i | “tl ANDAZES SCHMIDT | | historia jazzu Tom 1 \ rodowod | | Bibliotcka IMuz UW I Un Polskie Stowarzyszenie Jazzowe =| Agencja Wydawnieza =| Warszawa 1988 |Podzigkowania Outdalony 0 tysiqee kilemetréw ond Zridel, wiele, niemal » igezam ksigekomt # tel autorom. Dopiero po latach e=ytania moyen ppozwolié sobie na oceny, poréssnania, wyhary, odreucenia bad akeeptace Rewidowanie wiedsy 0 amifowanyon preedmioeie stalo sie poczarkiem ine) djrzalosci. W 1pm procesieniewiele autoryterdw astalo sg sped, dale niemal wseystkio eos sasvdzigezam. Autoréw ayeh wyrnienian se moion wprowadzeniu, a tu skladam im podzickowanie Deigkuje ted tym, hry zaproponowali mi napisanie Histor Jazsu. Be takie) Konkretne} propazve}i nosilbym sie praurdopudobnie do deié = su- nym iytko samiarer. Keystian Brodacki 7 Pawel Brodowski, redakto Jazz Forum, sprawili, ® zaniar stat si¢ pinion. W trakeie pisania i jue po ukoiezeniu F tone ick uwagi, wspolne dyskusje ¢dokladne wy Jasnianie werplivosei byly ogromng panioeg i pozwalily zredakouvae mine sy mej pracy elo tininwun. Daiekuje Jerzemu Bartzowi, keérego wvagi spowadowaly soldhigjsze prevoranie dealt topograficcno-syiuacyinyeh w odniesienin do. Nowego Orleanu. W te 0 panuigl mej byly student Piotr Stalmachs Any preywidsl mi niezwykle dokladia mape miasta Na koniee deigkuje mg) Zonie Joli i moim synom Mateuscowd i Pio- trusiowi, ys bet ich wyrosumialosel | wyrzeczer nie napisalbym wie materi bard Andrzej Schonide wprowadzenie Praesnacrajye ninicis prace glownie dla polskiego czytelnika, staralem nie tylko o taki wybor i uporzadkawanie materialu by sprzyjato to pragjrzystosei i perspektywie, levz rowniez 0 umiesrezenie histori jazz w szerszym, niz by moglo wyclaé konieczne, kontekscie, Czytelnik amerykariski ezy brytyjski zat (prawdopodobnie) lepij ealy historig kolonii brytyjskich w Ameryce Pélnoeng}. \wraz2 towarzyszqcymi wytkami spolocznymi obyczajowymi i kuliurowymi Bye moze dlatego wigkszo%é autordw anglojgzyeznych histortjazau (Haris, Stearns, Tirro, Collier) pomija zpleeze brytyjskie, tym samym bardzo zubozaline modliwosei oswietlenia i wyjasnienia proceséw powstania muzyki negro-ame- rykariskigh Sposréd tych autordw, ktdrzy ogolnie pisza o muzyce USA, jedynie niclicani, tay jak Gilbert Chase i H. Wiley Hitchcock, raucaja Swintlo na tg interesuiacy, fa prver, juzzogratig zapoznang czgsé faktow. Obaj wspomniani historyey uni kngli pospolitego bledu, wynikajgcego ze schematow europeiskie) historio ktéra w szkicowych ujgciach sprowadzals obraz muzyki daneyo narodu do svereyu kompozytoréw — wdrebw, 0 muzyce ludowe} wspominajac jedynie pro catach tyeh najistotniejsza jest relacja wymienianych tworcow do ceuropejskic) muzyki kullywowane} (artystyezne)). Przykladanie takiego sehe~ matu do muzyki amerykaviskie| prowadzi do zupelnego nieporozumienta Bigdnemu podejsciu sprzyjal pokutujaey do zis w krewach akaclemickich wplyw niemicckiej-muzykologii 7 je] myslowymi szablonami. Oceniana { opisywana taky metody muzyka USA przedstawia sig jak peryferie muzyki ccuropejskic). Sami Amerykanie bladzilifatalnie w tyni wegledzie zasugerowani opiniami importowanych z Europy autorytetw, x ktdryeh pierwszym byl preybyly do Stanw w 1856 roku Alzateryk, Frederick L. Ritter. Jego oping, ze savsrdd amerykauishiego ludu nie znajdujemy piesni i poezji ludowej” — co skladal na karb rzekome} purytaiskiej nienawisci do muzyki — powlérzyl w 1904 r. Louis C. Elson, byé moze pod wplywem Dworzaka, Kory poz Spiewami Murzynow tez nie dostrzegl rodzime] muzyki w USA. Jeszeze w 1931 roku John Tasker Howard w ksigee Our American Musi4 Wor ialéw jeden tylko () poswigea muzyce ludowe) Ktbra nazywa tania i kezy- (cheap and tawdry"), zachwyea sig natomiast pseudo-powaenymi salonowymi piesniami genteel tradition”. Wszyscy ci historyey. 