Nadzieja wzmacnia. Skad ja brac podpowiadajq psychologowie i psychoterapeuci.20 LAT Z .CHARAKTERAMI” CO MIESIAC NAGRODY Konkurs dla Ciebie Charaktery majg juz 20 lat! Prez caty ten tzas pokarywalismy Wam, jak zrozumisé i rastosowac w codziennym Zyciu osiggniecia wspolcresnej psychologii. Czesto pisaliscie, ze teksty naszych autoraw inspirowaty Was do zmian i pomagaly rozwiazaé wiele problemow. Wasze stowa to dla nas potwierdzenie, ze jestesmy Wam pomocni, dodajemy wiary w siebie. Zastandw sie, jakie refleksje przeczytane w ,Charakterach” daty Tobie natchnienie. Wez udziat w jubileuszowym konkursie: .t0wa, ktore daty mi nadzieje, moc” Swoja wypowiedz przeslij na adres 20latcharaktery@ charaktery.com.pl do 5 styeznia. Podaj swoje imie, nazwisko i adres — na uczestnikow konkursu czekaja wspaniale nagrody: * zaproszenia do Hotelu Sloneczny Zdrdj Medical Spa&Welness * prenumerata ,Charakterow” * plyty z filmami i muzyka, ksiazki naszego wydawnictwa Laureatami listopadowego konkursu Tyle powodow do waziecznosci $a: 1. Ewelina Sworikowska - weekend w Hotelu ,Malinowy Dwér” 2. Monika Witkowska — weekend w Hotelu ,Malinowy Dwér” 3. Gabriela Cerermuga — roczna prenumerata ,Charakterow" Liste pozostalych laureat6w oglosimy na stronie www.charaktery.eu, na Facebooku oraz na naszym Instagramie. Regulamin konkursu dostepny na stronie www.charaktery.eu ho = Charaktery. Tepe rer Soo 26 36 40 S52 60 66 70 74 78 NADZIEJA WZMACNIA SKAD JA BRACP spalac najskrytsze ma W ZIELONE GRAMY 1 ktor WK 32 ZEBY MOGLO SI€ ZDARZYC. TRZEBA MARZYC - przekonuje Beal Mmarzyé, by zw »ZLE" MATKI O tym, czego potrzebuja kobiety z depresia popor Kinga Elert-Gadacz. POKOLENIE LUZU Frida Salman Lisak opowiada o Iekach wspdiczesnych trzydziestolatkow. NA PASKU PASTYLEK Sposoby na uwolnienie sie od lekomanii zdradza Martyna Figurska. KOCHANIE JAK SZTUKA Zbigniew lzdebski zastanawia sig, jak sig zmienil seks od czas6w, gdy pisala o nim Michalina Wistacka. TOKSYCZNA SYMBIOZA Co sig kryje za nadmiemnym przywigzaniem partnera do rodzicow, tlumaczy Katarzyna Siemieniuch-Lesmiak. SSL WYCZERPANI OD URODZENIA Jak pomoc wypalonym dzieciom i mlodziezy, zastanawia sie Michael Schulte-Markwort. SMUTEK W RAJU Katarzyna Growiec analizuje, dlaczego mieszkancy zamoznych krajow sq zadowoleni | nieszezesliwi zarazem. TERAPIA Z GRZYBNI Nowatorskie metody wspomagajace leczene nowotworow przedstawia Kirsten Weir. METODA DOKTORA SAKELA Gezary W. Domanski przypomina posta¢ psychiatry Mantreda Sakela. TYLE POWODOW DO WDZIECZNOSCI Caytelnicy ,Charakterow” zdradzaja nam, za co sq wdzigezni w swoim zyciu 100 AWDIEJEW 101 MAKSYMIU 102 BORTNOWSKA 103 GADACZ 104 KARPOWICZ 105 MADZIK oe KIOSQUE WO POCZTA POETYCKA It WICHA NA DESER Wi LISTY ia CICER CUM CAULE 84 DO ANIOLOW DALEKO Tadeusz Gadacz o tym, jaka przyszlos¢é wiczi filozof. 88 MOWA (BEZ) NIENAWISCI Kiedy zaczmiemy ze soba fozmawiac? —zastanawia sig Michal Rusinek. 92 DROGA CISZY Bogdan Biatek dzieli-sie inspiraciami W poszukiwaniu ciszy duchowej 96 SVALBARD - MAGIA BIEL Swoja podroz po Arktyce opisuje Piotr Malczewski. - GRUOZIEN 2016 GHkceptuje idee transplantacji narzadow badanych u LU zgadza sig by. po Smierci pobrano Zich ciala narzady do przeszozepdw, przeciwnych jest 11 procent. ankietowanych MEPSYCHOW!ESC > Depresja celebryty Jedna z polskich celebrytek wydata poradnik, w ktorym przekonule, ze a narzedzie” do samodzielnego radzenia sobie z depresia. Ksiqzka wabudzi a kontrowersje zarowno wsrdd terapeutow, jak i pacjentow. Cry poradniki pisane przez popularnych aktorow, podrdznikaw, piosenkarzy o tym, jak uporali sig z depresja, mogg motywowac do walki z chorobq? Czy sq.w stanie zastapi¢ profesjonaina pomoc? Na te pytania odpowiada dr Agnieszka Popiel. — Kilka lat temu w faszym zespole badawczym zastanawialismy sig, jak przekonac ludzi cierpigeych w milczeniu, by skorzystali 2 profesjonalne| pomocy. Jak ich przekonac, 26 2 depres}i mozna PIERWSZY KROK 00 TERRORYZMU | NIETOLERANCII.. Rozmowa z Lechem Grabowskim, autorem ksiazki ,Podwoine przeklenstwo", laureatem W edyci konkursu ,literacki Deliut Roku”, organizowanego przez Wydawnictwo Novae Res. Wygral Pan miedzynarodowy konkurs prowadzony pod wysokimi auspicjami. Jak to sie stalo, ze stworzy! Pan powiesé o Abdulu Alimie? Napisanie powiesci to duze przedsiewziecie i kosztuje wiele pracy Musialem siegnaé gteboko do 2rodel i przestudiowaé wiele publikacji dotyczqcych tematyki zawarte] w moje] ksiqzce. PomySiatem jednak, ze skoro wielu przede mnq sie udalo, to ja tez sprobuje. Mialem taka modliwosé, poniewaz jestem na emeryturze i dysponuje swoim cza- sem do woli, wiec jezeli przychodzi natchnienie, to siadam i pisze nie- zaleznie od pory dnia, a dialogi jakos same ukladajq mi sie w gtowie. Jestem wdzlecany tej odrobinie literackiego talentu, ktory. jak sadze Pisze Pan, ze Swiat znajduje sie w stanie rozktadu - czy to proroctwo, obserwacja, czy moze tylko wyobrazenie? MySle, ze Swiat chyli sie ku upadkowi. Konflikty zbrojne, rozwarstwie- nie spoleczne, ‘nielolerancja, przesiadowania en procent ludzko- $ci ma wiecej majatku anizeli je) pozostala czesc. Wielkie bogactwo, a zarazem ogromna nedza. Do teg sroby, brak Zywnosci 1 wody w wielu rejonach swiata. Fanatycy gijni, szaleni dyktatorzy, przy- wodey i bron, ktora potrafi unicestwit mski glob. Taka kolej rzeczy pawoduje wojny generujgce tajdactwo, kKtore zbliza si¢ do kazdeg' z nas szybciej, anizeli sie tego spodziewamy. Tym razem moze z to by¢ rewolucja na miare globalnej zagiady. Czy to nie jest zapowiedz frozkladu Swiata? To nie jest pesymistyczna wizja, lecz rzeczywistosc wyis¢. Wydawalo nam sie oczywiste, ze przyklad innych 0s6b, ktore poradzily sobie z podobnym problemem, bedzie dzialal budu- jaco. A jednak elekt by! odwrotny. Do dzis pamietam slowa jedne| gdzies drzemie we mnie, a ktory pozwala mi stworzyc fabule, umie- §ci¢ w niaj bohateréw, a potem polaczy¢ wszystko w calos¢. nie rozmawialo Z bliskimi na temat przekazania swoich narzadow 6 A A czym jest tytulowe ,podwojne przekienstwo”? po $mierci 2 pacjentek: ,To, ze ktoS sam 2 tego wyszedi, tylko mnie wkurza, a nie podbudowuje, bo mysig wledy, co Ze mnq jest nie tak, Ze Sqdze, ze jest to los, ktéry czeka na kazdego z nes, a kiory sami rT) badanych ja lak nie moge?!". Wniosek brzmi jak podstawowe zalozenie ksztatlujemy i jesteSmy jego kowalem od narodzin az do smierci ch UE jest zdania, psychologii roznic indywidualnych —ludzie sq rézni, odmiennie To od nas zalezy, czy péjdziemy wiaSciwa droga, ezy tez zn czymy, siegajac nikczemnosci. Zio majace zrodio w samym sobie 2 zatozenia jest przeklefistwem, ale tylko niewielkq jego czgscia, gdyz, postugujac sie odpowiednia arqumentacja, mozna je okielznac i wyeliminowac ze Swiadomosci. Natomiast zlo wywodzqce sie 2 wy- Paczonego dobra i oblednej idei jest dwukrotnym przeklenstwem bawiem ono nie uznaje wymiany mySsli i odr2zuca jakikolwiek dialog fa niwie porozumienia, z czasem przeradzajac sie w fanatyzm To pierwszy krok do terroryzmu i nietolerancji. Tu doszukiwatbym sie podwdjnego przeklenstwa ze gdyby bylo wiadomo, ze zmarta osoba bliska nie miata nic przeciwko pobraniu je} narzqdow do przeszczepow, nie sprzeciwitoby sig temu. przezywajq | radzq sobie takze z dolegliwosciq zwanq depresiq. Bywa wigc, ze Swiadectwa celebrytow, ktarzy apowiadaja, ze wyszliz ,dola” sami, nie daja wspar- Gla. Potwierdza to reakcja innej pacjentki na wywiad, w Ktérym znana piosenkarka chwalila sie, 2e bedac w depresji, .wyspiewala” nagrode na festiwalu piosenki. Pacjentka deszla do wniosku, 2e je] przypadek jest beznadziejny, bo dla niej juz samo umycie zebow rano jest .kosmicznym 2 wyczynem”, Celebryci opowiadajacy 0 tym, ze depresja jest dla nich inspirujacym stanem, nie a G7 proc Polakow brzmiq wiarygodnie. Badania prowadzone wsrdd wybitnych tworcow pokazaly, ze depresji to- ! uwaza, ze warzyszy pustka twarcza. Warto rozrzni¢, czy na pewno mamy do czynienia ze swiadectwem gdyby zmanly za zycia by? pokonania depresji, czy moze raczej przezwycigzania zyciowych problemow. Gdy towarzyszace przeciwny oddaniu narzqdow, tym syluacjom emocje bigdnie okresiane sa depresja — powstaje falszywy przekaz o tym powaz- postapiloby wedtug jego wali, nym zaburzeniu emocjonalnym. a 22 proc. — wbrew nigj. Depresja jest czyms wiece| niz smutkiem, ktéry zna kazdy 2 nas. Negatywnie wplywa na jakosé i ; Zycia, Osoba, ktora doswiadcza depresji, traci radosé, izoluje sig od bliskich, popada w klopoty é ee ankietowanych z powodu preygnebienia i niemoznasci Mierzenia sie z trudnosciami albo odktadania Spraw, traci y W przypadku znajomych i zaprzestaje aktywnosci zawodowej. Okolo 18 procent oséb z depresjq odbiera sobie braku wiedzy na temat zycie! Depresja przestaje wiec by¢ kwestia indywidualng —datyka osoby zyjace w rodzinach, jest stosunku asoby zmarte] problemem catego spoleczenstwa. do transplantacji nie ‘stnigje wiele metod, dzieki ktorym moana skutecznie poméc osobom cierpigcym na depresie. sprzeciwitoby sie pobraniu Naleza do nich przede wszystkim psychoterapie: poznawczo-behawioraina i interpersonaina oraz narzqdow, natomiast 14 proc. leczenie farmakologiczne. Podstawa jest diagnoza depresji i Stopnia jej nasilenia. Osobam:z ta- Czy ma Pan juz jakies plany na kolejne ksiazki? Wezesniej napisalem ksiazke o tematyce fantastycznonaukowej. Za- tytutowalem ja ..Wieloswiat". Kilka egzempiarzy wydrukowatem. Tak dla siebie, bliskich i znajomych. Byli pod wrazeniem, a ja poszediem za ciosem. Napisalem whasna autobiografie. a potem .Podwajne przeklenstwo”.Jestem w trakcie pisania ksiazki o tematyce biblijnej To tez trudny i delikatny temat, jak r ze czasy. Ciekawy je- stem, jak Zostanie odebrany prz Sdd JVAON Pra oponowatoby. godng depresiq {ub na granicy rozpoznania moze wystarczyé podrecznik samopomocy (apraco- Problematyka terroryzmu i migrantéw, ktora podejmu- : wany na padstawie zoadanych naukowo metod terapli —a nie jakikolwiek poradnik), e-terapia czy je Pan w ,Podwéjnym przeklenstwie”, to kwestia bar- 3 iy’ badanych grupowe metady terapii poznawcza-behawioralngj, aktywizacja. Na tym etapie nie sq zalecane dzo aktualna, ale jednoczesnie oe Shed * * popiera leki, Jest te metody nie przynoszq poprawy w ciagu 9-12 tygodni albo jesli depresia ma nasilenie Boles vataba toneatyker Sat sony en. bY porezacus S koncepcje zgody wyrazone| umiarkowane lub cigzkie ~ nalezy rozwazyc intensywna psychoterapie poznawezo-behawioraina See ran wy formie powlises serreacyinel?, 2a zycia, jesli chodzi o prawo regulujace pobieranie narzadow od zmarlych, 42 proc. za lepsza uwaza zasade zgody domniemanej, _ a5 proc. twierdzi, ze zadne z tych rozwiqzan nie jest dobre. : Polakow wie, EE’: w Polsce obowigzuje zasada zgody domniemane} »Podwdjne