperzija impendance
 DIJATERMIJA
(ili kako primjeniti Dulov zakon...)

Transverzalno
aplikovanje
(serijska veza)
Q1 R1
= ;
Q2 R2

Longitudinalno
aplikovanje
(paralelna veza)
Q1 R2
=
Q2 R1
MEMBRANSKI POTENCIJAL

V1 V2 = 61 log
cu
[mV ];
cs

cu unutranja koncentracija
cs spoljanja koncentracija
 AKCIONI POTENCIJAL

Depolarizacija membrane (skok potencijala na +40mV)

Repolarizacija membrane (povratak potencijala na 85 mV)

 ELEKTROFOREZA

Jednaina kretanja :

kv + zeE = 0

Elektroforetika pokretljivost :

v zE
u= =
E k

zE
Za sferne molekule u viskoznoj sredini: u=
6R

Unoenje lijekova u organizam preko koe jontoforeza

 OPTIKA

Fotometrija Geometrijska optika Fizika ili talasna optika

FOTOMETRIJA

Energetska (objektivna) veliina Svjetlosna (subjektivna) veliina

Energetski fluks (e), [W] Svjetlosni fluks (), [lm]

Energetska jaina zraenja (Ie), [W/sr] Svjetlosna jaina (I), [cd]

Energetska ozraenost (Ee), [W/m2] Osvjeteljenost (E), [lx]

Energetska luminancija (Le), [W/srm2] Luminancija (L), [cd/m2]

Energetska emitancija (Me), [W/m2] Emitancija (M), [lm/m2]

 d
Jaina svjetlosti: I= [cd]; I= = ; = 4I [lm]
d 4

d p
Osvjetljenost: E= [lx]; E=
I
2
cos ;
dS r

Luminancija: L = I cd
m2 nt ;
S cos

d em lm
Emitancija: M= ; m 2 lx
dS

Veza izmeu luminancije i emitancije: M = L

 ODBIJANJE I PRELAMANJE SVJETLOSTI
NA RAVNIM POVRINAMA

Tri Dekartova zakona:

1. =

sin
2. n21 = ; n1 sin = n2 sin
sin

3. Upadni, odbijeni, prelomljeni

zrak i normala lee u istoj ravni

Totalna refleksija ako svjetlost ide iz optiki rijee u optiki guu

sredinu (prelomljeni zrak bjei od normale), tada prelomljeni zrak
lei pod uglom od 90 stepeni!
 PRELAMANJE KROZ PRIZMU

Indeks prelamanja prizme:

+ min
sin
sin 2
n= =
sin
sin
2

dok je za male uglove:

+ min
n= ; min = (n 1) .

Prizma razlae bijelu svjetlost na njene komponente -

DISPERZIJA SVJETLOSTI!

n = f ( ).
 FERMATOV PRINCIP

Svjetlost se prostire putem, du kojeg je potrebno

najmanje vrijeme prolaenja.

l optika duina puta

l = ns
s geometrijska duina puta
n indeks prelamanja sredine

2
l = nds
1
 GEOMETRIJSKA OPTIKA

Ogledala (ravna, sferna)

1 1 1 L l
= + ; v= =
f p l P P

Soiva (poluprenici krivina, ie, optiki centar, optika

osa, centri krivina, ravan soiva, ina daljina)

=
1
[D] = 1 + 2 + 3 + ...;
f

1 1 1
= ( n 1) +
f R1 R2
-Likovi kod soiva:
-Realan ili imaginaran
-Uvelian ili umanjen
-Uspravan ili izvrnut
-Sa iste strane soiva kao i predmet ili sa suprotne strane
-Kombinovano soivo (kombinacija 2 ili vie soiva..):
1 1 1 1
= + + + ...
f f1 f 2 f 3

-Nedostaci soiva (aberacije): sferna aberacija, koma,

astigmatizam, disperzija, hromatina aberacija.
Optika oka
 Redukovano oko

D = 59 m 1 f = 17mm;

n = 1,33; d = 0,1 0,2mm;

nr = 1,376; ronjaa
nv = 1,336; ona vodica
ns = 1,386; Prvi sloj soiva
ns = 1,406 Centralni sloj soiva
Korekcije oka kod dalekovidnosti i kratkovidnosti
Lupa i mikroskop

Uveanje mikroskopa Uveanje lupe

d s d
v = v1 v2 = ; v= = ;
f ob f ey f

d = 25cm duina jasnog vida

s duina tubusa mikroskopa
 TALASNA OPTIKA
Interferencija

Ulje na vodi
Koherentni zraci - imaju iste fizike karakteristike, ali ne dolaze sa
istog mjesta!

Frenelova ogledala

- putna razlika ova dva talasa

mjesto intereferencije

= n maksimalno pojaanje
n = 0,1,2,...

