1.

HIGIJENA
Rije Higijena (Hygiainein) gr. - biti zdrav.
Obino se higijena definira kao
- nauka o uvanju i unapreenju zdravlja
- nauka o spreavanju nastanka bolesti.
- uvjeti ivota koji imaju uticaja na zdravlje i o mjerama kojima se spreavaju bolesti.

Higijena obuhvata niz ponaanja i pravila prema kojima se ljudi vladaju da bi sauvali ili
popravili zdravlje.

2. EKOLOGIJA
Ekologija je nauka koja prouava prilagoavanje vrsta na okolinu i njihov odnos sa drugim
vrstama.
Ekologija je nauka o uzajamnim odnosima organizama i njihove ive (biotike) i neive
(abiotike) okoline.

3. MEDICINSKA EKOLOGIJA
Medicinska ekologija je nauka koja se bavi prouavanjem raznih faktora spoljne sredine, koji
su od bitnog znaaja za unapreenje i zatitu zdravlja ljudi.
Ona se bavi ispitivanjem pojedinih faktora ivotne sredine, dijagnostikom i primjenom mjera
koje su potrebne da se higijenski uslovi ivotne sredine uine maksimalno povoljnim za
zdravlje i subjektivno osjeanje ljudi.

4. EKOSISTEM
EKOSISTEM je prostorna jedinica ivih organizama i neive prirode, meu kojima se
izmjenjuju materija i energija.
Svaki ekosistem sainjen je od brojnih organizama i vrsta i njihove fizike sredine.

5. IVOTNA SREDINA
ivotna sredina je skup prirodnih i radom stvorenih vrijednosti, iji kompleksni meusobni
odnosi ine okruenje, odnosno prostor i uslove za ivot.
IVOTNA SREDINA je sastavljena od velikog broja raznih faktora i obzirom na kvalitativne
razlike ona se moe podijeliti u nekolko grupa, kao to su:
- fiziko-hemijska sredina,
- bioloka sredina,
- socijalna sredina

6. BIODIVERZITET
7. SUTINSKI EKOLOKI PROBLEMI (ASPEKTI OPTE CIVILIZACIJSKE KRIZE)
A. Zagaene ivotne sredine kritinih razmjera
B. Zagaenje povrinskih i podzemnih voda
C. Ograniene koliine vode za pie na naoj planeti
D. Uklanjanje vrstih otpadnih materija
E. Zagaenje ivotne sredine hemijskim materijama
F. Zagaenje atmosfere
G. Globalno zatopljenje i promjena klime na Zemlji
H. Buka
I. Ograniene mogunosti za proizvodnju hrane i stanovanje
J. Demografska eksplozija
K. Energetska kriza
L. Porast masovnih nezaraznih bolesti

8. MIKROKLIMATSKA MJERENJA (MJERNE JEDINICE, INSTRUMENTI,

STANDARDI)
- Mjerenja koja imaju za cilj da utvrde fiziko stanje vazdune sredine - fizikalna ili
mikroklimatska mjerenja.
- INSTRUMENTI : Mehaniki termometri (dilatacioni)
Digitalni termometri
- MJERNE JEDINICE: - Jedinica za temperaturu je stepen Kelvina
- Jedinica za brzinu je metar u sekundi (m/s).
- Apsolutna vlaga - izraava se u gramima na 1 m3
kao pritisak vodene pare u mmHg
- Relativna vlaga izraava se u procentima

9. TEMPERATURA VAZDUHA
Temperatura predstavlja intenzitet toplote, tj. stepen zagrijanosti nekog tijela.
Tjelesna temperatura zdravih osoba je prilino konstantna i kree se u granicama od 36,1 do
37,4 C.
Ako se mjeri temperatura u zatvorenoj prostoriji termometar se postavlja:
u visini ovjeka,
10 cm iznad poda,
15-20 cm ispod stropa.
Kod odreivanja srednje dnevne temperature na otvorenom prostoru, mjerenje se vri tri
puta (7, 14, 21 sat), a izraunavanje se vri po formuli:
ST = t7+t14+2xt21 / 4
10. STRUJANJE VAZDUHA
- Strujanje vazduha nastaje usljed razlika u temperaturi vazdunih masa.
Na njegov tok, pravac i jainu utiu reljef i geografski poloaj zemljita.
- Strujanje vazduha utie na:
- zagaenje atmosfere u naseljima,
- termoregulaciju,
- provjetravanje prostorija,
- prenoenje infektivnog materijala, vektora oboljenja.

11.VLANOST VAZDUHA
U odreivanju vlanosti vazduha koriste se pojmovi:
- apsolutna vlanost,
- maksimalna vlanost,
- relativna vlanost,
- deficit zasienja i
- taka oroenja.

APSOLUTNA VLAGA
- Apsolutna vlaga je koliina vodene pare koja se nalazi u vazduhu u trenutku mjerenja.
- Izraava se u gramima na 1 m3 ili kao pritisak vodene pare u mmHg

MAKSIMALNA VLAGA
- Maksimalna vlaga je najvea koliina vodene pare koja se moe sadrati u odreenoj
zapremini vazduha na odreenoj temperaturi, a da ne doe do kondenzacije.

