PUMPE NA TANKERIMA

'"

Priredio:Miroslav Supe,dipl.ing.
 Kazalo

Uvod .1

I.OSNOVNI POJMOVI
1.I.Tlak,atmosferski tlak 2
1.2.Apsolutni tlak,pretlak,vacuum 3
1.3.Tlak isparavanja,tlak kljucanja 4
lo4.Gusto6a,specificnatezina,specific gravity 6
1.5.Visina dobave - Head 7
1.6.Usisna visina,neto pozitivna usisna visina ..(NPSH) 9
1.6.1.Pumpa instalirana iznad nivoa teku6ine 11
1.6.2.Pumpa instalirana iznad nivoa teku6ine 15
1.6.3.1skrcajiz tanka koji je pod vacuumom 16
1.7.Proracun ukupne visine dobave(Total Dynamic Head) 17
1.7.I.Nivo teku6ine iznad usisa pumpe 17
1.7.2.Nivo tekuCineispod usisa pumpe 22

2.KAVITACIJA
2.I.NPSHi kavitacija ... .... .... ... .......... ... ... ... .. .. .. ... 25
2.2.Kako dolazi do kavitacije 26
2.3.Utjecaj kavitacije na rad pumpe 27
2.4.Vrste kavitacija 28
2o4.l.Klasicna kavitacija 28
2o4.2.Recirkulacijskakavitacija 28
2.5.0tkrivanje kavitacijskog oste6enja .31
2.6.Kavitacija kod centrifugalnih pumpi s radijalnim i mjesovitim protokom 31
2.7.Kavitacija kod centrifugalnih pumpi s aksijalnim protokom (propeleme pumpe) 31

3.KARAKTERISTIKA INSTALACIJE

4.KARAKTERISTIKA CENTRIFUGALNIH PUMPI

4.I.Promjena broja okretaja pumpe 36
4.2.Promjena velicine (promjera) rotora 37
4.3.Promjena statickog head-a (staticke visine usisa) 37
4o4.Promjenaotpora instalacije 38

5.PARALELAN I SERIJSKI RAD PUMPI

5.I.Paralelan rad pumpi 39
5.2.Serijski rad pumpi 41

6.POVEZANOS PARAMETARA KOD CENTRIFUGALNIH PUMPI 42

6.I.Specificni broj okretaja 42
6.2.Tocka najbolje iskoristivosti (BEP) 43
6.3.Snaga na vratilu pumpe (BHP) 43
6o4.Maksimalnasnaga na vratilu pumpe (EOC) ... ... 44
6.5.Efikasnost pumpe 44
6.6.Medusobni odnosi parametara pumpe 45

7.PODJELA CENTRIFUGALNIH PUMPI 47

7.1. Graficki prikaz podjele centrifugalnih pumpi. . . . . . . . .. . .. .. .. . .. .. .. . .. .. .. . . . .. .. .. . .. . . . .. . .. .. .. .. .. ... 47
7.2.Centrifugalne pumpe s radijalnim protokom 47
7.2.I.Pumpe s spiralnim kuCistem 47
7.2.2.Centrifugalne pumpe s difuzorom 48
7.3.Centrifugalne pumpe s aksijalnim protokom 49
7o4.Centrifugalnepumpe s mjesovitim protokom 49
7A .I.Deepwell pumpe. . . .. .. .. . .. . . . . . .. .. .. . .. .. .. . .. . .. . . . . . . . .. .. .. .. .. .. . . . . .. .. . . .. . .. . .. . .. 49
7o4.2.Uronjenepumpe 57
1.0SNOVNI POJMOVI

1.1.Tlak,atmosferski tlak

Osnovnajedinica za tlakje Pascal (Pa).

1[Pa] = {;] { Sila od I (N) koja djeluje na povrsinu od I (m2) }

Posto je Pascal premalajedinica,uglavnom se za tlak upotrebljava (bar).

l[bar] = 105 [Pa] = 1 OOOOO[Pa]

U praksi su uredaji za mjerenje tlaka bazdareni i na druge jedinice:

(psi) - pound per square inch

l[psi] = 689S[Pa]

Atmosferski tlak predstavlja tlak kojim sila gravitacija djeluje na Zemlju:

Promiena tlaka u odnosu na nadmorsku visinu

NadmorsKavisina (km) Tlak(bar)

0 1,013
1 0,899
2 0,795
3 0,701
4 0,616
5 0,540
6 0,472
7 0,411
8 0,356
9 0,307
10 0,264

Palm = 1O132S[Pa] ~ l[bar]

IIi u anglosaksonskimjedinicama:

Palm= 14.7[psi]
1.2.Apsolutni tlak.pretlak.vacuum
"--'"

Da bi objasnili ove pojmove,uzmimo za primjer rad centrifugalne pumpe koja radi tako da na usisu
stvara vacuum,a na tlacnoj strani pretlak.Postavimo na usisnu stranu pumpe vacuummetar,a na tlacnu stranu
manometar.OCitamo Ii na vacuummetru 0,3 (bar),a na manometru 1,5 (bar),zanima nas gdje se ti tlakovi
nalaze u odnosu na atmosferski i apsolutni tlak.

1,5(bar)
0,3(bar)

'-

~
P(bar )

~.~--~ ~----------------------------------------_.

2 ,....
Pm= + 1,5(bar
Papsm

l."""""'r""""""""r"""""""""""""""""""""""""""""""""'l"""""""""~~~"~"~':~'~~ar) '-
Qt1__~ ~ ~---

-./
Papsv

Manometar na tlacnoj strani pumpe pokazuje pretlak Pm=I,5(bar).Dakle,pokazuje koliko je tlak na

tlacnoj strani pumpe veCiod atmosferskog tlaka (Patm).
Vacuummetar na usisnoj strani pumpe pokazuje vacuum pv=O,3(bar).Dakle pokazuje za koliko je tlak
na usisu pumpe manji od atmosferskog tlaka (Patm).