przeklenstwo” poczatkowo mialo byé powiescia o nar- komanach, ich uzaleznieniu i Zyciu na pograniczu dwoch Swiatow - harkotycznego gtodu i haju. Stad namiastka tego tematu w pierw- szym rozdziale. Odlozylem jednak ten watek do szuflady, aby go zba- dac, zebraé wiecej materiatu. Zrodzila sie. we mnie inna koncepcja fabuly. Wiezienia CIA w Polsce, migranci zalewajacy Europe, Swia- towy terraryzm i jego skutki, zamachowcy samobdjcy i ich motywy. Polaczylem wiec jedno z drugim i wyszla z tego powies¢ sensacyjna. lub interpersonaina, najlepiej 16-20 indywidualnych spotkan z wykwalifikowanym w te) metodzie psychoteraneuta, albo behawioralng terapie pary, jesti istnieje preypuszczenie, ze stresory wyzwa- lajace depresje tkwig w relacji malzeriskiej lub partnerskiej. Alternatywa sa leki przeciwdepresyjne zalecone prez psychiatre lub lekarza rodzinnego. Czasem stosuje sie obie metody. W przypadku depresji o cigzkim nasileniu, 2wiaszcza jesti istnieje ryzyko samouszkodzen, powiklan zdrowot- nych, odjawow Psychotycznych — leczenie powinno przebiegac w szpitalu. Poszukujac metod pomocy — dla siebie lub bliskich — trzeba odrdznié anegdote o tym, co w po- zornie Podobne} Sytuacji byé moze pomogla komus innemu, od rzetelnych danych na-temat depresji i F2eczywislych dostepnych form pomocy. Przede wszystkim warto upewnié sig co do diagnozy u specialisty | zdecydowaé o dalszych krokach Najwazniejsze, aby — wbraw obdjawom qd yiaj wycolaniu sig z wszelkiej aktywnosci — zrob i plerwszy krok, po kt m epfesi sprzyjajacym vy t 1OSCI — ry! : : y' I y » PO Ktol Lech Grabowski - zwyctezca V edycii Konku fot. Czarna Zebra. Literacki Debiut Roku to konkurs organizowany rokrocznie przez Wydawnictwo Novae Res pod honorowy ™ patronatem Mimustershwa Kulhiry i Dzie- dzictwa Narodowego. Celem konkursu jest wylonienie w danym roku kalendarzowvm najlepszej powieds Arora nie byla dotychezas nig P ublikow a- na w wersji drukowanej. Laureatami dotychezasowyeh edycji konkursu zostali: Magdalena Kempna-Pieniazek (Przebudzenta Doktora Sorena) Stawre Michat (Strefa Pawlowa), Agnieszka Opolska (Anna May) oraz Lech Grabowski (Podwojne przeklenstwo) Tradyaja juz stalo ie, Dew trakcie satuc Wreczenia nagrod laureatom, fragmenty zwycieskiej powiesci czyta znany aktor. W Poprzednich edyqach byli to Szymon Sedrowski. Katarzyna F Ewa Kasprzyk i Anna Dymna. W tym roku fragment .Podwojnego przeklenstwa” zinterpretowala Edyta Jungowska KSIEGARNIE 02 INTERNATIONAL (AX) PAPER +i = PAPYRUS Z Westra: a ® ; : 9 Grafs wsmmnrm suis, = Graraktergy «= net. = slat ovr *Zrodto: badanie CBOS »Postawy wobec transpiantacjt narzqdow", przeprowadzone w sierpniu 2016 Orn, med. AGNIESZKA POPIEL jest Wspotkieruje Sadyplamow, Szkola Psychoterapii Poznawezo- Oraz programem terapii TRAKT dia uez dragowe.pl) psychiatra i Psychoterapeutka poznawezo-behawioralng, Behawioralnej na Uniwersytecie SWPS estnikow wypadkow komunikacyjnych (www. wypadki- + GRUOZIEN 2016 tekst promocyjnyNieptodnose po drinkach? Badania dr hab. Joanny ‘ SIG] Z Pracowni Diologil Instytutu Zoologii Uniwersytetu > W Poznaniu wspolpracy m British couver azuja, 2e sny kontakt 2 alkoholem, juz w tonie matki, moze mie¢ wplyw na uklad rozrodezy potomstwa | powodowaé problemy z rozmnazaniem w dorostasci. Autorka opisuje swoje Dadania prowadzone fa szczurach w czasopismie Alcoholism. Clinical and Experimental Research’ Prenataina ekspozycja gryzoni na alkohol prowadzi do dlugotrwalych zmian w ukladzie rozrodezym. Jednym z mechanizmow lezacych u podstaw tych zaburzen jest opdznienie wydzielania w mozgu kisSpeptyny — neuropeptydu 2wiqzanego z rozmnazaniem plciowym. Kisspeptyna pobudza wydzielanie innych hormondw, dajac organizmowi sygnat, ze CZaS Zaczac dojrzewanie. Naukowcy przebadali mézgi szczurow. W grupie, ktora nie byla narazona na dzialanie alkoholu, liczba neurondow kisspeptynoergicznych werosla. U szczurow narazonych na dzialanie alkoholu badacze nie zaobserwowali wzrostu, Zmianom na poziomie mozgu tawarzyszylo lakze zaburzenie wydzielania hormonow regulujacych funkcje ukladu rozrodczego Maze byc to przyezyna wielu problemow zwiazanych zZcyklem piciowym Zz zajsciem w ciaze, z je) donoszeniem, a nawel z konlaktem matka—dziecko Choe badania prowadzone byly na szezurach, naukowcy podkresiajq, ze z podobnymi problemam: moga zmagaé sie osoby urodzone z alkoholowym zespolem plodowym (FAS). dg MEPSYCHOWI!IESC! > ,Przy Planty 7/9" grodzony w USA Film Michata Jaskulskiego i Lawrence'a Loewingera pt. ,.Przy Planty 7/9" (ang. tytut ,Bogdan's Journey ) doceniony zostat przez jury dwach amerykanskich testiwali - Jersey City International Television & Film Festival oraz St. Louis International Film Festival. na Podezas Jersey City International Television & Film Festival, ktory zakonezyl sie 6 listopada, zaprezentowano obrazy promujqce dialog i porozumienie migdzy Kulturamt. Film ,Przy Pianty 7/9" uznany zostal za najlepszy film dokumentainy. 13 listopada zakonczyl sie natomiast 25, St. Louis International Film Festival, prezentujacy najlepsze filmy z calego Swiata — dokumentalne, krotkometrazowe, nieanglojgzyczne oraz filmy nominowane do Oscara. ,Przy Planty 7/9” zostal nominowany W pigciu kategoriach. Jury festiwalowe nagradzito go w kategorii najlepszy film dokumentalny. Film ,Przy Planty 7/9” realizowany by! przez blisko 10 lat w Kielcach, Izraelu | Stanach Zjednaczonych. Ten poruszajqcy obraz opowiada o pogromie kieleckim 4 lipea 1946 roku ikieleckie drodze do pojednania. Dokumentuje kilkunastoletni wysitek Bogdana Biatka i jega przyjaciél w Kielcach, miescie, ktdre przez kilka dziesigcioleci uchodzilo za symbol polskiego antysemilyzmu, a obecnie stalo sie dla Zydaw miejscem przyjaznym i zyezliwym. > stownik an napigcia psychicznego wywolany przez niekor ystne czynniki, kt6- 4 silne emocje negatywne, takie jak lek wrogosé, a takze zmiany fizjologicane i biochemiczne — warost ¢ nienia krwi, napiecie miesni szkieletow gcie stresu wprowadzil Hans Selye, lekarz endokrynolog, mow swoista reakeja organizmu na wymagajqed sytuacie”. é le dlugotrwaly, przewlekly stres zaklé la niszezaco na tkanki, co moze prowac W rognych koncepejach str ige, Ze jest to ,nie- . Twierdzil, ze bez stresu nie eukladu odporn owego do schorzen psychosomatyeznych, prowadzany byl albo do boddea, albo reakeji, Pierwsza grupa koncepeji zaklada, ze niektére sytuacje i zdarzenia wna civ majq naturalng zdolnog wywolywania napigcia i silnych emogji, P: Thomas Holmes i Richard Rahe opracowali skale do pomiaru stresu, obejmuja “a rozne stresujyce wydarzenia dyciowe, tak mieré wspélmalzonka, rozwéd czy zwolnienie z pracy, ale takze skadinad pe ywne, jak zawareie mz stwa czy zajscie w cigze. W oparciu o badania prz li im wartogei punktowe i dowiedli, j nie w ciqgu dwéch lat pewnej we 1 artosei stresu anaczqco awieksza ry- zyko zachorowania, ‘ Druga grupa koncepgji prayjmuje, ze stres jest reakeja, fizjologicang i psycholo- giczng odpowiedzig na daialanie } . Do tej grupy nalezy lyego, wedhug ktérego stres jes nstq reakejq organizmu na: kie wymagujqce sytuacje”. Niezaleanie, czy jest to infekcja, zranienie, ezy halas, pojawia sig zesp6l podobnych zmian praystosowawezych, nazwany przez niego ogalnym zespolem adaptacji i sterowany ukladem przysadka-kora nadnerezy, Do tego dochodzy podobne zmiany psychologiczne ogolne odczucie dyskomfortn We wspolezesnej psycholagii stres nie jest lokalizowany ‘ ; ezeniu, leex ujmow kon- oh cys ini Ww Osobie, ani w oto- any jest jako szezegolna rel ’ acja mic sie brakiem rownowa sl Migdzy mozliwoseiam) osob ce}, licza sie nie tyl himi, charakteryzujqea Wymapaniami sytu § subiektywna oceng. Stres yle obiektywne warunki; co ers pojawia sig, ady osoba ocenia sytuaeye jako obelaz 4} precktaczajqey jej zasoby radzenia sobie lub zagr; Zaj4ca je] dobrostancyw i. Takie relaeyjne po nen : ak i przedstawia transakeyjny model, sformulowany przez Richa , i; . i cee area ullenac, \ ardu Lazirusa i Stisan * GRUDZIEN 2016 avtopromocja Roczna prenumerata } Zamow juz teraz: prenumerata@charaktery.com.pl * wwwssklep.charaktery.eu * informacje: tel. 41 343 28 44Bz ar ~~ Ona pozwala czynic cuda i praetrwac najgorsze koleje losu, S k a b Z nia - jak Spiewa Adam Nowak - zawsze jest it 2 J °F ra C # do twatzy. Nadzieja - jak ja w sobie roznieci¢? Na czym polega i a Skad ja crerpac? Kiedy prowadzi fas WE TEKST MARIUSZ ZIEBA fa Manowce? ILUSTRAGJE PAWEt KUCZYNSKI , * GRUDZIEN 2016 + GRUOZIEN Bore 4 yya CWLCZeNIa Z 10, Spero — mawiali starodytal. Poki oddy- a tego Anja gerii prowadai Pewnegodnia cham, nie trace nadziei. Doswiadk Ringeren Loven, Dunka, kbora w XN schronisko dla porzuconych dzie snalazla prey drodze malego chtopea. Rodzina od- tracila go. bo uznala, ze jest ezarownikiem. Od miesiecy blgkal sic sam, byl chory i skraynie wy- ezerpany. - Bylam pewna, ze nie przezyje nastep- nych dai. A jednak dzielnie walezyt o kazdy od- dech! Nie chcialam, by umart bez imienia. bez godnosei, wiec nazwalam go Hope U chtopezyk przezyl. Oczywiscie nie dzieki imie- niu, lecz dlatego, ze nie tracil nadziei. Iwona od lat zmaga sie z choroba nowotworowa. Przeszla operacje usuniecia piersi i chemioterapie. Doswiadezyla nawrotu choroby. - Mialam raka Piersi bez piersi - konstatuje gorzka, bo okazalo i guz rosnie blisko usunietej wezesniej piersi. Wielokrotnie przezywala stres i strach. Ostatnio uslyszala od lekarza, 2e leczenie jest zakonezone. Cieszy sie, ze ma za soba kolejna wygrana bitwe. ~Zaden lekarz nie powie jednak, ze wyzdrowialam na dobre, Najwazni zeby sie nie poddawaé, wierzyc, ze wyjdzie sie z tego. Wie jednak, ze rak moze wroci¢. Ma nadzieje, ze tak sie nie stanie. Kiedy Magda spotkala Jana, wierzyla, Ze w jej zy- ciu otwiera sie nowy, dobry rozdzial. Pobrali sig. Slub byl piekny. Planowali dziecko, ale ono nie pojawialo sie. Magda zaczela sie leezyé w poradni nieplodnosci, przezywala zmienne nastroje. Jan w tym czasie mial ju? cos innego w glowie, Zdra- dzil ja z je) przyjacidlka. Dowiedziala sig ostat- nia, miesiacami oszukiwali ja oboje. Wkoneu Jan wystapil 0 rozwod. Magda czuje, ze zawiodlo jq wszystko, w co wierzyta. Czy zdola jeszcze komug zantac? Cay moze miec nadzieje, ze spotka jeszcze kogos, kogo pokocha? Lecz bez tej nadziei co jej pozostanie? ' Nie gas swiatta nadziei Bob Dylan, tegoroezny noblista, Spiewa: Kasd nowy dzien zaczyna sig glebokq nocq/Nawet jest niebo zmeczylo sie blekitem, /nie Bas nigdy nadziei, , Nie gasimy je). Jest w nas nadzieja na dobry obrét spraw: na milosé... dziecko.., ukoniczenie studiow. lepszq pracg... Mamy nadzieje, ze unikniemy ezegos zlego: choroby... zdrady... bankructwa.. wojny... Czasem nadz ja dotyez¥ nas samyeh | i ze Ko Zycia, crasem innych waznych dla nas osob ~mamy