Professional Documents
Culture Documents
Std11 Hist TM PDF
Std11 Hist TM PDF
jehL muR
Kjg - 2007
FGjiyt
nkiy Kjyh ML Kidt r.Untfl
iz nguha, tuyhW Jiw
girag f,
2003 - 04 faho btlgl brid-600 030.
ghllgo, ghl nkghL FG
gJiuzf ajhf jahfglJ. nkyhths
Kidt f.#ah
iuahs (njiy) tuyha Jiw
jehL muR fhnjy kf f, (jdh)
ytr ghl tHF brid-600 002.
l btlglJ
(gidF mW)
yhaf
Uk kh.KJkh U .#g mAk
KJfiy gljh Mia (tuyhW) KJfiy cj jiyik Ma (tuyhW)
bgUjiyt fhkuh# K nkiyg
lhik xU ghtbra mud kf nkiy g, Utnf,
lhik xU bgUFw mg, brid - 600 005.
lhik kjjikaw bra brid - 600 053.
iy %.
iii iv
nkiy-Kjyh ML - tuyhW 8. bksaf - rhWf - ruFj - mnrhf
bksa MKiw - mnrhf jk - fiy,
ghll folfiy ts - bksa 10
ghlntis myF 4
myF 1
9. bksafSF ah - Rff -
1. a tuyh jhf - rhjthdf - Fhdf - fZf -
ntWik xWik 5
fhjhufiy 10
2. ffhy - giHa ffhy - a ffhy - 10. jehL tuyh rffhy - rhWf
cnyhf fhy - Augh ehff w TWf 5
muRf ga RUf - kf r_f rka
3. ntjfhy - rhWf - Ka ntjfhy bghUshjhu thif 5
(UF ntjfhy) - a ntjfhy - myF 5
fhafhy - r_fbghUshjhu gghL thif 5
11. Fjfhy ah - MKiw - r_f,
myF 2 bghUshjhu, gghL iyikf - A&z
4. .K. Mwh who ah iyik - gilbaL Fjf 10
kfj nguuR 5
12. A tjd - rhWf - r_f, rka, gghL
5. rkz, rka vG - kfhu - rkz thif 5
bfhiff - fgu ntjhgu f - myF 6
gut - bjhLf 5
13. bja muRf 15
6. j rka vG - j bfhiff,
dahd, kfhahd f - j rka gut - 1. gytf - rhWf - MKiw - r_f
bjhLf - U rkaf xWik ntWikf 5 bghUshjhu, gghL iyikf
myF 3 2. rhSaf - fiy ts
7. bksafSF K ah - ejf - 3. uhoulTlf - fiybjhL
ghuf gilbaL - mbyrhl 4. nrhHf - r_f, bghUshju gghL iyikf
gilbaL isfS 5
14. MaehLfSl ah bfhoUj
gghL bjhl 5
v vi
myF 7 bghUslf
15. mnua gilbaLnghJ ah - uhru
ed a tuyhW
muRf - mnua gilbgLf - f kh_J -
KfkJ nfh 10 ghl gf
v. v.
16. bl Rjhaf - moik, , Js,
iraJ, nyho kuf ga RUf - thf 20 1. ah a TWfS
17. bl Rjhaf M r_f, tuyh mt jhfK 1
bghUshjhu, gghL iyikf 2. tuyhWF Kija fhy
myF 8 ah Augh gghL 12
vii viii
17. bl Rjha ah 205
ix x
ghl - 1
ah a TWfS
tuyh mt jhfK
fw nehff
j ghlUJ khzt mJ bfhtJ
1. ah a TWf
2. khya kiyfS a tuyh mt jhfK
3. fif rkbt a tuyh mj gF
4. bjfa gfg - bja tuyh mj
jhf
5. ah fhzgL ntWik xWik
1
khya kiyf fhZUF tlnf fhunfhu kiybjhl csJ. cy
ulhtJ caj fukhd k fh Mo Fjh
ah tlF gF khya kiyf mikJsd. csJ. kakiy gFYs fzthf caukhf
ah tlnkF nfhoYs gh Ko bjhlF J Ffhy g glJ fhzgLwd. tahf
Hfhf L lwJ. j s ljl 2560 nyh ka MahF brY fhunfhu bgUt FsJ.
lfshF. ruhr mfy 240 Kj 320 nyh lfshF. Mdh jl f Fiwthd nghFtunj eilbgWwJ.
khya f caukhd fu vbtbu vdgLwJ. fl
klUJ j cau 8869 lfshF. irahUJ fhZ gsjhF caj kiyfsh NHgLsJ.
ka Mah tahf R fL FfhUJ ahit UD gntW fzthf _y gsjhif
ghJfhF aif muzhf ka kiyf fwd. jdh, brwilayh. gghoY ghugaY fhZ gsjhF
ah jgbtg ML KGtJ uhd btgJl jwl fwJ. khya kiyf mothu neghs
fhzgLwJ. Ffhy khya gF csJ. fif rkbtUJ gntW fzthf _y
g_olwJ, vdnt j bgUgF thtjnfwjhf neghsij brwilayh.
iy. Hnf m[h tiu kakiyf L lwd. gh
gilbaLfUJ ahit ghJfhF aif nfh, ehfh, Yh nghw kiybjhlf t
jLghf kakiyf UJtjd vw fUJ lfhykhf Fljfit. fL kiHF mlj fhLfSF it bga
y tUwJ. Mdh, tlnkF kiyf fhzgL irg, bgwit. Mdh, thtjfhd NH f Fiwnt. tlHF
nghy, Fu, nfhk nghw fzthf ahit ka ah kiyfis flJ brtJ vjy. vdnt, gF
Mahit izF va tjlfshf mikJsd. bgUghY jnj fhzgLwJ.
JFZ, Riykh, jh kiybjhlf fzthf njh - fif rkbt
csd. tuyhW fhyF KUnj fzthf _y
nghFtuJ eilbgwd. gilbaLghsfS, FonafS fif, J, ukuh Ma _W Ka ef gh
fzthf tahf ahF EiHjd. njh- gFna njh-fif rkbt vW miHfgLwJ. MWf
Maf, njh-nuff, ghaf, rhff, Fhdf, moJ tugL fr k fguj j ygu gotjh
A]zf, JUaf nghnwh fzthf_ynk ah ts f is yf Fsd.
tjd. gFYs th gsjhF xU Ka ka kiyfSF mgh J e cgahwJ. #&y,
tjlkhF. khnlhah mbyrhj tahfjh dh, uh, rby{, ah Mad j Ka is efshF.
ahJ gilbaLjh. gilbaLghsfis ju, rka J eah f gabgWtJ grh rkbtahF. grh vw
gughsfS, tffSTl tjlf _ykhf brhYF IJ ef gh gF vW bghU. J
ahF tjd. vdnt, ahF ka MahF gsjh w J khfhz mikJsJ. J
ilna ya tf bjhlF gghL bjhlF gsjhF f tskhd yfis bfhLsJ.
tlnkF kiyfYs fzthf ttFjd.
2 3
J gsjhF, fif rkbtF ilna - aKid njhM gFia ifgw, j tr itUf
jhghiytdK, Mut FWfS csd. Mut bgU ngho, nghfS eilbgwd.
FWf k m f caukhdjhF (5650 mo)
kakiyf cgahF fif e bjfhf Xo d HF nkY, gF gh efS, fhthfS
neh ghwJ. fif eF izahf nghFtuJF bgJ gagld. gil fhy rhiyf
XotU aKid e d mjDl xW mikgJ fodkhf UjJ. vdnt, gafS, tffS
fywJ. U efSF ilgl glF nghFtuij mf gagLd. My Ha
ygF njhM vW miHfgLwJ. tfFG Mfhy tiu glF nghFtuJ KaJt
nfhk, ru, fhuh, fhl nghwit bgW saJ.
fife Ka JizefshF.
bjfa gfg
jh ghiytd ah HF gF fif
rkbt ukuh rkbt tl ahit bjahit F nfhlhf
xizwd. ka kiyfSF mgh cgahF mikUgit a rhuh kiyfS, ekij, jg MWfS
ukuh e bg tahf ghJ ah tlHF nkahF. a kiyfSF bj fhzgL l jfhz
rkbtia milwJ. rk bt bks CJ brY e l vW miHfgLwJ. vkiy ghiwfshyhd J
gu f tilUgnjhL, gy fis bfhLsJ. tla kiyflUJ ntWgljhF. ghiwf
efuikaf cUthtjF njh - fif rkbt brJFtjF vjhf Ugjdh, jfhzgF Filtiu
bgUgfhsJ. Fghf, efiufY, U ef xW nfhfS, klhyafS Vuhskhf mikfgLsij
nrUlY jifa efuikaf njh tsjd. J fhzyh.
rkbt Augh gghL brnjhaJ. fif rkbt jfhz l UkUY HF bjhl kW
nkF gF ntjfhy gghL wJ saJ. gdhu, nkF bjhl kiyf csd. HF bjhl
myfhgh, Muh, bl, ghlu nghwit fir kiyfSF tfhs Flh flYF ilna nrhH kly
rkbt njh tsj Ka efufshF. fif el flfiu mikJsJ. nkF bjhl kiyfSF mu
nrh MW fyF l ghlu efu mikUjJ. flYF ilna cs ygF nfhth tiu bfhfz
gil fhy, bksaf, Rff, Fjf nghw vdgLwJ. mjfghYs gF fduh vW bjnfho gF
nguuRf jiyefuhf ghlu saJ. kygh flfiu vW miHfgLwJ.
fif rkbt nkF w mikJs f nkF bjhl kiy dh, fnA, fhnt nghw
Kakhd efu bl. a tuyh nghif zj fzthf csd. nkYs JiwKffis izF
Ka nghfshd FUnu, jbu, ghgL Ma nghf tft jlfshf it sd. tl ahF
blF f mUfhikjh eilbgwd. tsikF, bjahF il jfhz l xU ghy nghy
brtF bga bgW sa fif rkbtJ maehL braglJ. UD, a kiyfYs mlj fhLf
gilbaLghsf mf nkhf bfhl angJ iy. gFia tlUj jikgLJtjhf mikUjd.
fif rkbtia jfsJ fLgho itUf gntW vdnt, bja gfg bkh gghL beLfhykhf
muRf nghold vgJ FljfJ. Fghf, fif mt jjik khwhk fhghwgL tUwd.
4 5
bjnfho fbgw ghyfhL fzth csJ. brnjhaJ. Hnf, #hth, Rkuh, gkh, fnghoah nghw
fhgsjhif, kygh flfiuia izF tif gFfSl thf bjhl UJ tjJ. thg ju,
nkF bjhl kiy FWnf J mikJsJ. gil a fiy, rka, gghL nghwit gFfSF
fhy njh-nuhkha tjffhd Ka tjlkhf guaJ. bjahF, nuf - nuhkhaUF ilna
ghyfhL fzth saJ. bja gfg ya tjf kW gghL bjhl tuyhW
faj kiyfu MidKo vgjhF. nkF bjhl fthjitahF.
kiyYs kbwhU caj fu bjhlbglh. HF ah - ntWik xWik fhQ ehL
bjhl kiyf mts caukhditay. nkY, t
fhzgL ilbtf _ykhfjh gy MWf HF neh gntW dkfS xW fyj fhyfl vgjdh,
ghJ tfhs tFlh fywJ. mfnkL, khkyu, gila a tuyhW gogjF gutr_Ltjhf mikJsJ.
fhntgod nghw JiwKf efuf nrhH kly MaUF Kgl djt, njh Maf, nuff,
flfiujh Ujd. iraf, A&zf, JUaf vd gntW djtU
bja gfg Ka ef bgUghY a kiz jfsJ jhafkhf bfhld. a
xWbfhW izahfnt ghJ brwd. gfg gghil tsbjLgjF xbthU dK jfshyhd
HF nfho kfhe ghwJ. ekij, jg ef gfig tHsd. gntW dfS W ah vj d
HUJ nkF neh ghwd. nfhjht, UZzh, vW milahs fhzKoahj msF xW fyJld.
Jfguh, fh nghw w ef nkUJ Hfhf fhyfhykhf gntW gghLfS xW fyJld. ntj
ghwd. j ef _y ilF ghrd trah, be yaf gy uhl myJ MaUF Kija fhy
is tskhd ygFfis F fhzKowJ. buN njh brhfis fhz KowJ. mnjngh, rf ya gh
M vdgL UZzh - Jfgiu efSF ilgl kW tlbkh brhfS csd.
ygFia ifgWtjfhf bja muRf bjhlJ gil fhyUnj ah gy rkaf
nghol tz Ujd. U ef KfJthu UJsd. gila ah Jrka, rkz, j rkaf
mikJs rkbt rhjthfdf muR fF fbgUjd. Mdh, gghls it xnwhblhW
saJ. Jt rfhj KgF rkbt fyJoUjd. a kf gntW bkhfis ngdhY,
gntW efufS JiwKffS brJ sd. rkafis gdhY, r_f gHftHffSF
D bjnf, fh gsjhF f cgoUjhY ehL KGtJ xU y bghJ gs thif
jjikbfhl a mikig bfhLsJ. nrhH Kiwia fhzKowJ. vdnt, ekJ eho ntWik
nguu miklkhf mJ saJ. gil fhyUnj fSilna xWikz nknyhsJ vW JJ
fh gsjhF bkh, gghL, ghuga nghwtWF f Twyh.
bgwjhF. gHfhynyna j xWikfhd ij CwglJ.
bja gfg l flfiuia bfhoUgjh, guj a Jizfl KGtJ xnu ehL vw cz
gF thj kf flrh eltoiff bgJ nknyhUjJ. guj vw gHFod bgauh Jiz
<LgLtjd. gilfhy bjhnl, fl thg gF fl ghuj t vnw FfgL tjJ. gila
6 7
fPfS, jJtPhfS vGjhsfS ygFia
fw milf
xWgl njrkhfnt fUtjd. bksa kW Fj
nguuRf fhyy mjifa mua xWik Vglij j ghlUJ khzt vLJiuf Kojit
a tuyhW vLJ TWwJ. 1. ah a TWf.
maehltU ygFia xnu ehlhfnt fU tjd. 2. khya kiyf ga tu kW ma
vw bga J vw e bgaUnj bgwglJ. gilbaLghsU, tfU, FonafS tlnkF
maytf Kj Kj mj gF J e gh gF fzthfis tjlfshf gagLaJ.
vgjh Jiz flij J vnw miHjd. d
mJ nuffsh ah vW miHfglJ. ghuf kW 3. njh-fif rkbt ef - tuyhW
muha bkhf vnw FfgLwJ. ff mt jhf - nghf kW
efuikaf.
bkh kW gghL xUizfhd Kaf
gil fhyUnj nkbfhsgld. .K. _wh 4. bja gfg - l flfiuf - flrh
who eho bghJ bkhahf uhUj saJ. eltoiff.
ah bgUghyhd gFf fhzgL mnrhfuJ 5. ah vgo xU gKf gghL rKjhakhf
fbtLf uhuj bkh gagLjgLsJ. gila ts bgW, Wtiu mJ vgo
fhafshd uhkhaz, kfhghuj Mad ehL KGtJ ghJfhfgLtUwJ vgJ Fj sf.
gutyhf gofgld. tlbkh yafshd ituL
gntW a bkhfY vGjgld.
a gghL GafS, fUJfS gntW
totfis bfhoUjnghY, mogil mit xU
fUijna czJtjhf UjJ.
thW ah W gntW rkafisila rKjhakhf
kyJsJ. gKf gghil nghW rKjhakhf vG
bgW fwJ. UD mogil fhzgL
xWikz, a rKjha gKfjiknk mj
xgw tikfshf fwd. tUfhy tsF mit
tfhLtjhf mikJsd.
8 9
kh dhf V. tUtdtiw rah, jtwh vW TWf.
1. fif e ukuhl fyFl ghlu efu
I. rahd ilia nj brf.
mikUjJ.
1. khnlhahit nrj mbyrhj ahF tj t
2. bja gfgYs l flfiuf fl thg
m. jfhz l M.fhunfhu kiybjhl tsF rhjfkhf mikjd.
. th gsjhF <. MutFWf 3. ghy fhL fzth nkF bjhl kiy csJ.
2. UefSF ilgl ygF 4. ah xU gKf gghil bgWsF
m. l M. gfg rKjhakhF.
10 11
ghl - 2
tuyhWF Kija fhy tuyhWF Kgl
fhy ah
ah Augh gghL
fw nehff
j ghlUJ khzt mJ bfhtJ. %gh
J fhgf
1. tuyhWF Kija fhy
bkhfnrhjhnuh
2. Augh ehff njhwK ts.
3. Augh kf r_f bghUshjhu iyikf.
4. Augh kf gghL thif.
nyhj
5. Augh ehff m.
Rghfh
ah kj Fy tuyhW, tuyhW fhyF
KUnj bjhlFwJ. tuyhWF Kija fhyij g mu fl
kh tfhs Flh
mJbfhtjF vGJ toyhd rhWf ilgiy.
UD, ah gntW gFfUJ ilJs uk md
Vuhskhd bjhbghU rhWf mogil fhy
gyhtu
tuyhiw gilf KowJ. ffUf, kghl XLf,
fiybghUf, cnyhf fUf nghw bghUf t
mlF. fhy kf thifia mJ bfhtjF
bjha ts bgJ gagLwJ.
Mr e
ahit bghWjtiu, tuyhWF Kija fhyij,
giHa ffhy, il ffhy, a ffhy, cnyhf fhy vd
tifgLjyh. UD, a Jizfl KGtjF a bgUfl
j fhytiu xnu khahf bghUJtiy. tuyhWF
Kija fhy ma JizbfhL eF tiuaWf
gLwJ. bghJthf nuonah fhg Kiwna jF ga
gLjgLwJ. xU Fl fhyF crh
12 13
bghUf vj msF fa FiwJsJ vgij yFfis ntilahLtjF bga fnfhlfis tf
mogilahf bfhL fhyij fzL Kiwna nuonah gagLUfntL. nkY, FGfshf xizJ bga
fhg KiwahF. kbwhU Kiw blnuh fhy f yFfis tf UfntL. giHa ffhy kf
vdgLwJ. ku cbtL njhw fhzgL bkh kW jft gkhwKiw FJ vJ bjaiy.
tisaf vifia bfhL fhyij fzLtnj fhyngh tfsJ thif Kiw khwf Vgl
KiwahF. bjhld. yFfis tsf, fuLKulhf kghlfis
giHa ffhy cUthf xUy jhtufis tsf tf Kafis
nkbfhld. fh nghw xUy giHa ffhy lf
a Jiz fl gntW gFf giHa tfsJ XafS fhzgLwd. giHa ffhy vgJ
ffhy kjf thj lf flagLsd. lf .K. 10,000 MLF KgljhF.
bgUghY iyfSF mUfhiknyna csd. giHa ffhy ilffhy
kf tj ghiw LFfS, FiffS Jiz fl
KGtJ gu lwd. y lf mtf iyfsh kjFy thif mLj flij il ffhy vW
ntagl FoirfY thjd. ah fhzgL giHa miHnwhk. J Rkh .K.10000 Kj .K. 6000 MLfSF
ffhy kf thj lf tUkhW : ilgl fhykhF. giHa ffhyF a ffhyF
m. tlnkF ah nrh ilna Vgl khwfis fhy tuyhW vLJiuwJ.
gsjhF kW bghth ilffhy df, F#uh yhf, ka unjr
l Mjfh, uh#jh, cu unjr, fh nghw khyf
y gFf Ma lf fblLfgLsd. ghiw
M. tlah th FWf Fiff fhzgL XafUJ ilffhy kf
. ka unjr ngfh. r_f thif kW bghUshjhu eltoiff g Xus f
KowJ. il ffhy ntWtifyhd ffUf
<. ekij gsjh Mjfh fblLfgLsd. f a ffshyhd it bgUghY
FW giHa ffhy fUf
mfgr IJ brol msitilajhF. vdnt, tiw
c. Mu unjr f EffU myJ iknuh vW miHnwh.
C. brid fUYs mughf ntilahLj, cz nrfj Mad fhyY
bjhljd. bga yFfSFg a yFfis
giHa ffhy yFfis ntilaho, cz ntilahLtY, ogY fhy kf mf ftd
Toa jhtuf kW HFfis nrfJ kf jfsJ brYd. mig ntilF gagLd. nkY, xnu
czit njo bfhld. vdnt, tfis, czit l l fhy j thG nghF tsu bjhlaJ.
nrfngh vW miHwd. yFfis ntilahLtjF Mifah, uhfis tsj, njhl gLj, bjhlffhy
ffUfisna j kf gagLd. ifas ffU kW ntshik nghw eltoiff fhy bjhld. eh,
cilj THhffns tfsJ MjfshF. ffUf, kh, g, nfh nghw yFf vYf ilJsik
bfoahd Fthir vdgL ghiwffshyhdit. MW jF rhwhF.
gLiff bga THhff iljd. cUt bga
14 15
xU y lf EffUf kW nknyhLfSl brtjF bga kghl jhf gagLjgld. rhFgo
nrJ rt mlf bragljfhd rhWfS ilJsd. KiwfY Kndw fhglJ. gntW fhyflf,
a ffhy gntW lf, nfhJik, gh, be, id nghwit
glgld. Hah be mf glglJ.
kj ehff Fljf Kndwij a brkahLf, MLf, khLf ts gutyhf fhzglJ.
ffhyjh fhzKowJ. a ffhy Rkh .K. 6000 Kj gLtjF nghFtuJF fheilf gagld. gU
.K. 4000 MLfSF ilgljhF. ah gy kW fg Milfis a ffhy kf mjd.
gFf a ffhy cnyhf fhy
bghUf ilJsd.
fhZ gsjhF, fh a ffhyij bjhlJ tj fhy br ffhy
uh, cu unjr vdglJ. fhy br kW btfy Ma cnyhff
yh rkbt, jfhz gy gagLjgld. kj Fy tuyh, cnyhfij
lf Mad ylF. cUthF bjhEgij fLojJ cnyhfyhd
bjah gy a ffhy bghUfis cUth gagLaJ Ka ffshF.
a ffhy fUf
tlf mf th Mdh, ffUfS bjhlJ gagho UJ tjd.
nkbfhsgLsd. xU y EffUf KaJt bgW sd. fhy
fehlf kh, uk, A, nfhnlf, jeho cnyhf jhJfis njo kf beLu gaz bra
igag Muunjr c} Ma lf mt bjhld. jdh, br - ffhy gghLfSilna
Fljfit. bjhlf Vgld. ah gntW gFfY br
ntshik, yFfis tsj, ffUfis ffhy gghLf fhzgLwd.
gsgsghFj, kghl brj nghwit a ffhy bghJthf, Mwfiufnyna br - ffhy gghLf
ggho w TWfshF. jhtufis gl tsailjd. Fghf, Ahgh gghL br - ffhy
bjhlajhY, uhfis tsjikahY, Xl jthH ggho xU gFnaahF. bjah nfhjht,
Kgl a ffhy kf, uhk rKjhaf cUthf t UZzh, Jfguh, bgzhW, fh Ma ef
tFjd. fUfis cUthFtY, kjDF njitahd gsjhFf fhy Foahdt rKjhaf njh
rhjdfis gilgY bjhEg Vgl khWjfis tsjd. cnyhf fhy bjhlf tf cnyhfij
fhy bjthf fhzKowJ. ffUf eF gagLjiy vwhY, Rkh .K. 2000 MLth br
gsgsghf lgld. ntilahLtjF, kufis btfyK gF gagLjgljfhd rhWf csd.
btLtjF gsgsghd Ta fnfhlf bgJ gaDilajhf jehoYs igag btfy kW br
Ujd. yh Md FoirfSFgyhf, fk ffshyhd Matwhyhd bghUf, RLk cUtf, kghlf
Foirf mikfgld. kghlf brtjF rfu nghwit fblLfgLsd.
gagLjglJ. rikgjF, cz jhafis nrJ
itf kghlf gagld. wnjhiu mlf br - ffhyij bjhlJ tj fhy U fhykhF.
ntj yaf U g mofo FfgLwJ.
16 17
bjah, U fhyK bgUf fhyK (bkfh)
rkfhy vd fUjgLwJ. bkfh vwh bga f vW
Augh gghL bghU. fyiwnk R mLfgl ffis J FwJ.
mjifa fyiwf bjah Vuhskhf ilJsd.
fehlfYs A, kh, Mu unjrYs
ehfhd bfhlh, jeho Mr e Ma lf
mt Fljfit. fyiw Ff fU - f
tzjhyhd ghidnahLf, Ughyhd kbto kW
y
mth, W Mjf nghwit fhzgLwd.
uh
Augh ehff
%gh
Augh
J gsjh nkF grhYs Augh J
fhgf khfhzYs bkhfrhjhnuh Ma U lfYjh
J
18 19
njhwK ts Augh ggho fhy
20 21
bkhfrhjhnuh wFa bghJ l bgU Fa gntW ifbjhf njbgw ifidPf
FskhF. J 39 mo sK, 23 mo mfyK 8 mo MHK fhy thjd. bghbfhyf, brf brnth, f
b f h l j h F . mWngh, ber bjhyhs, glF fLnth, RLk fiyP
jiuUJ FsF nghnwh Fljftf. btfy kW brghyhd
wf midJ gfY ghuf Augh gghL cnyhf bjhYF wj
gof mikfgLsd. vLJfhLfshF. jf kW btahyhd Mguzf
cilf khWtjF gntW lf fblLfgLsd. kghlf
VJthf Fs Xuf bgUghY rhjhuzkhf Ujd. xUy lf f kW
j miwf fhz fU tza kghlfS ilJsd. ma tif
gLwd. Fa Fs ffshyhd kfS cg bragld.
jiugF brf bkhfrhjhnuh - bgUFa Fs ah wgFfnshL gutyhd tjf
fshyhdJ. mUUj nkbfhsglJ. bkrgnlhah, Mfhjh, <uh nghw
bga zUJ FsF j bfhLtuglJ. gFfnshL maehL tjfK eilbgwJ. jf, br, <a
Fs xU _iy jiu btnaW FHh kW ma tif ff wFk bragld. nfhJik, gh,
mikfgLsJ. Fs rlFfnghJ FgjF gWtiff, vbz Jf nghw ntsh bghUf
trahf mikf goUj ntL. bkhfrhjhnuh VWk bragld. gUahilf, kghlf, kf,
fbga fol mj jha fsakhF. J 150 mo sK RLk fiybghUf, jj ntiyghLf nghwit
50 mo mfyK bfhlJ. Augh ef nfhil MW jha VWkf mlF. JgFF RnkahF ilna
fsafis fhzKowJ. thfbjhl yajF ngha rhWf ilJsd.
bghUshjhu thif bkrgnlhah Jbtia rhj gy Kiuf
fblLfgLsd. glkhW thfnk gutyhf eilbgwJ.
ntshik, bjh, ifbjh, thf vd nghFtuJF fhis kW vUJ oa tof
midJtif bghUshjhu eltoiffis Augh ggho gagLjgld vgij Jbt ilJs KiufS
fhzKowJ. nfhJik gh Ka RLk bghikfS cWgLJwd. MWf kW fl
isbghUfshF. v, fLF, gU nghFtuJF glFfS fgfS cjd.
nghwit glgld. ifahd
jhaf fsaf nrJ r_f thif
itfgld. btshLf, brkahLf, Augh kf r_f
vUJf nghwit Ka ts thifia mJ bfhs ngha
yFfshF. Fiu gaghL g rhWf ilJsd. M,
D bjthf tiuaWfgliy. bg UghyU Hhil, nkyhil
Augh Kiu kh cl gntW yFf vw uLj Milfis
czfhf ntilahlgld. mjd.UghyU kfshyhd Augh kf gagLa
Mguzfis mJbfhld. Mguzf
22 23
tisaf, fhf, xoahz, y, fhj, nkhu nfhztoyhd nfhLf, tlf, iyf, brof, kuf
nghwit bgfSfhd Mguzf. it, jf, bt, nghw Xaf kghlfJ tiuagLsd. y
br, btfy nghw cnyhf fshdit. matif kghlf kW k cUtfS fhzgLwd.
ffshyhd MguzfS Ujd. k ghlf, ff, XLf, vGJ
jj kW cnyhffshyhd gntW tifyhd LFj
ghuf bkhfrhnjhuh fblLfgLsd. F Augh vGJ tot D KGikahf flagl
jf, Cf, f, oKf, ff nghwit iy. 400 Kj 600 tiuyhd totf UD, mt
brghydit. fkzhyhd tof Wtf isahL 40 myJ 60 kLnk mogilahf
bghUf mlF. nfhf, gJf, jha nghwit sFwd. vait mt
isahLF gagld. oj vgJ Kiwahd bjh. khWtotfns. Augh vGJf
ntilahLjY, vUJ ril bghGJnghFfshF. gntW bghJthf tyUJ lkhfnt vGj
nghfUfS fblLfgLsd. br kW gLsd. xUy Kiuf Kjt
btfyyhd nfhlf, <of, FWthf, mf tyUJ lkhf, mLjt
nghwit ylF. lUJ tykhf khkh vGj
fiyf gLsd. fhoneahit nrj
ghnghyh kW mtuJ clgahW Augh vGJ tot
Augh gf fwj ntiyghLfis mPfS Augh kf bkh
bfhljhF. RLkzhyhd M, bg cUtf, yFf, uhlbkhna vW Ko brJsd. nrha mP yU
gwitf kW Kiuf tiuagLs brJnfhaf fUij Vwd. ntWy mPf Augh vGJfis
wikF rhW gwd. bkhfrhjhnuh uh vGJtifl bjhlgLJwd. Augh vGJ
fblLfgLs ehoa kif vw ga D mfgliy.
btfy cUt bghik wghd Augh vGJ KGtJ gojagLnghJ mggho
fiyeaF vLJ fhlhF. mj wf KGikahf bttU vg Iaiy.
tyJ if LJ, tisaf mj
lJ if bjhflgl iyY rka
mikf gLsJ. Augh uL
Kiuf, RLk cUtf kW briyf nghw
fgf fblLfgLsd. xW
rhWfUJ Augh kf rka thif FJ
kj gf thoY, kwJ ehoa
maKowJ. mtfsJ Ka M fl gRg (Kfhya
toY mikJsd. Augh efu
t). ahdto mkUF mtUF _W KffS
kghlf wj fiyeafitahF.
uL bfhfS fhzgLwd. ehF yFf (ahid,
kghlfS, FtisfS gntW
, ahid, vUJ) btntW irfisghj tz mtiu
totfY, tzfY cUthf
NJsd. mtuJ ghj uL khf csd. j cUt
gLsd. tz RlToa
RLk cUt Kiuf fhzgLwJ. mtfsJ Ka bg fl jh
bghik
kghlf jufitahF.
flshF. j RLk totf ilwd. fhy
24 25
f tghL fhzglJ. Augh kf kufis fw milf
yFfis Tl tgld. ngf, bfl Mf
nghwtJ eif bfhoUj mtf, jfis j ghlUJ khzt mJ bfhlJ
ghJfhJ bfhs jhaJfis mjd. 1. giHa ffhy, a ffhy, cnyhf fhy
wnjhiu ijj mfhy bjhbghUf - mfhy kf r_f
bghUshjhu thif.
bkhfrhjhnuh, Augh, fhgf, nyhj, %gh nghw 2. Augh ggho njhwK ts mfth
efufis R fblLfgLs fyiwf Augh kf nkbfhsgl Ka lf.
wnjhiu ijF tHf FJ ma cjwd.
bkhfrhjhnuh, wnjhiu ijF tHfK, vjd 3. Augh ehff wTWf - efu mik, r_f
vYfis ijF tHfK tHUjd. nyhj ef thif, bghUshjhu iyik.
ijFia R brff mLfgLsd. Augh ef 4. Augh ggho fhy, rka eiff kW
kujhyhd rtbgo fblLfgLsd. n#hoahf fiyf.
kghlF itJ wnjhiu ijjjfhd rhWfS
nyhj ilJsd. r vw clfilnaW tHf 5. Augh ehff m Fj ntWgl fUJf.
yajfhd bjthd rhWf iy.
Augh ggho m
26 27
kh dhf V. tUtdtiw rah, jtwh vW TWf.
1. giHa ffhy kf ntshik brJ thjd.
I. rahd ilia nj brf.
2. iknuh vw EffUfis ilffhy kf
1. br ffhyij bjhlJ tj fhy
gagLd.
m. giHa ffhy M. a ffhy
3. J btF RnkahF ilna tf bjhl
. Ufhy <. il ffhy UjJ.
2. Augh ggho JiwKf efu 4. Augh kfSF vGJ fiy bjahJ.
m. fhgf M. nyhj VI. WF vGJf. (VnjD _W Ff)
. gdth <. %gh 1. br ffhy
II. nfhol lij uf. 2. bgUff (bkfh)
1. jehoYs f w thej bgUffhy ika ......... 3. bgU Fa Fs
2. Augh ggho Ka bg bjt ........ 4. Augh ggho fhy
III. bghUJf. VII. FWa il jUf. (100 thijf)
1. nfho m. Aahdh 1. giHa ffhy g xU F vGJf.
2. njhyuh M. uh#jh 2. Augh ggho njhw, ts g t.
3. fhgf . J 3. Augh ggho Ka lfis TWf.
4. gdth <. F#uh 4. Augh ggho mfhd fhuzfis FLf.
IV. rahd brhbwhliu bj brf. xW kLnk VIII. thd il jUf. (200 thijf)
rahdJ.
1. ah tuyhWF Kija fhy g xU fLiu
m. Augh gghL ts _W iyf cL. tiuf.
M. Augh kf bkh tlbkh vd ghnghyh TWwh. 2. Augh ehff r_f - bghUshjhu iyikfis t.
. r#h kh nuonah - fhg Kiwia gdh.
<. Augh kf ngfJ eif bfhoUjd,
mjdh, ghJfhfhf jhaJfis gagLd.
28 29
ghl - 3 Maf f
32 33
eilbgwJ. fhyngh Zf vw jf ehzaf bgU FfgLsd. Matj (tl ah), kanjr (ka
tjff bryhtahf gagLjgld. ah), jzghj (bjah).
rka mua iy
y, beU, fhW, kiH, o d nghw aif ija ntj fhy bga muRf njhaij Vfdnt
rfis ntj fhy kf tgld. tiw flsuhf Fnlh. fhy gy Fyf myJ #df
cUtfgL tgld. U (), m ( beU), th xizJ #dgjf cUthd. mu gugs bgUajh
(fhW), tUz (kiH), u (od) Ma flsf mur mfhuK mfjJ. jdJ tikia bgUF
ntj fhy f bgUjd. Kija ntj fhy nehfJl mur gntW rlFfis, ntfis
u f fbgW sdh. uDF mLj brjh. uh#Na ( KoRL Hh), mtnkj (Fiu nt)
iy Uj m flsUF kjUF ilna kW th#nga (nj ngho) Mad tW mlF. uh#
cwghykhf Ujh. aif rkiyia ghJfhF flshf t#d, my tdg, Vfuj, rhuh nghw glfis
tUz sdh. M, c nghw bg flsU mur No bfhlh.
fhy tglgld. Myafnsh, iy tghnlh Kija nuhj, nrdh, uhk ju, ija ntj fhy
ntjfhy iy. egafis vghJ flsUF nkY gy a mfhf M Jiw gF tjd. fUy
tghLf bragld. be, gh, jha nghwit mfh, tjLnth, mur j MnahU ylF. uhk
gilfgld. tghonghJ gntW rlFf gwgld. rigf csh mikf mf tjd. ija ntj
ija ntjfhy (.K.1000 - .K. 600) fhy rgh, r vw mitf brthHjd.
bghUshjhu iy
ija ntjfhy Maf nkY HF neh l
bgajd. fif rkbt Maf jfsJ Ulij fhy U cgnahf mfkhf fhzglJ.
gLa tufis rjgj uhkz FLwJ. ija jdh, kf nkY gy tdfis mJ isyfis
ntj yaf gntW Ma Fyf kW muRf g bgUd. ntshik Ka bjhyhf saJ. a tif
Ff fhzgLwd. guj muRf vG bgwJ fUf ntshikF gagLjgld. gh ju, be kW
fhya w TwhF. bjhlf FU kW ghrhy nfhJik glgld. yJF cuLj xU Ka
Ma muRf fbgW sd. FU mu ff murfshf KndwkhF. gntW bjhfS tsailjd. cnyhf
gB, #dnk#a Mnah M jd. ghrhyf wj ntiyghLf, njhbghUf, jRbjh, kghlf
mur uthAd b#t vgtuhth. ytfis t nghdh. nghwit bgU tsailjd. cehL thgnjhL
FU, ghrhy muRf F wF, nfhry, fh, njf maehL thgK bgUd. fl thg ija
nghw muRf KaJt bgwd. m#hjrU fh ff ntjfhy tHUjJ. ghnyhah nghw ehLfSl
mur. iy efiu jiyefuhf bfhl njf eho mur tjf nkbfhsglJ. tha vw r_f mik
#df. aPtha vw yt tuJ mitia myfjh. fhy njhaJ. itaU thf <Lgld.
HF nfho kfj, mf, tf nghw muRf Ujd. fzf vdgl thf FGfis mtf mikJ
ija ntj yaf ah _W bgUfshf
34 35
bfhld. ntj fhyUj Zf vw ehza ju, njhd. jifa ntfSF vuhf njhanj j, rkz
rjkhd, UZzy vwiHfgl jf, bt ehzafS rkafshF. J jJt rhukhf sF cgljf
bryhtahf HfUjd. gayhj jifa ntfis Mjfiy. Phd vw
r_f thif cikahd mit bgWtj _ynk nkhrij milaKo
vd mit tWd.
ija ntj fhy r_f ehF Ka fshd
uhkzf, af, itaf, Nuf Mad eF
nt%aJ. itaUF NuUF kWfgl gntW fw milf
rYiffis uhkzfS afS mDgJ tjd. j ghlUJ khzt mJbfhlJ.
aiul uhkznu caj iy UjnghY, y
1. ehF ntjf kW ija ntj yaf.
ntisf af uhkzfisl jhf cajtf
vW Tbfhld. jhf nkbfhl bjh 2. ntj fhy mua, r_f, bghUshjhu.
mogil gntW is #hfS fhy njhd. 3. fntj fhy kf rka.
FLgij bghWjtiu, ija ntjfhy jhial
jfg brthF cau bjhlaJ. kf iy vj 4. muaY, r_fY ija ntj fhy Vgl
KndwK fhzgliy. MfSF gojtfshfnt khwf.
bgf fUjgld. mitf gbfLJ bfhSj nghw 5. ija ntj fhy mfj rlFfS
mua cikfisTl bgf Hjd. wh kz gutyhf ntfS.
tHfUjJ. mnua uhkz vw , bg FHij
FLgF Vgl nrhf vW FLwJ. mur FLg
kL bgf xUy rYiffis bgW thjd.
rka
36 37
kh dhf V. tUtdtiw rah, jtwh vW TWf.
1. Muaff J jJt rhu vdgLwJ.
I. rahd ilia nj brf.
2. ija ntjfhy murf mfhu bgUaJ.