Apsolutni tlak tlacne strane pumpe:

Papsm= Pm + Patm= 1,5+ 1= 2,5(bar)

 Apsolutni tlak usisne strane pumpe:

Papsv= Palm- Pv = 1-0,3 = 0,7(bar)

To znaci da porastom vacuuma, apsolutni tlak pada.

Pri atmosferskom tlaku i manometar i vacuummetar 6e pokazivati O(bar).

Primjer potpunog vacuumaje Mjesec na kojemje patm = 0 (bar),odnosno imamo 100% vacuum.

1.3.Tlak isparavania. tlak kliucania

Vapour pressure je apsolutni tlak koji se suprotstvlja tlaku koji djeluje na teku6inu pri nekoj
temperaturi.Pokusajmo to objasniti slikovito:

Atmosferski tlak
Na tekuCinu u nekoj posudi djeluje atmosferski
tlak.Tom tlaku se suprotstavlja vapour pressure (u
daljnjem tekstu VP) tekuCine.Ako se posluzimo
znanjem iz statike i promatramo tlakove kao sile moze
se kazati da 6e teku6ina ostati u ovom stanju sve dokje
Patm> VP.Kada se poremeti ta ravnoteza,odnosno Patm
< VP,d06i 6e do rasprsivanja teku6ine (kljucnja
tekuCine) '-PO)" lltesswre

Slika 4 - Vapourpressure
Kada se ta ravnoteza moze poremetiti?

a)Vapour pressure u funkciii temperature - zagrijavanjem tekuCine,dovodimojoj toplinu,tekuCini raste

temperatura,raste i VP.Kada VP postane jednak HiveCiod Patm,tekuCina prokljuca.To je najveCimogu6i VP i
naziva se True Vapour Pressure (TVP) - tlak kljucanja teku6ine.

b)Vapour pressure u funkciii tlaka - ako tekuCinune zagrijavamo,ve6 sarno snizavamo tlak kiji na nju
djeluje,odnosno idemo u vacuum,u jednom trenutku 6e apsolutni tlak koji djeluje na teku6nu biti jednak VP
pri toj temperaturi.Taj tlak nazivamo takoder True Vapour Pressure (TVP) ili Bubble - Point Vapour
Pressure - tlak kljucanja tekuCineili tlak mjehurastog isparavanja.

Zasto je potrebno voditi racuna 0 VP?

Prvenstveno zbog naCina rada centrifugalnih pumpi koje sluze na tankerima za razliCite namjene
(iskrcaj tereta,balastiranje,debalastiranje...), a koje transport teku6ina obavljaju zahvaljujuCi pretvorbi
kineticke energije koja za posljedicu ima:
1.Stvaranje potlaka na usisu pumpe
2.Pad tlaka na ulazu u rotor pumpe
Ukoliko je prevelik pad tlaka i vrijednost apsolutnog tlaka u impeleru pumpe padne ispod vrijednosti
VP tekuCine d06i 6e do stvaranja mjehura (kljucanje teku6ine) koji dalje uzduz lopatice rotora
implodiraju.Ovu pojavu zovemo kavitacija a ona za posljedicu ima pad performanci pumpe,mehanicko
oste6enje pumpe,buku i vibracije.O ovoj pojavi 6e viSerijeCibiti u poglavlju 0 kavitaciji.
 Osim navedenog negativnog utjecaja VT i TVP,cesto u praksi koristimo i njihov pozitivni'
utjecaj.Primjer za to je su evaporatori (isparivaci) kod kojih ekspanzionim regu1acijskim ventilima~
snizavamo tlak vode kako bi pri vacuumu 1akse dos10 do isparavanja,odnosno kako bi voda isparava1apri
nizim temperaturama.

Kako bi jos bo1je objasnili VP,uzmimo za primjer vodu.Ona pri atmosferskom tlaku kljuca na
1O0oC.U1ijemo je u jednu posudu koju hermeticki zatvorimo (expres 10nac) i postupno je
zagrijavamo.Postavlja se pitanje da Ii ce voda pri takvim uvjetima poceti k1jucatina temperaturi kojaje :

a) < 100C
b) = 100C
c) > 100C

Imajuci u vidu vec receno,oCitoje da ce voda zbog veceg tlaka koji se stvara u posudi poceti k1jucati
pri temperaturi koja je veca od 1OOoC.Akoje tlak u posudi dup10veti od atmosferskog,ona ce poceti k1jucati
na temperaturi od 120oC.Dak1e,vodace vremenski prije prok1jucati,ali ce se to odvijati pri temperaturi iznad
100C.
~"

Ucinimo sada suprotno.U jednu potpuno hermeticki zatvorenu posudu stavimo istu koliCinu vode te I
toj posudi pocnemo snizavati tlak (p < Patm).Pridovoljno niskom tlaku,voda ce bez ikakvog dovodenja~
topline poceti k1jucati.Taj tlak nazivamo VP.Primjera radi, voda temperature 21C ce poceti k1jucatipri tlaku
od 2503,6 (Pa) = 0,025036 (bar).

Obradimo ovaj problem na jos jednom primjeru.Gdje ce voda prije prok1jucati - ako je zagrijavamo na
brodu (nivo mora) ili na vrhu neke p1anine?
Odgovor je jasan i 10gican - na p1anini,jer zbog nizeg tlaka na vecoj nadmorskoj visini ona ce
prok1jucatipri nizoj temperaturi.

plllar) l (oC) pr) ,(oC)

0,1 6,92 0,4 75,88
0,2 17,51 0,6 85,95
0,3 24,09 0,8 93,52 '-
0,4 28,97 0,9 96,72
0,5 32,88 1 99,64 .'-./
0,6 36,18 2 120,23
0,8 41,54 3 133,54
0,10 45,84 4 143,62
0,12 49,45 5 151,84
0,15 54,00 10 179,35
0,20 60,08 20 212,37

Tablica 2 - Promjena temperature kljucanja vode u odnosu na tlak

Temperature i tlakovi se mogu vidjeti iz Mollierovog dijagrama za vodenu paru.