nadzieje, ze nasze dzieci bedg szeze rodzice zdrowi, przyjaciolk : ; Zwykle nadziej prvez € Swiatla a odnajdzie sens ‘ja dodaje nam skraydel. P uwet w nieludzkim gw: e; Preetrwale: tylko dlatego, ze mialem nadzieje mow) idl dsewieciiciest etni dz Sybirak, ktory soe ta kilkanascie lat na zeslaniu, z dala od blis ih be ‘ozwala + GRUDZIEN 2016 Nadal sadnych wrdawaloby sig szans 1 powrot do po- przedniego 2ycia. jeiek ind Czasem jednak trwame W Tae Ae) CWVZN 1 prze- dluza bél. Rodziny osdb zaginionyeh w powodzi ezy trzesieniu ziemi MOWwk niekiedy: riata, nie preestang miec na iki rie acze jej/Jege ¢ ce jednak se. Man raka, Radke ram” - mowiw rozmowie opublikowanej w ./lygo- dniku Powszechnym” (nr 41/2016) Aneta Zukow- ska. .Nie potrafie zyé, majac nadzieje i nie majac Jej jednoczesnie. Musialam wybrac. Wybralam Zaawansowanego. Umie- brak nadziei. Czym jest nadzieja, bez ktorej nie mozn ktorej lepiej sie wystrzegac, bo wydaje si zaprzeczaniem rzeczywistosci? Nie ma tu prostej odpowiedzi, tak jak nie ma w psychologii jednej definieji nadziei. Piszac ten tekst, mam nadzieje, 2e uda mi sie przedstawié najwazniejsze podej- Scia do zjawiska nadziei i Ze kogos to zainteresuje. Gdyby nie ta nadzieja, ezy zabralbym sie za p nie? A gdybym mie mial nadziei na to, Ze w k dych warunkach mozna odnalezé sens i radogé a, czy miatbym odwage rozmawiaé z pacjen- tami hospicjum? Jaki wspdlny mianownik maja drobne codzienne nadzieje ite, ktére dotykajq istoty zycia i pozwalaja przetrwac najwigksze kryzysy? Czy cos je laczy? Tesknota przyprawiona niepokojem Pisal siedemnastowieczny a Spinoza: ohek n ie mose istniec bez nadziet, ani nadzieja bez lekow - Nadzieja ilek wydaja sig praeciwstawnymi biegunami. Choé oba te uezucia zwrocone sat ku prayszlosci, to nadzieja ewiazana jest z oezekiwa- nem czegos dobrego, a lek z obawami, ze moze adarzyé sig cos zlego. Richard Lazarus, tworca jednej énajwazniejszych poznawezych teorii emo- yaa, de istota nadziei, je} rdzeniem’, jest eee sytuacji, ze choé obawiamy siq sae a to tesknimy za lepszym, Nadzieja nie polawia sig zatem, gdy mamy pewnosé, ze sprawy dobrze. Rodzi jg wlasnie niepewnose co ja mieszz Seats sprawy uzy wartosci. Jest emo- ung: obawy mie: 14 sie z oczekiwaniem czegos 2 = one dobrego — Ppemimo tych obaw, a nie im 5 ita, iluzja, Bywwa, ze obawy jest niewie oczekiwanie ng chana osoha raz paj na cog dot le, przewaza przyjemne ee Trego ~ jak wtedy, gdy uko- pee oto mamy nadz pje, Ze id- jak przyprawa ii wneieh A odrabina niepokoju, jednak mamy so. *Walacnia tesknote, Czasen Y Powody, by obawiae sig ezegos b 20 2e¥9 — tres, Wad: eet zdrowia, bliskiej osoby, wolno: PUY proc Niepokoj. A alebokie pragnions Vileku nadzieja obejmuje iednaksie aie Oe by to, ezego sie obawiamy, : c Stilo, Ty wi ‘ i7 eK tinge Hemy wtedy cos wiee A} reagujeny. eae : ' ‘dgwemy, Lek wi; sig zunikaniem, nadziejaz dqzeniem. Lek pozbawiony nadziei pro- wadzi do obnizenia nastroju, rezygnacji z aktyw- nosci i zaniechania dzialan, Nadzieja sklania do przekonania, ze warto cos robi¢ = nawet gdv nikle sq szanse, ze spelni sie to, na co mamy nadzieje. Nie tylko wierzymy, ze moze sie to staé, ale za- razem tego pragniemy. W tym tkwi sila nadziei. Na sukces Niech sywi nadsiet nie tracq. Nadsziel? Ale na co?” - ironieznie pytal Jan lzydor Sztandynger. Kiedy zastanawiamy sie, cv warto mie nadzieje. trzeba nijpierw ustalié, o jakim oezekiwaniu mowinny, skad sig ono bierze 1 na caym opiera, Rozne byw Kozielecki w ksiqace Prychologia nadzici pisze o nadziei pasywne) badé aktywne) ~ ta pierwsza iq vodzaje nadviei, Profesor Jozef wigze sig z biernym oczekiwaniem na pomvsiny bieg zdarzen, ta druga, aktywna, sklania do po- dejmowania staran zwiekszajacych szanse na to, ze sprawy dobrze sie ulozq. Rozroinia tez nadzieje partvkularna i generalna. Partykularna, ezvii szczegolowa, odnasi sie do jakiegos konkretnego celu, konkretnych oczekiwan, na pravklad: mam nadvieje na poprawe zdrowia: na to, 72 zdam eg- zamin albo ze maz do mnie wroci. Taka nadzieja daje nam site, by dazyé do celu mimo wszelkich przeciwnosci. Gdy jej zabraknie, wkracza nadzieja ogdélia i chroni nas przed frustracia i rozpacza. Jest ona, jak pisze Kozielecki, .trenelym, ogel- nym prsekonaniem, ew pr=ysztoset, blisssey lib dalsze), srodzq ste nowe, wasne zadania, ktoruch roswiqzante nasycone bed=te posytizenymi tear tosetami i dobrami. + GRUOZIEN 2016 E isLeva L Trening nadziei Amerykanski psycholog prof. Anthony Scioli radzi, jak rozwijaé nadzieje w codziennym zyciu, aby lepiej znosi¢ jego uciazliwosci i mieé tarcze na czas zyciowych przelomow. * Otaczaj sie lud@mi wspierajacymi Twoje nadzieje, takimi, ktérym mozesz w pelni zaufac, na ktorych mozesz liezy¢, ktorzy wzmocniq Twojq wiare w siebie. * Pomysl o najwazniejszych celach zyciowych, jakie sobie stawiasz. Co nadaje sens naszemu zyciu? Kto moze has wesprzec w drodze do tych celéw? Czy wiemy, jak cheemy je zrealizowaé? * Rozwijaj umiejetnosci opanowywania stresu. Jak vadzisz sobie w trudnogciach? Co pozwala Ciodzyskaé rownowage? * Pomysl, jak mozesz poglebié swojq wiare i duchowose, bowiem nie ma nadziei bez wiary. Prey ezym niekoniecznie chodzi o przekonania religijne - mozna wierzy¢ w innych ludzi, w nauke, w tradycje, nature, a nawet w siebie, wzmacniajae tym samym nadzieje. + Kazdego dnia przynajmniej pieé minut spedé samotnie w ciszy. Byé moze bedzie to chwila, gdy pocaujesz gleboki kontakt ze soba, a nawet 2 czyms wiekszym od nas. Dziel si¢ swojq nadziejg z innymi. Oprae, Kinga Tacholska Psychologowie spierajg sie, ezyni jest nadzieja, Cay stanowi specyficzny, zmiemny stan, ezy raezej jest trwalg cecha? Czy blizej jej - jak uwaza wspo- muiany Richard Lazarus - do emagji, ezy racze} ~ jak sadzi C. R. Snyder, jeden z najbardziej zna- nych badaezy nadziei - wynika glownie z procesow myslenia, z dwoch powigzanyeh ze soba rodzajow przekonan? Zgodnie z jego koncepeja mamy na- dzieje, gdy — po pierwsze - jestesmy przekonani, ze potrafimy zainic¢jowac dazenie do wybranego celu i wytrwac w nim mimo napotykanych praeszkéd, Po drugie zas, gdy postrzegamy siebie jako oso! zdolng znalezé przynajmniej jeden skuteceny spo- sob prowadzacy do osiggniecia celu. Praygotowu- Jac razem 7 prof, Mariola Lagung i prof. Jerzym Trzebinskim polska wersje kwestionariusy, ' miaru tej nadziei, nadalismy jej haawe .nadzieja na sukces", aby podkres e rozni sie ona od biernego oezekiwani dobrego sie wyda- ray. Czlowiek o duze} ina sukees wierzy. pe uda mu sig cel osiggngé, bo ma ku temu odpowied- nie moéliwosci i potral znalez skuteczny sposdb radzenia sobie. ae ado po- * GRUDZIEN 2016 Nadel Nadvieja na sukces praydaje sig, gdy ep rawde mamy wplyw na sytuacjg! realne mazliw oSei dl lania, nawet jesli nie od razu sqone widoczne. aka nadzieja mobilizuje do wysilku. Sprawia, Ze za- miast ludzié sie: .bedzie dobrze’, skupiamy signa poszukiwaniu konkretnych rozwiqzan, a nastepnie podejmujemy kroki, by je zrealizowae. To dopiero staje sie podstawa do formulowania pozytywnych oczekiwan. A jesli spodziewany sig, Ze znajdziemy wlasciwy sposdb dzialania, to rzeczywiscie czgscie} go znajdujemy. Tyranta optymizmu. Zdarza sie jednak, ze nadzieja, ktora zywimy, jest ucieczka od bolesnej rzeezywistosci, iluzja, ktora daje falszywa pocieche, ze jakos to bedzie, los sie Jeszeze odwréci i przyjda lepsze czasy, Prayjda bez naszego udzialu, wystarezy usigs¢ i poczekac. Mylimy nadziejg z pozytywnym mysleniem czy optymizmem. A on jest tylko — jak pisal francuski powiesciopisarz Gilbert Cesbron - ,barykaturq nadziet”. ,.Mysl pozytywnie, a odniesiesz sukees!”, oesli uwierzysz, ze bedziesz wielki, to bedziesz!” ~ przekonuja tytuly ksiqzek na polkach ksiegari, tematy wykladow .motywacyjnych” i wypowiedzi réznych oséb, uwazajacych sig (i czesto uwaza- nych) za ekspertéw od rozwoju osobistego i do- brego zycia. To prawda, ze pozytywne myslenie moze korzyst- nie wplywac na nasze zycie. Optymistom na ogol ayje sig lepiej. Sa (srednio rzecz biorgc, bo prze- aS nie soa inie wszyscy) szezesliwsi, czescie} osza sukcesy w Zyci aja wigce| jacié See y W gyciu, maja wigce] przyjacidl, Istnieje kilka mechanizmow wyjasniajacych te zwiazki. Prawdopodobnie najwazniejszym jest odczuwanie pozytywnych emocji. Optymista rzadko sig Martwi. Myslac o prayszlych zada- niach, czgscie} odezuwa radosé, chetnie} wiee sie nimi zajmuje. % drugiej zag strony, paradoksal- nie, spodziewajge sie, de ,bedzie dobrze”, nie za bardzo sie stara, by tak rzeczywiscie bylo. Malo sklonny jest podejmowaé dzialania prewencyjne - readziej poddaje sie profilaktyeznym badaniom mnie} ene zapina pasy w samochodzie, n ie sprawdza miejsca, gdzie udaje sie na wakaci Praecie? jakos to bedziet ee see Wedlug Martina E, P, Sel sto ojeem psycholog: charakteryzuje spe zdarzen - to sabie P. ligmana, zwanego eze- M pozytywnej, optymistow eyliczny sposbb wyasniania wom wysilkom j 7 ‘ ciom przypisuja slauines bs eee Sig autorami nawet tych ostagnigg ktore ie wielkim stopniu od nich zal w ie al spodziewajy sie kolejnyeh sukcesdyy, : iis tywne oczekiwania korzystnie wp lywa i wacie do dzialania, Uruchamia sie @ Samospelniajqce; sig przepowi din sch avich pozy- 4). na moty- OS na ksztalt edni: Spodziewajg ; sladaja sie do ania, co zwieksza szanse na sukees. A co, jesli zamiast niego doswiadezaja porazki? Thomaceza ja dzialaniem przypadku albo jakichs zewnetranych czynnikow, na ktére nie mieli wplywu - oblali egzamin, bo pytania byly nie- jasne, egzaminator ziosliwy, aw sali panowala duchota: Oni sq bez winy. Taki styl wyjasniania przyezyn zdarzen blokuje, niestety, mozliwosé wyciagania wnioskow 2 popelnionych bledow i korygowania swego postepowania. Chyba ze za przyezyne niepowodzenia opty uznaja zbyt male osobiste zaangazowanie — wtedy moga pro- bowaé bardziej sie zaangazowaé. Jesli jednak nie przyniesie to rezultatu, co wtedy? Optymizmu mona sig nauexyé — brzmi polski tytul ksigzki Seligmana. Niestety, dziala to réwniez w druga strone - mozna sig tez nauczyé pesymistyeznego stylu wyjasniania zdarzen, Niekiedy optymizm bywa ryzykowny. Viktor E. Frankl, wybitny psychiatra i psychoterapeuta, wspomina, ezego byl Swiadkiem jako wiezien hit- lerowskiego obozu koncentracyjnego. Otoz w 1944+ roku, w tygodniu miedzy Bozym Narodzeniem reklama WARTOSZA LOZY 1 ALEXSANDRY CHMIELNICKIE}-PLASKOTY ARTETERAPIA erqte 3 ‘apia czesé 3 ve Ksiqzka dotyczy cierpienia i radzenia sobie z cierpieniem W wymiarze duchowym i fi- zycznym. a Nowym Rokiem, gwaltownie wzrosla Smier- telnosé wiezni6w w obozie. Diaczego? W ksiazce Czlowtek w poszukiwaniu su. Frankl pisze: .Chodzito po pro: iqeus y wigtnidw 2 uzesnic) naiwng nadzeja, Narodzenie spedzaq juz na wolnose domach. Jednak w miare, jak do Swiat bylo coraz bliz we