UNIDADE

6 As clases sociais

NDICE DE CONTIDOS
1. AS CLASES SOCIAIS
As clases sociais durante a Monarqua
As clases sociais durante a Repblica
As clases sociais durante o Imperio
2. A FLEXIN NOMINAL
Adxectivos de tema en i e en consoante
A substantivacin dos adxectivos
3. OS ADXECTIVOS NUMERAIS
Adxectivos numerais cardinais
Adxectivos numerais ordinais
4. A FLEXIN VERBAL. O SISTEMA DE PERFECTO EN MODO INDICATIVO
O sistema de perfecto da conxugacin regular en modo indicativo. Voz activa
O sistema de perfecto en modo indicativo do verbo sum
LXICO
Evolucin fontica: grupos de consoantes
Expresins latinas

Tras describir as distintas etapas da historia de Roma cos seus correspondentes sistemas de
goberno, nesta Unidade abordaremos a sa organizacin social, o que completar o panorama
histrico.

Ao explicar o segundo grupo de adxectivos, os que seguen a terceira declinacin, finalzase o estudo
destes e da terceira. Con iso coecerase a maior parte da flexin nominal, sobre todo, polo gran
nmero de substantivos que pertencen s tres primeiras declinacins.

No que fai flexin verbal, inciase o estudo do sistema de perfecto de voz activa, cos tempos do
modo indicativo da conxugacin regular e do verbo sum.

Os adxectivos numerais e a evolucin fontica do lxico latino ao casteln pechan os contidos

explicados nesta Unidade.

Legado Lingua Lxico Textos

As clases Adxectivos da terceira declinacin Evolucin fontica de Relacionados cos contidos

sociais grupos de consoantes de lingua e de cultura
O sistema de perfecto, modo
indicativo da conxugacin regular. Expresins latinas
Voz activa
O sistema de perfecto en modo
indicativo do verbo SVM
Os adxectivos numerais

LATN I / Unidade 6. As clases sociais. 1

1. As clases sociais
Nas unidades anteriores, ao explicar a historia de Roma, describiuse con detencin a sa
organizacin poltica, que sufriu profundas transformacins ao longo dos anos, pois a partir do seu
primeiro sistema de goberno, a Monarqua, chegouse Repblica, e, por ltimo, ao Imperio.

Non obstante, o panorama histrico ao que se fixo referencia s se completar tras describir como se
organizou nun principio a sociedade romana, e que cambios experimentou a sa estrutura no
transcurso do tempo, ao variar a organizacin poltica, pois en moitos casos ambas organizacins,
poltica e social, aparecen interrelacionadas de modo que a primeira repercute na segunda e
viceversa.

1.1. As clases sociais durante a Monarqua

Segundo se referiu na segunda unidade, Rmulo, tras fundar Roma no ano 753 a.C., estableceu un
rxime monrquico, con el como rei, que perdurou at o ano 509 a.C. Neses primeiros tempos, a
sociedade romana, ao igual que outras moitas, presentou unha organizacin baseada nunha profunda
desigualdade fundamentada no nacemento, e incluso na relixin. Como poder comprobarse neste
tema, esa desigualdade, que non se superou, e que se mantivo ao longo dos sculos, estableceuse
nun principio entre homes libres e non libres, os das grandes grupos nos que se organizou a
sociedade romana nesta etapa.

Libres

De acordo co seu nacemento e relixin, os homes libres subdividronse a sa vez en patricios*,

plebeos*, clientes* e libertos*. A pesar de que uns e outros tiveron a mesma condicin, houbo entre
eles notables diferenzas que se explicarn a seguir:

PATRICIOS. Este grupo cuxa orixe se remonta aos tempos de Rmulo, o fundador e primeiro
rei de Roma, acaparou para si todos os dereitos, e converteuse a partir do principio nunha
clase privilexiada.

Os patricios proveen das cen primeiras familias que se asentaron en Roma. En detrimento
dos que chegaron posteriormente cidade, o propio Rmulo os elixiu para que lle
aconsellasen e se encargasen de elixir aos diferentes reis, nunha palabra, para que
participasen de forma activa na vida poltica da cidade. Deulles o nome de patricios. Cada
unha destas familias, co seu paterfamilias* fronte, considerouse descendente dun
antepasado comn revestido de certo carcter divino, pater*. Todos os que recoeceron a un
mesmo pater, constituron a denominada estirpe ou gens*, cuxos membros levaron o mesmo
xentilicio, nomen gentilicium, e compartiron o mesmo culto, sacra gentilicia.

As distintas gentes, que funcionaron como un estado autnomo co seu culto e patrimonio
propios, este ltimo repartido entre todas as familias da gens, agrupronse en tres tribus,

LATN I / Unidade 6. As clases sociais. 2

 que conformaron o pobo, poplus*, conxunto de cidadns con dereitos polticos, oposto a
quen carecen deles, multitdo.

PLEBEOS. Moitos deles proveen dos pobos itlicos prximos a Roma, que foron sometidos
sucesivamente polos romanos. Os plebeos que se trasladaron cidade para establecerse nas
sas periferias, encargronse, por regra xeral, de cultivar a terra. Anda que se incluron no
grupo de homes libres, non gozaron dos privilexios dos patricios.

A diferenza destes que se arrogaron todos os dereitos posibles, os plebeios careceron dos
mis mnimos, xa que nin sequera practicaron os cultos familiares propios dos primeiros nin
conseguiron legalizar o seu matrimonio. Se non tian os dereitos mnimos, parece lxico
pensar que carecan tamn de dereitos polticos, polo que non puideron en principio participar
na vida pblica de Roma da que se converteron en meros espectadores.

Porn, o seu traballo reportoulles deseguida importantes riquezas, polo que moi pronto
comezaron a loitar cos patricios para obter os seus mesmos privilexios.

Anda durante a Monarqua, e propiciada pola situacin anterior, produciuse a reforma do rei
Servio Tulio que, anda mantendo a desigualdade da sociedade romana, modificou os
parmetros nos que esta se sustentaba. As, ao elaborar o censo, dividiu aos romanos en
cinco estamentos segundo a sa fortuna, e non segundo o seu nacemento ou a sa relixin.

Non obstante, durante a Monarqua e gran parte da Repblica, sucedronse as loitas sociais
entre os dous grupos anteriores de homes libres, os patricios e os plebeos. Tivo que
transcorrer moito tempo para que os ltimos lograsen os mesmos dereitos que os patricios.