1 ntjf gHikahdJ
3. ntj fhykf Uig mUfiy.
m. M. a#&
4. ntj fhy tUz mik Kiw eF nt%aJ.
. rhk <. mjt
VI. W F vGJf. (VnjD _W Ff)
2. uthAd b#t Mj muR
1. ntj fhy ya
m. njf M. fh
2. Maf f
. FU <. ghrhy
3. ntjfhy kf iy.
II. nfhol lij uf.
4. ntjfhy rka
1. uhkhaz Ma ........
VII. FWa il jUf. (100 thijf)
2. Ma f Mo gF vW Tat ..........
1. ntj fhy mua iy g FbgGJf.
III. bghUJf.
2. ij ntjfhy kf rka thifia FLf.
1. Zf m. ija ntjfhy ehza
VIII. thd il jUf. (200 thijf)
2. c M. ntj fhy ehza
1. ntj fhy Maf r_f - bghUshjhu thifia
3. mgyh . bg fl
t.
4. UZzyh <. bg yt
2. ija ntj fhy mua r_f iyikfis kLf.
IV. rahd brhbwhliu nj brf. xU brhbwhl
kLnk rahdJ.
m. uD, tUzD ija ntj fhy Ka fls.
M. ija ntjfhy kf iy Kndw flJ.
. ija ntjfhy #hKiw fLikahf iy.
<. ija ntj fhy r, rgh Mat KaJt
FiwjJ.
38 39
ghl - 4 _leiffS, kufS kfilna bgU
FHgij cUthd. nt KiwfSF khwhf vGj
rkz, j rkaf cgljf Twgl fUJf caj jJtfis vLJ
Td. Mdh mtiw rhjhuz kfsh vjhf Jbfhs
Koaiy. vdnt, midJ ju kfSF xU va, J
bfhsToa nkhrfhd wj t njitglJ. mjifa
fw nehff t kf mJ bfhsToa bkh Uf ntL
vgJ Ka. j njitfis j, kfhu MnahUila
j ghlUJ khzt mJbfhtJ
nghjidf iw brtjhf mikjd.
1. j, rkz rkaf vGfhd fhuzf.
nkfl rka fhuzfju, r_f, bghUshjhu
2. kfhu thif kW nghjidf. NiyfS uL rkaf vGF ld.
3. j thif kW nghjidf. ahUj fLikahd #hKiw rKjha bgU
bfhjig VgLUjJ. rhdUF kWfgl gy
4. j rka guj. rYiffis ca rhd mDgJ tjd. nuhj tf
5. ah jrka kiwtjfhd fhuzf. Mfij af btWjd. j, kfhu UtUnk
a tFig nrjtf vgJ FljfJ. thf
ts gadhf itaf bghUshjhu iy caUjJ.
Mdh, tzhuk Kiw itaUF caa l
tuyh .K. Mwh whL fwj whlhf
mfgliy. vdnt, mtf j, rkz rkafis
fUjgLwJ. j, kfhu, bAuhl, brhuhl,
Mjfbjhld. thf tFduhd tf uL
fa, yh nr nghw wj jidahsf thJ jfsJ
a rkafSF kfjhd Mju mJ nghd.
fUJfis guaJ j whojh. .K. Mwh
who ah FoauR Wtdf tikahf rkz rka
fjd. jdh, rlFf Mf brYa itf rkaF
vuhd rkaf vGbgw thf njhd. mt tjkhd kfhu thif (.K.539 - .K.467)
rkzK, bgsjK bt bgwnjhL, a rKjha
tjkhd kfhu rkz gugiu 24tJ jfu.
Fljf jhffis VgLd.
itrhfUYs Fl uhk, a tFig nrj
rkz, j rkaf vGbgw fhuzf jhjUF, riyF tjkhd kfdhf wjh.
anrhij vw bgkia kzj mt xU bg kfF
.K. Mwh who ah ya rka rhj jijahdh. jdJ KgjhtJ ta Jw l tjkhd
mikikna rkz, j rkaf vGF Kjikahd guL MLf Raiyjh. 13 M Mo jt
fhuzkhF. ija ntj fhy Fjgl fyhd gydhf nfty Phd vw caa Mf mit bgwh.
rlFKiwfS ntfS rhjhuz kfSF Vilajhf mj mt kfhu vW, d vW miHfglh.
iy. nkY, ntfhd bryfS Vuhskhf Ujd. mtuJ lf rkzf vdgld. mtuJ fUJf rkz
40 41
vW tHfglJ. KgJ MLf bjhlJ jkJ fUJfis thifia nkbfht wig mt tWdh. y, k
kfhu gutjh. jkJ 72 MtJ ta uh#UfF Gf, yFf nghwtWF F istjh ntshik
mUYs ghth vw l mt kiwjh. brtJTl ght vd mt fUdh. mnjngh, go lgJ,
kfhu nghjidf Milia JwgJ, jik jhnk JW bfhtJ nghw
eilKiwfdh Jwtw thifia mj crflnf
rkz rka _W Ka nfhghLf _W kfhu L brwh.
udf vdgLwd. mit : rkz rka guj
- ey eif
jkJ fUJfis gutjF kfhu rfij mikjh.
- ey m m M, bg Ughyiu nrUtjF mDkjh. rf
- ey elij Jwf kW rhjhuz lfS Ujd. rf cWdf
mauhj ciHdh rkz rka ntfkhf guaJ. Fghf nkF
ey eif vgJ, kfhu ahY, fehlfY mJ guaJ. ruFj bksa,
fUJfY nguY eif ff ehL fhunty, bja mur Fyfshd fff,
itjyhF. ey m vgJ fl iy flgf, rhSaf kW uhZouTlf Mnah rkz
vw nfhghil VWbfhL, cyfij rkaij ngh Mjjd.
giljt vtUiy vgij midJ
bghUfSF Mkh cL vgij .K. ehfh who W fif rkbt
czJ bfhtjhF. ey elij vgJ fLgr VglJ. gughF kW ruFj bksa jiyik
IJ Ka ujfis filogij gy rkz Jwf fdhlfhYs utzbgnfhyhit
kfhu tjiljd. tl ahnyna jl rkz JwfSF
FF. mit :
yghF vw Jw jiyiknawh. JwfSfhd
- cfSF F isfhik. Kiwfis mt khaikjh. jdh, rkz rka
- bgh ciufhik ulhf jJ. xU d ntjhguf (btisil
- fs brahik mjtf) vW kbwhU d fguf (iriana
Milahf bfhltf) vW miHfgld.
- brhJfis bfhtij Lj
.K. _wh who bjhlf, fguf
- xGfkw thit eljhkUj jiytuhd yghF ghlu KjyhtJ rkz khehil
rkz rka lfS, kfS mir nfhghil jt Todh. .. Ijh who thyh ulhtJ rkz
whk filoj ntL. cUs, cyh midJ khehL eilbgwJ. guL mff vdgL rkz
bghUfS Mkhit bgWsd vW kfhu Tdh. ya W tot kheho VW bfhsglJ.
mtWF thif cL vd, fhagLJnghJ tia
czwd vW fUd. ntjf Mfij kWj
mt, ntj rka rlFfis vjh. jkhd, xGfkhd
42 43
j rka j jjh vgJ FljfJ. kj mwhl
bfsjk j thif (.K. 567 - .K. 427) vbfhS uidf Fnj mt mf ftd brYdh.
j nghjidf
j rkaij Wa bfsjk myJ jhj
fytJF mUYs Y njhl .K. 567 M j nghj ehF a cikfshtd :
ML wjh. rha Fyij nrj
Rnjhjd mtuJ jij. khahnj mtuJ - cyf Jgf iwjJ.
jh. nrahf UFnghnj jhia Hj - JgfSF fhuz Mir.
jhj wid u#hg bfsj
vgtuh tsfglh. jdJ gdhwhtJ - Mirfis Jwjh Jgfis Jilfyh.
ta anrhjiuia kzJ bfhl mt - jF vtif tfis gWj ntL.
uhFy vw kfDF jijahdh. tnahf, vtif tfshtd : edif, eKa, engR,
nehah, z, Jw Matiw fQw
bfsjkj edlij, eth, eKa, ejid, eahd.
mt yf thit Jwjh. jkJ Ug
xgjh ta ilL btnaa mt j flis Vfiy; fl Ugij kWf
cikia njo VHhLf miyjh. gy mPfis rJ iy. fkidF mt mf KaJt bfhLjh. xU
sf nfL mtUF ngu liy. Wahf kj thifia mtdJ briffns zwd.
jfahYs nghkuJfo jt brjnghJ Mkh vw vJ iy. UD mt miria
jhjUF ngu (thz) oaJ. mnghJ mtUF tWdh. kj FylK w cdflK m
taJ Kg IJ. mjwF, mt j myJ xbgwt ghuhoanjhL f nef brjh. vjifa dF mt
vW miHfglh. bgdhuRF mUYs rhueh vw lglhY mikahfnt gygh. khwhf, jdJ
l j jdJ KjyhtJ ciuia fdh. mLj mghY, fUizahY mtfis jkJ gf <J bfhS
ehg IJ MLf illhj urhuij mt w giljtuhf j sdh. xGfij mogilahf
nkbfhlh. Fefu vwl jdJ vgjhtJ ta bfhlJ mtuJ rka. vz, brh, bra Ma _Y
mt c jh. mt ikia tWdh. gFjthsuhd j,
rl, bkhfyz, Mdj, frg, cgh Mnah f_ojdkhf thlhk, vjid m mogilnyna
j Ka lhfsht. nfhry ehL unrd, kfj ehL mQdh. #hKiwia mt neuoahf rhlhlhY, r_f
rhu kW m#hjrU Ma murf mtuJ nfhghLfis ntWikfSF vuhf thlh. midJ r_fjtiu jkJ
VW lfshd. j jkJ thehnyna tlah rka nru mDkjh. vdnt, j rka vGia xU
KGtY gaz brJ jkJ fUJfis gudh. bgdhu, rkau vgijl r_fu vW Twyh. eilKiwF
uh#UA, uht, itrh, ehsjh, ghluhk Mad mt rhakhd xGf befis mJ nghjJ. r_f rkJt
tUifj Ka lfshF. fl, Mkh, fkh, kWw nfhghoF mJ lJ.
nghw yfSF vlhj btW jJt thjf <LgLtij
44 45
j rka guj j kiwJ VwjhH IW MLfSF wFjh
jrka f ulgL bjhFfgld. mit lff
jUF uL tif lf cL - Ff vw j vW miHfgLwd. mitahtd: Rjlf, dalf,
rka Jwf, cghff vw rhjhuz j rkaij jGa mjklf. mit gh bkh vGjgld.
kf. juJ nghjidfis gutjF, j rka Jwfis
bfhl rf mikfglJ. M, bg, rh ntWghLf ah jrka kiwa fhuzf
midtU rf cWduhf nrfgld. bgJw uhkz rka J bgwjhY, ghftj rka
fSF mtfsJ Ul kW uahz Fj fLghLf vGahY jrka f kf bjhlaJ. kf
fgoUjd. rl, bkhfyz, Mdj Mnah bkhahd ghbkh jrka bkhahf Uj iy ..
ff j rka Jwfsht. #dehaf Kiwgo rf Kjyh whLF wF khaJ. fnwh bkhahd
tfglJ. cWdfilna xGfij bragLJ tlbkhia jrka gw bjhlaJ. kfhahd jrka
mfhu rfl UjJ. rf nkbfhl mauhj njha wF, iy tghL irfS kjd. jdh
Kaf gydhf juJ thehnyna jrka fUJf xGfbef Fiwa bjhld. nkY, .. 5 kW 6 M
tl ah ntfkhf guaJ. kfj, nfhry, nfhrh kW whLf eilbgw A&zf gilbaLghY, 12 M
gy tla FoauRf jrkaij VWbfhld. j who nkbfhsgl JUa gilbaLf nghJ
kiwJ VwjhH UW MLfSF wF bksa nguur jrka klhyaf mfgld. jifa fhuzfsh
mnrhf jrkaij jGdh. mnrhf mDa J FGf ah jrka kiwjJ.
_ykhf, nkF Mah, yif Ma gFfSF j rka
guaJ. a rka thf njha j rka thW cyf a gghoF j rka gf
rkakhf khaJ.
a gghL tsF jrka mU
jrka khehLf gahsJ.
j kiwjlndna, kfhfrg jiyik uh#UA - mir nfhghL mj Ka gfghF. fhy
Kj j rka khehL TlglJ. juJ nghjidf ekJ eho Ka Gakhf mir bfhif saJ.
ikia ghJfhgnj j kheho nehfkhF. Rkh .K. a fiy, fol fiyF j rka gF
-
383 M ML ulhtJ jrka khehL itrh FljfJ. rh, ghA&, fah Ma lfYs
eilbgwJ. mnrhfuJ Mju ghlu _whtJ f a fol fiy wF rhWfshF.
jrka khehL ToaJ. bkhfhj[h jF jiyik ah gy gFf irafS, j AhufS
tjh. kheho lff Wtot bgwJ. tRu mikfgld.
jiyik fhZ ehfhtJ jrka khehil fZf
Todh. mRtnfh kheho gnfwh. khehojh - jry, ehsjh, ukyh Ma lfUj
kfhahd j rka vw a rka cUthW. juh jrka gfiy fHffS, w f WtdfS wj f
nghfglJ mnrhfuh gugglJkhd j rka bjhlhsd.
A&dahd vW miHfglJ.
46 47
- gh bkh, kW w cehL bkhf tstjF
jrka urhu fhuzkhW.
kh dhf
I. rahd ilia nj brf.
Mah wgFfSF a gghil jrka
-
vLJ brwJ. 1. tjkhd kfhu wj l
m. fytJ M. ghlu
fw milf . Fluhk <. FRku
j ghlUJ khzt mJ bfhlJ. 2. lff vj bkh vGjglJ?
1. j rkz rka vGfhd rka kW w fhuzf. m. tlbkh M. uhUj
2. kfhu sik fhy thif mtuJ _W . gh <.
ud nfhghLfS. II. nfhol lij uf.
3. bfsjk j sikfhyK, ehF cikf, 1. Kj rkzrka khehL ........... vwl ........ vgtuh
v tif tf vw mtuJ nghjidfS. flglJ.
4. j rkaij Mjjtf - rf Wtglik 2. rkzrka ya W tot ......... vdglJ.
jrka guaJ.
3. mnrhf nghj jrka .......... vd miHfglJ.
5. ah jrka kiwjJ - kW a
gghL tsF jrka Ma gf. III. bghUJf.
1. Kj j khehL m. itrh
2. ulh j khehL M. fhZ
3. _wh j khehL . uh#UA
4. ehfh j khehL <. ghlu
IV. rahd brhbwhliu nj brf. xW kLnk
rahdJ.
m. ehF a cikfis kfhu nghjh.
M. ghbkhia gajh jrka mjJ.
. kfhahd j rkad iy tghil gd.
<. jJthjkhd thjf j <Lglh.
48 49
V. tUtdtiw rah, jtwh vW TWf. ghl - 5
1. j fl Ugij Vfiy, kWfiy.
kfj vG,
2. kfhu jkJ lfis IJ Ka ujfis filof
tWdh. mbyrhj gilbaL
3. Kj jrka khehL fhZ fZfuh TlglJ.
fw nehff
4. cy wgFfSF a gghL gutjF jrka
fhuzkhW. j ghlij gogjh khzt mJbfhtJ
VI. WF vGJf. (VnjD _W Ff) 1. Aafh, Rehf, ej trf kfj vG.
1. udf 2. rhu, m#hjrU Mnah rhjidf.
2. rkz rka sgLj 3. ghuf gilbaLfS mt jhfK.
3. lf 4. mbyrhj gilbaLfhd fhuzf, nghF.
4. _whtJ jrka khehL 5. mbyrhj gilbaL isf.
VII. FWa il jUf. (100 thijf)
.K. Mwh who bjhlf tlah
1. ah rkzrka guaij th.
vzw j muRf Ujd. yt KoahKiw
2. ah jrka kiwa fhuzf ahit? tHUjJ. y FoauRfshf fjd. fif rkbt
VIII. thd il jUf. (200 thijf) Koahf Ujd. tlnkF ahY, kakiyf
mothuY Foahf Ujd. rhaf, rhf,
1. kfhu thif kW nghjidfis t. kyf nghw xUy xnu Fyij nrj Foahf y
2. j thif kW nghjidfis RU vGJf. fhzgld. Foahf mu Ka Kofis bghJ mit
vLjJ. m FLg jiytf myJ kf uf
3. jrka vthW cyf rkakhW?
mf tjd. bgUghik thF mogilnyna midJ
KofS vLfgld.
gdhW kfh#dgjf vwiHfgL gdhW bgU
muRf g j yakhd mFjhu fa tufis
FLwJ. mit ahtd : mf, kfj, fh, nfhry, t{, ky,
nr, tr, FU, ghrhy, ka, Nunrd, mkf, mt,
fhjhu kW fhngh#. gdhW muRf g rkz fS
FLwd. fhy ngh, a muRf tikahd
MahsfSF mogjd; myJ mfgld. Wahf,
50 51
.K. Mwh who il gF ehF muRf kLnk rhjfkhfnt fhzglJ. tskhd isyf, uh{UfU
vUjd - mit tr, mt, nfhry, kfj vgdthF. Uj U fts, fahF mUUj U gokf
tr Mad aif mj tukhF. mfhy thf
tjl ikaY kfj mikUjJ Fl
tr vw muR aKid efiu mikUjJ. jfhy jfjhF. kfj jiyefu uh#UA, rhu, m#hjrU
myfhghJF mUYs nfhrh mj jiyefu. mj Mfnah M fhy kfj brt mj crmsit
ff mur cjaz. mt, mf, kfj Ma muRfSl voaJ.
kz cwfis itJ bfhlj_y mt jkJ tikia rhu (.K. 546 - .K. 494)
bgU bfhlh. mtuJ kiwF wF, tr mt
muRl izJ bfhsglJ. rhu Aahf trij nrjt. kzwf _y
mt jdJ tikia mt bgU bfhlh. nfhry ehL mur
FLg mt KjyhtJ kzcwit VgL bfhlh.
mt mu jiyefu c{#. j fw thj mjdh, mf tUth ju Toa fh mtUF kzgrhf
mur unaha. cjaz kfshd thrtjijia kzj iljJ. d, rhu itrhia Ml rh
tikf Mahsuhdh. t jrkaij Mjjh. FLgij nrj bryzh vw stuia kzJ bfhlh.
unahjaDF tnjh wikawtf. d j kz cwdh kfj tlF viy ghJfh
mtia kfj Mahsf izJ bfhld. cWbraglJ. nkY, neghs viy tiu kfj tila J
ttFjJ. ka grhUj kuh mur FLgij nrj nfkh
nfhry
vw stuia mt kzJ bfhlh. gntW gilbaLfis
nfhry eho jiyefu mnah - j fthj mur nkbfhl rhu jdJ nguuir nkY gLdh. mt
unrd. f wjt. kfjnjhL kzw bfhl ehnlhL ewit nkbfhlh. jdJ mu M Kiwia
mtuJ brthF nkY mfjJ. jdJ jijia rhuDF brikahf uikjh.
kzKoJ, fhia kz grhf bfhLjh. d, tjkhd kfhu, bfsjk j Ma UtUF
m#hjrUl nkhj VglJ. W, unrd, rhu rhu rkfhyjt. UD, U rkafS rhuiu
kfis kzJ bfhlh. mtuJ kiwF nfhry jj Mjuths vW nfhUwd. j rfF vzw
kfj xUgFahW. gRfis mt tHajhf bjwJ.
kfj m#hjrU (.K. 494 - .K. 462)
tla muRfnyna, kfj tikahf tsikahf m#hj rU M gilbaLfSF bga bgwjhF.
vG bgwJ. tla mua eltoiff ikakhf mJ nfhry, itrh Ma muRfSbfuhf mt nghlh.
fjJ. kfj a mik kW uhQt KaJt itrhia nrj rhf jiyikyhd khbgU
bgw mikl aif kfjF mj bfhil vdyh. Toizit vJ bgU bt flh. jdh, mtuJ fG
fif rkbt ilgl gF kfj mikUjJ bgUik mfjd. ngh gdhW MLf ojJ.
52 53
nghnghJjh, m#hjrU ghluhk (fhy ejtr tikf Mahs kfhgkej.
ghlu) vw W uhk uhQt KaJtij bgJ tlahUj a trjtfis Kaoj mt
czjh. itrhbfuhd gilbaLfSfhf, mF Vfuj vw glij No bfhlh. kfhgk ej thd
nfhilf mikJ tikia bgU bfhlh. gilbaLfg uhzf FLwd. ejf ff
j, rkz rkaf m#hjrUit jj rkajt vW ehil ifgajhf fhunty AFgh fbtL
Tbfhwd. mt bjhlf rkzuhf, d j FLwJ. jfhz bgUgF ejf fLgho
rkaij jGdh vW bghJthf eggLwJ. bfsjk UjJ vd gy tuyhW mPf fUJwd. vdnt, kfhgk
jiu mt rjh vW TwgLwJ. j fh ghA& ej xU guj nguuir cUthdh vg khW fUJF
gkhf tofgLsJ. kfhtr TWgo mt liy.
gy irafis fhufis mikjh vd mnwh. j rka rhWfgo kfhgk ej gJ MLf M
j kiwF wF, uh#UA Kj jrka khehL jh. mtiu bjhlJ mtuJ vL jtfS xUt
TlgLtjF mt Ka fhuzkhf Ujh. xUtuhf kfjij M brjd. ejtr fil mur
m#hjrUit bjhlJ MF tjt cj. fif jdej. kfj nguuir fLFiyahk mt fhghdh.
el nrh MW fyFl ghlu vw a Vuhskhd brtij, tikf gilia mt
jiyefiu mt khjh. d, bksa nguu itUjh. ejf brt br g rf yakhd
jiyefuhf ghlu fbgwJ. cjDF tnjh mfeh} kh_ydh ghosh. ejf M F
tik Fiwjtf. vdnt, kfj Rehffsh ifgwglJ. ya tskhd ntshik, bghJthd brt br muR
Aahftr KoF tJ Rehftr MF tjJ. fUyij uUUf ntL. jdej ga
fLikahd ttN Kiwia kf vjd. jid rhjfkhf
Rehf tr gagL bfhl ruFj bksaD, bfsoaU
ejf MF vuhf xU kf vGia njhWjd.
Rehff trht, fhyf bjthf iy.
fhyjh mbyrhj ahJ gilbaLjh.
mt ehL murid Kaoj Rehf mjid kfjJl
izJ bfhlh. RehfDF wF kfj nguuR Fiya ghuf kW nuf gilbaLf
bjhlaJ. bjhlJ MF tjt fhftk myJ
ghuf gilbaLf
fhynrhf vgt. tuJ Mfhy itrh
ulhtJ j rka khehL ToaJ. ejtrij Watuh iru (.K. 558 - .K. 530)
fhynrhf bfhyglh.
ejf mfnka nguu fwj btahsuhf fjt
kfh iru. ahF vuhf gilbaLj Kj gilbaLghs
ejtr M kfj f mj cF brwJ. tnuahF. ahF EiHJ fhjhu gFia
mtf bgw btf fif rkbtF mghY brwJ. ifgdh. J eF nkUj a gHFof
tlah KGtij csla xU bgU nguuir ejf midJ mtl ruziljd. fg fl xbfhld.
cUthd. mtuJ kf fhRF ahJ ftd brYj neuiy.
54 55
Kjyh nla (.K. 522 - .K. 486) njh-<uha bjhl jhf bgJ gadgjhf
mikjJ.
iru ngudhd Kjyh nla .K. 518 J btia
ah mbyrhj gilbaL (.K. 327 - .K. 325)
ifgdh. grh, J uL tuh izJ
bfhsgld. gF nguu UgjhtJ rhu mbyrhj gilbaLnghJ mua iy
(khfhz)ahf fjJ. mfnka nguu kfbjhif
Fj brf khfhzkhf mJ fjJ. J e M ghuff gilbaLJ uL whLfSF wF
nkbfhtjfhf, ifyh jiyik fggilia nla khnlhahit nrj mbyrhj ahJ
mDitjh. gilbaLjh. mtuJ gilbaLnghJ tlnkF ah
br[ (.K. 465 - .K. 456) gy W muRf Ujd. jr yJ m, mrhu ehL mur,
y, dh efSF ilgl gFia M brj nghu
jdJ tikia bgU bfhs a khfhzij nghw Kjikahd murf gF M jd. rh
br[ gagL bfhlh. jdJ vfSl nghw gy FoauR ehLfS Ujd. ah mua
nghLtjfhf, a fhyhgil, Fiugil Matiw xWik Fiwj gFahf tlnkF ah sanjhL,
nufJF mD itjh. Mdh, br[ nuf MahsfS jfSilna nghL bfhoUjd. bghJ
njhia jGajh a gilf Ug bgwgld. via JtjFTl mtf xW nruiy. UD,
njhF wF mfnkaf ahJ Mu gKid vfis btbfhtJ vgJ mbyrhjUF
bfhifia gw Koaiy. UD, a khfhz vjhf UjJ vW TwKoahJ.
mtf fLgho bjhlJ UJ tjJ. .K. 330 gilbaLfhd fhuzf
mbyrhjiu vJ nghLtjfhf _wh nla a
ufis gagL bfhlh. ahJ mbyrhj .K. 334 M ML jdJ jij kiwjwF,
gilbaLjnghJ ghuff fLghLf jsJoUjd mbyrhj khnlhah muruhf gjnawh. .K. 330
vnw TwntL. M ML mngyh ngh _wh nlair KaoJ ghuf
ghuf gilbaL isf KGtij ifgdh. nkY HF neh gilbaLJ
ahF EiHJ a khfhzij ifgWtJ mtuJ
njh-<uha tjf tstjF ghuf gilbaLf nehf. bAnuhnlhl nghw vGjhsf FoUj
Cfkjd. nkY, mbyrhj gilbaLF J foa ah brt br mbyrhj ftdij <jJ.
TaJ. tlnkF ah <uha vGJ totkhd fnuhZ a M nkbfhS Mt kW aifia M
ttot bgJ gagLjglJ. mnrhfuJ fbtLf brj nghw fhuzfshY mbyrhj ah J
yt j t tot fhzgLwJ. bksa fhy fiyY gilbaLjh. ahF Hnf bjhlJ fl Ugjhf
ghuf fiy jhfij fhzKowJ. Fghf, mnrhfuJ mt edh. mJ mfhya a fUjhf UjJ. vdnt,
xiw ffS gfS jF rhwhF. mnrhfuJ ahit ifgWtj_y cyf HF viyia
fbtL Mizf <uha brthdh isjit vdyh. ifglyh vW mt fd flh.
njh-khnlha bjhlf VgLa jhfijl
56 57
iAlhg ngh
Zfyht
.K. 327 M ML mbyrhj JFZ kiyfis
ah flJ, ljl vLkhj fhy mUj gHFofl
nghlh. .K. 326 mt glFghy mikJ J eia
ghoah
khfl
fljh. jryJ m mtiu ml tuntwh.
mUJbfhnl, nghu kdiu ruzilkhW nfhdh.
Mdh, nghu mjF clglhk, nghLtjF jahuhdh.
ouhahdh
d, mbyrhj jryUJ wgL iAlhg
(y) efiuia miljh. eF mgh nghu bgUgil
mtFUgij flh. y e bts bgUbfLJ
XobfhoUjJ. mjid flgJ vjhf Ufiy. J
ehf fhUj d, mt y eia flJ
fhrkbt nghu gilfnshL nghlh. Jnt ff
iAlhg ngh vdgLwJ. f fLikahd nghuhfnt mJ
fhzglJ. tikahd gilf UjnghY, W nghu
njhW nghdh. a mur uij jiyik gig
fL abga mbyrhj nghuir bgUjikl
ah
k
ah ghnyh
mn
mbyrhj gilbaLf
nuf
gaz f fLikahdjhfnt UjJ. FoauR gilf gy
mtuJ gilfis jhd. xUthW rkhJ mt J eia
fljh. jhaf brY t ghnyhah mbyrhj
nehthghL .K. 323 M ML kiwjh.
58 59
mbyrhj gilbaL isf
kh dhf
bksaf tlah mua xUikghL I. rahd ilia nj brf.
Vglnj mbyrhj gilbaL cldo isthF. W
muRf vw Kiw KoF tjJ. ah, nuf 1. kfj jiyefu
MatWilna neuo bjhl VgLtjF mbyrhj m. uh#UA M. c{#
gilbaL ttFjJ. mt VgLa a tf, fl . nfhry <. nfhrh
Mf nghwtwh ahF nkF MahF ilna
y tj tjf bjhlf nkY bgUd. mtuJ mfhy 2 ejtrF K M jtf
kuzdh, tlnkF ahit jdJ nguuRl izJ m. bksaf M. Rehff
bfhsntL vw mtuJ Ug iwntwhk nghW.
ruFj bksa nguuR tiljikah, Jbt . Aahff <. Fjf
mt VgLa Mf brhgfhynk ojJ. II. nfhol lij uf.
1. m#hj rU ........... trij nrjt.
fw milf 2. ej tr fil mur .........
j ghlUj khzt mJ bfhlJ. 3. ulh j khehL eilbgw l ........
1. kfj vG, mjid Mj gntW mur 4. mbyrhj .......... Mo ........... vw l kiwjh.
FyfS. III. bghUJf.
2. rhu, m#hjrU nghw murf rhjidf. 1. cjaz m. nfhry
3. ghuf gilbaLfS, tlnkF ah 2. unahj M. mt
mtfsJ Mu.
3. unrd . kfj
4. ghuf gilbaL isf.
4. rhu <. tr
5. ahJ mbyrhj gilbaLgjfhd
IV. rahd brhbwhliu nj brf. xU brhbwhl
fhuzf.
kLnk rahdJ.
6. mbyrhj gilbaL isf.
m. mbyrhj nghuir KaoJ mtuJ ehil izJ
bfhlh.
M. mbyrhj nghuir KaoJ mtiu bgUjikl
eldh.
. mbyrhjhu nghuir vJ btbgw Koaiy.
60 61
<. mbyrhj nghu cjbfhL jryJ mia
Kaojh.
ghl - 6
V. tUtdtiw rah, jtwh vW TWf. bksa nguuR
1. ahF EiHj Kj gilbaLghs brb[.
2. iAlhg ngh fhrkbt eilbgwJ.
fw nehff
3. mbyrhj jhaf UK fif rkbt y
gFfis izJ bfhlh. j ghlUJ khzt mJ bfhtJ.
VI. W F tiuf (VnjD _W Ff) 1. bksa tuyhWfhd rhWf.
1. gdhW kfh#d gjf 2. ruFj bksa rhjidf.
2. iAlhg ngh 3. mnrhfuJ rhjidfS, mnrhfuJ jk gujY.
3. iru 4. bksa MKiw w TWf.
4. mbyrhj gilbaL isf 5. bksafhy fiy, fol fiy.
VII. FWa il jUf. (100 thijf) 6. bksa nguu fhd fhuzf.
1. rhu rhjidfis RU vGJf.
2. ah ghuf gilbaL jhfij kLf.
bksa nguuR WtglUJ a tuyh xU
VIII. thd il jUf. (200 thijf) a maha bjhlFwJ. KjKiwahf, ah mua
1. kfj vGia, mj Mahsf rhjid xWik VglJ. tuyhWfhd rhWfS fhyf
fis t. Jakhf Ugjh tuyhW vGJtY bj wjJ.
Vuhskhd cehL, maehL ya MjhufnshL,
2. ah mbyrhj gilbaLgig t. fbtL jftfS fhya tuyhiw vGJtjF
gagLwd.
ya rhWf
bfsoa mj rhu
62 63
fblfgld. mj rhu 15 jffis 180 bjha rhWf
mahafis bfhlJ. jid _W gFfshf
fyh. Kj gF mur, murit, murhf gntW mnrhfuJ Mizf
Jiwf g TWwJ. ulh gF cika kW
1837M ML n# br vgtuh KjKj
Fwa rlfis, _wh gF mua btw, ngh
mnrhfuJ fbtLf gojagld. ghbkhY, xUy
Matiw vLJiuwJ. bksa tuyhWF Ka
lf uhUj bkhYk mit vGjgLsd. u t
ya rhwhf j fwJ.
tot mit mikJsd. tlnkF ahYs
rhfjj Kuhuhrr mnrhfuJ fbtLf fnuhZ ttot bghf
gLsd. bkhj gdhF bga ghiw fbtLf csd.
rhfjjuh awgl Kuhuhrr xU tlbkh ehlf mtuh ajhf ifgwgl gF uL ff
yhF. Fj fhy j vGjglhY, bfsoa fbtLf ilJsd. Ka efuf bga
JiznahL ruFj ejfis KaoJ bksa Mia fbtLf WtgLsd. it ju, a ghiw kW
vgo Wdh vgij J twJ. bksafhy r_f, fbtLfS fhzgLwd. mnrhfuJ Mizfshd
bghUshjhu iyikfis vLJ TWwJ. itaidJ mnrhf jk g, jdJ mfhfSF
bkfj vGa ofh mnrhf wj Mizf g TWwd. g_wh
ghiw fbtL mnrhfuJ ff nghiug FLwJ.
ruFj bksa mit nuf juhf Ujt jdJ nguu jkij gutjfhf mnrhf nkbfhl
bkfj. mt vGa yhd ofh KGikahf Kafis VHhtJ fbtL twJ. vdnt, mnrhfuJ
ilfiy. UD, bksa MKiw, Fghf fbtLf mnrhfiu g, bksa nguuR FJ mJ
ghlu efuh, gilJiw thf Fj jftfis j bfhs Ka rhWfshf gagLwd.
jUwJ. bksafhy r_f Fj mtuJ tzid
bksaf mua tuyhW
FljfJ. mt TW xU y eg ayhj jftfis Fj
vriflndna fz bfhs ntL. ruFj bksa (.K. 322 - .K. 298)
w yaf
bksa nguuir Wat ruFj bksa. mt jdJ
nkTa _W f ju, uhzfS, #hjf fijf Ug IjhtJ ta ejtr fil mur
nghw j rka yafS bksa tuyhW Fj jdejlUJ ghluij ifgdh. jF
jftfis jUwd. yif fshd kfhtr, gtr bfsoa mtUF cWJizahf Ujh. bfsoaiu
uL yif mnrhfuJ Kaah jrka gua rhza vW ZQFj vW miHg. fif rkbt
tuyhiw TWdwd. jdJ iyia tYgLj bfhl, ruFj bksa
tlnk gilbaLJ brW J e tiuyhd gFfis
ifgdh. d ka ah ekij eF
tlUj gFf midij izJ bfhlh.
64 65
.K. 305 M ML tlnkF ahit Mj Mjjh. jdJ kf mnrhfiu c{# MSeuhf
mbyrhj gil jsgahd brf nflUF vuhf Jrhu ajh.
gilbaLjh. mtiu Kaoj ruFj bksa, mtnuhL kfh mnrhf (.K. 273 - .K. 232)
clgoif xiw brJ bfhlh. mjgo, brf nfl
JeF mghUj gFfshd mah, munfhah, mnrhf sikfhy g brhg brfns csd.
bfnuhah nghwtiw bksa nguuRl izJbfhs jdJ jij Jrhu Mfhy c{# MSeuhf
rkjh. jdJ kfis bksa sturDF kzKoJ mnrhf gahdh. jry eilbgw fyfij
bfhLjh. ruFj bksaU brf nflUF grhf 500 xLdh. mnrhf M bghWig VwF (.K. 273)
ahidfis mjh. nuf eho juhf bkfj bksa KoNo bfhljF (.K. 269) ilna ehF MLf
muritF mD itfglh. il btUjJ. vdnt, Jrhu kiwF
ruFj bksa jdJ M fhy Ko rkz maizF ngho UUF vgjF rhWf csd.
rkaij jGdh. jdJ kf JrhuDfhf maizia yif fshd kfhtrK, gtrK mnrhf jdJ _j
Jwj mt, gughF jiyikyhd rkzJwf ilNH rnfhju Rkh cl bjhW xgJ rnfhjufis
ikNUF mUYs utzbgnfhyhit tjiljh. mF bfhWL Mia ifgajhf TWwd. isa
czhnehUJ c Jwjh. rnfhju rh kL cnuhL lglh. Mdh, bg mP
jhuehj mnrhf jdJ MW rnfhjufis kLnk bfhwjhf
Jrhu (.K. 298 - .K. 273)
TWwh. mnrhfuJ rnfhjuf gy M Jiw
nuf ehL Mafsh mufhj vW gahajhf mtuJ fbtLfS FLwd.
FfgLgt Jrhu. jF vfis mgt vW vgoUD, mnrhf MF tjnghJ maizF ngho
bghU. mt ikNtiu gilbaLJ brW jfhzij UjJ bjthwJ.
ifgdh. uL flfSF ilUj gdhW mnrhfuJ M f Fljf f .K. 261 M
ehLfis Jrhu ifgajhf bg mP jhuehj ML mt ffngh bgw btahF. mngh fhuz
FLsh. rf fhyJ j yafS bksaf kW nghF g tuf iybawhY, isf g
bjfa gilbaL g FLwd. vdnt, Jrhu mnrhf jh btl g_wh ghiw fbto tukhf
M fhy bksa nguuR ikN tiu guUjJ vW FLsh. xU yrJ Igjhu ng bfhygld,
Twyh. mijngh gklF kf Jwd nghUF mnrhf
ah ehL mur Kjyh Monahf jdJ Jtuhf ffij bksa nguuRl izJ bfhlh. ff
ilkf vgtiu Jrhu mitF mDitjh. ngh kbwhU Ka is mnrhf j rkaij
Jrhu, Kjyh Monahfl, ghd kJ, cyj jGajhF. jF cgFj mtiu kdkhw brJ
mgH, nghwtiw xU jJt Phia mD jrkaij jGt brjh.
itFkhW nfhdh. bghUfis mDitj ah mur, mnrhfU j rkaK
nuf ehL rlgo jJtPhia mDg ayhJ vW
bjjh. mff vw rka diu Jrhu y mPf fUJgo mnrhf cldoahf j
rkaJF khliy vW gogoahfnt j rkaij
66 67
jGdh vW fUJwd. nghUF mt xU rha
cghrfuhdh (rhjhuz l). uliu MLf fJ xU j
F (Jw)thf khdh. d ntilahLjiy iflh.
jfahF jgaz nkbfhlh. j rkaij
gutjfhf JFGfis mDdh. jkij iuthf
gu bghUL jk kfhkhuf vw w mYtyfis
ajh. .K. 241 M ML j wj lkhd fytJF
mUYs Y tdF gaz nkbfhlh. nkY,
jrka j lfshd rhueh, uht, Fefu nghw
lfSF brwh. jdJ kf knfu, kf rfiu
Mnah jiyik rka guFGit yifF mD
itjh. mtf mF nghku isia eld. j
rfij tikgLJtjfhf mnrhf .K. 240 M ML
ghlu _whtJ jrka khehil Todh.
bkhfj rh mkhehLF jiyik tjh.
mnrhfuJ nguuRgu
68 69
1. jh, jijF gil brj, miria xRwJ. mnrhf jkJ nfhghLfSF cikahdtuhf
filoj, cikia nej, Mafis nghWj fJ mtiw filoJ xGdh. mt fd fhgtuy;
kW cwdiu ewhf elJj. khwhf xU eilKiw nkij. mtuJ jk bfhif cyf
2. UHh Tlfis yFfis gLjiy jil midF bghJthdJ. kj FykidF iwF
brj; bghU bryf kW bghUsw rlFfis bghUjtyJ. fUizf MF, ngh bt bgw wF
tHffis jj. nghiu JwJ mikbfhifia filojikF
mnrhf tuyh wj KDjhuzkhf fwh vW
3. r_f eyid Fnfhshf bfhL MKiwia Twyh. mtuJ nfhgho ikafUJ kj Fy
brikahf wgl uikj; kfSl neuo bjhlig eyidna tWJtjhf mikUjJ.
vnghJ itUF bghUL jk ahiufis
fhy bksaf
nkbfhSj.