2 praedziwna $lepoty nie zauwazaja tego co istotne, pociesaja swych crytelnikaw wnioskami fo sestetyeznym postgpie™ i stopniowy 2b amerykaskie} muzyki do facalow europeiskich. Rodzima muzyka amerykaiska, wyprowadzona % br3- Uyjskiego dredziciwa, nie ilko istnia, lez byla niczvykla i autentyezna ww oj) surowoiei, zvigle formic, osacaednosci SrodkSw iehropawym pigkie Ie} udokumentowane odkrywanie i rehabiitaeia zaczly sg od preslomaweeo diela Arthura Farwell iW. Dermota Derby’ego Music in America”, ‘opublikowanego w 1915 r. jako cawarty tom ich wspdine) seit The Art of Musie™. leh sladem idzie Gilbert Chase, wspanialy erudyta, ktdrezo ksi Amerin's Music — From the Pilgrims to the Present” naprowadzita mnie Dread laty na wlaéciwy trop. “Dwiedle i trafnie wjmuje caloké muzyki Standw Zjednoezonyeh H. Wiley Hitchcock w sue) ,Music in the United States: A Historical Introduction”. Jeg to podiial muzyki amerykaskij na chva paraelne nurty,dwie radyej:rodzim (ernacular) + uprawiang (cultivated), utwierdzit mnie w myeh. wnioskach i praakonanich, Podzial ten bardzo sprayjn jasnerna widzsnin ealose i zr0- ‘umienin genealogiinteresujgeyeh nas gatunkOw te} muzyki Niezalenie od obszemnego th bistoryeznego, na og6l malo zaneyo, priedstawié polskiema czptelnikowi najsusenieszy m fodowéd muzyki negro-amerykarskij. Ja jest je} oda kerysalizacin 'W wictle panujgeych tendeneii, w pogladrie na temat roli bryyiskiego smateriahu wydaje sig byé odosobniony. ale w istocie tak nie est. Opieram sig nna ybiorach i badaniach autoryte6v, takich jak Henry B. Krehbiel, George P Lomaxovie, jak rowaiez na innych, licznych pracach eytowanych przez Marshalla Stcarnsa, Martina. Willamsa, Franka Titro iSamesa L.Collera. Wiele dafo mi poznanie swietn), obiekty¥ne} pracy Eileen Souther, a takie tendeneynysh, ale inteesujaeyeh ksiazek Rexa Harrisa i Le Roi Jonesa. Glownym moim sprzymierasicem w krstycznej ocenie i slekei tego material byin logika spostrzezen i pordwnaf — podstawa moich wniosk6w, twierdzc, «take kolenose rodzalow. ‘Uvazan, 2 szeroko pojea histone jazau zacaaénaleéy od histori brytyskie xolonizaeAmeryki Polnocne). Rozwazye te trecba fakt, i w innych warune lac iw innym elnieznie srodowisku europejskim rOénych regiondw Ameryki Srodkowe) i Poludniowe) reultaty muzyeene akulturaci byly zgola odmienne Nigadzi te stopiene sig wzajemne ialych i czarnych clementOw ne tao sig tak leboka syatera jak w USA. To wlasnie material brytyski — muzyka i jeayk — byly nasionami pocrgca i prayeryny narodzin, padajje na wruZliwose i potencjal twOrezy Crarnego Ameryhanina they adaniem poglad na ieniem i szezegding Wpranalene Dlamnie to nietylko dziesiqthi faktow uszeregowanych w historig. To dramat, ww ktdrym kazdy element prologu by! bremienny w skutki, Jezel kierowal tym Los, a Losem reka Stworey, to wszystko stalo sig za spraw najdoskonalszego deamaturga i najlepseego reéysera, Moim pragnieniem jest, by Czytelnik nie tylko poznal historig jaka cheg mu przedstawie, lecz by ja praeayl i by zapadla imu w seree i wyobratnig, Cheialbym, aby spojrzal na mapg i ujrzal atlantyekie sdlaki, kudrymi w XVILi XVII wicku plynely ku swemu przernaczeniy statki 2 Wiclkiej Brytanii i 2 Afryki Zachodniej; plyneli esadnicy kapitana Smitha, ‘ralozyciele Wirginii: ,pielgrzymi™ marzgcy o Nowe} Anglit, Zyciu w wolnosei i prostocie, w zgodzie ze Stworey i Przyroda; purytanie weiekajacy praed rojalistami i ,kawalerowie™ uciekajgey na odmiang przed purytanami... Oto byt s7lak pierwszy. szkik jezykar angielskiego —- jezo ogromnych mozliwos Sscalajgeych, katalizujqeyeh i formotworezyeh; salak psalméw, ballad i hymnow ‘espolonych z pojeciami chrzeteijiskimi, kiGre bynajmnie) nie byly ograniczo~ ne jedng doktryna, lecz stanowily istny feerig phuralizmu: bylo w nich migisce {ina surowa moralistyke, ia humanistyezna tolerance — kipiaey rewizjonizm jpostaw i praktyk, # ponadto nawarstwienia obyezajowe Silak drugi najpierw posrednio, a poénie) wprost prowadzil x Afryki Zachodnie), Widriany 7 bliska jawi sig jako ogrom nieszergicia: niewoti, ponizenia i nichidzkosei, Z dalsze}, ehlodniejsze} perspektywy mozna by wo nanwat slakiem niezbadanych wyrokéw Opatrznosci. Plyngly nim kadunki ld. Ich ezlowieczeristwo nie zostalo jednak za nimi w Afryee,choé przewozon0 ich whrew ich woli. Wra