CLIENTES. Xunto aos plebeos figuran no grupo de habitantes libres sen privilexios. En moitas
ocasiones, trtase de estranxeiros que, ao chegar a Roma, se uniron voluntariamente aos
patricios de cuxo culto familiar pasaron a formar parte. Deste modo conseguiron subsistir con
maior facilidade. Os clientes dependan dun membro da gens, o patronus*, ao que estaban
ligados polo ius patrontus. En moitos casos, a cambio da proteccin necesaria axudaron
aos seus patrns nas loitas que estes sostiveron cos plebeos.

LIBERTOS. Anda que a escravitude non se aboliu en ningn momento, diversas frmulas
permitiron que moitos escravos deixasen de selo, e acadasen a sa liberdade, a sa
manumisin. As mis frecuentes enumranse a seguir:

O testamento do seu seor, que constite o sistema mis empregado.

A compra da sa liberdade grazas ao dieiro recibido polo seu traballo, o peculium.

Unha decisin xudicial.

Os escravos que conseguiron a sa liberdade grazas aos procedementos anteriores,

convertronse en libertos. Estes, xunto cos plebeos e os clientes, conformaron o grupo de
homes libres, anda que sen privilexios.

LATN I / Unidade 6. As clases sociais. 3

 Con todo, os escravos liberados, os libertos, permaneceron unidos ao seu dono, do que
tomaron o xentilicio. Non tiveron dereitos, nin sequera puideron casar, xa que, igual que os
escravos, viviron en concubinato, contubernium. A pesar de esta carencia de dereitos,
puideron traballar por conta propia, e os seus fillos considerronse, en moitas ocasiones,
homes libres.

Non libres

Fronte ao primeiro grupo formado polas distintas clases de homes libres, neste inclense os
escravos, que en Roma non se consideraban nin sequera persoas, senn cousas. Anda as, o trato
que recibiron non puido considerarse demasiado cruel, pois dependeu da forma de ser dos seus
donos. condicin de escravo poda chegarse por:

Nacemento, dicir, pola pertenza a unha familia de escravos.

Botn de guerra, pois os vencidos convertronse con frecuencia en escravos dos vencedores.

Sentencia xudicial, captis deminutio maxma*. Anda que resultou pouco frecuente,
aplicouse perante delitos moi graves.

A segunda causa de escravitude, a guerra, fixo que o nmero de escravos aumentase de modo
considerable no transcurso do tempo, debido s continuas loitas que o pobo romano sostivo ao longo
da sa historia.

1.2. As clases sociais durante a Repblica

Coa expulsin no ano 509 a.C. do ltimo monarca, Tarquinio o Soberbio, produciuse unha profunda
transformacin na organizacin poltica de Roma, que deixou de ser unha Monarqua para
converterse nunha Repblica. O novo rxime que se prolongou at o 30 a.C. comportou tamn
cambios importantes na sociedade romana.

A reforma iniciada no perodo anterior por Servio Tulio, que dividiu aos romanos en cinco estamentos
de acordo coa sa fortuna, consolidouse nesta poca, polo que a desigualdade social baseouse
definitivamente na riqueza, e non no nacemento ou a relixin. Non obstante, nos primeiros tempos da
Repblica, reproducronse as loitas sociais herdadas do sistema anterior, pois os plebeos
enfrontronse aos patricios para obter as os seus mesmos dereitos, o que non ocorreu at entrado o
sculo V a.C.

Segundo se dixo na terceira unidade, un dos primeiros pasos para esa igualdade levou aos plebeos,
cansos de ser meros espectadores da vida poltica, a pesar da sa fortuna, a retirarse ao Monte
Sacro. Os patricios, temerosos de que se producise unha escisin nun momento no que Roma estaba
ameazada por inimigos externos, decidiron ceder diante das sas pretensins, e aceptaron algunhas
das condicins que lles impuxeron, entre outras, a eleccin dos tribunos da plebe cos que participaron
por primeira vez na organizacin poltica.

LATN I / Unidade 6. As clases sociais. 4

Tras este primeiro paso, chegaron outros que se viron favorecidos por ter xa os seus propios
representantes nas Institucins, e polo seu cada vez maior poder econmico. As o matrimonio entre
patricios e plebeos, a sa participacin cada vez mis activa na poltica e na relixin, ou a
promulgacin da Lei das XII Tboas, coa que se evitou o abuso existente por parte dos patricios ao
interpretar unhas leis que non estaban escritas.

Cos logros anteriores, a partir do sculo V a.C., a distincin entre patricios e plebeos quedou limitada
practicamente ao aspecto relixioso. De feito, os patricios e os plebeos mis ricos unronse en
detrimento dos plebeos pobres.

As e todo, produciuse outra mudanza fundamental na estrutura social existente, pois a rpida
expansin de Roma grazas s sas conquistas, logrou que a primitiva divisin da sociedade entre
homes libres e non libres fose substituda pola de cidadns e non cidadns que perdurou no Imperio.

Este dereito de cidadana, capaz de establecer distincins na sociedade romana, puido conseguirse
ou perderse, pois non tivo un carcter vitalicio. De feito os fillos dos libertos ou dos estranxeiros
obtiveron o dereito de cidadana por adquisicin. Pola sa vez, algns perdrono por renuncia
expresa, por non cumprir coas obrigas fundamentais ou co dereito de xentes ou por unha decisin
xudicial, captis deminutio maxma.

Os cidadns

Conforman o grupo de cidadns romanos, cives Romni, os homes libres, patricios ou plebeos,
nados dun pai cidadn. A partir do 49 a.C., todos os homes libres da Pennsula Itlica incluiranse nese
grupo. Agora ben, a extensin do prezado dereito de cidadana produciuse con limitacins, pois os
habitantes de Roma considerronse cidadns completos, dicir, con todos os dereitos, e os do resto
da Pennsula Itlica, incompletos. Os primeiros tian os seguintes dereitos:

Polticos, iura publca. Entre estes figuran catro de gran importancia: o dereito de voto, ius
sufragii; o de ser escollido para un cargo, ius honrum; o de participar nos colexios
sacerdotais, ius sacrrum, e o de apelar ao pobo nos procesos criminais, ius provocatinis.

Civs, iura privta. Dentro deles distnguense os seguintes: o dereito de propiedade, ius
commercii; o de matrimonio, ius connubii, e o de emprender accins xudiciais, ius legis
actinis.