wlasnych rontu nie dochodzity zadne kx z bardziej tracili ne i ulegali rezezarowani sas mialo sabdjezy wplyw na ick odpornose i w konsekwencji wielu nich umarlo”, Niewielki jest wplyw optymizmu na przebie; ktérych chorob. Owszem, badania dowoc pozytywne emocje, jakich cz | doswiade optymisci, obnizaja poziom stresu i poprawiaja funkejonowanie ukladu odpornosciowego. Nie znaczy to jednak, ze optymisci rzadziej choruja czy szybeiej zdrowiejq. Zarazem rzadzie) zwracaja uwageé na negatywne informacje (a zatem row- niez na symptomy choroby) - co pokazuja bada- nia przeprowadzone przez psychologow dr Lise G. Aspinwall i prof. Richarda G. Tedeschiego. A je- Sli choroba sie pojawi, sklonni sa obwiniac za nia t Cztowiek wobec cierpienia Artur Fabi§, Leokadia Wiatrowska, Zygmunt Pucko (red) BEZPIECZENST WO PRACY PRACOWNIKA SOCJALNEGO NIECH KTOS NAS WYSLUCHA er Saat ti Dse)s ANNA DUNAISKA MARCIN BORYTZKO RUCKO ANETAGRODZICKA MARCIN KRAUSE Bezpieczenstwo prac} pracownika socjainege Niech ktos nas wystucha Anna Dunajska, Marcin Boryezko, Aneta Grodzicka, Marcin Krause Ksiazka stanowi pierwsze w Polsce wanie problemu bezpieczenstwa p Kew socjalnych+ WWW.CHARAKTERY.EU NA TEMAT CWlczenla 1 NadZlel siebie. Skoro bowiem ktos uwierzyl, ze wystarezy byé optymistg i mysle¢ pozytywnie, by wyzdrowiec, a tak sie nie dzieje - choroba jednak postepuje ~ wtedy czuje sie temu winny (byé moze za slabo wierzyl?). Psychoonkolodzy zauwazaja, 12 w przy- padku wznowy choroby nowotworowej lub prze- rzutu najbardziej zalamuja sie ci chorzy, ktérzy wezeSnie} mocno wierzyli, ze na pewno wyzdro- wiejq. Dlatego badacze sugeruja, by wspierajac chorych, unikaé .tyranii optymizmu”. Katastrofy w przychylnym swiecie ly w naszym zyciu pojawia sie powazny kryzys, edy wali sie nam Swiat, optymizm i zaufanie do wiasnych modliwosci juz nie wystarezaja. Co po nich, gdy tracimy kogos bliskiego, maz odchodzi, wszystkie nasze plany zyciowe biorg w leb albo pojawia sig powazna choroba? Wtedy znaczenia nabiera nadzieja podstawowa. Jak twierdzil Erik Erikson, tw6rea psychospolecz- nej teorii rozwoju, rodzi sie ona wezesnie, w ciagu pierwszych miesiecy naszego Zycia. Dziecko do- Swiadeza wtedy kryzysu miedzy podstawowa ufnoscig a nieufnoscia wobec éwiata. Totalnie zalezne od swoich rodzicéw, w relacji z nimi roz- poznaje podstawowe reguly rzadzace otaczajgcym Jeswiatem. Przekonuje sig, czy zawsze, gdy boi sie albo jest glodne, moie liczyé na kogos, kto zaspo- koi jego potrzeby. Czy ktog pospieszy z pomoca, gdy jest mu Zle i zacznie plakaé? Czy moie czué sie bezpiecznie i zda¢ na rodzicéw, gdy ich potrzebuje? Jesli dzieki opiece rodzicéw dziecku uda sie ten konflikt rozwigzac, ksztaltuje sie w nim nadzieja podstawowa. Erikson uwazat jg za jedng z taw. enét podstawowych, czyli sil, ktore pozwalaja nam uporac sig zZyciowymi kryzysami. Poczatkowo jest ona niezwerbalizowanym przeswiadezeniem doty- czacym swiata, 2 czasem przybiera ksztalt glebo- kich przekonani o tym, ze ten éwiat Jest bezpiecan: bo uporzadkowany, przewidywalny, a sae nam przychylny; albo przeciwnie - Jesli nadziej jest slaba. Jak wynika z badasi, jakie PRGA: smy z Jerzym Trzebitiskim, osoby o silnej nadzi F podstawowej uwazajq, ze Swiat oferaje im wi s dobrego niz zlego. Cho¢ zewnetrzna rzeczywi ae bywa trudna do zrozumienia, to wierza, ze - sig jakimis prawidlowosciami, kt6re nidia oo kryé. I nawet jesli Pojawiajg sie trudnogci Wo a tecznym rozrachunku los okaze sie przych 1 sed Na co dzien rzadko zastanawiamy sig oak damentalnymi wlasciwogciami Swiata, w kté fun- ayjemy. W biezacych decyzjach licey ibe pas ‘orym nastawienie, samoocena i nadzieja mae tomiast gdy doswiadezamy kryzysu, a doty ve sowy Swiat si¢ wali, do glosu dochodzi nee: podstawowa, wynikajgea z zaufania nie ne wlasnych sil, co do Swiata, Dzigki niej nay, tyle do matyeznych okolicznosciach i zakretach ane SU po- + GRUOZIEN 2016 trafimy odnaled¢ sens Lanaceenie. Wienpany; ze w praychylnym swiecie nawet po atastrofie mozna odbudowaé swoje ZyCcle. Przeciez dobro w koncu zwycieza, wige predzej czy poznie| row. nie? w naszym Zyciu wszystko dobrze si¢ ulozy. Praetrwatem. Co miiie moze zniszczyc? Nadzieja podstawowa jest fundamentem, kté- rym trudno zachwiaé. Ale poziom biezacej nadziej zmienia sie zaleznie od tego, co nam sie przyda- rza. Obniza sie stopniowo, gdy doswiadezamy ko- lejnych porazek albo kolejny raz zawodzimy sie na kims. Zdarza sie, ze utraciwszy nadzieje na cog waznego - na przyklad na zdobycie dobrej pracy albo odnalezienie prawdziwej milosci — do- chodzimy do przekonania, ze w ogdle na nic nie mozemy w Zyciu liczy¢. Latwiej bowiem straci¢é nadziejg niz jq odzyska¢, troche podobnie jak za- ufanie do kogos. Niekiedy zas jedno zdarzenie moze zrujnowaé naszq nadzieje, Smieré bliskiej osoby, rozwéd, diagnoza ciezkie} choroby — w takich momentach czujemy, jakby ziemia usunela sie nam spod ndg. Zwykle prowadzi to do radykalnej zmiany ocze- kiwan wobee prayszlosci. Pojawia sie stan bezna- dziejnosci, ktory psychologowie op uja jako nega- tywne oczekiwania wobec przysalosci, polaczone z negatywnymi uezuciami i utrata motywacji, by cokolwiek zmieni¢. Mamy poczucie, ze odtad nic jua nie bedzie takie samo, a to, co nas ezeka, moze byé tylko gorsze. Pelni jestesmy obaw o przysztose, ezasem znacznie przewyzszajacych raeczywiste za- grozenia. Osoby w tym stanie méwig: ,Gdy mysle o przyszlosci, czuje smutek i zal”, Nigdy nie osig- gam tego, co chce, wiec to glupie, by cokalwiek cheiec”, ,Widzg mojq przyszlosé w ciemnych bar- wach”. Zwykle beznadziejnos¢ lgczy sie z depre- sja, jednak to brak nadziei jest grogniejszy i bar- dziej niz depresja niesie ryzyko mySli i zamiarow samobdjezych. Jeszcze mocniej narusza nadzieje doswiadczenie traumy, ezyli wydarzenia zwiazanego z zagroze- niem Zycia lub zdrowia, ktéremu towarzyszy prze- zywanie skrajnie silnego przerazenia i bezradno- Sci. Ofiary napadu, gwaltu czy wypadku czuja, ze skoro moglo sie zdarzyé cos takiego, to znaczy, ze wszystko w zyciu jest kruche i niepewne, a dookola czyha wiecej zagrozen, niz dotad sadzily. POLSKIE RADIO aoe Mie sie to podoba - rozmowry 0 bu! Ciebie. WSrdd gosci autorzy , ze utartych wzoreéw i schematow. Mu ludz. tvle marzen. Mniejszych, wiekszych, bardzie] lub mnie realnych. To cos, co tgczy ludzi na catym Swiecie, nie staiviajge baner ani ograniczen. Mam jednak wrazenie, ze w okresie swigtecanym a mysii wiclu z nas kraza woko! podobnego obraz- ka. KtG2 z nas w tym wyjatkonym asic ne mary 0 drewnianej chacie otulone; Sniegiem, wypetnione| ciepiem kominks j blaskiem swiec? | rodzinie, ktora skupiona woko! ognia pograzona jest w serdecenych rozmowach i niexwykle] aurze bliskasci. Tego wlasnie chcia- labym Panshwu 2yczve — by magiczna atmasfera tego obrazka towarzyszyla nam zarowno w Swigta, jak i przez caty nadchodzacy rok. ze patrzg Na Swiat przez rozowe okulary, Marzqc, Mapelniamy sie pozytywng energiq 1 uzupelniany’ Poklady opiymizmu, Cdy zdobywamy sie na odwage — marzenia staja Sig celem do realizacji. Iskra, ktora daje impuls do dzialania, Dlaczego? Nisa ze sob ladunck emo- Gonalny i wewnetrzng sile, Az kolei cel jest kon- Kretny ‘ mierzalny, Przejscie od jednego do drugiego ; ‘yinaga od nas zaangazowania. Wydobycia ukeytych Modliwosci, o Ktorych czesto nie inieligmy pojgcia. Potgcze- Nie planu x energy | nadziejy ptyngcy z maizen sprawia, Ze nagle aczynany Wierzye, Ze wszystko fest mozlive. | jesll hIko wystarczy nam si | apa, to Pojawi sig jeden z najpigkniejszych momentow Ww Zyciu. Chivila, Kiedy Okazuje sie, 4e nasze marzenie stalo sig faktem Syivia Molrysz = zarzqaiy Mokate — uznanego polskiego producenta kawy i herbaty.PRAKTYC2ZIKK maclerzynstwo TEKST KINGA €LERT-GADACZ ILUSTRACJA JOANNA GNIADY Na terapie poszlam, gdy syn skoniczyt pol roku. Rodzilam przez cesarskie ciecie, do dzis uwazam, ze nie byto ono konieczne. Przez pierwszych kilka miesiecy nienawidzilam siebie, nie miatam na nic sily, plakatam. Mialam dos¢ i weale nie chcialam tego dzi Ciezko byto mi je nazywaé moim synem, a siebie - matkg. A przeciez zawsze uwiel- bialam dzieci i pragnelam je mie¢, ciqza byla pla- nowana, wymarzona = opow jada Moni A. Po porodzie lezala w szpitalu dziesie¢ dni. Caly plakala i trzesta sie zimna. Ktos otworzyl okno, ezuc bylo wiosne, kwitly jablonie, a ona ezula, Ze je} zycie wlasnie sig skonczylo, Sama poprosila o wizyte psychologa: - Powiedzial mi, ze to .normalne”, baby blues. Za trzy dni przejdzie. ,Hormony, prosze sie nie przejmowac’. I zostalam sama. Po powrocie do domu nie lubila spedzaé czasu ze swoim dzieckiem. Nie czula do niego milosci, nie- nawidzila karmienia piersia. - Czulam sie zla, inna, nienormalna. Balam sie po- prosi¢ o pomoc psychologa z leku przed tym, ze odbiora mi dziecko, zamkng mnie w szpitalu psy- chiatryeznym. W telewigji méwig o depresji popo- rodowej w kontekscie porzucania dzieci na émiet- niku i dzieciobdjstwa. Straszq elektrowstrzs sami, ciezkimi psychotropami. Nie mowia, ze czasami wystarezy rozmowa, wsparcie sasiadki, rodziny. Mam ediagnozowang depresje poporodowa, ale nigdy nie pomyslalam, aby skraywdzic albo oddaé wlasne dziecko. Monika ma dobry kontakt ze swoja mama, ale nigdy nie powiedziala Jel, jak sie ezuje. Ani jej, ani innym znajomym kobietom. — Mama by mnie nie zrozumiala. Urodzila dziewiecioro dzieci, Opo- wiadala nam, ze po kazdym porodzie pk czas akala pracy + GRUDZIEN 2016 Co piata matka w Polsce doswiadcza depresjt poporodowe}. Odrzucona przez najblizszych — Clerpi W poczuciu winy. Jakiej pomocy potrzebuje matka z depres}? kilka dni, a potem nie mogla sie nacieszye dejex kiem. line kobiety zachwycaly sié moim svnkic aja nie widzialam w nim nic szczeedlne; mnie denerwowatl. Bylo mi tez praykr ) ja nie dostrzegam, i to ala mam Wreszcie sama zaczela szukad w sparcia. Terminy na terapie w ramach NFZ byly tak odle dyna szansa byla dla niej te dz w nim cos, ez dowalo, ze ezulain le, ze je rapia ptywatna. Co miesiac wydaje na niq 240 zk. Na szezescie staé ja, ale wiele kobiet nie moze sobie na to pozwolid, Depresja poporodowa to weigz temat tabu. - Jeste- émy zdane same nasiebie. Brakuje grup wsparcia dla mam i informagji, gdzieszukac pomocy. Traeba uwra#liwiaé spoleczenstwo na to, ze wiele mlodych mam potrzebuje pomocy i wsparcia, a nie w wania, odrzucenia ezy obwiniania. Bitam sama siebie Lidia, mama Dawida, przyznaje, ze cos w niej pek- to, gdy urodzila syna: - Bytam caly czas rozdraz- niona, plakalam, nie moglam spaé, je: ‘zyCza- lam na dziecko. Czulam wobec niego niecheé, ale jest. Wszystko mnie denerwowalo, Wolalam wy zamkna¢é sie w pokoju, polozve, zniknac. Lidia mieszka w male} miejscowosci, W szpitalu, gdzie rodzila, psycholog zostal zwolniony, bo ..nie bylo zapotrzebowania”™. = L