Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 8/1 Winter 2013, p. 1355-1374, ANKARA-TURKEY

MSTK ve METAFZK BALAMDA BR YOLCULUK

LEMES: HSN AK - HACININ YOLU - SMYACI

Nazire ERBAY*
Eren ZBEK**

ZET
Yolculuk, zaman ve mekn iinde her ne kadar sradan bir yer
deitirme anlam tasa da, mistik anlamda, insann mevcut varln
bir tarafa brakp metafizik bir tecrbe yaamasdr. nsan yani yolcuyu
olgunlatracak, onu deitirip/dntrecek olan seyahat olduka
zorlu, tehlikeli ve sknt vericidir. Bu almada eyh Galibin Hsn
Ak, John Bunyann Hacnn Yolu ve Paulo Coelhonun Simyac adl
eserlerin temelini tekil eden kahramanlar ezoterik yolculua karan
etmenler ve bu yolculuk esnasnda eserde de kullanlan ortak/farkl
semboller, eserdeki yardmc kahramanlar, yolculuk esnasnda kiiye
engel olanlar ve nihayet kahramanlarn yolculuklar sonunda vardklar
hedefler ve bunlarn anlamlar zerine karlatrmal bir alma
yaplmtr. eserdeki rya metaforu zerinden verilen yolculuk
srecinde, hayatn anlamn zmek iin insann nne kan sembolik
mesajlar grp yorumladktan sonra olgunlamas ve dnm sreci
anlatlmaktadr. Dnm farkndal, insana baka birisi tarafndan
kazandrlmaz, kii tarafndan elde edilir. Eitim sreci olarak
grlebilecek ileli yolculuk, eserlerde kahramanlarn yaad ok
sayda olay ve durum, her eserin kendine zg deiik anlamlardaki
sembol ve simgeleriyle aktarlmtr. Kahramanlarn nlerine kan
simgeleri okumas, engelleri amas, kendi gerekliklerinin farkna
varmas nemlidir. kltrn farkl eserlerinde, Hacnn Yolu,
Simyac, Hsn Ak, kahramanlar, benzer sembolik engelleri aarak
dnm yaar ve sonsuz mutluluu yakalarlar.
Anahtar Kelimeler: yolculuk, deiim, engel, yardmc, sembol

A JOURNEY TRILOGY IN THE CONTEXT OF MYSTIC AND

METAPHYSIC HSN AK - THE PILGRIMS PROGRESS -
THE ALCHEMIST

ABSTRACT
Journey is a mystical action in which a person goes through a
metaphysical experience regardless of his physical existence even
though it has just a meaning of a usual moving in time and place. The
journey that brings the individual to maturity and tranforms/changes

*
Yrd. Do. Dr. Bayburt niversitesi, erbayn@hotmail.com
**
erenozbekk@gmail.com
1356 Nazire ERBAY Eren ZBEK

him is quite dangerous and challenging one. In this study, a

comparative analysis has been carried out on the factors that make the
characters who constitute the central idea in the works called Hsn
Ak by eyh Galip, The Pilgrims Progress by John Bunyan and The
Alchemist by Paulo Coelho set out an esoteric journey and
mutual/different symbols that are used in these three works during
that journey, characters in the role of helper, obstacles encountered
during the journey and the goals that the characters eventually achieve
at the end of their journeys and meanings of these goals. During the
journey conveyed by the dream metaphor in the three works,
individuals transformation and growing into maturity after witnessing
and commenting on the symbolic messages faced in order to find
meaning in life is narrated. Awareness of the transformation isnt
gained by another person; rather it is gained by the individual himself.
The enduring journey, as can be seen as learning process, is conveyed
by numerous events and situations experienced by the characters in the
works, and each books distinctive symbols and images with their own
meanings. It is important that the heroes make out the omens faced
and get over the obstacles and be aware of their own realities. In the
three works of three different cultures, The Pilgrims Progress, The
Alchemist, Hsn- Ak, the heroes similarly undergo a transformation
and achieve the endless happiness by overcoming symbolic obstacles.
Key Words: journey, transformation, obstacle, hepler, symbol

GR
nsann varolu servenini, evreni, dnyay ve lm sonrasn sorgulay yzyllarn
tesinden gelen verilerle sreklilik arz etmektedir. Varolu srecinde insann benini sorgularken
onu var edene yaklama, onun rzasn kazanma, sonsuz huzuru yakalama maksatl isel yolculuun
tarihsel derinlii de alar ve dnemler iinde ekil itibariyle farkl gibi gzkse de zde ayndr.
Tarihsel, kltrel ve corafi ayrntlar ortadan kaldrldnda btn byk dinlerin ve yollarn
iindeki ezoterik yaklamlarn, ruhsal eitimin hep ayn ilkeleri vurgulad ve eitli toplumsal
sistemlerde byk deiiklikler gsterdii halde, en az yirmi bin yldr ayn kaldn dahas ayn
hedefi gsterdii grlr.1
nsan; byk evren ve bir btndr. Dndaki evren ise kk evren ve paralardr.
Ezoterik yaklamda kii iinde bulunduu, varln dtaki paralarla zdeletiren durumdan
kurtaracak, kendi btnselliine dndrecek olan ve bylece evrensel bilinci Tanrsal bilinci
deneyimleyebilme olasl yaratmak amacyla2, mistik anlamda adeta varlndaki yokluu
sorgulama yolculuuna, dolaysyla bir mcadeleye girer.
Sf bilgeler, insann Ezel Btnn paras olduuna, her eyin ondan ktna ve
sonunda her eyin ona dneceine inanrlar. nsann grevi kendini bu dne hazrlamaktr. Bu da
ancak ruhsal arnmayla mmkndr. Ruhla beden uyum iinde olursa, ruh beden stnden mutlak
hkimiyetini kurarsa, insan mkemmel biimini alr. Bat ve Dou okltizminde rnekleri ok
grlen kmil insan tipinin olaanst yeteneklere sahip olduu kabul edilir.3 Olaanst

1
Mchaela Mihriban zelsel, Halvette 40 Gn, Kakns gnlk, stanbul Ekim 2002, s. 206
2
Refik Algan, Ezoterizme Genel Bir Giri, Cogito, Say 46, 2006, s. 133
3
dris ah, Fakirler ve retileri, Cogito, Say 46, 2006, s. 170

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/1 Winter 2013
Mistik ve Metafizik Balamda Bir Yolculuk lemesi: 1357

yeteneklerle donatlan insanlarn kmil insan derecesini, nefisleriyle saysz mcadeleler verip,
zorlu imtihanlardan getikten sonra elde ettikleri malumdur. Kmil insan olma yolundaki bu
imtihanlarn, belli bir sre iinde ezoterik bir yolculuun esnasnda gerekletii de muhakkaktr.
nsan bir yolcudur. Her yolculukta olduu gibi kmil insan olma yolundaki abann bir gzergh
ve bu yolun kurallar vardr.
Kutsal kitaplar, Tanrnn insan kendi biiminde, en gzel surette yaratm olduunu ve
ona ruhundan flediini sylemektedir. Bu nedenle de Tanrnn evi insandr; ama bu bak, insann
Tanr olduu anlamna gelmez. Nasl aynadaki grnt kendi bana var olamazsa, insan da ayn
biimde Tanr olmadan var olamaz. Tanr eit eit yabanl hayvan, evcil hayvan, srngen
yaratt. Bunun iyi olduunu grd. Tanr, nsan kendi suretimizde, kendimize benzer yaratalm
dedi. Denizdeki balklara, gkteki kulara, evcil hayvanlara, srngenlere, yeryznn tmne
egemen olsun. Tanr insan kendi suretinde yaratt. Bylece insan Tanr suretinde yaratlm oldu. 4
Fakat Tanrnn insanda var olduu gereini deneyimleyebilmesi iin gerekli duyu organlar ve
ilevleri, gnlk bilin iinde perdelenir, rtlr. nsan bundan habersiz, adeta uyku iindedir.
Yaplmas gereken bu perdeyi ortadan kaldrarak znel bilince lmek, nesnel bilince domak ve
btnsellii, evrensel bilinci deneyimlemektir.5
Yol ve yolculuk dnyaya geli ve gidi sreci ile somutlaan kavramlar olarak
dnldnde, beerdeki tecrbesi zorunludur. Ebedi mutluluun peindeki insann hakikati
arama ihtiyac olduu srece, yolculuunun da nihayete ermesi beklenemez. Yolculuk, belli ama
dorultusunda geliir. Hayatn bedensel lme uzanan yolunu katetmeden nce tinsel arnma
anlamn tayan metafiziksel bir lme uzanan yolu kateden insan, canl bir varlk olmann
tesinde, lemin gzbebei olan insan oluun hikmetine de vakf olur.
Yolculuklarn en by ve en anlamls olan Hz. Muhammedin gerekletirdii
Miratr. Olgunlamaya uzanan yolda almas gereken byk engeller vardr ve bu sre her
zaman zahmetlidir. Yolculuk bir mcadele, bir mcahadedir. Farkl lemlere yaplan yolculuklarda
meknsal olmasa da metafiziksel anlamda her zaman gksellik ve dikeyleme sz konusudur.
Yolcuyu nihai amacna tayacak, onu deitirip/dntrecek olan seyahat olduka zorlu, tehlikeli
ve sknt vericidir. Atlan her adm bir ncekine gre daha byk skntlar ierir ve zorlaan bu
yolda mesafe almak neredeyse imknszlar. Bu olgunlama srecinde yol ve bela aynleir.6
Eyada ve insanda mutlak gzelin bir aksedii vardr; btn mesele, grneni deil, lemin
ruhuna nfuz edebilmektir, plak gzle, perdesiz o lemi temaaya ebediyen dalabilmektir. Sis
perdelerinin aralklarndan, bir grnen bir kaybolan eyler vardr. Hakikat, kendine meftun
yolcular hi bilmedikleri tehlikeli yollara, derin uurumlarn kysna gtrr, gezdirir. Yolcu ya
der, ebediyen kaybolur ya da kalkar, ebediyen yaar. Ebediyete susayan ruh gzele ktr. Onu
arama ve bulma abas kt yolun ve yolculuun esas amacdr. Bu ama gerekleirken
geirilecek evreler, yaanacak olaylar neticesinde tbi tutunulan imtihanlar, kefedilecek gzeller
ve gzellikler vardr.
Bu almada eyh Galibin Hsn Ak, John Bunyann Hacnn Yolu7 ve Paulo
Coelhonun Simyac adl eserlerinin temelini tekil eden, kahramanlar ezoterik yolculua karan
etmenler ve bu yolculuk esnasnda eserde de kullanlan ortak/farkl semboller, eserdeki yardmc
4
Kutsal Kitap, Eski Ahit, Yaratl 1: 26-27, stanbul, 2003, s. 2
5
Algan, s. 133
6
Ahmet Doan, Dnm Srecindeki nsann Sembolik Seyahati ve Hsn Ak rnei, Frat niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits Trk Dili ve Edebiyat Ana Bilim Dal (Doktora Tezi) Elaz 2008, s. 3-7-11
7
Orijinal ad The Pilgrim's Progress olan eser, Trkeye armh Yolcusu olarak evrilmitir. Burada Hacnn Yolu
olarak adlandrma uygun grlmtr. Ayn ekilde eser zerinde yaplan incelemede ve ngilizceden yaplan dier
alntlarda gerekli grlen yerlerde almann talepleri asndan uygun deiiklikler yaplmtr.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/1 Winter 2013
1358 Nazire ERBAY Eren ZBEK