Todos estes dereitos an acompaados dunha serie de deberes, munra, que se enumeran a seguir:
o de presentarse ao censo, o de servir na milicia e o de pagar tributos.

No seguinte cadro aparecen recollidos estes dereitos e deberes:

DEREITOS (IVRA)
DEBERES (MVNRA)
POLTICOS (PVBLCA) CIVS (PRIVTA)

ius sufragii
ius commercii presentarse ao censo
ius honrum
ius connubii servir na milicia
ius sacrrum
ius legis actinis. pagar tributos
ius provocatinis

LATN I / Unidade 6. As clases sociais. 5

A reforma do censo impulsada por Servio Tulio, que consistiu en dividir ao pobo, patricios e plebeos,
en catro tribos urbanas e dezasete campesias, en vez de nas tres primitivas, e, aos cidadns, en
cinco estamentos segundo a sa fortuna, propiciou a aparicin dentro deste grupo de certos
subgrupos que desempearon un papel relevante na sociedade. Pola sa importancia enumeraranse
os tres principais: os cabaleiros, equtes*; os nobres, nobles*, e os clientes.

OS CABALEIROS (equtes)

Formaron a primeira clase segundo a divisin establecida por Servio Tulio. Chamronse as
porque, ao ser os mis ricos, aportaron o cabalo, equus, ao servizo militar, anda que moi
pronto foron substitudos nesta tarefa.

A partir dese momento, o eques convertido nun homo novus*, dicir, nunha persoa cuxos
antepasados non desempearon cargos polticos, dedicouse aos negocios ao quedar
apartado da poltica, e conformou as unha rica burguesa.

OS NOBRES (nobles)

Fronte aos equtes, apareceu a nobreza, nobiltas. Esta componse de cidadns que contan
cun antepasado que exerceu unha das magistraturas curules da Repblica. Os nobres, a
diferenza dos equtes, non puideron dedicarse ao comercio, s poltica. Por ese motivo, a
nobreza confundiuse por regra xeral co Senado.

Equtes e nobles constituron a clase dirixente. Talvez por iso, uns e outros tomaron a
substitucin dos patricios e os plebeos nas loitas sociais. Estas, que estouparon con especial
virulencia a partir do sculo II a.C., decantronse a favor dos equtes.

OS CLIENTES

Constiten o terceiro subgrupo importante dentro dos cidadns. Anda que xa exista no
perodo monrquico, durante a Repblica acadou unha maior relevancia acorde co
incremento do seu nmero. Este obedeceu a diversas razns. Por unha parte, gran
expansin de Roma. Por outra, s continuas guerras que sumiron na runa a moitos cidadns
que, ao perder as sas terras, se viron obrigados a unirse a un patrono, para que lles
protexese a cambio da sa submisin e da sa axuda.

A pesar da sa existencia anterior, os clientes da Repblica presentaron unha diferenza

importante cos da Monarqua. Esta radicou na ausencia de lazos xurdicos con seu patrono. A
sa nica relacin con el consistiu nunha serie de rituais e cerimonias que puxeron de
manifesto o servilismo e a adulacin que practicaron.

Entre esas cerimonias salientou pola sa peculiaridade, a salutatio matutna consistente en

presentarse pola ma cedo na casa do patrn para saudalo e poerse ao seu dispor
naqueles asuntos que requirisen a sa presenza. Os clientes encargronse en moitas
ocasiones de manipular as asembleas a favor dos xuros de seu patrono, igualmente
compraron o voto para el, etctera.

LATN I / Unidade 6. As clases sociais. 6

 Os non cidadns

O segundo gran bloque no que se divide a sociedade republicana est formado polos que carecen do
dereito de cidadana, dicir, polos escravos e polos libertos. Uns e outros non viron variar de modo
importante a sa situacin que se mantivo practicamente igual que na poca anterior, a Monarqua.

1.3. As clases sociais durante o Imperio

Ao finalizar a Repblica no ano 30 a.C., e comezar o Imperio, a estrutura social romana, segundo
veremos a seguir, non sufriu variacins importantes, mis ben, algunhas modificacins. A divisin
principal da sociedade seguiu establecida entre cidadns e non cidadns. Esta mantvose at o ano
212 d.C., data na que Caracalla xeneralizou o devandito dereito a todos os habitantes do Imperio
ags aos escravos.

Os cidadns

Dentro deste grupo, o emperador Augusto introduciu algns reaxustes encamiados a terminar cos
duros enfrontamentos existentes entre os equtes e os nobles. Para iso, segundo a sa fortuna,
agrupounos en das ordes distintas, a ecuestre e a senatorial. Polo tanto, Augusto empregou os
mesmos criterios econmicos que tempo atrs seguiu Servio Tulio ao reformar o censo. Na primeira
incluu a aquelas persoas cuxa fortuna ascenda a mis dun milln de sestercios. Os privilexios que
lles concedeu eran fundamentalmente honorficos, xa que estiveron fronte das maxistraturas
republicanas que se conservaron no Imperio, e, posteriormente, formaron parte do Senado.

Pola sa banda, a orde ecuestre estivo formada polas persoas cunha fortuna menor, uns catrocentos
mil sestercios. Puxronse fronte dos novos cargos que xurdiron nesta poca.

Todos os que se agruparon nas ordes citadas, a ecuestre e a senatorial, denominronse honestires,
pois representaron aos cidadns mis ricos e poderosos. Pola contra, os cidadns pobres recibiron o
nome de humilires.

En torno aos honestires, tanto da orde senatorial como da ecuestre, proliferaron os clientes. Estes
non estiveron ligados ao patrono por lazos xurdicos como na Monarqua, senn, igual que na
Repblica, por cerimonias e rituais entre os que salienta a salutatio matutna.

Os non cidadns

Este grupo estivo formado, o mesmo que na Repblica, polos libertos, escravos manumitidos, e polos
escravos. Anda que o nmero destes ltimos aumentou debido s numerosas conquistas do pobo
romano, as sas condicins de vida non variaron demasiado respecto s de pocas anteriores,
Monarqua e Repblica, pero si melloraron algo, grazas s ideas estoicas dalgns emperadores como
Adriano, Antonino Po ou Marco Aurelio, e aparicin, e posterior triunfo, do cristianismo. A pesar de
iso, segundo se dixo, a escravitude non foi abolida en ningn momento.

