APP

KUAI
 APP
KUAI
Dijital Dnyada Kimlik,
Mahremiyet ve Hayal Gc

Howard Gardner
KatIe DavIs

eviren
mit ensoy
ISBN 978-605-322-028-2
2013, Howard Gardner ve Katie Davis
Orijinal ad ve yayncs: App Generation, Yale University Press

Optimist Yaym Datm San. ve Tic. Ltd. ti.

Sertifika no. : 11970
Telefon : 0216 481 29 17-18
Faks : 0216 521 10 64
e-posta: optimist@optimistkitap.com
www.optimistkitap.com
facebook.com/optimistkitap
twitter.com/optimistkitap
www.youtube.com/OptimistKitap
www.optimistkitapblog.com

Optimist yayn no. : 377

Konu : Bilim ve Dnce
Yayna hazrlayan : Utku Umut Bulsun

Basm : Eyll 2014, stanbul

Dzenleme : Selim Talay
Dzelti : Esen Gray
Sertifika no. : 13137
Bask ve cilt : Tor Ofset San. Tic. Ltd. ti.
Hadmky Yolu Akaburgaz Mah.
4. Blge 9. Cadde 116. Sokak. No: 2
Esenyurt - STANBUL
Tel: 0212 886 34 74
Bu projeyi ilk dnen, cmerte destekleyen
ve en yerinde sorular ortaya atan
Judy Dimona
 indekiler

nsz................ ............................................. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

1. Giri . . ........... ............................................. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

2 nce Teknolojiden Sz Edelim . ................. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

3 Kuaklar zmlemek: Biyolojiden Kltre ve

Teknolojiye................................................ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
4 App anda Kiisel Kimlik......................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
5 Appler ve Yakn likiler............................. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
6 Gnmz Genliinde Hayal Gc Eylemleri (ve
Aplikasyonlar). .......................................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
7 Sonu: App Kuann tesi....................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161

Metodoloji Eki................................................. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203

Notlar............................................................. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215
 nsz

Elinizdeki kitap uzun sreli bir aratrma program, bir ift

yeni soru ve kendiliinden gelien harikulade bir ibirlii-
nin mutluluk verici bir rndr. Howardn Harvard Project
Zero aratrma grubu yllardr ocuklar ve ergenlerde bilisel
yetkinleme ve etik ynelim konular zerinde alyordu.
2006da grubumuz iki yeni soru zerinde durmaya balad.
Konunun MacArthur Vakfndan Jonathan Fanton sayesinde
aratrma gndemine girmesi zerine, yeni dijital medyann
gen kullanclarn etik pusulasn nasl etkilediini incele-
meye baladk. Aa yukar ayn dnemde Judy Dimonla
genlerin bu medyaya katlmalar sonucunda dnce s-
releri, kiilikleri, hayalleri ve davranlarnn ne ekilde et-
kilenebileceine, belki de kkl bir dnme urayabile-
ceine ilikin geni kapsaml bir syleiye baladk.
nsan yeni bir projeye giriirken karsna kacak yantla-
r ya da yantlarn nasl ekillenebileceini nceden gremi-
yor. Katie Davisin aratrmasnn, genlerin oluum halinde-

9
10 NSZ

ki kimlikleriyle ilgilenmesi onu nce genlerin at bloglar

takip etmeye, ardndan da kendi lkesi Bermudadaki gen-
lerin kimlik duygusu zerine bir tez almasna yneltti.
Katie doktora almasnn erken bir evresinde Carrie James
ve Howardn ynettii aratrma grubuna katld ve birden
bir ortak gndem ve yaz projesi ortaya kverdi. Gn-
mz genlii iin App Kua nitelemesinin gayet aklay-
c olduunu fark edince, artk bu kitab mutlaka yazmamz
gerektii apak ortaya kmt. Katienin kz kardei Molly
ile Howardn torunu Oscarn yazarlarla konumaya pek
hevesli kmas zerine, kitabnbirka kuaklk bir aral-
kapsayanba ile sonu kendiliinden yazlp bitirilmi
oldu. Biz yazarlar aradaki sayfalardan sorumluyuz sadece.