nimi plyngly conneskladniki,ezy moze racze) ezynnib przysdle) muzyki negro-amerykaiiskief: biologicna potrzeba goryee} ekspresi, psyeholizycene zwiicki 2 rytmem, ustawiczny gléd muzyerne} wypowied: ‘amilowanie do responsorialnego spiewy, wyezucie metafory, symboliki i omd- ‘wied oraz dar pelnego zaangazowanin. W ten bezmiar wradliwosei | mozliwosei tworezych wniknely ziama pojee i poetyki bibliine), angielskie} psalmodif, hymnodii. i bogactwa jezykowego, Pokolenia 7a pokoleniami Czarnych nasycaly sie nimi, by wreszeie zaowoeowae ‘wlasnymi gatunkami, 2 ktrych wylonil sig jazz. Te wlasnie gatunki — Negro spiritual, work song, ragtime i blues — dujac 2ycie juzzowi, stnowily tez obsrar ddniesienia i Arddel, do ktOrych mona bylo powrtea Jest ocvywiste, Ze juz w XVI stuleciu na atlantyckim wybrzefu Ameryk Brytyiskiej pojawily sie prawie wszystkie istotne dla jazzu skladniki, gelzie indzie} nigobecne, Zaceal sig pasjomugey dramat stawania sig. Wspalistnienie — wspotiycie — wspoltworzenic: utrwalone prea, potem, Hami i krwig. Z tej gleby wyrosto moeno zakorzenione, stale rosngee i rozgalyziajqce sig drzewo, Jego zielen, sum i owoce naleza dzié do calego swiata,ameryka brytyjska FA 1. WALKA O ATLANTYCKIE SZLAKI (Od ease podzial Nowewo Swiata pomigdzy Hisepanig i Portugalig w 1493 1. panowanie Hisspanii na Adantyku stalo sig faktem i prawem. Motorem hisepariskici hezemonii bylo glgbokie praekonanie, iZ 16 sam Bog wybrl Hisepanig i je} keOtiw dla zaprowadzenia .Bozego ladu™ na ziemi, Walk ~protestantyzmem w Europie byla ezescia tej wzurpowatne) mis, Niezaleznie od Krwawyeh walk 7 heretykami rozwijalt sig kolonizacja i zagospodarowanie Nowego Swiata ezyli Aneryki, do ktorej ealosei Hisepanie roscili sabie prawo, Fehr .conquista” Kuby, Meksyku, Florydy i Peru jest szezegolnym preykladem zgodnego Iyezenia krwawego i bezwzglednego podboju i rabunku 2 misiy religijng (p. mapa —~ str, 11: liezbami rzymskimi oznezono strony wkkidki wielobarwnei) Gidy Hispania i Portugalin w 1980 r. rjednoezyly sig politycenie pod berker Filipa 11, ich monopol na Zegluge atlantycka wydawal sig nie do zlamania Folerowano wprawdzie statki francuskie, nalezee do kutolickiego mocarstws, ile juz holenderskim handlarzom niewolnikow preepuszezano jedynie ze waele- du ma eenny ladlunek™. ai to nie zawsze. Pojawienie sig ungielskich statkéw nie wehodzilo w ogale w ruchuby. A jednak pojawily sig. W drugiej polowie XVI wicku nieustrasceni fegharze John Hawkins | Francis Drake uosabiali modlivy tylko wowezas kombinacje odkryweow, handlarzy i piratéw. Bardzo szybko stali sig soly w oku Hic sepanow. Powodow do wrogosei, co prawda, j tak nie braklo, chog Elébieta wstapiwszy na tron angielski w 1588 roku adecydowana byla wtrzymaé pokoj z Miszpanig. Je popreedniczka, Maria popraez malzeristwo 2 Filipem ewigala Anglig. 7 sy- stemem hiszpaiiskich aliansGw, ale jej bierna postawar tylko zuchyeita Filipa do restrykeji wreledem angielskiggo handlu, zupelnie odsunigtego od hiszpaisko- -portugalskich sfer Nowexo Swiata, Wroga whisnemu narodowi Maria poze Stawikt Elibiecie trudng eytuncie. Wprasdzie je) pokujvwe nastiwienie bytewo. Amora ete przez jakig czas odwaajemniane przez pobovnego Filipa Il ale byl to pok6j nie Gajaey Anglii Zadnych szans wyjsein 7. izolacji. Do tego Filip nie tail potgpienia dla heretyerki ekskomunikowane) praca Piusa Vw 1570 roku Tnicjowal spiski na je) Zycie, wepieral pretensje Marii Stuart do tronu i ine terweniowall w Irlandii, Elabieta nie pozostawala dluina, wspierajge walezeych w Nideslandach 2 Hiszpanami protestantow oraz przesladowanych we Frangji hugenotiw. Je elem byla kompletna niezalezno’é Anglit od hegemonii hisepariskigj i udzial ww ekspansii gospodarezej w Nowym Swiecie. Sprawy morskie uezynila oezkiom wv glowie swych raqcdow i swej polityki Hawkins | Drake jawnie lekeewa2yli zukaxz pojawiania sig na Morzu Kara- ibskim w poblizu kolonit hisepar Atakowali hiszpaishie statki i okrety. rnapadali porty w Meksyku, Panamie i na Florydie. Niczwykle smite byly cavkasreat tajdy