kahramanlar, yolculuk esnasnda bireye engel olanlar ve nihayet kahramanlarn yolculuklar

sonunda vardklar hedefler, bunlarn anlamlar zerinde karlatrma yaplmtr. eser, farkl
kltrlere ait olan ve hayatn anlamn zmek amacyla klan yolculuklar birer izlek olarak ele
alp insan olgunlatran sreleri farkl yahut ayn inan balamnda aktarr.
Yolculuk
Yolculuk, zaman ve mekn iinde kiinin dndaki yabanc kiiyi iine alarak, varln
mistik anlamda bir alt kademeden st kademeye tamasdr. Mistik anlamda insann mevcut
varln bir tarafa brakp bir inisiyasyon tecrbesini yaamasdr. Yolcu, yaad toplumdan
btn balarn koparr. Yola kmak; sembolik anlamda bakalamay, artk eskisi gibi olmamay,
bir kaosun iine girmeyi ama bireyin ihtiya duyduu yenilenmeyi de salayan bir olgudur. Yitip
gitme, saysz fiziksel, psikolojik ya da psiik tehlikelerle yzleme, insan olmak istedii biime
sokaca bir tekml srecidir yolculuk.8 eserdeki yolculuun amac aslnda bir arayn
sonunda hayat okuyarak iaretleri, simgeleri yorumlayarak hedefe varma, olgunlama ve ortaya
kan skntl durumdan kurtulma abasdr. Ele alnan eserlerde belli bir deiimi/dnm
yaam olan kahramanlarn yer almas, eserlerin bildungsroman zelliine de iaret etmektedir.
Paulo Coelhonun Simyac adl eserini, spanyadan balayp Msr piramitlerinde sona eren
olay rgsnn temelini, gen oban Santiagonun ryasnda grd bir hazineyi bulmak iin
giritii eylem ekillendirir. Dnyevi hazineye ulamak iin balayan bu yolculuk, daha sonra
iinde ruhsal hazine vaat eden bir yolculua dnr. Simyac, renme arzusu olduu srece isel
yolculuklarn bir sona ulamayacan ve srekli devam eden bir yolculua dneceini savunur.
Bu eserde insana bahedilen ancak engellerle erevelenen Kiisel Menkbeye giden yolda bu
fikirleri daha etkili biimde gz nne sermek iin dorusal bir dzlemde armc imgelemlere
bavurulur. Yaanmayan dlerin bir anlam ifade etmedii bir dzlemde; kahramann kendini var
etme abas ve Kiisel Menkbesini gerekletirmesinin bir rya ile vuku bulmas hem Dou hem
de Bat kltrnde ska bavurulan yntemlerden biridir. Hacnn Yolu ve Simyacda yolculua
kma sebebinin bu metafor olduu grlmektedir.
Simyacda gen obann uzun yolculuu esnasnda ona ilk yolculuu iaret eden yal falc
kadndr. Bu yardmc kahramana Santiago, ryasn yorumlatr: Msr piramitlerine gitmelisin.
() Orada bir hazine bulup zengin olacaksn.(s.27)9
Eserde Yal adam yahut Kral, kahraman iin Eer gerekten renmek istersen, birisi
sana retmek iin geldiinde arma ifadesi de bu balamda nemlidir. nk insann hayatta
var olma amac neyse dnyay, evreni alglamas da bu dorultuda ekillenir. Yaplmas gereken
kendi gereini yaayarak, yolculuunu yapp dnyann btn harikalarn grp evrenin
hakikatlerini bulmak esastr. (s.42)
Eserin ilk sayfalarnda yazar, yal adam vastasyla insan mutlu edecek birok unsurun
aslnda onun yan banda olduu vurgusunu yapar (s.36). Ayrca insanlar arasnda Kiisel
Menkbelerini gerekletirmek amacyla yolculuk yapmak isteyip vazgeenlerin olduunu szlerine
ekleyen yal adam msr satan adam buna rnek gsterir. Bu insanlar dnya nimetlerinden yahut
ellerindeki imknlardan vaz geerek bu yolculua kmayanlardr (s.35).
Hacnn Yolunda yazar, yaptklar hatalardan ders karan Hristiyan ve yoldalarn
resmederek irfann, yolculuk araclyla edinildiini gstermektedir. Normalde haclk yolculua
baldr ve bir hac da drt bir yana gitmeye hazr bir yolcudur. Ama bu eserde yolculuk, yolcuyu

8
Glm Omay, Ezoterik", www.derki.com, Eriim Tarihi: 12.12.2012
9
almada; Paulo Coelho, Simyac, (ev. zdemir nce), Can Yaynlar, 35. Bask, stanbul 1997 kullanlmtr.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/1 Winter 2013
Mistik ve Metafizik Balamda Bir Yolculuk lemesi: 1359

hac yapmamaktadr. Hac, fiziksel olarak ilerledike manen de ileri gitmelidir. Bu yzden eserde
temel faktr, hacnn artrd irfandr.10
Hacnn Yolunda bakahraman Hristiyan, bir rya grmtr. Bu ryada yaad ehir
gkten gelecek bir ate topu ile mahvolacaktr. Kurtulu, oradan uzaklama ve yolculukla
mmkndr. Kurtulu Mjdecisi ad verilen sembolik kahraman, yolculuunun amacn ve nereye
gideceini Hristiyana syleyen kiidir. Gelecek gazaptan kan mesaj yazan bir tomarla beraber,
gidilecek yere takip ederek ulamalar hedeflenir. Burann sonunda da Sonsuz Yaama
kavumak asl amatr. Yolcunun srtndaki ykler, tomar nefsidir, dnyalk heves ve arzulardr.
Hacnn Yolundaki alegorik yolculuk, olaanst iaretlerle, anlamlarla ykldr. Dnya
hayat bo ve anlamszdr ve kii, Allahta daha yce anlamlar bulmaya almaldr. Bu sre ise,
hem zihinsel hem de fiziksel olan uzun bir yolculuk olarak grlmektedir. Yani insanolu deiimi
yaamak iin bir dizi aamadan geerken isel bir dnm geirmelidir. Bu fiziksel yolculuk isel,
ruhsal bir dnm kapsar. Dier bir deyile, dnyann skntlarndan ya da nimetlerden sonsuz
hayata kavumak iin bir an nce ayrlmaldr. Aslnda bu yolculuk, Hristiyann kendisini dinsel
phelerini kinayeli olarak temsil eden birok engel ve dmanla da yzleecei iin hi de kolay
deildir. Dolaysyla eserde fiziksel yolculuk, arada bir engellerle duraklasa da isel yolculuk
aralksz devam etmektedir. Bu durum olay rgsndeki hareketlilie de katkda bulunmaktadr.11
() Sanrm btn yaratklar arasnda benim kadar ykl olan yoktur. Nereye gittiimi
soruyorsan, ileride duran u kk kapya gidiyorum. nk bu ar ykten kurtulabilmemin tek
yolu orada gizliymi. () Ama ykm o kadar ar ki, nceden olduu gibi zevk alamyorum
onlardan (s.46).
Eserin ikinci yksnde yine bir rya sonucu yolculua kacak olan Bayan Hristiyan da
yolculuk sebebini; kocasn kaybetmenin verdii acnn, ona duyduu sevginin ve onun Yerualim
yolculuu srasnda ektii skntlar karsnda taknd tavrn kabaln idrakinin yan sra
ryasnda kocasnn ulat gzel yer ve orann Kralndan ald mektuba balar (s.266). Bu
yolculukta kadn ve ocuklarn en byk avantaj yol, yolculuk ve varlacak yer hakknda
bilgilerinin olmasdr.
Yolculuun balang yeri olan Ykm ehrinde yolculua kmaktan vazgeenler,
kahraman aalayp dlayanlar hatta yar yoldan dnenler mevcuttur. Kahraman yolundan
dndremeyen ve yaad ehre tekrar dnen ilk kii natdr. Geici Rzgr, Yreksiz Tutku,
Uykucu, Anlaysz adl kahramanlar da yoldan dnenler arasndadrlar (s.278). Hristiyan ile yola
devam eden Yumuak Bal, yi Diyar hakknda bilgi getiren (s.98) iki adam adl sembolik
kahramanlar ilk bata yolculua katkda bulunanlardr.
Simyacda da yolculuk, kahraman iin baz menzillerden meydana gelir. Bu menziller
onun grmesini, anlamasn, yorumlamasn gelitiren olaylar, kiiler, nesneler ve durumlardr:
Koyunlar, tccarn kz, Endls, yal kral, ngiliz, billuriye tccar, Simyac, Fatima, l, rzgr,
gne vb.
Eserde Billriye Tccarnn yannda almaya balayan oban, Kiisel Menkbesini
gerekletirmek iin lzumlu terbiyeye raz olduunu, yolculuk iin sabr, emek ve cesaretin esas
unsurlar olduunu gsterir. Tccar, son derece aksi olmasna ramen adaletli biri olarak ona ok
ey retecektir. Temel olarak korku, yolcu iin engellerin ban tayandr. Dolaysyla
bakahramana ilk engel gen yanda Kiisel Menkbeye ulaamayacann ok kez

