Professional Documents
Culture Documents
Lan Và R NG
Lan Và R NG
Cho cc bn,
Ti xin m mc ny vit v lan v rng t nhin ca Vit Nam.
Ti ngh gi l chi lan rng th khng th khng tm hiu v ni m nhng cy lan
ny sinh sng. C rt nhiu iu v rng Vit Nam m qua cho php ta hiu hn
nhng cy phong lan trong vn nh cc bn, vi d nh, ti sao mt loi lan ch gp ni
ny m khng ni khc? ti sao cy lan trng ch ny th ra hoa, mang sang vng khc
th khng? ti sao c loi cn che bng, c loi cn sng hn mi n hoa? phong lan,
thch lan v a lan phn bit vi nhau nh th no? ...
Rt mong c s ng h v gp bn lun ca cc bn chng ta hiu hn (snh chi
hn) v nhm cy rt quyn r ny.
Ai cng bit lan mc t nhin trong rng nhng c phi rng no cng c lan khng?
Chc chn l khng phi. Vy lan rng mc u?
Ai cng bit yu cu c bn khi trng lan l gi m cao v che bng, trnh nng. y
cng l c im chnh gii thch ti sao cc loi lan ch mc nhng khu vc nht
nh. Trc ht hy xem nh hng ca cao n phn b cc loi lan.
Cng ln cao th nhit khng kh cng h thp. Nhit thp lm cho khng kh tr
nn m hn, nhiu my v sng m. My v sng m tip theo li nh hng n
chiu sng trong rng. V vy c th thy c s tng quan r rng gia cao vi
nhng yu t c bn i vi cy: nhit khng kh, m khng kh, nh sng.
Theo cc bn th phong lan Vit Nam gp t cao no so vi mt bin? 50m, 100m,
500m, 1000m? Nhng loi lan khc nhau gp trong rng nhng cao khc nhau.
Phong lan Vit Nam gp tt c cc cao t mc st mt bin ti nh Phan Xi Png
cao trn 3000m.
Theo cao c th chia thnh nhng sinh cnh chnh i vi lan nh sau:
1. Rng ma nhit i vng thp: cao di 800m. c im l c m khng kh
cao quanh nm, nhit tng i cao v n nh, chu nh hng ca gi ma, ma h
v u thu c nhiu ma, ma ng v xun kh. Nhiu loi phong lan d trng c ngun
gc t sinh cnh ny, ch yu l cc loi lan n thn nh Vn a (Vanda), Dng hng
(Aerides), Hong yn (Ascocentrum), Phng (Renanthera) v mt s loi lan a thn
ca chi Hong tho.
2. Rng vng i ni thp gi ma: cao t 800 n 1800m. y l sinh cnh quan
trng nht i vi cc loi lan, chim ti 60% s loi. c im sinh cnh ny l nhit
thp hn, c nhiu sng m vo bui sng v chiu, ma nhiu, ma ng tri sng, t
my v tng i kh, ma h nhiu my v m, gi ni lm khng kh lu thng lin
tc. Phn ln nhng loi lan a thn quen thuc ca chi Hong tho (Dendrobium), chi
lan Bng (Bulbophyllum) c xut x sinh cnh ny.
3. Rng nhit i ni cao: trn 1800m. c im l sng m quanh nm, ma ng
sng, ma h my che bng, nhit thp, t thay i theo ma. Gp ch yu sinh cnh
ny l cc loi lan chu lnh ca chi Hong tho v cc loi a lan.
Bc - Nam
Vit Nam nm trong phm vi kh hu nhit i, pha Nam cha n ng xch o, pha
Bc cha n ch tuyn Bc. V tr ny rt thun li cho pht trin ca phong lan v nhit
khng b qu nng hay qu lnh. Phn ln cc loi phong lan u c th trng c
m khng cn n nh knh.
Tuy nhin iu kin kh hu Bc - Nam Vit Nam cng rt khc nhau. Pha Bc c ma
ng tng i lnh. Min Nam nhit m quanh nm. Nh bi trn ni, nhit
rng s ko theo nh hng n m v nh sng. V vy phn b lan theo chiu Nam
Bc l mt yu t quan trng cn khi tm hiu v cy.