4. gahsfis v#khdfS, iffis murhf .K. 232 ML mnrhf kiwj bksa nguuR
mfhfS kj neaJl elJj. uLgFfshf f glJ nkF gF mnrhf
jt Fzhs Mjh. HF gF mnrhfuJ
5. yFfJ fUizfho miria filoj;
nguf xUtuhd jruj muruhf Ujh. ghoa
cwdiu kj; uhkzfSF bfhilaj.
gilbaLf isthf nguu nkF gF FiyjJ.
6. midJ rka fSilna r jikia jruj jt rhu vgtuJ M HF gF kL
tWj. fLnfhghf UjJ. bksa tr fil muruhd
7. ngh brtij jJ jkt bt bfhSj. Ufuj vgtiu mtuJ giljsg Zau Rf
gLbfhiy brjh.
mir nfhghL, mnrhfuJ jk fUJfS j
nghjidfis xona mikJsd. Mdh, mnrhf jdJ bksa MKiw
jknfhghLfis j nghjid fSl bjhlgLj ka murhf
iy. j rka mtuJ jgl eifahF. mt Ta
jk xU bghJthd xGfbeahF. r_f midJ bksa M bjhl ah Koah Kiw bgU
juF jdJ jknfhghLf brwila ntL vd btbgwJ. bksaUF Kija fhy ahUj FoauR
mnrhf Udh. kW WFG MKiwf Fiyjd. gila ah
Kjik mua nfhghlhsuhf sa bfsoa Koah
mnrhf ga xU kL
Kiwia MjjnghY, tugw Koahia mt Ugiy.
mnrhf murfnyna jiywjtuhf sdh. kfh mur jdJ thfij brikahf elJtjF mikruit
mbyrhj, a r nghw cy jiywj Mnyhridia nffntL vW mt tWdh. vdnt,
nguurfis mnrhf wh. v.. bt vgtuJ murdJ MF cjahf k g vw mikruit
TWgo : tuyh goa FUF Mufzfhd braglJ. m nuhj, kfhk, nrdhg, tuh# Mnah
murf mnrhf bga kL jdj erukhf Ujd. mwhl mYtfis iwntw mkhaf
vwiHfgl gahsf Ujd. tfis jfhy
70 71
ah gahW a M g mfhfnshL bjhlJ bghUfis kfSF ilf brtJ j
xlyh. mkhafis nj br Kiw FJ bfsoa Jiw bghWghF. vilf, msf Mad
tukhf Tsh. jk nfhghLfis gutjfhf mnrhf KiwgLjgld. Rf tfis gJ maehL
jkkfhkhufis ajh. bksa M eF thfij KiwgLJtJ j Vida gfshF.
uikfgl MJiw braglJ. kW fht Jiw thf
tUth thf
cika, Fwa kwf braglij bfsoa
nguu midJtif tUthfis tNF Jiwahd tJsh. jiyefUj cr kw jiyik g
tUthJiw jiyt rAj vW miHfglh. yt, jkhfh vW miHfglh. khfhz jiyefufY,
ghrdt, Rft, tft, glFt, tdt, Ruft, khtlfY mkhaf jiyikyhd Jiz kwf
btfhd t, bjh t, kwf fgL Ujd. mguhj j, iwthr, cWfis ijj, kuz
jlidlhd flz vd gtif tUth muRF iljJ. jlid nghw gntW jlid Kiwf tHUjd.
bghJthf isr M xU gF ytahf tNfglJ. cikia tutiHf utij br tHfK UjJ. Ka
muruJ mit kW mtuJ FLgbryf, uhQt, muR ikaf fht iyaf mikfgoUjd. iwf, iw
gahsf, bghJ gf, ViHfSF thuz, rka rhj mfhf g bfsoauJ Y mnrhfuJ fbtLfS
bryf vgd murhf brydf Fljfit. FLwd. Kiwnflhf iwgLjgLtij jLgjF
uhQt eltoif vLFgo mnrhf jkkfhkhufSF
Mizlh. jlidf FiwfglJ g mnrhfuJ
eF uikfgoUj bksa uhQtJF jiytuhf fbtLf TWwd.
nrdhg Ujh. ufSF Ca gzkhf tHfglJ. kf bjhif fzbfL
uhQt gntW iy gaha mfhfSfhd Ca
j FJ bfsoa TWwh. nuf ehL mP bksa M fhy kf bjhif fzbfL
vgtuJ TWgo bksauJ gil MW yr fhyhgil jtwhk gwglJ. kf vif, mtfsJ #h,
ufS, Kgjhu Fiugil ufS, xgjhu bjh nghw tufis uhk mfhf nrfjd.
ahidfS, vlhu njfS Ujd vgJ bjwJ. j xbthU oY Uj uhfS fz bfhL
ehF fis ju, flgil kW nghFtuJ fS tugld. efuf cehL, maehL kf elkhlij
uhQt Ujd. xbthU marff vw ffhgjfhf efuh mfhf kfbjhif
nkghitahsf fLgho Ujd. jyh IJ fzbfLig eld. kf bjhif fzbfL tuf
cWdfis bfhl MW FGf mla giltha xwf jU tufnshL rghfgld. bksa M
gilthfij nkbfhljhf bkfj FLsh. Kiw kf bjhif fzbfL xU uju Wtdkhf
thf kW bjhJiw Ujjhf bjwJ.
72 73
khfhz, csh thf f
74 75
FWfYs Fiff bksa fol fiyF cdj fw milf
rhWfshF. j ghlUJ khzt mJ bfhlit.
bksa fhd fhuzf 1. bksa tuyhWfhd ya, fbtL rhWf
2. ruFj bksa MF tUjY, mtuJ
bksa fhd fhuzf g mPfilna
rhjidfS.
thd thj eilbgw tz csJ. mnrhfuJ 3. Jrhu ngh btf.
bfhiffS mtUF tj tikaw njhwfS
4. Mizfis btL, jk kfhkhuf vw
bksa F fhuzf vw fUJ gHikahd
w mYtyfis aJ mnrhf jkJ jk
fUjhF. kbwhU fUJ, guj nguuRF <LbfhLF tif nfhghLfis guaJ.
mua, bghUshjhu Wtdf tsailaiy vgjhF. 5. f, Fiff, f vw bksa fhy fiy,
mnrhfuJ jrka Mju bfhiffdh btWw folfiy.
uhkzf ZauRf jiyik xU uia eldhf 6. bksa nguu fhd fhuzf.
vW TwglJ. Mdh, mnrhf xUnghJ uhkzfSF
vuhf bragliy. mnrhfuJ mir bfhif
giluf nghL czit ghjJ vgJ mnrhfJ
RkjgL kbwhU FwrhlhF. Mdh, mnrhf mik
bfhifia gdhnu ju nguu Js jkJ fLghil
vnghJ jsaiy. vdnt, bksa nguu F
mnrhfiu Fw RkJtJ bghUjkwjhF. mnrhfiu xU
bfhifth vgijl eilKiwth vnw Twyh.
wikaw njhwf, nguuR ulhf fglJ,
mnrhfuJ fhyJF d nej MJiw KiwnfLf
nghw gntW fhuzfshnyna bksa nguuR ijjJ.
itaidJ xW nrJjh bksa nguu Fiyit
iugLd. W bksaiu uoL Zau Rf
Rftr Mia Wdh.
76 77
kh dhf . bkfj vGa ofh ffngh Fj
jftfis jUwJ.
I. rahd ilia nj brf.
<. bksa nguu hd fhuzfis mnrhfuJ
1. mnrhfuJ ffngh Fj tufis mgJ fbtLf TWwd.
m. ff fbtL M. 13 M ghiw fbtL V. tUtdtiw rah, jtwh vW TWf.
. rhueh <. mj rhu 1. ruFj bksa jdJ M W gF j
2. mnrhf jkJ Mizfis btl bgJ gagLa rkaij gdh.
bkh 2. jehL bksa nguu izfgoUjJ.
m. gh M. tlbkh 3. mnrhf mffSF Fiffis bfhilahf tHdh.
. fnuhZ <. u 4. bksa MF Zau Rf Ko fodh.
II. nfhol lij uf. VI. W F vGJf. (VnjD _W Ff)
1. mnrhfuJ fbtLfis Kj gojjt ......... 1. bfsoa mj rhu.
2. fil bksa mur .......... 2. ff ngh
3. mnrhfiu j rkaF khat ......... 3. bkfj
4. a muR d .......... UJ vLfglJ. 4. Jrhu
III. bghUJf. VII. FWa il jUf. (100 thijf)
1. jk kfhkhuf m. uhk thf 1. ruFj bksa rhjidf g F vGJf.
2. nfhg M. tUth thf 2. mnrhf jrkaij gutjF nkbfhl Kafis
3. eff . jkij guj FLf.
IV. rahd brhbwhliu nj brf. xU brhbwhl 4. bksa nguu fhd fhuzfis Mf.
kLnk rahdJ. VII. thd il jUf. (200 thijf)
m. bfsoa mj rhu KjgF ngh kW 1. mnrhf rhjidfis mtuJ jk nfhghLfis
mua btw g TwgLsJ. sFf.
M. rhfjj Kuhuhrf ehlf to vGjgLsJ. 2. bksa MKiw w TWfis t.
78 79
UjJ. nuff ghlu tiu tJ mj efiu
ghl - 7 yfhy MuJ bfhld. UD, Zau Rf
bksaUF ija fhy ah iuJ bragL Hj gFfis clnd lh. tl
ahJ gilbaLj ff ehL fhuntyid vJ
mt nghlh.
Zaj Rf itf uhkz rkaij Mjjh. mt
fw nehff uL mtnkj (Fiu nt) ahffis brjh. j
j ghlUJ khzt mJ bfhtJ. rkajtiu mt JWajhf j rka rhWf TWwd.
Mdh, jrka fiyia Zau Mjjh vgjF
1. Rf M KaJt.
tYthd rhWf csd. mtuJ M fhy ghA&,
2. rhjthfdf M - gghoF mtfsJ rh Ma lfUj jrka df JfgL
gf. gLjgld.
3. rhffS ghoafS Zau RfDF d mtuJ jt mu
4. fZf rhjidf MF tjh. Rf tr fil mur njt. mtdJ
mikruhd thRnjt ft vgtuh njt bfhyglh.
5. fhjhufiy mj w TWfS ft tr WtglJ. mJ 45 MLf ojJ. ftf
UJ FjnguuR WtgL fhy tiu kfj
tuyhW btlkhfnt UjJ vdyh.
mnrhfuJ kiwF d, mtuJ thRfsh bksa
nguuir fo fhghw Koaiy. khfhzf jfsJ fif rkbtia mayt gilbaLUJ fhgha
Rjuij mf bjhld. tlnkF ah bksa j Rff M KaJt bgWwJ. gghL
oUj eGaJ. bjhlj mayt jhFjYF gF ahf nehdh, uhkz rkaij, Fiu ntia
MshaJ. ff jdJ Ljiyia giwrh bfhlJ. Rff Jjd. itzt rkaij tlbkhia
mjF bjnf rhjthfdf jfsJ Rju muir VgL Rff ngh tsjd. RUfkhf Tdh, Rff
bfhld. t isthf bksa M fif rkbt M tunghF Fjf bghfhy MF foa
kLnk eilbgwJ. iu mF Rf tr M TWtJnghy mikjJ.
WtglJ. rhjthfdf
Rff
bksaf FwF,
bksaf giljsgahf Uj ZauRf jfhz rhjthfdf Rju
vgtuh Rf tr WtglJ. bksa tr fil muir Wdhf. Rkh 450
muriu bfhWL mt maizia ifgdh. tlnkF MLf mtfsJ M ojJ.
rhjthfdf
ah gilbaLj tj ghoa nufflUJ tl Muf vW mtf miHf
ehzaf
ahit ghJfhgnj Rf MF mnghJ bgU rthyhf gld. uhzfS fbtLfS
80 81
rhjthfd tuyhWF Ka rhWfshf sFwd. Fatf, ber bjh brnth, vbz cgahsf
bfsj u rjf vgt M g eh kW ehdhfh nghw ifidPfS fHffis VgL bfhld.
fbtLf bjthf FLwd. rhjthfdfsh fgz vW miHfgl bt ehzaf tjfF
btlgl ehzaf mfhya bghUshjhu iyikia gagLjgld. rhjthfdf fhy maehL tjfK
vLJ TWwd. eF brjJ. jfhzUj gntW JiwKffis lhy
rhjthfd trij Wat Kf. mtiu bjhlJ FLsh. nkF jfhzUj fah rhjthfd
UZz MF tjh. nk eh tiu mt nguuir f fbga JiwKfkhF. HF flfiuUj
gLdh. _whtJ mur $rjf. nkF khstij flfnryh, fr vw JiwKffS w thjit.
uh gFia mt ifgdh. d Fiu ntfis gghL bfhil
brjh. rhjthfd tr gndHhtJ mur bga Ahyh.
mt IJ MLf kLnk MUjh. rjrh rhjthfdf uhkz rkaij j rkaij
vwiHfgL fj rj rh vw iy Ahyh adh. Mjjd. irafis fhufis fod. jrka
uhUj bkhyhd 700 ghlf csd. JwfSF yf kW uhkfis khakhf tHd.
tZluykh vw mur mkuht ia brglh.
rhjthfd ku fwj muruhf sat ehfhdbfhlhYs mtfsJ folfiy Fl
bfsju rjf. ..106 Kj 130 M ML tiu Ug jfJ. uhkz rkaij L cj rhjthfdf
ehF MLf mt M jh. mtuJ mid bfsj mRtnkj kW uh#Na ntfis eld. uhUj bkh
ghy$ btl eh fbto mtuJ rhjidf kW yaij mtf Mjjd. Ahyh vGa rjrh
FfgLsd. bfsju rjf jfhz KGtij uhUj ya nghwjf yhf sFwJ.
ifg nguuir gLdh. khst mur ehf ghziu
vJ nghL mt bgw bt kfjhdjhF. mt uhkz tlnkF ah mayt gilbaLf
rkaij Mjjh. UD j rkajtUF bfhilfis
ghoaf
tHdh.
bfsju rjfFwF mtuJ kf tZlu .K. _wh who ilgF ghoah,
ykh MF tjh. mt rhjthfd Mia UZzh e ghah uL ah nguuUJ Ljiy bgwd.
KfJthu tiu gLdh. mt btl ehzaf ghoah nuf Mahsuhd blbka Mfh jh,
fg cUtf bghfgLsd. jdh mtuJ flgil grh gFfis jh if gdh. jryUJ
tik flthf tsik btgLwJ. rhjthfdf mnghnyhnlhl, dhj vw jkJ uL giljiytfis
fil Ka mur aP$ rjf. kw gFfis ifgWgo mD itjh. mnghnyhnlhl
J gFia ifg c{#tiu Knddh. dhj
bghUshjhu iyik
kJuh tiu jkJ Mia gLaJl ghluij
rhjthfd M fhy thfK bjhY eF ifgw Kaf nkbfhlh. Mdh, Zau Rf
tsailjd. tff jfsJ thgij ngudhd tRu mtid vJ nghL jLJ Wdh.
bgUFtjfhf tf FGfis mikJ bfhld.
82 83
dhj, jh vW miHfgLwh. mtuJ Knddh. KG cyif btw jiyt vw UJf
jiyefu rhfhyh (ahnfh). mt j rka mf Mt bghj jf ehzafis mt btlh. mt wj
bfhlh. j rka Jw ehfghzUl mt ciuahoaJ tgjdhf fjh.
jghnAh (j dhf) vw ghbkh yhf fZf (.. 78 - 120)
bjhFfgLsJ. dhj j rkaij jGdh. nuf
juhd bAnahnlhu itzt rkaij jGanjhL bg Fhz ku wf Mahs fZf. .. 78 M
ef fUliz Wdh. dhj kiwF dU ML bjhlF rhf rfhjij mt Wdh. mt xU bgU
whLfSF nkyhf nuf jhf ah ojJ. gilbaLghs kLky, rka kW fiyia nghWgtuhf
rhff fjh.
fZf gilbaLf
rhff myJ iraf ghoah, ghah
gFfis jh nuf MahsflUJ mtiw fZf MF tjnghJ mtuJ nguu Mfhjh,
ifgd. nuff tKiwia g rhffS fhjhu, J, grh Ma gFf Ujd. d, mt
jfsJ Mia tlnkF ah bky gLd. kfjij ifg ghlu, jfah
rhff uL d Ujd. jryUJ M tiu Knd brwh. fAz
brj tlF ruf. kbwhU d kfhuhZou gF TWgo, fZf fhZ J gilbaLJ
Mj nkiy ruf. mjid ifgdh vgJ bj. kJuh,
.K. Kjyh who ah rhff Mia uht, nfhrh, bgdhu nghw
Wat kht. mtUF mtuJ kf Kjyh Vr lf mtuJ ehzaf fblLf
MF tjh. mt uk rfhjij Wdh vw fUJ gLsd. vdnt, fif rkbt
cL. jryJ rufis ghaf Kaojd. bgUgF mtuJ MFgoUj
ntL.
Fhdf
dhJ gilbaLj fZf
ka Mahit fkhf bfhl gHFo xU mtflUJ y gFfis if
dnu Fhdf. mtf Kj rhffis uoL jiyaw fZf gdh. jdJ Kj gilbaLnghJ
ghoahit ifgd. d, iy d giljiyt ghnrh vgtl
gogoahf fh gsjhF tahf fZf njhailjh. ulhtJ
Knd fhjhu gFia gilbaLnghJ ghnrh jtuhd ghah vgtiu
ifgd. Fhz kuig njhW Kaojh. mj isthf, fhZf, ahf, nfhlh Ma
jt F#&yh fhr myJ Kjyh gFfis fZf jkJ nguuRl izJ bfhlh.
Fhdf fhr. fh gsjhif if fZf nguuR f guj xwhF. nk fhjhu
jf ehzaf ga mt jkJ bga bghj ehza bjhl Hnf gdhu tiuY, tl fhZ bjhl
fis btlh. mtuJ jt kh fhr myJ ulh bjnf khst tiu mtuJ nguuR guUjJ. jfhy
fhr tlnkF ah KGtij ifg kJuhtiu
84 85
bght vwiHfgL Uu vgJ mtuJ jiyef. mtuJ fhjhu fiy
nguu kbwhU wf efukhf kJuh fjJ.
tlnkF ahUj bght kW
fZfU j rkaK mij RUj gFna fhjhu vdglJ.
mgFna fhjhu fiy jhafkhF. fhjhu
fZf jkJ M bjhlfnyna j rkaij
fiy fwj gf .. KjuL
jGdh. UD, mtuJ ehzaf j cUtf whLf cUthfgld. njh-
kLkyhJ, J kW nuf fls cUtfS nuff M fhy fhjhu fiy
bghfgoUjd. J fZf w rkafJ bfhoUj njhaJ vwhY, rhffS FhdfS
rka rjikia btgLJtjhf csJ. fZfuJ fhjhu fiyia ngh tsjd. fhjhu fiy
fhyjh kfhahd jrka njhWfglJ. j Wa fZf gF nghwjfjhF. a tot j
mnrhf gua rkaUJ mJ gntW jikf fiy, nuf-nuhkha TWfS izj
ntWgoUjJ. kyf, Mguzf, thrid uaf, fyitna fhjhu fiyahF. jry, bght nghw tlnkF
gf bfhL jUF tghLf eljgld. thW, ah gy gFf fhjhufiy gf
kfhahd j rka cUt tghL rlFKiwfS fblLfgld. j cUtij gntW totfY,
tsbgwd. nfhzfY, msfY tojikna fhjhu fiy
wghF. j w, mtuJ Jw nfhy, nghjidf
a rkaij gu nehfnjhL fZf ka Mah,
nghwit gfshf tofgld. fhjhu fiy w
dh nghw ehLfSF rkagu FGfis mD itjh.
TWf tUkhW :
gntW lf j irafS AhufS flgld.
tRu, mRtnfh, ehfd nghw jrka mPfis - kj totij mj jirf, irl ifkof
fZf Mjjh. j rkaY nfhghoY vGj bjgo cUtij gilj
zFfis F bghUL fZf ehfhtJ j rka - joj Milf mt kof bjgo totikj
khehil Todh. tRu jiyik, fhZ khfhz $
- mHfhd gf, tukhd Mguzf kW milahs
efUF mUUj Flytd klhya khehL
_ykhf fUij czJj.
eilbgwJ. Rkh 500 Jwf gFbfhld.
lfSF mfhutkhd sfiu j kheho W -fhjhu fiy Ka fUbghU - a j
tot bgwJ. kfhahd nfhghLf KGtot bgwd. rkathd kfhahd jrka nfhghLf -
kheho gF bgw mRtnfh xU jJtPh, fP kW - j cUt gzhk tsbgwJ.
ehlfha. jrj Ma. bjahit nrj
.. Kj ehF whLf gyhufzfhd
ehfhd fZf mit l bgUjh. gila
klhyaf flgld. bght, uhto Ma gFfis R
ah ff kUJtuhd ruf vgtiu fZf kL gidJ klyhaf ijf fblLfgLsd.
Mjjh. fhy vGggl jrka f nuf - nuhkha
fol fiy jhfij fhzKowJ. cau TLjyh
f, myfhu ntiyghLf FJ it mikfgld.
jdh, f mHF nkY mfjJ.
86 87
kJuh fiygh
kh dhf
jfhy cu unjrYs kJuh vw l njh I. rahd ilia nj brf.
tsj fiyna kJuh fiygh vW miHfgLwJ. .. Kj
who mJ fbgW saJ. bjhlf kJuh 1. Rffis bjhlJ MF tjtf
fiygh jirahf cehL fiyeaJl ts bgwJ. m. bksaf M. Fhdf
juJ cUtf, Fghf mtuJ Kf Mf bgh iwJ . ftf <. rhjthfdf
fhzglJ. jifa bgh fhjhu gf fhzgliy.
t - ght, ZQ yR cUtfS kJuh brJfgld. 2. eh fbtL tUila rhjidfis FLwJ.
af, mruf Ma cUtf kJuh fiygh m. ZauRf M. bfsj u rjf
wF vLJfhlhf sFwd.
. fZf <. dhj
fZf njhwfS Fhd M Ko
II. nfhol lij uf.
fZfUF MF tnjh Rkh agJ 1. rhjthfd kuig njhWjt ...........
MLf Mjd. fZfuJ jtuhd Zf nguuir
mgona fofhjh. mtuJ M fhy kJuh w thj 2. rjrh vw ff uhUj bkh iy vGat .........
efukhf fjJ. fZfiu nghynt, mtU jrkaij 3. uk rfhjij Wajhf fUjgLgt ........
Mjjh. Fhdf fil Ka Mahs thRnjt. mtuJ
4. rhf rfhj ......... Mo ........... vgtuh WtglJ.
fhy Fhd mugu FW nghUjJ. mtuJ
fbtLf kJuhit Rna fblLfgLsd. mt 5. bgef fUliz Wat ..........
tid tgljhf bjwJ. thRnjtUF wF, WW Fhd 6. fZf Kaoj d giljiyit ...........
sturf tlnkF ah y gFf M jd.
III. bghUJf.
fw milf 1. rhfhyh m. Kjyh Mr
j ghlUJ khzt mJ bfhlJ. 2. Uh M. Zau Rf
1. Za u Rf M, Rf M w.
2. rhjthfdf M - bfsju rjf
3. ghlu . dhj
rhjidf. 4. jry <. fZf
3. rhjthfdf M fhy r_f - bghUshjhu
iyikf - gghL ts. IV. rahd brhbwhliu nj brf. xU brhbwhl
kLnk rahdJ.
4. fZf gilbaLf.
5. kfhahd j rka gutjF fZf nkbfhl m. Rff tlbkhia Mjjd.
Kaf.
M. rhjthfdf bjYF bkhia Mjjd.
6. fhjhu fiy w TWf - kJuh fiygh.
. kfhahd jrka ghbkhia VW bfhlJ.
88 89
<. kJuh fiygh njh-nuf ghia g
tsjJ.
ghl - 8
V. tUtdtiw rah, jtwh vW TWf. rf fhy
1. Rff uhkz rkaij Fiu ntia
cjd.
2. dhj xU ghoa Mahs. fw nehff
3. rhjthfdf Mfhy HF flfiu eh j ghlUJ khzt mJ bfhtJ
Ka JiwKfkhf fjJ. 1. rf yaf kW rf fhyfhd w
4. fhjhu fiy a fiy - nuf - nuhkha rhWf.
TWfS izj fyitahF. 2. rf fhy mua tuyhW
VI. W F tiuf. (VnjD _W Ff) 3. rf fhy mua, r_f
1. bfsju rjf 4. rf fhy rka iy
5. rf fhy bghUshjhu thif.
2. dhj
3. mRtnfh
bja tuyh rf fhy xU wghd maha
4. kJuh fiygh
MF. j gHfijfgo gila jeho Krf
VII. FWa il jUf. (100 thijf) vwiHfgl _W j rff Ujd. ghoa
1. Rff M wig kLf. kdf Mju j rff jiHnjhd.
bjkJiu Uj Kjrf flsU, KtfS
2. rhjthfdf gghL gfig FLf. gnfwd vW TwgoUjhY, rfij nrj f
3. fhjhu fiy w TWfis Mf. VJ ilfiy. ulhtJ rf fghlu eilbgwJ.
bjhfha ju Vida yaf ah mJ nghd.
VIII. thd il jUf. (200 thijf)
_whtJ rfij kJiu KlUkhw vw ghoa kd
1. rhj thfdf tuyhiw bjhFJ TWf. Wdh. mf vifyhd ytf gnfwd.
2. fZf rhjidfis kLf. Vuhskhd yaf gilfgld vwhY xUynt
vsd. j j yaf rf fhy tuyhiw mJ
bfhs bgJ cjwd.
rf yaf
92 93
nrhHf jiyefu Kj ciwY d fhY FWy kdf
UjJ. rf fhy nrhHf w thjt ffh nrhH.
mtdJ sikfhy, ngh btf FJ godghiy rf fhy FWy kdf Ka gfhd. gh,
twJ. nruf, ghoaf, gbdhU FWy kdf fh, X, e, ngf, M, makh vw filbaG tsf
mla bga Toiz gilfis ffhy bt ngh bfhilF bga bgwtf. j ytfis MjJ
Kaojh. j f rf ghlf gyt Fl nghd. nru, nrhH, ghoa MahsfSF mtf
gLsJ. mt nkbfhl kbwhU ngh thif gwjiy gojtf vw nghY jj M gFf tik
nghuhF. m xgJ FWy kdfis kol brjh. fG bgW fjd.
ffhy ngh btf jehL KGtij nrhHf rf fhy mua
fLgho bfhLtjd. mtdJ M fhy thfK
brnjhaJ. fhLfis U is ykhat rf fhy kut Koah Kiwna tHUjJ.
ffhy. jdh eho brt br bgUaJ. fh mikr, mityt, muritnah nghwtf
M FWnf fyizia ffhy mikjh. ntW gy Mnyhridia mur nfL eljh. thdtug, thdt,
ghrd Vfis mt btLjh. FLt, Ubghiw, yt nghw UJbgafis nru
kdf No bfhld. br, tst, vgd
ghoaf
nrhHf gl bgafshF. bjdt, dt vgit ghoa
jfhya bjF jeho rffhy ghoaf kdf UJ bgafshF. xbthU rffhy mur FyK
M jd. mtf jiyefu kJiu. beonah, jfSnfa mur dfis bgUjd. ghoaf
gahfrhiy KJFL bgUtG, KlUkhw nghnwh d . nrhHfSF , nrufSF , m. murit
Kfhya ghoa kdfsht. Magilflj FWy jiytfS mfhfS Ujd. M
beLbra, nfhty bfhygl, fz dKW murUF cjahf bgUushd mfhf Ujd. mtf
kJiuia vf fhuzkhf Ujt. kbwhUt jiyahy IJ FGfshf fgoUjd - mikrf, mjzf,
fhdJ brUbtw beLbra. eu kW khFo giljiytf, Jtf, xwf. rf fhy gil
kUjdh Ma ytfsh nghwglt. jfhy jir thf wgl uikfgoUjJ. xbthU MahsU
khtlUj jiyahyfhd vw l eilbgw ngh uju gilia, jjkFa bfhokuij bfhoUjd.
vfis ajh mtUF bga tHfyhW. mu Ka tUth yt. maehL thfJ
bt gadhf, beLbra jHfij jdJ RfK tNfglJ. fh JiwKf afgoUj
fLgho bfhL tjh. brghd JiwKfkhd bfhif Rf mfhf g godghiy FLwJ. nghnghJ
g, ghoa eho r_f - bghUshjhu iyikf FJ ifgwgL bfhis bghUf muR fUyF Ka
khFo kUjdh kJiu fh tJsh. cu tUthahf fjJ. rhiyfS bgUtfS eF
bgUtG kbwhU w f ghoa mur. fsuf guhkfgLtjd. bfhis kW flj Matiw
gilbaL isthf rf fhyghoaf M jLgjfhf u gfY mit ffhfgld.
ailjJ.
94 95
rf fhy r_f rka
96 97
muritfis bkhj tz Ujd. ehLw ghlfY nuhkhldhd thg wgiljJ. JiwKfgodkhd fh
ehLw eldfY nj bgw fiyPf rf fhy maehL tff tjfikakhf fjJ. iy k
thjd. ir eldK eF ts bgUjJ. rf f bghUfis Vtj bga fgf j JiwKfF
yaf gntW tifyhd ahfS KuRfS tJ brwd. bjho, K, bfhif, mfnkL, kufhz
FlgLsd. fifa eld wJ sd. TJ nghwit w RWRWghd JiwKffshF. maehL thg
kf wj bghGJnghfhf fjJ. FJ bgq Ma gy ma jftfis
rf fhy bghUshjhu Tsh. mfl, ila, nuh nghw nuhkha
nguurf btl jf kW btahyhd ehzaf
ntshik Ka bjh MF. be Ka g. jHf gntW gFf Vuhskhf ilwd. rf
nftuF, fU, gU, sF, , kr, ytf, gntW fhy eilbgw thf ms kW jeho
gHtiff nghwit glgld. gyh, sF uLF nru nuhkha tff braghLf Matiw it
ehL f bgwjhF. nrhH ehoY, ghoa ehoY be Ka btgLJtjhf csd. gUahilf, sF, , Vyfh,
guhF. ytf, kr nghw eWkz bghUf, jjntiyghL
iwj bghUf, KJf kW iyaj ff nghwit
rf fhy ifbjhf Vw bgUjd. ber,
rf fhy VWk bragl bghUfshF. jf,
cnyhf bjh, jRntiy, fg fLj, kf, iyaj
Fiuf, ghd kJtiff Mad Ka
ff, jj Matiw gagL Mguzf brj
wFkfshF.
nghwit xUy ifbjhfshF. jifa bghUfSF
ey njitf Ujd. Vbdwh rffhy cehL kW rf fhy Ko
maehL thf RWRWghf eilbgwJ. gU kW gL
iHfis bfhL beagl Jf caj juKilajhf .. _wh who W rffhy bky Ko
Ujd. uhial, gh njhiyl bkjhd Jf F tu bjhlaJ. Rkh uliu whLf jHfij
beagljhf rf yaghlf FLwd. ciw fsuf MuJ bfhld. fsuf MFJ
cg bragl gUahilfSF nkiy ehLf bgU ekF brhg jftfns ilwd. fhy j rkaK,
njit fhzglJ. rkz rkaK KaJt bgUjd. d fsufis
uoL tlF jeho gytfS, bjF jeho
cehL kW maehL tjf rf fhy eF ghoafS jj Mia Wd.
uikfgoUjJ. rf yaf, nuf-nuhkha f
kW bjha rhWf J Fj Vuhskhd jftfis
jUwd. tofY yFf nk Vwgl bghf
_ykhf, tff bghUfis bfhLbrW gid
brjd. cehL thf bgUghY glkhW Kiw
mogilnyna eilbgwJ.
bjahF, nuf muRfSF ilna
maehL tjf eilbgwJ. nuhkha nguuR njha wF
98 99
fw milf kh dhf
j ghlUJ khzt mJbfhlJ. I. rahd ilia bj brf.
1. rf ya cl rf fhyij g ma 1. jeho g tghil mKfgLat
cj rhWf. m. ghoa beLbra M. nru brFLt
2. rffhy Mahsfshd nru, nrhH, ghoa kW . snfh mof <. KlUkhw
mtfsJ rhjidf.
2. rf fhy tfSila gilbaLgh ghoa M
3. rf fhy mua iy, MKiw. KoF tjJ.
4. rf fhy rKjha, Itif yf, rka thif, m. rhjthfdf M. nrhHf
kf iy.
. fsuf <. gytf
5. rffhy bghUshjhuiy, rf fhy eilbgw
maehL tjf. II. nfhol lij uf.
1. bt ngh bt bgwt ............
2. rf fhya bjhikahd yfz ............
3. rf fhyij nrj uL fhaf ..........
III. bghUJf.
1. bjdt m. nruf
2. thdt M. nrhHf
3. br . gHFof
4. vd <. ghoaf
IV. rahd brhbwhliu nj brf. xU brhbwhl
kLnk rahdJ.
m. gila d murf btl ehzaf jeho gy
gFf ilJsd.
M. nuhkha nguuRF VWk bragl Ka bghU
gU Milf.
100 101
. FiufS kJtiffS jehoUJ VWk
bragld.
ghl - 9
<. rf fhy ghoaf JiwKf efu kJiu. Fj nguuR
V. tUtdtiw rah, jtwh vW TWf.
1. rf fhy mfnkL JiwKf godkhf saJ.
fw nehff
2. rf fhy KUf fl Kjik flshf saJ.
j ghlUJ khzt mJbfhtJ.
3. ciw KJfSF bga bgwJ.
1. Fjf ga rhWf
4. rf fhya ehnlho ghlff Us vW
miHfgld. 2. rKuFj rhjidf
VI. W F vGJf (VnjD _W Ff) 3. ulh ruFj rhjidf
1. gJghL 4. ahF ghah tUif w.
2. vLbjhif 5. Fjf M, r_f, bghUshjhu.
3. filbaG tsf 6. ya, fiy, folfiy, ma Kndw.
4. rf fhya bg ytf
5. Krf Fj fhy tuyhiw vGJtjF Vuhskhd rhWf
VII. FWa il jUf (100 thijf) ilwd. ya, bghf, ehzaf mt
Fljfit. Fj murf gugiu FJ uhzf
1. nru brFLt rhjidfis kLf. FLwd. Fjf vG g rhfjj vGa rkfhy
2. ffhyidg xU kL jUf. fshd njruFj, Kuhuhrr uL TWwd.
ulh ruFj Mfhy ahF tj d
3. rffhy ghoa Mahsf g F vGJf. ga ghah L brWs Ff Fj nguu r_f,
VIII. thf il jUf (200 thijf) bghUshjhu, rka iyikfis vLJ TWwJ.
1. rf fhy ya mua MKiwia bjhFJ jifa ya rhWf ju, bkU U
vGJf. fbtL, myfhgh f fbtL nghw fbtLfS
Fj tuyhWF rhWfshf csd. bkU fbtL Kjyh
2. gil jHf r_f bghUshjhu iyikfis th.
ruFj rhjidfis FLwJ. rKu Fj
3. rfhy ya flflj thg wig kLf. Mia g mJbfhs cj Ka rhwhf sFtJ
myfhgh f fbtL. mtuJ MSik rhjidfS
mfbto FfgLsd. mnrhf Wa f
102 103
fbtL bghfgLsJ. tukhf FLwJ. mtuJ gilbaL _W iyf
ehf ttot tlbkh J fbto TwgLsd.
vGjgLsJ. Anrd bjhFj 1. tl a MahsUF vuhf nkbfhlit.
fbto 33 tf
fhzgLwd. rKuFj 2. bja MahsfSF vuhd ff
maiznaa Niy, tl ah jzghjh gilbaL.
kW jfhz mt nkbfhl 3. tl a MahsfSF vuhd ulhtJ
myfhgh f gilbaLf, rkfhy Mahs gilbaL.
fbtL
fSl mt bfhoUj cwf,
xU fPuhf mPuhf mtuJ rhjidf nghwtiw rKuFj jkJ KjyhtJ gilbaL mRj,
fbtL twJ. ehfghz Utiu Kaojh. mRj bgUghY xU ehf
ku muruhf Uj ntL. nkiy fif rkbtgFia
Fj murf btl ehzaf cs cUtfS M Jtj nfhlh FLgij nrjt ehfghz. U
brhbwhlfS Fj kdf glf, mtf brj murfS KaofgL mtfsJ ehLfis rKuFj
ntf nghw tufis jUwd. izJ bfhlh. j FWa fhy gilbaLdh
Kjyh ruFj (.. 320 - 330) rKuFj nkiy fif rkbt KGtij jkJ
fLgho bfhLtjh.