10
George W. Lathman, 'The Pilgrim's Progress: A Review. Wholesome Words.org 2005
11
Herbert Eveleth Greene, The Allegory as Employed by Spenser, Bunyan, and Swift, PMLA, Volume.4, No.2, 1889,
s. 158-159

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/1 Winter 2013
1360 Nazire ERBAY Eren ZBEK

sylenmesinden kaynaklanan baarszlk korkusudur.12 Bunun yannda eserde sabr, cokusunun

dili haline gelir. Kahraman, arzu ettiine ulamak, inandn gerekletirmek iin sevgi ve
tutkunun varlna snr. (s.73). Cesaret ise Evrenin Dilini arayan bir kimse iin en byk
kazantr (s.117).
Simyacda ngiliz neredeyse yolculuunun sonuna kadar obanla beraberdir. O da Fayoum
vadisinde yaayan Arap simyacnn iki yz yl nce bulduu Felsefe ta ve Ebedi Hayat iksirinin
peindedir ve oban ile ayn kervanda yolculuk yaparlar. Amac bu simyacdan Evrenin Dilini
renmektir.
nsanlar doruya, iyiye, felaha gtrecek ortak deerler vardr. nan, iman, erdem,
doruluk vb. olgular karsnda nasl yeryzndeki btn insanlar ayn tepkiyi veriyorsa imann,
Allah yolunun, evrensel bir dil olarak k ve var noktalarnn da ortak olmas gerekmektedir.
te bir kervanla ayn yolu paylaan iki yolcu, yolculuklar esnasnda birbirlerinden ok ey
renirler. ngiliz zellikle obana simya ile ilgili bildiklerini bir rehber slubuyla dile getirirken
hayata dair birok eyi de retmektedir:
Her eyi temel kural ynlendiriyor, dedi. Buna simyada Evrenin Ruhu ad verilir. Btn
kalbimizle bir ey istediimiz zaman, Evrenin Ruhuna daha yakn oluruz. Olumlu bir gtr. ster
bir maden, ister bir bitki, ister bir hayvan ya da dnce olsun, yeryznde her eyin bir ruhu
vardr. (s.88)
Yolcu, hedefini gerekletirmek iin younlamay srekli klmak adna aklda tutma
yetisinin her an canl olmas gerekir. Kendisini yolculuk hedefinden uzaklatracak eylem ve
dncelerden uzak durmaldr. Hacnn Yolunda yolcunun yolun sonuna kadar dikkatli olmas
gerektii, rehavete kaplmamas ve dinlenmeyi en sona brakmas gerektii vurgulanr:
Bu aptallarn yorulunca yapacaklar en doal ey dinlenmektir. Ve tabi ki, bu aptallar,
yolun sonlarna doru olduka yorulacaklardr. te bu yzden Byl Yer, Siyona bu kadar
yakndr ve yolcularn yollarnn bitimine doru konmutur. Kimsenin uyandramad bu
adamlarn dt konuma dmemek iin, btn Yerualim yolcular ok dikkatli olmaldr.
(s.386) Burada ismi ile sembolleen ve Hristiyan hi brakmayan Sabit adl kahraman dikkat
ekicidir.
eyh Galibin Hsn Aknda Ak yolculua karan sebep; Akn Hsn Muhabbet
Kabilesinden istemesinin ardndan kabiledekilerin bu istee hemen ulalamayacan
sylemeleridir. Kabiledekiler; sevgiliye vuslatn szle olmayacan, mihnet ve gamn art
olduunu, bunun iin ban vermek gerektiini; gerekten Hsne talipse hemen bir sefere
kmasnn lzumunu, ilk nce Kalp lkesindeki Kimyaya ulamasnn art olduunu sylemeleri
yolculuun gerekesidir. Bu amac gerekletirmek son derece zordur ve emek istemektedir.
Hsnn bu yolda aba sarf etmesi, nne kan engelleri amas, yolda karlat skntlara ve
engellere dayankl olmas gerekmektedir. Hatta ancak kabilenin ileri gelenleri bu yolda Ak ile
uzun sre alay bile ederler.
Hi szle olur m vasl- dildr
Ltf et bu kelm etme tekrr (1234) (Szle sevgiliye kavumak olur mu? Lutfet de bu
sz tekrar etme)

12
Greene, s. 161

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/1 Winter 2013
Mistik ve Metafizik Balamda Bir Yolculuk lemesi: 1361

Kl andaki kimyy hsl

Gel bunda ol ite Hsne vsl (1254) (Oradaki tlsm elde et ve burada Hsne kavu.)13
Burada dikkat eken unsur, Hacnn Yolundaki Ykm ehri sembol ile Hsn ve Akn
yaad kabilenin iinde bulunduu koullarn betimlendii msralarn benzerlik arz etmesidir.
Muhabbet oullar kara bahtl ve sar benizli ve tek elenceleri feryat, ikence, yeis ve hasret
tir. Bu kabile avlanacaklar zaman avlar tarafndan vurulurlar, bahar gelince gam yarasn, gl
sayor sanrlar; kan rman erguvan zannederler (244-268).
nsanda deiimi/dnm ortaya karacak olan yolculuk, adeta ate topudur, tehlikelerle
doludur. Ama yolcu, ulaaca menzil iin daha balangta bunlar gze alan kiidir.
Nmus ne ey, hay ne szdr
Pervneye mumya ne szdr
Ben atee eylerim tekpu
Dersin ki yol zre var korku (1034-35) (Namus ne demek, hay nasl sz, pervaneye
merhemden bahsedilir mi? Ben atee doru kouyorum, sen yolda korku var m diyorsun.)
Ortak ve Farkl Semboller
Hakikat yolundaki btn yolculuklarn temelinde yatan prensip, mana lemi tarafndan
insanlarn nne konan ve ou kii tarafndan grlemeyen iaretleri grme, okuma ve onlar
yorumlamadr. Ele alnan eserde bu yolculuun anlamn, amacn, hedeflerini vb. belirlerken
sembollerden faydalanlmtr.
Ele alnan eserde de karakterler birbirleriyle olan ilikileriyle, anlam kazanmaktadrlar.
simlerden ok, ait olduklar toplumda oynadklar rollerle belirlenmektedirler. Bu detay da
karakterleri, eserlerin verdii mesajlar iinde gl birer sembole dntrmektedir. rnein
Simyacda semboller garip yollarla gizlenmemekte, daha ok sembollerin sunumunda dorudan bir
yol izlenmektedir. Eserde sklkla sembollerin soyut kavramlarla sunulduu grlmektedir. Ana
karakter Santiagonun karlat ou karakterin ismi olmamakla beraber, ilevlerini aa
karan unvanlara sahip olmalar nemlidir. Santiago yal adam gndermesi olan birok karakterle
karlar (tccar vb.); bunlarn nitelendirildikleri isimleri yoktur ama daha ok yal adam olarak
nitelendirilen kimlikleri n plandadr. Onlarn yal olmalar da tecrbeyle gelen bilgeliin
gstergesidir. Kendi hayallerimizin peinden giderken aradmz bilgelii sembolize eden bu
insanlar, kiisel yolculukta akl hocal yapmaktadrlar. Dolaysyla karakterlerin isimlerinden ya
da kiiliklerinden ok ilevlerine odaklanmak gerekir. Bylece onlara evrensel anlamlar
kazandrarak her bir davranla ait olduu karakter arasnda daha kolay balant
kurulabilmektedir.14
Bahsedilen sembolik, rehber kiiler Hacnn Yolunda her vesile ve ama dorultusunda
dier eserlere oranla daha fazla kullanlr. Dier eserlerde ise sembol kiiler, meknlar, olgular ve
durumlar daha azdr. Bu okluun sebebi Hacnn Yolunun iki blmnde de ayn maksat zerine
ekillendirilen bir yolculuk vardr. Yolculuklardaki farkllk ise ilk blmde bir rya zerine Bay
Hristiyann mistik yolculuu verilirken, kitabn ikinci blmnde Bayan Hristiyan ve drt
ocuun yine bir rya ile ayn amal yolculua karlmalardr. Burada dikkat eken en nemli
unsur sz konusu deneyimin Dou kltrnde kadn ya da ocuklara hibir ekilde yaatlmazken

13
almada, eyh Galip, Hsn Ak, (Haz. Orhan Okay- Hseyin Ayan) Dergh Yaynlar, stanbul 1992 basks
kullanlmtr.
14
Charles Limley, Quicklet on Paulo Coelho's The Alchemist Kindle Edition, 2011, s. 22

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/1 Winter 2013
1362 Nazire ERBAY Eren ZBEK