Kt hp gia cao v phn b Nam Bc s cho chng ta hiu hn yu cu ca cy. Phn
vng theo cao dn trn do vy cng cn ch n v tr c th:
- Vng thp min Nam tnh di 800m, min Bc ch cn 500-600m
- Vng ni thp tnh min Nam di 1800m th min Bc xung thp hn cn khong
1500m.
ng - Ty
Pha ng Vit Nam l bin, pha Ty l cc dy ni cao. Kh hu bin bao gi cng
nhiu hi m hn v dao ng nhit t hn nhng vng su trong t lin.
iu kin bin o to ra mt sinh cnh rt c bit, m v m, rt ph hp cho phong
lan. Chnh v vy ngoi hi o cho d ni khng cao vn gp kh nhiu loi lan l.
Nhiu khi lan cn mc ngay trn cc vch ven b bin. V d v lan mc cao thp
trn o:
- Hi m (Paphiopedilum concolor) gp cc o ca vnh H Long v Bi T Long.
Thm ch lan hi ny cn gp c vng ni vi thp ca Ninh Bnh (Tam Cc Bch
ng) cao trn mt rung.
- H lan tng i phong ph v c o trn o Ph Quc.
- Nhiu loi lan c hu hay c phn b hp nh Bch mi (Christensonia), Hong yn
tm (Ascocentrum christensonianum) ch gp Ninh Thun, ni ni vn ra bin.
Bch mi Trung (Christensonia vietnamica)
lan v thc vt ni chung c kh nng thch nghi tng i rng. iu kin nui trng c
th khng cn hon ton ging nh iu kin sinh thi t nhin ca cy. iu kin sinh
thi ca cy thng hp hn v:
- Cy cn sng c trong iu kin ny (sinh trng)
- Cy cn sng tng i tt trong iu kin ny, khng b cy khc ln p (cnh tranh)
- Cy cn c kh nng ti sinh, bao gm ra hoa, kt qu v ny mm, trong iu kin t
nhin (sinh sn).
Trong nui trng cy khng b cnh tranh v khng nht thit phi to ht nn iu kin
nui trng c th rng hn iu kin sinh thi.
Nu xem phn vng cao nh dn th hu ht cc loi lan vng thp (di 800m)
u rt d dng nui trng ng bng. in hnh l cc loi n thn ph bin nh Qu,
ai chu, H ip rng.
Lan vng ni thp (800-1800m) tuy i hi nui trng kh hn, nhng cng c th trng
c mt cch hiu qu. V d nh cc loi Hong tho hay gp (Phi ip, Long nhn).
Lan vng ni cao (trn 1800m) th tt nhin rt kh trng ng bng nu khng c cc
iu kin k thut c bit. V th vi nhng ngi mi chi lan rng nn bt u t lan
vng thp, ri sang lan vng ni thp, khng nn su tm nhng loi ni cao (nh t Sa
Pa, chng hn).
Nh vy chng ta xem qua cc yu t lin quan n v tr mt sinh cnh lan rng v
nh hng ca n ti cc yu cu ca cy, l:
- cao
- v (Nam Bc)
- kinh (ng Ty, t lin - bin o).
mi l mt phn trong cc yu t ca mt sinh cnh lan rng. Xin trao i thm v
mt s yu t khc nh hng n sinh thi lan rng.
Vit Nam lan rng gp ch yu hai dng ni: ni v ni t.
Ni
Chnh xc hn l ni vi v y l dng ni ph bin Bc v Trung Vit Nam.
Nhng khu ni khc thng ch l mt phn trong cc dy ni t, ch khng thnh
khi ni ring bit.
Ni vi Vit Nam to nn nhng k quan thin nhin ni ting nh vnh Ha Long,
ng Phong Nha. V y cng l ni rt phong ph cc loi lan rng c o.
Tnh cht ca ni l cho khng kh b mt ni lnh hn. Nc ma ri xung khng
ng li trn b mt m thm qua khe, ri chy ra nhng vch ven khe sui. Cc
vch ny do vy lun lun m, l ni l tng cho lan pht trin.
Mt lm cho nhiu loi c di thng thng khng th mc c. Trong khi cc
loi lan c thn dy, r dy, c kh nng mc len li, bm tren , nn c u th vt hn
hn nhng loi cy khc. V khng b c di cnh tranh nn nhng cao rt thp c
th vn gp cc loi lan mc trn .
Lan gm (Ludisia discolor) Ninh Bnh, cao trn mt rung.