Fj kuig njhWjt $Fj. mLJ gjF tjt
d, rKuFj bja murfSbfuhf gil
fnlhf#. tf UtU kfhuh#h vW miHfgld.
el brwh. mtuJ bja gilbaL nghJ
tfsJ Mg mf tuf ilfiy. mLj
guL Mahsfis Kaojjhf myfhgh f
Mahs Kjyh ruFj. kfhuh#huh#h myJ
fbtL FLwJ. mtfsJ bgafS bjthf
murfSF mur vW Kj miHfglt. mtuJ guj
jugLsd - nfhry ehL knfu, kfhfhjhu
nghbtfis j UJ btgLJtjhf csJ.
ahfuh#, nfush kjuh#, juJ knfu,
rhfSl kzcw bfhlj_y mt jdJ tikia
nfhLuhit nrj Rthjj, bulgsh jhkd,
bgU bfhlh. mFLgij nrj Fkhunj vw
fhia nrj ZQnfhg, mtKj ehL yuh#,
stuia mt kzJbfhlh. jdh Fjf tik
btehL Atk, gyhfh cunrd, njtuhZouJ
fG mfjd. bkU U fbtL mtuJ
Fngu, kW FjyuJ jdra.
gutyhd ngh btf g FLwJ. .. 320 M ML
bjhlF Fj rfhjij Wat Kjyh ruFj vw bjahit
fUJ ywJ. bghWjtiu rKuFj
bfhif ntWgoUjJ. mt
rKuFj (.. 330 - 380)
bja murfis mJ,
Fj kunyna f wj muruhf sat mgFfis nguuRl
rKuFj. mtuJ Mg myfhgh f fbtL izJ bfhs iy. rKuFj
khwhf, mtfis Kaoj jf ehzaf
104 105
d L M gFfis mtutlnk xgiljh. jdJ
nkyhikia VW bfhS khW mt tWdh.
rKuFj _whtJ gilbaL vUj tla
murfis Kaogij nehfkhf bfhoUjJ. xgJ
murfSF vuhf nghl mt mtfis mJ
MgFfis nguunrhL izJ bfhlh. mtfsJ
bgafS fbto FlgLsd Uunjt, ky,
ehfjj, rutk, fzgehf, ehfnrd, mRj, e,
ghytk. tf bgUghyhdtf ehf FLgij
nrjtf. tlah btntW gFf MJ
tjtf.
rKuFj nguuRgu
106 107
Mjjh. jdJ kunf ca gghd tlbkhia ngh vw UJ bgaiu Nobfhlh. jik ukhj
MjF gig mt bgUjh. wj itztuhf fj vW fgl Tbfhlh.
mt, w rka fis rjikl eldh. j nkF ahit btbfhl isthf, nguu
rkaJ gW bfhoUj mt, ff jrka mPuhd
nkF viy muha fltiu lJ. jdh, nuh, nrhguh,
tRgJ vgtiu Mjjh.
fhng cl JiwKff Fj nguu viyF tjd.
ulh ruFj (.. 380 - 415) nkiy ehLfSldhd maehL tjf Fj nguu
fLgho tjJ. c{# xU Ka tf KaJt
rKuFjUF mtuJ jt ulh ruFj thj efuhf ts bgwJ, iu mJ Fjf khW
ukha MF tjh. Mdh, xUy tuyhW mPf
jiyefuhf saJ. tfhs cgahd mHa gU
rKuFjUF mLJ uhkFj MF tjjhf
Milf, fh m rha, gdhu gL, khya kiyf
TWwd. jF tYthd rhWf iy. jdJ jijia
eWkz bghUf, rjd, bja thrid uaf
nghy giltik MwY bfhoUj ulh ruFj
nghwit j JiwKffSF vj jil bfhL
jdJ btf_y Fj nguuir nkY gLdh.
tugld. a bghUfis thFtjfhf nkfa
mua btwD ngh MwY xUnf mikabgw tff nuhka jfij ahF bfhLtJ
mtuh j rhjidia fj KojJ. Ukz cwf _y Fjd. ulh ruFj btl gtif jf
jdJ mua tikia mt bgUbfhlh. ka ehzaf Fj nguu brt brF milahskhF.
ah ehf stu Fnguehfh vgtiu mt kzJ
wbtf
bfhlh. jdJ j ughtia thfhlf ku mur ulh
UunrdUF kzKoJ bfhLjh. jfhz a tf jdJ vf Toizit ulh
KaJt thj l thflf Mjd vw ruFj Kaojh. J eia flJ brw mt
mogil j kzcw mua KaJt bgWsaJ. ghoahit ifgdh. mF Mj Fhdfis
ulh ruFj nkF ah rhffSF vuhf moga brjh. jifa btfdh, Fj nguuR nkF
gilbaLJ brwnghJ j kz cw thfhlf e khst, F#uh fath tiu nk guaJ. tlnk
f gaDsjhf mikjJ. nguu viy J FZ kiyfgh ghoah tiu
nkF ahit btbfhs guUjJ. Hnf tfhs HF gFtiu bjnf
ekij eia viyahf bfhL Fj nguuR saJ.
nkF ahUJ rhf rufis vJ nghL
ghah tUif
bgw btna ulh ruFj nghJiw rhjidf
kfjhdjhF. rhf ru ku fil Mahsuhd _wh ulh ruFj M fhy fthj d
Uuk ngh njhfofgL bfhyglh. nkF gaahd ghah ahF tUifjh. ah
khst, fath gfg Ma gFfis csla mtuJ mt jUj xgJ MLf Fj nguu kL MW
M gFf Fj nguuRl izJ bfhsgld. j MLfis fjh. nfhlh, fhZf, fhjhu, grh vW
kfjhd btF wF ulh ruFj mRtnkj ahf mt ytahfnt ahF tjh. bght, fh, jfah
elanjhL rhffis mjt vW bghU bfhl rhf
108 109
cl gy lfSF mt brwh. yif, #hth tahf ulh ruFj njhwf
flgazkhf mt dh Udh. j wJ thj lij
jJ jrka Rtofis nrfJ vLJ brY ulh ruFjUF mtuJ jt Fkhu Fj
nehfJlndna ghah ahF tjh. ghlu MF tjh. mik br mt fhy yaJ. mt
_whLf j, tlbkhia fwnjhL, j ya Vuhskhd ehzafis btlh. mtuJ fbtLfis
fis gobaLjh. Fj nguu ya rka, r_f, Fj nguuR KGtJ fhzyh. mt Fiu nt
bghUshjhu iyikfis g mt gy ma jftfis nkbfhlh. fhy cyff bgwUj ehsjh
FLsh. tlnkF ah jrka eF fbgW gfiyfHfij WaJ mtuJ kfjhd brayhF. mtuJ
sajhf, Mdh fif rkbt mJ wf Mfhy W tik brtK Fj Zauf
goUjjhf mt Tsh. fif rkbtia mt vW miHfgl gHFoduh Fjgil KaofglJ.
uhkzf vW FLsh. fytJ, Fefu ka MahUJ wg A&zf JFZ kiyia flJ
nghw y jrka j lf mJbfhoUgjhf mt ahJ jhFj bjhLf Kajd.
Tsh. nguu bghUshjhu brig mt eF Mdh, mLj MF tj fj Fjjh cik
tJsh. A&zfis vbfhlt. A&zfis KaoJ nguuir
gntW nfhzf ghahdJ Ff gaDilait fhghaJ mtnu. j nghdh Fj nguu bghUshjhu
vwnghY, ulh ruFj bgaiu mt Fliy. bgJ ghFshaJ. fj Fj kiwF d,
mua tfhuf mt mf mfiw fhliy. mtuJ UFj, jFj, ghyha nghw mtuJ t
Kjik nehf rkaij ganjahF. mt vjid njhwfdh Fj nguuir A&zf jhFjfUJ
jrka nehnyna klh. r_f iyik ga mtuJ fhghw Koaiy. W, A&zf gilbaLf
TWf ifahdit. UD, eho bghJthd isthf Fj nguuR kiwjJ. d, khst anrhjk
iyikfis mJ bfhs mtuJ Ff gaDsitahf vG bgwh.
fwd. Fj MKiw
ulh ruFj ga kL
guk glhufh, kfhuh#h uh#h, gunktuh, rhuh,
Fj nguu tik fG ulh ruFj rut nghw UJ bgafis Fj nguurf No
ukhj M fhyjh mt cnf brwd. bfhljhf fbtLf TWwd. Kjyikr, nrdhg,
mfhya bghJthd gghL tsF mtuJ gf w mfhf cl mikruit murDF M Jiw
FljfJ. fhjhr nghw w j ya gilghsfis Mnyhridfis tHaJ. Fjfhy fbtLf rouf
mt Mjjh. fiyJiw eltoiffis mt CF vw ca mfh g FLwJ. maYw Jiw mfhahf
jh. mfhy Vgl gghL ts fhuzkhfjh mt UUfTL. Fkhukaf, mjf nghw
Fj fhy bghfhy vW bghJthf FlgLwJ. mfhutf _ykhf mur khfhz M JiwnahL beUa
Fjfhy gghL ts g tU gFf fhzyh. bjhlig VgL bfhlh. Fj nguu khfhzf
f vdgld. khfhz MSef cgff vW
miHfgld. mtf bgUghY sturfshfnt Ujd.
110 111
f xbthW af vwiHfgl khtlfshf MfSF bgf moik vw tHf eF nt%aJ.
fgoUjd. khtl M bghW ag vw Mdh, bgf Mfsh ghJfhfgl ntL vW
mfhlUjJ. efu thfij efu nuZof ftJ fUizl eljglntL vW tWjglJ. Ratu
tjd. khtlUj uhkf thf uhff elJ gHf iflglJ. kD bgfSF
fLgho UjJ. Wtanyna Ukz brantL vW gJiujJ.
Fj MKiw FJ ghah mF jftf rkaij bghWjtiu, Fj fhy uhkz rkank
gaDsit. Fj M fUizfjhf UjJ. kfsJ brthF bgW saJ. m itzt, irt vd uL
elkhlF vj jil Ufiy. xbthUtU f Ujd. bgUghyhd Fj murf itztfshf
jgl Rjuij mDgf KojJ. jeg thif Ujd. mtf mRtnkj ahffis brjd. cUt tghL,
mu jiypL fhzgliy. jlidfS fLikahdjhf thd rlFfSl Toa rka UHhf nghwtwh
iy. mguhj gnj bghJthd jlid KiwahF. xw U rka fS iuthf ts bgwd. uhzf
Kiw VJ iy. gafSF ghJfhf rhiyf, Ulf nghw rka yaf Fj fhyjh KG tot bgwd.
gaik nghwit Fj MKiw wikF rhW uhkz rka vGah, j rkaK, rkz rkaK wf
gftjhF. kf bghJthf tsikahd thifia fgld. fif rkbt jrka ailjjhf
elajhf, Fwf f Fiwthfnt Ujjhf ghah Tsh. Mdh, tRgJ nghw jrka mPf
ghah FLwh. fif rkbt KGtJ vj gaK Fj nguurfsh Mjfgld vgJ FljfJ.
yhk gaz bra KojJ vd mt Fj nguu M nkF kW bjah rkz rka brJ tsjJ.
wig fJ TWwh. bkhj, bksa MKiwial, fhyjh thyh rkz rka khehL TlglJ.
Fj M f Rjujikilajhfnt fhzglJ. Rntjhguf rkz f vGjgld.
r_f thif fiy gghL
114 115
mfuhia giljh. jnghJ fhzgL uhzf Fjf
fw milf
fhy bjhFgljhF. mt Fljfit ghftj
uhz, ZQuhz, th uhz, kra uhz vgitahF. j ghlUJ khzt mJ bfhlJ.
jfhy magL uhkhaz, kfhghuj fSF 1. myfhgh f fbtL nghw Fj fhy
Wtot Fj fhynyna mfglJ. tuyhiw mJbfhs cj rhWf.
ma
2. rKuFj ngh btfS, jgl
fj, thda, n#hl, kUJt nghw Jiwf rhjidfS
Fjfhy bgU Kndw fhzglJ. fhy thj 3. ulh ruFj btf, kW fiy,
Magl wj fjnkij kW thd a mP. .. 499 ya utyuhf mtuJ gf.
M ML mt Maigoa vw iy vGdh. mJ fj, 4. Fjf MKiw, r_f, bghUshjhu,
thd bjhlilaJ. Na kW ru ufz VgLtij ghah tUif mtuJ tUzid.
ma mogil sFwJ. cUil
toyhdJ vW mJ jidjhnd RtUwJ vW 5. tlbkh ya ts, fhjhr, rhfjj
KjKj mjt Maglnuahth. Mdh, nghnwh gf.
fUJfis mtUF tj tuhAuU, ukFjU 6. Fj fhy fiy, fol fiy, ma ts,
uhfjd. Magl nghnwh gf.
tuhAu IJ thda mikfis TW gr
jhfh vw iy giljh. n#hl fiy wj
yikilatuhf mt fjh. mtuJ gilghd
Ufrij tlbkh ya wj yhf
nghwgLwJ. thd a, n#hl, a, fol fiy,
thiy, yFf, kzKiwf, rFdf vd gntW
jiyf l bgWsd. mt vGa Uf#hjf
vw n#hl fiyF mogilahf fUjgLwJ.
kUJtJiw wj nkijahd thgj Fj fhy
thjt. gila ah kUJt Kkf mtU
xUt. Fj fhyF K thj kw Ut rufU,
NUjU. mZlhf ruA myJ kUJt vL
f vw iy thgj vGsh.
116 117
kh dhf IV. rahd brhbwhliu nj brf. xW kLnk
rahdJ.
I. rahd ilia nj brf.
m. rKu Fj bjah ifga midJ
1. Fj rfhj bjhlF ML gFfis nguuRl izJ bfhlh.
m. .. 310 M. .. 320 M. rKuFj jrzghjh gilbaLig g ghah
. .. 330 <. .. 300 tJsh.
118 119
FWa il jUf (100 thijf)
VII.
ghl - 10
1. ulh ruFj nkF ahit ifgajh
Vgl isfis kLf. A tjd (.. 600 - 647)
2. ahF ghah tUif kW mtuJ Ff g
bjhFJ vGJf.
3. Fjf MKiw w TWfis Mf. fw nehff
VIII. thd il jUf (200 thijf) j ghlUJ khzt mJ bfhtJ.
1. rKuFj rhjidfis bjhFJ vGJf. 1. A g ma cj rhWf.
2. Fj fhy M ya r_f - bghUshjhu iyikfis 2. A sikfhy
t. 3. A ngh eltoiff
3. Fjf gghL gfig Mf. 4. j rkaF A Ms bjhL
5. ehsjh gfiyfHf
120 121
tjdf vW miHJ bfhld. A&zf MtJlndna A rhSa MahsUbfuhf ngh
gilbaLF jf Rjuij mtf mJ bjhLjh. Mdh, ulh nf InAhny fbtLgo
bfhld. Za tr Kj Ka mur ughfu Aiu nf Kaojh vd mnwh. j btF wF
tjd. blF tlnfUj jhndZtu mtuJ jiyefu. nf gunktu vw glij Nobfhlh.
mt kfhuh#huh#h, gukglhufh nghw UJ bgafis thRth gaz FfS nf btia
No bfhlh. cWgLJwd.
ughfu tjd kiwF mtuJ _j jt Rju murhf Uj JgF J A jkJ mLj
uh{a tjd MF tjh. bjhlfUnj mt gy gilbaLig nkbfhlh. Mdh, mtuJ J gilbaL
dfis rf ntoUjJ. mtuJ jif uh{a$ bt FJ rahd jftf iy. neghs A
uAtk bksfhia kzUjh. khst mur nkyhikia VW bfhlJ. fhZU mtuJ fLgho
njtFj, tfhs Mahs rrhf JiznahL uA UjJ. fhZ Mahs jtwhJ fg brY tjh.
tkid bfhWlh. bria nfgl uh{a m[h Mahsuhd ghfuutkDl A zfkhd
tjd khst murDF vuhf gilbaLJ mtdJ gilfis cwit bfhoUjh. ffJ gilbaLJ bt
mjh. Mdh, jiyef UtjF Kngna mt bfhlnj AuJ Wahd ngh eltoifahF.
rrhf rah bfhyglh. jil fztidHj jkJ gilbaLf gadhf, A tlah
uh{a$ fhLfSF j brwh. jhndZtu Atjd KGtij jkJ fLgho bfhLtjh. jfhya
M bghWngwh. jkJ jifia fhghWtJ mtuJ Kj uh#jh, grh, cu unjr, fh, xrh Ma gFf
flikahf UjJ. d jdJ jif fztiu mtuJ neuo fLgho Ujd. Mdh, mtuJ Mf viy
bfhwtfis gthf ntoUjJ. FfUj D tilUjJ. viyw muRfshd fhZ, J,
jifia A Kj lh. thyh, fhk%g Mad mtuJ iwahikia VW
A gilbaLf bfhoUjd.
AU j rkaK
jdJ KjyhtJ gilbaL, A rrhfid
fndhUJ uoaojh. fndh{ efiu jdJ a bjhlf wj tgjuhf sa
jiyefuhf mjh. j_y A tl ah A, d dahd j rkaij
tikf jiytuhdh. mLJ, thyhia nrj ulh gw bjhldh. th Rth mtiu
JUtnrdUF vuhf nghL mtiu njhfojh. ulh kfhahd j rkaF khdh. jdJ
JUtnrd fgfL wuruhdh. muRF yh czit A jilbrjh.
nkiyrhSa muruhd ulh nfF vuhf ctij brnthiu mt jojh. jdJ
nkbfhl gilbaLng A Ka ngh eltoifahF. muR KGtJ Mufzfhd fis
th Rth gaz FfS, ulh nf gaf jFlfis mt mikjh.
fbtLfS gilbaL g tukhf TWwd. ekij jrka j lf klhyafis mt
eF bjnf jdJ muir gLj ntL vw Wdh. IjhLfSF xUKiw midJ thRth
122 123
rkaf ufis To mtfSF iyaj AuJ MKiw
gRfis bfhLJ kahij brjh. jrka Jwfis xwhf
mkubrJ, jrka nfhghLfis thjF cgL Fjf MKiwia xona AuJ MKiw
Mfis nkbfhSgo brjh. mikUjJ. mJga tufis th Rth Tsh.
mur aha czlD, neu jtwhkY jkJ gfis
fndh{ nguit nkbfhlh. jdJ M gF mofo RW gaz brJ
A jdJ M fhy Ko d ga th thf eltoiffis nkghitlh. mtUF Xneu f
Rthif bfsugjfhf fndh{ ef xU rka nguitia mjhfnt iljJ. flha Ca fhzgliy. tgS
Todh. mjF, midJ rka f ufSF iy. isr M xU gnf tahf tNfglJ.
miH Ljh. UgJ murfS, ehsjh bksa fhyij nghy FwfSF fLikahd jlidf
gfiyfHfUJ Mu mPfS, _whu dahd, tHfgld. rhuizf fhL uhojdkhf, _l
kfhahd dU, _whu rkz kW uhkz rkajtU eifahdjhf Ujd vW th Rth Fiw TWwh.
nguitF tUjd. bjhlJ Ug_W ehf nguit fhyhgil, Fiugil, njgil, ahidgil vw ehF
ff eilbgwd. kfhahd nfhgho kfis, kw tifgilfS AuJ uhQt l bgUjd. xU
nfhghLfisl mJ cajJ vgij thRth s yrF nkgl FiufS, mWgjhu ahidfS gil
Tdh. UD, tKiwfS gjYF itj ffS mf tjd. bksa gil vifial J mfnk!
nguit eltoiffis khRgLd. AuJ cUnf Tl AuJ MKiw wTW mu Mtzf ghJfhJ
MgJ VglJ. Mdh, iu iyik fLF bfhL itfgl Kiwna MF. AuJ Mtz fhghf nyhJ
tuglJ. Fwthf jofgld. nguit W vW miHfglJ. w mfhf mJ guhkfglJ.
ehsW th RthF iy kf gR bghUf mtuJ M fhy eilbgw midJ ffS g
tHfgld. bragld.
AuJ M r_f, bghUshjhu iyikf
myfhgh khehL
uahif vwiHfgL myfhgh eilbgw khehL mfhy r_f iyik g ghz, thRth UtUnk
g th Rth jdJ gaz Ff tJsh. thf FLsd. uhkz, a, ita, Nu
IjhLfSF xUKiw A TL khehLf xwhfnt vw ehF rhf tHUjd. r_f rYifbgW
mJ Uj ntL. midJ rka diu satf uhkzf. mtfSF muruh yf
nrjtfSF A jdJ Vuhskhd brtij A th khafshf tHfgld. af MStfd.
tHdh. fUy fhahd iy jdJ cilf, itaf bgUghY tf <LgoUjd. Nuf
mfyf midijTl A jhdkhf tHdh vW ntshik bjhiy nkbfhljhf thRth FLsh.
th Rth FLsh. AJ th Rth bfhoUj gntW is rhfS Ujd. kf iy Ufukhf iy.
kng jifa fGiuF fhuz vW Twyh. jfsJ fztiu njbjLf thgF RatuKiw kiwJ
oUjJ. tujrizKiw gutyhf gwglJ. r vw
clfilnaW tHfK fhzglJ. _Wtif rt mlf g
124 125
th Rth FLsh. vj, ijj kW fho dahd gfiyfHfK, ehsjh
vJLj. Uj kfhahd gfiy fHfK
AuJ M fhy thg FiyjJ. tf Fljfit. ehsjh gfiy
ikafS, ehzafS, thf FGfS Fiwj fHf g th Rth tukhf
vifnyna Ujik jF rhW. ifbjhY, ntsh FLsh. ehsjh vw
eltoiffSTl RWRWHJ fhzgld. bghU fSF mf brhYF mit mgt vW
njit yhknghfnt, cg Fiwthfnt UjJ. jdh bghU. Fj fhy Kjyh Fkhu
jiwbgw uha bghUshjhu vG bgwJ. Fj Fjuh J WtglJ. mtUF ehsjh gfiy
tj MahsfS, AU fHf ijf
fhyJl xLnghJ A fhya bghUshjhu iy
tsikFna UjJ. mjid Mjjd. gfiyfHf
nguuaf gojf vW miHfgld. fehf,
gghL ts jkghy, uk, ygu nghwtf xU y ff
gojf. fhuij nrj jkghy ehsjh gfiy
A fhya fiy kW folfiy bgJ Fj
fHf jiytuhf UJsh.
fhyij xona fhzglJ. ehsjh A foa
mLFkho klhya g th Rth bgUikl khztf j goF cU gfiyfHfkhf ehsjh
FLsh. vL mo cauKs brghyhd j iy g saJ. cz, UlK ytrkhf tHfgld. W Kj
UW uhkfUJ ilj tUthia bfhL mJ
mt Tsh. wj fol ntiyghLf bfhl
guhkfglJ. mJ xU kfhahd gfiyfHf vw nghY,
yRkz nfh A fhyij nrjjhF. ntjf, dahd nfhghL, rha kW nahf jJtf
A fnwhiu Mjj gghs. mtuJ thif nghwit nghfgld. ij ju, bghJthd ghlfshd,
tuyhiw vGa ghz AuJ mitia myfjh. jf, yfz, thda, kUJt, fiy nghwit
Arj ju, fhjg vw iy mt vGsh. mtuJ ghll nrfgoUjd. EiH nj mogilnyna
khzt nrfgld. EiH nj f fodkhdjhf UjJ.
mitUj kw mPf kjf thfu kW ghA. bkhj khzhf KgJ rjjngnu m bt bgw KojJ.
ghuA xU fP, jJtPh kW yfztYd. iufis ju, thjfS eilbgwd. tlbkhna
udht, ajfh, ehfej vw _W ehlffis A gWbkhahf saJ.
vGsh. ehsjh gfiyfHfF jhuskhf e
ehsjh gfiyfHf oghLf rg
bfhilfis mt th tHdh. mtuJ M fhy nkbfhsgl mfthf_y fblLfgLsd. d
ehsjh gfiyfHf cyf fbgw f Wtdkhf gaf tJs mj Wtd bghid mit
fUjglJ. ehsjh gfiyfHf th Rth j f cWgLJtjhf csd. Vuhskhd tFgiwfS, khzt
gwh vgJ FljfJ. L UJsd. d gaahd vgtuJ TWgo
ehsjh gfiy fHf
mF _whu khzt jgojd. nfhsuf kW
fbga yf _W folf bragld. cy gntW
gil fhy ahF tj d gaf gntW gFfUJ khztf mF f gtjF uld
vgUnj mj bgUik sFwJ. caf Wtdkhf
f Wtdf g FLsd. mtW thyh Uj M Wtdkhf mJ saJ.
126 127
fw milf kh dhf
jghlUJ khzt mJ bfhtJ I. rahd ilia nj brf.
1. Arj, th Rth gaz Ff nghw 1. Atjd Kj jiyefu
AuJ tuyhiw mJ bfhs cj rhWf. m. ghlu M. bght
2. AuJ sikfhy kW gilbaLf. . jhndZtu <. bl
3. j rkaF A Ma gf - fndh{ kW 2. ghfuh fbto l bgWs ifbahg
myfhgh nguitf.
m. th Rth M. ghz
4. AuJ M fhy r_f - bghUshjhu
iyikf gghL ts. . Ah <. ulh nf
5. ehsjh gfiyfHfK mj fG. II. nfhol lij uf.
1. A Wa a jiyef ..........
2. A fhya Mtz fhgf .......... vd miHfglJ.
3. .......... eho Mahs ulh JUtnrd.
III. bghUJf.
1. ghz m. _W ehlff Ma
2. jkghy M. fP kW jJt Ph
3. ghuA . AuJ thif tuyhiw vGat
4. A <. ehsjh gfiyfHf jiyt
IV. rahd brhbwhliu nj brf. xW kLnk
rahdJ.
m. th RthF kahij brtjfhf A fndh{
nguitia Todh.
M. kfhahd j rkad kLnk fndh{ nguitF
miHfgld.
128 129
. fndh{ nguit A IjhLfSF xUKiw TL
khehlhF.
<. vj rka nkhjY fndh{ nguit elnjaJ.
V. tUtdtiw rah, jtwh vW TWf.
1. ghfutk fhZ Mahs.
2. A&dahd j rkait A Mjjh.
3. AuJ fhy midJ iyfY bghUshjhu
brUjJ.
VI. W F tiuf (VnjD _W Ff)
1. A g mJ bfhs cj rhWf.
2. th Rth gaz Ff
3. fndh{ nguit
4. myfhgh khehL
VII. FWa il jUf (100 thijf)
1. A M fhy gghL tsia t.
2. ehsjh gfiyfHf g RU vGJf.
130
ghl - 11
bja muRf - I
gytf
fw nehff
j ghlUJ khzt mJ bfhtJ.
1. gytf njhw
2. Kjyh knfutk, Kjyh euktk,
uh#k Mnah rhjidf.
3. gyt MKiw
4. gyt fhy f, ya
5. gyt fhy fiy, fol fiy.
131
vdnt, gytf bjhil klyij nrjtf vw Kjyh knfutk bjhlf rkz rkaij
fUnj mPfsh gutyhf VW bfhsgLwJ. mnrhfuJ nrjtdhf Ujh. mg vW miHfgL Uehfur
fbto fhzgL jfnshL mtfis bjhl vw irt bgahuh mt irt rkaF khwglh.
gLJwd. bjhil klyij rhjthfdf ifga Ut vw l xU thyaij fodh. Fzgu,
nghJ gytf mtfl giljiytfshf gahd. .. rarj, nrjfh (nfhfis fLgt), ufhu ,
_wh who rhjthfdf F gytf uj, kjyhr nghw UJ bgafis mt
Rju bgwd. rhjthfdfl gytf bfhoUj bjhl No bfhlh.
fhuzkhfnt Kj uhUj bkhY, tlbkhY fbtL Filtiu nfhf mikgY mt wJ
fis btld. uhkz rkaij Mjjd vW Twyh. sdh. klfgL vw l fhzgL fbtL
mua tuyhW mtid uj vW ftnjhL, brf, ku, Rzh,
cnyhf nghwtiw gagLjhk ukh, ZQ, t
.. 250 Kj 350 tiuyhd Kfhy gytf uhUj MnahUF nfh mikjt vW mtdJ rhjidia
bkh glafis btld. tfjtk, FLwJ. ty, knfutho, jsth}, gyhtu,
#afjtk Mnah ku Fljftf. mLjjhf klfgL, Uuhg Ma lf mtdJ Filtiu
MF tj gytf .. 350 Kj 550 tiu M jd. nfhfis fhzyh. kjyhr ufhrd vw tlbkh
mtf tlbkh glafis btld. m Ka iy mt adh. ufhu vw UJ bga
Mahs ZQnfhg. rKuFj bja gilbaL Xafiy mtdJ Mtij btgLJtjhf csJ.
nghJ mt Kaofglh. _whtjhf MF tj gyt irY mt nj bgUjh. FLahkiy irf
kud .. 575 Kj xgjh who mtf ail btL mtdJ fhyaJ vW fUjgLwJ.
tiu M jd. mtf tlbkh, j uL bkhfY
glafis btld. Kj Mahs k ZQ. Kjyh euktk (.. 630 - 668)
mt fsufis KaoJ bjhil kly gyt Mia Kjyh euktk khky vW miHfglh.
iyahf VgLdh. nrhHfis Kaoj mt fh efiu mjF kngh tyt vW bghU. rhSa mur
tiu gyt Mia gLdh. mtiu bjhlJ MF ulh nfl jdJ jij milj njhF gthf
tjtf Kjyh knfutk, Kjyh euktk, ulh mt cWlh. fhF mUYs kkfy vw
euktk Mnah Fljftf. l eilbgw ngh ulh nfF vuhf mt bgw
Kjyh knfutk (.. 600 - 630) btia Tu brngLf TWwd. gunrhia
giljiytdhf bfhl gytgil rhSa gilia
lfhy bjhlj gyt - rhSa nghf mtuJ uo brwJ. ulh nf njhfofgL bfhy
fhy bjhld. ulh nf gytfSF vuhf glh. thjhefu mfglJ. Kjyh euktk thjh
gilbaLJ mtfsJ mu tlF gFia ifgdh. bfhlh vw Uij No bfhlh. jij Hj
Kjyh knfutk s vw l btbgwjhf gFia lh. Kjyh euktk kbwhU
gyt fbtL Fl nghY, Hj gFia mtdh f Fljf rhjid mt yifJ flgil el
Koaiy.
132 133
brwjhF. jdJ egD, yif sturDkhd gyt M Kiw
khdtkDF yif maizia L bfhLjh.
gytf eF uikfgl M Kiwia
mtdJ M fhy dga th Rth jiyef bfhoUjd. gyt muR gy nfhlfshf fgoUjJ.
fhuF tUif jh. fh ga mtuJ tUzid muruh afgl mfhf nfhl thfij eld.
FljfJ. fbga, mHa efuhd mJ MW ikf M ika bghW mur Ujh. mtUF cjahf
Rws bfhlJ vd Tsh. mF W jrka wikf mikrf Ujd. CWfzhf mur
klhyaf Ujd. gjhu j rkaJwf mt braglh. eF gWfgl gilia mt bgUjh.
thjd. fF bga bgwJ fh khef. mUj foif MyafSF mt mj ybfhil njtjhd vdglJ.
f fbgw f TlkhF. khkyuij Wat Kjyh uhkzfSF tHa ybfhil uknjakhF. yfSF
euktk. mtuJ Mfhyjh mF xiwf ghrd tr brJbfhLf ntoaJ murdJ flikahF.
ujf mikfgld. gyt murf gy ghrd Vfis btLjd. Kjyh
ulh euktk (myJ) uh#k (.. 695 722) knfutk M fhy knfutho, khk^ Ma
lf Vf btlgld. gytf fbtLfUJ
Kjyh euktkid bjhlJ ulh muR tNj tf Fj tufis bjJ bfhnwh.
knfutkD, Kjyh gunktutkD MF tjd.
mtfsJ M fhyY gyt - rhSa nkhjf mu Ka tUth ht_ykhfnt iljJ. uknja
bjhljd. d, ulh euktk M bghW kW njtjhd yfSF tyF mfglJ.
ngwh. mt uh#k vW miHfglh. mtdJ tffS ifidPfS muRF tbrYd. jr,
Mfhy nghfsw mik fhykhf saJ. fiy, fol bghbfhy, ryit bjhyhs, vbz tf, berths
fiy mtdJ ftd UaJ. khkyuYs flfiu nghnwh brYa tf fbtLf FlgLsd.
nfh, fh ifyhrehj Mya Mad mtdJ M rig kW rig FGf nghw uhk thf mikf FJ
fhy flglit. fiy, yaij mt MjJ gytfhy fbtLf FlgLsd. uhk yf,
nghdh. ff tlbkh mPuhd jo mtdJ nfh thf, csh nghw mYtfis uhk rigf
mitia myfjjhf TwgLwJ. dhF mt J ftJ tjd.
FGfis mD itjh. fl thg mtdJ M gyt fhy rKjha
fhy brjJ. rfugj, thaahju, Mfka
nghw UJfis uh#k No bfhlh. gyt fhy j rKjha bgU khwfis
rjJ. #hKiw fLikahf glJ. uhkzf
mLJ, ulh gunktutk, ulh etk rKjha f caj l Ujd. mtfSF
Mnah MF tjd. gytfsJ M .. xgjh murfS, caFodU y bfhilfis tHd.
who Wtiu ojJ. nrhH mur Kjyh Mj nfhfis guhkF bghW mtfSF tHfglJ. gyt
fil gyt mur mguhjid KaoJ fh gFia fhy itztK irtK jiHjd. khwhf, jrkaK, rkz
ifgdh. mJl gyt ku KoF tjJ. rkaK ailjd. irt ehakhfS, itzt
134 135
MthfS, irt, itzt rkaf tsF ghLgld. nfhf vd xUj gzhk tsia gytfhy fiy
jF g af vW bga. jbkh mtf g fhnwh. gytfhy nfh fol fiy ehF
ghlfis a ghod. g wig ghlf iyfis fhzyh.
btgLd. gyt murfsh flgl MyafS U Kjyh knfutk Filtiu nfhfis
rkaf tsF nkY Cfkjd. mKfgLdh. jifa Filtiu nfhfis jeho
f, ya klfgL, knfutho, khk^, jsth}, Uuhg,
ty, akfy, UfGFw nghw lf fhzyh.
gytf fnwhiu ngh Mjjd. mtfsJ
jiyefuhd fh xU f efukhF. fh foif f w gyt fol fiy ulhtJ iy, khky u
thj f TlkhF. ah w gFfUJ, tofgLs xiw f ujfis, klgfis Twyh.
maehLfUJ khztf fh foifF tJ f j mjkhd fiy dfis
gwd. flg Fy Wtduhd kurk fhF tJ cUtha bgUik Kjyh eukt
ntjfis fwh. fehf vw j mP f kidna rhU. grghlt ujf vW
gYtjfhf fh tjh. ehsjh gfiyfHf miHfgL IJ btntW nfh
jiytuhf bghW tj jkghy fh efuij nrjt. mikfis bfhl ujf midtiu
wj tlbkh ytuhd ghu kZQ M fhy ftu Toait. klgf
thjt. kbwhU tlbkh Mauhd jo ulh Rtf mHfhd gf brJ
khkyu
euktk M fhy thjt. Kjyh knfutk nfhafshf mikf gLsd. cs ujf
kjyhr ufhrd vw tlbkh ehlfij adh. j klgf wghdit khRu
yaK fhy tsailjJ. ehakhfS, k klg, U_ klg, tuhA klg.
MthfS g ghlfis a jnyna a irjd. mLjgoahf fLkhd nfhf vGggld.
ehakhf aa njthuK, Mthf aa ehyhu a bjhlf it kz ghiw
ugjK gytfhy g aafshF. ulh ffis bfhL flgld. fh
etkdh Mjfgl bgUnjtdh kfhghuij ghuj ifyhrehj Mya, khkyu
btgh vw bga j bkhahf brjh. e fygf flfiu nfh bjhlfhy
kbwhU Ka j ya. Mdh, jid aat bga fLkhd nfhfSF wj
bjaiy. ir eldK Tl fhy brJ tsjJ. vLJ fhLfshF. gyt
gyt fhy fiy, fol fiy f i y
w F
ifyhrehj nfh
gyt fhybjhL nfh fLg Fj fhu fukhf
MuthuJl bjhlaJ. ghiwfis FilJ nfh fUjgLtJ
mikF fiyia gytf bjhlitjd. uhl fh ifyhrehj MyakhF.
fiygh gytfhy Kj bfhnl tsu bjhlaJ. gytfhy fol fiy W
Filtiu nfhf bjhl, xiw f ujf, fLkhd iyF vLJ fhlhf fhy flfiu nfh
136 137
gytf mikj fLkhd nfhfis Twyh.
fw milf
fhuYs itFj bgUkh Mya, Ktu Mya,
kjtu Mya Mad Fljfit. j ghlUJ khzt mJ bfhlJ.
g fiy tsF gytf mUbjhL 1. gyt njhw ga gntW fUJf
Msd. nfhf fhzgL mHfhd gf ju, 2. gytf mua tuyhW, ngh btfS
khkyu tofgLs wj
bt fiy Tl mjkhd 3. gyt MKiw
gfis bfhLsJ. fif 4. gghLF gf
j myJ mRd jt vw
5. gytfhy fol fiy
mj g fh f tofgl
Xaf vW fHgLwd.
gf btgLJ Ea
fUJf aFait. ng fif j
ghF FuF, ahidgf,
jtaW id nghwit wikF rhW gfwd.
Efiyf
138 139
kh dhf . knfutk fLkhd nfhf fL Kiwia
mKfgLdh.
I. rahd ilia nj brf.
<. itztK, irtK gyt fhy jiHnjhd.
1. fsufis mj gyt mur
V. tUtdtiw rah, jtwh vW TWf.
m. ZQnfhg M. kZQ
1. rf fhyij bjhlJ gyt fhy bjhlaJ.
. Kjyh knfutk <. uh#k
2. Kjyh knfutk bjhlf rkz rkaij
2. th Rth fhF tUif j nghJ MUj gdh.
mur
3. fhu xiwf ujfis Kjyh euktk
m. Kjyh knfutk M. Kjyh euktk tojh.
. uh#k <. ulh etk VI. W F vGJf (VnjD _W Ff)
II. nfhol lij uf. 1. gytf njhw
1. Kjyh knfutkid irt rkaF kha irt 2. fh foif
bgah ..........
3. gyt - rhSa nkhjf
2. thjhia mjnghJ gyt gil jsg .........
4. g af
3. khky vw Uij No bfhl mur .........
5. gytf Efiyf
III. bghUJf.
VII. FWa il jUf. (100 thijf)
1. bgUnjtdh m. ehyhua ugj
1. Kjyh knfutk M FJ vGJf.
2. Mthf M. njthu
2. Kjyh euk tk nghbtfis RU vGJf.
3. ehakhf . kjyhr ufhrd
3. gytf MKiwia Mf.
4. Kjyh knfutk <. ghujbtgh
4. gytfhy r_f thif g F vGJf.
IV. rahd brhbwhliu nj brf. xW kLnk
VIII. thd il jUf (200 thijf)
rahdJ.
1. gytf mua tuyhiw bjhFJ vGJf.
m. gyt fhy tlbkh ailjJ.
2. gytf gghL gfig kLf.
M. uh#k thjhia mJ thjh bfhlh vw
Uij No bfhlh. 3. gyt fiy w TWfis FLf.
