Povratak na sadraj

DIMENZIONISANJE CEVOVODA U DALJINSKOM GREJANJU SA

OSVRTOM NA SAMOREGULISANJE CEVNE MREE

PIPELINE SIZING IN DISTRICT HEATING WITH RRESPECT TO

SELFBALANCING OF THE NETWORK

Autor: Mr Radoje Kremzer, dipl. in. ma., Biro KREMZER

U radu je prikazano dimenzionisanje vn mree (npr. za sistem daljinskog

grejanja) na osnovu raspoloivog jedininog pada pritiska, za razliku od
uobiajenog dimenzionisanja na osnovu preporuene brzine strujanja u cevi.
Ovaj nain dimenzionisanja cevovoda utie na snienje investicionih trokova, a
moe se primeniti za balansiranje (regulisanje) cevne mree v samim
izborom dimenzija cevi. Za deonice blie izvoru toplote (odn. pumpnom
postrojenju) dobijaju se na osnovu veih raspoloivih jedininih padova pritiska
manji prenici vvd. Na taj nain smanjuju se investicioni trokovi za cevnu
mreu, a pojednostavljuje i olakava njeno regulisanje.

This paper presents the pipeline sizing (e.g. for the district heating system),
based on the available specific pressure drop, as opposed to the usual sizing
based on the recommended flow velocity in the pipe.
This method of pipe sizing affects the reduction of investment costs and can be
applied for balancing the pipe network, just by selecting pipe sizes. For the
sections closer to the heat source (or pumping plant) smaller pipe diameters are
obtained on the basis of larger available specific pressure drop. In that way the
investment cost for a distribution network is lower and network balancing is
eaisier.

Kljune rei: dimenzionisanje cevovoda, jedinini pad pritiska, daljinsko

grejanje, regulisanje cevne mree, snienje trokova
Key words: pipeline sizing, specific pressure drop, district heating, network
balancing, costs reduction

1. UVOD

Daljinsko grejanje ima vie znaajnih prednosti u odnosu na lokalne izvore

toplote. Neke od njih su:

- stepen korisnosti veih jedinica izvora toplote je znatno vii nego kod
lokalnih izvora, to direktno doprinosi energetskoj efikasnosti;
- vea je mogunost korienja domaih energetskih izvora, ime se
smanjuje zavisnost od skupe uvozne energije;
- bolje se prati i regulie rad toplotnog izvora, u zavisnosti od spoljanjih
meteorolokih uslova;
 Povratak na sadraj

- vea pouzdanost i sigurnost rada postrojenja;

- smanjenje broja zagaivaa omoguuje laku primenu mera za sanaciju
aerozagaenja, itd.

Jedan od osnovnih elemenata postrojenja za daljinsko grejanje je cevna mrea,

vrelovodna mrea. Ona ima zadatak da izvri prenos toplote, odn. nosioca
toplote, od izvora do svakog pojedinanog potroaa.

Ispravna raspodela toplote po potroaima u sistemu daljinskog grejanja zavisi

od vie inilaca, ali najvie od pravilnog hidraulikog prorauna, odn.
dimenzionisanja cevne mree. Zbog toga je potrebno posvetiti posebnu panju
njenom dimenzionisanju i ostvarivanju potrebne funkcionalnosti.

2. ZNAAJ DIMENZIONISANJA CEVNE MREE

Hidrauliki proraun vrelovodne mree je jedna od najvanijih faza u njenom

projektovanju i eksploataciji. Sam hidrauliki proraun obuhvata:

- odreivanje prenika cevi za sve deonice mree;

- odreivanje padova pritiska (napora) u svim deonicama;
- odreivanje pritiska i raspoloivog napora u razliitim takama mree, a
posebno kod potroaa.

Rezultati dobijeni hidraulikim proraunom vrelovodne mree predstavljaju

osnovu i za druge znaajne aktivnosti u vezi sa njenom realizacijom i
eksploatacijom, kao i celokupnog sistema daljinskog grejanja, kao to su:

- odreivanje koliine materijala i visine ulaganja u vrelovodnu mreu;

- odreivanje uslova rada mree i izbor naina prikljuenja potroaa;
- izbor regulacije rada mree i prikljuenih potroaa;
- uregulisavanje mree (balansiranje) u cilju ostvarivanja pravilne
raspodele nosioca toplote i dovoenja potrebne koliine toplote svakom
potroau.

3. NAINI DIMENZIONISANJA CEVNE MREE

U literaturi je mogue sresti uglavnom dva naina dimenzionisanja vrelovodne

mree, tj. odreivanja prenika cevi pojedinih njenih deonica.

Prvi nain prilikom izraunavanja prenika cevovoda koristi preporuene brzine

za strujanje vode kroz cevi (lit. 1, 2, 3).

Preporuene (ekonomski povoljne) brzine kreu se od 1 do 3 m/s, u zavisnosti

od konkretnog sluaja. Prenik cevi se izraunava kao
 Povratak na sadraj

m
d=2 ,
v

gde su:

- d (m) - unutranji prenik cevi,

- m (kg/s) - maseni protok kroz deonicu,
- (kg/m3) - gustina nosioca toplote,
- v (m/s) - preporuena brzina strujanja u cevi.