LATN I / Unidade 6. As clases sociais. 7

Tras describir a estrutura social do Imperio, vese corroborado o devandito ao comezo deste tema, pois
a desigualdade, por un motivo ou outro, nacemento, relixin ou riqueza, converteuse nunha constante
da sociedade romana ao longo da sa historia.

LATN I / Unidade 6. As clases sociais. 8

2. A flexin nominal
Nas das unidades anteriores estudronse os substantivos de tema en consoante e en vocal i.
Segundo se dixo entn, ambos grupos constiten xunto aos adxectivos a terceira declinacin. Polo
tanto, o seu estudo completarase na presente unidade ao explicar estes ltimos.

2.1. Adxectivos de tema en i e en consoante

Os adxectivos latinos clasifcanse en dous grandes grupos: os de tema* en o/a que se declinan pola
primeira e a segunda, e os de tema en i e en consoante que fano pola terceira. Posto que os
primeiros xa se explicaron, nesta unidade centrarmonos nos ltimos.

Os adxectivos que hai na terceira declinacin presentan os mesmos temas que os substantivos que
pertencen a ela. Sen embargo, mentres que nos substantivos abundan os temas en consoante, nos
adxectivos, os en vocal i. Precisamente por este motivo, empezaremos por estes.

Adxectivos de tema en i

Segundo se dixo, constiten a maiora dentro dos adxectivos do segundo grupo. Fronte aos do
primeiro grupo, os de tema en o/a, que presentaban sempre tres terminacins no nominativo singular,
unha para cada xnero, en estes coexisten os de tres terminacins, os de das, e, incluso, os dunha,
segundo pode comprobarse a seguir:

TRES TERMINACINS

Estes adxectivos, ao igual que os do primeiro grupo, presentan unha terminacin para cada xnero.
Polo tanto, no dicionario aparecen polo seu enunciado que consta de tres formas que corresponden
por esta orde ao nominativo singular masculino, feminino e neutro.

Posto que se inclen nos temas en vogal da terceira, presentan as seguintes terminacins no
nominativo singular: -er/-is/-e. Isto quere dicir que se declinan como os substantivos cuxo nominativo
singular termina respectivamente en -er, en -is, e en -e:

celer, celeris, celere: rpido, rpida

SINGULAR PLURAL
CASO
Masculino Feminino Neutro Masc. e Fem. Neutro
Nominativo celer celr-is celr -e celr -es celer-ia
Vocativo celer celr-is celr -e celr -es celer-ia
Acusativo celr-em celr-em celr -e celr -es celer-ia
Xenitivo celr-is celr -is celr -is celer -ium celer-ium
Dativo celr-i celr-i celr-i celer-bus celer-bus
Ablativo celr-i celr-i celr-i celer-bus celer-bus

LATN I / Unidade 6. As clases sociais. 9

 SINGULAR PLURAL
CASO
Masculino Feminino Neutro Masc. e Fem. Neutro
Nominativo acer* acr -is acr -e acr -es acr-ia
Vocativo acer* acr -is acr -e acr -es acr -ia
Acusativo acr -em acr -em acr -e acr -es acr -ia
Xenitivo acr -is acr -is acr -is acr -ium acr -ium
Dativo acr -i acr -i acr -i acr -bus acr -bus
Ablativo acr -i acr -i acr -i acr -bus acr -bus
* acer < acris > acrs > acrr > acr > acer.

Ao comparar ambos adxectivos, obsrvase que no primeiro deles a vogal e mantense en toda a
flexin. Pola contra, no segundo, o e s aparece no nominativo e vocativo do singular masculino.

Esta diferenza, apreciada tamn nos adxectivos do primeiro grupo con nominativo singular masculino
en er, dbese, segundo se explicou entn, a que no primeiro adxectivo, o e atpase no lexema, e, por
iso, mantense en todos os casos. Sen embargo, en acer, o e non pertence raz, pois trtase dunha
vogal desenvolvida pola consoante r.

igual que ocorra en aqueles, o enunciado permite identificar se o adxectivo pertence a un ou outro
tipo. Se nas tres formas que o compoen aparece o e, celer, celris, celre, esta mantense en todos
os casos. Se s aparece na primeira forma, celber, celbris, celbre, o e unicamente figura no
masculino, e, en concreto, no nominativo e vocativo do singular.

A pesar da diferenza sinalada, tamn poden establecerse similitudes entre un e outro:

O ablativo do singular conserva a i orixinaria dos temas en vogal, o grupo maioritario dos
adxectivos. Pola contra, debido a un troco analxico, nos substantivos, nos que abundan os
temas en consoante, ese i foi substitudo xeralmente polo e propio do grupo predominante.

O xenitivo do plural termina en -ium, e o nominativo, vocativo e acusativo do plural neutro, en

-ia como corresponde aos temas en vogal.

Anda que no nominativo e vocativo do singular teen tres formas, unha para cada xnero, no
acusativo do mesmo nmero e nos casos citados do plural s hai dous, unha para o
masculino e feminino, e outra para o neutro.

Realiza as actividades do PENSVM 1

LATN I / Unidade 6. As clases sociais. 10

 DAS TERMINACINS

Estes adxectivos son os mis numerosos dentro dos de tema en vogal i. Presentan unha nica forma
para o masculino e o feminino, e outra para o neutro.

No dicionario atpanse polo seu enunciado constitudo nesta orde polo nominativo singular masculino
e feminino, que termina en -is, e polo nominativo singular neutro, que acaba en -e. Devandito
enunciado non debe confundirse co do substantivo no que a segunda forma, o xenitivo do singular,
xamais acaba en e por non terminar as ningn xenitivo dese nmero.

Declnanse como os substantivos cuxo nominativo do singular finaliza, respectivamente, en -is e en

-e.

fortis, forte: valente, forte

SINGULAR PLURAL
CASO
Masculino e Feminino Neutro Masc. e Fem. Neutro
Nominativo fort -is fort -e fort -es fort -ia
Vocativo fort -is fort -e fort -es fort -ia
Acusativo fort -em fort -e fort -es fort -ia
Xenitivo fort -is fort -is fort -ium fort -ium
Dativo fort -i fort -i fort -bus fort -bus
Ablativo fort -i fort -i fort -bus fort -bus

Na declinacin destes adxectivos se aprecian semellanzas coa do grupo anterior:

O ablativo do singular conserva a -i orixinaria, en detrimento da -e analxica dos temas en consoante.