RELATIVNA VLAGA
- Relativna vlaga predstavlja odnos apsolutne i maksimalne vlage.
Rv = A / M x 100
- Izraava se u procentima.

DEFICIT ZASIENJA
- Deficit zasienja predstavlja razliku izmeu maksimalne i apsolutne vlage,
tj. koliko bi vlage mogla primiti odreena zapremina vazduha na odreenoj temperaturi.

TAKA OROENJA
- Taka oroenja oznaava onu temperaturu vazduha na kojoj bi vazduh sa postojeom
koliinom vlage bio potpuno zasien pa bi poeo proces kondenzacije i stvaranje rose.

- ZA MJERENJE VLANOSTI VAZDUHA KORISTE SE:

- Higrometar,
- Higrograf,
- Psihrometar.
 12. TOPLOTNO ZRAENJE
- Toplota nastaje usljed kretanja molekula.
- Kao oblik kinetike energije, toplota se prenosi sa jae na slabije zagrijano tijalo.

MJERENJE TOPLOTNOG ZRACENJA:

- Aktinometar,
-Globus termometar,
- Nomogram za izraunavanje temperature zraenja.
- Srednja temperatura zraenja izraava se u miligram kalorija na 1 cm2 u sekundi.

13. FAKTORI KOJI MOGU DOVESTI DO OTEENJA PREKORNEALNOG SLOJA

SUZA:
(1) termalnim faktorima (niska relativna vlanost; visoka sobna temperatura);
(2) zahtjevima radnog mjesta (panja smanjuje treptanje i proiruje izloeno podruje
povrine oka); i
(3) individualnim karakteristikama (npr. alteracije suzenja, anomalije mirkanja, disfunkcije
lijezde, i upotreba kontakt soiva)
(4) iritirajue hemijske komponente, koje formiraju oksidativnu mjeavinu ozona i
nezasienih organskih spojeva (alkeni)

14. ZVUK/BUKA
Zbog tetnih efekata buke na ovjeka, postoje norme za radnu i spoljnu sredinu.
Za rad koji zahtjeva mentalnu koncentraciju sa iskljuivanjem okoline dozvoljeni nivo je 40
dB.
Dozvoljena je buka do 90 dB za fiziki rad koji ne zahtjeva mentalno naprezanje;
Takva buka za vrijeme osmosatnog dejstva ne dovodi do trajnog oteenja sluha.

15. NAVEDITE FAKTORE KOJI DJELUJU NA OBLIKOVANJE KLIME

- geografska irina, latitude
- odnos kopna i mora,
- reljef kopna sa njegovim karakteristikama, blizina oceana i planina
-nadmorska visina, altitude
- prisustvo vodotokova, veih i dubljih jezera.

16. DEFINICIJA KLIME

Pod pojmom klima podrazumijevamo prosjene karakteristike vremenskih i atmosferskih
pojava koje vladaju u prizemnom sloju zemljine atmosfere.
U irem smislu klima je stanja koje ukljuuje statistiki opis sistema.

17. KPPENOVA KLASIFIKACIJA KLIME

klasifikacija klime prema dva prevladavajua elementa temperaturi zraka i padavinama.
 18. TOPLOTNI VAL
Toplotni val je meteroloka pojava koju karakteriu poviene temperature atmosferskog
vazduha sa vrijednostima iznad 320 C u trajanju od 3 i vie uzastopnih dana, a to je
popraeno i poveanjem procenta relativne vlanosti vazduha i smanjenjem brzine strujanja
vazduha, koji dodatno optereuje sistem termoregulacije organizma.

19. GLAVNI POLUTANTI VANJSKE SREDINE

- Suspendirane estice
- Sumpor dioksid
- Oksidi azota
- Isparljive organske supstance
- Troposferski ozon
- Karbon monoksid
- Olovo
-iva

20. VAZDUNI PRITISAK DEFINICIJA, MJERNI INSTRUMENT, JEDINICA,

OD EGA OVISI
- je izravna posljedica teine zraka.
- tlak zraka se razlikuje s mjestom i vremenom jer se koliina (i teina) zraka iznad Zemlje isto
tako razlikuju. Atmosferski tlak se smanjuje za oko 50% na visini od oko 5 km (jednako se i
oko 50% ukupne mase atmosfere nalazi unutar najniih 5 km).
- MJERNI INSTRUMENT : Barometar
- OVISI OD: - Geografske irine,
- Temperature vazduha,
- Sadraja vodene pare i
- Visine sloja atmosfere (sa visinom sloja eksponencijalno pada pritisak).