Gubitak, odn. pad pritiska izraunava se za svaku deonicu i proverava se za

trasu svakog potroaa na osnovu ukupnog raspoloivog napora.

Mana ovakvog naina dimenzionisanja ogleda se u tome na se ne vodi rauna

o poloaju konkretne deonice u cevnoj mrei. Zbog toga se esto u praksi
deava da se deonice dimenzionisane na ovaj nain pojavljuju kao usko grlo,
ako se nalaze relativno daleko od toplotnog izvora, odn. pumpnog postrojenja.

Drugi nain dimenzionisanja deonica (lit. 4) koristi izraz za pad pritiska:

p = f (, , L, v, d) ,

gde su novouvedene oznake:

p (Pa) - pad pritiska na deonici,

- - koeficijent otpora trenja,
- L (m) - duina cevi na deonici, dvostruka duina deonice,

Uz ovaj izraz uvode se i sledei odnosi:

v = f ( V , A) , A = f (d) , = f (k, d) .

gde su:

- V (m3/s) - zapreminski protok u deonici,
- A (m2) - povrina poprenog preseka cevi,
- k (m) - apsolutna hrapavost cevi,

Odavde se izraava:

p = Rv V 2 L,

gde je:
 Povratak na sadraj

0,25
8 k
RV (kg/m ) = 0,0894 5,25
jedinini pad pritiska.
d

Na osnovu ovog izraza mogue je odrediti prenik cevi u zavisnosti od

raspoloivog jedininog pada pritiska:

d = f (Rv, , k) .

Slian nain prorauna daju i lit. 5, 6 i 7.

4. PREPORUENI NAIN DIMENZIONISANJA CEVI

U ovom radu predlae se sledei nain dimenzionisanja cevovoda, koji je u

potpunosti prilagoen proraunu vrelovodne mree.

Predloeni nain pogodan je za primenu na raunaru, a moe posluiti i kao

osnova za kompleksnije proraune (izraunavanje hidraulike karakteristike
cevovoda, odn. mree, uregulisavanje mree, itd.).

Dimenzionisanje cevne mree (magistralnog vrelovoda i svih prikljunih grana),

izbor prenika cevi i proraun hidraulikih karakteristika vri se na osnovu:

- konfiguracije vrelovodne mree;

- dispozicije postojeih i buduih potroaa toplotne energije;
- toplotnog optereenja potroaa.

Odreivanje prenika cevi vri se za svaku deonicu mree posebno. Deonica

vrelovodne mree je deo cevovoda u kojem su protok vode i prenik cevovoda
konstantni.

Pre izraunavanja prenika cevi odreuje se maksimalni raspoloivi pad pritiska

u vrelovodnoj mrei, H (bar).

Ova vrednost zavisi od konkretnih uslova u svakom pojedinanom sluaju (tip

pumpnog postrojenja, nazivni pritisak instalacije itd). Na osnovu toga i
dvostruke udaljenosti najdaljeg potroaa od toplotnog izvora, L (m), odreuje
se minimalni raspoloivi jedinini pad pritiska R (Pa/m),

H x 105
R= .
L

Dimenzionisanje deonice vrelovoda vri se na osnovu jedininog pada pritiska u

istoj. Pad pritiska u deonici izraava se kao:
 Povratak na sadraj

L v2
p ( Pa) = (1)
2d

(Za poetak se ne uzima u obzir udeo lokalnih otpora u ukupnom padu pritiska,
koji iznosi 3-10%.)

Jedinini pad pritiska na deonici se izraunava kao:

p v2
R= = (2)
L 2d

Ovde L predstavlja dvostruku duinu trase od toplotnog izvora do dotine

deonice.

Koristei zavisnosti:

v = V , (3)
A

Q
V = (4)
c t

d
2
i A = (5)
4

dobija se:

0,8106 Q2
R= (6)
d5 c 2 t2

gde su:

- Q (kW) - toplotno optereenje deonice,

- t (oC) - razlika temperatura vode na potisu i povratu vrelovoda.

Odavde se direktno dobija:

0, 2

d=
0,8106 p Q2
(7)
R c2 t2
gde je:

- p- pretpostavljeni koeficijent otpora trenja.

 Povratak na sadraj

Za ovako izraunati raunski prenik odreuju se prvi vei i prvi manji

standardni prenik cevi. Koristei izraze (3), (4) i (5), kao i

vd
Re = (8)

gde su:

- Re - Rejnoldsov broj,
- (m2/s) - kinematska viskoznost,

odreuje se tanija vrednost za koeficijent otpora trenja:

= 0,11 (k/d + 68/Re)0,25 (9)

Sada se iz izraza (6) izraunavaju jedinini padovi pritiska deonice za ove

standardne prenike. Za dalji rad usvaja se onaj standardni prenik za koji je
jedinini pad pritiska na deonici blii zadatom, odn. raspoloivom.

Gustina (), specifina toplota (c) i kinematska viskoznost () odreuju se iz

analitikih zavisnosti ovih veliina od temperature vode, za srednju temperaturu
u vrelovodu. Ove vrednosti se koriste u proraunu sa dovoljnom tanou.