Ni t
Khc vi ni , trn ni t lan khng cnh tranh ni vi nhng cy khc. Mt t
khng mt v m nh mt . Do vy trn ni t lan ch gp nhng cao tng i
cao. Cc loi gp y l a lan mc trn mt t v phong lan theo ng ngha ca t
(lan mc trn thn cy).
Nhng khu vc ni t c cao tng i c lan l nhng khu vc lan ni ting nh
Sa Pa (Ty Bc) v Lt (Ty Nguyn).
a lan ni Vn Bn - Lo Cai. cao 1900m.
Cn phn bit khi nim ni , ni t vi phong lan, a lan, thch lan. Khi ni ni ,
ni t l ni n sinh cnh chung khu vc m lan sinh sng. Cn khi ni a lan, thch
lan l ni n dng sng c th ca cy.
Phong lan l nhng loi lan mc bm trn thn cy hay vch . R phong lan dy,
khng n su vo trong thn cy hay len li trong khe . Lan ch da vo cy hoc
vn ln. R lan dy c tc dng ht nc sng v cha nc. Cc loi phong lan ni
chung u a thong kh.
Trong cc loi phong lan thng phn bit r cc loi n thn v a thn. Cc loi n
thn mc theo mt trc, rt him khi phn nhnh. R cy thng dy v mc di, phn b
theo dc trc thn. Thng gp cc loi lan a thn Vit Nam l cc chi Vn a
(Vanda), Qu (Aerides), Phng (Renanthera), Ngc im (Rhynchostylis), Hong yn
(Ascocentrum), H ip (Phalaenopsis), Tc tin (Holcoglossum).
Tc tin Trung (Holcoglossum subulifolium) trong t nhin.
Thch lan l cc loi lan mc trn , c thn dy, r dy, len li n su vo . Lan c
th mc trn vi, hoc nhng loi khc khi nhng ny l ra khi t nh ven
sui, ven khe hay nh ni.
in hnh ca thch lan l cc loi lan Hi (Paphiopedilum).
Hi xanh (Paphiopedilum malipoense) Ha Bnh.
Nhn ai ra Bc vo Nam,
Vi li nh phong lan qu nh.
Rng xanh cy l bao la,
Lng o, dc ni m hoa cho i.
Bng khung nh cnh chim tri,
Tm mu lan Sy mt li thy chung.
Np mnh di bng cy tng,
nh dng ni mt mng trong sng,
Nt Hi vn eo vng,
Gt giy tin n trn ng trn gian.
Ni danh vng gi chi lan,
My cnh lan Kim cao sang mt b.
Chiu chiu n ling sn kh,
Trng chm Ngc im, xun v ng qua.
Nu nu mu sc Van a.
Rc hng Phng v tr hoa trn o.
Bn dng nc chy trong veo,
Thm thm hng Qu bay theo gi ngn.
Di hin Hong tho hoa vng,
N Kiu h m m mng ngy xun.
Rung rinh cui ng, u sn,
Bng lan H ip nh gn, nh xa.
Kim tuyn l gm la l,
Du thn trong , n hoa trng hng.
Nh ngy a tin bn sng,
Chm Chu inh tm cn trng ngi v.
Dt do ngha xm, tnh qu,
y vn Hc nh ven sau lng.
Tc tin i hi c nng!
La tha chic l, ng ngng cnh hoa.
Trm lan khoe sc mun nh,
Nhn hoa nh cnh, trng ra nh ngi.
Lan l gm
Nu nhng loi phong lan thng thng trng lm cnh do c hoa p th trong lan rng
cn c nhm lan l rt p, s dng lm cnh theo mt hng khc. l cc loi lan
thuc cc chi lan t nh Lan gm (Ludisia), Kim tuyn (Anoectochilus), Gm t
(Goodyera) v mt s chi nh khc. S loi lan l gm Vit Nam kh nhiu, c tnh
trn 30 loi. Nhng loi ny c l m mu, mu t xanh, tm thm, nhung, ... Trn
mt l cc gn ni r, mnh nh nhng si ch, t im thm cho cy.
Lan gm (Goodyera sp)
Nhng loi ny c thn dy, mng, mc lan ta trn mt t. Trong t nhin, nhng loi
ny hoc mc len li trn cc vch , hoc trn lp thm mc ca rng gi. V vy,
nhng loi ny chu che ti tt, a thot nc trong cht trng.