140 141
ghl - 12 ulh nf (.. 608 - 642)
142 143
KaJt mfglJ. rhSa kuig njhWj Kjyh 3. A&k Fo nfh
nf Fiuntia brjh. ZQ, t nghw 4. bkF vw lYs rkz nfh
flsUF Vuhskhd nfhf mtfsJ fhy flgld.
nkF jfhz j rka ailJ tjJ vW th ghjh cs nfhf, Ktu nfhY, nkyFo
Rth jkJ gazF Tsh. Mdh, gF rkz t nfhY mt fol fiyF mHF bga
rka iyahd tsia bgW tjJ. ulh nf bgwit. xnulYs ehF Filtiu nfhf mt
mit ytU, InAhny fbtil bjhFjtUkhd u fiyeaKs ntiyghoF
xU rkz. vLJfhL. mt RtfS,
f jhF klgfS
fiy, fol fiy
fls kW kjf mHfhd
rhSaf fiy tsF bgJ gfhsd. gfis bfhL mHTl
fLkhd nfhfis fLtjF mtf ntru fiyghia gLsd.
gd. UD, uhZou ulhtJ iy, glhlf
Tl kW nAhrs M ghjh Fifnfh vw l fhzgL nfhf.
fhyjh ntru fiygh F gJ nfhf csd -
mj cr flij voaJ. I ehF tla fiygh mikJsd. va MW uhl
nAhny, ghjh, glhlf Ma fiyghyhdit. tl a
lf rhSa fLkhd fiygh mikfgLs
nfhfis fhzyh. rhSa ghgehj nfh FljfJ.
fhy Filtiu nfhfS uhl fiy gh mikj
w bgUjd. m#jh, m#jh Fifnfh rfnktu nfh kW
vnyhuh, eh Ma lf Ughr Mya uL f
rhSa Filtiu nfhfis fhzyh. ghjh Fif bgwit. fh ifyhrehj
nfh kW m#jh Fiff rhSa fhy Xafis Myaij nghnw Ughr glhlf Ughr nfh
fhzKowJ. ulh nf xU ghufJ FGF Mya flgLsJ. ulh
tunt mgJ nghW m#jh Xa jfgLsJ. ukhj muf xUtuh J fLfglJ.
rhSa fhy nfhfis uL iyfshf fyh. fhUJ f tutiHfgL nfh flglJ
InAhny, ghjh Ma lfYs nfhf Kjiy. vW fUjgLwJ.
InAhny cs vGgJ nfhf ehF kL wghf uhZouTlf (.. 755 - 975)
Ffgl ntoait -
fdl dij nrj uhZouTlf jhbkh
1. yfh nfh - rkjs Tiul Toa nfh fdlbkhahF. uhZouTl kuig njhWjt j
fisila klg csJ. Jf. T#ufis KaoJ mtflUJ khstij j
2. xU j iraij nghy njhwkF Jif nfh Jf ifgdh. d, ulh tkid KaoJ
144 145
rhSa ehil mt ifgdh. thW, uhZou Tlf khtl thfF ag bghWghth. mLj M
jfhz Kjik muir cUthd. vdglJ. 50 Kj 70 uhkf Ujd.
mLJ MF tj Kjyh UZz xU bgU bt Mahs nghfg vdglh. j mfhf neuoahf ka
u. fffis bt rhSaiu mt Kaojh. murh afgld. uhk thf uhk jiytuh
vnyhuh bga ghiwia FilJ xnu fyhyhd ifyhr eljglJ. uhk thf uhk rigf bgUgF tjd.
Myaij mt mikjh. uhZouhTlf mLj wj r_f bghUshjhu iyikf
mur _wh nfhj. tla muRfSbfuhf mt gy
btfis bgwh. J rka fshd irtK itztK uhZou
Tlf M brJ tsjd. UD, rkz rkaK
d gjF tj Kjyh mnkhft (.. 815 - 880) mur kW ca mfhf Mjuit bgW ts flJ.
mWg ehF MLfhy M jh. mtuJ fhy jfhz kf - bjhif _ xU gFd rkzf.
khstK, fftho Rju muRfshd. UD, gghL fnA, nhyh, jhth nghw xU y lf jrka
tsF mtuJ Mfhy w bgwJ. mt rkz rkaij FoUfS jiHUjd. gntW rkafSilna
gdh. dnrd mtuJ rkaFU. fnwhiu MjF ezf yaJ FljfJ. jfhy #
gilatuhf mt fjh. fuh# khf vw khtlYs rhynlh vw l xU f
fthj fdl iy Kjyh mnkhft giljh. fhy braglJ. j f Tlij g xU fbtL
uhZouTlf jiyefuhd khbf myJ khanfj vw thd jftfis jUwJ. brtjf mj bfhil kW
efiu mt khjh. Hhf nghJ UHhfnghJ uhk kf tHa
mnkhft t njhwf Fljft bfhil Mat cjnahL f Wtd eljglJ.
_wh UZz (.. 936 - 968). mtuJ nghbtf uhZouhTl M fhy bghUshjhuK
Fljfit. nrhHfSbfuhf mt gilbaLJ jiHUjJ. jfhzF muhafSF ilna thg
jnfhy vw l nrhHgilfis Kaojh. nkY bjF brUjJ. mtfnshL ew bfhl uhZouTl murf
neh Knda mt jrhiu ifgdh. uhnktu thg tsF Cfkjd.
tiu brw mt mjid J fhy j fLgho
itUjh. jh ifga gFf gy nfhfis mt gghL gf
fLjh. uhnktu UZnztu Mya mtuh
uhZouTlf tlbkhia bgJ Mjjd.
flglJ. fh cl bjhil kly mt M fhy
uhZouTl murit gy mPf Ujd. er vw
KGtJ uhZouTlf fLgho UjJ. mtuJ
iy Uuk vGdh. _wh UZzuJ M fhy
kiwF wF uhZouTlf ailjd.
Asjh vgt fuAa vw iy giljh.
MKiw uhZouTlf mutizdh rkzrka yafS
ts bgwd. rkzuhd Kjyh mnkhft gy rkz
uhZouTl nguuR, uhZou vw khyfshf mPfis Mjjh. mtuJ Mauhd dnrd
fgoUjJ. tiw uhZougf tjd. uhZou ghRtehj thif tuyhiw br eil ghrtjah
xbthW gy afshf (khtlfshf) fgld. vw jiy vGdh. gntW rkz Ktf thif
146 147
tuyhWfis bjhFJ Muhz vw jiy Fzgu mjF vghlh vw bgaL miHjd. mF uhZou
vgt vGdh. mnkhf U vw yfz iy rhfjhadh Tlf fiy mj cr flij voaJ vdyh. vnyhuh,
vgt giljh. uhrhah vw mfhy fjnkij vghlh gfSilna xWikia fhzKowJ. mtiw
fjrhu vw iy vGdh. uhZouTlf xnu FGit nrj f cUthUf ntL.
Mfhy fdl yaK ts flJ. mnkhft fUtiwF EiHK cs Jthughyf iy ukhl
aa fuh#khf fdlbkh vGjgl Kj fij toyhdJ. RW Rtf eluh#, ffhju, mj ehtu,
yhF. ggh vgt fdlbkh fPf jiywjt. nrhkfj vW t gy totf lgLsd. U_
mtuJ fbgw uknrd#a. bghdh vw kbwhU cUt fbgaJ. MW l cauKilaJ. gilj, fhj,
fdl fP rhuzh vw iy vGdh. mj vw _W bjhfis br tid mJ
fiy, fol fiy uggjhf TwgLwJ.
148 149
kh dhf V. tUtdtiw rah, jtwh vW TWf.
1. Kjyh mnkhft M fhy jfhzF th
I. rahd ilia nj brf.
Rth tUif jh.
1. InAhny fbtil btlJ
2. uhZouTlf Mfhy fdl ya
m. Kjyh mnkhft M. ulh nf bjhlaJ.
. _wh nfhj <. jJf 3. rhSaku fil mur jJf.
2. jnfhy nrhHfis Kaojt ah? VI. WF vGJf. (VnjD _W Ff)
m. ulh nf M. Kjyh mnkhft 1. InAhny fbtL
. Kjyh ukha <. _wh UZz 2. glhlf
II. nfhol lij uf. 3. vnyhuh
1. uhZou Tlf jiyefu .......... 4. vghlh
2. uhZou Tl kuig njhWjt .......... VII. FWa il jUf (100 thijf)
3. $F vghlh vW bgaltf ......... 1. ulh nf rhjidfis RU vGJf.
III. bghUJf. 2. Kjyh mnkhf t g kL jUf.
1. u m. uk nrd#a VIII. thd il jUf. (200 thijf)
2. Kjyh mnkhft M. fjrhu 1. ghjh rhSa fiy, fol fiy tsia
3. ggh . InAhny fbtL bjhFJ TWf.
150 151
ghl - 13 ngh uhZouTlfl mt njhia jGdh. Kjyh
guhjf gy nfhfis fLjh. jgu eluh#
nguuR nrhHf Mya TiuF bghTiu ntjt Kjyh guhjf.
mtuJ fhyij nrj cunk% fbtLf uL nrhH
fhy ya uhk MKiw g sffis TWwJ.
KgjhL fhy ilbtF wF Kjyh uh#uh# fhy
fw nehff L nrhHf fHiljd.
j ghlUJ khzt mJ bfhtJ. Kjyh uh#uh# (.. 985 - 1014)
156 157
tUth thf khfhz M
160 161
fiy, fol fiy
fw milf
uhlgh fiy, fol fiy j ghlUJ khzt mJ bfhtJ
nrhH fhy Vw bgwJ. nrhHf
Vuhskhd nfhfis vGsd. 1. nguuR nrhHf vG.
nrhHfhy nfh jw mj 2. Kjyh uh#uh# MSik kW ngh btf.
khdkhF. Kfhy nrhHf
Myafis Jnfhil khtl, ehjh jir uftu 3. Kjyh uhn#u nrhH rhjidf.
kiy, bfhLghq kW Uuhg nfh 4. nrhH fhya uhk MKiw mj w.
khtl thre Ma lf 5. nguuR nrhHf gghL w.
fhzyh. Kjyh uh#uh#dh jir vGggl jir bga
nfh bja folfiyF kKo nghwjhF.
mnfh khd, mj klg, kfh
klg, e
kg vw Ka
gFf csd.
fif bfhl
nrhHu ,
Kjyh uhn#u
nrhHdh vGg
gl thya
nrhHfhy nfh jhuhRu gf
nrhHfhy eluh#
folfiy
btfy iy wF kbwhU Ka
rhwhF.jir
khtlYs jhuhRu Iuhtnj tu
Mya, Utd fhgAtu Mya Ma
Myaf fhy nrhHf fol
fiyF vLJfhlhf Twyh.
g fiy tsF nrhHf
kfjhd gfig brJsd. jir,
fif bfhl nrhHu Mya Rtf
fhzgL Vuhskhd gfS, bga
cUtfS wj ntiyghLf iwjit.
nrhH fhya br Unkf cyf f
bgwit. eluhr iy mt F
ljfJ. jir, ehjhkiy nfh
Rtf nrhH fhy Xafis fhzyh. fifbfhl
nrhHu nfh
162 163
. bjF yifia Kjyh uh#uh# jkJ nguuRl
kh dhf izJ bfhlh.
I. rahd ilia nj brf. <. Kjyh uhn#u M fhyJF yif
1. jnfhy ngh njhailj nrhH mur Rjuij mJ bfhlJ.
m. Kjyh Mj M. ulh uh#uh# V. tUtdtiw rah, jtwh vW TWf.
. #ahya <. Kjyh guhjf 1. jir jklhya fLtjF Kjyh uh#uh#
2. u nrha vw Ma cjf brjh.
m. gte M. ju 2. Kjyh uhn#unrhH $#aij ifgdh.
. fnH <. xl Tj 3. Kjyh FnyhJf ff gilbaL FJ
b#abfhlh ffJgu twJ.
II. nfhol lij uf.
VI. W F vGJf (VnjD _W Ff)
1. fhjq rhiy flngh .......... M fhy
eilbgwJ. 1. Uftu
2. nrhH ff vw ghrd Via ............. vw l 2. fif bfhl nrhHu
............ M btLfglJ. 3. Flnthiy Kiw
3. Flnthiy Kiwga tuf bfhl fbtL .......... 4. nrhH fhy f Tlf ts
vw l csJ.
VII. FWa il jUf (100 thijf)
III. bghUJf.
1. nguuR nrhHf fhy r_f - bghUshjhu iyikfis
1. cunk% fbtLf m. Kjyh uh#uh# t.
2. Rf jj nrhH M. Kjyh uhn#u 2. nrhHf fhy j ya tsia g vGJf.
3. Kobfhlh . Kjyh FnyhJf VIII. thd ila (200 thijf)
4. b#abfhlh <. Kjyh guhjf 1. Kjyh uh#uh# rhjidfis Mf.
IV. rahd brhbwhliu nj brf. xW kLnk 2. Kjyh uhn#u ngh btfis kLf.
rahdJ.
3. nrhH M Kiw w TWfis t.
m. Kjyh uh#uh# $#aJ gilbaLjh.
M. Kjyh uh#uh# fifbfhl nrhHuF jkJ
jiyefiu khdh.
164 165
ghl - 14 fblLfgLsd. nfhlh, fhZf nghw lf a
ggho ikafshF. mF, gy tlbkh fS, jrka
Ma ehLf a gghL guj klhyafS fblLfgld. mgF vlh
whLtiu a ggho jhf bjhlJ fhzglJ.
ka Mah tahf dh, bg nghw ehLfSF a
gghL guaJ.
fw nehff ah dh
j ghlUJ khzt mJ bfhtJ
ka Mah tahf ytjlK, gkh tahf fl
1. ka Mah a gghL guj. tjlK a gghL dhF bry ngUjahf
2. dh, bg, yif Ma ehLf a Ujd. .. Kjyh who j rka dh guaJ.
ggho jhf. ghah, th Rth cl gntW d gaf
ahF tjd. kWw, Fzgu, t{ungh, jknjt,
3. bj HF Mah a gghL. jkFj cl Wfzfhd j rka Jwf
4. ah - ahk ilna gghL bjhl. ahUJ dhF brwd. d nguurf
5. bjHF Ma ehLf fiy, fol fiy. ntLnfhSF zf, a mPf tlbkh fis
bkh bgajd. knfhaf dh jfsJ nguuir
VgLa g_wh whoTl dhldhd j
a ehffK, gghL Mah w gFfSF bjhl ojJ. d fiyY a fiy jhfij
gua tuyhW wfjhF. gHfhy ah w fhzyh.
ehLfnshL thf bjhlfis nkbfhoUjJ. jdh, ah bgJ
a bkhf, rkaf, fiy, fol fiy, jJtf,
eiff, gHf tHff mehLf gud. J VHh whoUJ bgJl ah gghL cw
jfKoahj fthF. bjHF Mah xUy bfhlJ. fhngh vw jrka mur yhrh efiu W mF
gFf gila a mua Mtyf J muRfis j rkaij mKfgLdh. a mPf JiznahL
Tl mikjd. UD, jfhyij nghy fhy Mfnkh, bga vGJf totikfgld. d, bg yhkh
Vfhga nghnfh fhzgliy. khwhf, a gFf nfhghL WtgLtjF a mPf cjd. gndhuh
jheho fLghoUJ Rjukhfnt bragld. Mdh, who tfhs Mahsfshd ghyf bgJl
mt gghL TWf jhf kL fhzglJ. beUa cw bfhoUjd. tfhs K gilbaLF
MshdnghJ, gy j rka Jwf bg jr Fjd.
ka Mah
ah yif
Jt rfhj bjhlf whLf ka Ma
gF a ggho ikakhf fjJ. Mfh ntWgl mua tuyhiw yif bfhoUjhY
jhd HF gF Vuhskhd gghL df a ggho jhf mF btgLtij fhzyh. j
166 167
rka J FGd jfsJ rka fUJfis gfg Matiw cslajhf fhngh# nguuR xU
kL mF gugiy; khwhf gghL fhyfl fjJ. mF Mj murfg vzw
TWfis vLJ brwd. fny gfis tlbkh fbtLf tufis jUwd. ntjf,
toF Kiw ahUJ yifF uhkhaz, kfhghuj, gh yfz, J jJt
brwJ. .. Ijh who jnfh sfiuf nghw J ya gilfis fnghoa
yifF brW A&dahd j rka it kf mUjd.
mF iy Wdh. mFs ah ah Xa gyt murfisnghy, fnghoa murfS jfis `tk
Xaf m#jh Xaf jhfij vW miHJ bfhld. anrhtk, ulh Na tk
fhzKowJ. Ma UtU ff murf. bja gh nfhf
flgld. vzw tlbkh fbtLf mt
bjHfhah a gghL fhzgLwd. m nfhf f f bgwJ jiyefuhd
mfh vw l ulh Natk vGa ZQ Mya
njh-dh, knyah csla bjHfha gF khF. J mfh th (th
a gghL bgU jhfij VgLsJ. tfhs vwh nfh vW bghU) vW
FlhF mgh it mikJsd. ytsK ftsK, gutyhf miHfgLwJ. js
iwj gF afis f ftjJ. nkY, ah nkTiu mnfh vGg
HF flfiu vzw JiwKff mikUjd. gLsJ. xbthU jsY
vdnt, af ygFfSF mofo gazfis vzw fgf fhz
nkbfhld. jf vw bghUgL RtzF mfhth nfh gLwd. uhl fiygh
tff gaz nkbfhljhf a gugiu fijf flgLs nfh uhkhahz,
TWwd. Rtz vw brh bghJthf iHehLfis kfhghuj fhf gfshf jfgLsd. gidjh
FF brhyhF. Fjf M fhy Hfhah whojh fhngh# muR ailjJ.
af Fonaw bjhld. gytf fhy mJ nkY rgh
Cf bgwJ. a Fonaf mF bgU muRfis
cUthd. mt xUy muRf Mu MLfSF rgh myJ bjF mdh fnghoahF Hnf
nkyhf M brYd. gy gFf, a bgafisila mikJsJ. .. ulh who $khw vgtuh
mur Fyf M jd. gidjh who yh mF KjyhtJ J murFy WtglJ. Vuhskhd tlbkh
tUif jj fhy tiu a gghL gF nfhnyhaJ. fbtLf rgh tuyhiw TWwd. guL a
muR Fyf rgh Mjd. g_wh who
fnghoah (fhngh#) rgh, fnghoahl izJ bfhsglJ. J murf
M fhy, rgh J rka, gghL, gHf tHff
.. Kjyh who fnghoah af mKfgLjgld. irtK itztK jiHnjhd. j
Fonad. bfkf vwiHfgl mk ikjfJ rkaK tsailjJ. J jJt, yfz, Efiyf,
gghL jhfij VgLd. mtfsJ murFy n#hl Fj gntW f vGjgld.
fhngh#f vW, ehL fhngh# myJ jfhy fnghoah
vW miHfglJ. bjhlf mF itztK irtK
jiH njhd. yhnth, ah, gkh xU gF, knyah
168 169
ah myJ jhyhJ .. 750 - 850 MLfSilna irnyufsh flgl
nghnuh njh-#hth fiyia btgLJ dkhf
ah gF gntW muRf a gghL fwJ. xU FJ mJ mikJsJ. m xgJ jsf
gwglJ. a mPf cjl jh ttot csd. jiy c k
cUthfglJ. jk rhuf mogil meho totyhd cUthf
giHa rlf vGjgoUjd. ghfh ef cs nfhf gLsJ. mYs gofLf 2000
uhkhaz, kfhghuj fijfis ugF gf a fgf csd. j
fhzgLwd. thif rgtfis mit
Rkuh kW #hth jwd. gF myfhu
ntiyghLfSlD, nkgF
nghnuh
ahF u HF MahF xU iz gf csd. f
idd
ghykhf knyah gfg saJ. mF .. IJ Kj tofgl fha vW nghnuh
gidjh whLtiu gy J muRf M jd. Rkuh gf nghwgLwd. cy fwj mjkhd j
Uj f wghd J muR $#a vgjhF. VHh mJthF.
who mJ xU thf, fyhrhu ikakhf fjJ.
gulh who HF #hth gF fh
d, $#a xU fl rh thg rahf cUbtLJ
efiu jiyefuhf bfhL #hth muR vG bgwJ. #hth
irnyu nguurhf f vaJ. mUUj fshd #hth,
ggho bghfhy vW fUjgL g_W, gdhfh
gh, nghnah kW fnghoahJ mJ Mf brYaJ.
whLf #hth nguu jiyefuhf k#hgh saJ.
irnyu Mahsf kfhahd j rkajtf. jeho
a fiy yaK ntbwY fhzKoahj msF
nrhHfSlD, tfhs ghyfSlD mtf eYwit
mF ts bgwd. Wfzfhd nfhf ijfS,
nkbfhoUjd. irnyu mur khw #nahJf tk
tlbkh Xiy RtofS W #hth fhzgLwd.
ehfgod j klhya mikgjF nrhH mur uh#uh#
uhkhazK, kfhghujK W kfilna brthF bgW
nrhH cjfis tHdh. Mdh, mtuJ kf uhn#u
fwd. bghkyhl fiy ika fUjhf sFwd.
nrhH irnyu muir J fhy ifg itUjh.
k#hgh nahL #hth fiyJiw eltoiff
d, mtf Ljiy bgwd. .. gbdhwh
KoF tjd.
whLtiu irnyu nguuR oUjJ.
gh
.. ehfh whonyna #hth xU J muR
WtglJ. kah #hth gF vG bgw klhu vw muR Mwh who gh J muR Fyf fLgho
J rka, fyhrhu ikakhf fjJ. irnyuf d tjJ. VHh who mF j rka guUjJ vd
mjid ifgdh. xgjh whLtiu #hth irnyu FLsh. mFs fbtLf kW brngLf
nguuRl izUjJ. d LjiyailjJ. irnyu af mF brW Fonaaij FLwd. d,
M #hth fiyJiw fG bgh bgW gh #hth mu fLgho tjJ. WTl gh kf
saJ. J fshfnt fwd. #hKiw gw gLtUwJ.
170 171
ahk
kh dhf
jnghJ ahk vwiHfgL gkhF I. rahd ilia nj brf.
ahF ilyhd cw mnrhf fhyUnj
bjhlFwJ. j rkaij gutjfhf mnrhf gkhF 1. ehfgod irnyuf klhya mikf cja
FGfis mDitjh. gkh gy J muRf M nrhH mur
Jsd. g_wh whL tiu gh tlbkh m. #ahya M. uh#uh#
gkh bkhfshf Ujd. ga kf kfhahd, A&dahd . FnyhJf <. uhn#u
j rka fis gd.
2. Rkuh Uj J muR
knya gfg, njhdh Ma gFf ljl
1500 MLf J murf MJsd. a m. fhngh# M. $#a
rkafS gghL mF thj kfilna gu ehff . rgh <. mdh
cF mtfis L brwd.
II. nfhol lij uf.
1. yhrh efiu Wat .........
fw milf
2. HF #hth jiyef .........
j ghlUJ khzt mJ bfhlJ.
III. bghUJf.
1. ka Mah ah jhf.
1. mfh th nfh m. irnyuf
2. ahF dhF ilna gghL
bjhlf. 2. nghnuh M. yif
3. ah yif 3. ah . bjF mdh
4. bj Hfha ehLfY njhdhY 4. rgh <. ulh Natk
a gghL guj. IV. rahd brhbwhliu bj brf. xW kLnk
5. bjHfhah J nfhf - fol fiy. rahdJ.
m. njh-#hth fiy wj d nghnuh.
M. nghnuh xU itzt Mya.
. irnyuf irtf.
<. uhkhaz fhf nghnuh tofgLsd.
172 173
V. tUtdtiw rah, jtwh vW TWf. ghl - 15
1. rgh Kj J muir Wat $khw.
Kija ilfhy ah
2. gh muR j rka jhfij bgwJ.
VI. W F tiuf (VnjD _W Ff)
1. mfhth
fw nehff
2. nghnuh
j ghlUJ khzt mJ bfhtJ.
3. ah-ahk gghL cwf
1. u#f ga RUfkhd tuyhW.
4. ah gh
2. Jit muha ifgajfhd fhuzfS
VII. FWa il jUf (100 thijf) isfS.
1. ah - dh ilna ya gghL bjhlfis 3. f KfkJ gilbaLf.
t.
4. nfh KfkJ gilbaLf.
2. njh - #hth fiy g F tiuf.
5. J muRf njhfhd fhuzf.
VIII. thd il jUf (200 thijf)
1. bjHfhah a gghL guaij t.
AuJ kiwF, Rkh IJ whLf tl
2. Ma gFf a ggho jhfij kLf. ah mua xWik Vgliy. ehL gntW muRfshf
jWL ljnjhL, xUtUbfhUt nghl tz
Ujd. fhZ, fhjhu, J, F#uh, fndh{, M{,
khst, tfhs, m[h Mad tl ahUj Ka
muRf. vlh who KgF fhZ Mf
brYaJ. d, tl ah uAhuf Mf
VgLtiu tfhs ghyf M J tjd. Mdh,
gjh who jfhzij nrj uhZouTlf tl
ah jfsJ nkyhfij gLj KaW njh
fld.
u#u muRf
174 175
iyUjd. K MunghJ, J rkaij Jit muha ifgWj (.. 712)
gghil fhJ wtf u#ufnsaht.
mnuahYs bkfh ef wjJ yh. Wat
u#uf njhw FJ gy fUJf ywd. KfkJ e. Mdh, bkfh efiu nrj brtjf mtuJ
ma gilbaLghsf kW a uf Mnah nghjidfis vjd. vdnt, mt .. 622 M ML
ttjtf vW fUjgLwJ. ma gilbaLghsf bkdhF brwh. mj MoUJjh K
a kakhfgL a rKjha ulw fyjd. rfhjkhd uh bjhlFwJ. K ehfho
u#uf ga gy gHfijf fUij Mjgjhf csd. bjhlFwJ. vL MLfSF wF KfkJ e jdJ
Mfnt, u#u Fy gntW TWf fyng vW TWyh. fy lfSl bkfhF Udh. .. 632 mt kiwjh.
kzf _ykhf, bghJthd gHf tHffis g
tjjhY mtf xnu Fykhf cUbtLjd. ngh bjhiy KfkJ e lf fhf nguuir VgLd.
mtf gw bjhld. UD, tfK cikaJfS, mghJfS fhf vd miHfgld.
ntshikTl brjd. efuf eilbgw tf kW mtf gilbaLf _y jfsJ M gFia gL,
brt ts g muha gaf FLsd. gy thj yha rkaij gu tjd. .. 712 M ML cikaJf
nfhilfis mtf fo bfhld. mu giljiytuhd KfkJ fh J gFJ
gilbaLjh. J mu Mahsuhd jh vgtUl
u#u muRf fhyjh KijaJ T#u ufhu fL nghL mtiu njhfoJ bfhwh. J jiyefu
murhF. A ru mj Ka jiyt. uh#jd guj mnuh ifgwglJ. nkY Knda fh Kjhid
y gFfis ifga mt kh efiu jiyefuhf ifgdh. J MKiwia fh uikjh. J
bfhL M brjh. T#uf gy d Ujd. xU thj JfSF f vwiHfgL ghJfhfgL
F#uhY, kwJ mtY M jd. tfhs kf vw ulhju mjJ tHfglJ. UD,
ghyfSlD, jfhz uhZouTlfSlD mtf mkf mwhl thif vj jiypL iy.
nghld. u#u dnyna uftfshd brsff brhJf VJ gKj bragliy. d, fh
M{ M jd. mtf jiywj mur fhdh UaiHfglh.
uAuh#. mt blia ifgdh. vdnt, nfh
KfkJ Kf gilbaLJ tjnghJ brsff UD, J muha fLghonyna bjhlJ
mtfis vbfhs ntoajhW. fhya kbwhU UjJ. nkah tikahd uAhu muR M brJ
Ka u#u d gukhuf. mtfsJ wj mur tjikah, Kfdh ahF jfsJ Mfij
ngh#. mtuJ nghbtfS gghL gf u#u gLjKoaiy. muha Jit ifgaij
tuyh wl bgWsd. bjhlJ, cldoahf K gilbaLf VJ eilbgwiy.
vD a gghL nkiy ehLf gutjF mJ t
bjhlj nghf fhuzkhf u#uf tFjJ. gy muha gaf JF tUif jd.
tikHjd. nkY, mtf bghJ vF vuhf xUnghJ mtf _ykhf a v Kiw InuhghF brwJ.
mtFJ fiy. mua bjhiynehF mtfl muhanguu xU gFahf J sajh, ah
fhzgliy. cgif nknyhUjikah, mtf K m bjhF btehLfSF ntfkhf guaJ.
gilbaLghsfSF vuhf xW nrJ nghl jtd.
176 177
f KfkJ gilbaLf KfkJ kJuh efiu Niwahodh. fndh{ J jhFj
bjhLjh. fndhi# L Xoa mj mur uh{a ghy iu
.. xgjh who Ko wjh. bgUj bfhis bghUSl frh tahf KfkJ
mghJf muR ailjJ. JUa U brwh. mtuJ mLj gilbaL F#uhF
Mahsf Rju muRfis VgL vuhdjhF. 1024 M ML KjhUJ wgl KfkJ
bfhld. fh bgausnf Mf uh#jdij flJ, nrhy mur Kjyh knjtid
brYdh. mjifa Mahsf Kaojh. mth NiwahlglJ. d,
xUtjh fia jiyefuh bfhL nrhkehju ff Mya jhfglJ. Jghiytd
Mj myo. mLJ MF tj tahf, KfkJ ehL Udh. Jnt, mtuJ fil
mtuJ kUkf ro tlnkF tahf, gilbaLghF. .. 1030 M ML KfkJ wjh.
ahit ifgw Udh. b#aghyl
UJ bghtiu mt ifgdh. Mdh f KfkJ btW bfhisfhudhf Ufiy.
f KfkJ Hnf grh Kj nknf fha fl tiu, tlnf
mtuJ gilbaLf oj isfis
VgLjiy. mLJ MF tjt KfkJ. rhkf Kj bjnf F#uh tiu guUj xU bgU
nguuir mt cUthUjh. fnguuR, ghuf,
f KfkJ (.. 997 - 1030) ouhrhahdh, Mfhjh, grh Ma gFfis
cslajhf UjJ. jiyikgig, Xyhj
f KfkJ ahJ gndG Kiw gilbaLJ
ciHig bfhoUj fhuzjh mtuh jifa
tjh vd TwgLwJ. mfhy tl ah gy J
rhjidfis bra KojJ. KfkJit yh ehaf vW
muRf MUjd. ah viyw, grh Kj
ilfhy tuyhwhaf nghsd. fiy,
fh tiuyhd gF J rh muR UjJ. fndh{,
yaij mt Mjjh. mtuJ mitia myfj
F#uh, fhZ, neghs, khst, gnlf nghwit
mbgU ff jh-- vw ah ga iy
tlahUj Ka muRf. KfkJ bjhlf
vGdh. KfkJ, Kjhid grhig ifgajh
gilbaLig J rh mur b#aghy vbfhlh. 1001
ah mua iyik khwf Vgld.
b#aghy Kaofglh. njhailj b#aghy FJ
JUafS, MfhafS ahJ bjhlJ
ciu khJ bfhlh. mLJ MF tj mdjghy
gilbaLf, vj neuY fif rkbttiu brY
KfkJit vJ nghlh. Mdh, 1008 M ML
thig KfkJ gilbaLf ttFjd. nkY, mtuJ
bghtUF mUUj J rh mu jiyefuhd it
bjhlj gilbaLfdh, ah bghUshjhu tik
vw l eilbgw ngh mt njhW nghdh. ngh
kj ts MwY t nghd. ah vfhy
mdjghyUF Mjuthf fndh{, uh#jh Mahsf
muaYF J fhf KojJ. magilbaLghfSF
Ujd. it btF wF KfkJ grh bgU
vuhf ah th muzhf wJ J rh murhF.
gFia jkJ M bfhL tjh.
KfkJ mjid mjh. a viyw ghJfhgW
mjF KfkJ ah J nkbfhl gilbaLf lglJ. f nguu grh MfhjhD l
ah brt iwj efufis nfhfis jh bgUjjh mLJ tj K gilbaLghsf g
bfhisaogijna nehfkhf bfhoUjd. 1018 M ML vjhW.
178 179
nfh KfkJ ulhtJ jbu ngh xU
bjthd Koit bfhLj nghuhF.
f muRF goUj nfhf, f KfkJ u#ufSF mJ khbgU njhia
kiwF wF Rjukiljd. f nguu F bfhLjJ. mtfsJ mua brthF
, KfkJ nfh vW miHfgl bkhR KfkJ fia rjJ. brsff muR
jkJ fLgho bfhL tjh. f jdJ ghJfhig gilbaLghs fhyo ljJ. thW
cWgLbfhl KfkJ nfh ahJ jdJ ah Kj K muR M{
ftdij brYdh. f KfkJitngh myhk, nfh WtglJ. ah xU a rfhj
ahit ifg mF nguuir gLj Udh. bjhlaJ. jbu ngh bgw khbgU
1175 M ML KfkJ nfh Kjhid ifgdh. mLj btia RkJ, KfkJ nfh fF uh{ brsfh
gilbaLnghJ J gF KGtij jkJ fLgho Udh. ah btbfhl
bfhL tjh. 1186 grhig jh FUkh vgtlUJ gFfis giljsg F Igtr L brwh. bl, u
grhig ifgdh. grhig mt izJ bfhljh nghw gFfis MuJ bfhl Ig jdJ iyia
ry{ e tiu mtuJ nguuR Hnf tiljJ. mLJ tYgL bfhlh. 1193 M ML nfh KfkJ mLj
brsff J ngh bjhLgjF J ttFjJ. gilbaL fhd Majfis brJ bfhLjh. gilbaL
fhjthyh mu Mahs b#aruDF vuhdjhF. KfkJ,
jbu ngh (1191 - 1192)
b#a ru gilfis jLbghoahdh. rjht nghUF
mrij vbfhoUj tlah J murf wF Kf fndh{ ehil ifgd. jbu nghU,
Uuh{ brsf jiyik xU Toizit VgLd. rjht nghU ah JUa M WtgLtjF
.. 1191 M ML eilbgw Kjyh jbu ngh Uuh{ ttFjd.
brsf KfkJ nfhia Kaojh. njhdh, KfkJ J muRf njhfhd fhuzf
nfh jkF jiyF Vgljhf fUdh. vdnt, jFj
gyo bfhLF nehfJl xU yrJ Ugjhu u J muRf njhfhd fhuzfis tuyhW ahf
bfhl bgUgilia uodh. mgill KfkJ nfh M brj ntL. mtfSilna xwikyhjnj
bght, Kjh tahf yhTiuailjh. jkJ nkyhikia njhF mogil fhuzkhF. gy mfshf mtf J
VW bfhSgo yha rkaF khLgo ljd. jfSilna nghL bfhoUj u#uf
Uuh#DF J mDdh. Mdh, j nfhifia Vf tikHJ fhzgld. ulhtjhf, gy J muRf
kWj Uuh{ brsf L gilbaLghsiu vbfhs ailJ bfhoUjd. mtfsJ uhQt Kiwf f
Ko brjh. _W yr Fiuf, _whu ahidf, gHikahdit. Kf gilfisl ju Fiwjit.
Vuhskhd fhyhgil ufis bfhl bgUgilia af ahidfisna bgJ eUjd. Mdh
uodh. gy J murfS, wurfS mtUl Kf iuthf bryToa Fiugilfis
izjd. 1192 M ML eilbgw ulhtJ jiu bfhoUjd. K uf wikY mik Y
ngh KfkJ nfh Uuh#id Wahf KaoJ, cathfnt fhzgld. mtfSUj rka cz, a
ifg bfhwh. brtJ bfhoUj Mir mtfSF bgUj crhf
180 181
mgjhf Ujd. Jfilna af vw xU
tFd kLnk nghL flikia bgUjd. nkY,
kh dhf
Jf vnghJ jfhfhfnt nghL tHfij I. rahd ilia nj brf.
bfhoUjd. J tik Fiwj iy btghlhF. 1. ulh jbu ngh eilbgw ML
m. 1190 M. 1191
fw milf
. 1192 <. 1292
jghlUJ khzt mJ bfhlJ.
2. jh-- vw Ma
1. tl ah u#u muRf ga tuyhW.
m. bjs M. guh
2. Jit muha ifgaJ mj isfS.
. KfkJ <. mbgU
3. ah f KfkJ gilbaLfhd
fhuzfS isfS. II. nfhol lij uf.
4. nfh KfkJ a gFfis ifgWj. 1. KfkJ fh gilbaLnghJ J mur
............
5. K gilbaLghsfSbfuhf J muRf
njhwjfhd fhuzf. 2. ah Kj K muR Wtgl l ..........
III. bghUJf.
1. T#u ufhuf m. fndh{
2. uh{aghy M. k
3. nrhyf . mnuh
4. jh <. mth
IV. rahd brhbwhliu nj brf. xW kLnk
rahdJ.
m. mtfSilna xWikyhikna J muRf
njhfhd Ka fhuz.
M. KfSF vuhf af wikf
Fiugilfis bgUjd.
. K gilbaLfSF vuhf u#uf xWgL
wd.
<. f KfkJ jkJ a gFfis Ig tr xgiljh.
182 183
V. tUtdtiw rah, jtwh vW TWf. ghl - 16
1. nfhf bjhlf f Mahsfl
goUjh. bl Rjha
2. Kj jbu ngh Uuh{ brsf nfh KfkJit
Kaojh.
VI. W F tiuf (VnjD _W Ff) fw nehff
1. KfkJ fh j ghlUJ khzt mJ bfhtJ
2. ulh jbu ngh 1. bl Rjha mua tuyhW
3. T#u uAhuf 2. moik tr - Ig, JZ, uah, ghg.
4. mbgU 3. f - myh rhjidf
VII. FWa il jUf. (100 thijf) 4. JsFf - KfkJ Js - mtuJ
eltoiff.
1. Jit muha ifgaj isfis kLf.
5. nuh Js M
2. u#u muRf fhd fhuzfis
btgLJf. 6. iraJfS nyhofS
3. K gilbaLfSF vuhf J muRf
njhailjikfhd fhuzfis Mf.
ahJ Kf ela gilbaLf
VIII. thd il jUf (200 thijf) isthf blRjha WtglJ. mJ .. 1206 Kj 1526
1. f KfkJ gilbaLfis bjhFJ vGJf. M MLtiu ojJ. IJ btntW trf- moik, ,
2. nfh KfkJ gilbaLfis Mf. Js, iraJ, nyho-bl Rjhaij M brjd. tl
ah KGtij ifganjhL fhk, mtf
jfhzY bjahY EiHjd. ah
mtfsJ M, r_f, M Jiw kW gghL
iyikf bgUj khwfis VgLd.
moik tr khY tr vW miHfgLwJ. khY
tr vw FM brhYF moik vW bghU. .. 1206 Kj
1290 M MLtiu moik tr bl MjJ.
fhy _W kuf VgLjgld. mit,
1. F Ig Wa F ku (1206 - 1211).
184 185
2. JZ Wa Kj gh ku (1211 - 1266) mtiu Ftha jhjh gjY
3. ghg Wa ulhtJ gh ku (1266 - 1290). mkdh. 1211 JZ Mu gi
uoL Rjhdhf gjnawh.