 1.4.Gustoca.specificna teZina.specific e:ravitv

Oustoca (density) nekog fluida predstavlja masu tog fluida smjestenu u volumen od 1m3 (koliko
kilograma fluida ima u prostoru od 1m3):

p= ;[~]
Specificna tezina predstavlja tezinu tog fluida smjestenu u volumen od 1m3(koliko Newtona fluida
ima u prostoru od 1m3):

r= ~[;]
Specific gravity,iako u prijevodu znaCi specificna tezina, ne predstavlja vec objasnjeni pojam.Zbog
toga sto ne mozemo jednoznacno prevesti naznacen pojam,zaddati cemo se na engleskom nazivu,a u
daljnjem tekstu sluziti cemo se kraticom SO:

so = masa jed.volumena fluida pri tl - gust. jed. volumena fluida pri tl

masajed.volumenavodepri tz gust. jed. volumena vode pri t z

Primjer :Napunimo ujednu posudu llitru vode,a u drugu posudu llitru klorovodicne kiseline (HCl)

Izvaierno Ii ih,ustanoviti
cerno da voda irna rnasu od
1 kg,a HCI rnasu od 1,2 kg.
Vb. ng
Posto je 1 Iitra = 1 drn3,
gustoca vode i HCl ce biti
kao sto je i napisano na slici
5.
{

Stika 5 - Gustoca vode i HCl

Specific gravity (SO) za HCl mozemo izracunati kao njihov medusobni odnos:

so = mHCl = PHCl = 1,2= 12

,
mHzo PHzO 1

SO je bezdirilenzionalna velicina.
 1.5.Visina dobave (Head)
" /

Head predstavlja specificni naCin prikazivanja tlaka,izraienog u visini stupca tekuCine,kojeg stvara
pumpa kao rezultat pretvorbe kineticke energije (brzine) tekucine.

NajcesCifluidi koji se pri tome koriste su voda i ziva pa imamo head izrazen u mmHg i mmHzO.

Tako mozemo tlak od 1 (bar) i slikovito prikazati preko head izrazenom u stupcu vode i zive:

Voda
r
10m
'-
' /
Ziva
760 mm
Stika 6 - Visine stupca tekuCina - head

Pokusajmo jos malo pojasniti sto je to head.Zamislimo jedan cjevovod kroz koji protjece voda.U
cijevovodu se voda nalazi pod odredenim tlakom.Ukoliko cjev ima rupicu,kroz nju ce izlaziti uski mlaz
vode Cija ce visina (visina mlaza vode) ovisiti 0 tlaku unutar cjevovoda.Head bi bila visina tog vodenog
mlaza.

'---

Stika 7 - Visine stupca tekuCina - head '--.//

0 cemu ce ovisiti head (visina stupca tekucine).OCito0 tlaku i 0 gustoci tekuCine:

Head se izrazava u metrima,iako cesto u lieraturi (a pogotovo

H=~(m) engleskog govomog podrucja) mozemo vidjeti da se head izrazava u
p'g (mwc) - meter water colon Hi (mle) - meter liquid colon,dakle metara
vodenog stupca ili metara stupca tekuCine

Ako zelimo head pretvoriti u tlak, upotrijebiti cemo slijedeCiizraz:

p = H . P . g( bar)

Gdjesu:H - head u (m)

p - gustoca u (kg/m3)
g - gravitaciono ubrzanje = 9,81 (m/sekz)
 ili u anglosaksonskim jedinicama:
H.SG
p = (psi)
2,31

gdje su:H - head (feet)

SG - specific gravity

Zasto kao mjeru energije pumpe upotrebljavamo head umjesto tlaka?Odgovor lezi u Cinjenici sto s
tlak mjenja sa promjenom SG (P) a head ostaje konstantan sa promjenom SG (P).

Primjer:Tri razlicita fluida imaju head od 10 (m):

.........................

'V oda
so
1,0

H=IO(m)

Stika 8 - Visine stupca tekuCina - head

Koliki tlak daju stupci tekucina od 10 (m)?

PHP =H . PHP . g = 10.1000.10 = 100000(Pa) = l(bar)

PHCI = H. P HCI .g = 10 .1200.10 = 120000(Pa) = 1,2(bar)

Pplina= H. Pplina. g = 10.800.10 = 800000(Pa) = 0,8(bar)

Ocito je da se promjenom SG ili P mjenja tlak,aU head astaje isti.

 1.6.Usisna visina.neto Dozitivna usisna visina (NPSH)
'---'

! patm U posudu u kojoj se nalazi voda uronimo idealnu

kapilaru (idealno glatka i bez otpora strujanja).Ako na
povrsinu tekuCine djeluje atmosferski tlak i na vrh
Max.teoret. patm kapilare takoder atmosferski tlak,pitamo se do koje ce se
usisna visina visine popeti voda u kapilari.
U slucaju idealne kapilare,nivo vode raste iskljucivo
zbog razlike tlaka unutar kapilare i atmosferskog
tlaka,nema nikakvih gubitaka te ce se voda dizati sve
dok tlak vode ne dode na vrijednost VP vode.U tom
trenutku bi voda pocela kljucati.
Visinu do koje bi se voda digla nazivamo
maksimalna teoretska usisna visina.
Slika 9 - Maksimalna teoretska usisna visina

'-'

~ patm U posudu u kojoj se nalazi voda uronimo stvamu

(realnu) kapilaru (koja ima neki koeficijent hrapavosti i
otpore strujanja).Ako na povrsinu tekuCine djeluje
patm
Stvama atmosferski tlak i na vrh kapilare takoder atmosferski
usisna visin tlak,pitamo se do koje ce se visine popeti voda u
kapilari.
Pri istim uvjetima kao i u prethodnom primjeru,voda
ce se u kapilari podiCi iznad razine vode u posudi,ali na
nizi nivo nego kod idealne kapilare.
Visinu do koje bi se voda digla nazivamo stvama
(moguca) usisna visina.
Slika 10 - Stvarna usisna visina
..
--"
PatIn Patm --./

! ! 8to bi prema tome bio NPSH?