Drake's, Wspdlnie 2 Hawkinsem stoczyli nierowng bitwe kolo Veracruz caly floty hiszpansky Morza Karaibskiego. W lipeu 1572 r. Drake zaxatakowal Nombre de Dios.na preesmyku panamskim. Jevo kilkulziesigciw Iudei nie moglo jednak poradzié sobie z licznym garnizonem, wige po zrczy= gnowanin 7 plant zlupienia miasta Drake prayerait sig na gorskim selaku ‘wiodaeym z Panamy do Nombre de Dios. Slakiem tym, jak go poinformowali wrodzy Hiszpanom Indianie, nadejsé miala karawana mulow 2 2lotem, Woweras to Drake i jego ludzie ujrzeli po raz pierwszy Pacyfik. Zhoto zlazaja do Nombre de Dios zostalo zrabowane, ale widek Oceanu Spokojnego nie dawat mu spokoju. Po powrocie do Anglii zi zdobyte zloto wyposazyl try silne fregaty i — obdarzony szpaida i blogostawiefstwem same) krdlowe) Blzbiety wyrusea w najdluasrg Zegluge Swego niespokojnego Zycia. W sierpniu 1578 r Tupi porty hiszpaviskie na atlantyckim wybrzeia Ameryki Poludniowe plynie lale| na pohudnie i we wreesniu przeplywa Ciesning Magellana. Jest na Pacyli ku! Tu burza rorpedza jego okrety; prawdlopodobnie diva z nich zatonely pozostal mu tylko fregata Golden Hind. Ale, choé wichura zapgelzitt wo Z powrotem az 24 poludniowy cypel Patagonii, nie rezygnuje. Plynie tera na pélnoe, ale od strony Pacyfiku, wedluz zichodniego wybrzeia Ameryki Pol Uniowe), napadajgc po droctze hiszpaiskie porty i osady. Tak doplynal do wybreedy Kalifornii, mnie} wigee) tam gdzie dzis jest San Francisco, 1 stanal wobec dylematu: ezy wracaé «4 sama drogs, narazajae sig nn oblawe Zakir mowanyeh juz przeciez Hiszpandw, c7y tez plyngé dale) na zachdd przez Ocean Spokojny. Wybra, jak wiemy, to drugic i dotarl do Plymouth we wrzesniu 1580 roku, plynaws7y ealg kul ziemska. Drake i Hawkins otrzymali 2 rak Blzbiety svlacheetwo. bo te Anglia -rawdzigezata im wiele, Oni to na pocratku narastajgeego koniTiktw stawili czolo jim galeonom. Ich niebywala zuchwalos i kuns/t Zeglarski busdzily i respekt pracciwnika, Stali sig weieleniem romantyezne} preyeody i poezatkiem angielskie) tradyejt morskie) = Aho alan ke sai un Rozprawy Flipa ibiet nie moana ju byto unk Opi ja wprawdrie sraloiezystak Drake's na Kadyks, gdzie splongla ponad polowa gotowych do wwyprawy na Anglie okrgt6w, ale w ipew 1588 r. ogrommna armada 149 cigkich tsleondw (120 dal na kava) 2 Seysigerna zaloga i 38 tysieami folnir7y, wplynghi na wody kanal La Manche. "Taj potedee przecwstawily sie mnigj licene + mnicisze okrety angielskie ri Zeplarzumi Giczesnego éwiata, Wszysey wiely bohaterovie morzt wie udzial w bitwie: Drake, Hawkins, Frobisher, Grenville, Raleigh, Davis i Gilbert. Walka trvalacaly tydzien.Z rorbite} Armady pozostala edna traci, Bylto przclom, choé woind 7 Hisepani ciggnela sip joseze prawie iwadriekcin lus Drake, Raleigh Essex dokonal jeszeze jednego vdanego ataku na Kadyksy 4 nastepneo roku Drake, choe ber powodzenia, zaatakowal Lizbone W 1596-1. Drake i Hawkins wyrasryi na sw6) ostatni rej, na Morze Karaibskie; spoczeli w morai niedaleko Porto Bello. Parg lat wezeinicj kolo ‘Arorow stocey swe ostatni boi Sir Richard Grenville Filip wyshal drug Armadg, ktora jednak w wejicin do. Kanalu rozpedily gwaltowne burze. W gruncie recy, konfikt byl hezprzedmiotowy: $214 atlantyckie staly przed Anglia olworem, Nie byla to jedyna svehka przemiana w Swieeie, W obszarach slow, ey, mys sata ipialo. Nie Bylo chyba w histori drugieyotakiego évieréwiecra, jake lata 1585-1610, Gly ogamniemy cale zawarte w nich bogaetwo dziatai i dokonai edlowieezych, nic jesedmy w stanie powstreymaé sig od zuma i podvivu. Coz wir wyiarei, ile stworronego pigkna! Jak wspaniale cowocowal schylek Renesans! Jak sinto i odkrywezo rorpoczynal sie Barok — Ww muryce,literaturze, dramacie, wyprawach morskich, eskapadach i preed- zych! to litt wielkich dricl Orlanda di Lasso, Palestriny i Mon teverdiego, angielskich mdygalstow i wirginalistw: psalméw Mikolaia Gomdlki do. preckiadéw Jani Kochanowskiego; narodzin_piesnisolowe) akompaniowane) i opery'; powstania muzykiinstrumentalne) — ogromny skok wy stosunk do praktykowanyeh