Bunyan, her ne kadar Bayan Hristiyana davet, ei tarafndan Sr adl kahraman vastasyla getirilse
de, eserinin ikinci blmnde kadn ve ocuklara ayn hedefi neredeyse ayn rehberler, engeller,
sembollerle tekrar tekrar sunar. Eserde ayrca sembol kiiler, yerler, canavarlar, ejderhalar vb.
yklendikleri roller nispetinde sembol isimlerle adlandrlrlar. Hatta yazar ocuklarn safiyetine
dayanarak yolculua dair srr zme algsn blmn balarnda izaha balar (s.260).
Eserde alegorinin sadece yolculukla snrl tutulmayp ayn zamanda karakterlerin
adlandrlmasnda da kullanld grlr. Dolaysyla Hristiyan, ideal Hristiyan temsil etmesi
bakmndan o ekilde adlandrlr. Bunyann yaratc gc karakterlerini ak bir dilde
kiiletirmesinde yatar. rnein Byk Yrek, evirmen sradan isim, kiiletirmeler deildir;
onlar yaayan gereklerdir 15 Yola ve yolculua olumlu ve olumsuz anlamda hizmet eden ve
isimleriyle msemma olan sembol kiiler ve meknlardan bazlar ise unlardr:
Yasa Bamls, Nazik, Dnya Bilgini, Kle Kadn, yi stek, Sabr (gelecek dnyann
insanlar), Tutku (bu dnyann insanlar), evirmen (yaananlar yorumlayan, yolculuk ilkelerini
aktaran), Basit, Tembel, ekilci ve kiyzl (Gurur lkesinde doan kestirmeden hedefe varmak
isteyenler), rkek, Gvensizlik, Uyank, taat, Kstah, Ayrt Edici, Eski Adam, ehvet, Gz
Tutkusu, Gurur, Geveze, Bilgisiz Yrek, Dnek, Zamana Gzel Sz, Yalaka, Her eye Uyan, ki
Szl, Takliti, Umutlu, Kt Niyet, Dnya Dkn, Para Sevgisi, Cimri, Kazan Dkn,
Umutlu, Cahil, Az mam, Gvensiz, Yreksiz, Su, Byk Ltuf, Bayan rkek, Merhamet (Bayan
Hristiyan ile yolculuk yapan gen kz), Yardmc (Bayan Hristiyan ile yolculuk yapan rehber),
Zayf, Dnek vb.
Glk Yolu, Zorluk Tepesi (yolculua engel meknlar), Sevin Dalar, lm Glgesi
Vadisi, Yaam Aac, Yanlma ehri, Para Tepesi, Kendini Beenme ehri, Agzllk Eyaleti,
Sapklk ehri, Unutkanlk Yeillii, Alay Vadisi, Samimi ehri, Rahatlk Ovas, Ahlak Ky
vb.
Simyacda kahramann Kiisel Menkbesini bir rya sonunda gerekletirmesi zerine
tasarlanan yolculukta, iaretler ve sembollerle ilgili ifadeler dorudan ve sklkla geer. (s.53-55-
59-67-73-77 vb.) Bir grme eyleminin sonunda bir dnm yaama, yolun ve yolculuun
maksadn gerekletirmede esastr. Baz insanlar, kendi kiisel gereklii dorultusunda
kendilerine sunulan sembolleri okuma becerisini kazanr, dolaysyla yolculuu hedefine ulam
olur. Ryalar sadece kiinin isel arzularnn k noktasn deil, ayn zamanda Dnyann
Ruhuyla olan bir iletiim biimini temsil etmektedir. Santiagonun Msrdaki hazineyi gsteren
ryas, ona Kiisel Menkbesini grme frsatn verir. Gerek uykuyla gelen ryalarn nemi,
Kiisel Menkbe ile beden bulan kiisel, sembolik ryalarla paralellik gsterir.16
Simyacda delikanlnn ruhsal yolculuunda en nemli rehberlerden biri kendisini
Melkisedek olarak tantan yal Salem Kraldr. Melkisedek, Eski Ahit olarak bilinen Yahudi
Tevratnn esrarengiz kiilerinden biridir. Yaratl blmnn 17-20. ayetlerinde Kral
Melkisedekten bahsedilir. Melkisedekin Peygamber ile Tanr arasnda bir yeri bulunduu
dnlmektedir; hatta baz yazarlara gre slami olmayan Hzr Peygamber olayn artrr.17
Sonu olarak eserde gen obana rehberlik eden en nemli kiilerdendir.
Yolcuya rehberlik eden, hibir zaman baar iin kesin aklamalar yapmaz. Yolcu, bir sre
sonra gerekte yol gstericinin de kendisinden daha fazlasn bilmediini hisseder. Bu aamadan
sonra karlkl bir renme sreci ilemeye balar. Yolcuya rehberlik ederken, yol gstericinin

15
Greene, s.158-161
16
Limley, s. 22
17
saklisite.wordpress.com, zaman-yolcusu-kral-melkisedek, 2009.03.08, Eriim tarihi: 08.12.2012

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/1 Winter 2013
Mistik ve Metafizik Balamda Bir Yolculuk lemesi: 1363

kendisi de yeni bilgilere ular. Yol gsterici, hep ayn eyleri anlatsa bile her yolcunun kendine
zg yeni bilgiler kefettiini deneyimlemitir.18
Ad geen Kral sembol Hacnn Yolunda ortak bir sembol olarak gese de orada daha
ok ulalacak olan menzilde Tanry ifade eden bir anlamda kullanlmaktadr. Yal adam da
kahramana Kiisel Menkbesini gerekletirme amacyla yolculua kmasn ryasn
yorumladktan sonra tavsiye eder.(s.33) Burada dikkat ekici unsur, yal adamn delikanlya kiisel
menkbesini gerekletirme amal yapaca yolculukta hayal kurmaktan vaz gememesi
gerektiini sylemesi ve hayatnda gerekletirmek istediin eylerin srekli var olmasnn
gerekliliini vurgulamas nemlidir. Yal adama gre dnyann ruhu, insann ruhuyla beslenir. Her
ey, bir tek ey iindir. nsan istedii zaman evren arzusunun gereklemesi iin ibirlii yapar.
nsan, Tanr tarafndan yazlan yolu, yeryzne yazmtr.
Bu noktada eserin sonlarna doru delikanlnn uzun l yolculuundan sonra ngilizin
arad Simyac onlara, kk bir zmrdn zerine yazlabilen Byk Yapt tan, Evrenin
Ruhuna giden Zmrt Levhadan bahseder. Aslnda btn bunlarn hepsi iin lemi seyretmek
yeterlidir. Hatta varln anlamn zmek iin tek bir kum tanesi bile yeterlidir, bunlar evrendeki
harikalar grerek kendini gerekletirmeye dair retilerdir: Bir tek renme yntemi vardr, diye
yantlad Simyac. Eylem yntemi. Bilmen gereken her eyi sana yolculuk retti. () Tanr bu
dnyay, insanlar, grlen nesneler araclyla manevi retileri ile bilgisinin mucizelerini
anlayabilsinler diye yaratt. Ben buna Eylem diyorum. (s.131)
Simyacda kadere ait reti kahramana yine tccardan gelir. Mektup ad ile
simgeletirilen kader, her trl niyetin ve eylemin stnde bir yerdedir. nk insan, hayat
rmann ak ynn deitirmeye muktedir olamad iin yazl olan mutlaka yaanacaktr.
Kahraman Kuran- Kerimdeki ayetlerle paralellik gsteren fikirlerini de ifade etmekten geri
durmaz. rnein, () gelecek Allah tarafndan yazlmtr ve Allah ne yazarsa yazsn, insanlarn
iyilii iindir. (s.110), Bir ey yazlmsa, bundan kurtulmak olanakszdr.(s.117) ifadeleri
Kamer suresi 52-53e, Kk byk her ey satr satr yazlmtr., ayetlerine gnderme yapar
niteliktedir.19
ster hayatmz, ister ekin tarlalarmz olsun, sahip olduumuz eyleri yitirmekten
korkarz. Ama hayat hikyemiz ile dnya tarihinin ayn El tarafndan yazlm olduunu
anladmz zaman, bunu anlar anlamaz, bu korku uup gider.(s.86)
Kahraman bu dncesini zellikle ak konusunu vahada karlat Fatimann varl ile
daha ak ekillendirir. Fatima Santiagonun yolculuu boyunca karlat engeller karsnda
iyimser bir ekilde yolunda ilerlemesinde, varlyla byk yardm olur. Kahramann hayalinin
peinden gitmesine byk etkisi olan Fatima, isel yolculuunda Santiagoya hep ilerlemesi ve
sabretmesini alamtr. Simyac karakteri de Santiagoya kalbinin bu yolculukta ok nemli
olduunu ve onu dinlemesi gerektiini, bylelikle ancak hedefine ulaabileceini hatrlatr.20
Dolaysyla Ak yaratan, alan, dinlenen ve gne altnda hazineler arayan her kimse iin
sevilecek birini yaratm olan El, Mektupunda bu kadna duyduu akn, ona dnyann btn
gizlerini aacana dair iaretleri olduunu da aa vurur (s.103-104).
Yazar, eserin sonuna doru ou insann hazine aramak maksadyla uzun yolculuklara
ktn, ancak eitli engellerden dolay hazinelerine hibir zaman ulaamadklarn kahraman

18
Osman Bayraktar, Yol, Yolculuk ve Yol Gsterici, Mart 2009, www.isteinsan.com.tr/.../osman_bayraktar_ Eriim
Tarihi: 08.12.2012
19
Bu dncelerin sklkla getii dier yerler: s. 69-72-79-84-87-103-106-116-135 vb.
20
Mara Yulan Chrstna, Santiago's Process of Becoming an Optimistic Person in Paulo Coelho's The Alchemist,
Universitas Kristen Petra, Skripsi/Undergraduate Thesis (Program Studi Sastra Inggris S-1), 2009, s. 31

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/1 Winter 2013
1364 Nazire ERBAY Eren ZBEK

