SOKRATESN SAVUNMASI

Platon
(M 427-347)

Bat felsefesi geleneinin ilk byk dizgeci filozofu. Atinal kkl ve soylu bir aileden gelen Platon, He-
rakleitosu filozof Kratylosun felsefe konumalarn dinledikten sonra Sokratesin sadk bir izleyicisi
olmutur. Ailesinin dnemin oligari ynetiminin nde gelen adlaryla olan yakn balar ona siyasette
kariyer edinme dncesinin nn amtr. Ancak oligarinin devrilip demokratik ynetimin i ba-
na gelmesiyle birlikte bu dncelerinden btnyle vazgemitir. Bunun hemen pei sra hocasnn
ansn taze tutmak, savunduu felsefe dncelerini pekitirmek amacyla diyaloglar yazma iine ada-
mtr kendisini. M yaklak 387 yllarnda Gney talya ve Sicilyaya bir yolculuk yapm; burada
Syrakusann ynetici ailesinden, dnemin etkili Pythagoras filozof ve devlet adam Arkhytas ile ta-
nmtr. Atinaya dnnce Batnn yksek eitim dzeyindeki ilk kurumu Akademiay kurmu, bu-
rada pek ok nde gelen filozofun, matematikinin, bilginin yetimesine nayak olmutur. Platonun
ba karakter olarak Sokratesi kulland diyaloglarn hemen tm elimize ulam gibi grnyor. Di-
yaloglarn tarihsel olarak yazl sralar, baka bir deyile hangi diyaloun, Platonun hangi dneminde
kaleme alnm olduu konusu felsefe tarihileri arasnda epey bir tartma yaratm olsa da diyaloglar
ayr bekte toplayarak blmlemek genellikle en ok benimsenen yntemdir. Buna gre, Sokratesin
ynetimi ile ana retilerini yanstan nceki dnem diyaloglarnda, ounlukla belli bir sonuca ula-
madan ya da belli bir yarg koymadan erdemi tanmlamaya alr. nceki dnem diyaloglar arasnda
saylanlar unlardr: Savunma (Apologia), Kriton, Lakses, Ion, Kk Hippias, Kharmides, Protago-
ras, Lysis, Euthyphron, Gorgias, Euthydemos ve Byk Hippias. Orta dnem diyaloglarnda, belir-
 3/61
gin biimde Formlar Kuramna dayanarak dizgeli bir yap tayan kuramlar ortaya koyar. Orta d-
nem diyaloglar arasnda Menon, Phaidon, len (Symposion), Meneksenos, Kratylos, Devlet (Polite-
ia) ve Phaidros saylmaktadr. Ge dnem diyaloglarnda formlar arasndaki ilikileri ve bu ilikilerin
dourduu sorunlar bilgi, etik, siyaset konular balamnda incelemektedir. Ge dnem diyaloglar
arasnda ise: Parmenides, Theaitetos, Sofistler (Sophistes), Devlet Adam (Politikos), Timaios, Kritias,
Philebos, Yasalar (Nomoi) saylabilir.

Ahmet Cevizci
(d. 1959, Bursa - )

lkokul, ortaokul ve liseyi Bursada okuduktan sonra, Ankara niversitesi, Dil ve Tarih-Corafya Fa-
kltesi, Felsefe Blmne girdi. Felsefe lisansn 1982 ylnda tamamlayan Cevizci, yksek lisans tezin-
de Sokrates dncesini, Platonun Sokratik diyaloglar yoluyla inceledi. Doktora almalar srasnda
Fransz hkmetinden kazand bir bursla, 1989-91 yllar arasnda Pariste, Sorbonne niversite-
sinde doktora dzeyinde aratrmalar yapt. 1991 ylnda Platonun Bilgi Kuram adl teziyle doktora
derecesini ald. 1996 ylnda doent, 2002 ylnda da profesr oldu.
Balca yaptlar: lka Felsefesi Tarihi [Asa Yaynlar, 4. bask, 2007], Ortaa Felsefesi Tarihi [Asa
Yaynlar, 2008, 3. bask], On Yedinci Yzyl Felsefesi Tarihi [Asa Yaynlar, 2007, 2. bask], Aydnlan-
ma Felsefesi [Asa yaynlar, 2008, 2. bask], Etie Giri [Paradigma Yaynlar, 2002], Paradigma Felse-
fe Szl [Paradigma Yaynlar, 6. bask, 2006], Felsefe Terimleri Szl [Paradigma Yaynlar, 2.
bask, 2003], Felsefe [Sentez yaynlar, 2008, 2. bask] adl kitaplarn yazar, Platonun dealar Kuram
zerine Aratrmalar [Gndoan Yaynlar, 1989], Metafizie Giri [Paradigma Yaynlar, 2001], Felse-
fe Ansiklopedisi 1. cilt [Babil Yaynlar, 2003], Felsefe Ansiklopedisi 2. cilt [Babil Yaynlar, 2003], Fel-
sefe Ansiklopedisi 3. cilt [Babil Yaynlar, 2005], Felsefe Ansiklopedisi 4. cilt [Babil Yaynlar, 2006],
Felsefe Ansiklopedisi 5. cilt [Babil yaynlar, 2007], Felsefe Ansiklopedisi 6. cilt [Babil yaynlar, 2008]
adl eserlerin de editrdr.
 4/61
evirileri: Felsefe: Temel Kavramlar ve Kuramlar, K. Ajdukiewicz, [Say Yaynlar 2007], Sokratik H-
manizm, L. Versenyi, [Sentez Yaynlar, 2007], Platonun Bilgi Kuram, F. M. Cornford, [Gndoan Ya-
ynlar, 1990], Felsefeye Giri, N. Warburton, [Paradigma Yaynlar, 2006], Menon, Platon, Yorumlu
eviri [Sentez Yaynlar, 2007], Phaidon, Platon [Gndoan Yaynlar, 1990], Kta Avrupas Felsefesine
Giri, D. West, [Paradigma Yaynlar, 2001], Byk Filozoflar, B. Magee, [Paradigma Yaynlar, 2001],
Postmodernizm ve Sosyal Bilimler, GR. Hollinger, [Paradigma Yaynlar, 2005].
 Platon