upracdnio gatunkow. W fiteraturze i dramacie da} ponade rinci Cervantes i Szekspir (emauti tego samego dnin — 23 kwietnia {616 r,) zoe sey’ arcydzietami sty Renesansit 7 Barokiem W 1608 roku urodzl sig John Milton. Na morzach Pagle statkOw. Na stakach ludze plynacy po praygode, oto, wolnosé lub wid. * Flovengja 1997 rs Daphne” Perego Fens 14D: Buice Cassie.B ers sts - Ninna | Noe Agta us Mirna nee sng stapila zavtada osudy Roanoke, ie witclomo dokladnie kiedy, ! rolujgce praybracziie wody okrely hiszpariskie wytropily prawdopodobnie | osade nie pozostawily nikogo pray zyciu. Gly po trzech lutach angielskie statki i 2. WIRGINIA I NOWA ANGLIA preybyly na wyspe, 2 osady nie bylo nawet skidu, précz zgliszez i zigadkowego | napist wyrytego my draewie: .Croaton” iH Rodzajem prologu do zabiegow Kolonizacyjnych Anglii w Ameryce Pak Epizodem 0 niewielkim znaezeniu bylo wylydowanie w 1602 r. kapitana iH nnoene byly wypravvy Johna Cabotaijego syna Sebastian jeszcze w latach 1497 Bartholomewa Gosnolda na pélwyspie,ktdremu nada nazwy Cape Cod, W oxen. H 11498. wigeniedtugo po odkryciach Kolumba. W pierws7e) wyprawie, elute mace lat poeniej mieli cu wyi8é na tad pielgrzymi ze stathur«Mayllower W 1603 roku wraz ze Smiercia Elzbiety koviczy sig heroiezny okres histori [La tad ¥ preside do. Angi sla isle do robinia soe Jedeak ala Angi, okres rorkwitw deamatu, literatury i muzyki ehoe jogo ozyweze skutki ! teva bud przez cate panowanie Jakuba F (James 1). Mimo spokoj i ekspang dra eh wa ie spot, W drugs gpm eg sym Seat, pasazrami~ holonistan na poke wyrur Broly sac, beak, tseie sakahe palnoeneg slsku morsknyo do Ini Pace pice ee | Peglowal ira nastgpie eawrei olh ospodarcze} aa jego panowania, kral ten preeszed do historii angielskie} jako wlacea falszywy i glupi. Anglik6w szczegélnie oburzylo méciwe potraktowanie Raleigh, ich narocowego bohatera, kiéry po bitwie Armada wig! udaiat W wyprawie do uscia rzcki Orinoko, skyd preywisel ziemniaki, tytod i inne rodliny, po evym wrar z Drakiem, Howardem i Essexem zniszczyl lot | 300 mil waalué brzegow Ameryki Plnocne, John Cabot kilkakeotnie wysiadal dotarl do ciesniny prey Nowy Jork, Z. tej dhisijsee} Long Island i zatoki, nad ktGrq mial powst podrdzy przywita kilkw tubyleow. | Pomino hegemonihiseparskigjna Attantyku i hispaiskich roszczei do cal} hiszpatska w Kadyksie', lamige potgag morsky Hisepanii na zawsze JL.) Ameryki, okolo stu lat péénie| podigto proby osiedlenez. Pesed. 1388 1 Jakub I syn Mari Stuuet, e7ujqe niecigé do faworytbw Elibiety, oskarzyl go | wige preed klesks: Niczaeyeigzonej Armady, byly to na pewno prdby prec pe spisck. skal na Scigeie ale nie wykonal wyroku z obawy praed zamieszkium J} pio Netesne i ryzykovne, tote? zakoicryly sig tngicenie, Wpraveate polnocnos Raleigh preesiedzial trzynasee lt w wigzieniu Tower, ge niezwykle pigknym [1 atkantykie selaki wydawaly sip bezpiceae, to jednak nie mozna byl lekcewny Jeaykiem napisal swa Historie Swiata™, Na konige zaproponowl krSlowi 2 i] /) hisopaskie| bazy morskij St. Augustine na wybrzeiu Florydy, awlaszeza prac Jest go uwolni to przywievic mu zloto z legendarnego El Dorado, znajdujcego i} Fokiem 1588. Mimo to pierwsva ekspedyeia osiedleficra poplyngla na wysepky tk sadzil w gomnym biegu Orinoko. Cheiwy krdl preystal na to i Raleigh na t Roanoke ju? w 1584 r ezele 14 okretow pozeglowal znowu przez Ailantyk, gdzie po drugie) stronic u Inicatorei tego prredsigurigeks byl ezlowiek nieavykly: slynny Feglarz ceanu czekali juz na niego Hisepanie, Jakub bowiem wygadal si prec | codkrywea, geograt historyk, pisaeziolicer —~ Sit Waller Raleigh (1582-1618) bisepaiskim ambasadorem eo do e2lu i mixjsca ekspedyeji. W “aig walee 2 dwakroé licznicjszym przeciwnikiem Raleigh zdobyl i spalil hiszpariska haze | bohater walk w Niderkindach i Irlandii, pupil krolowej Ebbiety. Zachgeony St. Thomas. Niestety w bitwie polegl jego syn, a on sam wraeae musial pracz Sir Humphreys Gilberta, slownego raeeanika ill angieskis) Kolonszc i W Ameryes, wspdlnie x Sir Richardem Grenville’em