yoluyla aktarr. Yrek yolcunun ve yolculuun sesi olarak gsterilir. Eserde yrek-hazine
metaforu zerine zellikle vurgu yaplr. Eserin bu ksm kahramann manevi olgunluk serveninin
bir zeti olarak okura sunulur.(s.133)
Simyacda geen Felsefe Ta, lmszlk ve her maddeyi altna evirme gcne sahip
olarak gsterilir. Fakat simyaclar Felsefe Tan asla yapamadlar ve dolaysyla lmszlk ve
altn yaratma emellerine de ulaamadlar. Bu balamda Felsefe Tann fiziksel gerek bir madde
olduunu; lmszlk ve metalleri altna evirme bilgisi olarak grenler vardr. Bunun yannda ta
isel yolculuun bir arac olarak grp metafiziksel olarak insann iinde olduunu syleyenler de
sz konusudur. Bilginlerin, ana maddesi her yerde, herkesin ulaabilecei ok basit bir ey olduu
ynndeki szlerini de bu savlarna destek olarak ne srerler. lmszlkten kast, ana bilince
ulap, kmil insan kavramyla aklanacak bir bilinle fani yaamdan kurtulmaktr.
Ayrca Simyacda kahraman Uzak Dou kltrne ait olan ve zellikle a kalarak elde
edilen ve istidra olarak adlandrlan olaanst, metafiziksel bir halin iine girerek l, rzgr ve
gnele konuur. Kahramann akn evrenin ruhunu deitiren ve gelitiren g olduu
dncesiyle bu araclarn ardndan evrenin ruhuna dalp Tanrnn ruhunun paras olduunu
idrak eder. Sonuta bilir ki, Tanrnn ruhu kendi ruhudur. Ayrca Simyacda olduu gibi insann
inanc ve yreini dinlemesiyle btn zorluklarn stesinden gelebilecei Byk Ltuf ad altnda
ifade edilir.(s.370)
Hsn Akta, ilk bata Kimyay bulmak iin yolculuk yapma amac sembolik bir anlam
tamaktadr. Bunun dnda eyh Galibin ileye soyundurduu mridi Ak, mridin iinde
bulunduu Mevlev cemaatini; Ben Mahabbet, tekkesini; Mekteb-i Edeb, eyhini; Moll-y
Cnn, asrlar tesinden kendisine el uzatan gnl mimar Mevlny (Mesnevi); Shan,
bulunduu ortamn ruhundaki yeermelerini; Nzhetgh- Mn, gnlne boalan nuru; Havz-
Feyz, Mutlak Gzelini; Hsn, ona ulama yolunda temizleyecei gnln; Hisr- Kalb gibi
sembollerle anlatlmtr. Akn, Hsn-i Mutlakla ayn oluncaya dek karlaaca mklleri ve
ruh hlini de Kuyu, Cad, Dev, Ate Denizi, K ve Karanlk, Hruba, Zats- Suver Kalesi gibi
sembollerle ifade etmitir.
Ayrca hikyenin ilk blmnde zihinlerde bir kz olarak ekillenen Hsn, son blmde
insan vasflarndan syrlp lah gzelliin sembol olarak var olur. Hsn ile Ak arasndaki
meczi aktan te bir ba bulunan kahramanlarn hocaln Moll-y Cnn yapar. Tek bana
kudretli bir padiah olan, konuunca cihn susturan Moll-y Cnn, stn bir otoritenin temsilcisi
olur.21
Eserde geen Mekteb-i Edeb, Mana Mesresi, Feyz Havuzu, Kalp Diyr, sm-i Azam, h
klc, at (Akar), Hsnn saray dier nemli sembollerdendir.
Yolculua Yardmc Kahramanlar
Eya ve hadiselerin grnen cazibesine taklp kalmayanlar, ou insann idrakten aciz
kald, ifade edilemeyen, bizzat yaanan bir lemi kefetme gayretindedirler. Deiim srecine
balayanlarn yalnzl, kendilerini nasl hissettikleri nemli ve olduka zordur. Ezoterik yolculua
kan yolcunun yaad kiisel dnmn hayatn btn dier alanlarnn fevkinde, zellikle
kiisel ilikiler zerinde etkisi byktr; bunlar ya iyiye ya da ktye doru deiir, ama nadiren
ayn kalr.
Hacnn Yolunda yolculuk boyunca Hristiyana hem ruhsal hem de fiziksel yardmc olan
Sadk, Umutlu adl karakterler, Hsn Aktaki Shan (Mana Mesiresinin sofracbas) karakteri
iyiliin, yardmn temsilcisi olarak Simyacdaki Yal Kral ve ngiliz ile zde roller stlenirler. Bu
21
Ahmet Doan, Hsn Akta Sembolik Anlatm, Frat niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi 9/1, 2004, s. 89

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/1 Winter 2013
Mistik ve Metafizik Balamda Bir Yolculuk lemesi: 1365

karakterler yolcular iin rehber, eyh, yol gsterici konumlarndadrlar. Sras ve yeri geldike
yolculara t verir, doruyu grmeleri iin ikazlarda bulunur, dikkatlerini ekerler. Hacnn
Yolunun birinci yksnn sonunda ve ikinci yksnn banda yazar, eserin muhtelif yerlerinde
yapt gibi bir nazm paras yahut ilahi eklinde okura da rehberlik etmeyi ihmal etmez (s.222).
Hacnn Yolunun birinci yksnn sekizinci blmnde yazar zellikle mekn ve kii
olarak kahramana yardmc unsurlar olumlu anlamda artrr. Bilgi, Deneyim, Uyank, Ciddi bu
sembol yardmclar arasndadr. Yolcu, geilmesi gereken imtihanlarn ounu gemi ve yoldan
dnen dier yolcularn aksine Berrak ad verilen dan tepesindeki drbn sabit tutarak, bakmak
istedii yeri, menzili grmtr. Yolculuu tamamlayamayanlar ise sadece kap gibi bir ey ve
orann yceliinin bir parasn grdklerini sanrlar. (s.169)
Eserde, bu amala Bay Hristiyana Parlayan Adam gibi yolcular bir dost yaknl,
samimiyeti ile sert bir ekilde ikaz eden ya da Bayan Hristiyana yaananlardan karlacak dersleri
aktaran, yol gsteren Byk Yrek gibi sembol kahramanlar da sz konusudur. (s.183-276)
Hsn Akta Aka kiiliini bulmasnda yardmc olan elerden en nemlisi Gayrettir.
Gayret, Akn her zaman yannda olan lalasdr. Sabr ve mcadeleyi temsil eder. smet, dier bir
olumlu karakter olarak lah akn zuhur edebilecei gnl saflnn, masumiyetin semboldr. Bu
anlamda Molla Cnn, Shan, smet ve Gayret yol gsteren, olumlu kahramanlardr.
Aslnda Hsn Akta Aka rehberlik eden en nemli kii Hsndr. O, mutlak gzellii
temsil etmekte ve yaanacak btn ilelerden sonra ulalacak olan olduu iin gzelliin yan sra
hayranl, hayreti, sevgiyi de temsil etmektedir. Ayn zamanda o, yolculuk boyunca Ak yalnz
brakmayan, skntya dt zaman ona derhal yardm gnderendir.
Hsnn sz lfet muhabbet
Akn ii hayret ire hayret (392) (Hsnn sz dostluk ve sevgi, Akn ii ise hayretten
hayrete dmekte.)
eyh Galipin, yola ve yolculua rehber eliinde klmas gerektiini eserinde
vurgulamas, dier eserlerde olduu gibi eyh-mrit birlikteliine iaret eder.
Tenha-rev olan ger olsa hurid
Hn ire olur makaam cvid
Yr ile olur vusul-i mahbb
Hem yardr anladnsa matlb (823-24) (Tek bana yola kan, gne bile olsa bulunduu
yer ebediyen kan olur. Sevgiliye ulamak dostla mmkndr. Zaten anladnsa maksat da dosttur.)
Simyacda da gen obann ryasn ilk yorumlayan ingene kadn, Yal Kral, Billriye
tccar, ngiliz retileri ve rehberlikleriyle kahramana yardm ederler. Ayrca ngiliz ile gen
oban, ilk karlatklarnda obann elinde Yal Kraldan, ki bu karlamada oban yal adam
adeta bir eyh olarak betimler, emanet Urim ve Tummim talar onlar kar karya getirir. nk
bu talar birer khinlik aracdr.(s.80) Siyah olan evet, beyaz olan hayr anlamn tayan bu
talar kahraman, zora dt zamanlarda kullanacak; bu talar ona bir anlamda rehberlik edecek;
ancak kendi kararn kendisi vermeye alacaktr.

Yolculua Engel Unsurlar

Ezoterik yolculuk, esasnda kolay deildir. Evrensel, kozmik anlamda insann olgunlamas
ya da cennete ykseli, insann karsna kan engelleri amas ile mmkn olmaktadr. Bu

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/1 Winter 2013
1366 Nazire ERBAY Eren ZBEK

engeller bata hayata, nefse dairdir. Hacnn Yolu, Simyac ve Hsn Akta yolculuk esnasnda
eitli gstergelerle imtihana tutulan kahramanlar bu engelleri aarak menzillerine varrlar.
Hile, tuzak, entrika, nimete erimi, seilmilerin kaderinde, onlar bekleyen
gerekliklerdir. Hsn Akta engeller, sonsuzluk yolcusu Akn nne konan onun deimez
imtihanlardr. Hayret, mesnevide iki k arasnda nemli bir engeldir. Ancak o bir engel olmasna
ramen onun varl, Akn bilinci iin ok da nemli bir olgudur. Hayret olmasayd, Ak sefere
kamaz, dnce lemine dhil olamazd.22 Dolaysyla Hayret, eserin balarnda bir kar g bir
engel gibi gzkse de, eserin sonlarna doru bir yardmc g olarak kahramanlarn yanndadr.
Emr eyledi kim bu iki ser-bz
Birbirine olmasn nazar-bz
Emrine tehlf emr-i dvr
Ayrld ol iki mh nr (847-46) (Emrine aykr olmak zor i. aresiz o iki ay paras
birbirinden ayrldlar. Bu iki cretkrn birbirini grmelerini yasak etti.)

Hacnn Yolunda ilk engel Hristiyana einden gelir. nk elerden biri yolculuk
arsn almtr. E; fkeli, kenara itilmi ve dierinin neden deitiini anlamadan kendini yalnz
ve tehlikede bile hissetmektedir.(s.38) Karm bu dnyay kaybetmekten korkuyordu. ocuklarm
da kendilerini genliin aldatc zevklerine vermilerdi. te gerek u gerek bu bahanelerden dolay
beni terk ettiler. Ve ben de bu yolculua tek bama kmak zorunda kaldm (s.86).
Ayrca Bunyann, eserinde aktarlmak istenenler, sembol kii ve meknlarla dorudan
mesaj niteliinde aktarlr. Yolculuk esnasnda yolcuyu doru yola gtryormu gibi grnen baz
kiilere rastlanabilecei; ama eserde bu durum onlarn yolu aaya, lme gider eklinde uyarlarla
ifade edilir. Eserde anlatlan rnek vakalarla zellikle Mesihin yolundan gidildii takdirde, Yce
Kral olarak adlandrlan Allahn insann kalbine yerleebilecei sylenir (s.61).
Simyacda yolculua engellerden biri, liman sembol ile somutlatrlr. Aciz olan nefis,
kendini dinledii her anda tehlikededir. Verilen molalarda, etrafta yola engel unsurlar yolcu
tarafndan dikkatle tetkik edilmelidir. nk yolculua niyet etmek ve yolculua kmak, hayatn
iindeki monotonluktan syrlp mphem bir lemin iinde var olmay da zorunlu klar. Bir
zamanlar koyunlarnn adeta kral olan kahraman, yolculukta nne kan engellerden dolay artk
acizdir (s.49-51).
Hazinemi ararken, yolumun zerinde ylesine eyler kefettim ki, bir oban iin olanaksz
eylere girimek cesaretim olmasayd, bunlara rastlamay kesinlikle hayal bile edemezdim (s.135).
Simyacda dikkat eken yanlardan biri de kahramann hazineyi bulma amal yolculua,
nne kan engellere ramen, gnll, niyetli ve istekli olmasdr.(s.53-64) nsanlar ftraten
birbirinden farkldr. Bu nedenle rh vasflar, hayal ve heyecanlar da farkldr. rnein Billriye
Tccar kendisini hayatta tutan en nemli unsurun Mekkeye gitme hayali olduunu sylese bile,
bu d gerekletirmek istemez. Ona gre bu d, bu yolculuk gerekleirse hayatta olmas iin
bir sebebi kalmayacaktr. (s.66)
Hacnn Yolunda nefisle mcadele nemli engellerdendir. Bu engel, alegorik ifadelerin
iinde aktarlr. (389)