Bu kitap projemizde nemli lde yardm alma ans bul-

duk. Geen yedi yl boyunca aratrmamzn vazgeilmez bir
paras olan Carrie Jamese zel olarak teekkr ederiz. Ayn
zamanda Harvard Project Zerodaki yetenekli ve zverili
aratrma ekibimizin kadrosu Margaret Rundle, Celka Stra-
ughn, Margaret Weigel ve Emily Weinsteine, daha snrl s-
relerle de olsa almalara katlan Marc Aidinoff, Zach Clark,
Donna DiBartolomeo, Emma Heeschen ve Emily Kaplana
kran borluyuz. Bu alma arkadalarmz aratrma faali-
yetinin planlanmasndan katlmc kayd, grmeler ve veri
analizine kadar aratrmann her alannda katklarn esirge-
mediler. Ayrca Howardn ofis kadrosu Kirsten Adam, Vic-
toria Nichols ve Danny Mucinskasn muazzam desteinden
de yararlandk.
Katienin kardei Mollynin yazm srasndaki cokulu ve
dnceli ibirlii, App Kuann belirleyici zellikleri ze-
rindeki dncelerimize deerli bir perspektif kazandrd.
 NSZ 11

Katienin dier kz kardei Alaire (Mollyden sadece bir ya

byk) projeye dorudan katlmadysa da, kitabn bandan
sonuna kadar giden kuan anlatmlarn birbiriyle iliki-
lendirmeye uratmz srada kendisinin dncelerimizde
yerini oktan alm olduunu fark ettik.
Kiisel grme ve odak grubumuzun saylar yz aan
katlmcsna teekkr ederiz. Bizimle vakit geirme ve y-
nelttiimiz sorulara dnceli karlklar verme gayretinizi
takdir ediyoruz. Bu grme ve odak gruplarn koordine
etmemize yardm dokunan herkese, bata Themis Dimon,
Mary Skipper ve Shirley Veenemaya ok teekkr ederiz.
Genlerin son yirmi yla ait sanat ve kurgu yk kolek-
siyonlar hazinesine eriim olana saladklar iin Nancie
Atwell, Anne Gisleson ve John ile Stephanie Meyere sonsuz
teekkr borluyuz. ncelediimiz bu sanat eserlerinin kimi
rneklerine kitabmzda yer vermeyi umuyorduk, ancak ne
yazk ki btn sanatlarla temas kurup izin alma olana
bulamadk.
Bermudadaki aratrmaya gelince, Katie aratrmasyla
ilgilendikleri ve kendisine okullarn atklar iin eitim ba-
kan ile okul mdrlerine teekkrlerini gnderiyor.
Kitabn eitli blmleriyle ilgili olarak yardmlarndan
yararlandmz bakalar da var. Deerli nerilerinden tr
Michael Connell, Andrew Gardner ve Justin Reiche teekkr
ederiz. Kitap taslamz dikkatle okuyan Larry Friedman,
Carrie James ve Ellen Winnere zel olarak teekkrlerimizi
bildiririz.
Yale University Pressten editrmz Eric Brandta, Laura
Jones Dooleye ve yaymcmz Elizabeth Peltona zel teek-
krlerimizi sunarz. Kneerim Williams Literary Agencyden
Hope Denekamp, Jill Kneerim ve Ike Williams bir kitap
12 NSZ

projesi balatp sonuca ulatrmak gibi genelde son derece

etin olan tm sreci olaanst lde kolaylatrdlar.
Son olarak, Judy ve Jaime Dimonun, yine MacArthur
Vakfndan Jonathan Fanton, Robert Gallucci, Julie Stasch ve
Connie Yowellin cmert destekleri olmasayd bu almay
tamamlayamazdk.
 BR

Giri

Bir Sylei

2012 Martnda gneli ama serin bir gnde, iki yazar Ho-
ward Gardner ve Katie Davis, Katienin kz kardei Mollyle
uzun bir syleiye dalp gitmiti. Katie, ellilerinin sonuna
dayanm olan Howardla birlikte almaya on yl nce, he-
nz yirmili yalarnn bandayken balamt; o gnden bu
yana saysz aratrmada ve elinizdeki kitap da dahil olmak
zere, projelerin yazmnda birlikte almlard. Howardn
Harvarddaki ofisinde bu sohbetin yapld tarihte henz on
alt yanda olan Molly, New Englanddaki zel bir okulda
nc snf rencisiydi.
Howard ve Katie bu syleiye neden gerek duymu ve
neden kayda almlard? 2006dan beri dier aratrmac
dostlarmz gibi biz de teknolojinin, dnemin donanm ve
yazlmna boulmu bir ekilde yetitikleri iin ounlukla
dijital a ocuu diye anlan genlerin hayatndaki roln