podejmuje wspomniany * pustymrekoma, Rozwicieezeni kaka Miszpanie zazadali glowy bohatera \ pierws2a ekspedyeie pod koniee 1584 r,Jednakize w rok pantie} powracajy wea i kr w immig sdobrych stosunkow™ odgezcbal wyrok sprzed lat i wystl 2. osadnikami, Ktorzy byli le preygotowani do Zycia na Roanoke, niewelki) £0 pod tops ‘wysepee u wybrze?y pénicjsze} Karoliny Pélnoene}. Anglia wyszedlszy zvyciesko % daigiowe] priby doswinderaks nastroiéw | Nastgpnat wyprava Roleiuha i Grenville'a wievie 17 osadnikow weas txdprgzenia i radosnej pewnosci siebi, « nagromadzona energia i pomyslowose ~zekwipunkiem i wysudza ich na Roanoke 11 sierpnia 1587 roku. W siedem dni domagaly sig uiicia. W 1600 roku stworzono East India Company, ktSre) i Siig} rodzi sig dziewerynka, Virginia Dare, pierwsza Amerykanka 7 angle aiialatnos 8 fundamentem tmperium Brytyjskiogo. ; skich rodzicdw. Grenville + Raleigh odplywaiy w priekonaniu, 3 pierwsza © Ameryee Palnocne} tez sobie przypomnianio. W 1602 r. powstalt Virginia 1 bezpiecana i 7 zamiurem preywierienia drugie) grupy wr 2 22 Company. Je) ailozyciele pamigtali 0 tragicznym losie Roanoke. Cheieli by jpatrzeniem za rok. Ale po igh powrocie «ho Angliisytuacja zmicnia sig sada practrwala i by byla na stalym kadzie. Niebecpieczestwa hiszparskic dramatycanie: kraj jest zagrozony inveazia i obaj s| potrzebni na mie \prawdze znacznie zmalalo, ale lepicj bylo zalozyé sade dale} na plnoe biorg tex udzial w historyezne| bitwie z Armada naszkicowal na gorjeo wlasnie Raleigh "byl to rue perry sk pamitany, mil mice pret taken Arma w 1588 xin Ame brs Kapitan John Smith, kiremu Towarzystwo Virginia powierzylo dowodz- wo wyprnwy, wievie Zatem trzema statkami 105 kawalerow", ezyli szla~ cheinie urodzonych awanturnikéw do Ameryki Pélnocne} 1 zakiada osade Jamestown" wuseia rzeki nazwane) (tez na czes¢ kréta) James River. 16 maja 1607 roku historia anglojgzycze] Ameryki zaczyna signa dobre, W rok poinic) przybywa do osidy grupa holenderskich i polskieh? rzemiesinikiw. speejalistow ‘od wytapiania seklt, wyrobu lin okretowych, dziegciu i smoly. ‘Tymezasem w roku 1609 Henry Hudson wplywa do ujicia rzeki nazawang} pode] jego imieniem, a nastgpnego roku odkrywa ogromng zatoke na polnoey Kunady, adrie w przyselosei ulworzonych zostanie ealy seereg drobnych osad brytyiskieh. Dla gospodarczego i adminisiraeyjnego wsparcia Jamestown w 1600) +. wyskino Motyllg 2 800 Iudémi, amuniejg i ztopatrzeniem, Glownym organi= zutorem tego praedsiewrigcia byl hrabin Southampton, przyjaciel i protekior Szckspirs®, Osiem stalkdw, wwraz 2 nowym gubernatorem Sir “Thomasent Guatesem, ktdrego rzjdy mialy skoficzyé nieucany eksperyment ,.wsp6lnoty”. ‘wyplynglo 2 czerwea 7 Plymouth na zichod. O 750 mil od brzegow Ameryki. nit wysokose’ Bermudéw, rozszal burza, poderas ktdre) okrgt Magowy admirala Somersa z,Gatesem na poklaclzie zostal zagnany przez wichry na jedi z bermudzkich wysepek, nazwanych przez rozbitkow Wyspami Diabelskimi. W ciygu dziesigciu miesigcy rozbitkowie wybuclowali dwa nowe statki i w maju To10 r. zawingli do Jamestown, « we wraesniu do Londynu. Byla to ogromna sensacj, edyz Gates wnano tymezasem 7a vaginionego, sydzqe 2 jego statck atonal “Te wlainie wydarzenia, Iyeenie % niesnaskami w Towarzystwie Virginia, stanowia tlo i osnowe .Burzy" Szekspira, jednego 2 ostatnich i najbardzic) zayadkowyeh jego areydziel. Jest oczywiste, Ze poeta musial znaé eala prawdg o osadzic, gdzie ustrdj .wspdlnoty" wykorzystaly clementy warcholskie, Fiasko ccksperymentu pociggngle za sob zmiany administracyjne, ustalajace weir samorzidu kolonialnego pod kontrola gubernatoréw. ,Burza™ Szckspira jest wige odzwierciedleniem wydarzci zwiqzanych 7 pierwsey brytyisky Kolonia w Ameryce Pin, Zostaly lez one potwierdzone w slynnej Ksiazce Kapitan ‘Smitha, opisujice) owezesna Wirginig, 1 bedgee), niezaleznie od wartos pierwsea porycia literatury amerykaiskie) ‘Nim nastepna osada na pdlnocy stata sig zalgzkiem Nowe} Angtii, nastapilo w Jamestown wydarzenie, Ktorego konsekweneji nikt sobie woweras nie \wyobrazal, W sierpnin 1619 ¢, zawing! do portu holendlerski bryg niewolniczy, * kole dsigjego Wi 2 Base tym bn Sm 2 Og ingon pe ary" 14S), POW. sms, wn beau eek panigiiburp Opie Wingai” (General istri of Viegni, deat sel hsbc sv Stskopirsnm road VE Rosson Wing i Noe Anglia 1s oferujge 20 Crarnych pozostalych najwidoeznie) 7 jakiegos wigkszego trin- sporty, Osada praczywala wlasnie drugi w swym istnieniu wielki kryzys: epidk mig malariéé ataki Indian, Hosé osidnik6w stopniata do 32 osdb— 1/3 stanw pocratkowego! Rozwazino juz na serio likwidacie kolonii i powrdt do kraj Oferta zakupienia dwudziestu zdrowyeh par mak do pracy zostaka w tych ‘warunkach prayjeta tak preesadony zostal ketal i preysosé amerykaiskiego spoleczeristwa. (04d tego brvemiennego w skutki momentu az po Wojng Domows i dale} do naszych czaséw, idealy mialy (am zmagaé sig 2 uprzedzeniami, s7lachetnosé z posiewem krzywi... Kolonie, ktare powstaly na pélnoey (p. maps — str. V). prawie nie zaznaly dylematu Jamestown, choé innych problemow im nic zabraklo, Stnowily odmienny biegun postaw Zyciowych | moralnych, bo te% inna tu byla motywacja osiedletiezt. Sama nirawa — Nowa Anglia (New England) — mowi wiele o marzeniach i nadziejach Iudzi, Ktorzy zjawili sig tam po riz pierwszy w 1620 roku Statek ,Mayllower", kiory wyplynal z angielskiego portu Plymouth, przybit do Plymouth Rock na polwyspie Cape Cod 21 grudnia, praywozte 48 erlonkow valogi i 101 osadnikéw, klorych historia nuzwala .Pielgrzymami™! Purytanie pojawili sig w dziesigé lat pOAniej, w 1630 r. Na pdlnoe od Cape Cod. zalozyli osade Boston, Oto byl poczaick Kolonii Massachusetts, ktora stala sig ‘alqikiem Nowe} Anglii. Mieszkaiey tego regionu, choé (ez Anglicy, od swyeh baci w Wirginii ozili sig znacznie: poboznoscia, pracowitosciy i determinaeia realizowania swych marzes\ 0 Wolnofci relighine} i samostanowieniu. 2 dawne} ojezyeny wywiedli niechgé do rzaulow krolewskich i moralne) slabose! Koseiola Angielskiego. Separatyzm ich pogladéw uksztaltowala stirowo8é nauk Kal- iwina. Nic driwnego, Ze na Zyciu duchowym brytyjskie} Ameryki_ wycisn Lewale pigino moralnego niepokaju, “Tak sig zlozylo, #e grupy osiedlencre, zrdwno poludniowa jak i pilnocna ronwijaly sig pod wplywem wydrzesi w kraju macierzystym; Ze fale nowych fosadnik6w, juz nie emigrantiin a po prostu uciekinierow, umacnialy odmienne modele Zycia Polnocy i Poludnia — diva bieguny gigantyezne}.elektrolizy postaw, filozofii Zyciowyeh i jednakowo zucigtezo umilowania whisne} wol- Wydarzenia te, nazwane w historii Rewolucjg Angielska, zaczely sig po smierci Jakuba 1 (160325), ale juz za jego panowania i za jego sprawa zbieralo sig na burg * Od slaw pierwszego guhsrnatora W. radfrd: Thay knew they were Pilgrims on reigns "Ghireh OF Fagan, polocte narywiny w Police Koiciolem Anglikaiskim.6 tere esis 3. WOJNA DOMOWA W ANGLII Zwyklo sig uwazu, ze historii Anglit obce byly rewolucyjne wstrzasy, ezex0 widomym dowodem jest trwajgea tam do dzis monarchia konstytucyjna, Ale w XVII stuleciu zdanie Europy bylo wrgez odmienne, w tym bowiem stuleciu wstraysngly Anglig wydarzenia krwawe i radykalne, po klérych wrdcila \wprawdzie monarchia, ale ustr6j parlamentarny wale sig umocnil. Okres elzbietaiski — zloty schylek angielskiego renesansu — skoviczyl sig ‘wraz.ze émierciq wielkiej krdlowej w 1603 r. Pozostawila Anglig silna, potgéna na ‘morcu i kierujqey swe spojrzenia na Ameryke Jej nastepen, Jakub 1, byl — jak by sig to dzis powiedzinlo — krolem Kontrowersyjnym. Wielu historyk6w chwali go za utrzymanie pokoju, polep= szenie stosunkéw 7 Hiszpaniq i rozkwit handlu pokjezony 2 sukeesami ko- Fonizaeyjnymi. W istocic, oktes 20 lat pokoju byl Anglii bardzo potrzebny. Co wainiejsze, ustaly wasnie i walki na granicy angielsko-szkockiej. Unig obtt kerolestw osiagnigto poprzez.fakt, i shubsze dalo dynastie wigkszemu. Kaj moxt wige dyskontowae osiqgnigcia okresu elZbietariskiogo i daé ujgeie nagromadzone) energii. Werastalo znaczenie parkamentu i deobnej szlachty. ‘Wspanialym osiggnigciem literacko-religiiaym