22
Ahmet li, Hsn Ak Mesnevisinde Dramatik Aksiyonu Oluturan Deerler zerine Bir nceleme, Frat
niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, c. 20, Say 2, Elaz 2010, s. 57-78

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/1 Winter 2013
Mistik ve Metafizik Balamda Bir Yolculuk lemesi: 1367

Devi ldrdkten sonra, phe Kalesini ykmaya baladlar. Sizin de bildiiniz gibi, dev
ldkten sonra kaleyi ykmak ok daha kolaydr. (s.367)
Bu durum Hsn Akta da benzer sembollerle verilir. Eserde anlatlan devle olan
mcadele, kiinin nefsiyle olan mcadelesi olarak okunmaldr.
Tuttular ol iki derdmendi
Taktlar ayana kemendi
Arz eylediler o dv-i meste
Kim sayd budur ikeste beste (1274-75) (O iki dertliyi tutup ayaklarndan baladlar,
de-kalka gelen avlar bunlardr diye o sarho deve gtrdler.)
Hacnn Yolunun henz balarnda Kurtulu Mjdecisinin onlara kestirme yol olarak tarif
ettii Umutsuzluk Batakl, yolcularn karlat ilk engeldir. Bu metafor, Hsn Aktaki
kuyu metaforu ile ayn ilevdedir. Kuyu karanlktr ve burada karlatklar Dev onlar hapse
atar. Bu, bir dibe vuruun gstergesi olsa da burada ekilen skntlar, yolcuya olgunlamas
yolunda katkda bulunan nemli unsurdur. Kuyuya dme, gerekte Akn isel derinliklerine,
bilinaltnn karanlk bilinmeyen blgelerine girmesini ifade etmektedir. Ak, iine dt
kuyudan Shann att ip sayesinde kurtulur.
Amma ki ne h h- girdb
Mnend-i ebed vers nyb (1258) (Bu yle bir kuyuydu ki, girdap kuyusuydu.
Ebediyyet gibi tesi grnmyordu.)
p, iinden klamaz bir problemin kucandaki insan zme, k yoluna gtren bir
kurtulu aracnn imgesidir.23
Yolculuk emek ve ile gerektirmektedir. Hacnn Yolunda eri ve geni yollar yolcuyu
hedefinden uzaklatrrken dz ve dar yollar tercih edilmelidir. Hatta bu durum eserde dar kap
olarak da anlam kazanmaktadr. (s.45-52-58-216) Dnya Bilgini, yolcuyu bu hedefinden saptracak
ekilde Ahlak kyne, Yasa Bamlsnn evine doru ynlendirir. Yol, kestirme olmasna ramen
onun ykn arlatrr. Bu durum, eserin ikinci yksnde Bayan Hristiyann yolculuunda
evirmen adl kahraman tarafndan Anlaml Odalar iinde anlatlr.(s.258)
Gittiin bu yolda skntlar, aclar, tehlikeler, alk, plaklk, kl, aslanlar, ejderhalar,
karanlk, lm ve daha birok zorluk seni bekliyor. () Hristiyanlar dnyasal insanlara kulak
verince, yollarndan sapar ve karln pahal derler. nk Dnya Bilgini Kutsala ancak,
klelik ve sefalet yolunu gsterir.(s.47-49)
Beelzebul adl yaratk iblis ya da eytanlarn efendisi olarak bilinir. Kaleden
beraberindekilerle yolculua km olanlar engellemekle grevlidir. Bulunduu yerden kapya
gelenlere ok atar, onlarla savar.(s.56)
Eserdeki en nemli engellerden biri de Apollyon adnda iren bakl, vcudu pullarla
kapl, ejderha kanatl, ayaklar ay aya, karnndan ate ve duman kan, aslan azl bir
canavardr. Yolcular nefisleriyle, gururlaryla, cesaretleriyle, mitleriyle vb. duygularyla imtihan
eder.(s.94-327) Apollyon dnyevi glere olan maruziyeti sembolize etmektedir. O, Hristiyann
ifade ettii ruhsal zgrln, olgunlama yolunun engellerini alegorik olarak temsil eder. Bu
bakmdan Hristiyann amacna giden yolda en byk engel karakterlerdendir.24

23
Ahmet Doan, Hsn Akta Kuyu Sembol, Mill Folklor, Yl 17, Say 68, 2005, s. 186
24
Greene, s. 162

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/1 Winter 2013
1368 Nazire ERBAY Eren ZBEK

Yerualim Yolcular iki eye byk gereksinim duyarlar: cesaret ve lekesiz hayat!
Cesaretleri olmazsa, yollarnda asla sabit duramazlar. Ve eer temiz bir yaam srmyorlarsa,
Yerualim yolculuunun adna leke drrler.(s.358)
Bu duruma ilaveten zellikle para, yolculuktan ayartc bir unsur olarak, Dimas ve Kt
niyet adl kahramanlarn bir madene inmeye gittikleri srada lmeleri ile anlatlr.(s.152)
Dncemizde gelien dnyasal isteklere karyz. O halde, onlara kar dizginleri elden
brakmamalyz. Ama gnah ileyip de, sonra bir gnah iin bir mazeret uydurmak ok daha
ktdr.(s.335)
Canavar engeli de Hacnn Yolunda ve Hsn Akta kullanlan engellerdendir.
Canavar ehrin halkna, sadece gnn belirli zamanlarnda saldryordu. te bu
zamanlarda bu cesur adamlar canavarn yolunu gzlyor ve srekli olarak ona
saldryorlard.(s.360)
Uyku da yolculuk srasnda Hristiyan ktlk ve gnaha sevk eden yolculuuna engel
dier faktrlerdendir.(s.79)
Simyacda kadn, gerek tccarn kz, gerekse Fatima ile manevi yolculua katkda
bulunan unsurlardandr. Hsn Akta Ak Kalp diyarna ulatran Hsnn ak olsa da Hrub
adl kahraman bir kar g olarak ehveti sembolize ederek, kahraman ezoterik yolculuundan
alkoyan nemli bir unsurdur. Akn Hsne benzettii Hrub Ak Zts-suver kalesine
hapsedecektir. Bu engel Akn nefsiyle mcadelesinde nemli bir duraktr.
Ol mah ki ol grha ehdi
Ol cnd-i periye padiehdi
Bir hr-nigah-i rh manzar
Ayniyle cenb- Hsne benzer (1629-30) (O ay gibi gzel, o kadar perinin hkmdaryd,
ruh grnl, melek bakl, tpk Hsne benzer bir gzel.)
Ayn ekilde Hacnn Yolunda kadn fiziksel zellikleri, vaatleri, kandrma gc ile
yolculua engeldir. Bu dnceler eserde defalarca dile getirilir. (389-390)
() ehvet, Gz Tutkusu, Gurur isminde kz olduunu syledi. Hatta eer istersem,
kzlarnn yle birden ayn anda evlenebileceimi syledi.()(s.106-7), Her ne kadar lm ve
lanet kadn sayesinde dnyaya girdiyse de yaam ve salk da ayn ekilde onun araclyla
dnyaya gelmitir (s.339).
Hacnn Yolunda kahramann en nemli dnemelerinden biri Alalma Deresi ad verilen
bir yerde Honutsuzluk, Gurur, Kibir, Kendini Beenmi, Dnya hreti adl sembol
kahramanlarla verdii mcadele sonunda kazanl kmas nemlidir.
() Ama iman yolculuuna ktm zaman onlar beni kabul etmediler. Ben de onlar
reddettim. Bu yzden artk onlar hibir zaman benim soyumdan olmam gibidirler. (s.109)
Simyacda yolculuun duraklama evresi kahramann parasn aldrd ksmdr. Buna
ramen kahraman, huzurludur. Bir pazar yerinin ortasnda uykusundan uyandrlan kahraman,
orada olup bitenleri gzlerken szcklerin tesinde bir dil var insanlarda ve bunu zmem gerekir
der ve dnyay anlama, kavrama abasn da gzlemleriyle, hisleriyle ortaya serer. (s.55)
Etrafndakileri gzleme ve anlama abasndaki kahraman iin yal adamn Her ey bir tek ve ayn
eydir. (s.55) ifadesi bir kez daha anlam kazanr.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/1 Winter 2013
Mistik ve Metafizik Balamda Bir Yolculuk lemesi: 1369