21. VISINSKA BOLEST

Simptomi visinske bolesti su u stvari simptomi anoksije: umor, pospanost, glavobolja,
munina, povraanje, poremeaj vida i sluha, poremeaj miine koordinacije, gubitak
pamenja, nerazumno ponaanje, nesvjestica i smrt.
U avijaciji prilikom letova iznad 3.000 metara povremeno ili trajno obavlja se disanje oksigena
(boce sa 95% O2 i 5% N) permanentnim priticanjem ili preko vree za disanje. Na visinama
preko 11.000 metara, oksigen se daje pod pritiskom (stratosfersko odijelo, zrana kaciga,
skafanderi i kabine pod pritiskom).
 22. KESONSKA BOLEST
Simptomi bolesti dekompresije (kesonske bolesti) nastaju zbog stvaranja gasnih mjehuria u
krvnim sudovima.
Kod lakih oblika dolazi do pojave toplote i svrbea u koi, a mogu se pojaviti plavkaste mrlje
po koi uslijed embolija malih vena.
U teim oblicima javljaju se pareze ili paralize udova, poremeaji sa bolovima u zglobovima i
kostima. Moe doi do trajnih ili prolaznih oteenja vida i sluha. Mogu se pojaviti i simptomi
sa strane miokarda, edem plua, spontani pneumotoraks, aseptine nekroze kostiju,
krvarenja u koi, iz nosa.
Nekad poremeaj krvotoka i disanja moe dovesti do smrti.

23. RACIONALNA ISHRANA

Pod racionalnom ishranom podrazumijeva se ishrana koja je tako izbalansirana da
omoguava zadovoljenje energetskih potreba i potreba u hranljivim i zatitnim materijama.

24. HIGIJENA ISHRANE

Higijena ishrane se bavi izuavanjem svih faktora koji preko ishrane utiu na razvoj i
zdravstveno stanje organizma.

25. BROMATOLOGIJA
- Nauka o hrani naziva se BROMATOLOGIJA (BROMA, gr. = HRANA),
- Ona prouava: sastav, strukturu i svojstva ivotnih namirnica,
- Prouava i promjene ivotnih namirnica pri stajanju, obradi, preradi i konzerviranju,

26. UEE NAMIRNICA POJEDINIH GRUPA (PO SHERMANN-U) U

POKRIU UKUPNIH DNEVNIH POTREBA U KALORIJAMA
%
itarice, hljeb, tijesto 35
vidljive masti 15
meso, riba, jaja 10
mlijeko i mlijeni proizvodi 15
voe i povre 15
eer i eerni koncentrati 10
100

27. UEE POJEDINIH OBROKA U ZADOVOLJAVANJU UEP

- Doruak 35 - 40 % UEP
- Prijepodnevna uina 5 10 % UEP
- Ruak 25 30 % UEP
-Poslijepodnevna uina 5 10 % UEP
- Veera 20 25 % UEP
 28. NUTRIJENTI
Nutrijenti su konstituenti hrane neophodni za normalnu fizioloku funkciju, odnosno to su
hemijske supstance sadrane u hrani koje su potrebne tijelu za rast, odranje i popravku
tkiva.

29. UEE MASTI U DNEVNOM OBROKU

Zasiene
- Punomasno mijeko i mlijeni proizvodi
- Pite
- Biskviti
- Mlijeni margarini

Mono-nezasiene 2/4
- Maslinovo ulje

Poli-nezasiene
- Suncokretovo ulje
- Riblje ulje

30. ESENCIJALNI NUTRIJENTI

Esencijalni nutrijenti su oni koji su neophodni za optimalno zdravlje, a ne formiraju se
metaboliki u eliji i moraju biti prisutni u hrani koja se ingestira.

31. FIZIOLOKE FUNKCIJE MIKRONUTRIJENATA

Vitamini su organske tvari nune za
- regulisanje metabolikih funkcija unutar stanice
- procese oslobaanja energije iz hrane
- antioksidansno djelovanje (A, E, C, B3, glutathione, selen) - tite stanice i tkiva od oteenja i
tetnog djelovanja slobodnih radikala. Pomau u spreavanju nastanka degenerativnih
oboljenja.

Minerali su:
- ukljueni u odravanju ravnotee vode u organizmu,
- pomau apsorpciju, probavu i prenos nutrijenata,
- sudjeluju u prenosu nervnog impulsa i kontrakciji miia.
32. 12 KORAKA PRAVILNE ISHRANE
- Koristiti raznovrsnu hranu, preteno biljnog porijekla
- Jesti razne itarice i njihove proizvode, vie puta dnevno
- Jesti raznovrsno povre i voe
- Odravati tjelesnu masu
- Kontrolisati unos masti
- Zamijeniti masna mesa i mesne proizvode
- Koristiti mlijeko i mlijene proizvode (kefir, jogurt, kiselo mlijeko i sir) sa to manjim
sadrajem masti i soli
- Rafinirani eer konzumirati to rjee
- Ukupni dnevni unos soli treba ograniiti na jednu kafenu kaiicu (5g)
- Ograniiti unos alkohola na dva pie za mukarce i jedno pie za ene
- Pripremati hranu na bezbjedan i higijenski nain
- Podravati i provoditi iskljuivo dojenje u prvih est mjeseci ivota je prvi korak ka
prevenciji bolesti i unaprijeenju zdravlja