bylo zredagowanie prace ko- mitel biskupow w praepigkne} angielszezyanic autoryzowane} wersji Biblii prayklad rozkwitu i doskonalosei elzbietwAskiogo jgzykit. Patronat nad tym dziclem jest bodajze jedynym bezspornym plusem raqddw Jakubs. Czy te wsvystkie wymienione pozytywne zjawiska spoleczne i gospodareze byly zasluga kréla? Byl politycenym spryciarzem, bogaeil sig osobiscie na handlowo-kolonizacyjnyeh praedsigwzigciach, byt nietaktowny i mSciwy, oczym dobitnie wszystkich przekonalo haniebne potraktowanic Raleigh, Paki sprawy paiistwowe (clo 1612 r.) prowadzit minister Robert Cecil, wady krolewskie nie uwidacznialy sig zbytnio. Ale poéniej zaczgla sig seria niefortunnych posunigé, z ktorych najgorszym bylo wyobcowanie [rakeji purytariskie} x Koseioks Angiclskiego na Konfereneji w Hampton Court. To czeyo cheieli purylaniet — nie bedgcy woweras jeszcze adnym od bbaym wyznaniem, a jedynie grupa relormistyczna w lonie Kosciola Angi skiego — dotyezylo szeroko pojete} prayawoitosei Aycia oraz dobrego pray kKladu ze strony dostojnikow koscicInyeh, swieckich i samego kréla. Nie byli ont deszeve woweras ekstremistani, leer glosicielami peostoty obyezajow, zwigku % natura i umiarkowania w korzystaniw 2 radoi Byli rzecenikami "Nase pochods od ang. prays pe” — erty, ins demon A 2 pruwosei i pigtnowali nickoriezace sig libugje, bogscenie sig kasly dworskicj 7 dostojnik6w koscielnych. W tym wzglgdzie burdzo przypominali ezeskich husyl6w, Ktérzy tez apelowali © uzlrowienie prakiyk koScielaych i dobry prayklud. Ludzie bopaciey sig i wzywajacy 2ycia nie zosay tyeh, ktérzy im wypominai graechy glowne. Tak wige purytanow zaczglo po proste praesladowaé, eo bylo latwiejsze od prostowanin whasnyeh seiezek U podloza porniejszych tragicanych wydarzei nie leZaly jednak wylwaic przyezyny religne, cho€ purytanie zblizyli sig potem bardzo do protestantow innych odeieni. Reprezeniowali oni wowezas wajburdzie) peeing grupe spole- cana — drobu saluchty ~ $61 viemi angielskie} — preedsighiorez, uezciva, cern i Swindoma celow. Religiinosé dawakt im dodatkowe wsparcie i poczucie slusznosci, ale ich cele byly natury raezej spoleczne) i reprezentowane byly bardzo silnie w Parlamer Jakub rozdraznial i gorszyl purytandw, c awaleral, tak Ze 0 otwartym konflikeie na razie nie bylo mowy. Niemniej jednak., juz w roku 1620 doszlo do ekspedyeji osiedletieze} .pielgraymow™, z ktoryeh czeSé tylko byl pry zy cheieli zaczé proste, pracowite Zycie w nowych, nie zepsutyeh jeszcze warunkach, Dlatego tez zmienili nieral w ostatnic) chwili sw6j amery- kasi punkt docelowy,' Jamestown, dokad pierwotnie mieli sig ude, Uwatali, iz jest to osuda warchol6w — lenjuchow i awanturnikéw, skierowali wige ayflower” bardziej na pélnoe, Po Smierci Jakuba Ina iron wstapil ego syn Karol | —arbitralny. aroganeki i nicrozsqdny. Gdy parlament sprzeciwil sig paru jego devyziom, Karol postanowil raqdvié bez parlamentu iezynil tak przez 11 kal, ku oburzeniu drobne| szlachty. Dia purytandw preys lata represji. Wyraiceni poza nawias Kosciola Angielskiego, stall sig duuchowymi praywédeami wszystkich niezadowolonych, ‘To wlasnie represje spowodowaly purytaisk ckspedycie osiedlesiezs do Nowe) Anglii i atlozenie Boston w 16301. przez Johna Winthropa, przywodey Massachusetts Bay Colony. Rewolucje Angielsk poprzedils hezposrednia rewolta Szkotdw. ktorym kro cheial narzuci sila anglikanizm. Armia sckoc! wlargnela do Angliti kdl musial szukaé oparcia w Parlamencie, ..Dluga Ses Parlamentu” (Long Parliament) stala sig punktem zwrotaym w histori anglo- iezycanych narodéw. John Pym praewodzit atakom va prerogatywy Korony i Kosciola, uosobione przez samego Karola 11 jogo doradeéw — arcybiskupa Williama Lauda i hrabiego Strafforda. Karol zmuszony byl rozwiqzaé utwo- trone pracz sicbie organa radzace, a Steafforda (prawde mowige — Swietnege administrator) Seigto. Pym wprowadzil zasude odpowiedzialuosei ministrow tiie praed krolem a przed parlamentem. Stato sig to jednak preyezyna rozlamu = com, * Whrew amowie i patentoni Virginia Company. i oo,