Pazar yeri metaforu ayn ekilde insanlar anlama ve zmleme noktasnda Hacnn
Yolunda da kullanlan bir semboldr. Hristiyan lden ktktan sonra Boluk ehrine,
yolculuunun en zor evrelerinden birine gelir. Gksel ehire giden yol tam bu kasabann
ortasndan gemektedir. Buradaki Boluk Sergisi yaklak be bin yl ncesine dayanmaktadr.
Burada yl boyunca ak olan bir pazar kurulsa da bu pazar yeri bo ve deersizdir.
Serginin mdr Beelzebul bata olmak zere eytan, Apollyon, Lejiyon ve arkadalar da
bu menzilde Gksel ehir yolcularna tuzak kurma maksatl sergi aarlar. Mdrn yakn dostlar
Eski Adam, Bo Gurur, ehvet Dkn, Agzl Beylerdir. Bu sergide dnyevi her trl
arzularn, aldatmaca ve hilenin, maddi karlarn ve maln vb. karl vardr. Yolcular insan
dnyaya balayacak, albenisi kuvvetli bu mallardan hibirini almayp alaya maruz kalrlar. Israrlar
karsnda, Biz gerei satn alrz cevabn verirler. Bu cevap ahalinin tepkisini artrr ve
kargaann iinde kalrlar. Sergiyi mahveden adamlar olarak Sadk ile Hristiyan amura batrlp,
kafese hapsedilmek suretiyle ar ikencelere tbi tutulurlar. Yargcn adnn yilik Dman;
tanklarnn; Kskanlk, Batl nan, ftirac; jrisinin Kr Adam, nat, Gurur, Dmanlk, Yalanc,
Zalim, Ik Dman ve Bar Dman olduu bir mahkemede uzun bir sorgulama sreci yaarlar
(s.130-140).
Yolculua kanlarn, kendi aktarlm bilgilerini yola yakmayan gelerden ve yanl
uygulamalardan, sahte rehberlerden, yol gstericilerden korumaya ok fazla zen gstermeleri
gerekmektedir.
Hacnn Yolunda cennete ulamadan kahramanlarn son engeli, iinden geilmesi gereken
bir rmaktr.
Umutlu: Cesur ol! sa Mesih sana ifa veriyor. Hristiyan: Onu yine gryorum, bana
sularn iinden geerken seninle olacam, rmaklarn iinden geerken su boyunu amayacak
diyor (s.214).
ile karsnda sabreden Hristiyan yolcu hedefine ular. Parlak adamlar yolculara
gidecekleri yerin grkeminin, gzelliinin anlatlamaz derecede olduunu syler. Siyon Da,
Gksel Yerualim ve saysz melekler ile ad gklerde yazlm olan ilk doanlar topluluunun
olduu cennette Yaam aac onlar beklemektedir.
Hacnn Yolunda belli bal engeller eserin sonlarna doru u ekilde sralanr:
Umutsuzluk Ba, Beelzebulun kalesinde ieri girmek iin dar kapy alanlar vurmak
zere dikilmi okular, ormanlar, dalar, Zorluk Tepesi, aslanlar, dev, Kanl Katil, Paralayc
ve yiyi ldr bunlar arasndadr. Ayrca Alalma deresindeki kt ruh, n karanla dnt
cinler, tuzaklar, ukurlar, kapanlar, Ktlkle dolu olan lm Glgesi, Umutsuzluk Devi, phe
Kalesi, zerinde kpr olmayan kprden geme (s.380).
Eserde byleyici meknlarn yan sra vc gibi sahte elilere, rehberlere, yol
gstericilere yazar zellikle dikkat eker (s.185).
Hsn Akta yolculuu srasnda Ak, yolu zerindeki Harbe-i Gama gelir. Her yan
mitsizlik ukuruyla dolu bu yerde uzun bir k gecesi hkm srmektedir. Karanlkta yollarn
kaybederler.
Bir det-i siyehde oldu gm-rh
Yeld-y it bel-y ngh
Bir det bu kim nezbillh

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/1 Winter 2013
1370 Nazire ERBAY Eren ZBEK

Cinler cirit oynar anda her gh (1325-26) (Bir siyah lde yollarn kaybettiler; uzun bir
k gecesi, ni bir bel olarak indi. Allah korusun, bu, cinlerin cirit oynad bir ld.)
Cadnn eline den Ak ve Gayret armha gerilir. Hsnn gnderdii kl ve atla
kurtulur. Hsn Akta da cad; byc, irkin ve yal bir kadndr. Eserin Sfat- Sihr-i Cd
balkl blmnde zellikleri sralanan bu varlk, rzgr gibi bulutlara biner, azndan iren sular
aktr; bir yandan yuttuu ocuklarn kan ile ocuk dourur, dier yandan da dourduu ocuklar
yer. Cad tasavvufta nefsin karldr. Aslnda insann i lemini, manevi ynn temsil eden
nefis ve ruh ayn eydir; ancak insan iyi ilere ynelince ruh; kt ilere ynelince nefis adn alr.25
Sihr eyleyip Ak davet
Arzeyledi ana zb znet (1401) (Cad by yaparak Ak yanna ard ve ona sslerini
gsterdi.)
Ol demde Shan huzra geldi
Kn emri gibi zuhra geldi
Ol n ald m- zulmet
Zevka bedel old havf u dehet (1439-40) (O anda Shan karsna geldi Ol emri gibi
ortaya kt. O arada akamn karanl syrld, korku ve dehet yerini sevince brakt.)
Hsnn karlat bir dier engel devlerin mumdan gemilere bindii Ate Denizidir.
(1548-51)
Bahsedildii gibi, Akn, geree varan yolculuunda karlat engeller de (Gam
Harbeleri, Gam l, Ate Denizi, Zts-sver Kalesi, devler, gulyabnler, cad, Hrub) Ak
iin bir anlamda imtihan dr. Aslnda ona nefsini kontrol altnda tutmay ve grnenlerin (zhir)
iyzn anlamay retmitir. Hsn Akta kahramann olgunlama srecini etkileyen
faktrlerin banda kader ve mesnevinin dier kahramanlar gelmektedir. Ayrca eserde Hayret,
Hrub, cadlar, gulyabnler ve cinlerse olumsuz ilev stlenmilerdir. Kuyular, Gam Harbeleri,
Ate Denizi, Gam l, Mtem Saray, in ve Zts-sver Kalesi de dier olumsuz faktrleri
oluturmaktadr.
Yolculuk Sonunda Varlan Hedefler ve Anlamlar
nsann yolculua karken ilk arnn yanklarn alglayabilmesi, ilh rahmet olarak
telakki edilir. Transpersonel psikoloji (Ben tesi Psikolojisi) bakalarnn bana ayn olay neden
gelmedi? sorusundan ziyade sonularla ilgilenmeyi tercih eder. Kadim gelenekler ve ben tesi
psikoloji, eer ac snrlarnn tesine geilmek isteniyorsa, insann srekli ve youn bir ekilde
aba ve kendisiyle mcadele gereklilii sz konusudur.26
Dnm farkndal insana baka birisi tarafndan kazandrlmaz, bu basit bir
aydnlanma hareketi deildir, kii tarafndan elde edilir. Ele alnan eserde de yolculuklar
sonunda ama gerekleir. Simyacda delikanl hazinenin Kiisel Menkbesini yaadktan sonra
hazinenin kendi iinde olduunu kefetmesinin yan sra somut anlamda da hazinesine ular. Hsn
Akta Ak, Kalp Diyarna ular ve Hsnn vuslatna erer. Hacnn Yolunun iki ayr rya ve
yolculuk srecinin sonunda hem Bay Hristiyan hem de Bayan Hristiyan Gksel ehire, sonsuz
yaama ularlar.

25
Nesibe Yazgan, Mrid Nefsin Bysne Tutulunca: Hsn Akta Cad Motifi, http://www.tmkvatolye.org/, Eriim
Tarihi: 16.12.2012
26
zelsel, s. 207

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/1 Winter 2013
Mistik ve Metafizik Balamda Bir Yolculuk lemesi: 1371

Hacnn Yolunun iki blmnde de kahramanlarn amac Siyon ehrine, Gksel ehire
gitmektir. Yazar, eserin her iki blmnde de kahramanlarnn araclyla yolculua dolaysyla
Hristiyanla ait retileri kahramanlar araclyla olay rgs iinde tekrar tekrar aktarr. Okura
vermek istedii mesajlar adeta misyonerce bir yaklam iinde sergilemekten geri durmaz. Din
retiler son derece inandrc, adeta bir kutsal kitap samimiyetinde okuyanlar uyaran, ynlendiren
bir slupla yaplr. Bu da Bat kltrnn edebi bir eserde isel bir yolculua ksa bile her zaman
siyasi bir arka plan ile misyonerlik dncesine ncelik tandn gsterir. Bu durum, eserde
zellikle Mesihe maksatl bir ekilde sklkla yaplan vurgular, vgler ve kahramanlar arasnda
gerekletirilen soru-cevap rnekleriyle daha bir netlik kazanr.
Yolculuktaki retiler hedefe ulamada nemlidir. Bu mesajlar Hsn Ak ve Simyacda
okura dorudan verilmez. Okur olay rgsnde sezme, hissetme yoluyla semboller araclyla
karmlarda bulunur. Oysa Hacnn Yolunda bu durum, ifade edildii gibi, bir misyonerlik
yaklamyla verilir. Hikmet, taat ve Sevgi, Umutlu ve Hristiyan adl kahramanlarn sorduu
sorular ve verilen cevaplar bu ama iin kullanlan rneklerdendir. Ayrca yazar eserin ikinci
hikyesinde Hristiyan topluluunun bymesine dair amacn ve temennisini de tekrar tekrar dile
getirir.27
Silahlarmz kuanmak ve yanmza mutlaka bir kalkan almak. Eer bu iki ey eksikse
Lavyatanla arpmak kesin bir baarszlk demektir. () Bu yzden hikmetli Pavlus bunlarn
hepsine ek olarak, eytann btn ateli oklarn sndrebileceiniz iman kalkann aln.(s.180);
Mesih sa, gnahkrlar kurtarmak iin dnyaya geldi. Oysa her iman edenin aklanmas iin
Mesih, Kutsal Yasann sonudur. sa, iman edenlerin sular iin lme teslim edildi, aklanmamz
iin dirildi. Bizi sevdi ve kanyla bizi gnahlarmzdan zgr kld. O, Tanryla bizim aramzdaki
tek aracdr.(s.193)
Simyacda gerek arnmann aslnda simyaclarn kendilerini arndrmak yoluyla olaca
retisi ngiliz yolcu tarafndan defalarca dile getirilir. ngiliz yolcunun fikirleri gen obanda
simyann gndelik yaamdan renilmesi gerektiine dair bilin ve etrafndakileri grmeye,
yorumlamaya dair bir olgunlama srecine katkda bulunmaktadr.(s.91)
Katldklar kervanla yaplan uzun l yolculuu esnasnda delikanlnn le, develere,
rzgra, gnee vb. dair yapt gzlemler, i dnyasndaki sesi, Evrenin birden ok dili olduuna
dair dnceler gelitirmesini salar. Yolcu artk gzlemleri neticesinde tecelli kavramnn
gstergesi olan dncelerini de ifadeye balar. Ona gre insanlar resimlerin ve szcklerin
bysne kaplp sonunda Evrenin Dilini unuturlar. Dnyevi arzu ve hevesler evrendekileri
grmeye, okumaya engel olur ou zaman. te btn mistik yolculuklar iaretleri okuma, anlama
ve yorumlama zerinedir:
(...) Bunlarn gerek gizler olmasndan deildi hi kukusuz. Tanr kendi gizlerini btn
yaratklara zgrce ayordu.(s.97)
Aslnda gen oban Santiago, hazinesini bulmak adna kt yolda artk acele etmemesi,
sabrszlk gstermemesi gerektiini, aksi halde Tanrnn yoluna dizdii iaretleri gremeyeceini
syleyerek isel yolculuunda olduka nemli bir yol katettiini de ifade eder. Yrtc kular, l
izlerken kendisine gnderilen mesajlar okumaya alr. O artk yreinin sesi ve iaretlerle i ie
yaamaktadr.
Nihayetinde konakladklar vahada derin dncelere dald bir anda yakaza olarak tarif
edilebilecek grntlerle bir tecrbe yaar. Bu, yolcunun isel yolculuunda nemli bir aamadr.
Yakaza ehli, yolculuk esnasnda duyuu, hissedii, akl ve zeksyla, her davranyla duyduu her
27
s. 81-83-84-194-112-147-149-194-200-204-208-222-273-274-292-300-339-344-400 vb.