Nabolje je pogledati sliku 11.

NPSH
max. teoret.
usisna visina NPSH predstavlja razliku izmedu teoretske i stvame
(moguce) usisne visine:

NPSH = TEORET.US.VISINA - STY ARNA US.VISININA

Cemu tezimo - sto vecoj stvamoj usisnoj visini (manja

hrapavost,manje trenje,manji otpori strujanja) - prakticki
manjim gubicima u nekoj instalaciji.
Slika 11 - Neto pozitivna usisna visina
 Kolika je maksimalna teoretska usisna visina vode pri 25C?

P atm = 1 (bar)

V.P. vode pri 25C = 3200 (Pa)

Pvodepri 25C = 997,1 kg/m3

Maksimalna teoretska usisna visina = P atm - V.P. = 100000 - 3200

p' g 997,1.9,81 = 10 (m)

Pokusati 6emo na jos jednom primjeru objasniti prakticki znacaj navedenog izraza.Ako postavimo
centrifugalnu pumpu iznad tanka u kojem se nalazi voda temp. 250C,postavlja se pitanje sa koje 6e
maksimalne dubine tanka pumpa moCicrpsti vodu.

patm
Maksimalna teoretska usisna visina ce
biti 10 (m).No, jasno je da u stvarnosti to
nece biti maksmalna moguca usisna
visina jer nismo vodili racuna 0
hrapavosti cjevovoda,trenju,otporima
10(m) strujanja.
Za ovaj nas primjer bi ta maksimalna
moguca usisna visina bila cca 7.6 - 7.7
(m).

Slika 12 - Maksimalna teoretska usisna visina

NPSH - neto pozitivna usisna visina (net positive suction head) - ne predstavlja visinu tekuCine
zahtjevanu na usisu pumpe.NPSH predstavlja minimum usisnog tlaka (head) koji stoji na raspolaganju
sistemu (Hi kojeg zahtjeva pumpa) potrebnog da bi pumpa radila bez kavitacije.Vrijednosti NPSH su uvijek
iznad vrijednosti VP teku6ine.

Kod objasnjavanja NPSH potrebno je razlikovati dva pojma:NPSHR i NPSHA.

NPSHR - prilikom ulaska tekuCineu centrifugalnu pumpu,ona nailazi na mnoge otpore strujanja gdje
dolazi do postupnog pada tlaka.Lopatice rotora nadalje pove6avaju brzinu tekuCine,a kao posljedica porasta
brzine dolazi do daljnjeg pada tlaka.Bez te razlike tlaka teku6ina ne bi ni usIa u pumpu.NPSHR pumpe
predstavlja mjeru te razlike tlakova,odnosno minimalni head neophodan da bi se izbjegla kavitacija.
Drugim rjeCima kazano,tekuCina mora do6i na usis pumpe pri tlaku koji predstavlja NPSHR
pumpe,koji je ve6i od VP teku6ine Hi6e u suprotnom do6i do isparavanja i kljucanja teku6ine.
Vrijednosti NPSHR daju proizvodaCi pumpi i cesto su naznacene kao krivulja u dijagramu H - Q
(karakteristika centrifugalne pumpe).

NPSHA - predstavlja ostvareni NPSH sistema na usisnoj strani pumpe.Ova vrijednost se moze mjeriti
pomo6u tlakova oCitanihna manometrima (dodavaju6i Patm).VPteku6ine mora biti poznat.
Drugi nacin odredivanja NPSHA je pomo6u jednostavnog proracuna (ovisno 0 polozaju pumpe u
odnosu na nivo teku6ine).
 Uvjet dobrog (bezkavitacionog) rada pumpe je :

NPSHA > NPSHR '-

Ukoliko je NPSHA < NPSHR d06i 6e do kavitacije.

Cesto u nasoj literaturi NPSHA oznacavamo sarno kao NPSH, a NPSHR kao NPSHdop,pa mozemo
kazati daje uvjet bezkavitacionog rada pumpe NPSH > NPSHdop.

NPSHA se mora izracunavati u slijede6im slucajevima:

kada je pumpa instalirana iznad nivoa teku6ine
kada se crpi teku6ina iz tanka koji je pod vacuumom
kada teku6ina ima visok VP
kada je usisna linija preduga

1.6.1.Pumpa instalirana ispod nivoa tekucine

Po
'-

hf- gubici uslijed trenja

Slika 13 - Suction head ',../

Na usisnoj prirubnici vlada static suction head: H =~ +h (m)

p.g

Ukupna usisna visina (total suction head): H =~+h - hi (m)

p'g
NPSHAje razlika ukupne usisne visine na usisnoj prirubnici i VP tekuCine:

NPSHA=~+h- hf - - VP (m)
p.g p.g

U trenutku kljucanja tekuCinePo= VP pa bi tada bilo: NPSHA = h - hf (m)

Primw:Da Ii ce doci do kavitacije kod instalacije sa sIike uz zadane parametre:

usisna cijev du1jine1=10'

Patm
promjer usisne cijevi d = 2"

koljeno 90 sa navojem

protok Q = 100 (gpm)

VP za vodu( pri t = 6SoF) =0,27 (psia)

h
p = 1000 kg
m3

hf- gubici us1ijedtrenja NPSHR = 9'

h=5'

Slika 14 - Suction head

NPSHA = Patm +h- VP -hf

p-g p-g

Patm - 101325
p-g -1000.9,81 =1O,32(m)

h = 5' = 5 -0,305 = 1,125 (m)