O xenitivo do plural, e o nominativo, vocativo e acusativo neutro do mesmo nmero acaban,

respectivamente, en -ium, e en -ia, xa que se trata de temas en vogal.

Realiza as actividades do PENSVM 2

UNHA TERMINACIN

Nestes adxectivos non existe diferenciacin de xnero, pois a nica terminacin existente serve para
o masculino, o feminino e o neutro. Atpanse no dicionario polo enunciado que consta de nominativo
e de xenitivo do singular, polo que coincide co dos substantivos.

Anda que no enunciado coincidan, uns e outros distnguense facilmente polo seu significado. Tamn
axuda saber que o dicionario d sempre o xnero nos substantivos, pero non nos adxectivos: ars,
artis (f.), arte, pero prudens, prudentis, prudente.

LATN I / Unidade 6. As clases sociais. 11

O xenitivo singular evidentemente acaba en -is. Pero o nominativo singular non presenta unha nica
terminacin xa que, igual que ocorra con algns substantivos, os falsos imparislabos, estes
adxectivos perderon a vogal temtica i precedida dunha consoante oclusiva.

Esta perda propiciou o encontro da oclusiva coa desinencia -s, que deu lugar aos cambios fonticos
propios dos substantivos de tema en consoante oclusiva:

inpi-s > inop-s.

ingenti-s > ingent-s > ingens-s > ingens.
felci-s > felic-s > felix.

O mesmo que aqueles, estes adxectivos pertencen aparentemente aos temas en consoante, xa que
presentan os seus cambios fonticos caractersticos no nominativo e vocativo do singular. Con todo, o
xenitivo plural en -ium, e non en -um, prudentium, en vez de prudentum, demostra a sa pertenza
aos temas en vogal i, e non aos en consoante.

felix, felcis feliz, contento, contenta

SINGULAR PLURAL
CASO
Masculino e Feminino Neutro Masc. e Fem. Neutro
Nominativo felix felix felc -es felic -ia
Vocativo felix felix felc -es felic -ia
Acusativo felc -em felix felc -es felic -ia
Xenitivo felc -is felc -is felic -ium felic -ium
Dativo felc -i felc -i felic -bus felic -bus
Ablativo felc -i/e felc -i/e felic -bus felic -bus

Ao comparar a sa declinacin coa dos adxectivos de tres e das terminacins, aprciase unha
diferenza, o ablativo singular alterna as das terminacins coecidas, o -i, orixinario dos temas en
vogal, nos que realmente se incle, e o -e, que resultou da analoxa cos temas en consoante, aos que
aparentemente pertence.

O xenitivo do plural, e o nominativo, vocativo e acusativo neutro do mesmo nmero terminan,

respectivamente, en -ium e -ia.

Anda que teen unha nica terminacin para os tres xneros, isto s ocorre no nominativo e vocativo
do singular porque no acusativo deste nmero e no nominativo, vocativo e acusativo do plural,
aparecen dous formas distintas, unha para o masculino e feminino, e outra para o neutro.

Realiza as actividades do PENSVM 3

LATN I / Unidade 6. As clases sociais. 12

 Adxectivos de tema en consoante

Anda que minoritarios, constiten cos anteriores o segundo grupo de adxectivos, os que seguen a
terceira. Todos eles presentan unha soa forma vlida para os tres xneros. Atpanse no dicionario
polo seu enunciado que, igual que nos voclicos dunha terminacin, consta de nominativo e de
xenitivo de singular, polo que coincide co dun substantivo. Non obstante, distnguese destes polo seu
significado e porque no dicionario non se especifca o xnero, que si aparece nos substantivos.

A segunda forma do enunciado, o xenitivo singular, sempre termina en -is, pero o nominativo singular,
igual que nos substantivos de tema en consoante, presenta diversas terminacins segundo os
fenmenos fonticos sufridos.

Para declinar un que sirva de modelo elixiuse o seguinte:

vetus, vetris: vello, vella

SINGULAR PLURAL
CASO
Masculino e Feminino Neutro Masc. e Fem. Neutro
Nominativo vetus vetus vetr -es vetr -a
Vocativo vetus vetus vetr es vetr -a
Acusativo vetr -em vetus vetr -es vetr -a
Xenitivo vetr is vetr -is vetr -um vetr -um
Dativo vetr -i vetr -i vetr -bus vetr -bus
Ablativo vetr -e vetr -e vetr -bus vetr -bus

Polo seu enunciado e declinacin, resulta fcil deducir que se trata dun adxectivo de tema en
consoante s, cuxos cambios fonticos caractersticos sofre. De feito, na sa flexin prodcense
rotacismo, paso a r de s intervoclica.

Posto que pertencen aos temas en consoante, o ablativo do singular conserva a sa terminacin
orixinaria en -e, e non mantn o -i propio dos en vogal. Pola mesma razn, o xenitivo plural, e o
nominativo, vocativo e acusativo do plural neutro terminan, respectivamente, en -um, e en -a.

Anda que teen unha nica terminacin para os tres xneros, isto s as no nominativo e vocativo
do singular porque no acusativo deste nmero e no nominativo, vocativo e acusativo do plural, hai
dous formas distintas, unha para o masculino e o feminino, e outra para o neutro.

Antes de terminar, convn lembrar a funcin primordial destes adxectivos. O mesmo que os do
primeiro grupo, adoitan acompaar a un substantivo co que establecen unha relacin de concordancia
que afecta ao xnero, ao nmero e ao caso.

Por iso, hora de declinar conxuntamente un adxectivo e un substantivo, hai que indagar o xnero
deste ltimo para elixir a forma correspondente do adxectivo. Por outra parte, se nunha frase un
adxectivo aparece xunto a mis dun substantivo, acompaar a aquel co que concorde en xnero,

LATN I / Unidade 6. As clases sociais. 13

nmero e caso. Porn, a concordancia non afecta declinacin, xa que un e outro seguen a que lles
corresponde.

As para declinar conxuntamente en plural o substantivo poeta, poetae e o adxectivo celber,

celbris, celbre, dbese coecer en primeiro lugar o xnero do substantivo. Poeta, por tratarse dun
nome de oficio da primeira, masculino. Por iso, debe elixirse a forma do adxectivo que corresponde
ao devandito xnero:

CASO PLURAL

Nominativo celbres poetae

Vocativo celbres poetae
Acusativo celbres poetas
Xenitivo celebrium poetarum
Dativo celebrbus poetis
Ablativo celebrbus poetis

Tal como se dixo, a concordancia afecta ao xnero, nmero e caso, pero non declinacin, pois o
substantivo poeta, poetae declnase pola primeira, a que lle corresponde segundo o seu enunciado,
mentres que o adxectivo segue a terceira dos temas en vogal de acordo co seu.