Kim tuyn (Anoectochilus sp)
Cc loi lan gm lm cnh bng l quanh nm nhng c hoa cng kh hp dn. Hoa
thng trng hng, chm vn cao khi thn. Hoa n vo v tng t nh cc loi lan
t (a lan) khc, vo u xun.
Lan gm (Ludisia discolor)
Chi Hong tho (Dendrobium) l chi lan a thn ln, rt c trng ca Vit Nam. Lan
Hong tho c hoa ln, mu rc r, hnh dng hoa tinh t, mc thnh chm. Do vy gi
tr trang tr ca Hong tho rt cao. Nhm lan ny kh hp dn i vi ngi chi.
Nh vit, lan a thn (Hong tho) c phn b vng ni thp n ni cao ( cao
trn 600m), rt t khi gp vng thp. V th ni chung Hong tho l nhm lan tng
i kh trng.
S loi Hong tho Vit Nam c khong 100 loi. Ngi mi chi lan rng rt kh xc
nh c loi no d, loi no kh trng. Xin nu mt cch tng i n gin, gip
ngi mi chi c mt nh hng khi chn chi cc loi Hong tho.
Chi Hong tho c chia thnh cc tng (hay cc nhm) sau. Vic phn tng ny c th
nhiu sch nu, nhng y cn ch n lin h gia phn loi theo hnh thi vi
nh gi kh nng nui trng cc loi ny.
1. Tng Hong tho (Dendrobium)
c im ca cc loi thuc tng ny l cy c gi hnh di, l pht trin trn ton b gi
hnh. Hoa ln, cnh mi phng. Cm hoa t hoa, pht trin trn ton b chiu di gi
hnh. y l nhng loi c xut x t vng thp hay ni cao trung bnh nn tng i d
trng.
V d thuc tng ny c cc loi ph bin nh Thch hc (D. nobile), Gi hc (Phi ip,
D. anosmum), Long nhn (D. fimbriatum), Ngc thch (D. crystalianum)
4. Cc tng khc
Nhng loi thuc cc tng Hong tho khc thng nh cy, nh hoa, hoc kh trng.
Tuy nhin cng c mt s loi p, ng ch .
Nhng ngi mi chi nn bt u t tng Hong tho v tng Kiu, khng nn i ngay
vo nhng loi Hong tho ni cao ca tng Lng en hay cc tng t gp khc.
__________________
Lan Hi (Paphiopedilum)
Thm vo l mt lot cc loi bit trn th gii nhng c ghi nhn c Vit
Nam nh Hi ngc n (P. micranthum), ... S lng cc loi lan Hi Vit Nam ln ti 20-
25 loi. Cng vo c mt s bin chng thun mu kh p ca cc loi trn. y l
ngun ti nguyn rt c o ca nc ta.
Paphiopedilum henrianum
Tuy nhin ti nay chng ta cn lm c qu t pht trin nhng loi lan hi ny. Mt
s loi va mi pht hin nhng b tuyt chng v b thu hi bn ra nc ngoi nh
trng hp Hi Vit (P. vietnamense). Cha u c nh tm cch chn lc v nhn
ging cc loi lan Hi. Nhn ging lan Hi thc s l kh, ngay c vic nui cy m cng
khng d. Tuy nhin ngay c vic ch ng to ngun ging, to qu nhn ging cng
cha c.
Paphiopedilum malipoense
Xin trnh by mt s suy ngh v cch pht trin lan Hi qui m thng mi:
- Chn loi: la chn nhng loi, nhng chng c tim nng. Khc vi phong lan, gi tr
ch yu ca lan Hi l lm cy trang tr ni tht, trng trong phng, trong snh khch sn,
nh hng, ... Ch l cc loi Hi hay to cc bin chng c mu sc thun khit, c
o, rt c gi tr khi chn ging.
- To ngun ging: khc vi cc b su tm thng thng, lm cy mc thng mi
cn c ngun ging ln. Ngun ging c hnh thnh t nhng loi c chn lc,
c nui trng vi qui m ln to ging tip theo (vi trm cy).
- Nhn ging sinh dng: tm cch tc ng ti cy to chi bn. V d dng dao nhn
ph nh sinh trng hay nui trng trong iu kin c bit.