SOKRATESN
SAVUNMASI

eviren:
zg elik

nsz:
Prof. Dr. Ahmet Cevizci

Giri:
 6/61
Benjamin Jowett
 `i`v* `
viivViV>i

/iiVi]\
ViVV
 NSZ

Sokratesin Savunmas sadece felsefe tarihinin deil, edebiyat tarihinin de en

nemli ve en grkemli eserlerinden biridir. Hatta, hi kuku yok ki onun, savunma
literatrnn en nemli eseri olduu sylenebilir. Bunun nedeni ise, onun bir fel-
sefe ve bir edebiyat eseri olmasnn yan sra, bir hukuk aheseri olmasdr. Sokra-
tesin Savunmas susturulmak istenen bir filozofun hayatna temel edindii etik ve
felsefi ilkelerin, Platon gibi ayn zamanda bir edebiyat dhisi olan byk bir yazar
tarafndan, felsefeden ve farkl fikirlerden rahatszlk duyan vatansever ama alabil-
diine s politikaclara kar hukuki bir zeminde savunulmasndan oluur. Dola-
ysyla, Sokratesin Savunmas sadece Sokratesin hayatnn, savunduu deer ve
benimsedii ilkelerin deil, ayn zamanda felsefenin savunmasdr.
Zaman zaman olduka s ve vasat insanlarn toplumun istikbalini hesaba kata-
cak ekilde ynetme ehliyetinden yoksun kimselerin topluma ynetici olabilmeleri-
ne imkn salamas, demokrasinin herhalde en bildik risklerindendir. Bu risk, bir-
ok yerde ve zamanda olduu gibi, M 5. yzyln sonlarnda demokrasinin beii
Atinada potansiyel bir tehlike olmaktan karak fiili bir durum haline gelir. O
dnemde, demokratik ynetimin iktidara tad bu s, kltrsz ve felsefesiz
adamlarn o zamanki adlar Meletos ve Anytostur. Bu muzaffer iktidar sahipleri,
sadece Yunan dnyasnn geleneksel ahlak anlayn deil, tccarlarn maddi zen-
ginlik ve politik baary iyi bir hayatn yegne bileeni haline getiren deer siste-
mini eletiren, bilgisizliklerini yzlerine vuran Sokratesi mahkemeye verirler.
Amalar, byk bir hn besledikleri, gerek bir ahlaki ve entelektel reform ama-
c gden Sokratesi sindirmek ve susturmaktr. Onlarn ilk ve nemli hatalarndan
biri de budur; aslnda bu pek hata da saylamaz. Genel dnya grlerine ve kavra-
ylarna uygun olarak, Sokratesin doru bildiini sylemekten hibir koul altnda
vazgemeyecek bir filozof olduunu, varln hakikate adam bu adam hibir g-
 9/61
cn susturamayacan unuturlar. Yarattklar dzmece sulama da hemen her top-
lum ve dnemde zellikle geni ynlar zerinde etkili olmu devletin Tanrlarn
tanmayp, yeni Tanrlar icat etmek ve bu arada genleri batan karmak sula-
masdr. nerilen ceza ise lm cezasdr.
Olup biten her eyi bir filozof ngrsyle bilen Sokrates, savunmasn bu yaln
ve kolayca pskrtlecek sulamaya kar bir savunma olmaktan kartarak, inan-
d felsefenin cisimlemesi olan hayatnn ve felsefenin savunulmas haline getire-
cek ekilde geniletir. Bu yzden, 17a-35d satrlar arasndaki blme yaylan uzun
savunmasnn birinci ve esas blmn (18a-24b), Sokrates kendisine ynelik n-
yarglar karsnda bir savunmaya dntrr. Ozanndan yneticisine, tccarn-
dan tragedya yazarna, aslnda pek ok insan, onun doann gizlerini aratran bir
bilge, yanl gl gsteren ateist bir sz ustas olduunu dnmtr. Oysa,
onunla ilgili btn bu grler birer nyarg olup, hibir ekilde doru deildir. Bu
nyarglarn doru olmadklarn, Sokrates dini kaynaklara atfta bulunarak gste-
rir. Buna gre, Delphoidaki tapnaa giden Chaerephon, Tanr elisine, bu dnya-
da Sokratesten daha bilge bir insan olup olmadn sormutur. Tanrnn elisi on-
dan daha bilge birinin olmadn ifade eder. Ortada Sokratesle ilgili olarak, ikisi
de yanlmaz olan ama birbirleriyle elien, iki ayr bilgi vardr. Bunlardan birincisi
Tanr elisinin Sokratesle ilgili olarak verdii, onu insanlarn en bilgesi olarak gs-
teren bilgidir. kincisi ise, Sokratesin kendisine dair bilgisidir. En az Tanr kelam
kadar amaz olan bu ikinci bilgiye gre, Sokrates, hibir ey bilmediini bilen bi-
ridir. Sokrates, ite bu iki eliik ama ayn lde doru bilginin doruluunu ka-
ntlamak zere, insanlarla felsefe tartr, onlar sorgular; ve btn bu tartma ve
sorgulamalarnn sonunda her iki bilginin de doru olduunu grr. Evet, hibir
ey bilmediini bilen biri olarak o, insanlarn en bilgesidir. Baka insanlar neyin
iyi, neyin kt, neyin doru, neyin yanl olduu, neyin peinden gitmek gerektii
konusunda derin bir bilgisizlik iinde bulunurken, stelik sadan soldan derledik-
leri malumat krntlaryla ahlaki hayat konusunda bir eyler bildiklerini sanrken,
o hi olmazsa bilmediini bilmekte, renmeye almaktadr. Sokrates bu anlam-
da, sorgulayamadklar ve anlamlandramadklar bir hayat srdren Atinallar iin
onlara bilgisizliklerini gsteren bir atsineidir.
Savunmasnn ikinci blmnde (24b-28a), Sokrates bu kez Meletos ve Any-
tosa cevap verir. Btn yasalar, eitimciler, anne babalar koca bir meclis, ksacas
herkes ve her ey genleri iyi birer yurtta haline getirmeye alrken bir tek Sok-
 10/61
rates onlar batan karmaktadr! Btn kurum ve kiileriyle koskoca Atinann