= (2n + 1) maksimalno slabljenje
2
Difrakcija

Hajgensov princip
kada ravan talas naie
na pukotinu tada
svaka taka pukotine
postaje izvor novih
(sekundarnih) talasa
koji se rasprostiru na
sve strane!
 Difrakcija na pukotini

Difrakcija (savijanje) talasa na pukotini direktno zavisi od irine

pukotine, tj. vidi se da je savijanje vie izraeno kod onih pukotina
ija je irina a priblino jednaka talasnoj duini svjetlosti .
- difrakcija na pukotini

3 5 7 (2n + 1)
sin = , , ,...,
a a a a
- difrakciona reetka

sin = n ; n = 0,1,2,...
d
- difrakcija X-zraka na kristalnoj reetci

= 2d sin = n
Polarizacija svjetlosti

Polarizacionu svjetlost dobijamo:

-polarizatorom
-totalnom refleksijom (Brusterov zakon n = tg 0 )
-dvojnim prelamanjem
Dvojno prelamanje
(u kristalu kalcita)
Polarizacija svjetlosti
polarizatorom
Apsorpcija svjetlosti

Upadna Lambertov zakon

svjetlost I0
kx
I = I oe
Kiveta sa
x rastvorom
debljine x

Izlazna
svjetlost I
Koeficijent apsorpcije je proizvod izmeu ekstinkcije () i
koncentracije i ZAVISE OD TALASNE DUINE:
k ( , c ) = ( ) c;

I = I o e cx Lambert-Berov zakon

Veza izmeu APSORBANCIJE i I

TRANSPARECIJE: T= = 10 A ;
Io

A = 0,4cx;

Znajui koncentraciju jedne referentne

tenosti moemo odrediti koncentraciju x2
nepoznate tenosti: cx = co
x1
Mineral obojen zbog apsorpcije metalnog jona
 Boja kompleksa prelaznih metala

Rubin
Korund
Al2O3 sa neistoama Cr3+

Safir
Korund
Al2O3 sa neistoama Fe2+ i Ti4+

Smaragd
Beril
AlSiO3 koji sadri Be sa neistoom Cr3+
Spektri i spektralna analiza

SVJETOSNI IZVORI: toplotni, luminescentni i laserski

VRSTE SPEKTARA: linijski (potiu od atoma)

trakasti (potiu od molekula)
kontinualni (usijani metali, Sunce)
IC zraenje

770 5000 nm
ICA, ICB, ICC zraenje
Terapijska primjena (zagrijavanje tijela)
Dijagnostika: odreivanje temperature tijela

UV zraenje

< 400 nm
Kreiranje vitamina D
Dezinfekciona primjena (za > 260 nm)
Toplotno zraenje (model apsolutno crnog tijela)

o = r + a + t ;

+ + = 1;

ili spektralno...

T + T + T = 1;
 model apsolutno crnog tijela
APSOLUTNA APSORPCIJA

T = 1; T = 0; T = 0
deT
Spektralna energetska emitancija: eT =
d

(energija emitovana sa jedinice povrine na temp.T i tal.du. )

Kirhofov zakon:
eT
= ET
T
 tefan-Bolcmanov zakon i zakon Vin-a

W
ET = T ; 4 = 5,7 10 8

m2 K 4

b
m = ; b = 2 ,9 10 3 mK
T

Primjena u TERMOGRAFIJI
(IC-kamera):

E1 = eT 4 ; e = 0,9
Relej-Dinsova formula (UV-katastrofa!)

2c
ET = kT
4
Plankov zakon zraenja
c
= h = h ; h = 6,62 10 34 J s

2hc 2
1
E T = hc kT
5
e 1
Fotoelektrini efekat
n~
1
Ek ~ ;

= h ;

mvm2
h = + A;
2
 crvena granica fotoefekta

< o ;

> o

to je vea frekvencija upadne svjetlosti

vea je i brzina izlijetanja eletrona (Ek~v2)!
 ATOMSKA FIZIKA

Tomsonov model atoma

Raderfordov model atoma Raderfordov eksperiment
Atomski spektri nain pobuivanja i snimanja
apsoprcionih spektara
Spektralne linije u apsorpcionim spektrima
Spektralne linije u apsorpcionim spektrima vodonika

1 1 1
= = RH 2 2 ;
~
n2 n1

n2 = 1,2,3,...; n1 > n2

Lajmanova n2=1
Balmerova n2=2
Paenova n2=3
Breketova n2=4
Fundova n2=5
Energetska ema nastanka apsorpcionih linija
Borov model atoma vodonika

Borovi postulati:
h
1. mr = n
2
(kvantni uslov Borove teorije)