F Ig (1206 - 1211) yhTUj jiyefiu mt blF
khdh. mtuJ M Kj gJ
nfh KfkJl moikahf Ujt F Ig. nfh
MLf jkJ maizia nghoahs
KfkJ mtiu a gFfSF MSeuhf ajh. blF
flUJ ghJfhJ bfhtnyna
mUYs uuj vw l Ig jdJ uhQt
fjJ. jil, knfhaf
iyaij mikJ bfhlh. nfh
jiytdhd brfh vW midtuhY
thehnyna Ig xU iyahd gilia FJdh
miHfgL bjK ka MahJ
uoanjhL, tl ah jkJ
gilbaLig bjhlUjh. mF
Mfij iygL bfhlh. 1206
Fthr Mahsuhd #yhY kfg vgtiu Kaojh.
M ML nfh wjl, Ig jdJ
J eia flJ ahF Xotj kfg
Rjuij mJ bfhlh. nfh
Jl fl nflh. knfhalUJ ahit
muRldhd midJ cwfis JoJ
F Ig fhghWtjfhf kfgF fl bfhLf JZ
bfhlh. thW, moik trF
kWjh. ey ntisahf, brfh ahF
bl RjhaF Ig monfhdh. Rjh vw
gilbaLJ tuhk U brwh. JZ ga
glij No bfhl mt yhTiu jiyefuhdh. mtuJ
wikahd knfha bfhifah, ah brfh
M ehF MLfns ojJ. K vGjhsf Igif
NiwF jaJ.
yh gZ vd miHwd. mtfSF jhuskhf bfhilfis
tHajh mthW miHfglh. Ar rh vw wj tfhs, fh J gilbaLj JZ mF jkJ
mPiu Ig Mjjh. N~Jw Fth#h F gah fLghil cWgL bfhlh. J,
vgt bga mt FJdhiu fl bjhldh. d Kjh gFfis bl RjhaJl
mJ JZ fhy fo KofglJ. 1210 M ML izjh. u#uf sfis
Fiu nghnyh isaho <LgoUjnghJ Ig jt GJ xLa mt, uhj, #hnyh, M{,
wjh. mLJ mtuJ kf Mu gZ M bghWngwh. Ftha nghw muRfis L
vL khjfSF wF JZ mtiu mfL bl ifgdh. khst gukhufSF
Rjhdhf gjnawh. vuhf mt nkbfhl gilbaL
gydfiy.
JZ (1211 - 1236)
JZ wj Mahs. 1229 M
gh Fyij nrjt JZ. vdnt mtuJ muR ML fhl UJ mDkguij
Fy gh Fy vdglJ. mtuJ xWl rnfhjufsh brfh bgW mt ah rl Kiwahd
Igl moikahf fglt JZ. Ig jkJ kfis Mahsuhdh. d jkJ thrhf uah vw jdJ kfis
mtUF Ukz brJitJ kUkfdh bfhlh. d, mt ajh. bl RjhaF gugiu thR Kiwia
thW JZ bjhl itjh. mtuJ M fhy
186 187
ahF tj mPfis uah ehgk FG vGF ttFjJ.
N~ Jwfis JZ mLj MW MLf gu kW kN UtU blia
Mjjh. A{-c-uh{, Mld. RjhfSF caFodUFilna rf
jh#&, rh c K KfkJ njhd. 1246 ghg J isa kfdhd eU
b#d, kh F Ar, gU KfkJit Rjhdhf ajh.
K <rh nghnwh mtuJ fhy J bt
jhfh ehza ghgdJ Mfhy (1246 - 1287)
thJ mtuJ mitia myfj
mPf. ah f caj folkhd (238 mo) cYfh vwiHfgl ghg Rjh eU
FJdhiu foKoj mt M{ mHa kN xiw KfkJ eha myJ muruahf braglh. jdJ kfis
fodh. ah muha ehza Kiwia mKfgLat RjhDF kzKoJ bfhLJ mtuJ tikia bgU
JZ. 175 uh vilbfhl bt jhfh vw mtuJ bfhlh. MJiwia ghg jkJ fLgho
ehza ilfhy ah KGtJ VfglJ. jfhya itUjh. UD murit mtUF gyj v
%ghF mtuJ bt ehzank mogil vW Twyh. tik UjJ. mtiw mt rhkakhf Kaojh. 1266 eU
thj ehgJ gil jiytf bfhl ehgkFG xiw KfkJ thR VJ wJlnt ghg maiznadh.
JZ cUthdh.
mur uahf bragl mDgt ghgDF bl
uah (1236 - 1240) Rjha uidfis Jbfhs VJthW. ehgk
FGUj caFodnu jkF vf vgij mt
JZ jdJ j uahit maizF thrhf czUjh. Rjh mfhuij, kig TLtj
aUjh. Mdh bl fh kW th UtU _ynk uirfSF fhz Ko vd mt edh. ghgdJ
UDJ nuh vgtiu maiz mkd. Kjh fUJgo mur iwtdJ H nghwt, iwtdh F
eilbgw fyfij xLFtjF UD brwh. mD itfglt. vdnt, ghg ukhd murit
mjUzij gagL bfhl uah bl mf eilKiwfis mKfgLdh. Rjh K koL tz
MjunthL maizia ifg bfhlh. ma fhiybjhL KjLj vw tHfij gw brjh.
moikahd ahT vgtiu Fiu gil jiytdhf jdh, ca Fodiul Rjh cajt vgJ
ajh. MQil jJ murit uah mkjh. czjglJ. jdJ brtij tikia caFodUF
ntilF brtJ, gilelJtJ cl brafY uah kfSF vLJfhL j enuh vw ghuf
<Lglh. jid fL JUa caFod btFld. 1240 UHhit Mlgukhf mt bfhlhodh. JUa
M ML mah vw golh MSe uahbfuhf caFod ey ehLgtuhf mt fjh. w caFodUl
sLglh. uah jhnd gilel brW sia mfhuij gJ bfhs jahuhf iy. a KfSF
eRf Kglh. Mdh, mah ahTij bfhW uahit murhf Ka gjfis mt tHfiy. caFod
iwgLdh. jil JUa caFod J eltoiffis ffhgjF xwfis ghg ajh.
kbwhU kfdhd gu vgtiu maiz mkd.
iwUj uah mah mig bgW mtuJ JUa caFod l bgUj ehgk FGit
JiznahL bl neh brwh. Mdh, uah xf mt Kobrjh. jdF gojtfis kL
njhfofgL bfhyglh.
188 189
LL wiu xJ fodh. gJth khfhz MSeuhd kd giljt. ghg kUkfdhd kh r{#& vgtiu
kh gg vgtiu mtuJ gahsfis JWdh vw fhuh MSeuhf bjhlJ Uf mt mDkjh. mtuJ
fhuzfhf bghJ l itJ rfo bfhLjh. jhuskdij r{#& jtwhf J bfhlh. r{#& fyf
mnah MSeuhd nAgfh FonghijUjtid wanghJ, fyfij xLa #yhY mtiu kf
bfhwh vw fhuzJfhf jojh. golh MSe brjh. jff ehil bfhisaoJ tjd. mtfis
bfh itJ bfhyglh. ghg jdJ muir ifga Rjh vrJ, kJ, Ljiy brjh. 1292 kh
gLJtjF g rl xGif iyehLtnyna mf r{#& ulh Kiwahf sLglnghJ mtiu L,
ftd brYdh. th m vw uhQt Jiwia VgL jdJ kUkf myh ia fhuh MSeuhf ajh.
uhQt thfij uikjh. nktho vw bfhisafsh 1296 myh njtJ gilbaLJ Vuhskhd
bl wef gFf mofo Niwahlgld. ghg brtJl fhuh Udh. mnghJ mtUF mfgl
mtfSbfuhf fL eltoif vLJ bfhisfis tunt fyJ bfhl khkdhU RjhDkhd #yhY ia
jLjh. bfhisaf <uf bfhygld. jdh rbrJ bfhWL myh bl maiza
gaz brnthUF rhiyf ghJfhfjhf fjd. ifgdh.
1279 M ML tfhs MSe Jfh ghgDF myh (1296 - 1316)
vuhf s <Lglh. ms xLfgL mtuJ jiy
JofglJ. tlnkF ah knfhaf L blF tj myh jik
gilbaLJ tjd. ghg jdJ kf stru KfkJ btWj caFodUF, bl
jiyikyhd gilfis knfhaUbfuhf mD itjh. mfSF Vuhskhd brtij th
Mdh, KfkJ ngh bfhyglh. f ghgDF bfhLJ mtfis jgf rhJ
Jauij bfhLjJ. 1287 ghg wjh. bl bfhlh. va vghsfis fLikahf
Rjha vGF ghg Ma gF kfjhdJ. jojh. caFod eltoiffis
Koah tikia mt bgUdh. UD knfha xGF gLJtjF mt Kiwfis
gilbaLfUJ ahit mtuh KGikahf fhghw tFjh. mtflUj mstw brt,
Koaiy. caFodUilna fhzgL kz
cwf, wikaw xwKiw, kJ mUJj myh
ghg kiwjl mtuJ nguf xUtuhd ifFgh nghwitna sfSF mogil
bl Rjhdhf afglh. mtdJ ehF tUlfhy fhuzf vW myh fUdh. vdnt, mt ehF
wikaw MF 1290 M ML bl maizia mtru Mizfis wjh. caFod brhJf gKj
#yhY ifgdh. bragld. xwKiwia brikahf uikjh. ca Fod
tr (1290 - 1320) ufa eltoiff midJ cldoahf Rjh ftdF
tUgo brjh. kJ gid, nghij kUJ jil bragld.
ah K nguuR mj crflij bjhlJ Rjh mDk HhfS nfiffS elJtjF
f M fhyjh. trij Wat jilfgld. jifa fL eltoiffdh mtuJ M
#yhY . MF tjnghJ mtUF taJ vGgJ. fUiz fhy sf jfgld.
190 191
myh Ujf
192 193
mfho Ujf ju ytUth thfY myh jfhz
myh ftd brYdh. y msitF VghL brj gilbaL bja btfS
KjyhtJ bl Rjh mtnu. bgU yRthjhfS yt Fljfit. bj ehF Ka
brYJtUJ jg Koaiy. gilufSF Ca tHf muRf Ujd. njt ahjtf,
trahf, yt bgUghY gzkhfnt tNfglJ. thuf fhfaf, Jthu rKu
tUfhy bh, mg nghnwh nkbfhl ytUth nAhrsf kW kJiu ghoaf.
UjfSF mt Kndhoahf fjh. njt mur uhkru njtUF vuhf
gilbaLf kh fhiu myh mD miy jthrh
itjh. mogj mehL mur
knfhaUbfuhf myh MWKiw gilfis Vuhskhd brtij iwahf brYdh. 1309 kh fh
mD itjh. Mdh, _whtJ gilbaLnghJ thufJ gilbaLjh. mj mur ujhg Uunjt
knfha jiyt Fth#h bltiu Knddh. UD Kaofglh. Vuhskhd brt ifgwglJ. kh fh
jiyefUF EiHahk jLfglh. mLj yF Jthu rKu mur _wh utyhs. mtD
mLj gilbaLf _Y knfhaf njhfofgL bgUj brt ifgwgL blF mD
Mu fz bfhygld. tlnkF itfglJ. kh fh d kJiuJ gilbaLjh. jiyef
viyw nfhilf flgld. mF kJiuiaL ughoa jnahodh. fh bgU brtij
ghJfhfhd gilf W itfgld. ifg vLJ bfhL bl Udh.
F#uh, nkth, jfhz Mat 1316 myh wjh. mt vGjyhjtuhf
J myh nkbfhl gilbaL Uj nghY, m FU, m Ahr nghw fPfis
f Fljfit. 1299 Eufh, Mjjh. a jiyef kW fthj EiHthyhd
cYfh Utiu F#uhij ifgWgo miy jthrh vw folij mt fodh. myh
mDitjh. kdU mtuJ kfS ia bjhlJ Kghu h, FUh UtU MF
jl nghY, mu kL ifJ uh g tjd. g MSeuhd fh kh, FUhit
bragL blF mD itfglh. bfhWL 1320 ahR Js vw glJl bl
F#uh gilbaLnghJjh fh vw m ifgwgL maiznadh.
blF bfhL bryglh. mtDF kh eha gj Js tr (1320 - 1414)
tHfglJ. 1301 myh uhjUF vuhf ngh
bjhLjh. _W khj KWifF mJ jJ. u#u ahR Js trij Wat. mt jdJ kf
bgf #A vw tHfgo FJ khld. dhfh vgtiu thufYbfuhf gill mD
myh mLj yF . uh#jh tikahd muR itjh. ujhgUuid KaoJ bgU bghUSl dhfh
mJ. uh#h ujF mtdJ ufS uJl nghld. ehL Ual jdJ jijia r brJ bfhWL 1325
Mdh mogjd. uh g cl u#u kf M ML KfkJ Js vw glJl maiznadh.
Fjd. g fijia gkht vw b#a mHfhf ahR jdJ M fhy blF mU Jsfhgh
ssh. efUF monfhdh.
194 195
KfkJ Js (1325 - 1351) mKfgLdh. gdhfh who cyf KGtJ
btF jLghL VglJ. milahs ehza vgJ ajy.
ilfhy a tuyh jwghd Fz Vfdnt dh Fshfh fhj gzij btoUjh.
bfhltuhf KfkJ Js sdh. mtuJ nguthf mnj Kiwjh, Js bt jhfh ehzafSF g
lfS a gnrhjidfS bgU njhailjd. br ehzafis btlh. Mdh, ngh ehzafis
Vbd mit mfhyF xthUjd. rka tfhuf jilbra mt eltoif vLfiy. bghbfhyf bgUj
r jiklndna mt elJ bfhlh. vJ, dh, <uh ms ngh ehzafis cg brjd. jdh,
nghw bjhiyu ehLfSl mt mua cwfis mfhof a ehzafis thf kWjd. Wahf, KfkJ
itUjh. gntW ey gaF jhus Ujfis mt Js milahs ehza btLtij WL, br
mKfgLdh. Mdh, mtuJ midJ UjfS ehzafis bt ehzafshf muR fUy kh
njhnyna Kojd. mtuJ rkfhy vGjhsfshd <rh, bfhsyh vd mjh. jdh fUy fhahW.
guh, g gjh nghwtfTl Js MSik FJ guh TWgo Jsfhgh bjUf br ehzaf
bjthf Fliy. Mdh, wj ya, rka kW Fa Fayhf fhzgld.
jJt f nff nj bgUj xnu bl Rjh
KfkJ Js. njh M gF t
196 197
sf ghuf bkh bkh bgaf brjh. d, J
gFUj jlh vw l eilbgw sia xLdh.
KfkJ Js M gF caFodU
M Jiw Ujf
khfhz MSefS gntW lf sf <Lgld.
kJiu Ar h s brJ Rju kJiu Rjhaij nuh Js M gntW M Jiw
Wdh. 1336 #aefu nguuR njhWfglJ. 1347 Ujf nkbfhsgld. M elJt cnykhf
gh muR WtglJ. mnah, Kjh, J Mat Mnyhridgo elJ bfhlh. caFodiu Mjj mt,
MSefS sf <Lgld. F#uh j mtf jfsJ brhJfis gugiu thRfSF tHf
nkbfhoUj sia mlf brw KfkJ Js mDkjh. jh Kiw L bfhL tuglJ.
_W MLf mtid uLt brytjh. jdh, thRfSF mit brWnru ttFfglJ. yha
nehthgl mt 1351 wjh. kflUJ RjhD, rlgo mt tfis jh.
RjhlUJ kfS Ljiy bgwjhf gbjs
FLsh. guh vw vGjhs mtiu Kuf bkhj K myhjtfJ ah t flha fglJ.
fyit vW kLsh. bl Rjha mtuJ M ghrd t j Kj Rjh mtnu. mnjrka
fhyUJ ma bjhlaJ. ghrdJfhf gy fhthfis zWfis mikJ
bfhLjh. ry{Kj Ah tiu 200 nyhl sF
nuh Js (1351 - 1388)
mikfgl fhthna mt f skhdjhF. aKdh Kj
1351 KfkJ Js kiwj nuh Jsif [h tiu kbwhU fhth btlglJ. bl mij
caFod bl Rjhdhf mku itjd. bjYF uhkz RUj Rkh 1200 gHnjhlfUJ muRF ey
Kkhd fh--#Ah kgh vgtiu th (Kjyikr) tUth iljJ. yha rl l iy vgjh 28
gjF nuh Js ajh. mtuJ Mnyhridgo Rjh bghUfJ fgoUj w tfis Rjh uJ
M el Rjha bgUikia ghJfhjh. brjh. ffhdhf vwiHfgl mukidF
njitahd bghUfis cg br bjhrhiyfis mt
gilbaLf VgLdh. mt Mufzfhd moikf ntiy
brjd. mtuJ M fhy KWF nkgl efuf
bl Rjha jlhk fhghWtnj nuh
Wtgld. bl brnfhilF mUnf mikfgl
Js jiyaha flikahf UjJ. jfhzY bj
nuhrhgh efu f fJ. mJ jfhy nuh h nfhyh
ahY Rjhaij gLJtijl, tlah mj
vdgLwJ. kh kN, FJdh nghw giHa dfis
Mfij iyWjnt Kajh. tfhsbfuhf mt
mt brglh.
nkbfhl uL gilbaLfS bt Koaiy. bl
Rjha oUJ tfhs eGaJ. #{ef (jfhy mdhijf kW ifbgf eyDfhf th ifu
xrh) J gilbaLJ brw nuh h bgU brtJl vw a Jiw xW cUthfglJ. ytr kUJtkidfS,
Udh. ehf nfhJ gilbaLJ mj Mahsiu iw ViH KfSF Ukz Mnyhrid ikafS
brYJgo brjh. mgilbaLnghJ #htyK Mya VgLjgld. guh, m nghw mPfis nuh Js
yfUj 1300 tlbkh Rtofis bfhL tjh. mtiw Mjjh. cnyhkhf ngir kJ elj mt ah
198 199
Kfis, N~ Jwfis rka r jikl nyho Mahsf _t fj nyhona (1489 - 1517)
elj jtdh. Jfis ulh ju Fokfshfnt fU fft. fh KGtij mt jkJ fLgho
ah tia flhakhdh. bfhLtjh. gy u#u jiytfS mtuh Kaof
jko mt tUfhy fj nyho, muf gld. tfhsij jh mj Mahsiu moga brjh.
MnahUF tfhoahf fjh. njhfofgl ufis grh Kj fh tiu jkJ muir fj nyho gLdh.
moikfshajh, mtuJ MnghJ moikf mt wj MahsUTl. rhiyf gy mikfgld. ghrd
vif xU yrJ vgjhuij jhoaJ. 1388 trf nkgLjgld. jifa eFzf thj mt xU
nuh wjnghJ, RjhDF caFodUFilyhd rka btauhf Ujh. JfJ gntW fLghLfis
rf L jiybaLjd. nuh Js cUtha jh. UD, nyho Rjhf tik mfhuK bgW
moikf sia mtUF tj Mahsf fjt mtnu.
vbfhs ntoajhW. fj nyhoF wF MF tj mtuJ _j kf
mLj y MLf bl Rjha ijjJ. khst, uh nyho Mztft. muritnyna caFodiu mt
F#uh nghw khfhzf Ljiyia mJ bfhld. 1398 mtkjh. fyf brjtf bfhygld. mtuJ wgh
M ML eilbgw ij_ gilbaL iyikia nkY myh fyf <Lglh. grh MSeuhf Uj
nkhrkhaJ. blF ij_ EiHjnghJ vgjF bjsyfh nyho uh nyhoah mtkfglh. kd
vtUiy. _W ehf blia Niwahoa ij_ btWj bjsyfh nyho ahJ gilbaLJ tUgo ghgUF
Mufzfhd kfis bfhW Vuhskhd brtij miH Ljh. blF vuhf gilbaLJ tj ghg 1526 M
bfhislh. 1399 mt ahit lfwh. ij_ ML ghgL ngh uh nyhoia KaoJ bfhwh.
gilbaL Js tr MF ngoahf mikjJ. Mfhaf muR vGg IJ MLfns ojJ.
iraJf (1414 - 1451)
fw milf
ij_ ahit L brYK, fh vgtiu j ghlUJ khzt mJ bfhlJ.
Kjh MSeuhf aUjh. 1414 fh blia
ifg iraJ kuig njhWjh. bl Rjhaij L 1. 1206Kj 1526 tiu bl Rjha mua
iygLj mt Kawh. Mdh Koaiy. 1421 mt tuyhW.
kiwj mtuJ jt Kghu h MF tjh. mLJ 2. moik tr Rjhf - Ig, JZ, uah,
MF tj KfkJ h jkbfuhd rfis Kaognyna ghg - mtfsJ rhjidf.
fhy fjh. mikr gY nyho Mia ojh. 3. ku - myh ngh btfS,
nyhof (1451 - 1526) UjfS.
4. Js ku - KfkJ Js rhjidf
iraJfis mLJ MF tj nyhof Mfhaf. MJiw eltoiff.
bl Kj Mfha Mahs gY nyho. mtUF
5. nuh JsF mtuJ M.
K M brj midtU JUaf. 1489 mt kiwj
mtuJ kf fj nyho MF tjh. 6. iraJf, nyhof, bl Rjha M.
200 201
kh dhf IV. rahd brhbwhliu bj brf. xW kLnk
rahdJ.
I. rahd ilia nj brf. m. myh th--nfh vw ntsh Jiwia
1. jhfh vw muha ehza Kiwia ah Wdh.
mKfgLat M. miy jthrh EiHthiy foat KfkJ Js.
m. myh M. JZ . mdhijfSF ifbgfSF Mjutf thfu
. KfkJ Js <. nuh Js vw a Jiwia nuh Js VgLdh.
2. myh fhy bja gilbaLF <. ca Fodiu, kfis tfgjfhf
jsgahf Ujt ghufUHhthd besu UHhit JZ
m. myh M. F Ig mKfgLdh.
202 203
VIII. thd il jUf. (200 thijf) ghl - 17
1. J rhjidf g xU kL jUf.
bl Rjha ah
2. ghg M kW mur gj Fj mtuJ fUij Mf.
3. KfkJ Js MSikia kLf.
4. nuh Js Ujf g fLiu tiuf.
fw nehff
j ghlUJ khzt mJ bfhtJ
1. bl Rjha MKiw
2. bl Rjha bghUshjhu
3. r_f thif
4. fiy, fol fiy
5. ya ts
204 205
Kofis vLjh. mfhy bjthd thRik Kiw rl myJ hah gwglJ. JfSF mtfsJ
fhzgliy. midJ MkfS maizF j rl tHUjJ. mtfsJ tHFfis bgUghY uhk
nghold. J Z jdJ jtfis LL kf grhaJfns J itjd. d rlfis
uahit jdJ thrhf ajh. Mdh, thRfS, bghWjtiu, mtnghJ Rjhf btL MizfS,
thRfhd adfS caFod xjiy bgw KiwfS rlfshf gwgld. th h vgJ
ntoUjJ. maizF thRfis ag y rkaf nghFtuJ Jiw. MahsUF mfhfSF
cnykhfS Ka gF tjd. UD, uhQt tikna, ilyhd foj nghFtuJfis mJ ftJ tjJ.
thRik nghonghJ Ka fhuahf UjJ. csh thf
ka murhf
bl Rjha khfhzf jhf vdgld.
M Jiw RjhDF cjahf gntW JiwfS bjhlf mit caFod fLgho Ujd. Mdh,
mfhfS Ujd. eha vw gj Fj khfhz MSef Kf myJ th vW miHfgld.
mfhuKsjhF. Rjhid nghy midJ mfhufis rl, xGif guhkgJ, yt tNgJ mtfsJ Ka
bgW sa eha midJ Jiwfis jkJ bghJthd gahF. khfhzf xbthW jh vw
fLgho itUjh. mtUF mLj iy th khtlfshf, jh xbthW gy gfhdhfshf
rhu vw JiwF bghWghd th vw mfh fgoUjd. jh Mahs vdglh. gfhdh
Ujh. xbthY gy uhkf Ujd. uhk jiyt m.
uhQt Jiw th m vd miHfglJ. m-- M mogil myF uhk. uhk fzf gth
Kkh vw mfh mj jiyt. gilufis nrgJ, vgtuhth.
uhQtJiwia tgJ mtuJ bghWghF. mt gil bghUshjhu
jsg my vgij FlntL. Rjhnd gilF jsg
Mth. ghg M fhyjh gilJiw cUthfglJ. ah jfsJ Mia xUizj wF, bl
gil vif _W yrij jhoa myh Rjhf y tUth thf Ujfis bfhL
M fhy mJiw nkY gLjglJ. FiufSF tjd. yf _W tiffshf fgld.
NLnghL Kiwia, ufSfhd Caij gzkhf tHF 1. jh - mfhfSF CaF gyhf mfgl
Kiwia myh mKfgLdh. bl khaf.
Rjha Fiu gilF KaJt mfglJ.
2. fhrh - Rjh neuo thf Uj yf.
th rhy vgJ rka tfhuf Jiw. mj jiyt mUJ bgwgl tUth murit brydfSF
rj vw mfh. kNf, fyiwf kW kjurhf gagLjglJ.
fLtjF, guhkgjF mj Jiw khafis tHaJ.
3. dh - rka jiytfSF - rka WtdfSF
Jiw jiytuhf jiyik fh Ujh. Rjha
tHfgl yf.
gntW gFfY fhf myJ gf af
goUjd. cika Fj tHFf yha j eg
206 207
bghJthf isr _ xU gif Foahdtf Rjh kW mtuJ FLgF njitahd bghUf
tahf brYd. y rka isr rghTl murUF brhjkhd ffhdhf (bjhrhiyf) cg
tNfglJ. ntW gy tfis mtf fl ntoUj bragld. jf, btahyhd iyaj bghUfS jf
jh tWik iwj thifiana mtf thH ntoajhW. MguzfS mF cgahd. Rjhfis g
mofo njha grfsh mtfsJ iyik nkY caFodU Mlgu th <Lgld. mtfSF mf
nkhrkiljJ. UD, KfkJ Js, nuh Js Ca tHfgljh, brtij Vuhskhf nrjd.
nghw Rjhf ghrd trfis brJ bfhLJ jfh bl Rjha M fhy ehza Kiw eF
flfis tH ntsh cgia bgUf Kajd. ts bgwJ. JZ gytifahd bt jhfhfis
ghF g nfhJik nghw cajuf gfis gLgo btlh. f fhy xU bt jhfh vgJ 48
mtf Foahdtfis CFjd. nuh njhl gfis lhfis bfhljhF. Js M fhy mJ 50
CFjh. KfkJ Js, th nfh vW jahf xU lhfshf UjJ. myh bja
ntsh Jiwia VgLdh. gilbaLF wF, dh vdgL jf ehzaf fbgW
Rjhaf fhy efu kakhf nkY NLojJ. sd. br ehzaf f Fiwthf, njf
Vuhskhd bgUefufS, efufS tsailjd. yhT, fhzgLwd. KfkJ Js milahs ehza Kiwia
Kjh, nuh, mthuh, ybds, bjsyjhgh, bl, gnrhjnjhL jf, bt ehzafis btlh. mit
#h vgit mt Fljfit. iH cy bl vL btntW jfrhiyf thfgld. FiwjJ 25
fbga efukhf saJ. mfhya thf ts g tifgl jf ehzaf mtuh btlgld.
rkfhy vGjhsf tJsd. ghuf tisFlh gF, r_f thif
nkF Mah, bjHF Ma ehLf nghwtWF Vuhskhd
bghUf VWk bragld. Kjhf kW Mfha bl Rjha fhy J rKjha mik xUy
Kf flflj thfij fLgLd. F#uh khWjf fhzgld. rKjha uhkzf caj l
khthfS, K nghuh tffS cehL thg tj gugiu #hKiw tHfUjJ. kf moikfshfnt
wJ sd. rhiyf mikfgL eF guhkfgljh eljgld. r tHfK eilKiwUjJ. ca tf
nghFtuJ br bjhl vikahf Ujd. Fghf, mur bgfilna gjh vw Kfiu m tHfK,
bgUtf ey Kiw Ujd. bgUt jlf gaf jUF tHfK fhzglJ. ah muhaU,
isghWtjfhf Mfhnf jF LfS JUaU gjh Kiwia mKfgLd. d,
mikfgoUjd. tlah ca#h J bgfilna mtHf guaJ.
mfhy gU kW gL Jf cg ts Rjha fhy rKjha gntW dfshf J
bgwJ. gL G ts ah mKfgLjgljh w ljJ. JUa, <uha, Mff, a Kf jj
ehLfUJ frhgL wFk brtJ FiwjJ. fhj jgl milahsfis jfitJ bfhld. mtfS
cg tsjJ. 14 kW 15 whLfUnj fhj ilna fy kz eilKiw iy. rhUJ
bgUks gagLjglJ. njh bghUf, cnyhf bghUf, Kfshf khatf rk mjJl eljgliy.
fgs f nghw w bjhfS eF tsailjd. K caFodUF mfgl ca gjf J
208 209
caFodUF kWfgld. Jf f myJ tisfS FkhlfS fyJ flgl fol
ghJfhfgl Fof vd fUjgld. mtf ah tia mikfis JsFf cUthd. iy FiwthdJ vjhf
flha brYj ntoUjJ. bjhlf ytl nrJ ilf ToaJkhd rhg y ghiw ffis mtf
ah t tNfglJ. nuh Js mij jahf J, gagLd. ahR Js fhy Jsfhgh mukid
#ah tia jahf tNf eltoif vLjh. y rkaf tshf, mjD mikJs mHa V Mad mikfgld.
uhkzfSF ah tUJ yF mfglJ. caj nkilJ ahR fyiwia KfkJ Js
fiy, folfiy mikjh. blYs nfhyh nfhil nuh Js
gilghF. nyhof fol fiyF vLJ fhlhf
bl Rjha fiy, folfiy, a blYs nyho njhlfis Twyh.
ghUJ khWgoUjJ. ir
tisf, Fkhlf, caj
nfhuf myJ dhuLf rhu, ugh nghw a ir fUf mfhy
muha vGJfshyhd myfhu mKfgLjgld. nfhuh, rhd nghw gy a uhffis
totikf nghwtiw m FU mKf brjh. J kW <uha Kiwfis
JUaf mKfgLd. xizJ Fth vw a tif bkirfis mt
a f wikfis cUthdh. jh ir fU mtuJ fLong vW
mtf eF gagL TWt. nuh Js M fhy uhfjg vw a
Fth c yh kN
bfhld. f, kr ir ghuf bkh bkh bgafglJ. nghj
wfshyhd gF ffis, kzghiwfis gagL vw N~Jw mfhya ff irnkijf xUt.
folfis mtf gy tzf mikjd. Fthaiu nrj uh#h k wj ira. k
bjhlf nfhfis w folfis cilJ fJf vw ir bjhFfgLtjF mt bgU
mtiw kNfshf khaikjd. vLJfhllhf, bl Cfkjh.
FJdhUF mUYs Fth c yh kN gntW J ya
kW rkz nfhfis mJ mj bghUfis bfhL
flgljhF. Mdh, d a folfis mtf bl Rjhf f, yaij
fl bjhld. g_wh whil nrj f ngh tsjd. mtf gy muha
uhkhlkhd fol FJdh. mJ Igfh bjhlfgL, kW ghuf bkhfis negtfshf
Jh fo KofglJ. vGgbahU l cauKs Ujd. ghufUJ gy mPf
mj nfhu N~ Jw F gah fh vgtuJ ahF tjd. Mahsf ghuf
idthf vGgglJ. folUJ rW btna lgLs bkhia bgJ CFjd. rkaa,
ghitahs khlf mfhy fol fiy wF rhwhf fij ju tuyhW vGtij mtf bgJ
fwd. d, FJdhUF myh miy jthrh Mjjd. xUy Rjhf murit
vw EiHthiy mikjh. mj Fkhl ma tkhf tuyhW mPfS l bgUjd.
cUthfgLsJ. Ar rh, A{-c-uh{, ah m FU
210 211
guh, A-uh{ m Mnah mfhya ff tuyhW
fw milf
mPf. Js tr tuyhiw guh, jh nuh h
vw bga vGdh. 1260 ML tiuyhd K mur j ghlUJ khzt mJ bfhtJ.
Fyf tuyhiw jghf--erh vw bga A{-c- 1. bl Rjha ka, khfhz M Kiwf.
uh{ vGdh.
2. bl Rjha M kf bghUshjhu
mFU mfhy thj wj ghuf mP. thif.
Vuhskhd ghlfis vGs mt, gntW fij totfis
gnrhJ, rgh-- vw a ghyhd ghuf 3. r_f iy a rKjha K M
fij totij cUthdh. y ghlfis mt jhfK.
vGsh. m FU myh btfis TW 4. bl Rjha fiyfol fiy.
fhbr-c-~% vw iy vGsh. mtuJ fbgw
5. ghuf kW w bkh mPfS mtfsJ
yhd Js ehkh ahR Js vGia twJ.
gf.
tlbkh, ghuf bkh bl Rjha iz
bkhfshf fjd. tlbkh fijf gytiw ghuf
bkh KjKj bkh bgajt e . JJ ehkh myJ
bkh vw fbgw JU bkhY d gntW
Inuha bkhfY bkh bgafglJ. fhZ mur
b#Dyhg M fhy fAz uh#juia
giljh. gntW kUJt kW ir bjhlghd fS
ghuf bkh bkhahf bgwd.
mg% vGa jh-c- muha bkh
gilfgl fbgw yhF. uha bkhfS mfhy
tsailjd. r guho mfhya wj fP.
tfhs yaK tsailjJ. Eu h kfhghuij
tfhs bkhbgagjF cWJizahf Ujh. F#uh
kW kuh bkhf tstjF g af ttFjJ.
#aefu nguuR bjYF kW fdl bkh yaf
tsF cjaJ.
212 213
kh dhf V. tUtdtiw rah, jtwh vW TWf.
1. bl Rjha Jiw th rhu vdglJ.
I. rahd ilia nj brf.
2. yhd uhfjg tlbkh bkh bgafglJ.
1. bl Rjha khfhz MSef vthW
miHfgld? 3. Jf f vW miHfglJl ah t
brYJkhW flhagLjgld.
m. jf M. Kf
VI. W F vGJf (VnjD _W Ff)
. gthf <. brsf
1. th rhu
2. blYs nfhyh nfhilia mikjt
2. bl Rjha ehzaf
m. nuh Js M. JZ
3. mkFU
. myh . <. fj nyho
4. FJdh
II. nfhol lij uf.
VII. FWa il jUf. (100 thijf)
1. bl Rjha gil Jiw .......... vd miHfglJ.
1. bl Rjha csh thf FJ vGJf.
2. nfhuh kW rd nghw a uhffis mKfgLat.
2. bl Rjha bghUshjhu iyia sFf.
III. bghUJf.
VIII. thd il jUf. (200 thijf)
1. A{-c-uh{ m. uh#ju
1. bl Rjha MKiwia Mf.
2. mFU M. jghf--ehr
2. bl Rjhf gghL gfig kLf.
3. fAz . jh-c-
4. mg% <. rgh--
IV. rahd brhbwhliu nj brf. xW kLnk
rahdJ.
m. CaF <lhf mfhfSF tHfgl y jh
vdgL.
M. fhrh y uhk mfhf neuo fLgho
Ujd.
. dh vgJ ngh gFbgw ufSF mfgl
y.
<. th nfh vgJ ytUth JiwahF.
214 215
ghl - 18 N~ af
216 217
jifa itfjikaw jhuhs ug khfij myJ fl K ru miltij nghjh.
fUJf mla N~jJt g jhjgl kfis itzt rkaij gWgo uhkhD# miH
af bgahfilna Mj jhfij Ljh.
VgLd. fhy, Kfyha nguur g_wh who fehlfhit nrj kJt thkh,
mg N~ nfhghLfis ghuhodh. gukhkhit csla itj jJtij gudh. mjgo cyf
mtuJ rka nehF kW khia my, cik. fl, Mkh, bghU xbthW wghdJ
rkabfhiffis mit cUthd. bjYfhdh gF ghf, tyghrha itzt gia
N~ af ah gu bfhoUj gud. tyghrhah tl ah brW mF UZzgia
mnj ntis Jfilna g af gudh. mt Nufis jkJ lfshf bfhoUjh.
ntfkhf gu bfhoUjJ. m kW rfu
uhgh wj UZz gijahffjh. mtuJ uhg#f
Raey fythj g Matiw uh#jh u bgwit. Jsjhr uhkgjuhf sdh.
mogilahf bfhl U affS uL tFd uhkhaz bkh totkhd uh rkd vw fbgw iy
xWikF ttFjd. Jsjhr giljh.
g af
gdhF kW gidjh whLf uhkhdj, f,
xgjh who rfu J rka kWkyF ehd Ma _tU g af fshf sd. jkF
L J rkaF xU a khfij fhodh. Kija bgnahflUJ mtf gzit bgwd.
nfushYs fhyo wjt rfu. mtuJ nfhghlhd Mdh, kfSF a tfis fhod. fhyfhykhf
mitj rhkha kj mF vlToajhf iy. gwgLtj _leiffis blhJ gbeia
nkY, mitj nfhghlhd Fz ukF vuhf filoJ K bgWkhW mtf rhkha kfis nfL
rFzuk vw fUJ njhaJ. (Fz uk - fl bfhld. Kija fhy Ujthfisnghy, xU Fl
Fzhrafswt. rFz uk - fl Fzhafis rkaij mtf rhUfiy. rlFfY rujhafY
cilat.) eif bfhoUfiy. gy fl bfhifia rhoa mtf,
xU fl nfhghil tWd. iy myJ cUt
gulh who, bridF mU $bgU tghil mtf fjd. g be_ykhf kLnk K
wj uhkhD#, jdJ Zlh L vW mirfKoahj eifia mtf bfhoUjd.
itj vw nfhghilgudh. mtuJ midJ rkaf mogil xWikia mtf tWd.
fUJgo fl rFzuk myJ Fzh
rfisilat. gil, gilfgl uhkhdj
bghUfS cikahdit, rfu Taij uhkhdj myfhgh wjt. bjhlf mt
nghy khia my vgJ mt thj. vdnt, uhkhD# luhffjh. d, mtuJ jit W
fl, Mkh, bghU midJ cik fns. gdhu, Muh nghw lf jkJ fUJfis gudh. mt
Mdh fl kdJf csJ. kwit uhkiu tglh. KjKj uha bkh fUJfis
midJ mtuJ Fzhraf. uhkhD# guat mtnu. vikahd tghil mt mKfgLdh.
uhkhD#
218 219
gila rh rlfis jfbjjh. uL g bfhLnfhik, ehzaik, nghntl, flik jtWj
afF mt mj bfhilfshF. rh Kiwia rhoa nghwtiw yf ntL vW Tdh. mtuJ lf
uhkhdj jkJ lfis midJ fYUJ fgf vW miHfgld.
njbjLjh. FUehd
mtuJ Ka lf tUkhW :
ilfhy thj kbwhU rkajiyt FUehd.
m) f - xU K berth mt a rkaij Wdh. bjhlf f luhf
M) uhjhr - brUijF bjhyh sdh. yhTUF mUYs
jhtho vw l FUehd wjh.