13
14 GR

inceliyoruz. Aratrmaclk mesleimiz gerei, bugnn gen

insannn zeldaha dorusu, tanmlaycniteliini ortaya
karmak iin eitli ampirik metodlara bavurduk. Ancak,
eer gnmz dijital genliine zg zel olana ilikin ak-
lamalarda bulunmak ya da sonular karmak istiyorsak, kilit
kyaslama noktalarna ihtiyacmz olacakt.
Ampirik olduu kadar faydac da yaklanca, kendi aile
yapmzn bize kuaktan kuaa yaanan deiiklikleri gz-
leme ve tarihesini karma imkn veren bir karlatrma
merceiayn zamanda da edebi bir arasunduunu
fark ettik. u anlalmas zor dijital gmen teriminin her-
hangi bir tanmna uymayan Howard, 1950li yllarda, daha
dnyadaki bilgisayarlarn saylabilir olduu gnlerde, ku-
zey Pensilvanyada bymt. Kanadada dnyaya gelip
Bermudada byyen Katienin ocukluk yalar ise 1980le-
rin sonu ile 1990larn banda gemiti. Erken ocukluk
dneminde Bermudada sadece bir televizyon kanal vard
(CBS); sonra e kt (CBS, ABC ve NBC). 1990larn orta-
snda aile sonunda eve kablolu kanal ald. Katienin bilgisa-
yarla ilikisi, okulda haftada bir girdii bilgisayar dersinden
ibaretti. Bermuda ve ABDde yaayan Molly ise tam tersine
yaamnda masast ve dizst bilgisayar, cep telefonu ve
internetin olmad bir an hatrlamyor. Akll telefonuyla
btnlemi vaziyetteki bu dijital neslin prototipi, tm er-
genliini Facebook, Twitter ve dier sosyal a topluluklar-
na derinden gmlm halde geiriyor. Dolaysyla gerek-
letirdiimiz bu kuaklar aras syleive mz arasnda
daha sonraki iletiimlergnn teknolojileriyle kkten fark-
l bu iliki arasnda kyaslama yapmamz kolaylatrd.
 GR 15

Kuak Konu

Syleimiz daldan dala atlayarak geni bir alana yaylsa da,

arln hissettiren ana konu vard; bunlar kitaba da dam-
gasn vurmutur: kiisel kimlik duygumuz, bakalaryla yakn
ilikilerimiz ve yaratclmz, hayal gcmz ortaya koy-
ma biimimiz. uras kesin, trmzn doas zaman iinde
temelli bir deiim geirmemitir. Yine de biz dijital teknolo-
jiler sayesinde, Kimlik, Yaknlk ve Hayal Gcnn son yllar-
da ciddi lde yeni batan ekillendirildii kansndayz. Bu
deiimin iaretlerini syleimizde yakalamak mmkn.
Gerek Mollynin gerekse Katienin akran gruplar arasn-
daki egemen online topluluk Facebook olduundan (geri
hafif hafif zayflyor ama), tartmamzda ska yer ald. ki
kz karde birbirinin Facebook arkada olduu halde, bu
popler sosyal a oluturma sitesini farkl ekillerde kulla-
nyorlar. Facebooka yirmili yalarnn sonunda bir yetikin
olarak giren Katie siteyi daha ok Kanada, ABD ve Ber-
mudadaki aile bireyleri ve tandklaryla balarn korumak
amacyla ve aralkl olarak kullanyor. Oysa Molly iin Fa-
cebook gnlk yaantsnn ayrlmaz bir paras. On iki ya-
ndayken girdii Facebook onun iin ergenlie getii tm
gelime a boyunca hayati bir sosyal ortam nitelii tad.
Molly Facebooku nasl kullandn ve yaad deneyim-
lerini anlatrken, szn ettii baz arkadalar arasndaki
bir uygulama bir anda, hem Howard hem de Katie zerin-
de arpc bir etki yaratt. Hemen her lisede olduu gibi,
Mollynin okulunda da popler ocuklar listesinde yer alan
bir grup renci var. Bu gruptaki kzlar olduka ekici, o-
lanlar ise hokey ya da futbol gibi niversite sporlar yapyor.
16 GR