2. h = E1 E2
_____________________

Klasini uslov Borove teorije:

mv 2 1 e2
= ;
r 4o r 2
 Kombinacijom klasinog i kvantnog uslova dobijaju se rezultati
koji u potpunosti odgovaraju rezultatima spektralnih apsorpcionih
spektara:
o h2 n2
rn = ; n = 1,2,3,...
me 2

me4
E n = Ek + E p = 2 2 2 ; n = 1,2 ,3,...
8 o h n

E1 = 13,58eV ; E2 = 3,39eV ; E3 = 1,5eV ; E = 0

Energija JONIZACIJE atoma H

~ 1 me 4
1 1
v = = 2 3 2 2 ; n1 > n2
8 o ch n2 n1
Talasi i estice. Hipoteza de Brolja

h h
= ; p = mv =
mv

Difrakciona slika dobijena

incidencijom X-zraenja
(talas svjetlosti)

Difrakciona slika dobijena

incidencijom elektrona
(talas materije)
Primjena talasnih svojstava estica Elektronski mikroskop

Na osnovu de Broljeve relacije i veze izmeu

kinetike energije elektrona ( p 2 / 2m ) i energije
koju elektronu saopti elektr.polje ( eU )
dobije se:
p2
Ek = = eU ;
2m

h h 1,23
= = = ;
p 2mUe U

U = 50kV = 0,005nm
Statistika interpretacija talasnih osobina estica

Na pukotinu P nailazi
skupina fotona i pravi
difrakcionu sliku na
zaklonu sa oekivanim
minimumima i maks.
Vjerovatnoa je
proporcionalna E02 tj.
jaini eletrinog polja.

Ovdje na pukotinu nailaze

elektroni (estice) i prave
istu difrakcionu sliku. Sada
je vjerovatnoa
proporcionalna kvadratu
talasne funkcije 0 2
Hajzenbergov princip neodreenosti

x p x h;

E t h
 redingerova jednaina
8 2 m
+ 2 (E U ) = 0
h
1 e2
- za vodonikov atom je U =
4 o r

- dobiju se rjeenja redingerove jednaine nlm :

n = 1,2,3,...; glavni kvantni broj
- gdje su : l = 0,1,2,..., (n 1); orbitalni kvantni broj
m = 0,1,2,...,l magnetni orbitalni kv. broj
P ~ nlm ; vjerovatnoa nalaenja elektrona proporcionalna je
2

kvadratu talasne funkcije

me 4
En = 2 2 2 n = 1,2,... Energije elektrona dobijene rjeavanjem
8 o h n redingerove jedn. poklapaju se sa
eksperimentom i Borovom teorijom!
 Molekulski spektri

Oscilatorni nivoi:

1
Ev = v + hvo ;
2
v = 0,1,2,...;

Rotacioni nivoi:
h2
Er = J ( J + 1) ;
8 I
2

J = 0,1,2,...

Ukupna energija je: E = Ee + Ev + Er ; Er << Ev << Ee

 X ZRAENJE

Primjena X-zraenja u medicini

= (0,1 0,01nm )

I = keiZU 2 ; Intenzitet X zraenja zavisi od napona, jaine

struje i rednog elemanta materijala anode.
Kontinualni i karakteristini spektar X-zraenja

min =
hc
=
1,24
[nm] Duan-Hantov zakon
eU U (kV )
Fiziki osnovi rendgenodijagnostike

Sva rendgenodijagnostika se zasniva na zakonu APSORPCIJE

X-zraenja u materiji:

I = I o e m x ; m = k3 Z 3 - maseni koeficijent
apsorpcije zavisi od
talasne duine X-zraka i
rednog broja apsorbera!
Kontrast rendgenske slike:

I1 I 2 m 2 2 m1 1
C= =
I1 + I 2 m 2 2 + m1 1
CT (kompjuterizovana tomografija)
 Luminescencija

prema nainu pobuivanja: prema duini trajanja:

Fotoluminescencija Fluorescencija (t<10-4s)

Radioluminescencija Fosforescencija (t>10-4s)
Katodoluminescencija
Elektroluminescencija
Hemiluminescencija
Bioluminescencija
Sonoluminescencija
triboluminescencija
 Laser
(Light Amplification by Stimulated Emission of Radiation)

pobuivanje
(apsorpcija) i
emisija fotona

Stimulisana emisija
(potreban uslov je
stanje INVERZNE
NASELJENOSTI)
Kod pacijenata koji boluju od
dijabetesa laser se koristi kako
bi zaepio krvni sud u retini!
 OSNOVI NUKLEARNE FIZIKE

atomski broj (broj nukleona)

A
Z X
redni broj
(broj naelektrisanih estica-protona)