) nrdh - Ko UJgt #h ntWikfis rhoa mt, j
<) rhjdh - khr btLgt ef uhLtJ nghw rlFfis
fjh. mtuJ rka fUJf
c) jdh - #hd Foahdt xGfij tWJtjhf, mnj rka
C) euA - bghbfhy eilKiwF cfjjhf Ujd.
v) g - uh#u stur Raey, bghik, ngh ntl nghw
FUehd tiw blhFkhW mt kfis nfL
f
bfhlh. cik, neik, m
uhkhdj lfnyna fft f. gdhu ef Matiw bfhL thifia filoFkhW
xU uhkz jitF kfdhf wjh. Mdh xU K tWdh. mRjf iwj y Rjkhf Uf
jgduh tsfglh. mtf vgJ mtuJ ff thrff xwhF. J, K
berbjhiy brJ tjd. gFj xWikfhfnt mt jdJ thehis mgjh. mtuJ
Mw f mt, J rka kW yha lf af vW miHfgld.
rka FJ eF mJ bfhlh. J, tfhs UZz gia gua irja kbwhU g
K jJtfis mtUF vLJiujt be gua Ujth. Jwtw l mt ehblF R jkJ
uhkhdj. J Kfilna xWikia fUJfis gud. kj rnfhjuJtij mt vLJiujh.
VgLJtnj f mogil nehfkhf rka, rh mogilyhd ntWghLfis mt rhodh. mig
UjJ. iy tghil foj mt, mikia tWa irja, JggL kfl g
fl K kj midtU rk fhodh. Fghf ViHflK tik FnahlK fUiz
vWiujh. midJ rkafS xnw fhodh. m, g, Ml, ghl _y flis fhzyh vd
vW JfS KfS xnu f
mt edh. midJ tFdiu jkJ lfsh bfhlh.
fkzh tofgl ghufns vW vLJ Tdh. WTl tfhs irja nghjidfis kf g
uhk, myh UtU mtUF xnw! nfhY kN xnw! tUwd.
vd tWdh. flJ g brYJtnj KF wj
t vW Tdh. jF a jaij bgUgJl
220 221
g_wh who kfhuhZou g afij
fw milf
guat ehknjt. mtuJ fUJf kfhuhZou jk
vdglJ. gft ijF sf TW PhndZt vw iy j ghlUJ khztf mJ bfhlit
mt vGdh. ntW gy kfhfS ilfhy gbeia 1. ilfhy ah gbe njhw - ts
gu tjd. Phdnjt m beia nghjh.
iytghil nuhj Kiwia mt fojh. rh 2. N~jJt - kW Ruhtho mikf
Kiwia rhodh. gdhwh who thj Vfehj rh 3. rfu, uhkhD# nghnwh gua bjhlf fhy g
ntWghil rhoanjhL, jhjgl rhdUF fUiz be.
fhodh. Vuhskhd irghlfis vGsh. mtuJ
4. uhkhdj, f, ehd nghnwh nghjidf
g#fS jidfS fbgwit. kuhoa th rk
fhyjtuhd Jfhuh kfhuhZouij nrj kbwhU g 5. tfhs, kfhuhZou g af
beahs. kuhoa nja njhWtjFa y mtuh 6. g af w
VgLjglJ. r_f ntWghLfis mt vjh.
g af w
g af w FljfjhF. gntW
nghjidahsfS jj uha bkhfnyna vG ng
tjd. vdnt, , kuh, tfhs, fdl nghw bkhf
tsailtjF g af CfkjJ. bkhf
thyhf, mtf jfsJ fUJfis neuoahfnt kfSF
vLJ Td. rh Kiwia g af jiytf xUj
Fu rhoajh, jhjgl kf iy catjF g af
ttFjJ.
g af bgfSF rk KaJt mjikah
rKjha mtfsJ iy cau mJ ttFjJ. nkY,
fyw va rka tia g af kfSF vLJTaJ.
flJ u g brYJkhW kf mWjgld.
bfhilFj thif, kj FyF nrit nghw a
fUJf njh tsjd.
222 223
kh dhf V. tUtdtiw rah, jtwh vW TWf
1. rhK mah, mikig nrjt
I. rahd ilia nj brf
2. irja kfhuhZou ff g beahs
1. uhkhdj f wj l
3. uhkhD# jJt Zlhitj vdgLwJ.
m) f M) uhkjh
VI. WF vGJf (VnjD _W Ff)
) ehknjt <) irja
1. mik
2 kJt jkJ fUJfis gua bkh
2. uhkhD#
m) j M) tfhs
3. FUehd
) fdl <) kuh
4. f
II. nfhol lfis uf
VII. FWa il jUf (100 thijf)
1. M{iu ikakhf bfhL fUJfis gua
N~Jw ..................... 1. ah N~ jJt guaij t.
2. ghfU, tyghrhahU jkJ fUJfis ......... 2. ilfhy ah g af wig TWf.
gF gud. VIII. thd il jUf (200 thijf)
3. Jfhuh.......... rkafhyjt. 1. ilfhy ah g af njh, guaij t
III. bghUJf
1. rfu m) myfhgh
2. uhkhD# M) fhyo
3. ehd ) $ bgU
4. uhkhdj <) jhtho
IV. rahd brhbwhliu nj brf. xW kLnk
rahdJ.
m) tfhs g afij njhWjt Phdnjt
M) mt vGa Phndt gft ijF sfiuahF.
) mt th rkfhyjt
<) mt FUehd l
224 225
ghl - 19 ulh njtuha $uf
brngLf nghw brngLf #aefu mur
#aef, gh muRf tnjhwf kW mtfsJ
rhjidfis TWwd. A oghLfS
w dfS #a efu Mahsf
gghL gfig bt gLJwd.
fw nehff mtf btLs vzw ehzaf
fhzgL cUtf kW brhbwhlf
j ghlUJ khzt mJ bfhtJ.
g gjh UJfis rhjidfis vLJ
1. #a efunguuR ga rhWf. TWwd.
2. #a efu nguu mua tuyhW. mua tuyhW
3. M Kiw r_f thif. rfk kuig nrj AAuU fU 1336M ML #a
4. bghUshjhu iy kW gghL gf. efuij Wd. Vfdnt, mtf thuf Mahsfshd
5. gh mu tuyhW. fhfafl gahtjd. wF fhF brwd. mF
K gilbaLghsfsh iwgLjgL yha
rkaF khwgld. d, ahua vgt
#a efu nguuR Kaah J rkaF Ud. jfsJ Rjuij
rhWf
mJbfhl mtf Jfgiu e bjfiu xU
a efuij Wd. bt efu vw bghUbfhl
a tuyh #aefu nguu tuyhW xU Ka #aefu vW mJ tHfglJ.
lij bgWsJ. ehF kuf - rfk, rhSt, JSt, MuL nAhrs mu , AAuU fU jfsJ muir
- .. 1336 Kj 1672 tiu #a efiu Mjd. ya, gL bfhtjfhd Kafis vjhaJ. 1346M
bjha, ehza vd #a efu tuyhWfhd rhWf ML th nAhrs muRgF KGtJ mtfsJ
gtifgL. UZz njtuha MKj khaj, ffhnj fLgho tjJ. #aefuF kJiu RjhaF
vGa kJuh#a, myrh bgjzh kDrj ilyhd r ehgjhL fhy ojJ. Fkhu fhgz
nghwit #aefu rkfhy fshF. kJiugilbaL FJ kJuh#a vw tukhf
#a efu nguuRF gntW maehL gaf TwgLsJ. mt kJiu Rjhaij mjh. jdh,
tUifjd. mtfsJ FfS gaDs rhWfshF. #a efu nguuR uhnktu cl bjah KGtij
bkhnuhfh ehil nrj g gjh, bta ga cslajhf tiljJ.
nfhnyh o nfho, ghufga mJ urh, nghRa #aefu nguuRF gh muRF ilyhd rY gy
ga nlhnfh ga nghw gaf #a efu fhy r_f MLf ojd. UZzh, Jfguh efSilyhd
bghUshjhu iyikf g jfsJ gaz Ff gFahd buN njhM gFia fLgLJtJ, UZzh
tJsd.
226 227
nfhjht bllh tskhd yfis ifgWtJ mZlf#f vw vL wj mPf mtuJ mitia
nkhjYF mogil fhuzkhf mikjd. rfk ku wj myfjd. mtf Kjikahdt myrh bgjzh.
mur ulh njtuha. Mdh, mtuhTl gh Mufjhjhkf vW mt fHglh. mtuJ Ka gilf
Rjhfis KGtJkhf btbfhs ayiy. mtuJ kDrj kW Afjhrhu vgjhF. f Nuzh, bjdh
kiwFwF rfk ku tikHjJ. mLjjhf, uhkUZzh UtU wj mPfshffjd.
rhSteuk rhSt kuig njhWjh. j ku f MKjkhaj vw bjYF bkh iy, #hgt fahz,
FWa fhynk (1486-1509) MUjJ. chgza vw tlbkh fis UZz njtuha
UZz njtuha (1509 - 1530) ash.
bjah bgUghyhd nfhfis mt
ueukuh JSt ku njhWf glJ. #aefu brglh. #aefu lyRth kW AruuhkRth
f wj nguuruhd UZz njtuha JSt kuig nrjt. Myafis mt vGdh. jdJ glju ehfyhnj
mt wj ngh Mw ft. fukhd njhw bfhl mt idthf mt ehfyhu vdw a efiu khjh. nkY,
mthw ftuhf fhzglh. Vuhskhd uhanfhufis mt fLjh.
gilbaLJ tU gh gilfis jLJ
UZznjtuha kiwFwF mRjnjt, btfl
WJtnj mtuJ mnghija Kj flikahf
Mnah maiznad.
UjJ. mrka, gh muR kiwJ mF
jfhz Rjhaf WtgoUjd. th uhkuha Mfhy, #, mfkJef,
vw l eilbgw ngh UZz nfhbfhlh, lh Ma muRf TLgilf 1565 ML
njtuha K gilfis Wahf jiynfhilngh mtiu Kaojd. mngh uh[jhfo
Kaojh. jdh, # RjhDl nkhj vW miHfgLwJ. uhkuha ifgwgL bfhyglh.
UZznjtuha #aefu mfglJ. #aefu nguuRF rhk moj
VglJ. mnghJ # Rjh kh
mo h, UZz njtuha mtiu KaoJ, 1520 buN nghuhf J fUjgLwJ. UD, #aefu muR MuL
efiu ifgdh. d, lh J gilbaLJ mij kud M mLj whLf iyUjJ. Ukyh,
ifgdh. $ufh, ulh btfl Mnahmku Ka murf.
#a efu mu fil mur ulh $uf.
UZznjtuha xrh gilbaL bt KojJ.
M Kiw
f#g ku muruhd ujhgUuid mt KaoJ bjYfhdh
gF KGtij ifgdh. nghRafSl mt #aefu nguu MJiw eF uikf
ewitna nkbfhlh. UZznjtuha mitF mf goUjJ. thf, , rl Ma tfhuf mur KG
jdJ Jtfis mDitjh. mfhu bgW sdh. gugiu thRik tHfUjJ.
UZznjtuha jh itztuhf UjnghY, midJ yrka maizia ifg bfhS f eljJ.
rkafis kJ eljh. fiy, ya utyuhf mt rhSt euk rfk kuig KoJL Mia ifgdh
fjh. vdnt Mungh# vW mt miHfglh. vgij Vfdnt fnlh. murUF mwhl M
cjtjfhf mikruit UjJ.
228 229
nguuR gy klyfshf, kly gy ehLfshf, ehL vuhskhd gahsf ga tufis ga FLsh.
gy jyfshf fgoUjd. jy vgJ gy moikf g nfhnyh o nfho jdJ Ff Tsh.
uhkfis bfhoUj thF. kly mSe eld, ir, kj, Njhl, nrt ril nghwit xU y
klnytu myJ eha vW miHfglh. #a efu bghGJnghFfshF.
Mahsf csh mikfSF M KG rfk kud irtfshffjd. Ugh
mfhufis tHUjd. mtf Fybjt. kw kuig nrjtf itztf.
yt ju, iwf, gRf Matiw wurfS uhkhD# $itzt kfilna fbgW saJ.
giljiytfS mtnghJ nguuRF mD tjd. Mdh, vyh murfS w rkaf J r jikl
JiwKff tNfgl Rf, gntW bjhyhsf jhd elJ bfhld. kf midtU rka Rju cl
tf Mait murhf tUthahf Ujd. isr midJ cikfis bgWfjd vd nghnghrh
M xU gF ytahf tNfglJ. mur jgl FLsh. thf KfS lbgUjd.
bryf, mt mF bfhilf, uhQtfhd bryf kNf fobfhL bjhGif elj mtf
nghwit mu Ka brydfshF. Jiwia mDkfgld. gntW Hhf eilbgwd. fhrfS
bghWjtiu cl cWfis ijj, ahidfhyh lWj uhzfS kfilna ugykhf Ujd.
nghw bfhLikahd jlidf FwthfSF tHfgd. kf iy Kndw fhzgliy. xU y kLnk
#a efu uhQt wikahd Kiw uikfgoUjJ. fwJ sd. Fkhu fhgz kid ffh nj
Fiugil, fhyhgil, ugil, ahidgil vd ehF kJuh#a vw iy vGdh. Adkh, Ukykh UtU
Ka fis mJ bfhoUjJ. maehL tflUJ mfhy f thj bgytf.
cauf Fiuf uhQtfhf thfgld. uhQt ca Vuhskhd bgf mukidf gbgfshf
mfhf eha myJ ghisafhu vW miHfgld. ehoa kfuhf, gyF Rkgtfshf Ujd vd
mtf MW gF <lhf yf tHfgld. yf TWwh. MyafSF nrit brj ehoa kfU
mku vW miHfglJ. gil ufSF Ca bghJthf Ujd. njtjh Kiw tHfUjjhf ga FLsh.
gzkhfnt tHfglJ. mur FLgf gy jhukz tHfUjJ. r tHf
r_f thif bgUikahf fUjglJ. mJg tukhf Tsh.
bghUshjhu iy
uhkz, a, ita, Nu vw ehF
#hf #aefu r_f Ujjhf myrh mfhy cy brtf gFf xwhf #aefu
bgjzh jkJ kDru FLsh. #aef nguuR saJ vw bria maehL gaf
thdsha folf kW Mlgu r_f thif g Ff bjwd. kf Ka bjh ntshik.
maehL gaf FLsd. ghrd trfis brj bfhLJ #aefu Mahsf
gL kW gU Milfis kf mjd. ntshik tsF nkY Cfkjd. a Vf
thridbghUf, kyf, mfyf nghwtiw kf btlgld. Jfguh nghw ef FWnf jL
gagLd. brtjf mHfhd Lf mt gj mizf flgld. fhthf mikfglij g
230 231
Tsh. gntW bjhfS wJ sd. mit #a efu W A
xbthWF fHff Ujd. cnyhfbjh brnthU oghLfshf fhajhY
w ifidPfS mfhy jiHnjhd. f, mFs nfhf #a efughF
mdj khtlf ituRuff Ujd. #aefu xU wJ vLJfhL fshF.
ff tjf ikakhf saJ. Ka jf ehza lyRth kW Aru uhkRth
tuhf vgjhF. Mdh, vilfS msitfS lJF l Myaf uL Fljfit.
khWgoUjd. cehL, maehL tjf bgUajh eho #a efu nfh folfiy
bghJthf brt br fhzglJ. ukhlJF vLJ fhlhf
kygh flfiuy gy JiwKff Ujd. mt fhuYs Vfhguehj kW
FljfJ fz} JiwKfkhF. muhah, ghuf, bj tujuh# Myafis Twyh.
Mfh, nghRf nghw nkiy ehLfSlD thfbjhl Uzhkiy kW jgu Ma
yaJ. gU kW gL Jf, eWkz bghUf, m, lfYs uha nfhuf #aefu tujuh# bgUkh
bto, rfiu nghwit Ka VWk bghUf. fhy fiH giwrhWwd. nfh
d, ehaf fhyY jifa HF nfhu
Fiuf, KJf, br, gtH, ghjur, dJgL,
btbtJf nghwit wFk bragld. fg fL fiyg bjhljJ. Ug fhzgL UZznjtuha
bjhY tsailjJ. kW mtuJ muf cnyhfgokf #a efu fhy
cnyhffiyF vLJfhlhF. #a efu murfsh
gghL gf ir eldK MjfglJ.
#a efu M nfhfL eltoiff nkY tlbkh. bjYF, fdl, j nghw bkhf
mfjJ. uhanfhuf vdgL EiHth nfhuf kW mjjgFf fbgUjd. tlbkh kW bjYF
nfh tshff gfis bfhl fahz ya #a efu fhy kfjhd ts bgwJ.
klgf Mad #aefu UZznjtuha Mfhy ya ts cr
folfiy w mrfshF. bgwJ. mtnu tlbkh kW bjYF bkhf yik
klgf tof gLs bgUjh. mtuJ mit ytuhd myrh bgjzh
gf fiyeafit. j bjYF ya tsF mUbjhlhs. vdnt,
gf bgUghY Fiu #a efu Mahsf gghL bjhL gKfjik
cUtf lbgUjd. bga bfhljhf wilajhf fjJ.
Myaf Wfh klg gh muR
fS, Mufh klgfS ahid uj - A oghLf
vGggld. UHhfhyf 1347M ML gh muir Wat myh ghkh
iwtid mF bfhLtJ itJ tgLtJ tHf. Vfdnt mt Ar fF vdW miHfglh. mj jiyefu Fgfh.
flgl Myaf RWufhu mkDF vd j gh muir bkhj gdhF Rjhf Mjd.
Myaf mfhy mikfgld. mtf, myh ghkh, Kjyh KfkJ h, nuh h
Mnah w thjtf. d mfkJ thh vgt jiy
232 233
efiu FgfhUJ lhUF khdh. _wh fhy khfhz MSef
KfkJh Mfhy gh mu fmj cF jfsJ Rjuij mJ
brwJ. muhafl bjhl tfhs Flh tiu gh muR bfhld. 1526 M ML
tiljJ. nk nfhth Kj ggh tiu oUjJ. th gh muR IJ Rju
H fhehlh Kj UZzh e KfJthu tiu Rjhafshf jWld.
guUjJ. KfkJ h btF Ka fhuz mtuJ mfkJ ef, #, uh,
nfhbfhlh, lh vw IJ
mikruhf sa KfkJ fht vgt MnyhridfS
nfhbfhlh nfhil jfhd Rjhaf vW
nritfSnkahF. miHfgld.
oghLf
KfkJ fht
234 235
kh dhf ) gh mu jiyefu lhUJ FgfhF
khwglJ.
I. rahd ilia nj brf
<) gh mu jiyefu uhUJ FgfhF
1. rfk Mahsf Fybjt khwglJ.
m) Jif M) lyh V. tUtdtiw rah, jtwh vW TWf.
) Ughr <) uhk 1. Fkhufhgz kJuh#a vw iy vGdh.
2. KfkJ fht vj ehL tf 2. myrh bgjzh xU fdlbkh mP.
m) mnuah M) bkhnuhnfh 3. UZznjtuha MKjkhaj vw iy bjYF
) nghRf <) ghuf bkh vGdh.
236 237
ghl - 20 ngh btf
ghg gilbaLjnghJ ah IJ Ka K
Kfyha nguuR muRfS - bl, F#uh, khst, tfhs, jfhz, uL
Ka J muRfS - nkth uhz rfh kW #a efu
nguuR Ujd. 1525M ML, fhUJ ghg L ah
fw nehff jhd gilbaLig bjhljh. yhT MSeuhf Uj
bjsyfh nyhoia v KaoJ mgFia
j ghlUJ khzt mJ bfhtJ ifgdh. d, bl neh Knddh. 1526 M
1. Kfyhanguu mua tuyhW ML Vu 21M eh eilbgw Kjyh ghgL ngh ghg
uh nyhoia Kaojh. ngh nyho bfhyglh.
2. ghgU mtuJ rhjidfS ghglUj Fiu gil ugilnk mtuJ btF
3. ckh uridf - Nku ilbt ttFjd. blia ifga ghg jdJ kf ckhid
4. mgU mtuJ rhjidfS - rkabfhif MuhitifgWtjfhf mDitjh. ghg jik
Jjhd nguur vW mJ bfhlh.
5. #Ah, h#fh
uhzh rfh kW Mfhaf J mt bfhl
6. muf kW mtuJ rkabfhif btf mtiu ah cikahd Mahsuhd.
7. Kfyha nguu fhd fhuzf nkth uhzh rfh xU wj uh#u u. mt ghgUF
vuhf ngh bjhLjh. 1527M ML MuhF mU
eilbgw fhDth nghy ghg mtiu Kaojh. j
mua tuyhW
btF wF ghg fh vw glij No bfhlh.
ghg (1526 - 1530) 1528M ML kbwhU uh#u Mahsuhd nk
uh vgtlUJ ghg rnjia ifgdh. mjfLj
ah Kfyhanguuir Wat Mo fh eilbgw nfhuh ngh ghg Mffis
ghg. mtuJ abga rhU KfkJ. Kaojh. j btfdh ghg ah jkJ
jdJ jij t ij_UF, jh t Mfij iygLdh. 1530 jkJ ehg VHhtJ ta
brfhDF cwd. ghg jdJ jij Muh ghg kiwjh.
ghg
ck n rh gfhdhF thrhf
bghWngwh. Mdh mtuJ uJ cwd xUtuh mJ ghg ga xU kL
jogfglnt ghg jdJ M gFia Hjh. J fhy ghg xU wj Mahs. iyj rhjidfis
ehnlhoahf j mt, jdJ khkf xUtlUJ fhiy fat. mu kW ghuf bkhf yik ft. JU
ifgdh. d, ahit ifgW Miria tsJ bkhna mtuJ jhbkh. JR ghg vw mtuJ
bfhl ghg, 1519 Kj 1523 tiuyhd fhy ehF idFf JU bkh vGjgljhF. ahit
gilbaLfis nkbfhlh.
238 239
ga tUzidf m l bgWsd. vj cikia eilbgwJ. J fndh{ ngh vd miHfgLwJ. ngh
kiwfhk, jh bgw njhfis mt m FLsh. bfh ckhid L Kaojh. ehoHj ckh mLj
aifia uF csjtuhd mt ah jhtuf gidJ MLf ahF btna thH nejJ.
kW yFf gTl jkJ id Ff N ilbt (1540 - 1555)
tJsh.
ckh (1530 - 1540) Nkuig njhWjt bh. mtuJ abga g.
fhYs rrhu vw gF #hjhuhd Arfh vgt
ghg _j kf ckh. ckh vwh eth kf. d, g fh Mfha Mahsl gjh.
vW bghU. Mdh, Kfyha nguu g u braiy ghuhona mj Mfha Mahs
ethfis bgwhj kduhf mt Ujh. bfh vw glij mjh. bfh brsrh ngh
ckhDF fuh, mfh, lh vw ckhid njhfojh vgij Vfdnt fnlh. 1540
_W rnfhjuf. ckh nguuir jdJ bfh bh vw glnjhL bl Mahsuhdh.
rnfhjufSF gJ bfhLjh. Mdh, bh N (1540 - 1545)
mJnt mtUF bgU nrhjidahf KojJ.
fh kW fhlAh Mahsuhf fuh bh, uh#ufSl gyKiw
afglh. rhg kW Mth gFf nghL jdJ nguuir gL bfhlh.
mfhF lhYF mfgld. grh, khst, J, Kjh, gnlf
ckh
H ckh Mffis vJ nghwit mtuh ifgwgl gFf
nghL bfhoUj nghJ, F#uh gf h blneh mlF. m[h, neghs, fhZ, F#uh ju
gilbaLJ tU br mtUF oaJ. vdnt, Vida tl ah KGtij bfhljhf
Mfhaf jiytuhd bfhDl (tUfhy bh) bh nguuR saJ.
mtrukhf xU clgoifia brJ bfhl ckh F#uh bh M Kiw bh N
neh wglh.
FWa IJ MLfns MUjhY, bh xU
ckh gfhlUJ F#uhij ifg jdJ
wj MKiwia cUthUjh. ka mu gntW
rnfhju mfhia mF MSeuhf ajh. Mdh, gf
Jiwf Ujd. murUF cjahf ehF Ka mikrf
h mfhia uoL L F#uhij ifg
Ujd.
bfhlh. jil, ckh mtubfuhf L ngh
bjhLjh. 1539 M ML eilbgw brsrh ngh bfh 1. th rhu - th vW t miHfglh.
Kfhyhagilfis eRdh. ckh nghfsUJ j - tUth kW thf
MuhF brwh. mUjgona jdJ rnfhjuf
cjia ckh ehodh. 2. th m - gilJiw
Mdh, rnfhjuf xJiHf kWfnt, ckh L 3. th u[y - maYwJiw
jahfnt bfhid vbfhlh. 1540 uh ngh 4. th h - jft bjhlJiw
240 241
bh nguuR ehgnaG rfhfshf f bh ga xU kL
goUjd. xbthU rfhY Kjik jh (rl xGF),
Kjik K ( tHFj) vw uL Ka mfhf bh xU gf Kkhffjh. bghJthf, w
Ujd. xbthU rfhU gy gfhdhfshf f rkafis rjikl eldh. JfSF
goUjd. jh (uhQt mfh), m (ytUth), Ka gjfis mjh. fiy, folfiyia mt
bghnljh ( fUy mfh), fTf (fzff) Ma Mjjh. blF mU aKid efiu bh xU a
mfhf gfhdh thfij ftJ tjd. nguu jh efuij khjh. m, jnghJ uhz yh vw giHa
vwiHfgl thffS Ujd. nfhil mjD xU kN kLnk vsd. rrhu
xU fyiw khlij mt fodh. a fol fiy
bh Mfhy ytUth thf eF mikf wjt xwhfmJ fUjgLwJ. fnwhiu
uikfgoUjJ. yf ftdkhf msfgld. bh Mjjh. mtuJ Mfhy kh KfkJ b#a
isyf midJ eyit, eLjukhdit, vgt fthj yhd gkht vw iygiljh.
nkhrkhdit vd _W tiffshf fgld. rhjhuzkhf bh kiwFwF mtuJ thRf 1555M ML
rhuhr cg _ xU gF ytahf tNfglJ. ckh L ahit ifgW tiu M bjhljd.
gzkhfnth myJ is bghUshfnth yt bgwglJ. ckh (1555 - 1556)
bh ytUth Ujfdh eho tUth
bgUaJ. jh vw a bt ehzafis bh 1540 M ML ahUJ wgl ckh JF
mKfgLdh. mit 1835M ML tiuTl brY t Ajh ghD ngf vgtiu kzjh. mtf
HfUjd. mknfh vw l xU J muruhd uhzhurh vgtuJ
ehF Ka bgUt rhiyfis mikJ nghFtuJ Mju thJ tjnghJ 1542 mg wjh. d, <uhDF
trfis bh nkgLdh. mitahtd : 1. nrhdhfh brw ckh mehL Mahsl cjnfh bgwh. fuh,
Kj J tiu 2) Muh Kj Ah tiu 3) n#h Kj mfh vw uL rnfhjufis ckh Kaojh.
tiu 4) yhT Kj Kjh tiu. gaf trfhf jil ah N kud M ntfkhf
FiyjJ.
bgUt rhiyf Mfhnf jFlfS mikfgld.
1555 M ML Mffis KaoJ ckh L
fhtJiw f wikahd uikfgoUjJ. mtuJ
Kfyha maizia ifgdh. MWkhj fhyF wF, 1556-
M fhy Fwf f Fiwthfnt fhzgld.
ckh jdJ yfgofo jL GJ cjh.
gilJiw thfK wikahd Kiw mikf ckh xU wj giljsgahfnth, ngh uuhfnth
goUjJ. myh FiufSF NLnghLj nghw iybawhY, m fUiz mtl FobfhoUjd.
eilKiwfis bh gdh. fkhdhf mt fjh. fj, thd a, n#hl
Mat yik ft. Xafiy mtUFoj xW .
ghuf bkh mt fijfis idjh.
242 243
mg (1556-1605)
ah jiywj nguurf
mgU xUt. jdJ jij ckh
kiwFwF mt maiznadh.
MdhY, blia Mff ifg
bfhljh mtuJ iy Mgjhdjhfnt
UjJ. Mff giljiyt bAK
bliaj tr itUjh. 1556 M mg
ML eilbgw ulh ghgL ngh, bAK bt
tiu brWlh. Mdh, mtuJ f xU m
ghjjh kafkhdh. jiytyhj mtuJ gil j XoaJ.
mZl mg gf Ujjh, mtuJ bt cW
gLjglJ.
mg Kj IjhL fhy MnghJ iguhfh
mtUF muruahf braglh. Kfyha nguuir
xUizj bgUik iguhfhndna rhU. IjhL
fSFwF, murit rf isthf mg mtiu
gjUJ , bkfhF brYgo gjh. Mdh,
bkfh brY tnyna Mf xUtdh mt bfhyglh.
mguJ uhQtbtf gy. Muh Kj F#uh tiu,
d Muh Kj tfhs tiu vd tl ah KGij
mg jkJ fLgho bfhLtjh. tlnkF viy
wij mt tikgLdh. d, mtuJ ftd
jfhz gfK UaJ.
uh#ufSl bfhoUj cwf
mg uh#ubfhif FljfJ. mt
uh#u stuahd uh#h ghukAh kfis kzJ
bfhlh. Kfyha tuyh mj f xU UKidahF.
uh#uf ehF jiyKiwf KfyhafSF nrit
ahd. gy giljsg gj tiu gntW gj cafis
244 245
bgwd. mguJ M, uh#h gfthjh, uh#h k 1575, mg jdJ a jiyefuhd gnj ghj
MnahUF Ka gjf mfgld. xUt xUtuhf fhdh vw tghL Tlij mikjh. J rka, rkz rka,
uh#u muRfS mg nkyhikia VW bfhld. Jt rka, b[huhoa rka nghw midJ rka
Mdh, nkth uhzhf kL, gyKiw njhfis mPfis mF miHJ thf brjh. mua
jGa nghY, moga kWjd. 1576 M ML Ahfh tfhuf K cnykhf jiyLtij mt
vw l eilbgw ngh k jiyikyhd Kfyha btWjh. 1579 mg jtWglh Mizia btL jkJ rka
gilf uhzh ujh if Kaojd. nkth njhF mfhufis cWgLdh.
wF, bgUghyhd uh#u Mahsf mg 1582 mg yh myJ iweif vw jkJ
nkyhikF mogjd. a rkaij mjh. mJ xU fl nfhghoJ
mguJ uh#u bfhif mtuJ guj rka eif bfhljhF. midJ rkaf ey fUJ
bfhifia jGna UjJ. jgaztia, d fis cslajhf mJ fhzglJ. gFjnt mj
ah tia mt uJ brjh. mg uh#u bfhif mogil. _leiffis mJ Mjfiy. gntW
Kfyha nguuR, uh#uf UrhuUF rhjfkhfnt UjJ. rkafSilna fhzgL ntWghLfSF xU ghykhf mJ
f wj nghuf nrit KfyhafSF iljJ. mikjJ. UD, mguJ a rka njhna flJ.
kWw, uh#jh gF mik yaJ; Kfyha g mtuJ kiwFwF mJ ijJnghW. mguJ thehny
nrj uh#uf cagjfis miljd. Tl gh cl gidJ ngfns mnfhghil
gd. mg jdJ a nfhghil VFgo vtiu
rka bfhif tWjiy.
tuyh VLf mg Ka lij oUgjF ytUth thf
fhuz mtuJ rkabfhifnaahF. mg rka
fUJfSF gntW fhuf Jizjd. bjhlf uh#h njhlkh, mguJ Mfhy ytUth
fhy mt N~JwfSl bfhoUj cwf, mtuJ thf y Mfis nkbfhlh. mguJ ytUth
Mrh mJ y nghjidf, uh#u bgfis mt Kiw # myJ gnjhgJ Kiw vd miHfglJ.
Ukz brJ bfhlJ, n Kghu kW mtuJ jtfshd uh#h njhlkh mjid nkY uikjh. mjF jhAhrhyh
m bg, m gr nghw mPfSl mtuJ bjhlf, Kiw vdbga. 1580 mJ iwntwglJ. mKiwgo,
Jjhdy xU nguuir Wt ntL vw Mir nghwit njhlkh xnukhahd y msitia mKfgLdh. flj
mtuJ rka fUJfSF mogilahf mikjd. gjhL fhy isr ruhria mogilahf bfhL
mg bjhlf xU flik jtwhj Kkhfnt ytUth zfglJ. yf ehF tiffshf
Ujh. Mg ehL stu n#hghia kzj d mt fgld- nghy{ (ML njhW glgL y), gbus
j gaztia uJ brjh. 1562 ah tia uJ (uL MLfSF xU Kiw Kiw glgLtJ) rrh (_W
brjh. jdJ J kida Ugngh jfsJ flsiu myJ ehF MLfSF xU Kiw glgLtJ) kW grh
tgl mDkjh. d, mt yha rka J Iw (IJ myJ mjF mfkhd MLfSF xU Kiw
bfhlh. glgLtJ). yt bghJthf gzkhfnt brYjglJ.
246 247
krjh Kiw FodUF kLnk tHfgLw fh--rhk gj
tHfglJ. 1612M ML Mrfh kfshd mk ghD
mguJ M Kiw krjh Kiw Ka l ngf (fhy Kjh{) vgtiu #Ah _whtJ kf
tjJ. Kiw xbthU mfhF xU jFiy stur Fu (fhya Ah#fh) kzJ bfhlh.
tHfglJ. Fiwjjgr jFiy krjh10 vgjhF
mfgr jF krjh 5000. J ca FodUF kLnk #Ah #lh vw xU Mjuths FGit mikJ
tHfglJ. murFyij nrjtfSF mjF nkyhd bfhL bragljhf, jdh Kfyha murit uL
jFiyf zfgld. kr jFiyf r kW nfhZof cUthdjhf ytuyhW mPf TWwd.
rht vd UtifgL. r vgJ xUtuJ jgl mjij #Ah KY jdJ kid #Ah fLgho
FgjhF. rht vgJ xUtitUfntoa Fiu UJ bragljhjh 1622 Ah#fh jdJ jijF vuhf
uf vif mogilyhdJ. xbthU rhtU s <Lgljhf TwgLwJ. Mdh, j fUJF
Fiwjgr uL FiuufisahtJ bgUfntL. w tuyhW mPf clgLtiy. #Ah nehthgL
kr jFiyF thRik ilahJ. akdf gj tik FW fhytiu mtnu midJ mua Kofis
caf, gjff midJ neuoahf muruh vLJ tjh vgij mtuJ Rarj btgLJwJ.
nkbfhsgld. UD, #Ah mur FLg Mf brY
#Ah (1605- 1627) tjh. ghuf gghL KiwfisbfhLtjh. murit
ghuffiy gghL mtuh CFfgld.
mg kiwFwF, 1605 M ML #AhUl beUa cwit vnghJ mt bfhoUjh.
stur r #Ah (cyif btwt) vw ntilnghJ Tl mtUlndna brtJ tHf. Ah#fh
glnjhL MFtjh. mtuJ M vG mtuJ jgl Mtyh lgljhF. jik
fhy gntW fyff eilbgwd. mtuJ fhlhAhUF brYkhW gj jijia vJ mt
kf F% fyf <Lglh. Mdh, s wdh. msah Kfyhanguu
KaofgL iwlglh. mtiu eltoiff ehfhLf
Mjjjfhf IjhtJ a FUthd FU irkhd. 1627 #Ah kiwj
m#& unrj braglh. wF, caFod kW uhQt
MjuitbgW Ah#fh Muhit
#Ah
#Ah miljh. #AhDF Xa
1611 M ML IAh bkAUrhit mfglJ. mLj gbdL
kzJ bfhlh. mt #Ah (cy MLf #Ah cthjh.
x) vW miHfglh. #Ah jij Ah#fh (1627-1658)
kbjsyh xU gghs. mtUF jiyik
#Ah th gj juglJ. #Ah fhlAh kW w f h#fh, Kjh{
FLgijnrj gyUF cagjf gFfis ifgWtjfhf Ah#fh
tHfgld. mtuJ _j rnfhjh MrfhDF ca tlnkF viygF bjhlJ gilbaLfis eldh.
248 249
1639 Kj 1647 tiu eilbgw bjhl gilbaLfdh 5000
Kfyha uhf kojd. d, Ah#fh jdJ vzij fh xsuf nguuR
ifL mF nghLtij Wdh bght
250 251
gF bgU ffis rf ntoUjJ. #hJf, gLJtjbfd Kjhf vw ca mfhu gilj mfh
rehaf kW afSTl mtUF vuhf fis bfhl xU j Jiwia muf VgLdh. kJ
sbjGjd. msfah muf fLikahd mUJtJ jilbraglJ. gh vw jhtu gLtJ
rkabfhif visfnsahF. gagLJtJ w nghij bghUfS jilbragld.
jfhz bfhif Kfyha murit ir jfglJ. jnuhfh j vw
nguur kkhl kf KnjhW rlif mt
Kfyha jfhz bfhif mg M blhjh. jruh HhF jilfglJ.
fhyUnj bjhlFwJ. fhnjZ, uh Matiw mg muritUj thda kW n#hlfiy mPf
ifgdh. mfkJ ef kh MgUl #Ah nghlh. gjf bragld.
h#fh Mfhy jfhz MSeuhf Uj muf bjhlf muf jhf J nfhf
ukhd jfhz bfhifia gdh. Kfyha nguuruhf fLtij giHa nfhf JfgLtij jilbrjh.
bghWngwl muf jkJ Mfhy Kj d J nfhfis mf Kglh. kJuh, bgdhu
UgiaJ MLf tlnkF viygF ftd nghw lfUj fbgw nfhf ijfgld. 1679
brYdh. mjUzjh kuhoa mur th tlF kW mt ah kW jgaz tfis jh. yha
bjF bfhfzgF jdbfd xU j muir rka w diuTl mt rJbfhsiy.