niversiteli ocuklarn ou son snftan, ama nde gelen

sporcular arasnda tek tk birinci snf rencisi de var. Bir
sre nce Molly son snftan olanlarla kan son snftan
kzlarn Facebooktaki iliki durumlarn evliye evirdikle-
rini fark ediyor. Ama olayda yle bir tuhaflk var; gerek
erkek arkadalaryla deil, ayn takmda oynayan birinci s-
nftan olanlarla evli grnyorlar (!).
Popler son snf kzlar, muhtemelen ileride gerekten
ekici olacak ho bir birinci snf rencisi seiyorlar. Onlar
bir ekilde himayeleri altna alyorlar, sonra birlikte resim
ektiriyorlar, duvarna yazyorlar, aka yollu flrt ediyorlar.
Bu ocuklar bir bakma onlarn kuklas oluyor.
Biz genelde lise ve niversite andaki kzlar daha ok
yal erkeklere ilgi duyarlar diye bildiimiz iin, bu uygula-
ma Howard bir hayli artt. Ben okul andayken, bi-
rinci snftaki kzlar da son snftakiler de hep niversiteli
olanlarla kmaya can atard.
Molly aslnda gerekten birinci snftan olanlarla kmay
arzu etmediklerini anlatmaya altzaten hepsinin son s-
nfta erkek arkadalar vard. Bu, bir sosyal stat oluturmak
ve pekitirmekten ibaret bir abayd sadece. Birinci snftan
ocuklar da, Facebook evliliklerini son snftan erkeklerle
balarnn yeni bir kant olarak kullanan kzlar araclyla,
spor takmnn sosyal yaamna kabul ediliyorlard.
Niye byle bir anekdotla giri yaptk? nk bu olay, diji-
tal adaki genlik kltrnn ilgi ekici bir rnei olmasnn
yan sra, kitaptaki ana temaya da deiniyor. Kiisel kimlik
asndan bakldnda, birinci snftan bir erkekle son snf-
taki bir kz renci arasndaki Facebook evlilii, ergenlerin
zenle yarattklar online kiiliin bir parasn oluturan da-
rya ynelik bir performans eylemidir. Online izleyici kitlesine
 GR 17

dnk oluu dikkate alndnda, bu dsal kiiliin, ergenin

artrd deerler, inan, duygu ve zlemleriyle birlikte, i
benlik duygusuyla ba ok az olabilir. Yine de bu elektronik
evlilik adm kastl olmasa da, paradoksal olarak, bir kimlik
duygusunun oluumuna katk yapabilir.
Dijital medyann ykseliiyle birlikte ortaya kan yeni
sosyal balant ve etkileim biimlerini incelerken, kiisel
yaknla ilikin meselelerle de karlayoruz. (Facebook
evliliinin analog versiyonunu gerek hayatta gremeyiz.)
Aratrmamzda bu online balantlarn kimi olumlu ynleri-
ni saptam olsak da, bunlarn destekledii ilikilerin derinlii
ve sahiciliinin zaman zaman tartmaya ak olduunu gr-
dk. Molly bir gzlemini yle aktaryor: Onlar [son snftan
kzlarla birinci snftan olanlar] asla iyi arkadalar gibi birlik-
te dolarken gremezsiniz; ben de balar sktnda ya da
benzer bir durumda birbirlerine kotuklarn hi grmedim.
Ama i Facebooka gelince byle bir kiilik sergilemeyi, her
ey harika, hepimiz ok iyi arkadaz, herhangi bir terslik
yok grnts vermeyi pek gzel beceriyorlar. Bu ergen-
lerle ok seyrek bire bir iliki kuran Mollynin bile yine de
onlarla Facebookta balant halinde olduunu anmsayn.
Son temamz, hayal gc; Facebook evliliinin, umak
demesek bile, hayal gcnn bir ifadesi olduuna kuku
yok. Sohbetimiz srasnda Howard u gzlemini aktard: Bi-
raz mitolojideki yal kralienin, kendisine performans sergi-
lemesi iin gen delikanly semesine benziyor. Bu spesifik
ifade eklinin Facebooktaki iliki durumuyla (evli, bekar,
ilikisi var ve belirsiz) alakal olduunudaha dorusu,
muhtemelen ondan esinlendiinizel olarak not etmekte
yarar var. Gryoruz ki, Facebook evlilii, dijital medyann
yeni hayali ifade biimlerine ortam salad gereine k