pozitif etkisi karsnda Sokratesin negatif etkisinin gc ne olabilir ki? Sokrates,
kt yurttalarla yaamay seerek kendisine zarar vermeyi seecek kadar deli bir
adam mdr?
Savunmasnn son blmnde (28a-34b), yetmi yla sdrd sorgulanm
hayatndan bir kez daha kesitler vererek kendisiyle ilgili btn temelsiz nyarglar
ykmaya alr. Felsefesinin btn unsurlarn, yani insann gerek bileeni olan
ruhuna zen gstermesi gerektii, sorgulanmam bir hayatn yaanmaya deer bir
hayat olmad, kiinin hayatnn ilkeli ve sahici bir hayat olmas gerektii, hi kim-
senin bilerek ve isteyerek kendisine zarar veremeyecei, ktlk yapmaktansa k-
tle maruz kalmann ok daha iyi olduu benzeri btn temel tezlerinin yer
ald bu savunmann sonu blmnde (34b-35d), Sokrates, yapp ettii her ey
bilinli bir biimde seilerek yaplm eyler olduu, yapt her eyin mutlak bir
zbilinle arkasnda durduu ve dolaysyla, kendisini tam olarak onaylad iin,
insanlarn duygularna hitap etmeyi ve onlardan af dilemeyi de reddeder. Sokra-
testen hemen herkesten beklenecek ekilde, hl af dilemesini, kent iin bundan
byle bir tehlike olmayacak bir biimde aman dileyip etkinliklerine bir son verme-
sini bekleyen heyet, halktan seilmi be yz kiilik jri, sonunda onu sulu bula-
rak, kararn aklar: lm.
te bu son nokta, Sokrates ile onu sulayp lme mahkm edenlerin, drst-
ln ve hakl olunduuna ilikin olarak iten bir inancn eit bir dalm gster-
dii bir agonda uzlamay her ynden imknsz klacak ekilde kar karya gel-
diklerini tam bir aklkla ortaya koyar. Bu agon ya da atmay gerek bir trajedi
ya da dram haline getiren ey de Sokratesi sulayp ona lm cezas verenlerin bi-
linsiz, buna karn Sokratesin i banda olan btn glerin, karsndakileri
davrandklar gibi davranmaya sevk eden tm motivasyon ve inanlarn tam olarak
bilincinde olmas, fakat tm bilgeliine karn, atmay nleyememesi ya da yu-
muatamamas olgusudur. Gerekten de esiz karakteri ve stn felsefi kavray
sayesinde Sokrates bakalarnn bilgisizlii ve yanl eylemleri karsnda aresiz ve
yklmak zorunda kalr. Bu ise, bilgeliin ve erdemin trajik bir boyutu olduu anla-
mna gelir nk Sokratesin kaderi, dnyamzn bilge ve yetkin bir insann ona
yaama izni vermeyecek, s ve deersiz olmalarna ramen byk ounluun za-
rarna olarak, yeryzne egemen olanlarn ellerinde yok olacak biimde kurulmu
olduunu gstermektedir. Erdemlilerin, Sokrates gibi gerek filozoflarn, egemen-
 11/61
lerin kalplarna, s deer yarglarna uymadklar, herkes gibi olmaya almadk-
lar srece yaama anslar yoktur. Bu da imknsz olan bir eydir, zira bunu yap-
tklar zaman, onlarn cesur, adil, bilge vs. olmalarndan sz edilemez.
Sokrates mahkeme srasnda baka bir biimde eylemi; ksacas, eilmi, in-
sanlar sorgulamaya bir son verip dnd ahlaki ve entelektel reformdan vaz-
gemi ve af dilemi olsayd, yalnzca lm cezasndan deil, ayn zamanda hapis
ve srgn cezasndan da muhtemelen kurtulmu, hatta belki de tmyle aklanm
olacakt. Mahkeme srasnda davrand gibi davranmakla, gerekte Sokrates inti-
har eder. Kendisinin de bu durumu ok iyi bildii, jri yelerinin nnde yapt u
konumadan aktr: Ey jri yeleri, beni aklamanz iin bir insann mahkmi-
yetten kurtulmak iin yle ya da byle bir eyler yapmas ve sylemesi gerektiine
inanm olsaydm eer sizleri ikna edecek, kandracak szler sylemediim, sy-
levler ekmediim iin mahkm edilmi olduumu gryorsunuz ancak durum hi
de byle deildir. Beni mahkmiyete gtren, sylev ekmeme deil, bende yz-
szlkten ve utanmazlktan iz bulunmamas ve kulaklarnza ok ho ve tatl etkiler
yapacak szler sylemeye hi istekli olmamamdr. Benim baka sanklardan iit-
meye alk olduunuz gibi, alanp szlandm iitmek, beni bana yakmayan ve
benim iin deersiz olan eyleri yaparken ve sylerken grmek, hi kukusuz ok
hounuza gidecekti. Nasl ki daha nce salt tehlikede olduum iin bir kle gibi ey-
lemediysem, imdi de yapm olduum savunmadan yana en ufak bir pimanlk
duymuyorum; baka biimde yaamaktansa, yapm olduklarm yaparak lmeyi
her zaman yelerim.(38e 39a)
Buradan kan anlam udur: Sokratesin yaamn yarglar veya jri yelerini
memnun edip kandrarak kurtarabilseydi bile, bu biimde kazanlm bir hayat
yaanmaya deer bir hayat olmazd. Sokrates, nasl ki gemite hayatnn her ann
bizzat kendisi seip belirlemi ise, lmne de yine kendisi neden olur. Baka trl
bir davran tarz Sokrates iin hem ahlaki hem de entelektel intihar olurdu, sade-
ce ve sadece onun kendi hayatn tekzip etmesi anlamna gelirdi. Bundan dolay fi-
ziki lm Sokratese ok daha tercih edilir grnr. nyarglara veya halk arasn-
daki Sokrates imgesine uygun bir yaam srmektense, kendisine sadk kalarak, ya-
ni kendi kendisiyle tutarl olarak, lmne de damgasn vurmutur; oysa af dile-
seydi, kendisi iin verilen cezaya alternatif bir ceza isteseydi kayb, bu durumda ha-