VP= 0,27(psia)= 0,27 6895 = 1861,65(Pa)
-

VP - 1861,65
p-g -1000.9,81 =0,1897(m)
2

koljeno - koef.koljena k = 0,4 => hfk = k ~ = 0,4 .1,42 = 0,6' = 0,6.0,305 = 0,183 (m)
2g
k = 0,4 (TabIica 4); v2/2g= 1,42 (Tablica 3)

cijev - A = 17,4
100 = 0,174 (za Q = 100 gpm) => hfe = A.f = 0,174-10'= 1,74'= 0,5307 (m)

hf;hfk +hfe = 0,183+0,5307 =0,7137 (m)

NPSHA = 10,32+1,525-0,1897-0,7137 = 10,94 (m)
NPSHR = 9' = 2,745 (m)

NPSHA > NPSHR -+ bezkavitacioni rad

 a INOH
NOMINAl.
STIlL ICHEOULI 40
./D
-
ID I.Gef INC"Q
- 0.00087
11!I tWCH
NOMINAL
ID
./D
.-
8Tl!L 8CHIDdLI "
t.ASt INCHIi.a
0.0011128
h,
DCHARrH V VlI2t ..., t 100
DISCHARGI! V VJltI (H, r..,ohlD8
eN aPM niNO .... 1M' .,=
....01 CFa G:PM 1'tI1IC
0.0'20
o..oOlIU II 0.21)1 0.000826
0.00448 a 0.111 o..ooo$ee 0.01 1
0.0302 0.008.11 4 0.2&1 0.00112 0.0(213
0.00668 3 o.a17 0-00128 0.O,3:ot ., o.02 0.00251 o..o2
o.ooat. .. o.m 0.00227 0.0497 8 0..63& 0.00441 0..0712
0.471 0.0035$ 0.0131 0.0178 o.t05
0.0111 II 0.02:t;3 to 0.870 0.00e08
0.013-' ., 0.$'/'.4 0.00&11 0.100<$
0.02'81 tit o. 0.0100 0.1-11
0.0188 7 o.M9 O,OO6H 0..1S1 ,. 0.038 0.0137 0..181
o.m o.oo 0.168 0.0312 tU0t3
0.0178 a 0.056 15 1.07 0.0178
0.0201 8 o.e60 0,0115 u 0.0401 " U1 0.0226 0.300
o. 10 use o.oua o..2.u1
0.0"" 20 1.34 a.Q279 o.3U
0.02(11 12 1.15 O.otO8 o.m
0.0480 2t "'" o. 0.430
0.0312 '4 1.34 0.0278 U53 1.81 0.002 0.502
0.61'1 0.0535 24
0.035& Ie U3 O.Q3M 0.1)579 26 1.14 0-002 0.580
0.040' 18 1.72 1),0480 0.717 28 1.8$ 0.0641 U83
1.11 0.0618 0.8D o. 0.753
0.044$ 20 0.0688 30 2.01 o..oG2e
o.04eo 22 2.10 0.0881 1.0$
0.0780 2.35 o. 1.00
0.0535 2>4 UG o.oa18 1.20 40 2.6a 0.112 1.28
O.Oleo 1.39 0.08.11 1.eo
0.0518 2e t.49 0.100 45 3..02 0.141
0.0124 a8 2.111 0.111 1..80 3.35 0.174 1.0.8
0.1:26 1.82 o.lH eD 2.32
"0686 ao 2-87 0.123 sa uo 0.211
0.0710 as 136 0.174 204.2
0.1 SO 4.02 Q..2S1 2.72
0,0et1 ..0 .a 0.227 3.10 .3a 0.29& 3.1&
".30 0.288 . 3.8.5 0.1tI 66
0.100 45 0'.158 70 ..6$ o..3:ot:ll 3-63
O.HI so ".78 1).36! oUT. 0.167 7a. 5.03 0..:393 4,13
0.123 IS U8 0.430 8.59
6.88 0.178 80 U8 0.447 us
0.134 eo 1.74 0.5'11
0.145 86 8.21 0.800 7,1IQ 0.,. 85 &.70
&..O
0.504
0.-
11.22
U2
MM U8. 00.;201 9G
0.158 70 8.$9 0.212 IS 8.37 0.830 &.46
o.lB1 7'a 7.t7 o.n 1M f.70 0.688 7.11
eo us UD8 11... 0.223 1DO
0.17' U1
0.18.1 $..13 1.03 "" 0-24.5 110. 1.37 0.8404
0.2&1 120 M4 1.00 10.0
0\201 90 Uti 1.15 14." 0.280 130 8.71 1.18 11.1
0\212 "
100
9.08
9068
1.28
,...2
15.1
17.4 0.312 140 9.38 1.31 13.08
0.223 1.72 20.9 0.334 150 10.05 1.51 18..4
0.24 110 10.52 0.35& 180 10.1 1.71 17.4
0.U1 120 IU 2.05 24.7
:au 0.379 170 11.4 2.02 1U
ueo 180 12.4 2M 0.<10' 180 1U us 2U
0,.312 140 13.4 2.78 U2 1U 2,52 24.2
ISO '4.3 UO 38.0 0.423 180
0.330' 0.4.c8 200 13.<4 2.18 2&.7
UN leo 115.3 3.IM 40 '4.7 3.38 32.1
170 1154 4.11 4U 0...480 220
U
54.1 0..5 240 11.1 4.02 38.1
o..cOI 180 17.2 ..80 1'. 4.72 "".6
190 18.2 5.13 eo..l Q..S79 260
D.4t3 0.82. 210 1U $.41 51.3
0."'48 200 1Q.1 u:a eu o..ell8 $00 20.1 U. liU
o..clO 220 21.0 8.88 80\0 23.5 u 78..2
0.53,5 240 2U 1.18 85.0 0.180 3,50.
0.57$
0.824
-uo 24..
2&8
uo
".'"
111
19
0..'
'-00\11
1.114
400
450
100
2o.s
30.2
33.6
11..2
1U
IfA
103
130
180
O.Me 300 H.7 '2.I 141 860 35.9 21.' IN
0.711 420 3O.8 'Y "58 1.22$ 210
187 1.337 ow .2 25.1
o.m 34 32.5 1e...
o.a02 380 34... 18.4 2118
o..H7 380 38.3 2O1i 23S
0:.a1)1 .tOO 31,2 22.7

Nonl NO:allQWIIIICt hll bllfl m8de lot ~t, ctllklftlM:" 11141&RW1181'. or lilY abnormal CDlIdl1lon of IAItriOt I'Urlac..