ii polozne tylko ogladaly mi piersi i nai ity, bo nie mialam po- karmu. Kazaly pié trzy litry wody, ale pokarm i tak sie nie pojawil. Krwawily mi piersi, syn ciagle pla- kal, bo byt glodny. Jedna pielegniarka zlitowata si¢1 podala niu w tajemnicy butelke, wtedy przez tery godziny byl spoko Maz odw die z malym do domu, Obiecywal pomoze pray dziecku Jarn sie powiedzieé mezowi, ze nie chee zo: zdvieckiem sama w domu. On by tex mial, Uwazal, ze sobie t Siac Widywatam go pr Gdy wraead 7 . byl Foxe Wita go-2 usmuect kie budzil go nawet plaez syn m Na spacer. Po godzinie wr ikanas nocy. Musial sie wyspac, bi Czulam, ze walam, ze kiedvs nie uml i wolnosei. Na poczatku wvcho spacery, ale stem prze: sli. Ze moze jest chory, upuszeze clephim mlekiem. Nie obcinalam n sdzie widzialam krew. Nova cz dzalam, ezy oddycha Czy odcezuwala presje Owszem, nastuchala sie, jaka powinna bye, gdy dziecko sie urodzi. Naczytala sie, ze kazda kobieta posiada instynkt macierzynski. to znaczy instynk- am. — A ciagle plac Ina mat ze ma bye id nie rozumialam, dlaczego m Czulam, ze cos jest ze mna nie tak. Pla raz znim. To wszystko mnie przerosto. Izolacja, brak pracy, wlasnych pieniedzy. Czasami zastanawia- tam sig, czy po calym dniu z dzieckiem bede jeszcze potrafila rozmawiac z kims doroslym. Dzialz jak automat: podnies, przewin, nakarm, wykap. Zero radosci, wszystko jak przez szklana szybe. $yn ja draznil, ale nigdy nie podniosta na miego reki. Bila siebie. - Po szesciu godzina kiem sama w domu wpadalam w szal lam syna w pokoju, bawil si¢, a ja rzucalam roz- nymi reczami: pilotem do telewizora, telefonem, miskami — co mi wpadlo w rece. Gdy i - miagalo, bilam sie z calej sity po glowie, udach Piesciami cheialam wybic sobie z chorego tba nie- cheé do dziecka. Potem bylam kompletnie wy- czerpana, posiniaczona, obolala, Jakbym stoczyla jakas walke. Raz synek przyszedl do nie} po takim dziala z podkurezonymi nogami n w kuehni. Zapvtal: .Mamo, czemu placzesz?”. Praytulila go, najmocnie] jak potrafila Miesiac teniu Lidia trafila na forum wsparcia dla matek 2 depresia poporodowa. Odetchnela, edy ystawia- podlodze zrozumiala, ze nie jest sama. — Nie sta¢ mnie na psychoterapig ani leki. Wiem, ze przy niektaryeh lokach mozna karmic¢ piersia, Ale teraz jest juz za pozno. Bogaci maig nanic, a biedni chea sig tylko wyspac. Ja me moglam spac praez pol roku, Crasami maz zostawal 7 dzieckiem na kilka godzin Daieweavny pisaly: .wyid2 z domu’, .idz gdzies + GRUODZIEN 2016> WWW.CHARAKTE PRAKTYCEZN maclerzynstwo Co mysli matka z depresja poporodowa? Jestem sama — nikt mnie nie rozumie. , Najlepsza bylaby Smieré — tylko ona jest promykiem nadziei w tym koszmarze, Jestem zla matka — dlaczego nie potrafie sie cieszy¢ swoim dzieckiem tak jak inne matki? } Moje zycie juz nigdy nie bedzie normalne i szczesliwe — juz nigdy nie poczuje sie lepie). Zycie jest puste | bez sensu. Seks tez mnie juz nie interesuje. Boje sie, Ze skrzywaze dziecko, Jak moge wziac odpowiedzialnasé za czyjes zycle, skoro nie potrafie zapanowaé nad swoim? Nie moge sie skoncentrowaé — nie jestem w stanie niczego przeczytaé ani nawet zrobi¢ zakupow. Jestem jak robot — nie odezuwam zadnych emogji, wykonuje czynnosci automatycznie, bez radosci. Mam ataki leku i palpitacje, drzq mi dionie. Nie kontroluje my$li i uczué = czuje sie przez to, jakbym byla w pulapce. na kawe”, No to wyszlam. Jechalam tramwajem iczulam sie coraz gorzej. Za oknem mlode dziew- ezyny z kolorowymi paznokciami, zadbana kobieta prowadzaca volvo, A ja nadal bylam nikim, ni- cezego nie osiggnelam. Chcialo mi sie plakac w tym tramwaju. Dojechalam, kupilam kawe, patrzylam w telefon, udajgc, ze na cos czekam... Tak sie czu- tam za kazdym razem, gdy wychodzilam z domu. Sen o szczesclu Anna miata objawy depresji juz w ciazy; - Stara- ligmy sie 0 dziecko kilka lat. Odkad dowiedzialam sie, ze jestem w cigzy, nie moglam tej mysli zaak- ceptowacé, nie potrafilam sie cieszyé... Chadzenie z brzuchem, karmienie, uwiazanie w domu. Myéli o tym, co mnie czeka, byly dla mnie Przerazajace, a jednoczesnie czulam do siebie obrzydzenie, ze jestem taka nieczula i nie potrafie znaledé nic po- zytywnego w ciazy, dziecku, Urodzilam i nadal nic. Nie moglam, nie potrafilam zaakceptowadé obecnosei tego dziecka. W domu Anna miala stany lekowe. Karmila corke piersiq i pozniej zapominala, ze odlozyla jg do lé- zeczka. W srodku nocy krayczala, ze udusila Swoje dziecko, ze je zabila, Ze gdzies pod koldra musi byé ciatko. Maz wtedy potrzasal nig, tlumaczyl spokoj- nie, ze przeciez corka spi. Po kilku tygodniach przestala reagowaé na placz dziecka. Paralizowal jq ciggly strach. Gdy dziew- ezynka miala trzy miesiqce, Anna podeszla do dziwnego. kurezowo 2a- lézeczka i zobaczyla w je} oczach cog Céorka miala szeroko otwarte oczy, + GRUOZIEN 2016 = ae ¢mieruchomiata na widok twaray cigmigte pies aie gobi dziecku krzywde: Powinnam znikngé, moja mama lepiej uiglaby Sig ; Talos dla nied lepsza. Z te mysla Zyj¢ do dais, eorka. Bylaby dla miey ley ore ie Nie zdecydowala sig na drugie a iecko. Na Sama mysl o ciqzy ogarnia Ja Igk J panika: - Gdyby nie maz, dawno by mnie tutay me byto. Bardzo sig me- exyl, bo on ted nie rozumial, co sig ze mnq dzieje. Zajmowal sig mala, gdy tylko wracal - pracy. . Anna dowiedziala sig 0 istnienit depresji poporo- dowej z Internetu. Tee - Nikt oprocz meza mi nie pomdgt, ja nie wiedzia- lam... Sama musialam sobie z tym poradzi¢. Od kilku lat wszedzie trabia o depresji. Tylko co pari- stwo zrobilo dla tych kobiet? Powstal jakis dziwny film o baby blues. Ogladatam go, ale nie znalazlam tam nic wspolnego z tym, ezego ja doswiadczylam. Nie mam pretensji o to, ze wszyscy sig ode mnie odwrécili, ale o to, ze zlekcewazyli moje dziecko. To, de ona bedzie cierpiala z mojego powodu, a ja bede musiala z tym zyc. Carka Anny ma problemy z nauka, zapamietywa- niem i pisaniem. Informacje przyswaja w zwolnio- nym tempie. Czasem zamyka sie w sobie, utrzymuje dystans. Gdy ktos podchodzi za blisko, od razu cofa sie o krok. - Poswiecamy cérce w domu duzo czasu. Podsuwamy jej rozne pomoce dydaktyezne, zeby nadrobila braki, wiecej méwila. Cérka jest trud- nym dzieckiem. 1 to jest moja wina: miata bardzo nieszezesliwa, zrozpaczong matke. A nieszezesliwa matka to nieszezegliwe dziecko. Nasze zycie mialo wyglada¢ inaczej: mielismy podrézowaé we trojke, robi¢ wszystko razem, cieszyé sie kazda chwila. Moje Izy i zapasé wszystko zmienily — méwi Anna. Kiedys miala sen. Byla na sali porodowej i znow rodzila cérke. Nowe zycie, macierzynstwo bez de- presji. Patrzyla na slodka buzie swojej coreczki, sciskala jq delikatnie, calowala. Wszystko od po- czatku. Cisza juz nie bolala, zadnych lez. W tym snie wiedziala, ze bedzie naprawde szczesliwa. Zmnilejszyc ryzyko Do Osrodkow Interweneji Kryzysowej zglasza sie kilka kobiet rocznie. ~ Kobieta z depresja nie ma sily ani gotowosci do szukania pomocy. Reagowae Powinni lekarze, pielegniarki i rodzina - mowi Krzysztof Malee, dyrektor Ogrodka Interwencji ee Ww Krakowie. - Ale otoczenie i bliscy oe dee W szpitalach nie obowigzuje zaden a © ‘ni procedury zachowania w przypadku at “izenia, Ze kobieta cierpi z powodu depres re «7 Juz Pierwszy kontakt matkiz dzieckiem a z ance tyeh zmian nie da sig nie zauwe- pelna opiates oe! dzieeko powinni byé otoczent 4 opieka psychologiczng i wsparciem, @ Pro" cedura udzieleni : Briana dym szpitaly, €nia pomocy obowigzywac w kaz 7 i aN C2ZYTAJ TEZ Jaka smutna, cho¢ mama”, .Charaktery” 5/2008 -W gtebinach depresji*, .Charaktery” 9/2009 —dosteone na www.charaktery.eu Znajdziesz tam ponad cztery tysiqce tekstow z .Charakterow”, .Psychologii Dzis", .Psychologii w Szkole” Dosiep do calego archiwum — 12 ztotych. 5 tekstéw — tylko 3 ztote. Lekarze tlumaeza, ze nie majg na to ezasu. Poza tym wiek- szosé z nich nie wie, jak reagowae w takich sytuacjach. Dr hab. n. med. Jolanta Gozdzik, kierownik Ogrodka Transplantacji Uniwersyteckiego Szpitala Dzieciecego w Krakowie, zauwaza, ze jesli lekarz nie zobaczy w pa- cjencie takiego samego czlowieka jak on sam, to zadne srodki, finanse i procedury nie rozwigzg tego problemu. Lidii ciezko jest pogodzic sie z tym, ze matek z depresja nie rozumiejq inne kobiety. Mysia, ze depresja poporo- dowa to fanaberia, niedojrzalos¢, egoizm i bezdusznoseé. - Kiedys uslyszalam, jak sasiadka mowi o mlodej matce z depresjq: .Gdyby chciala, toby sie zajmowala. Ja piatke dzieci urodzitam i zadnej depresji nie mialam’. Joanna Pietrusiewicz, prezeska Fundacji Rodzi¢ po Ludzku: - Kobiety cierpiqgce na depresje poporodowa nie protestujq na ulicy, nie walczy o swoje prawa, nie pi- szq blogéw. Wstydza sig, majq poczucie winy. Czesto musi minaé wiele lat, nim ujawnia, ze cierpialy na depresje. Zmagaja sig z nia w milezeniu i osamotnieniu. W szkolach rodzenia nie omawia sie problemu-depresji poporodowej, tymczasem kazdy partner powinien otrzymac poradnik, kartke z informacjami, jakie sq sygnaly depresji poporo- dowej i co robié, gdy sie pojawiag. Joanna Krzyzanowska-Zbucka, ordynator Oddzialu Za- pobiegania Nawrotom w Instytucie Psychiatrii i Neurolo- gii w Warszawie, narzeka na obojetnose i biernos¢ stuzby zdrowia: - Edynburska skala depresji poporodowej to najprostsze narzedzie rozpoznania depresji. Wystarczy podad pacjentce kwestionariusz i podliczyé punkty, ale co, jeSli punktow wyjdzie za duzo? Wtedy szpital musialby zorganizowa¢ konsultacje z psychologiem lub psychiatra, a takiego problemu wszyscy wola uniknac. Ministerstwo Zdrowia zamiast pomoc, proponuje ograniczenie etatow psychologéw w szpitalach ogélnych, takae na oddzialach polozniczych. Problem depresji paporodowej to nasz wspolny problem. Stopieri ryzyka jest rézny, ale wszyst- kie kobiety sq narazone na rozw6j depresji po porodzie. Waine, zeby bliscy nie obwiniali kobiety. Nawet w naj- trudniejszej sytuacji trzeba probowaé zadbac¢ o kontakt fi- zyezny matki i dziecka. Istnieje modliwos¢ zorganizowania systemu wezesnego rozpoznawania depres}i poporodowe) we wspolpracy z poloznymi grodowiskowymi, ginekolo- Zami i psychologami. Tylko komus musi si¢ chcied. Imiona bohaterek zostaly zmienione. KINGA ELERT-GADACZ jest absolwentka filozoti na Uniwersytecie Jagiellonskim, obecnie na studiach doktoranckich W Instytucie Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego. Zajmuje sig etyka | problematyka kobieca, Autorka reportady i wywiadow. Jesii chcesz podzieli¢ sie opiniq na temal artykulu, napisz do nas (redakeja@charaktery.cam.pl). reklama TOMASZ KWASNIEWSKI JACEK MASLOWSKI PRZEWODNIK PO MESKOSCI Kim jest wspoiczesny mezczyzna, a kim chcialby byc? EL guettezs-el eRe rnnpa emi ERC A GrEB eM uConyg De SUV Te lode ATE maja ojcowie, a jaki matki? Czym jest AGL ee ee eT cg Saczera, dosadna, nie