yat deil de iyi hayat, gerekte yaanmaya deer tek yaam olan hayat tarzn yi-
tirmi olaca iin, kazancyla llmeyecek kadar byk olacakt. Neyse o oldu.
 12/61
Her zaman kendisine sadk kalmak zorunda olduunu dnen Sokratesin, batan
beri Sokrates olarak kalmay setii iin, baka bir tercihi olamazd zaten.
Gerekten de, sorgulanm, onaylanm bir hayat srmek, kendisine sadk
kalmak, onun hayat boyunca en fazla vurgulad ilke olmutur. Bu ilkenin, Sok-
ratesin tm savunmas boyunca tekrar tekrar ne srldn grrz: imdi
tam da muhakeme edildiim u anda, bir hatip ya da Sofist kesilmeyeceim. [...]
Benim deimem iin artk zaman ok getir. Bu nedenle, gzel konumak yerine,
imdiye dek nasl konumusam yine yle konuacam. Yalnzca doruyu syleye-
ceim ve yarglar olarak sizi, szlerimin gzelliinden ok, davamn doruluu ve
adalete uygunluu ilgilendirmelidir (17a-18a). nsann kendisini, en iyi yer olarak
dnp yerletiirdii konum her ne olursa olsun, insan orada, lmden ya da
baka bir eyden deil de sadece onursuzluktan korkarak kalmaldr (28c). Tm
yaamm boyunca ister zel ilerimde isterse kamu ilerimde olsun, her ne yapty-
sam, imdi nasl davrandysam, yle davrandm; [...] hak yolundan ayrlmadm,
adaletten dn vermedim ve imdi de vermeyeceim (33a). Baka bir biimde
yaam olmaktansa, yapm olduklarm yaparak lmek ok daha iyidir (39a).
Dahas, Sokrates bu temel ahlaki ilkeleri ne srmekle kalmaz, yalnzca kiinin
kendisine sadk kalmas gerektiini sylemekle yetinmez. Bir entelektel namusu-
nu simgeleyen kuram-eylem birliini hayatnn her annda olduu gibi, mahkeme-
de de hayata geirir. Baka bir deyile, Sokratesin durumunu bu kadar arpc ve
her ynyle trajik hale getiren ey, onda kendine sadk kalma ya da kendini onay-
lamann ii bo szler olarak kalmamas, onun gerekte sylediini yapmasdr:
Sokrates yalnzca kendisini onaylamaktan sz etmez, fakat savunmasnn biim ve
ieriiyle, onayn ayn anda uygulamaya koyar. O btn hayat boyunca, insanlar
yalnzca inandrmak yerine eitmeye ve gelitirmeye alan sorgulayc bir ret-
men olmutur ve muhakeme edildii srada, yarglarla sanki onlar eitilmeye ihti-
ya duyan rencilermiesine konutuu zaman da yapt bundan farkl bir ey
olmaz. Btn hayat boyunca, hakikatin ve adaletin yannda olan, hakikat ve adale-
ti her eyden stn tutan Sokratesin imdi lmn eiindeyken, aman dilemeyi
kabul etmedii zaman da yapt, tam tamna budur. Hakikati ve adaleti onaylar-
ken, kendisini onaylyor olmas, onun savunduu deerler ve felsefeyle hayat ara-
sndaki uyumu gsterir. Hakikat ve adalet Sokrates iin salt soyut fikirler olmayp
onun hayatnda cisimleen insani yetkinliin pratik erdemleri ve idealleri olduun-
 13/61
dan, Sokrates kendisine sadk kalrken gerekte hakikate ve adalete sadk kal-
mtr.
Sokrates kendisini olumlamaktan hayatn kurtarabilmek adna bir an iin vaz-
geseydi, yani en azndan suunu kabul ederek ve balanmak iin yalvararak bir
alak gibi davranm olsayd eer, ite o zaman btn hayatn yalanlam olurdu.
Aslnda onu ldrmek deil, sadece susturmak isteyenlerin kendisinden bekledii
ekilde davranm olsayd, suunu kabul etmi olmakla kalmayacak, onu fiilen ka-
ntlam olacakt. Byle yapmakla kendisini suland eyden sulu klm ve hak
etmedii bir cezadan kurtulmaya alrken bu cezay gerekten hak etmi olacakt.
Sokratesin bir adaletsizlie maruz kald, haksz bir sulamayla kar karya bra-
kld dorudur ancak adaletsiz bir eylem biiminin Sokratesi kendisine yaplm
adaletsizlikten kurtarmayaca, haksz bir sulamay hakl ve yerinde bir sulama-
ya dntrmeyecei, yalnzca kann adaletsizliini artraca da ayn lde
dorudur. Halk arasndaki Sokrates imgesinin yanl olduu, Sokratese iftira edil-
mi olduu dorudur ancak o hak etmemi olduu btn nyarglarn sonularn-
dan, paradoksal olarak yaygn grn ima ettii gibi olmak suretiyle, alaka dav-
ranan biri olarak kurtulabilirdi. Bunu yapt zaman ise, imgeyi doru, nyargy
hakl klm olacakt. Mahkemede eylediinden farkl bir biimde eylemi olsayd,
kendisinin onlarn her zaman olduunu dnm olduklar biri olduunu kantla-
m olacakt.
Gerekten de Sokrates, kendisinin ve dnyann trajik kaderine uygun olarak,
mahkemede son derece paradoksal bir konuma itilmitir. Sokrates kendi karakteri-
ni olumsuzlayarak ve kendi kendisiyle elierek kaabilirdi ancak byle bir eylem-
le, savunduu davann haklln tmyle ortadan kaldrm ve onurlu bir insan
olarak, zerinde durabilecei tek dayana ykm olurdu. Yaamn, onun yaan-
maya deer olmadn, szleriyle kabul ederek ve eylemiyle kantlayarak kurtara-
bilirdi. Nitekim kurtard da. Sokrates, bugn savunduu ilke ve deerlerle hl
yaamaktadr; onu lme gnderenler ise, ancak onunla ilikili bir biimde ve la-
netlenmi olarak anmsanmaktadrlar.
Ahmet Cevizci
 14/61
SOKRATESN SAVUNMASINA GR