Realiza as actividades do PENSVM 4

2.2. A substantivacin dos adxectivos

En latn e en casteln a funcin fundamental dun adxectivo consiste en acompaar a un substantivo
co que establece unha relacin de concordancia nos accidentes gramaticais que afectan a este
ltimo, dicir, o adxectivo concorda co substantivo en xnero, nmero, e, en latn ademais, en caso.
Agora ben:
As primeiras chegan a Roma pola ma.
Os nosos darn o sinal.

Ao analizar ambas oracins, comprbase que os dous adxectivos que aparecen nelas, primeiras e
nosos, non concordan con ningn substantivo, van sos; mis anda, desempean a funcin sintctica
propia do substantivo, a de suxeito de chegan e darn respectivamente. Nestes casos dise que o
adxectivo est substantivado. Polo tanto, a substantivacin pode definirse como a capacidade, neste
caso do adxectivo, para desempear as funcins do substantivo.

Se se prosegue a anlise, obsrvase que os dous adxectivos, primeiras e nosos, van precedidos do
artigo, as/os, dicir, en galego e casteln a substantivacin esixe a presenza do artigo.

A seguir expresaranse en latn as frases anteriores:

LATN I / Unidade 6. As clases sociais. 14

 Primae Romam mane veniunt. As primeiras chegan a Roma pola ma.
Nostri signum dabunt. Os nosos darn o sinal.

Ao analizalas, consttase que os adxectivos que aparecen nelas, primae e nostri, non concordan en
xnero, nmero e caso con ningn dos substantivos que os acompaan, dicir, van sos. Ademais,
ambos desempean a funcin sintctica de suxeito das sas respectivas formas verbais, veniunt e
dabunt. Polo tanto, pode afirmarse que en latn tamn hai substantivacin de adxectivos.

Con todo, nesta lingua, ao carecer de artigo, o proceso non resulta formalmente tan claro. Por outra
parte, resulta evidente que, ao traducir ao casteln un adxectivo latino substantivado, debe
antepoerse o artigo correspondente.

Neste sentido, trtase dun masculino singular ou plural, dun feminino singular ou plural, ou dun neutro
singular, empregaranse respectivamente os seguintes artigos: o, os, a, as:

Romani cum Carthaginiensbus pugnant. Os romanos loitan cos cartaxineses.

O problema formlase co neutro plural, xa que en galego e casteln non existe o artigo dese xnero e
nmero. Xa que logo, un adxectivo neutro plural substantivado traducirase precedido do o, coma se
dun singular se tratase, ou co substantivo cousas, co que debe concordar en feminino plural o
adxectivo. Por exemplo:

Pulchra laudmus. Alabamos o bello ou alabamos as cousas belas.

O neutro plural pulchra traduciuse de dous xeitos diferentes:

O fermoso, coma se aparecese pulchrum, singular, e non pulchra, plural.

As cousas fermosas, co substantivo cousas, co que concorda en feminino plural o adxectivo.

Realiza as actividades do PENSVM 5

LATN I / Unidade 6. As clases sociais. 15

3. Os adxectivos numerais
Dentro destes adxectivos distnguense dous grupos distintos, os cardinais e os ordinais. Na presente
unidade, veranse uns e outros.

3.1. Adxectivos numerais cardinais

Por regra xeral, ao igual que en casteln, permanecen invariables, dicir, a sa nica forma serve
para os tres xneros e para as distintas funcins sintcticas que poden desempear. As:

quinque viri in insla manent, cinco homes permanecen na illa.

cum quinque mulierbus in insulam veniunt, con cinco mulleres chegan illa.

Quinque concorda con viri, masculino, e con mulierbus, feminino. Ademais na primeira oracin
desempea a funcin sintctica de suxeito. Na segunda, a de complemento circunstancial.

Con todo, esta regra xeral conta coas sas excepcins, xa que en latn declnanse:

Os tres primeiros cardinais: unus, unha, unum; duo, duae, duo, e tres, tria.
As centenas, menos a primeira, centum, cen.
Os milleiros.

OS TRES PRIMEIROS CARDINAIS

unus, una, unum: un, unha

SINGULAR PLURAL
CASO
MASC. FEMIN. NEUTRO MASC. FEMIN. NEUTRO
Nominativo unus una unum uni unae una
Acusativo unum unam unum unos unas una
Xenitivo unus unus unus unrum unrum unrum
Dativo uni uni uni unis unis unis
Ablativo uno una uno unis unis unis

En pl. sase s coma adx. indefinido

Ao observar a sa declinacin, advrtese que esta se asemella dos adxectivos do primeiro grupo, do
tipo bonus, bona, bonum anda que carece de vocativo, e no xenitivo e no dativo do singular
presenta terminacins distintas, -ius e -i respectivamente, que, como veremos, pertencen flexin
pronominal.

Polo seu significado, adoita utilizarse en singular. O plural emprgase unicamente con substantivos
que carecen de singular. As, en: miltes una castra vidbant, os soldados van un campamento; una
corresponde ao acusativo plural neutro porque acompaa a castra, substantivo de xnero neutro que,

LATN I / Unidade 6. As clases sociais. 16

por carecer de singular, declnase en plural, castra, castrrum, e ambos, adxectivo e substantivo,
desempean a funcin sintctica de complemento directo de vidbant.

duo, duae, duo: dous.

PLURAL
CASO
MASCULINO FEMININO NEUTRO
Nominativo duo duae duo
Acusativo duos duas duo
Xenitivo durum durum durum
Dativo dubus dubus dubus
Ablativo dubus dubus dubus

Este numeral cardinal s se declina en plural. igual que o anterior, carece de vocativo.

tres, tria: tres

PLURAL
CASO
MASC. e FEMIN. NEUTRO
Nominativo tres tria
Acusativo tres tria
Xenitivo trium trium
Dativo tribus tribus
Ablativo tribus tribus

O mesmo que no caso anterior, unicamente se declina en plural. Ademais tampouco ten vocativo.