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/1 Winter 2013
1372 Nazire ERBAY Eren ZBEK

eyden kendine gre bir anlam karr. Grd her nesneyi, her hdiseyi farkl anlam ve iaret
olarak grr, yorumlar. Bu da: De ki: te benim yolum budur! Ben basiret ve idraklerine
seslenerek insanlar Allaha aryorum. (Yusuf, 12/108) ilahi sznn yansmasdr.
Uykusunun geldiini hissetti, ama yrei ondan uyumamasn istedi; oysa tam tersine
kendini brakmamas gerekiyordu. () Birden, atmacalardan biri, tekine saldrmak iin pike
yapt. O anda delikanlnn gznn nnde ni ve ksa bir grnt belirdi.(s.108)
Bunun gibi Hacnn Yolunda da kahramann uzun yol sonunda grmesi, geirmesi gereken
evreler, ksacas bir olgunlama sreci vardr. Bu, karlat engellere gsterdii sabr ile
ekillenir. Bu eserde de bedensel gzlerle belirtilerin alglanamayaca, anlay gzleriyle, sezgi
yoluyla baz iaretlerin okunabilecei vurgusu yaplr (s.193).
() Henz bu kfrlerin nereden geldiini ayrt edebilecek anlay kendisine
verilmemiti. Kulaklarn tkamay da henz bilmiyordu.(s.100)
Eserde, yolcunun yol boyunca samimiyeti imannn salaml ile llr. nancn sadece
szde ve dilde deil, eylemde de kendini gstermesi gerektii defalarca ifade edilir (s.123). ()
teki dnyadan farkl olan, bu dnyaya ait hibir eyin iinize girmesine izin vermeyin. En
nemlisi yreinize ve orada beslediiniz isteklere dikkat edin. nk yrek her eyden daha
aldatcdr, iyileemez (s.128)
Yolcularn byk engelleri ap, olgunlama evresine girdikten sonra yazar, Hristiyan
daha bilgili olarak adlandrmaya balar.(s.152) Buna ramen yolcu hedefe varmadan tekml
srecini tamamlayamamaktadr. Eserde bu durum Hristiyan ve Umutsuzlukun Kestirme Yol
imenliini tercih ederek Bo Gven ad verilen bir adamn arkasndan Gksel Kapya ynelip
istedikleri geide varamamalaryla anlatlr. stelik burada bir Dev, onlar esir alr. Dev,
Gvensizlik adl einin ynlendirmesi ile yolculara ikenceler yapar. Yolcular devin sara nbetini
frsat bilip ancak buradaki saysz ikenceden kurtulurlar.(s.160) Burada yazar zellikle yolculuk
esnasnda hedefe ulama yolunda pheye dlmemesi gerektiini phe Kalesi sembolne kar
anahtar simgesi ile anlatr. (s.162)
Hacnn Yolunun sonuna doru varlan Beula adl yer kumrularn sesleri, ieklerin
gzellii ile sonsuzluu artrmaktadr. Buras, Gklerin Krallnn snrlar iinde, Parlayan
adamlarn dolat bir yerdir. Burada gne gece gndz parlamaktadr. Artk lm Glgesi
Deresi, Umutsuzluk Devinden ok uzaktadr. Bayan Hristiyann yannda Topal, Zayf, zgn,
Drst, Kahraman, Sabit adl kahramanlar da yolculuklarn baar ile tamamlayp cennetle
dllendirilenler arasndadrlar.
Ak, Hsn Akta Kalp Diyarna varr, oradaki gzellikleri seyreder. Hsnn sarayna
gelir ve zorlu yolculuk biter. Akn, ezoterik yolculuu eya ve hadiselerdeki gizli anlam zmesi
ile baarl biimde neticelenir. Hsnn Ak, Akn da Hsn olduunun srrn zer. Shan Ak
Hayrete gtrr. Hayret de onu vuslat makamna gtrr. Gizli perdeler alr, Ak Hsne
kavuur.
Kim Ak Hsndr ayn- Hsn Ak
Sen rh- galatda eyledin mek (1999) (Gerekte Ak Hsndr, Hsn de Aktr. Sen
yanl yolda yrdn.)
Birlikde bu kl kl yokdur
Ol farzda hi muhl yokdur (2000) (Hlbuki birlikte bu dedikodular yoktur, Olmas lazm
gelen o eyde, imknszlk yoktur.)
SONU

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/1 Winter 2013
Mistik ve Metafizik Balamda Bir Yolculuk lemesi: 1373

Yolculuk; insan varla doduundan bugne daha ncekinin yrd ve kendinde

tamamlad, sonra geleninse ilk kez tecrbe ediyor zannyla yine kendini bulmak adna devam
ettirdii seyr slk n (manevi eitim yolculuu) addr.
Dounun yolculuklarnda yolculuun temel sebebi araytr. Aramak aktif, beklemek
pasiftir. Bylece aray, yolculuun bir paras hline gelir. nk klasik kltrn yolculuu aktif
bir araytr. Batnnki ise daha ok bulu, yzleme veya kamadr. Bilinene zlem, bilinmeyene
hayal ve sezgi yneltir. Bu anlamda ka, Batl bir metafordur. Dou, felsefesini kamak zerine
kurmaz, daha ok mcadele ya da tevekkl ieren bir kabullenile varln, arayn srdrr,
dncesi28 zellikle Bat kltrndeki yolculuklara dair bir genelleme yapsa da her din, her inan
sistemindeki mistik yol ve yolculuk anlaylarnn birbirine benzer noktalar fazladr.
almada ele alnan eserde yolculuk metaforunun alt metninden, hayatn anlamn
zmek adna insann kendisini olgunlatrmasnn, gelitirmesinin lzumlu olduu vurgusu
yaplmtr. Bu amala insann yaam boyunca nne kan btn iaretleri grp yorumlayarak,
ilh mesajlar okumasnn gereklilii vurgulanmtr. Dolaysyla yolcu, onu belli bir menzile
ulatracak olan yola isteyerek kar. Yolun uzunluu, karlat engeller, beklenmedik sonular
aslnda onu deitirip/dntrme iin var olurlar. Eserlerde bu amac gerekletirmek iin
kullanlan isimler madde olarak nemli deildir. simleri temsil ettii kavramlar, deerler, ait
olduklar toplumlarda oynadklar roller vb. asl olan bulmak iin deer tarlar.
Nihayet eserde; Allahn varlna, birliine dair verilen mesajlar, onun bizi, bizim
bildiimizden daha iyi bildiine dair retiler, her eyde Allahn gizlerinin olduuna ait yorumlar,
Allahn lemi sevgi ve ak zerine yarattna dair grler, kader kavram hakkndaki ortak bak
as vb. farkl inanlara mensup toplumlardaki mistik yolculua kmadaki ortak yanlara ilave
edilebilecek unsurlardan bazlardr.

KAYNAKA
ALGAN, Refik, Ezoterizme Genel Bir Giri, Cogito, Say 46, 2006.
BAYRAKTAR, Osman, Yol, Yolculuk ve Yol Gsterici, Mart 2009.
www.isteinsan.com.tr/.../osman_bayraktar_
CHRISTINA, Mara Yulan, Santiago's Process of Becoming an Optimistic Person in Paulo
Coelho's The Alchemist, Universitas Kristen Petra, Skripsi/Undergraduate Thesis (Program
Studi Sastra Inggris S-1), 2009.
DOAN, Ahmet, Hsn Akta Sembolik Anlatm, Frat niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi
9/1, 2004.
DOAN, Ahmet, Hsn Akta Kuyu Sembol, Mill Folklor, Yl 17, Say 68, 2005.
DOAN, Ahmet, Dnm Srecindeki nsann Sembolik Seyahati ve Hsn Ak rnei, Frat
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Trk Dili ve Edebiyat Ana Bilim Dal (Doktora
Tezi) Elaz 2008.
GREENE, Herbert Eveleth, The Allegory as Employed by Spenser, Bunyan, and Swift, PMLA,
Volume.4, No.2, 1889.

28
erife Yalnkaya, Yol Metaforu ve Klasik Trk Edebiyatnda Aray Yolculuklar, Trk Dili ve Edebiyat Aratrmalar
Dergisi, Say 13, Ocak 2007

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/1 Winter 2013
1374 Nazire ERBAY Eren ZBEK

L, Ahmet, Hsn Ak Mesnevisinde Dramatik Aksiyonu Oluturan Deerler zerine Bir

nceleme, Frat niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, c.20, Say 2, Elaz 2010.
Kutsal Kitap, Eski Ahit, Yaratl 1: 26-27, stanbul, 2003.
LATHMAN, George W., The Pilgrim's Progress: A Review. Wholesome Words.org 2005.
LMLEY, Charles, Quicklet on Paulo Coelho's The Alchemist Kindle Edition, 2011.
OMAY, Glm, Ezoterik", www.derki.com, Eriim Tarihi: 12.12.2012
ZELSEL, Mchaela Mihriban, Halvette 40 Gn, Kakns gnlk, stanbul, Ekim 2002.
AH, dris, Fakirler ve retileri, Cogito, Say 46, 2006.
YALINKAYA, erife, Yol Metaforu ve Klasik Trk Edebiyatnda Aray Yolculuklar, Trk
Dili ve Edebiyat Aratrmalar Dergisi, Say 13, Ocak 2007.
YAZGAN, Nesibe Mrid Nefs in Bysne Tutulunca: Hsn Akta Cad Motifi,
http://www.tmkvatolye.org/, Eriim Tarihi: 16.12.2012
saklisite.wordpress.com, zaman-yolcusu-kral-melkisedek, 2009.03.08, Eriim tarihi: 08.12.2012

Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/1 Winter 2013