I.
Giri

Platonun Savunmasnn Sokratesin gerek savunmasn ne lde temsil ettiini

belirlemenin imkn yoktur. Tarz ve zellik olarak Ksenophonun tarifine uymakta-
dr; Sokratesten Anlarda Sokratesin biraz dikastlarn suyuna gitseydi beraat
edebileceini syleyen; bir baka blmde bize Sokratesin arkada Hermoge-
nesin ifadesinde onun yaamak istemediini sylediini; ilahi iaretin onun bir sa-
vunma hazrlamasna izin vermediini ve Sokratesin kendisinin de btn yaam
boyunca bu na hazrland gerekesiyle bunu gereksiz bulduunu bildirir. nk
konumay canl tutan ey muhalefet ruhudur, (ut non supplex aut reus sed ma-
gister aut dominus videretur esse judicum); gevek ve dzensiz tarz da Sokratesin
agorada ve para alveriinde bulunanlarn masalarnn aralarnda yapt ko-
numalarn bilindik slubunun bir kopyasdr. Kritonda geen bahis baz blm-
lerin tam doruluunun bir dier kant olabilir belki. Fakat esas olarak bunun Pla-
tonun Sokrates anlayna gre bir ideal Sokrates olarak grlmesi gerekir; Sokra-
tes burada hayatnn en byk ve en aleni sahnesinde yer almakta, en zayf olduu
anda zaferin doruklarnda dolamaktadr, insanlar zerindeki hkimiyeti ok b-
yktr ve lmle yzletiinde ironisi yeni bir anlam ve bir eit trajik dokunakllk
kazanmaktadr. Sanki savunmann ak srasnda ylesine bahsedilmi gibi, haya-
tnn gereklerini ve kiilik zelliklerini anlatr. slubundaki sohbet havas, gr-
nte dzen eksiklii, ironik basitlik Sokratesin portresi olan mthi bir sanat ese-
ri olarak sonulanr.
Fakat Sokrates konularn bazlarn gerekten kullanm; szlerinin bir araya
gelmesi rencisinin kulanda nlam olabilir. Platonun Savunmas Thukydi-
 15/61
desin, byk Periklesin marur kiilii ve tutumu tasavvurunu somutlatrd ve
olaylar hakkndaki yorumlarn bir tarihinin bak asyla ssleyen hitabeleriyle
kyaslanabilir. Dolaysyla Savunmada asl gerekten ziyade, gerein ideal biimi
yer almaktadr. Platon, Ksenophon gibi bir kroniki deildi; eserlerinin hibirinde
tam doruluu hedeflemie benzemiyor. Dolaysyla tamamyla farkl bir yazar
snfna ait olan Ksenophonun Sokratesten Anlar veya leninden destek almaz.
Platonun Savunmas Sokratesin szlerinin sralanmasndan ok, dier diyalogla-
rnda olduu gibi dikkatle hazrlanm bir yazdr. Hatta belki usta, rencisinden
daha iyi olaca iin Sokratesin savunmasnn, Platonun aktardndan daha iyi
olabilecei dncesine bile kaplabiliriz. Fakat her halkrda Platon, ustasnn
kulland baz szckleri hatrlyor olmal ve anlatlan baz olaylarn gerekten ce-
reyan etmi olabilecei unutulmamal. Paltonun savunma srasnda orada bulun-
duunun sylenmesi nemlidir nk Phaidonun son ksmnda bulunmamakta-
dr. Birinin gerek dierinin gerekd olduunu ima ettiini ne srmek garip mi
olur? zellikle de Platonun yalnzca bu iki pasajda kendinden sz ettiini d-
necek olursak. Platonun Sokratesin nerdii para cezas-nn kefillerinden biri ol-
mas da gerei gsterir. pheli olansa Sokratesi herkesi apraz sorguya ekmeye
iten ilk eyin Delphoi kehaneti olmasdr nk onun Khairephona danmak iin
Kehanet Merkezine gitmeden nce mehur olmas gerekir. Bu hikye de byk ih-
timalle uydurulmutur. Btn olarak aldmzda Savunmann Sokratesin karak-
terine uygun olduunu syleyebilir ama iinde geen tek bir cmlenin bile onun ta-
rafndan sylendiini kantlayamayz. Eser Sokratesin havasn yanstmakta, fakat
Platon savunmay yeniden kalba dkmektedir.
teki diyaloglarn iinde Savunmayla kyaslanabilecek bir eser yoktur. Dev-
lette adaletin ektii skntlar tasvir ederken de hocasyla ilgili anlar Platonun
aklna gelmi olabilir. Kriton da jriye meydan okuyan Sokratesin titiz bir ekilde
yasalara itaat eden biri olarak sunulduu Savunmaya bir eit ek olarak grlebi-
lir. Zarar grmenin idealletirilmesi zarar grmek ktlk yapmaktan iyidir sa-
vnn srdrld Gorgiasda daha da ileri gtrlr; hitabet sanat da yalnzca
kendini sulama amac iin faydaldr. Ksenophonun szde Savunmasyla arasn-
da kurulan paralellikler dikkate deer deildir nk yer aldklar yaz aka sah-
tedir. Memorabiliada yer alan Sokratesin davas ve lmne ilikin ifadeler Pla-
tonununkiyle genellikle birbirini tutmaktadr; fakat Ksenophonun anlatmnda
Sokrates ironisinden eser yoktur.
 16/61
Savunma veya Platonun Sokrates savunmas blme ayrlr: 1) Savunma;
2) Cezann hafifletilmesine ilikin daha ksa bir konuma; 3) Kehanetvari paylama
ve nasihat szleri.
* Eski Hellen paras.