Hi Hng (P. delenatii) to chi.
- Nhn ging bng ht: to ht bng cch th phn nhn to khi cy ra hoa. Xem xt kh
nng lai ging gia cc loi khc nhau. Qu to c dng lm ngun nguyn liu cho
nui cy m.
- Chm sc cy con: cy con t ng nghim cng nh t tch t chi bn cn c nui
dng c bit cho ti khi cy l, r, thnh cy thnh phm.
Vn Hi (P. callosum)
__________________
Lan Tc tin (Holcoglossum)
Chi lan Tc tin (Holcoglossum) trc y c xp vo chi Vanda, nhng nay tch ring
thnh mt chi. y l chi lan n thn, thn ngn, l nh nh nhng cy tc tin trng
sn vn. Thn v l nh chng t y l loi cy c xut x t cao tng i cao,
ch khng ph bin nh nhng loi thn ln khc trong lan n thn (nh chi Qu hay
chi Ngc im).
Vit Nam c bit c 3 loi lan Tc tin, phn b tng i 3 min. Nh Lt
hay gp loi Tc tin Nam (H. amesianum), hoa ng, trng.
Tc tin Nam (Holcoglossum amesianum).
Chi Dng hng l chi lan c trng ca vng ng Nam . Chi ny Vit Nam c trn
8 loi, l nhng loi phong lan n thn c a chung bi c hoa chm di, mu sc
ti tn v thm. Do c kch thc ln nn cc loi Dng hng thng dng cho trang
tr sn vn, ni c khng gian rng.
Cc loi Dng hng c xut x t vng thp hay ni cao trung bnh, hu ht d trng v
ra hoa vng ng bng.
- Dng hng Thm (Aerides odorata)
+ Dng hng Bch nhn (Ae. odorata var alba) c hoa mu trng tinh, cm hoa thng
n hi r, n thng 8-9. Chng t gp, c min Trung.
Cy ln c hoa nhiu mu sc, thm thch hp cho trng treo trang tr ngoi tht rt c
hiu qu. Hoa n vo thng 4-5, tng i bn.
- Loi tng t hay gp l Dng hng Qu (Ae. falcata), phn bit l hoa c mu vng
nht hn v mi thm khng thm bng Dng hng Qu nu.
- Dng hng Nhiu hoa (Aerides multiflora), cn gi l lan ui co. Cy c thn ngn,
mp, l hnh di, di. Cm hoa r. Hoa nh, xp dy thnh bng, mu trng c m tm
gc v nh mu tm. Cnh mi khng to ca, chia lm 3 thu, thu gia hnh tam gic,
mu tm m. Mu sc hoa c th thay i tu tng cy. Cy mc ri rc t Bc vo
Nam, ch yu trn cc vng ni t cao thp.
Loi c thn cy gn gng, hoa c mu sc ti tn, thch hp cho trng chu treo trang
tr bn ca s, ban cng ln. Hoa n thng 5-6, tng i bn. Cy d trng, chm sc
tng t nh Dng hng Thm v Dng hng Qu nu. Tuy nhin loi ny kh ra hoa
hn v nhy cm hn vi nc ng. Ch cy ch sng vo ma ng.
- Loi tng t c th gp l Dng hng Hng (Ae. rosea) c l dy v cun, xp dy
trn thn hn, hoa m mu hn. Loi ny gp ri rc Lai Chu hoc mt s tnh pha
Nam, hin c xut hin trn th trng.
Loi ng ch khc:
- Tiu hong hay Dng thu, Hng du (Ae. rubescens): cy nh hn, cm hoa ng,
hoa tm hng, nh xp st. Loi him, c hu ca Ty Nguyn, l i tng bo v
trong Sch Vit Nam. Loi ny t gp H Ni v cy nh, hoa nh, gi tr trang tr
khng cao (xem nh bi v Lt).
- Dng hng Qut (Ae. flabellata): thn ngn, l dt, cm hoa ng, hoa tha, ln, cnh
hoa mu vng lc, cnh mi c m tm v c ca di mu vng. C min Bc nhng
him gp trn th trng.
- Dng hng L dy (Ae. crassifolia): thn ngn, l dy, phng, rng v ngn, hoa xp
tha, ln, cnh hoa mu hng tm, m gc. Ph bin nhiu min Nam.
__________________
Chi Vn a (Vanda)