AS CENTENAS

Segundo se dixo, ags a primeira centena, centum, que presenta unha forma invariable para os tres
xneros e para as distintas funcins sintcticas que poida desempear, as demais declnanse, pero s
en plural. O seu modelo constiteo o plural dun adxectivo do primeiro grupo, do tipo bonus, bona,
bonum. As, ducenti, ducentae, ducenta; trecenti, trecentae, trecenta; quadringenti,
quadringentae, quadringenta, etctera.

ducenti, ducentae, ducenta, douscentos

PLURAL
CASO
MASCULINO FEMININO NEUTRO
Nominativo ducenti ducentae ducenta
Acusativo ducentos ducentas ducenta
Xenitivo ducentrum ducentrum ducentrum
Dativo ducentis ducentis ducentis
Ablativo ducentis ducentis ducentis

LATN I / Unidade 6. As clases sociais. 17

OS MILLEIROS

Mille, mil en singular indeclinable. As e todo, en plural declnase. Segue a declinacin dun neutro
plural de tema en vogal da terceira.

PLURAL
CASO
NEUTRO
Nominativo milia
Acusativo milia
Xenitivo milium
Dativo milbus
Ablativo milbus
Na sa declinacin obsrvase que exclusivamente se declina en plural, e, que, ao igual que nos casos
anteriores, carece de vocativo.

Realiza as actividades do PENSVM 6

3.2. Adxectivos numerais ordinais

Todos eles declnanse como bonus, bona, bonum, modelo dos adxectivos do primeiro grupo en -us/-
a/-um.

primus, prima, primum: primeiro, primeira

SINGULAR PLURAL
CASO
MASC. FEMIN. NEUTRO MASC. FEMIN. NEUTRO
Nominativo primus prima primum primi primae prima
Acusativo primum primam primum primos primas prima
Xenitivo primi primae primi primrum primrum primrum
Dativo primo primae primo primis primis primis
Ablativo primo prima primo primis primis primis

LATN I / Unidade 6. As clases sociais. 18

A seguir presentamos unha lista cos cardinais e ordinais. Non hai que aprendela.

Cardinais Ordinais
1 I Unus, -a, -um Primus, -a, -um
2 II Duo, -ae, -o Secundus, -a, -um
3 III Tres, -ia Tertius
4 IIII/IV Quattuor Quartus
5 V Quinque Quintus
6 VI Sex Sextus
7 VII Septem Septmus
8 VIII Octo Octvus
9 VIIII/IX Novem Nonus
10 X Decem Decmus
11 XI Undcim Undecmus
12 XII Duodcim Duodecmus
13 XIII Tredcim Tertius decmus
14 XIIII/XIV Quattuordcim Quartus decmus
15 XV Quindcim Quintus decmus
16 XVI Sedcim Sextus decmus
17 XVII Septendcim Septimus decmus
18 XVIII Duodeviginti Duodevicesmus
19 XVIIII/XIX Undeviginti Undevicesmus
20 XX Viginti Vicesmus
21 XXI Viginti unus Vicesmus primus
22 XXII Viginti duo Vicesmus alter
28 XXVIII Duodetriginta Duodetricesmus
29 XXIX Undetriginta Undetricesmus
30 XXX Triginta Tricesmus
40 XXXX/XL Quadraginta Quadragesmus
50 L Quinquaginta Quinquagesmus
60 LX Sexaginta Sexagesmus
70 LXX Septuaginta Septuagesmus
80 LXXX Octoginta Octogesmus
90 LXXXX/XC Nonaginta Nonagesmus
100 C Centum Centesmus
200 CC Ducenti, -ae, -a Ducentesmus
300 CCC Trecenti, -ae, -a Trecentesmus
400 CCCC/CD Quadringenti, -ae, -a Quadringentesmus
500 D Quingenti, -ae, -a Quingentesmus
600 DC Sexcenti, -ae, -a Sexcentesmus
700 DCC Septingenti, -ae, -a Septingentesmus
800 DCCC Octingenti, -ae, -a Octingentesmus
900 DCCCC/CM Nongenti, -ae, -a Nongentesmus
1.000 M Mille Millesmus
2.000 MM o II Duo milia Bis millesmus
10.000 X Decem milia Decies millesmus
100.000 Centum milia Centies millesmus
1.000.000 M Decies centna milia Decies centies millesmus

Realiza as actividades do PENSVM 7

LATN I / Unidade 6. As clases sociais. 19

4. A flexin verbal. O sistema de perfecto
de modo indicativo
Ao falar das caractersticas xerais da conxugacin latina, dicase que esta se organizaba en torno a
tres sistemas, o de presente, o de perfecto e o de supino.

Tras completar practicamente o primeiro deles, comezaremos co segundo.

4.1. O sistema de perfecto da conxugacin

regular en modo indicativo. Voz activa
Neste sistema, ademais das formas non persoais ou nominais do verbo que estudaremos mis
adiante, inclense os seguintes tempos do modo indicativo:

O pretrito perfecto.

O pretrito pluscuamperfecto.

O futuro perfecto.

Todos eles constan fundamentalmente de: tema de perfecto*, sufixos modais-temporais* e

desinencias persoais*.

TEMA DE PERFECTO

O tema de perfecto, elemento diferenciador do sistema de perfecto, constite o elemento comn a

todas as formas deste sistema. Obtense sempre, incluso en verbos irregulares, suprimindo o i final da
cuarta forma do enunciado verbal, que corresponde primeira persoa do singular do pretrito perfecto
de indicativo da voz activa.

SUFIXOS MODAIS-TEMPORAIS

Os sufixos que na conxugacin latina engdense ao tema de perfecto para formar os distintos tempos
do modo indicativo deste sistema son os seguintes:

MODO TEMPO SUFIXO MODAL-TEMPORAL

Pretrito perfecto ---
INDICATIVO Pretrito pluscuamperfecto -era-
Futuro perfecto -er-

DESINENCIAS PERSOAIS

LATN I / Unidade 6. As clases sociais. 20

 Ags o pretrito perfecto de indicativo que presenta unhas desinencias especiais, os restantes
tempos utilizan as xerais da voz activa.

A seguir, enumeraremos as primeiras, e lembraremos as segundas:

DESINENCIAS ESPECFICAS DO PRETRITO PERFECTO DE INDICATIVO

PERSOA SINGULAR PLURAL
Primeira -i -imus
Segunda -isti -istis
Terceira -it -erunt/-ere*
* A desinencia -ere utilzase menos que -erunt.

DESINENCIAS XERAIS DA VOZ ACTIVA

PERSOA SINGULAR PLURAL
Primeira -o/-m* -mus
Segunda -s -tis
Terceira -t -nt
* A desinencia -o s aparece no futuro perfecto de indicativo.