II. Birinci Blm: Ana Savunma Konumas

lk blm konuma dili slubu iin zrle balar; her zaman olduu gibi retorie
dmandr ve retorikten deil hakikatten anlar; konuma yaparak kiiliini tahrif
etmeyecektir. Sonra da ithamclarn ikiye ayrarak srdrr; nce isimsiz ithamc,
kamuoyu vardr. Herkes henz kk yalarda, onun genlii yozlatrdn duy-
mu ve Aristophanesin Bulutlarnda karikatrize edilmi halini grmt. kinci
olarak, aka konuan ithamclar vardr. Her ikisinin sulamalar da birer cmley-
le zetlenebilir. lki, Sokrates yeraltn ve gkyzn inceleyen, kt ve merakl
bir insandr; kty iyi gibi gsterir ve bunu herkese retmeye kalkar demekte-
dir. kinci ithamclara gre ise, Sokrates, devletin kabul ettii Tanrlar kabul et-
meyen, baka Tanrlardan sz eden ve genlii yozlatran kt bir insandr. Esas
sulama, dinle ilgili olandr (kr. Ksenophon, Sokratesten Anlar); kamuoyunun
grlerinin bir zeti olan ilk cmle de ayn nizami sluba sahiptir.
Cevap bir karkl gidermeyle balar. Komedi airlerinin sunumlarnda ve
ounluun dncesinde Sokrates doa bilimleri retmenleri ve Sofistlerle z-
deletirilmiti. Ama bu bir yanlgyd. Sokrates ak mahkemede her ikisine de
sayg duyduunu belirtir ki bu onun onlar hakknda baka yerlerde yapt ko-
numalarla eliir. (Bkz. Anaksagoras hakkndaki konumas iin, Phaidon ve Ya-
salar; Sofistler hakkndaki iin, Menon, Devlet, Timaios, Theaitetos ve Sophistes.)
Fakat ayn zamanda onlardan biri olmadn da ekler. Doa felsefesinden hi anla-
mamaktadr, byle aratrmalardan holanmad iin deil, bu konular hakknda
 17/61
bilgisi olmad iin. Dolaysyla bu konularda tek kelime etmemektedir. Ders ver-
mek iin para da almaz, yani bir yanl fikir daha: Onun retecek bir eyi yoktur
fakat Evenosu be mina* gibi mtevaz bir crete ahlak dersi verdii iin ver.
Kalabaln kulana yerlemi olmas beklenebilecek her zamanki ironi burada
da pusudadr.
Ardndan neden byle kt bir isimle anldn aklamaya giriir. Bu, stlen-
dii zel bir grevden kaynaklanmtr. Heyecanl Khairephon (alaca cevab biraz
da tahmin ederek) Delphoia giderek khine Sokratesten daha bilge bir insan olup
olmadn sormutu; cevap, ondan daha bilgesinin olmadyd. Khinin, tek bil-
dii ey hibir ey bilmedii olan bir adamn insanlarn en bilgesi olduunu akla-
mas ne anlama geliyor olabilirdi? Cevap zerinde enine boyuna dnen Sokrates
kendisinden daha bilge birini bulmaya karar verdi; ve nce siyasetilere, sonra a-
irlere, ardndan da zanaatkrlara gitti ama hep ayn sonuca vard hibir ey bil-
mediklerini ya da en fazla kendisi kadar bildiklerini ama bilgilik taslayanlarn da-
ha ok olduunu grd. O hibir ey bilmiyor ama hibir ey bilmediini biliyordu:
Onlar ise ya hibir ey bilmiyor ya da ok az ey biliyor ama her eyi bildiklerini
zannediyorlard. Bu yzden o da yaamn, bilgili numaras yapanlar tespit etmeye
adad; bu megale onu avucuna ald ve kendisini hem halktan hem de yakn evre-
sinden uzaklatrd. Zengin genler de bo zamanlarnda ayn soruturmaya girii-
yordu, ki bu da pek komikti. Bundan dolay kat dmanlklar ba gsterdi; bilgili
olduunu iddia edenler ona genlii yozlatran adam diyerek ve Tanrtanmazlk
(ateizm), maddecilik (materyalizm) ve safsataclkla (sofizm) ilgili basmakalp sz-
leri tekrarlayarak lerini aldlar.
kinci iddiay da orada bulunan ve sorgulanmaya msait olan Meletosu sorgu-
layarak yantlar. O halk yozlatryorsa gelitiren kimdir? (Kr. Menon.) Her yer-
deki herkes. Ama bu ok sama ve rneksemeye aykryd. Ayrca, birlikte yaamak