VgLbfhlh.
bkhAu goif bfhlhlgLtjF jilf
kuhoa gutU brthif xLF nehfJl glJ. jfhz RjhafJ mt gilbaLjikF
muf #, nfhbfhlh J gilbaLjh. # Kjikfhuz ah tFdJ mt bfhoUj
Rjh fj hit KaoJ mgFia izJ btWngahF. afis mt btWjh. xgjhtJ a
bfhlh. d nfhbfhlh J jhFj bjhLJ FJ FUthd nj{ gf mtuh lglh. jdh, a
h kuig nlhL mJ mj muir izJ rkajtf Mjnkj bjhld.
bfhlh. jfhz muRfis mjJ muf khbgW
mua jtwhF. KfyhaUF kuhoaUF ilgL ehlhf muf rka bfhifah, u#uf,
mit Ujd. kuhoaf. af KfyhanguuRF vuhf Udh.
kJuhUj #hJfS, nkthUj rehafS
muf eltoif KfyhaUF, kuhoaUF sf <Lgld. vdnt, Kfyha nguu F
ilna neuo nkhj cUthf ttFjJ. nkY mtuJ muf fhuzkhdh.
jfhzgilbaLf Kfyha fUyij fhbrjd. n#.v.
rfh TWgo jfhz Fl mufig mjJ. muf MSik kW Fzey
252 253
ghuf bkhf nj bgW sdh. jff mtUF
fw milf
ojkhdit. jdJ rkaF cikahdtuhf elJ bfhl
muf d IJntis bjhGif eljjtw khlh. urh jghlUJ khzt mJ bfhlJ.
nehid flhakhf mDrgh. 1. ghg Kj muf tiu Kfyha mua tuyhW.
mua Jiwjh muf bgUFwfis 2. ghg rhjidfS, ckh lghLfS.
iHjh. kuhoa mu cikahd jikia jtwhf J
bfhl muf mtfis gifJbfhlh. 3. N ilbt - bh M Kiw
nkY, kuhoa rYF xU Koit mt 4. mguJ M - M Kiw, krjh Kiw, rka
fhzjtdh. ah tFig nrj jfhz bfhif.
RjhaflK mt jtwhd bfhifiana filojh. 5. #Ah, h#fh, thRikngh.
mtuJ rkafUJfis Kf myhj rKjhaJ
6. muf jfhz bfhif, rka bfhif
flhakhf f mt nkbfhl Ka njh KojJ.
K myhjtfis gifJbfhljh, Kf 7. Kfyha nguu
midt Mjuit mt bgwh vW TwKoahJ. khwhf,
Kfyha nguu mua vf vif bgUwJ.
Kfyha fhd fhuzf
254 255
kh dhf ) muf jfhz K Rjhafis Mjjh.
<) muf K myhnjhiu gifJ bfhljh
I. rahd ilia nj brf
midJ KfS mtiu Mjjd.
1. ghg JR gh iy vGa bkh
V. tUttiw rah, jtwh vW TWf.
m) ghuf M)
1. fh eilbgw nfhuh ngh ghg u#ufis
) muha <) JU Koaojh.
2. h#fh abga 2. # Kiwia njhlkh nkY nkgLdh.
m) r M) Fu 3. h#fh xgjhtJ a FU nj{gfiu lh.
) jhuh &nfh <) g VI. WF tiuf (VnjD _W Ff)
II. nfhol lij uf. 1. JR gh
1. Mo brsrh ngh ........... F ......... F
.............. 2. N ilbt
eilbgwJ.
3. uh#h njhlkh
2. Afh ngh ......... jiyikyhd Kfyhagil ....... I
4. yh
KoaojJ.
5. #Ah
3. h#fh Wfhy mtuJ kfshd ....... mtiu
fl ftJbfhlh. VIII. FWa il jUf (100 thijf)
III. bghUJf 1. ghg rhjidfis TWf.
1. Afh ngh m) 1540 2. h#fh Mfhy W eilbgw thRik
nghiu g F vGJf.
2. ulh ghgLngh M) 1539
3. Kfyha nguu fhd fhuzfis Mf.
3. brsrh ngh ) 1576
VIII. thd il jUf (200 thijf)
4. uh ngh <) 1556
1. bh M Kiw w TWfis bjhFJ vGJf.
IV. rahd brhbwhliu nj brf. xW kLnk
rahdJ. 2. mg rhjidfis kLf.
m) mg jfhz bfhif Kfyha nguu F 3. muf rka bfhifia kLf.
lJ.
M) muf rka bfhif Kfyha nguu fhd
fhuzf xW.
256 257
ghl - 21 mtf bgUghnyh ahnyna FoakJ
ahitna jh ehlhf tJ bfhld. a r_fY
Kfyha ah gghoY ulw fyjd. mnj rka jfsJ xU y gHf
tHffis Llhk gtjd. mg fhy
bjhl, JfS, Fghf uh#ufS, caFod
tf nrJ bfhsgld. vLJfhlhf, uh#h
fw nehff k, uh#h gh, uh#h njhlkh nghnwhiu Flyh.
d. kuhoafS Kfyhal g nrJ ca Foduhf
jghlUJ khzt mJ bfhtJ
Vw bgwd.
1. Kfyha nguu bghUshjhu kW r_f
Kfyha caFod mf Cafis bgw nghY,
thif
mtfsJ bryfS mfkhfnt Ujd. ca Fod
2. Kfyha ca FodU mtf thif Kiw xbthUtU, Vuhskhd gahsf, Fiuf, ahidf
3. ntshik kW tf nghw gthufis guhkf ntL. Kfyha nguurfis
nghynt mtfS Mlgu thifia elj Kajd. caj
4. gghL ts - fiy, folfiy tif Milfis mjd. gHfTl wFk brJ
5. Kfyhafhy Xaf, ya jd. iyaj mfyfis M, bg UghyU
mjd. nguurfSF iyaj gR bghUfis
mtnghJ tHd.
bghUhsjhu, r_f thif
uhkw kf
Kfyha fhy eilbgw r_f, bghUshjhu tsf
Fljfit. mfhy, gy Inuha gafS brtkhf gL kW gU Milfis mjd.
tffS ahF tjd. ah ya r_f, Mdh, ViH kf cLf cil, Fiwjgr cilnyna
bghUshjhu iyikf g mtf Vuhskhd jftfis fhy fjd. FfhyfTl mtfSF nghJkhd
L brWsd. bghJthf, mtf ah brt cilf Ugiy. jfhz thj kf
brig, brtjf Mlgukhd thifia fhynaJ fhzgljhf o vw maehLg
tJsd. kWw, Foahdtf, ifidPf nghw FLsh. njhbghUf cajiyna mjF
rhjhuz kf tWikia mtf gl Jaufis Tl fhuzkhf UUfTL. m, id, gU tiff
vLJ Tsd. nghwit rhjhzkf Ka czthF. flfiugFf
cz jhuskhf iljJ. be. vbz iy kthf,
Kfyha caFod c, rfiu iy mfkhf Ujd. uhkw kf
Vuhskhd fheilfis tsJ tjikdh, gh kW
Kfyha fhy caFod gy rYiff bgW thj ghbghUf jhuskhf iljd.
tfduht. mtf bgUghnyh JUa kW Mff
nghw ma ehod. Mdh, mfhy KGtJ mtfSilna
fLrf yd.
258 259
ntshik tfhsUJ rfiu, m, bka k Jf
kW gL VWkahd. nrhH kly flfiu #
gndHh who bjhlf ah kf cgikakhf fjJ. m kW cz jhaf F#uh
bjhif 125 adhf UUfntL vd xU kL tahf tl ahUJ VWk bragld. fhZ
TWwJ. gLtjF Vuhskhd yf Ujikah rhitf, fgs f nghw Mlgu bghUfSF
ntshik jiHUjJ. nfhJik, be, gU tiff, gh F#uh nahf ikakhf saJ.
nghw gy tifgf rhFgo bragld. gU, m, fU,
vbzJf nghw tf KaJt thj gfS fha, br nghw y cnyhff, ngh Fiuf,
rhFgo bragld. gndHh who ifiy, jj nghw Mlgu bghUf nghwit Ka wFk
kfhnrhs vw uL a gtiffS bghUfshF. jf, bt Matiw wFk
mKfgLjgld. cUisHF, f sfh gbdlh brjj_y tf bryht <LflglJ. maehL
whojh mKfkhd. Mdh, fhy a ntsh thf bgUajh, jf, bt wFk gndHh
bjh Egf VJ mKfgLjgliy. UD, who mfJ. mj who F#uhJF tj lR
ahdh m, rfiu nghw cz bghUfis mil kW Mnya tff, a tff rhkakhf,
ehLfSF Vk bra KojJ. RWRWlD fhzgljhf FLsd.
thg ts Kfyha gghL tsh
ahUJ gntW tftfd ehL KGtJ Kfyha M fhy wghd, guJgl gghL
guUjd. mtf caj bjhyit bgUjnjhL eltoiffis fhzKowJ. fiy, fol fiy, Xa, ir,
mik ahf bragLtjd. nr kW nghuh tff ya nghw Jiwf mJ eF btglJ. jifa
bjhiyu tjf <Lgld. cgF tff gh gghL ts, aghugaK Kfyhafsh
vdgld. grhuhf vW miHfgl kbwhU tf ahF bfhLtugl JU - <uhagghL xW
d bkhj ahghu <Lgld. vUJf J fyjd.
bghfis V bfhL bjhiyu brWTl mtf fiy, fol fiy
tjf brjd. MWf glFf _ykhf bkhj
ahghuJfhd bghUf vLJ brygld. tff xU ukhlkhd nfhilf,
Fl tFig myJ rkaij kLnk rhjtfshf mu kidf, bghJ folf,
Ufiy. F#uh tff Jf, rkzf, kNf, fyiw khlf nghwit
Kf Mnah Ujd. Mthf. knfZtf, Kfyha fol fiy Ka
mfthf midtU uh#jh khthf vW mffshF. UWf iwj
miHfgld. Kjhf, ff, Mfhf ka njhl fhfis mikg
MagFfSl thf bjhl itUjd. Kfyhaf f Mt
bjah nrhH kly flfiugF broahfS bfhoUjd. uhzyh
kygh flfiu gF KfS Ka tf
duhffjd.
260 261
fhZ cs gh, yhT cs hkh gh, gnj cs n#hgh mukid, IJ
grhYs gnrh njhl fh nghwit WTl mLFf bfhl gh kfh nghwit
iyUwd. Ka folfshF.
bh M fhy fh rrhu vw l blYs ckh fyiw mguJ
mikfgl fyiw khlK, blF mUYs uhzyh M fhy flglJ. mj Fif khl
flgld. ilfhy ah ajF folfshf gdh MdJ. jh{kfhYF Kndhoahf
uL dfS fUjgLwd. mjid fUjyh.
mguJ MfhyUJ M u h F
Vuhskhd folf mikFg m U Y s
gh kfh fjuh
bjhlaJ. mt fos gy
nfhilf MuhYs nfhil m g
f thjJ. mJ f kz fyiwia #Ah fo Kojh.
ghiwfshyhdJ. yhT kW Muh jdJ jij k
myfhgh mguJ w nfhilfis bjsyh fyiwia #Ahd
th fh fosh. btis gF y jthrh
fhzyh. h#fh M fhy
nfhilfis fL g mj cia bjhlJ. blYs ffsh mJ mikfgLsJ.
brnfhil, m mikJs u kfh, th M, th mj Rtf iy cahj ff gfgl ntiy ghLf
fh nghwit mtuJ gilfns. bragLsd. tif
myfhu ntiyfSF auh
mg, MuhUJ 36 nyh l bjhiyYs gnj ouh vW bga. h#fh
(bt efu) vw l foa jh{ kAh tif
mukid nfhil xiw myfhu ntiy ghLfis
vGdh. mj tshf Vuhskhf fhzyh. jh{kfh
F#uh kW tfhs fol fiy kkFl khf
ghyhd gy folf fUjgLwJ. Kfyhaf
mikJsd. F#uh gh tsbjLj midJ
folfis mg mtuJ tifahd folfiygh
jh{ kfh
u#u kidaUfhf fS m fhzgLwd.
mikUf TL. mFs jh{kfh Ka wng mj bga FkhlK ehF bka
gnj #&kh kN f ca nfhufSkhF. myfhu ntiyghL f Fiwthfnt
ukhlkhd folkhF. fhzgL wd.
mj kN EiHth y jthrh myJ caj h#fh fhy kN flgLtJ mfjd.
EiHth vdgLwJ. mj cau 176 moahF. F#uh Muh flgLs KJ kN KGtJ btisw gF
mg bgw btia bfhlhLtjfhf mJ vGgglJ.
262 263
ffsh MdhjhF. blYs #&kh kN brw #Ah M fhy Kfyha Xafiy mj
ffshdit. cia bjhlJ. mAr, jh, kJ, Md,
Kfyha folfiy bjhl gbdL kW nfhtj, cjh kN nghw Vuhskhd Xafis mt
gbjhgjh whLfY fhzglJ. khfhz muRfY gykdh. ntilahLj, ngh ff, muritf
mj jhf btglJ. mr cs bghnfh nghw fhfisju, cUtglfS, yFf glfS
Kfyha folfiy TWfis fhz KowJ. Xakhf lgld. vGJfiy, Xaf Matiw
bfhl gy brUnfLfS (Mg) Kfyha fhy
XafS ir cUthfgld. fhy Inuha Xagh jhfij
fhzKowJ.
XafiyF Kfyhaf Ms bjhL
kfjhdjhF. ckh ghuf Kfyha fhy irfiy eF tsailjJ.
jUj nghJjh Kfyhafhy Fthaiu nrj jhnr vw ghlfiu mg Mjjh.
XafiyF eybjhU bjhlf VglJ. jhnr gy uhffis cUthdh. #Ah, h#fh
mt ahF UanghJ iraJ MnahU ir <LghL bfhoUjd.
m, mJ rkJ vw uL Xafis bkh, ya
miHJ tjh. mguJ Mfhy
U XafS fbgW fjd. mguJ MfhynghJ Kfyha nguuR KGtY
gntW ya kW rka fSF ghuf bkh gutyhf tHUjJ. mfhy wj
cUtf _y sfkF gia mg mPuhf, tuhwhauhf mghr sdh. mt
Kfyha fhy bjhlitjh. eho gntW VgLa ciueilgh gy jiyKiwfhy bjhlJ
iyj f gFfUJ Vuhskhd Xaf mtuJ gwgL tjJ.
Xa mitF tutiHfgld. JfS, mfhy gy tuyhWgilf cUthfgld. m
KfS g <Lgld.gth, dh, jt mg, mg ehkh Matiw m ghr vGdh. mtuJ
Mnah mguJ muritfiyPfshf Vw bgwd. rnfhjuuhd m bg mfhya Kd fP. mtuJ
ghuf bkh vGjgoUj kfhghuj, uhkhaz nkghitjh kfhghuj ghuf bkh bkhahf
Ma fhafSfhd sfglf E xafshf braglJ. c, eh UtU kw ghuf bkh
lgld. mg Wa fiyTl gntW a fPfsht.
fijfS E Xa sfglfshf tiuagld. #Ah Rarjkhd JR #Ah mj cdj
Kfyhafhy Xaf, mg ehkh cl gntW eilF bga bgwjhF. ah bg, ehfh, akJyh
tuyhWgilfS fUJUfshf l bgUjd. mt nghw mPfis #Ah Mjjh. ghJh ehkh vw
KakhdJ Arh ehkh. m 1200 Xaf Ujd. a iy vGat mJ AJ yhnAh. h#fh ehkhit
tzfshd k fGJy, a f nghwtiw giljt dhafh. j Ut cl gy
Xaf gagLj bjhld. vGjhsfis, tuyhW mPfis h#fh ngh
Mjjh. h#fh jt jhuh&nfh gftij,
264 265
cgljf Matiw ghuf bkhahf brjh. muf
MfhyY gy tuyhw gilf cUthfgld. ghuf
kh dhf
bkh fthj mfuhf Kfyha fhyjh I. rahd ilia nj brf.
bjhFfgld. 1. gh kAh cs l
tfhs, xah, uh#jh, F#uh nghw tlhu m) bl M) Muh
bkhfS Kfyha fhy ts bgwd. uhkhaz,
kfhghuj cl gy ggilfS tlhu bkhf ) yhT <) gnj
bkhahf bragld. mg fhy bjhl fPfS 2. jhnr vgFia nrjt?
Kfyha mit lbgwd. uhkhaz totkhd
m) ghuf M) F#uh
uh rkd vw iy gilj Jsjhr xU ff
fPuhth. ) M{ <) Ftha
II. nfhol lij uf.
fw milf
1. Arh ehkh vgJ ............ mla bjhF
jghlUJ khzt mJ bfhtJ.
2. mg Mjj irnkij..........
1. Kfyha fhy r_f, bghUshjhu iy.
III. bghUJf.
2. caFod r_f, bghUshjhu thif - uhkw
1. m ghr m) ghJh ehkh
kf thif.
2. dhafh M) mg ehkh
3. Kfyha ntshik, tf - Ka VWk,
wFkf. 3. mJ AJ ynAh ) kfhghuhj ghuf bkhahf
4. Kfyha fhy gghL ts. 4. m bg <) h#fh ehkh
5. fiy, folfiy, mukidf, nfhil, kNf, IV. rahd brhbwhliu nj brf. xW kLnk
Kfyha njhl fhf. rahdJ.
6. Kfyha fhy Xaf ts mj w. m) Kfyha fhy a ntsh Kiw mKfgLjglJ.
7. bkh kW ya ts. M) ifiy, kfhnrhs nghw a g tiff gndHh
who mKfgLjgld.
) Kfyha fhy c rfiu kthf UjJ.
<) m, gh, gU tiff Mad tf gf.
266 267
V. tUtdtiw rah, jtwh vW TWf ghl - 22
1. Kfyha caFodUF brhg Cank tHfglJ.
kuhoaf
2. Kfyha fhy gh, gh bghUf Vuhskhf
iljd.
VI. W F tiuf (VnjD _W Ff)
fw nehff
1. Kfyha caFod
jghlUJ khzt mJ bfhtJ
2. gnj
1. kuhoa vG.
3. m ghr
2. th thif rhjidfS.
4. guh ouh
3. th M Kiw.
VII. FWa il jUf (100 thijf)
4. ngZthf vG.
1. Kfyha fhy uhkw kf bghUshjhu iyikia
TWf.
2. Kfyha fhy cehL, maehL tjf g F kuhoa vG
vGJf.
gdhW, gndHh whLf gntW TWf gadhf
VIII. thd il jUf (200 thijf) kuhoaf vG bgwd. kuhoa njr a TWf
1. Kfyha fhya gghL tsia bjhFJ vGJf. mtfSnfa xU wghd Fzij njhWjd.
2. Kfyha fiy, folfiy wTWfis Mf. kiyghfhd gFfS, mlj fhLfS mtfis
uftfshf, bfhyhngh Kiwia gWgtfshf
3. Kfyha M fhy bkh kW ya tsia
tiuf. cUthd. kfhuhZou gua g af mtfilna
xUj rka czit CoaJ. Jfhuh, uhkjh, thk go,
Veh nghw Mf jiytf r_f xWikF ld.
thah mua xWik VglJ. jfhd Rjhafshd
#, mfkJ ef nghw muRf gilJiwY, M
JiwY kuhoahf Ka bghWfis tJtjd.
nkhnuf, ghff nghw brthF Fj gy kuhoa
FLgfS Ujd. Mdh, tik thj kuhoa muir
cUtha bgUik hnghny kW mtuJ jt th
Utiunk rhU.
268 269
th (1627 - 1680) : thif gilbaLfS Kiw muf thF vuhf Mg ehL uh#h
b#if mDitjh. b# gilfis eF jah brJ
th 1627 M ML nd vw bfhL th FLgK, fUyK Uj uj
l wjh. mtuJ jij h nfhilia KWiflh. ntW tyhj iy, th,
nghny. jh gh. 1637 jdJ b#Fl ngRthijF clglh. 1665 M ML
jij #huhd dhit th bgwh. UtUF ilna uj clgoif ifbaGjhaJ.
1647 th ghJfhtyuhd jhjh ml goifgo, th jlUj 35 nfhilf 23
bfhlnj kiwj wF th jdJ nfhilfis Kfyhal xgiljh. Kfyha nguuRF
#h KG Mahsuhdh. mjF Kng, Rthrkhf Uf, nritahw ntL vw gjid
uhfh, nfhldh, njhdh Ma ng vUj 12 nfhilf thlnk lgld. #
th lfis # MahslUJ th muRF brhjkhd xU y gFfis itUF cik
ifgUjh. thF mfglJ. KfyhaUF jhnk neuoahf nrit bra
xU kuhoa jituhd rhjhuh nkhnulUJ #h ntL vw gjidia yFkhW th nfL
vw gFia mt ifgdh. jdh, khyh gF bfhljh, mtuJ WtaJ kfdhd hghF kr 5000
Mahsuhdh. 1657, th # muir jh bfhfz vw jFiy tHfglJ.
gFUJ gy nfhilfis ifg bfhlh. thia 1666 th MuhF brwnghJ, Kfyhauh
Kaogjfhf # Rjh mrfhid mDitjh. iwofglh. Mdh, iwUJ jukhf ja th
Mdh 1659 th f Jryhd tif mrfhid mLj ehF MLf jdJ gilfis tikgL
vbfhL jh bfhiybrjh. bfhlh. d, KfyhaUbfuhd nghiu L
th j ngh btSFwF kuhoa gF kf bjhldh. 1670 Nu JiwKf L thah
mtiu xU khudhf nghw bjhld. mtuJ gil nrJ NiuahlglJ. jdJ gilbaLf _y Hj
gahw gy Ktjd. th jiyik kuhoa vG gFfisbayh th lh. 1674 uhfh th
bgWtUtij Kfyha nguur muf mrJlndna KoNo bfhlJl rug vw glij
ftJ tjh. mt jfhz MSeuhf Uj bZlhfh Nobfhlh. d, mt fdhlfgF J
vgtiu thbfuhf mDitjh. Kfyha gilfsh gilbaLJ br, nt Matiw ifgdh.
njhfofgl th L xU Kiw Jryhf bragL btbgW Ua th 1680 kiwjh.
bZlfh dh uhQt KfhJ muojhFjiy el th M Kiw
mtuJ kfid bfhwJl mtiu fhagLdh.
th j Jr eltoifah bZlfh th xU wj Mahsuhf fjh. xU wj
fGF GF VglJ. muf mtiu Ug miHJ MaikF mt monfhdh. murhf ikakhf mur
bfhlh. 1664 th, Kfyha Ka JiwKfkhd Nu braglh. murUF cjahf vL mikrf bfhl
JiwKfij jh mij Niwahodh. mZlujh vw mikruit UjJ. UD xbthU
mikrU thnf neuoahf bghW thjthfshf
Ujd.
270 271
1. ngZth - kW bghJ thf. d, ngZth ujk th gilJiw thf nkjik bgWfjh.
mikruhf braglh. mtuJ gilf eF uikfgoUjd. mtuJ iyahd
2. rh--nehg myJ nrdhg - gil jsg gil 30,000 Kj 40,000 tiuyhd Fiu uf
bfsutgj lbgUjd. Fiugil Ajhf nkghit
UjJ. ufSF iyahd Ca tHfglJ. kuhoa
3. mka - fzF nkyhs Fiugil uL f Ujd. 1. gf-mu
4. the - cs Jiw, mr kW mukid thf nkghit neuoahf guhkfglJ. 2. yhjhf -
caFod guhk Ujit. fhyhgil khyh
5. r - jft bjhl fhyh gil uf Ka gF tjd. th xU fggil
6. mkjh - rlFf itUjh.
7. ahaZ - Jiw kuhoa uhQt eltoiff nfhilf Ka
8. gojuh - mwbfhil kW rka thf gfhd. th M fhy W Rkh 240
nfhilfis mt bgUjh. xbthU nfhil rk jF
th nkbfhl bgUghyhd MJiw Ujf thj _W mfhf fLgho lgld. Jnuhf
jfhz Rjha gwgLtj eilKiwfisna braiy jgjfhfnt rk mfhu tHfglJ.
mogilahf bfhoUjd. vLJ fhlhf, ngZth vgJ
ghufJ glkhF. th xU Mf tkhd nkij. kuhoaUfhd xU ehil
cUthat. #hjhuhf UJ rugahf mt Vw bgwJ
th ytUthKiw mfkJ ef kh Mg ufjfJ. kuhoaiu xizJ Kfyha nguuRF xU
Fa eilKiwia xona UjJ. fh vw msnfhiy bgU vahf mt sdh. mt xU Jryhd u,
gagL yf msfgld. betaf, njhl yf, MwF Mahs.
kiyghfhd yf vd yf _W tiffshf
th t njhwf
fgld. Vfdnt thf mikUj njZKFf,
Fff Ma mfhf mfhuf Fiwfgld. th kiwF, mtuJ jtfshd
fTf vW miHfgl jdJ tUthJiw mfhfis hghF uh#huhKF ilna thRikngh eilbgwJ.
mt ajh. hgh m btbgwh. Mdh, d mt Kfyhafsh
brs kW rnjZK vw tf kuhoa eho iwgLjgL lglh. mLJ uh#uh MF
tNfgliy. mit, KfyhaUF kW jfhz tjh. Kfyha uLjYF ma mt br
RjhafSFgl mikgFf tNfgl jrFjh. rjhuh mt kiwjh. mtuJ kid
tfshF. kuhoa gilbaLfUJ jfis fhgh jhuhghia muruahf bfhL kf ulh th
bfhtjfhf yt eh xU gFia brhJ tahf MF tjh. mLJ MF tjt hF. mtuJ M
mgFkf brYd. kuhoaf jf gugiu fhy ngZthf mfhuij ifgd.
cikFgl lfshf fUa gFf thj kf
brYa yt gJ rjj TLj tna rnjZK MF.
272 273
ngZthf (1713 - 1818) ghyh ghuh (1740 - 1761)
274 275
fw milf kh dhf
jghlUJ khzt mJ bfhtJ. I. rahd ilia nj brf
1. kuhoa vGfhd fhuzf. 1. th wjJ
2. th sikfhyK ngh btfS. m) rjhuh M) dh
3. th kuhoa MKiw w TWf. ) nd <) #
4. ngZthf vG, _wh ghgL ngh 2. uj clgoif brJ bfhsgl ML
KaJtK. m) 1660 M) 1665
) 1670 <) 1675
II. nfhol lij uf
1. th ghJfhty ......
2. thF mLJ MF tjt ......
3. _wh ghgLngh ....... Mo ..... F .... F
ilna eilbgwJ.
III. bghUJf
1. ngZth m) Ftha
2. ah M) dh
3. nAhf )
4. nghny <) eh
IV. rahd brhbwhliu nj brf. xW kLnk
rahdJ
m) th tUth mik nrhHuJ mikig xoajhF
M) fh vw ms nfhyh yf msfgld.
) kuhoa fhy yf ehF tiffshf
fgld.
276 277
<) Vfdnt gjUj tUthJiw mfhfSF th
nkY mfhu tHdh.
ghl - 23
V. tUtdtiw rah, jtwh vW TWf. Inuha tUif
1. mfkJ h mjh gilbaLjnghJ mtiu Kfyha
nguur vbfhlh.
2. _wh ghgL ngh eh h kuhoagilfis fw nehff
Kaojh. j ghlUJ khztmJ bfhtJ.
3. nkhnufS ghffS kuhoa FLgij 1. ahF nghRa tUif.
nrjtf.
2. ah lR, uR, Mnya, nlZ
VI. WF tiuf (VnjD _W Ff) tjfikaf WtgLj.
1. uj clgoif 3. fdhlfgF Mnya - uR Mf ngho.
2. mZl ujh 4. tfhs oZ M WtgLj.
3. th fhya tf
4. _wh ghgL ngh ahF InuhghF ilyhd tjf cwf
VII. FWa il jUf (100 thijf) f gHikahdit. mit, Mr gsjhF, myJ ah
myJ vJnghw ygFf tahf VgLjglit.
1. kuhoa vGfhd fhuzfis TWf. Mdh, 1498 M ML thnfhl fhkh edif Kid
2. ghyh teh g F tiuf tahf xU a fl tia fLojh. mjwF gy
tjf Wtdf ahF tJ
VIII. thd il jUf (200 thijf)
jfsJ tjf ikafis VgLd.
1. th thif kW rhjidfis t. tffshf ahF tj mtf,
2. th MKiw fhzgL w TWfis fhyngh a mua <LgL
FLf. Wahf jfsJ Fonawfis
mikJ bfhld. InuhafS
3. ngZthf vG kW rhjidfis Mf. ilna ya tjf ngho mua
Mffhd nghoahf khaJ.
W, ah jfsJ Mia
mikj_y oh mngho
thnfhl fhkh
btbgwd.
278 279
nghRaf lf FoUfis Wd. gndHh who mtf
nghRaiu bt bfhL, Hnf Inuha tf
1498M ML nk 17 M eh nghRa gaahd tik bfhL sd. ah lRfhuf Ka
thnfhlfhkh f nfhil JiwKfij tjiljh. f ikakhf fh myJ gHntfhL UjJ. d, ehfgod
nfhil Mahs rhk mtiu ml tuntwh. mLj jiyiklkhW.gndHh who ilgF
Mnl mt nghRf Udh. 1500 bgnuh mt Mnyaf bga Fonaw rahf vGbgwd. Mnya
fhu ahF tjh. 1502 thnfhlfhkh ulhtJ - lR Mf ngho Rkh vGgJ MLf ojJ. mnghJ,
gazij nkbfhL ah tjh. fnfhil, lRfhuf jfsJ Fonawfis xbthwhf ohl
fz}, bfh Ma lf nghRaf jfsJ Hjd.
thf iyafis W bfhld.
Mnyaf
ah Kj nghRa MSeuhffjt
uh o mklh. d, 1509 M ML mf MSeuhf 1600 M ML Mnya Ha tfFG
afglh. 1510 mf # MahslUJ VgLjglJ. mjfhd gla yhJ mu vrbg
nfhthit ifg bfhlh. mjd, ahUj ifbaGlh. Nu xU Mnya tf ika mikgjF
nghRa gFf jiyiklkhf nfhth fjJ. mf mDk nfh 1609 M ML nfl Ah #Ah
kyhfh kW yifia ifgdh. fnfhil xU mitF tjh.
nfhilia mikjh. a bgfis kzJ bfhSkhW Mdh nghRa Ljdh, Kfyha nguur
mt jkJ ehltiu crhfgLdh. ah MnyaUF mDk kWjh. d 1612 M ML #Ah
nghRafis f tikahd rahf kha mf MnyaUF gk myJ mDk foj tHdh. 1613
1515 kiwjh.
mtf Nu tf iyaij Wd.
mLJ MSeuhf tjtf nkF flfiu lhk, yhJ mur Kjyh n# Jtuhf 1615M ML
rhr, ggh Ma lfY HF flfiu r jhk nuh ahF tjh. ah gntW gFf
bridfU rhnjh, tfhs A& Ma lfY Mnya tf iyafis mikgjF mt #Ahl
nghRa FoUfis VgLd. mDk bgwh.
UD, gdhfh who W ah 1619M ML th Muh, mfkjhgh, gnuhlh, nuh
nghRa Mf ailabjhlaJ. mLj Ma lf Mnyaf tf iyafis Wd.
who nfhth, il, lhk ju Vida gFf yhJ muruhd ulh rhylUJ gghia Mnya
midij mtf Hjd. Ha tfFG bgwJ.
lRfhuf
1639 MML uh nl vgt brid efiu
1602 M ML lR Ha tfFG Wdh. mF br #h{ nfhil flglJ. 1690 M
VgLjglJ. lR tff ahF tJ kNgod, ML #h rheh vgt Rj vw l kbwhU
fh, Nu, fhiufh, ehfgod, Ruh, fhgrh Ma Mnya tf iyaij VgLdh. d, mJnt
ffjh efukhf tsailjJ. mF a nfhil
280 281
flglJ. fhy, ffjh oZ ah fehlfnghf
jiyefuhf saJ. thW, ah Mnya
Fonawf ggh, brid, ffjh vw _W khfhz Kfyha nguu FwF, rh c K
jiyefuf Wtgld. jiyik jfhz jdJ Ljiyia mJ bfhlJ.
fehlfK jfhz xUgFahF. fdhlf Mahs
uRfhuf rh nkyhikia VW bfhoUjh. 1740 Inuhgh
1664 M ML gdhfh kd mikruhd
Ma thRik ngh bjhlaJ.
fhg vgtuh uR Ha tf FG VgLjglJ. mngh yhJ uhR
uh nfu vgtuh Nu ef KjyhtJ uR tf vbu m Ujd. vdnt
iya WtglJ. d bkfhuh vgtuh ahY UtUilna ngh
kNgod xU tf iya mikfglJ. uhfh _lJ. 1746M ML gho
kho 1673 ghonria Wdh. ru ehT, kh, nrUj uR MSe ons
fhiufh nghwit ah Wtgl kw uR tf Mnya J jhFj bjhLjh.
iyafshF. uhfh kho ghonr KjyhtJ Jnt Kj fehlfngh (1746-48)
MSeuhth. ah uR FonawfSF jiyiklkhf bjhlfkhF. Mnyaf fehlf
ghonr fjJ. ethghd mth%l cj
ons
nfhd. Mdh, mtuJ
nlaf nghoahsuhd rjhrhl uRfhuf clgoif
brJ bfhld. bridfU eilbgw milahW ngh
ah blkh ehL tf iyafis WaJ.
Mygilf uRfhufis njhfojd. jil
1620 jufgho nlZ tf iya VgLjglJ.
Ma thRik ngh 1748 M ML I-yh-rng
kbwhU Ka nlZ FoU tfhsUj uh.
clgoifgo KoF tjJ. mjdh Kjyh fehlfnghU
uh ah mtfsJ jiyiklkhF. ah
KoF tjJ.
mtf jfsJ iyia tYgLjiy. 1845 jfsJ
a Fonawfis ohUF Wld. Mdh ah cehL mua MnyaU
uRfhuU vbu iyfis vLJ tjd.
Mnya - uR Mfngho
mjdh ulh fdhlfngh (1749-1754) njhaJ.
ah jfsJ nkyhfij iyehLtjfhf iAjuhgh rh gjF tuUa K[g # vgtiu
MnyaU uRfhuU gbdlh who ons Mjjh. MfhL maiziaifgw Ua rjh
KgFUJ nghol bjhld. rhl ons Vfdnt e bfhoUjh. _t
ah Kfyha nguuR ailjij bjhlJ gilf Kjyh fdhlfngh MnyaUF gf gykhf w
ya mua FHgij gagL bfhl mtf a mthUgilfis Kaojd.
cehL mua jiyld. fdhlf gFY tfhsY 1749 M ML eilbgw M ngh mth%
Mnya - uR Mf ngho eF btglJ. bfhyglh. mj bt isthf K[g # rhgjia
282 283
Vwh. rjhrh MfhL eth gj mkjh. mthU 4. ffjh, ggh, brid Ma _W Ka Jiw
kf KfkJ m UF jnahodh. mtUF Mjuthf Kffis Mnya bgUjd. uRfhufl
Mnyaf y JUfis mDitjd. jil ghonr kLnk UjJ.
oZ giljsgahd uhg is Mfhil ifgdh. 5. uR jsgfl xWikiy.
fhntghf vw l uRgilfis Kaojh. rjh
rh ifgwgL jrh unrj braglh. 6. Inuha nghf yhJ bgw bt ah
uRfhu vfhyij zgjhf mikjJ.
ngh dil Vgljh ons UaiHfgL
mtUFgyhf nfhlh uR MSeuhf af glh. tfhs Mnya Mf WtgLj
1754M ML ghonr clgoif go ulh fdhlf
ngh KoF tjJ. ah tsf, brtf gFf xwhf tfhs
fjJ. ah Mnya M gutjF, tfhs
Inuhgh VHhLngh (1756 - 1763) btojnghJ _wh mthf VgLa Mfnk mogilahf
fehlf ngh (1758 - 1763) bjhlaJ. mikjJ. tfhs eth uh{ c bjsyhF
uRgilf jiytuhf foyh vgt Ujh. MnyaUF ilna bjhla r
1760 M ML oZ jsg r ma T mtiu tjth 1757 M ML 23 eh eilbgw
Kaojh. mLj Mo Mnya gilf ghonria shngh KojJ. oZ JUf
ifg mefiu mjd. 1763 M ML gh cl goifgo jsgahd uhg is eth gilfis
VHhLnghKoF tjJ. _wh fehlfnghU KojJ. KaoJ bt uuhf vG bgwh.
ghonr, fhiufh, kh, Vdh gFf kL eth giljsgahd #hg Jnuhf
uRfhuf jf eltoiffis kLgL bfhtjhf brany Mnya vjhd btF
xbfhld. fhuzkhf mikjJ. UD, sh ngh
uhgis Mnya bgw bt ah Mnya
Mnya - uR Mf ngho Mnyaf bt M Wtglij Fgjhf mikjJ.
bgwd. uRfhuf njhailjd.
1764 M ML Mnyaf L xU Kiw mnah
uRfhuf njhfhd fhuzfis tUkhW eth, Kfyha nguur, tfhs eth Mnah TLgilfis
bjhFJ Twyh. grh ngh Kaojd. Mnya giltik Kothf
1. Mnya thf kW flgil tik. iyWjglJ. 1765M ML tfhs MSeuhf uhg
2. uR mu cjilfhik. is afglh. mnj Mo myfhgh clgo if
3. uRfhuf jfhz Mjuit eUjd. ifbaGlglJ. mjgo, Mnya Ha tf
Mdh, MnyaUF tfhs tYthd mojs FGF Kfyhanghuur th cikfis tHdh. thW,
UjJ. ah Mnya Mf eF iy ehlglJ.
284 285
fw milf kh dhf
j ghlUJ khzt mJ bfhlJ I. rahd ilia nj brf
1. ah nghRaf ts .
1. ah KjyhtJ nghRa MSe
2. ah lR, uR, Mnya,nlZ
Fonawf m) thnfhlfhkh M) mbklh
3. Mnya - uR Mf ngho fdhlf )mf <) uhfh kho
nghfS. 2. shngh eilbgw ML
4. tfhs Mnya Mf WtgLjY
m) 1767 M) 1757
sh nghU.
) 1764 <) 1747
II. nfhol lij uf
1. nfl Ah ..... mitF tUif jh.
2. uh ..... tf ika.
3. gh clgoif ..... fdhlfnghiuKoF
bfhLtjJ.
III. bghUJf
1. #h rhdh m) jufgho
2. nlaf M) ffjh
3. uh nl ) ghonr
4. uhfh kho <) brid
IV. rahd brhbwhliu nj brf. xW kLnk
rahdJ
m) Ma thRik ngh _wh fdhlf nghUF
ttFjJ.
M) VHL ngh ulh fdhlf nghUF ttFjJ.
) uhg is shngh bt bgwh.
<) fdhlf nghf isthf tfhsUJ
uRfhuf btnad.
286 287
V. tUtdtiw rah, jtwh vW TWf fhynfhL
1. rjhk nuh ulh rhy Jtuhf ahF
.. 1500 Kj .. 1600 tiu
tjh.
1 myF = 10 MLf
2. onsFwF nfhl uR MSeuhdh. 1500
2. tfhs oZ Mf vG g F tiuf.
VIII. thd il jUf (200 thijf)
1. ah Mnya - uR Mf nghoia bjhFJ
vGJf.
1520
1530 - ghg w
288 289
1575 - ghj fhdhit mikj
1582 - yh
1550 1590
1560 1600
1570
290 291
fhynfhL
.. 1600 Kj .. 1700 tiu
1myF = 10 MLf
1639 - uh nl kjuh efuij cUthFj
1600 Mnya Ha tf FG WtgLj 1640
1650
1610
1660
1620
1665 - uj clgoif
1627 - th w
1670
1630
292 293
1674 - th KoNobfhs
1680
1690
1700
294