unikajaca kontrowersji rozmowa dwéch wragliwveh i dociekliwych facetow po przejsciach o najwazniejszvch sprawach w Zvcit chlopcow i meécayzn. Obowigzkowa lektura dla wspolezesnych facetow w dowolnym wieku a takze dla ich matek, ojcow i partnerek Wojciech Eichelberger JUZ W SPRZEDAZY DO NASYOA NA kulturalnysklep.pl Wodiamniciwo Agora W FORME E-B00KA NA Q public pl =tkOW WE ROZMAWIALA JOANNA STRZALKO ILUSTRACIA OLGA LANGOWSKA Pokolenie U wielu moich pacjentow obserwuje strach przed wtasnymi uczuciami, przed wyrazaniem mitoscl czy utrata samokontroli. Kobiety w wieku 30-35 lat ogarnia lek, ze nie zdaza Znalei¢ kogos, 2 kim chciatyby czy moglyby zatozyc rodzine. Frida Salman Lisak FRIDA SALMAN LISAK jest psychologiem (absolwentka Uniwersytetu w Goteborgu) i psychoterapeuta. Urodzila sie i do 17. roku zycia mieszkala w Polsce. W 1968 roku wyjechala z rodzicami do Szwecji, wraz z fala emigrantow, ktérzy opuscili PRL w wyniku antysemickiej nagonki. Jak sama prayznaje, dzis nie ezuje sig ani Szwedka, ani Zydéwka, ani Polka — raczej zlepkiem narodowosci. Od 30 lat zajmuje sig terapia indywidualna, rodzinna i par. W Goteborgu prowadzi prywatng praktyke. Pracuje metoda ISTDP (Intensive Short-Term Dynamic Psychotherapy, intensywna krotkoterminowa psychoterapia dynamiczna). + GRUDZIEN 2016 JOANNA STRZAEKO: Caly éwiat zaczytuje slgw sewedzkich kryminalach, Czy opisywane tam okrucieristwa, morderstwa to éwiat, zja- kim Styka sig przecietny Szwed czy tez obraz sega walki ze strachami j lekami? : mice arene LISAK; To metafora walki Ca he s ecja nie jest a% taka krwawa. Co = fist sila 9 sig sporo band, ktore co jakis ee riba ei sobie Porachunki w Géteborgu ible, ae is dzialania nie maja zbyt wiele walle ad eae Dzig duzo emocji wy- wej dhigo ran cO™: W ezasie IL wojny swiato- deanke - a eaane czy prayjqé okolo setki us si wy zeci % Europy Teraz Szwedzai goszez Ystace uciekinierow z Bliskiego Wschodu i Aftyki- Ale klimat polityezny tez sig zmienia - w ostat- nich wyborach az 17 procent glosow zdobyla par- tia prawicowa. Jeszcze pare lat temu bytoby to nie do pomyslenia. Dla nas, Polakéw, nie do pomySlenia jest, ze w takiej dostatniej, oferujacej zabezpieczenia socjalne Szwecji mozna doznawaé cierpienia psychicznego, czué sie nieszczesliwym. Skad te problemy? Mysle, 2e éréde} tych problemow mozna szukac w modelu wychowania. Z jednej strony obdarza sig tu dzieci wielkim szacunkiem, ale z drugiej - pozwalajqc im deeydowa¢ o wszystkim - wyrzadza sie im olbrzymig krzywde. Sprawia, ze 84 bardzo samotne. Raodzice ego dnia zadaja dzieciom setki pytan: co zrobi¢ na obiad, o ktérej chea zjes¢ posilek, co maja ochote na siebie wlozyé, co beda robily w wolnym ezasie. A przecieé dzieci nie maja ani moéliwosci intelektualnyeh, ani uezuciowyeh, by owszystkim rozstrzygaé. Rodice nie zdaja so~ bie sprawy, ze dziecko przez nicustanne pode}- mowanie takich deeyzii czuje sig pozostinwione samo sobie. Zanika tez tak potrzebne poc7ucte bezpieczeristwa, bo nie ma gwaranc) ze ktos inny, madrzejszy, cos postanawia i 2a te post anow1enia ponosi odpowiedzialnosé. W ten sposdb wycho- wuje sie w Szwecji generacje malych i samotnych tyranow, przekonanych, ze mogg o wszystkim de- eydowaé. A potem wychodza w swiat i nastepuje kolizja z rzeczywistoscia. Jaki ten Swiat dla nich jest? Bardzo trudny i skomplikowany. Miodziez stanowi w Szweeji najwieksza grupe, ktora Zle sig czuje wswoim kraju. Moiliwe, ze wynika to z braku perspektyw i pracy. Ja mam jednak wrazenie, ze to wlagnie kwestia wychowania. Pokazalismy dzie- ciom, ze Swiat jest ich, musza tylko wybra¢, co chea. A tu nagle okazuje sig, 2e me ma z cz wybieraé. Ze jest ciezko 2 praca, ze trzeba spro: duzym wymaganiom, a studia nie zapewniaja gatrudnienia. Mieszkania w mi drogie, wiee mlodym hidziom nie | wyprowadzic sig od rodzicdw. To, co im obiecywa- lismy, juz sig nie spelnia- Poprzednia gener: dostawala wiecej i wigce). Byto tylko lepie] i lepie}- Teraz jest coraz gorzej i mnie}. Na szezescie w Szwecji spore sig o tym dyskutuje. Pierwsze zmiany zachodza juz w szkolnictwie. gdzie planowane sq retormy. bo puszezenie mlo- dvch ludzi na luz kompletnie sig nie sprawdzilo - nanezyciele stracili autorytet, a szkoly przestaly wypelniag swoje zadania. W moim gabinecie ach sa ba jest juz tak latwo + GRUDZIEN 2016 e %PRAKTYEZN Dror Wsparcie dla wszystkich Co trzeci Szwed ma lagodne objawy Ieku, niepokoju i strachu. Tylko u 6 procent kobiet procent mezezyzn te objawy sa silne. Ponad milion Szwedow (a wiec co piaty aktywny zawodowo) narzeka na dolegliwosei psy chiczne i fizy cz7ne WYW olane stresenl W pracy. przxyjymuje sporo mlodych ludzi, ktarzv bory kaj sie z lekiem przed swiatem. Boja sie katastrofy ekologicznej, tego, co stanie sie 2 naszq planeta obawiaja sig, Ze nie bedzie juz dla nich przyszlosci, Na co jeszeze skarza sie Szwedzi? Cierpia jak inni, dreezy ich poczucie winy, de- presja. Tym malym tyranom jest bardzo trudno zbudowaé trwaly zwigqzek. Narze im osobowosce. Nie potre utraty siebie. Czesto w relac wrazenie, Ze ich uwieraj zabiera ich ezuja sie zle, maja 1- Diatego ciagle uciekajg Samotnosé jest dla nich wielkim problemem, U wielu moich pacjentéw obserw je tez strach przed wlasnymi uc iciami, wyrazaniem miloge} czy utrata samokontroli. Wychawano Beneracj wiecznych nastolatkow. Samotne kobiety w wieku 30-35 lat nagle budza sig porazone faktem, xe big- logicany zegar popedzil naprzad. Ogarnia je lek ze nie zdqazq znaleéé kogos, z kim cheialyby = moglyby zatozy¢ rodzine, ae czy + GRUDZIEN 2016 emy 30- atkOw tak iw Szweeji kobiety le Jak wszedzie, ja sie starose a A Tak. Zadna nie chee by¢ taw. Clot, Jak tu nazywa kobiety. Poza tym W Szwec)i jest ogdlnie sie star " prayjete, ze na starose idzie sie do ,domu starcéw” ; nikt tego nie kwestionuje Choc teraz, aby sie tam dostaé, trzeba by¢ prawie umicrajyacym Bo jest coraz wiecej starych ludzi. Nie umieramy, tylko ayjemy, ezasem za dhugo cdo tematu kobiet - lubie bye kobieta i. One sa tutaj bardziej do przodu niz mez- c i. ktorey zostali daleko w tyle. I cho¢ kob r narzekaja, 2e za abiaja mniej, to sq traktowane powadnie i nikt ich tu nie szczypie w tylek. Na co dzien odczuwalna jest rownosc miedzy pteiami. Jestesmy tez pierwsza generacja kobiet, kt6ra luzo lepsza kondycje fizvezna niz meézezyéni. Ale ma Duzo biegamy, spacerujemy i dbamy o adrowie. W jezyku szwedzkim jest slowo Ge, - dziewezyna, i moje kolezanki, ktore sa po szescdziesiatce, tak whasnie o sobie mowia: tjejer — dziewezyny. Ude- za mnie to, ze nie chea nazywae sie kobietanii. Chea bye mlode, wiek jest dla nich problemem. Szkoda! Z jakich powodéw Szwedzi przychodza do te- rapeuty? Jak Pani sprawia, ze klienci otwie- raja sie Sewedzi szukaj terapeuty z tego samego powodu, co ludzie na calym Swiecie, Chea, by bylo inaczej, bo wierza, ze moze by¢ inaczej. Gdy ktos 2gtasza sie na terapig, to anaczy, ze jej potrzebuje. Otwieram ich tak, jak otwieralabym kazdego innego czlo- wieka w Jakimkolwiek innym kraju. Podstawowym zadaniem jest nawiqzanie kontaktu, Jest to przede Wsaystkim kwestia osobowoéci, Z kobietami la- ee ‘ ig kontakt ~ sq bardziej otwarte. aI ‘Plyw maja cechy narodawe. Szwedzi mp tts A peed oe wszy: kim sth 2 ae ” widzg ES preede daniem Biotest a Set Ieleoi Monn =e by mogla igeumiee Sbie peal a Pracuje 2 patience ae is krdtkoterminowa a noes ISD TP = intensywna rej celem jest abligerie sie gas Ba tiaay, ise czgsto do te} pory Le ee Prawdzisyycl ioe Storia zyeia pa je a anych, azwiazanyeh aihi- wlasne leki i to, need Pomagam im zobaezye ich eujemy razem ee (Om pited nimi bronia. Pra- 4 przez rozne Seluace intensywnie i aktywnle taktz trudnymi tes i poka je, Jak nawiged Problemie, a to ee Koncentrujemy : yWoluje duze emocje. Bardzo sie réanj Tee SiG roznimy — Pola ee ni Powiedzied, ho Pols 'NStWo i mam Jef obraz i Szwedzi ka to dla mnie dzie- sprzed 40 lat, W Szwe- dyskutuje sie o polityee, gy? im St na. pravklad hie éwiadezy to o zlym wychowaniu. Uprawia sic tu raczej sztuke konwersacji, przykladajae duza uwage do poprawnasci Olitvesne). Nie ma takich jak w Polsce staré intelektualnych i taki BO za w dyskusji. W szwedzkim spoleezenstwie uderzaja ziom samotnosci. Co siodma osoba nie ma zad nego prayjaciel: jest po. a 290 tysiecy os6b zyje w taw spolecznej izolacji — miesz imi, nie spotykaja bliskich ani przyjacidl. Poprzez opieke socjalna stworzono w Szwecji takie udogodnienia i modli- wosci, ze ci, ktarzy decydujg sic na samotne zycie, wiedza, 2¢ moga da¢ sobie rade sami. Cho¢é mu- sve przyznac, ze jest coraz trudn zyeia rowniez sie zmienia. W szwedzkim spole- ezenistwie pojawila sie nowa klasa. ktora jest po prostu uboga. Najlepiej widac to po zebach ~ lu- dei z tej klasy nie stac, by o nie zadbac, gdyz den- tysta jest dla nich zbyt drogi. Klasa srednia ma sie jednak dobrze - dla jej reprezentantow nadal wistoscig jest posiadanie samochodu, domku go czy lodzi. Nie wiem, jak w Polsce maja sie malzenstwa, ale w Szweeji mamy bardzo duza liczbe rozwodow. j, bo standard reklama mozna zrobié wiele. Juz co drugie matzenstwe @ rozpad zWwiazki trv Srednio osien Daieciom, ktére wychowuja sie w rozbitych rodzinach, trudno bedzie stworzyé wlasmy zwiazek... Albon. »odwr da dawns to nie do por lesbijek. Teraz s nie zawierac zwigzki oraz Szwedzki Koscidl ma i moga tu ofi chowywae dzi im slubéw. Ws cy w Szwe doznawania takiej milosci, jakiej chea, jesli chea. Premiera 23 listopada A swe, Co jestes w stanie zrobic Zz = - Rey ey NFAT RTA iclonasowa. ph w sale Pris Ae SSeS cxytaé.pl = @PRAKTYCGZN | UZaleznenle Na pasku du Statystyeznego pokazuja niepakojaca tendeneje - 7 roku na rok zazywany coraz wiece] lekow, przewaznie dostepnych bez recepty i niemal na kazdym rogu - w aptece, skle- pie spozywezym, kiosku. Przecietny Polak kupuje 34 opakowania lekow rocznie, a kazdego dnia za- zywa Ssrednio a2 eztery tabletki! Przewaznie sq to leki przeciwbolowe, uspokajajace, nasenne, a takze suplementy diety, Dla wielu osdb nie do pomysle- nia jest zveie bez swietnie zaopatrzone] domowej wapteczki” 1 wyjscie z domu bez najezescie} zazv- bez kluczy do Dane Glownego U domn czy bez portfela, Takie podejscie jest wy nym svgnalem ostrzegawezym — bye moze wpa- damy w sieci nalogu. Tym trudniejszega do rozpoznania, ze nie tak widocznego jak skutki al- koholizmu ezy narkomanii. A jednak lekomania jest uzalednieniem rownie niebezpiecznym. Swia- stan psychicsny, a nieras takse fisyesny, spowo- dowany sazywaniem leku, wywolujqcy patrsebe stalego przyjmowania jednego lib wielu lekdw". Aim ezesciej zazywamy dany lek, tym wieksze ryzyko, 2e organizm prayawy i i najlep: zastepuje relac} Na bolaca dusze Relacje z innymi sa nieodlaczna vein, Mogy bye #rodtem radosei, ¥ i pocaucia wspolnoty, ale moga byé réwnied zrédlem fru- stracji, niezrozumienia i poczucia osamotnienia. Od najmlodszyeh lat uczymy sig, jak radzi¢ sobie w kontaktach z innymi ludémi 1 pielegnowae i utrzymywaé relacje. Zdobywamy rozne zyciowe doswiadezenia, na bazie ktéryeh powstaje matryea, w2or radzenia sobie 2 niepo- wodzeniami i stresem, ale takze 2 sukcesem oraz innymi, mnie] spektakularnymi wydarzeniamt. stkie te sytuacje sy dla nas Zrodlem emoc) zktérymi kazdy 2 nas radzi sobie inacze). i Czesé osdb dos énie dowiaduje sig, Ze wszystko, co praezywaja, Jest potrzebne, vasadne i naturalne. Rad mutek, duma i strach prze- plataja sie, sq ezeseig cadziennosei, Jey czgsciy Jest takze nuda, zmeczenie ezy znuzenie. ukie osoby potrafig rozpoznawad swoje uczucia i nazywae Je. Odezytuja swoje potrzeby, chgci i pragmentt. 