zorunda olduu insanlar yozlatrmas akla yatkn bir ey deildi. Bunu kasti yap-
m olamazd; kastsz yapmsa da Meletosun onu dava etmesi deil, eitmesi ge-
rekirdi.
Fakat iddiann bir baka ksm da Sokratesin baka Tanrlara inandn ve in-
sanlara ehrin kabul ettii Tanrlar kabul etmemelerini tlediini syler. Gen-
leri bu ekilde mi yozlatryor? Evet. Sadece yeni Tanrlar m var, yoksa hi
Tanrs yok mu? Hi yok. Ne, Gnele Ay bile mi yok? Hayr; o Gnein ta,
Ayn da topraktan olduunu sylyor. Sokrates, bunun Anaksagorasla ilgili eski
 18/61
bir karklk olduunu syler; Atina halk da dramada kendine yer bulmu ve ti-
yatroda renilebilecek inanlar Sokratesin etkisine balayacak kadar cahil deil-
dir. Sokrates, Meletosun iddiann bu ksmn (bir gereke olmakszn) bir bilmece-
ye dntrdn gstermeye giriir: Tanr diye bir ey yoktur ama Sokrates
Tanrlarn oullarna inanmaktadr ki bu da samadr.
Hakknda yeterince konutuu Meletosu brakp esas sulamaya dner. Neden
onu lme gtren bir ile urama konusunda bu kadar srarc olduu sorulabilir.
Neden? Nasl generallerin onu yerletirdii Potideia, Amphipolis ve Delionda kal-
may srdrdyse, Tanrnn onu yerletirdii grevde de kalmalyd. Ayrca l-
mn iyi mi kt m olduunu bilecek kadar bilgili de deildir ama iini brakma-
nn kt bir ey olduunu bilmektedir. Anytos, Sokratesin gitmesine izin vermek
istedilerse onu batan sorguya ekmemeleri gerektiini sylerken hakldr nk o
insandan ziyade Tanrya itaat edecek, her yatan her insana erdem ve gelimenin
zarureti konusunda telkinde bulunmaya devam edecek, onu dinlemeyi reddettikle-
rinde srarla devam edecek ve onlar azarlayacaktr. Sokrates genleri bu ekilde
yozlatrmaktadr, onu bin lm de bekliyor olsa Tanrya itaat edecek ve bundan
vazgemeyecektir.
Onun yaamasna izin vermelerini ok istiyordu kendi iyilii iin deil, dier-
lerinin iyilii iin nk o, onlara gkten inmitir (ve bir tane daha gelmeyecektir)
ya da kendisinin de esprili bir ekilde anlatt gibi binek atn harekete geiren bir
atsineidir. O zaman neden kamu ilerinde hi grev almamtr? nk o, her za-
manki Tanrsal ses onu engellemitir; memur olup da doruluk iin savasayd ha-
yatta kalamaz, bu yzden de iyi eyler yapamazd. Kamuyla ilgili meselelerde ada-
let iin yaamn iki kere tehlikeye atmt zaten; bir kere generallerin yarglanmas
srasnda, bir kere de Otuzlarn zorbaca emirlerine kar gelerek.
Ama her ne kadar kamu hizmetinde almasa da zamann halk karlk bekle-
meden eitmekle geiriyordu bu onun misyonuydu. rencileri iyi de olsa kt
de olsa, onlara bir ey retmeyi vaat etmedii iin sonulardan sorumlu tutula-
mazd. ster gelir, ister uzak dururlard: Ama geliyorlard nk bilgilik taslayan-
larn cehaletlerinin ortaya karlmasn izlemek elenceliydi. Eer bu onlar yoz-
latryorduysa da (kendileri deilse bile) bykleri mahkemeye kp Sokratesin
aleyhine tanklk edebilirlerdi. Ama genlerin babalar ve kardeleri Sokratesin le-
hine tanklk ettiler; akrabalar yozlamsa bile onlar yozlamamtr; ve onlar be-
 19/61
nim tanklarmdr. nk onlar benim doruyu sylediimi, Meletosun ise yalan
sylediini biliyorlar.
Btn sylemesi gereken budur. Hayatn balamalar iin yarglara yalvar-
maz. Belki baz yarglar benzer vakalarda bu tarz amellere raz olmutur ama Sok-
rates onlar rnek almad diye ona kzmayacaklarndan emindir. Sokrates byle
davranlarn Atinann adn zedeleyeceini dnmektedir: Yarglarn yasalar
inememe yemini ettiini bilmektedir ve dinsizlikle yarglanrken yargtan yemi-
nini bozmasn isteyip dinsizlikle sulanamaz.