Tablica 3 - Gubici trenja za vodu na 100' cijevi

 REGUL.AR

~-. SEL L.. MOUTH

INL!T OR ReCUOER
K.0.0$ ~ ,
,>,SCREweo
4&. I5I.L.
K"
.~
...
,
~o
"

I. . f!==:1 SQIJARE eOGEC INLET

~ ,

K=0,5 e1~-
[)
20

..
I ~ K' I'"

~ 1 ..

AeGUl AR
'

~
'

SOREWED
"
,
" 90. ELL,'"
" "

,K' .",

. ,
,

, 2 ..
~'
. . . so"EWE!)

'
~
l.ONO ~ TEE
RADIUS .I K3
" .. SCReWED ~.
00. ELI.. ,4 ' NOH
8RA
' FLOW I "

- f-
. ,:) ,,

, '!3 '
REG'UlAR " 0. ' 'liNE
"

FLA.N,G!O FLOW ~~
SO' EL.L. .: '. ~
,

' ,

\. ,, \' K.1
~,
' K' , ,

'1 ' .OS; 1 fa

LON PLANGEC

~
. RADiUS.3 TSe t
i

' .~ FlANGeO .2 K
\. ;0. EL.L.
BRANOH .4",
,~

., ,
"

FL.OW '
I

.,.,~
D

h . ii
K PEET0' PWID

Tablica 4 - Koejicijenti otpora koljena

 1.6.2.Pumpa instalirana iznad nivoa tekucine
~

hr- gubici uslijed trenja

h
Po

VP
..-

Stika 15 - Suction lift

U ovom slucaju na usisnoj prirubnici v1adastatic suction lift: H =~ - h (m)

p.g

Ukupna usisna visina (total static suction lift): H =~-h-hf

(m)
p.g
NPSHAje raz1ikaukupneusisnevisinena usisnojprirubnicii VP tekuCine:

Po VP
NPSHA=--h-hf -- (m)
p'g p'g

Primier:Da Ii ce doci do kavitacije u slucaju insta1acije sa slike 15 pri istim parametrima kao i u~
prethodnom primjeru?
usisna cijev duljine 1=10'

promjer usisne cijevi d = 2"

NPSHA = Patm-h- VP -h koljeno 90

p'g p'g f
protok Q = 100 (gpm)
NPSHA = 10,32-1,525-0,1897-0,7137 = 7,892 (m)
VP za vodu( pri t = 68F) =0,27 (psia)

NPSHA > NPSHR 0+ bezkavitacioni rad p = 1000 kg

m3

NPSHR = 9'

h=5'
-/
1.6.3.Iskrcaj iz tanka koji je pod vacuumom

400'
Patm

40'

c::
Slika 16 - Tank pod vacuumom

Patm = 14,7 psi = 101325 (Pa)

vacuum u tanku hv= -20" Hg = - 508 mmHg = - 6,68 mH2O
VP (68F vode) = 0,27 psia = 1861,65 (Pa)
h = 5' = 5.0,305 = 1,525 (m)
Usisna ciiev 2"x 10' NPSHR = 9' = 2.745 (m)

hr = hk + he
NPSHA = Patm +h+hv - VP -hi iz tablice => k = 0,4
p.g p.g 2

h fk= k~ = 0,4.1,42= 0,6'= 0,183(m)

Patm - 101325 2g
p' g - 1000.9,81 = 10,32 (m) A=~=0174
100 '
hie = A.f = 0,174.10'= 1,74'= 0,5307 (m)
VP - 1861,65 hr= 0,183 + 0,5307 = 0,7137 (m)
p' g - 1000.9,81 = 0,1897 (m)

NPSHA = 10,32 + 1,525 - 6,68 - 0,1897 - 0,7137 = 4,26 (m)

NPSHA > NPSHR + bezkavitacioni rad

 1.7.Proracun ukupne visine dobave (Total Dvnamic Head - TDH)
v--/
1.7.1.Nivo tekucine iznad usisa pumpe

Uzmimo za ovaj proracunjednu instalaciju kojom uz pomoc pumpe iskrcavamo klorovodicnu kiselinu
(HCl), temperature 150F (65,56C), SG=l,l sa stupnjem iskrcaja od 100 GPM (22,7 m31h)

P2=Patm
100' 10'
20'

SO'
.~

Usisni cjevovod 3"

Iskrcajni cjevovod 2"

p]=I,1 (bar)
20'
+ hI = 10' = 3,05 (m)
h2 = 50' = 15,25 (m)

10'

5' ',-

7' '-..;-/

Slika 17 -Proracun TDH

Usisna strana

Ukupna visina usisa = staticka visina usisa - trenje

(TotalSuctionHead= StaticHead- Friction)

PI 1,1-105
StaticHead=-+h] = +3,05 =10,19(m)
p-g 1100-9,81
 Trenje usisne strane:

luk- ukupna duljina usisnog cjevovoda promjera 3" = 5' + 7' + 5' = 17' = 5,185 (m)

Utiecai ventila i koliena => trenje koje umanjuje kvalitetan usis, moze se izraziti duljinom cjevi za
koju cemo povecati ukupnu duljinu cjevovoda.Drugim tjeCima,uz pomoc tablica cemo trenje koljena i
ventila pretvoriti u duljinu cijevi,odnosno za te vrijednosti cemo povecati duljinu cjevovoda:

Gate valve Globe valve Check valve Koljeno

PromJer cijevl
(Zasun) (Ravni ventil) (Pipac) 45 90

1,5" 0,9 45 11 1,9 4,1

2" 1,1 58 14 2,4 5,2
3" 1.6 86 20 3,6 7,7
4" 2,1 113 26 4,7 10,2
6" 3,2 170 39 7,1 15,3