Kao sto se vidi, podaci potrebni za dimenzionisanje jedne deonice vrelovoda su:

- toplotno optereenje deonice Q (kW),

- raspoloivi jedinini pad pritiska R (Pa/m),
- pretpostavljeni koeficijent otpora trenja (p),
- projektna temperatura u potisnom vodu t1 (oC),
- projektna temperatura u povratnom vodu t2 (oC),
- apsolutna hrapavost cevi k (m).

Na ovaj nain vri se izbor optimalnog prenika cevi, s obzirom na bitnu

karakteristiku strujanja - pad pritiska.

5. SAMOREGULISANJE VRELOVODNE MREE

Vrelovodna mrea u veini sluajeva predstavlja sloen hidrauliki sistem.

Njeno projektovanje i eksploatacija zahtevaju, izmeu ostalog, potovanje nekih
strogo utvrenih pravila kako bi se do potroaa dovela potrebna koliina
toplote. Ova pravila se, pak, zasnivaju na prirodnim zakonima, tako da njihovo
nepotovanje dovodi do problema u ispravnom snabdevanju potroaa
toplotom.
 Povratak na sadraj

Koliina vode u pojedinim deonicama i kod pojedinih potroaa rezultat je

slobodne raspodele protoka. Ovakva raspodela se spontano uspostavlja u
vrelovodnoj mrei, na osnovu prirodnog zakona da je u zatvorenoj mrei pad
pritiska du svake strujnice, odn. do svakog potroaa, jednak.

Zadatak regulacije je da se hidraulike karakteristike mree koriguju tako da

svaki potroa dobije potrebnu koliinu toplote (odn. protok nosioca toplote) uz
jednak pad pritiska za svakog od njih. To se u praksi najee svodi na
priguivanje protoka (poveanje otpora strujanju) kod potroaa bliih toplotnom
izvoru.

Ispravnim dimenzionisanjem vrelovodne mree moe se ostvariti ravnomeran

pad pritiska za sve, ili bar veliku veinu potroaa, ak i bez velikih zahvata u
predajnim stanicama. Ispravno dimenzionisanje vrelovodne mree u smislu
ovog rada znai da se prilikom izraunavanja prenika cevi neke deonice kao
polazni podatak koristi odgovarajua vrednost raspoloivog jedininog pada
pritiska (R). Ova vrednost moe da se odredi za svaku deonicu u zavisnosti od:

- udaljenosti deonice od toplotnog izvora, odn. pumpnog postrojenja;

- ve utroenog raspoloivog napora na prethodnim deonicama.

To praktino znai da e raspoloivi jedinini pad pritiska za deonice koje

snabdevaju samo potroae blie izvoru biti vei nego za one koje snabdevaju i
udaljenije potroae. Tako e prenici cevi za blie deonice biti manji nego da je
za celu mreu koriena ista vrednost raspoloivog pada pritiska. Viak
raspoloivog napora za blie potroae u odnosu na udaljenije utroie se tako
u cevima, a ne priguivanjem u podstanicama.

Nakon izraunavanja prenika cevi svih deonica mree potrebno je proveriti

ukupni pad pritiska za svakog potrosaa. U sluaju neravnomernosti pada
pritiska za pojedine potroae moraju se promeniti prenici cevi za
odgovarajue deonice, tako da se ova neravnomernost sto vie smanji. U praksi
se ovo deava veoma retko.

Za finu regulaciju koliine toplote po potroaima na raspolaganju stoji

regulaciona armatura u predajnim stanicama.

Na ovaj nain mogue je ostvariti znaajne utede u investicionim trokovima,

bez poveanja pogonskih trokova za rad pumpanja. Takoe, mrea je u velikoj
meri "samouregulisana", to znai da se znatno smanjuje potrebno priguenje u
predajnim stanicama potroaa.

Ovaj postupak dimenzionisanja moe se vrlo brzo i efikasno izvesti na raunaru,

formiranjem radne tabele sa karakteristikama deonica, koja slui kao model
mree. Osim za dimenzionisanje deonica mree, ovakav model moe da slui i
za razliite analize i proveru varijantnih reenja.
 Povratak na sadraj

Literatura

1. Handbuch fr den Rohrleitungsbau, Berlin, 1989.

2. Handbuch fr den Heizungsingenieur, Berlin, 1984.
3. Rohrleitungen in Dampfkraftwerken und dampfverbrauchenden Betrieben,
VDI Verlag, Dsseldorf, 1960.
4. Vujovi, urkovi: Daljinsko grejanje, Knjievne novine, Beograd, 1984.
5. Nikolaev: Proektirovanie teplovih setei, Moskva, 1965.
6. urikovi: Toplotne mree, Glas, Banja Luka, 1987.
7. Sokolov: Tolifikacija i toplotne mree, Graevinska knjiga, Beograd, 1985.
8. Geni: OPTIMIZACIJA PRENIKA CEVOVODA, Predavanje odrano
30.11.2010. u Inenjerskoj komori Srbije