Unha vez que se coecen os principais elementos das formas verbais do sistema de perfecto: tema
de perfecto, sufixos modais-temporais e desinencias persoais, xa poden conxugarse os distintos
tempos do sistema de perfecto en modo indicativo da voz activa. Ao facelo, convn comprobar se
aparecen neles vogais de unin, e se producen cambios fonticos.

PRETRITO PERFECTO DE INDICATIVO

Frmase co tema de perfecto e as desinencias especficas deste tempo.

Como se explicou anteriormente, este tempo ten as seguintes traducins: galego pretrito, e
casteln - pretrito perfecto composto e pretrito perfecto simple (vid. unidade 1).

1 conxugacin 2 conxugacin 3 conxugacin 4 conxugacin 4 conxugacin

Amei Aconsellei Dixen On Colln

amv-i monu-i dix-i audv-i cep-i

amav-isti monu-isti dix-isti audiv-isti cep-isti
amv-it monu-it dix-it audv-it cep-it
amav-mus monu-mus dix-mus audiv-mus cep-mus
amav-istis monu-istis dix-istis audiv-istis cep-istis
amav-runt / monu-runt / dix-runt / audiv-runt / cep-runt /
amav-re monu-re dix-re audiv-re cep-re

PRETRITO PLUSCUAMPERFECTO DE INDICATIVO

LATN I / Unidade 6. As clases sociais. 21

Frmase co tema de perfecto, o sufixo modal-temporal -era- e as desinencias persoais que son as
xerais da voz activa.

1 conxugacin 2 conxugacin 3 conxugacin 4 conxugacin 4 conxugacin

Amara Aconsellara... Dixera... Ora Collera...

amav-ra-m monu-ra-m dix-ra-m audiv-ra-m cep-ra-m

amav-ra-s monu-ra-s dix-ra-s audiv-ra-s cep-ra-s
amav-ra-t monu-ra-t dix-ra-t audiv-ra-t cep-ra-t
amav-er-mus monu-er-mus dix-er-mus audiv-er-mus cep-er-mus
amav-er-tis monu-er-tis dix-er-tis audiv-er-tis cep-er-tis
amav-ra-nt monu-ra-nt dix-ra-nt audiv-ra-nt cep-ra-nt

FUTURO PERFECTO DE INDICATIVO

Frmase co tema de perfecto, o sufixo modal-temporal -er- e as desinencias xerais da voz activa. Non
obstante, ags na primeira persoa do singular, entre o sufixo e a desinencia, est a vogal de unin -i-.

1 conxugacin 2 conxugacin 3 conxugacin 4 conxugacin 4 conxugacin

Terei amado Terei aconsellado Terei dito Terei odo Terei collido
amav-r-o monu-r-o dix-r-o audiv-r-o cep-r-o
amav-r-i-s monu-r-i-s dix-r-i-s audiv-r-i-s cep-r-i-s
amav-r-i-t monu-r-i-t dix-r-i-t audiv-r-i-t cep-r-i-t
amav-er--mus monu-er--mus dix-er--mus audiv-er--mus cep-er--mus
amav-er--tis monu-er--tis dix-er--tis audiv-er--tis cep-er--tis
amav-r-i-nt monu-r-i-nt dix-r-i-nt audiv-r-i-nt cep-r-i-nt

4.2. O sistema de perfecto en modo

indicativo do verbo sum
Neste sistema, descartando as formas non persoais ou nominais do verbo que estudaremos mis
adiante, inclense os seguintes tempos do modo indicativo:

Pretrito perfecto.
Pretrito pluscuamperfecto.
Futuro perfecto.

Segundo se dixo, anda que o verbo sum irregular, o seu sistema de perfecto frmase igual que o
da conxugacin regular. Isto supn que todas as formas verbais deste sistema constan de:

Tema de perfecto. Obtense, segundo se explicou, separando a i da cuarta forma do

enunciado.
Sufixo modal-temporal. Non vara respecto aos verbos regulares.
Desinencias persoais. As mesmas da conxugacin regular.
Polo tanto, os distintos tempos conxganse as:

LATN I / Unidade 6. As clases sociais. 22

 SISTEMA DE PERFECTO EN MODO INDICATIVO DO VERBO SVM
TEMA DE PERFECTO FU-
Pretrito perfecto Pretrito pluscuamperfecto Futuro perfecto
Fun, teo sido / existido Fora, tia sido / estado / existido Terei sido / estado / existido

fu-i fu-ra-m fu-r-o

fu-isti fu-ra-s fu-r-i-s
fu-it fu-ra-t fu-r-i-t
fu-mus fu-er-mus fu-er--mus
fu-istis fu-er-tis fu-er--tis
fu-runt/fu-re fu-ra-nt fu-r-i-nt

Realiza as actividades do PENSVM 8

LATN I / Unidade 6. As clases sociais. 23

 Lxico

EVOLUCIN FONTICA: GRUPOS DE CONSOANTES

PL, FL e CL EN POSICIN INTERIOR

Como vimos na unidade 3, estes grupos de consoante en posicin inicial evolucionaran a ch- en
galego e a ll-. en casteln. En posicin interior estes mesmos grupos, cando van precedidos dunha
consoante, presentan unha evolucin distinta:

consoante + -PL-, -FL-, -CL > CH (tanto en galego coma en casteln): amplum > ancho

XEMINADAS LATINAS -LL- e -NN-

Estes grupos de xeminadas evolucionaron de distinta forma:

ll simplifica en galego e pasa a ll en casteln; e nn simplifica en galego e pasa a en

casteln: caballum > cabalo (gal.) caballo (cast.); annum > ano (gal.) ao (cast.).

En casteln nas palabras cultas, a xeminada ll simplificouse e nas semicultas este mesmo
grupo evolucionou a ld:

vacillare > vacilar, pero cellam > celda

EXPRESINS LATINAS

mens sana in corpre sano unha mente sa nun corpo san

modus vivendi modo de vivir

motu proprio por propia iniciativa

muttis mutandis cambiando o que se debe cambiar

nihil obstat nada impide

nota bene (n.b.) ntese ben (poer atencin)

o tempra! o mores! oh tempos! oh costumes!

peccta minta erros pequenos

Realiza o apartado 1 das Actividades de repaso

LATN I / Unidade 6. As clases sociais. 24