Tablica 5 - Ekvivalentna duljina cijevi izraiena u stopama (feet)

Koljeno - 90 (za cijev 3") => tablica 5 => lk= 7,7' = 2,3485 (m)

Zasun - (cijev 3") => tablica 5 => Iv= 1,6' = 0,4896 (m)

lekv-ekvivalentna duljina usisnog cjevovoda

lekv = luk + lk+ Iv= 5,185 + 2,3485 + 0,4896 = 8 (m)

Trenje usisne strane = koeficijent trenja x ekvivalentna duljina cjevovoda

Da bi odredili koeficijent trenja (A) ,moramo se posluziti tablicom 6:

U.S. i 1"Pipe 2"Pipe 3"Pipe 4"Pipe 5"Pipe 6"Pipe

GPM Vel LOSS Vel LOSS Vel LOSS Vel LOSS Vel LOSS Vel Loss
10 .72 11.7 1.02 0.50 .45 0.07
20 7.44 42.0 .04 1.82 0.91 0.25 0.51 0.06
30 '11.15 89.0. .06 3.84 1.36 0.54 0.77 0.13 0.49 0.04' - -
40 14.88 152 . .08 6.60 1.82 0.91 1.02 0.22 0.65 0.08 - -
50 - - 5.11 9.90 .27 1.36 1.28 0.34 0.82 0.11 0.57 0.04
60 - - 6.13,13.9 .72 1.92 1.53 0.47 .98 0.16 0.68' 0.06
70 - - 7.15 18.4 .18 2.57 1.79 0.63 1.14 0.21 0.79 0.08
80 - - U7 23.7 5.65 3.28 .04i 0.81,1.31 0.27 0.91 0.11
90 - - 9.19' 29.4 U9 4.06 .30 1.0. 1.47 0.34 1.02 0.14
100 - - 10.2 35.8 .54 4.96, .55i 1.22 1.63 0.41 1.13 0.17
110 - - 11.3 42.9 5.0016.00 .81 1.46, 1.79 0.49 1.25 0.21
120 - - 12.3 50.0 5.4517.00 .06 1.72 1.96 0.58 1.36 0.24
'130 - - 13.3 58.0 5.91 8.101 .31 i1.971U2 0.67 1.47 0.27
140 - - 14.3 67.0 6.35 9.20 .57 2.28 l.29 0.76 1.59 0.32
150 - - 15.376.0 6.82 10.5, .82 2.62 l.45 0.88 1.70 0.36

Tablica 6 - Gubici uslijed trenja izrazeni u (feet) na 100' duljine cijevi

 A = Gubici uslijed trenja na 100' cijevi 4,96 = 0,0496
100' 100

Trenje= A-Iekv=0,0496-8 = 0,3968 (m)

Ukupna visina usisa = staticka visina usisa - trenje

Ukurma visina usisa = 10.19 - 0,3968 = 2.66 (m)

Tlacna strana

visina dobave = staticka visina dobave + trenje

(Total Discharge Head = Static Discharge Head + Friction)

P2 1,01.105
Staticka visina dobave = - +h 2= + 15,25 = 9,389 + 15,25 = 24,64 (m)
p- g 1100-9,81

Trenje tlacne strane:

- ukupna duljina tlacnog (iskrcajnog) cjevovoda promjera 2' => luk= 172' = 52,46 (m)
- 2 koljena pod 45promjera 2' => tablica 5 => lkl = 2 2,4 = 4,8'= 1,464(m)
-

- 2 koljena pod 90 promjera 2' => tablica 5 => 1k2= 2 - 5,2 = 10,4'= 3,172 (m)
- 1 zasun => tablica 5 => lvl = 1,1' = 0,3355 (m)
- 1 pipac => tablica 5 => Iv2= 14' = 4,27 (m)
lekv= luk+ lkl + 1k2+ lvl + Iv2= 52,46 + 1,464 + 3,172 + 0,3355 + 4,27 = 61,70 (m)

trenje tlacne strane = A-Iekv (A izracunamo uz pomoc tablice 6)

A = 35,8 = 0 358
100 '

Trenje = 0,385 -61,70 = 22,0886(m)

Visina dobave = Staticka visina dobave + Trenje

visina dobave = 24.64 + 22.0886 = 46.7286 (m)

Ukupna visina dobave = Visina dobave - Ukupna visina usisa

ili

Total Dynamic Head = Total Discharge Head - Total Suction Head

TDH = 467286 - 9.7932 = 36.93 (m)

 ZaStoje potrebno izracunavati TDH (Ukupnu visinu dobave)? Zbog toga da vidimo koliki head mora
imati pumpa da bi uspjesno iskrcala teret,drugim rjecima, koliki je zahtjevani head pumpe.

U prethodnom primjeru izracunat je TDH za 100 GPM (22,7 m31h).Da bi nacrtali karakteristiku
instalacije i odredili radnu tocku,potrebno je odrediti jos nekoliko tocaka uz ciju cemo pomoc nacrtati
krivulju.To znaCida cemo izracunati gubitke uslijed trenja i na usisnoj i na tlacnoj strani pumpe pri razliCitim
stupnjevima iskrcaja (rate of discharge).