Defekt mase i energija veze jezgra

[
Ev = mc 2 = zm p + ( A Z )mn mN ] c2
Prirodna radioaktivnost
Bekerel, 1896.
Prodornost radioaktivnih estica?
Supstanca koja sadri radionukild se moe pratiti u ivom
tkivu po zraenju koje ono proizvodi. Na slici se vidi
snimak dobijen pomou radionuklida koji je emiter
gama-zraka. Gama zraenje se vie apsorbuje od strane
kancerozne kosti i jasno se vidi svijetla taka na kimi
koja ukazuje na tumor.
Zakon radioaktivnog raspada

dN = Ndt ;

N = N o e t

0,693
T1 / 2 = = 0,693

Alfa i beta raspad

a - raspad A
Z ZA42Y
X

b - raspad
A
Z X A
Z +1Y

Nuklearne reakcije

Opti oblik: (a, b ) ; ili a+ = +b

 Nuklearne reakcije

Raderford, 1919:
4
2 He+147N
178O +11H

Kokroft i Volton, 1932:

1
1 H + 37Li
24 He+ 24He + 17 MeV

Vjetaka radioaktivnost

4
2 He+13
27
Al
15
30
P + 01n;
Frederik olio i
Irena Kiri, 1934: 30
15 P
1430 Si + 10e
 Fisija (cijepanje) uranovog jezgra
1
0 n + 235
92 U 76 130
X +110 160
Y +(1 3)01n + 200MeV

Jezgro urana 235

U Novonastalo jezgro Ovakvo
ima vika energije i oscilovanje moe
apsorbuje
poinje jako oscilovati da stvori uzan
termalni neutron
vrat
Kulonova sila jo Deava se FISIJA Fragmenti se
vie izduuje vrat razdvajaju uz
nastanak jo
neutrona i
energije.

Da li e fisija biti KONTROLISANA ili NEKONTROLISANA

zavisi od broja novonastalih neutrona!
Nekontrolisana fisija (A-bomba)
 prirodni uran

238 235 234

U U U
99,27 % 0,72 % 0,01 %

239
Nuklearni reaktori: - dobijanje fisionog izotopa polonijuma Po
- dobijanje toplote
- proizvodnja vjetakih radioizotopa
- nauna istraivanja
Vjetaki radioizotopi
Dobijaju se bombardovanjem stabilnih jezgara neutronima, a u
medicini se koriste za:

132
54 Xe (n, )133
54 Xe
- za ispitivanje ventilacije plua

98
42 Mo(n, ) Mo99
42
- kao izvor za dobijanje radioizotopa 99 mTc

74
34 Se(n, )3475 Se - za ispitivanje guterae

58
26 Fe(n, ) Fe
59
26
- za ispitivanje metabolizma gvoa

50
24 Cr (n, )2451Cr - za obiljeavanje crvenih krvnih
zrnaca i ispitivanje slezine
Fuzija (spajanje) dva jezgra

2
1 H +1
3
H 4
2 He + 0 n + 17,6 MeV
1

Na ovom principu fuzije dva jezgra nae

Sunce (i ostale zvijezde) stvara energiju
(svjetlost i toplotu). Sunce spaja vodonikove
atome i stvara helijum. Ovaj proces e se
zavriti kada nestane goriva, tj vodonika!
Anihilacija (unitenje) para elektrona i pozitrona

0
1 e+ 10e 2h
Kreacija (stvaranje) para elektrona i pozitrona

h 10 e+ 10e

h 2me c = 1,02 MeV

2
PET (Positron Emission Tomography)

PET snimak prikazuje mozak

pacijenta oboljelog od Alchajmerove
bolesti. Razliite boje prikazju
razliitu aktivnost metabolizma.
U tijelo pacijenta se ubrizga izotop
koji emituje pozitrone. Kada se
pozitron susretne sa elektronom
dolazi do anihilacije elektrona i
pozitrona, koje prati i gama zraenje.
Ovo zraenje se hvata i prikazuje u
obliku ovakve slike.
Normalan mozak bi trebao imati
simetrinu aktivnost metabolizma u
obe polovine mozga.
Detekcija radioaktivnog zraenja

Jonizaciona komora
Gajger Milerov broja
Vilsonova komora
Scintilacioni brojai
Poluprovodniki detektori
CCD (charged coupled device)
Nuklearne fotoemulzije
itd....
 Dozimetrija jonizujueg zraenja
dE J
Apsorbovana doza D= Gy = kg
dm

dQ C
Ekspoziciona doza = kg
dm
C
Za vazduh je 1Gy = 0,026
kg

dD Gy J W
D=
& s = =
Jaina apsorbovane doze
dt kg s s

d C A
Jaina ekspozicione doze =
& kg s = kg
dt
 J
Ekvivalentna doza H = DQN Sv = kg .

dH Sv W
Jaina ekvivalentne doze H=
&
s = kg .
dt

Efektivna ekvivalentna doza H e = Wi H i

i

Wi - teinski faktori za pojedine organe

Hi - ekvivalentne doze za te iste organe

Kolektivna efektivna S e = H ei N i
ekvivalentna doza i