1 i na ich podstawie podejmuja rane dyciowe doe . Emogje pozwalajq takze na tworzeme ibyvie wre lagjach z innymi, Porozumiewamy ste! fworayny kontakt z innymi na bazie tego, cO wezuciowe, wy- razone niewerbalnie, Slowa stanowi jedynie ne wielki procent komunikacji mieday ludémi, Byete wdobrych, satysfakejonujgeyeh 20 yzkach z.innymt ludémi, a praedew kim bycie w kontakcie 2 st- Eksperci ostrzegaja: Polacy stajq sie narodem lekomanow. Potykamy pigutki jedna za druga, by usmierzyc bol ciata | duszy. Jak nie sta¢ sie ich niewolnikiem? WE rEKST MARTYNA FIGURSKA ILUSTRACJA JOANNA CHABIELSKA stylek mym soba pozwala na adekwatne odnalezienie sig w roznych sytug h oraz na tworeze posrukiwa- nie nowych sposobow radzenia sobie z kolejnvin dyciowymi wyzwaniami. Zyskujemy preekonanie, ze trudne, pezykre stany emocjonalue mozna pree- trwag, a towarz: ey im bal = zniesc. W samotno- Sei lub w tow tie innyeh osob. Nie wszysev zostalismy jednak wyposazeni wt kie umiejemosei. Niektorzy nie potratia okreslic, co ezuja, ani tym bardzie] nie znaja spasobow ra- dzenia sobie ze swoimi pre ami. Strach, lek, niepewnosé, wstyd odbieraja im moe. izeluig od innyeh. Cierpienie przezywane jest ukradkiem, co dodatkawo poteguie jego moc. Zlose jest dingo thumiona, narasta, a gdy juz nie spasdb je} wrtrzy- maé = wybucha z wielkg sila. Czuja sie mepewnie zinnymi, kontakt z lidzini jest dla nich wpewnym sensie niejasny, trudny do preewi atm sa- mym nie jest przezywany jako zrodlo satystakei i wsparcia, ale jako nieznany obszar, Jak wobec tego mozna mdzi¢ sobie z wlasnymi przezy clan? zkim cieszy¢ sig ismucic? Jak zapewnic sobie od- powiednia pomoc 1 wsparcie w raanyeh chwilach? Kazdy 2 nas ma pravnajmnie) kilka sposobow ra- i pze] przyjmuje ta- | zlosé czy lek. a tos7anse dzenia sobie z tym, co-ezuje. L dose, inaczej smutek, jeszeze ina’ Im szerszy repertuat, tym lepie}, avicks poradzenia sobie w stresie, Mo#liwo: sobie 2 uczuciami sa nieograniczone: od dzialan impulsywnyeh po przemyslane i zlozone strategie Ich celem jest jedno = wyrazenie w rozne) formie tego, coaktualnie stg praezywa. Czasem jednak to- warzyszy nam tak duze napigcie, 2¢ dobrze znane sposoby nie daialajg. Nic nie przynosi ukojenia, oi radzenia « GRUDZIEN 2016 Bi+ WWW.CHARAKTERY.EU —UZaleznenle trudno jest sie uspokoic. Wtedy moze pojawic sig pokusa siegnigcia po cos, co natychmiast przy- nosi ulge. Najezesciej takim srodkiem jest alkohol, réwnie latwo kupi¢ tabletki. Dostgpne bea recepty érodki uspokajajqce pozwalajq na dogwiadezente niemal natychmiastowej ulgii odprezenia bez iad nego wysitku, Szybko i latwo. Jedynym wysilkiem, jaki trzeba wykonaé, jest péjseie do apteki albo sklepu po opakowanie tabletek. Zamiast relacji Od dzieciristwa uczymy sie, jak radzi€ sobie 2 fru- stracja. Pierwszymi nauczycielami sq zwykle ro- dzice. To oni ucza nas rozpoznawa¢ i nazywac emocje, pokazuja, jak je wyrazaé w konstruktywny i przystepny sposob. Ucza te2, wjaki sposbb mozna sobie radzi¢ z tym, co przezywamy. W toku ta- kiej nauki dzieci moga przekonaé sig, co im przy- nosi ulge, usmierza bol ezy cierpienie, co pomaga w sytuacjach stresu, niepewnosei czy smutku. Moga eksperymentowaé i sprawdzac, z czasem porzucajac jedne sposoby na rzecz innych. Bu- ziak od mamy leezy bél maluchow, starsze dzieci potrzebuja juz czegos innego, a nastolatki jesz- cze innego systemu wsparcia. Ci, ktorzy nauczyli sie i przekonali, Ze inne osoby moga byé bardzo pomoene, szukajq u nich wsparcia. W trudnych chwilach korzystaja z ich rad i wskazowek. Sa tez tacy, ktérzy duzej bliskosci nie potrzebuja i nie daza do niej. Swoje klopoty rozwigzujq sami, do innych oséb zwracaja sie w seisle okreslonych oko- licznosciach. Niezaleznie od tego, jaki styl bycia re- prezentujemy, bez kontaktu z drugim czlowiekiem nie doswiadezymy tego, co daje relacja. 3 By odnalez¢ spokoj Stwérz wlasna liste sposabow, ktore mozesz wykorzystaé w sytuacji, kiedy czujesz napiecie lub przezywasz inne trudne dla Ciebie uczucia (np. zlosé, lek, smutek, gniew). h ‘To moga byé dowolne czynnosci, ktére pozwola Ci choé na krétko oderwaé mysli od tego, co sie dzieje, i skierowaé je na inne tory. Moga to by¢ czynnosci wymagajace wysilku fizyeznego (sport, spraatanie, przekopanie ogrédka), ezynnosci uspokajajace, relaksujace (spacer, kapiel, stuchanie spokojnej muzyki), cos, co sprawia Ci przyjemnosé¢ (caytanie ksiqzki, dobre jedzenie, zakupy), Moga to byé¢ rzeczy, ktore robisz sam lub w towarzystwie Zrob liste przynajmniej 10 takich sposobéw i mieija i pray sobie, by siegngé po nia w sytuacji duzego napiecia, Wazne, by lista byla réznorodna = dzieki temu mosesz elastyeznie dopasowywaé podpowiedzi do swoich aktualnych potrzeb i okolicznosci, - GRUDZIEN 2016 Co sie dzieje, kiedy zamiast szuka¢ pomocy uinnych lub we wlasnych zasobach, siggamy po tabletke? Szybko dogwiadezona ulga czy spokoj niosa ze soba prayjemnos€¢ i ukojenie. To rodzi pokusg, by w ko- lejnej trudnej sytuacji znow poprawic sobie nastrdj w ten sposdb, Coraz ezgstsze uciekanie sig do tej formy radzenia sobie zaweza repertuar konstruk- tywnych zachowan W sytuacjach stresu, powoduje, ze przestajemy rozwijaé samodzielnos¢ i aktywnogé wtym zakresie. W rezultacie kostniejemy: osiadamy wschemacie jednego wzorca, gdzie odpowiedzig na trud jest piguika. Pigulka jednak niczego nie leczy, realnie problemow nie rozwiqzuje. Problemy po- zostaja i wymagaja osobistego zaangazowania. Po okresie ,dobrobytu’, kiedy jest sig pod wplywem leku, zawsze wracamy do tej rzeezywistosci, w ktérej bylismy przed jego zazyciem. Wezesniej czy pozniej z problemami trzeba si¢ zmierzy¢, a trudne sprawy rozwiqzac, ,Ratowanie sie” tabletka tylko wydluza czas potrzebny do rozwiqzania klopotu, niekiedy zas rozwiazanie utrudnia - bo wazne terminy mijaja, a kolejne sprawy nawarstwiajq sie. Wraz ze stop- niowym usztywnianiem zachowania i coraz mniej- szazdolnosciq do poszukiwania nowych rozwiqzan i umiejetnosei radzenia sobie, zmniejsza sie nasza odpornosé na frustracje. Umiejetnosé znoszenia psychicznej niewygody maleje, co oznacza, ze ko- lejne klopoty odezuwane sa coraz dotkliwiej. Po- kusa zazycia tabletki zmienia sie w potrzebe, a wraz zuplywem czasu - w koniecznos¢, Dochadzi do polaryzacji, oscylowania miedzy dwoma biegunami ~ napigcia j cierpienia oraz ulgi po zazyciu. Kolejne pgtle tego sprzezenia sq coraz ciasniejsze: skraca si¢ czas dogwiadezanej po zazyciu ulgi i jednoczegnie poglgbia stan codziennej frustracji. Czestotliwos¢ siggania po tabletke zwieksza sig. Taki mechanizm nazywa sig mechanizmem nalogowej regulacji emo- Gi (nalogowej regulacji uczué) ijest jednym z trzech mechanizmow wystepujacych w rozwoju uzaleznie- Nia, zarowno chemicznego, jak i behawioralnego. Powody, dla ktérych siegamy po tabletke, moga by¢ bardzo rozne, tak jak rézne sq klopoty, ktére nas do- tykaja, Podloze jest zawsze to samo — dogwiadezenie hapiecia, cierpienia, frustragji, bélu i poszukiwanie szybkiej ulgi. Namiastka szczescia Tabletka nie zawsze musi ha realne klopoty. Maze Cla 2wiazanego bezp byé jednak odpowiedzia . aa doswiadezaé napi€¢- ami posrednio z relacjami z innym™ ae z brakiem tych relacji. Poezucie 0sa- przez See ones bycia nierozumianym Tabletka yen moze by¢ bardzo dotkliwe i praykre- Pie} i oid chociaz na chwile poczuc sie le- nymi jaa: \é bal od siebie, Realny kontakt 2 in- . Mi zawsze obarezany jest ryzykiem, 2€ aszych uczué nie zostanie w nim jst ma przez druga osobe, Jest miejsce™ Jakas czeg¢ n Uwzglednio; ae Jak radzié sobie bez tabletki 1. Zastandw sig, co sie z Toba dzieje, Co przezywasz? Jakie uczucie obecnie Ci towarzyszy? Umiejetnosé nazywania uezuc to pierwszy krok do tego, by sobie znimi poradzic. 2. Pomysl, co jest zrédlem tych uczuc - co Cig zezloscito, zmartwilo, przestraszylo, zasmucilo... 3. Opowiedz komus 0 tym, napisz, opisz, wyraé w jakiejs innej artystyeznej formie. Uczucia wyrazone tracy swoja intensywnosé, a co za tym idzie - takze moc. 4, Pamigtaj, ze nie ma uczué ziych i dobrych. Wszystkie sq Twoje i wszystkie sq prawdziwe. spotkania, gdzie mozna otrzymaé to, co potrzebne, ale trzeba tez zrobi¢ wysilek, by da¢ cos od siebie. Zdarza sie, ze kontakty te przebiegajq inaczej, niz potrzebujemy, niz chcielibygmy. Bywa, ze mimo staran i wysilkéw z naszej strony inni ludzie nie dajq nam tego, czego potrzebujemy. Rozmowy z innymi sa raniace i przykre, a kontakt rozeza- rowujqcy. Bywa i tak, ze - 2 réznych wagledow - brakuje wokdél nas ludzi, u ktérych moglibysmy szuka¢ wsparcia. Wtedy tabletka moze sta¢ sig erzacem tych kontaktow. Zamiast realnie byé z innymi, znieczulamy sig lub przy- nosimy sobie ulge chemicznie, jednoczeSnie przezywajqc czesé kontaktéw jedynie w swojej glowie i nie narazajac sie na ryzyko, jakie ze soba niosq. Tabletka natychmiast daje to, co w kontakcie z innymi jest trudniej dostepne - realny kontakt ,dziala” wolniej i wymaga wigcej wysilku oraz zaangazowania. Tabletka bywa tez antidotum na lek przed bliskoscia, zaangazowaniem w relacjg. Jednak nie zastapi dogwiadezenia bycia blisko z innymi. Tylko tak mozna przekonaé sie, czym jest gleboki kontakt z drugim ezlowiekiem, troska o niego, cieplo, wsparcie, milosc. Taki rodzaj kontaktu moze jednoczesnie rodzié lek i niepew- nogé. Niektérzy nie chca sig angazowaé w bliskie awiazki, obavwiajac sie zranienia. Wolg pozostac w pewnym dystan- sie emocjonalnym, coz jednej strony jest bezpiecaniejsze, chroni przed bélem i Iekiem, z drugie} jednak uniemoili- wia doswiadczenie gtebszego kontaktu. Te potrzeby mozna wowezas na chwile zaspokoi¢ substancjy chemiczna. Za- zyé tabletke nie tyle na bél glowy, co na bal, jaki Mies ze soba samotnosé, opuszezenie, Ona zastepuje relacje 2 in- nymi, z samym soba, daje namiastke szcagscia inl na rzeczywistos¢. Tabletki dzialaja szybko, 84 ZAWwS7€ Por a naile kiedys przestaja dzialaé. rekg. Jednak nawet te najlepsze KIec) Co wtedy? : MARTYNA FIGURSKA jest