Ukoliko ponovimo ovakav proracun za 50 i 90 GPM dobiti cemo slijedece vrijednosti:

Usisna strana:

Stupanj iskrcaja A Ukupna visina Ukupna visina

Lekv (m) Trenje (m)
GPMlm31h usisa (m) usisa (m)

50/11,356 8 0,138 0,11 10,19 10,08

90/20,44 8 0,0408 0,327 10,19 9,86

100/22,7 8 0,0496 0,396 10,19 9,79

Tablica 5 - Parametri usisne instalacije

Tlacna strana

Stupanj iskrcaja Visina dobave Ukupna visina

Lekv (m) A Trenje (m)
GPM/m31h (m) dobave (m)

50/11,356 61,7 0,099 6,125 24,64 30,765

90/20,44 61,7 0,294 18,19 24,64 42,83

100/22,7 61,7 0,358 22,08 24,64 46,728

Tablica 6 - Parametri tlacne instalacije

Sada izracunamo TDH za sva tri stupnja iskrcaja:

TDH za 50 GPM = 30,765 -10,08 =20,685 (m)

TDH za 90 GPM = 42,83 - 9,863 = 32,967 (m)

TDH za 100 GPM = 46,728 - 9,79 = 36,9386 (m)

Ucrtamo ove tri tocke u dijagram karakteristike pumpe, povezemo ih krivuljom i dobijemo
karakteristiku instalacije.Tamo gdje karakteristika instalacije sijece karakteristiku pumpe nalazi se optimalna
radna tocka.
TDH (m) ,.-""

ful~td~ka PWl4Pe
36,9386

.1

32,967 ..::! ,,
30

~>r
.
I

... i i
.
...
....
20
.~

.Q'@'-:~~:~::>i'
! NPSHR
;
/
I ; 20
;
/
;
10 /
10
,, ' '
! ,/
-_! .,- /'
i 8

50 90 100 GPM
'-
Karakteristika pumpe
y/
............. Karakteristika instalacije

------. Krivulja NPSHR

Slika 18 - Konstrukcija karakteristike instalacije

U dnu dijagrama vidIjiva je krivuIja koja predstavIja NPSHR - minimalni head pumpe koji je potreban
da bi se izbjegla kavitacija.Pokusajmo u nasem primjeru vidjeti da Ii ce ostvareni NPSHA biti veci od
NPSHR.
Podsjetimo se da smo iskrcavali HCI temperature 150 F (65,560C).Vec smo u prethodnim primjerima
vidjeli kako je jednostavno izracunati NPSHA:

NPSHA=~+ h1- h f- - VP
p'g p'g
 gdje su: pi - tlak u tanku na brodu = 1,1 (bar)
p - gustoca HCI = 1100 kg/m3
hf - gubici uslijed trenja = 0,3968 (m)
VP - vapour pressure (tlak kljucanja) HCI pri t = 65,56C = 0,25635 (bar)

NPSHA= 110000 +305-03968- 25635 =1O24(m)

1100.9,81' , 1100.9,81 '

NPSHR iz dijagrama (slika 18) = 8 (m)

NPSHA > NPSHR => pumpa ce pri stupnju iskrcaja od 100 GPM (22,7 m3fh)imati head od 36,94 (m) i
iskrcavati klorovodicnu kiselinu temperature 65,56C bez problema i nece doci do kavitacije.Dakle,pumpa ce
raditi u bezkavitacionom podrucju.

1.7.2.Nivo tekucine ispod usisa pumpe

Uzmimo za ovaj proracun jednu instalaciju kojom uz pomoc pumpe iskrcavamo vodu temperature
170op,SG = 1,0 sa stupnjem iskrcaja od 100 GPM (22,7 m3fh)

100' 10'
f 20'
22t
lot

lOt

1St
Usisnicjevovod 3"
25t Iskrcajnicjevovod 2"

i
WTater

170F
ISG'1.0

Slika 19 - Proracun TDH -primjer za Suction Lift

Usisna strana

Ukupna visina usisa = staticka visina usisa + trenje

(Total Suction lift = Static Suction Lift + Friction)

Static suction Lift = 15' = 4,575 (m)

Trenje usisne strane:

IUk-ukupna duljina usisnog cjevovoda promjera 3" = 25' + 10' = 35' = 10,675 (m)

Koljeno - 90 (za cijev 3") => tablica 5 => lk= 7,7' = 2,3485 (m)

lekv- ekvivalentna duljina usisnog cjevovoda

lekv = luk + lk= 10,675 + 2,3485 = 13,0235 (m)

Trenje usisne strane = koeficijent trenja x ekvivalentna duljina cjevovoda

Da bi odredili koeficijent trenja (A) ,moramo se posluziti tablicom 6:

A = Gubici uslijed trenja na 100' cijevi = 4,96 = 0 0496

100' 100 '

Trenje = A.lekv = 0,0496.13,0235 = 0,646 (m)

Ukupna visina usisa = staticka visina usisa + trenje

Ukuvna visina usisa = 4.575 + 0,646 = 5,221 (m)

Tlacna strana

Visina dobave = Staticka visina dobave + Trenje

(Total Discharge Head = Discharge Static Head + Friction)

Discharge Static Head = 22' = 6,71 (m) - vidljivo sa slike 19

Trenje tlacne strane:

- ukupna duljina tlacnog (iskrcajnog) cjevovoda promjera 2" => luk= 142' = 43,31 (m)
- 4 koljena pod 90 promjera 2" => tablica 5 => 1k2= 4 .5,2 = 20,8' = 6,344 (m)

lekv= luk + lk = 43,31 + 6,344 = 49,654 (m)

trenje tlacne strane = A .1 ekv ( A izracunamo uz pomo6 tablice 6)

- 35,8 = 0,358
A-100

Trenje = 0,385.49,654 = 19,12(m)

 Visina dobave = Staticka visina dobave + Trenje

visina dobave = 6.71 + 19.12 = 25.83 (m)

Ukupna visina dobave = Visina dobave + Ukupna visina usisa

Hi

Total Dynamic Head = Total Discharge Head + Total Suction Head

TDH = 25.83 + 5.221 = 31.051 (m)

Sto mozemo primjetiti kod ovog proracuna?

Nismo u razmatranje pri proracunu uzeli tlakove koji djeluju na povrsinu vode i u tanku na brodu i u
tanku na obali.Dakle,ukoliko su tankovi otvoreni kao u ovom primjeru, na slobodnu povrsinu djeluju jednaki
tlakovi (Patm)i oni se ne uzimaju u proracun.