psycholagiem. Prowadzi psychoterapig osdb doroslych z zaburzeniami nerwicowym, demresyin ne i terapie uzaleznienia. Pracuje w Poradni Leczenia Uzaleznien w z0i Wolskim oraz w Pracowni Terapil i Rozwon! PRATIR w Warszawie. do nas Jesii chcesz podzieli¢ sig opinig na temat artykul, Mapis2 (redakcja@charaktery.com.p)). reklama Swiat Ksiazki mm wydawnictwo= ae — $eks wo é 4 ‘A KRZEMIONKA To pewne uproszczenie, ale podkreslala, #e reak = WE ROZMAN A vA CHABIELSKA cje seksualne kobiet sq bardziej lagna. Med \ & ILUSTRACIE ana Av obsludze” jest znaeznie prostszy. Do cy . z opublikowania Sztuii kochania nie wszystkie ko- = biety zdawaly sobie sprawe, ze istnieje kobiecy = orgazm. Badania Hanny Malewskiej dotyezace = spoleczno-kulturowych uwarunkowan seksualno- Sci kobiet pokazaly, ze wiele z nich w ogdle go nie przezywalo. A jesli go doswiadezaly, nieraz nie wie- dzialy, ze to orgazm. Niektore zas ~ jak mowila Mi- chalina - martwily sie, Ze jest im tak dobrze, wsty- daily sie tego. Po ukazaniu sie jej ksigzki zaczela sie ,narodowa walka o orgazm”. Czy to tkaczka, szwaczka czy profesorka uniwersytetu — kobiety zaczely mowic o prawie do przezywania orgazmu, AjeSli go nie przezywaly, to prébowaly udawaé, bo mialy poezucie, ze powinien by¢. Nadal to robig - jak wynika z Pana badan, az h = " ee , 42 procent kobiet przyznaje, ze ezasem udaja | Q Seks to rados¢, a nie kata czy ponury orgazm. Co wigee}, 29 procent meZezyzn ma ine ph Rae, | ey | ae tak wid mamy jeszcze do zrobieni i ; 2 szeze do zrobienia. . obowiazek. Doswiadczanie orgazmu Se ene Pani od seksu” UcZy has mitoscl rozuMmane| jako Czemu udajemy, zamiast wspélnie poszukiwaé Michalina Wistocka (1921-2005) byta lekarka, ginekolazka wraz Liw 0s¢ | 0 d Owl p dz | aln 0S ( mozliwosci przezycia rozkoszy? i seksuolozka. Popularnas¢ brzyniosta je) bestsellerawa Sztuka D Bo weiaz mamy trudnosé w porozumiewaniu sie kochania, wydana po raz pierwszy 40 lat temu_ Ksiazka rozeszla sig 1 2 w sferze seksualnosci. Jak powiedzie¢ partnerowi, w ponad 7 milionach eazemplarzy, a kariere zrobila takze w krajach Za | WO bec partne fd. = by robil to inaczej? Niektore kobiety nie chea ura- dawnego bloku radzieckiego. Michalina Wislocka sprawita, Ze . . 5 s zié mezczyzny, albo maja pocaucie, ze wina lezy po w PRL-u zaczeto mowic o seksie z wiekszq otwartoscia. Dla kilku Zbign iew Izdebski % ich stronie. Nie chea ead sie ,niepefnowartos- pokoleri Polakaw stala sig na zawsze ,pania ad seksu”. é ciowe”, ozieble. Nic wiec nie méwig i problem na- rasta. Mezezyzna tez nie jest sklonny o tym rozma- wiac. Czasem zapyta: ,czy bylo ci dobrze?”. Ale tak naprawde chce uslyszec, ze bylo cudownie. Treeba Jak widaé, tez ed pee pene es es o car ze DOROTA KRZEMIONKA: C: iesci le cha peepee if a rzyzna¢, Ze Michalina w swojej ksiazce troche swoim mezem. Wyobrazmy sobie, ze przycho- temu w siermieznych ezasach ae ate pieces wast ksiqace SA najbardzie) es pamalevis i stereotypowo traktowala mezezy- dizi do Pana kobieta i mowi, ze osiqga orgazm, sig Setwka kachania Michaliny Wistockie), Ko. al = azalo sig, de te dotyezace technik seksu- zane - jako istote niedojrzala, gnang popedami. masturbujac sig, ale nie czuje go, wspalzyjac chania, nie uprawiania seksu.., i S A, dl Powiedzialem jej o tym. A ona: ,,Wies?, Jakby méwila: To tylko mezezyzna, czego mowna —_Z mezem i nie wie, jak mu 0 tym powiedziec. Co ZBIGNIEW IZDEBSKI; Gdy méwiono, ze jest tal wae Juz sig o technikach naczytajq, to 2ro- od niego oczekiwaé. byPanporadzit? Bite #0 Esigtks 6 ackele, Michalina hardin a = eja, 2e seks Jest czyms wigcej niz tylko wy- Po pierwsze, mam informacje, #e orgazm jest nie} wowala, Zawsze mowila: Ty sig zaimujesz sek- e Ue kilku ruchow frykcyjnych”. Sama byla Sama, choéjej maz mial duzy temperament sek- — moiliwy. U niektorych kobiet pojawiaja sig biolo- sem, a ja milosciq”. Techniki seksualne byly dla He ‘ teh niespelnionej milosci, nieustajgco sualny, pééno zostata rozbudzona... giczne ead; Spee od- niej tylko dopelnieniem milosci. Kiedys popro- TREE: Wyszla za maz z wielkiej milosci. Ale nie jest ta- czucia seksuale. Pyta vm, ia ugo tr va gra silem studentéw, by w bibliotekach px ; jemnica, ze pod wzgledem seksualnym nie byli — wstepna. Zdarza sig, Ze u mezezveny wytTy sk na- ra sh popatrzyli, Jej ksiqzka pokazuje kobiece jrzenie na dobrantW. eat m momencie zycia wymyslila, —stepuje, zanim kobieta szezytuje. W takim przy- oe oie to, co visegeey nee q trojkatem, aja nazy- — padku trzeba zadbac, by gra wstepna bya dluzsza Pisala ja przede wszystkim dla kobiet, ale - jak mo- ora zwigzkiem rawnoleglym, Do relagji weszla 3 skupi¢ sig na pieszezotach, ktore beda aa Prof. dr hab. ZBIGNIEW IZDEBSKI Wila- nie zaszkodzi, jesli praeezytaia ia mezezyéni, ich przyjaciélka Wanda. Michalina byla tego lowaly kobietg. ate crynusey = a ue jest pedagogiem i seksuologiem, specjalista w zakresie ¥ 4rozumieé kobiety. Byla lekarzem ginekolo- Swiadoma. Nie jest to az tak niezwykle: ostat- Je) satysfakejg seksualng: pozyc) ay ma, Te doradztwa rodzinnego. Wyklada na Uniwersytecie stem, kto lepiej niz kobieta zna kobi ; Meiczy- nie badania pokazuja, ze § proc. Polakow po70- wspolzycia, atrakeyjnos¢ parthera. vreaniey me = Warszawskim i na Uniwersytecie Zielonogérskim. ae moze mie¢ tylko wie ieee 5 a a 5 staje w takich awigzkach. Michalina ee ite - aera . ee e se O97 okt pws Fes nda ace ciy DY. Aone clio tes paring psd abies by Ione nics ta Orgaciead) i Zarowia, a dotyezace sachet one Wrozdziale, Jak rodzi ¢; a f ee a eee Znim przezyla sig, bo partner cheial. Czy je} relacie ee i zdrowotnych Polakow. Hyeh ze jest to zlozon as ae q owodzila, sete or. oe ww swoim zycit, to bylo dla niej _sqdobre, bliskie, ea 3 Be Ta “ \ Jak twierdzile oi proces, seczegélnie u kobiet- pees 2 ga kryzys. Moe jest zestresowana, ma jakies tradno- ie nierozbudzone, meme kobiet ozieblych, tylko y : + GRUDZIEN 2016 a +GRUDZIEN2oe NSPRAKTYCZK S€KS ae * * ies akevina lé cO Sel w pracy, Moze nie ezuje si¢ Lose cecal : : by kobieta, bo przybylo je} pare ilogramow Gayhs porozmawiala z partnerem, mogloby sig okazac, ze ciagle mu sie podoba. Czemu wice tego nie czuje? i Gdy rozmawiam z pac jentami. kobiety ezesto zala sie: On mnie juz chyba nie kocha. A partner sie- dzi obok i nie nie mowi. W koneu nie wytraymuye i stwierdza: .Przecied jakbym cig nie kochal, tobym z toba nie byl!” [ milknie. Gdy rozmawiam z nimi 1 : aw niej wiele zalet, osobno, okazuje sie, Ze dost ale nie méwio tym, bo to dla niego oczywiste: Jak pan sobie to wyobraza?” - pyta. .Prayjde, usiade i powiem jej, ze jest dla mnie najy niejsza, Swiat: » Aja bym cheiala to uslyszec” poza nia nie wide? Nauka doswiadczania orgazmu Uczy nas odpowledzialnosci za partnera. movi na to ona. Po paru spotkaniach 7 WTESZC1E rozmawiac, Zdarza SIG; ze ona Zac wna plakac, on czesto tez. Jak moglas pomys ecie- bie nie kocham?” = pyta rozzalony. O tym wlasnie wiele pisala Michalina - 0 odwadze rozmawiania ze soba na temat seksu. Nadal mamyz tym klopot, brakuje stownictwa. Mysle, ze kryzys sig poglebia ze wzgledu na In- ternet. Kiedys pisalismy listy milosne, teraz wy- mieniamy sie krétkimi SMS-ami, mailami. Na ie partnerzy moga stworzyé swéj wlasny jezyk, zrozumialy tylko dla nich. Dzieki niemu nawet w towarzystwie obcych asdb mogg flir- towaé i komunikowaeé sobie, ze maja ochote na seks. To moze byé element gier milosnych, o ktérych wiele w Sztuce kochania... Wistoc! iala pokazac, jak mozemy sie troche wyluzowaé i nie traktowaé seksu strasznie powai- nie ani zadaniowo, Seks jest radoscia, a nie kara czy ponurym obowiazkiem. Radosny seks przvezy- nia sig do utrwalania dobrych relagji. tak ch Aich wrogiem jest monotonia. Wislocka rowata, ze schronieniem dla mi sie lazienka. Choc w PRL-owskich ciasnych la- zienkach trudno byto uprawiaé milosé,.. Mam wrazenie, ze odwolywala sie do lazienki jako symbolu, a nawiazywala do jeziora w Lubniewi- each. Tam poczt sgromng wolnosé; okazalo sig ze woda moze byé afrodyzjakiem, 4 Jesli : Suge- nie ma + GRUOZIEN 2016 j jest wanna z woda. Cho- jeziora, to przynajmne : \ ji w relacji. dzilo je} o szukanie inspire Aby ich szukaé, trzeba enue sig bezpiecznie, ‘Trudno o to, gdy dla co piqle) osoby sposobem zabezpieczenia sig przed nicpozadany cigg jest... stosunek przerywany! / "To smutny wrnik, Wiadomo, ze nie jest on zadnym zabezpicezeniem. Choc od ezasows Michaliny Wi- slockiej tyle zmienilo sig w zakresie metod anty- i. od kilku Jat nie wzrasta zbytnio grupa aeveh antykoncepe]} hormonalng. negatywnie wplyy ‘ j Wislocka byla wspdlzaloz, cielka Towarzystwa Sw iadomego Macierzyistwa, bo wiec oantykoncepcji traktowala jako eduka- cje w zakresie zdrowia czlowieka. Weigz wiele jest do zrobienia w tym obszarze. Kagdy lekarz rodzinny powinien pytac pacjentow o ich zdrowie seksualne, bo ono ma wplyw na ja- kosé zdrowia. Przez cale zycie jestesmy istotami seksualnymi. W pégnym wieku bardzo wazna jest bliskosé, milosé - nie tylko ta erotyezna. Sztuka kochania tak naprawde jest elementem sztukiz cia, moze wezmacniac dobre samopoczucie. Dzis w zabieganiu ezesto przegapiamy wartosé milosci. koncep kobiet stosuj Lek przed ci 2 zycia s Na satysta W ksiegarniach dostepne sq poradniki o tym, jak osiagnge orgazm, a takze sukees. Nikt nie uczy nas, jak kocha¢ i byé kochanym... Za szybko zniechecamy sie do budowania dobrych relacji. Nie jestem zwolennikiem byeia w nieuda- nych zwiazkach, toksycznych. Na szezescie wzra- sta Sswiadomosé, Ze mamy prawo do saczesci Czescie} szukamy pomocy, gdy pojawia sie kryzys wawiazku. Mamy dzis wiecej odwagi, by sz amykaé nieudane relacje. Ale mam wraze- nie, ze niektorzy z nas zamykaja jeden zwiazek ' wehodza w kolejny, ale maja weigz te same de- fieyty w umiejetnosei budowania dobrych relacii. Nauka doswiadezania orgazmu uezy nas miloéei rozumianej jako wragliwosé i odpowiedzialnosé a1 wobec partnera. Sztuka kochania jest weiaz trudna sztuka- Jedno jest pewne pena : Wistocka byta i weias jest ana przez czytelnikow, a szezegolnie przez ezytelniczki... pai olasace miala poezue eae p ies dokonala. Paradoksalnie, sukees popu oe Ki, jaki odniosta, przysporzyt jej pozniel popularns 4 sanese sobie z tym, ze juz nie jest tak opularna jak kiedys, 7, réznych powodéw caula Si¢ Osamotniona. Nie 7 . Nie ie] t: ragic? Se csamoen €znam drugiej tak tragicanel ie wartosci i znaczenia desi cheese Dodzie ic {fedakela @chara mena na temal rozmowy, napisz do nas el omy Aye) ene Aa tT EDUKACYJNE ZABAWY DLA DZIECI Katarzyna Maclejko-diellaska AGIOWE " ? Rabat 30% na hasto GWIAZDKA2016 na www.KapitanNauka.pl Mine ss | Trening uwaznosci Koncentracja — SMARTFON DLA SENIOROW PROF SICVL PETERS PARADOMS agra ale Banari fer ee Tie Gin) @iwlakichit 7 PVA IQ10 ni eG 4%o na hasto U'