III. kinci Blm: Sokratesin Ceza nerisi

Sokrates bekledii, olaslkla arzu ettii gibi sulu bulunur. Artk konuma slubu
barldan ziyade marur ve buyurgandr. Anytos lm cezas nerir: Buna
karlk Sokrates nasl bir neri getirecektir? Atina halkna faydal olan, btn ha-
yatn onlara faydal olarak geirmi bu insan, hi deilse Olimpiyat galiplerine ve-
rilen dl olan Prytaneionda yemek yeme ayrcalna sahip olmak ister. Yoksa,
Anytosun nerdii lmn iyi mi kt m olduunu bilmezken ne diye bir kar-
ceza nersin ki? Hapsedilmenin ve srlmenin kt eyler olduundan emindir.
Para kaybetmek de kt bir ey olabilir ama onun zaten paras yoktur; belki bir mi-
nas kr. Dostlar raz gelirse cezas otuz mina olsun.

IV. nc Blm: Sokratesin Son Szleri

 20/61
Sokrates lme mahkm edilir. Zaten yal bir adamdr ve onu birka yldan mah-
rum ederek Atinallarn eline kt nden baka bir ey gemeyecektir. Boyun eip
hayatn balamalar iin yalvarsayd belki kurtulurdu. Ama o savunmasnn
slubundan asla pimanlk duymaz; onlarn tarznda yaamaktansa kendi tarznda
lmeyi yelemektedir. nk hakszln cezas lmden daha tezdir; nasl biraz-
dan lm onu yakalayacaksa, bu ceza da onu itham edenleri yakalayacaktr.
imdi de lm bekleyen biri olarak onlar iin bir kehanette bulunacaktr. Ha-
yatlarnn hesabn vermekten katklar iin onu lme gnderirler. Ama Sokra-
tesin lm, onlar bu yaptklar iin sulayacak ve daha gen ve daha riayetsiz ol-
duklar iin onlar daha kat szlerle paylayacak birok renciyi tetikleyecektir.
Henz vakit varken onu beraat ettirebilecek olanlara birka sz daha sylemek
ister. Tanrsal sesin, savunmas srasnda hi araya girmediini bilmelerini ister;
ona gre bunun nedeni lmn kt deil, iyi bir ey olmasdr. nk lm ya
uzun bir uyku, uykularn en gzeli ya da iinde llerin ruhlarnn bir araya geldii
baka bir dnyaya yolculuktur ki insan orada eski kahramanlarla ve adil yarglarla
karlaabilir; ayrca hepsi lmsz olduu iin hibiri dnceleri yznden l-
mekten korkmaz.
yi bir adamn bana ne yaamda ne lmde kt bir ey gelebilir ve onun l-
mne Tanrlar izin vermitir, nk onun iin bylesi daha iyi olacaktr o yzden
yarglarn affeder, nk her ne kadar ona iyilik yapmak istemedilerse de ona k-
tlk yapm da saylmazlar.
Son bir dilei olur: Oullar zenginlii erdeme yeler veya olmadklar bir ey
olduklarn dnrse, kendisi nasl onlara ba belas olduysa onlarn da oulla-
rnn canlarn skmalarn ister.
Benjamin Jowett
 21/61
SOKRATESN SAVUNMASI

I.

Bilmiyorum ne hissettiniz ey Atinallar, beni sulayanlarn konumalarn dinle-

diinizde; ama unu biliyorum ki ikna edici szleri bana neredeyse kim olduumu
unutturduo kadar etkiliydiler; ne var ki szlerinin bir tanesi bile doru deildi.
Yalanlar pek oktu ama bir tanesi vard ki beni hayrete drd; size tetikte olma-
nz ve benim gzel sz syleme yeteneime kanmamanz sylemelerini kast edi-
yorum. Bunu syledikleri iin utanmalar gerekirdi nk azm ap eksikliim
belli olur olmaz yalanlarnn ortaya kacan biliyorlard; bunu syleyecek kadar
1
utanmazlar belli ki gzel sz syleme yetenei derken hakikatin gcn kast et-
medilerse eer; nk gzel konutuumu syleyebilirim gerekten de ama onla-
rnkinden ok farkl bir ekilde! Dediim gibi, geree ilikin tek bir sz sylemedi-
ler ya da bir szden fazlasn; ama benden btn gerei dinleyeceksiniz: Ama on-
larn usulnde, szck ve kalplarla gereince sslenmi bir dizi sylevle deil. Hi
deil! Ben o an aklma gelen szck ve savlar kullanacam nk bunun doru ol-
duundan yaamm boyunca sizin karnza, ey Atinallar, gen bir hatip gibi k-
mamam kimsenin benden bunu istemesine izin vermemem gerektiinden emi-
nim. Sizden bir de iyilik yapmanz isteyeceim benim iin ki o da udur: Savun-
2
mam srasnda, kullanma alkanlnda olduum ve agoralarda, para alverii
yapanlarn tezghlarnda veya baka yerlerde duymu olabileceiniz szckleri iit-
tiinizde armamanz ve szm kesmemenizi rica ediyorum. Zira yam yetmii
geti ve ilk defa bir mahkemede yer alyorum, burann adetlerine de tamamen ya-
bancym; nitekim beni gerekten bir yabanc olarak grn ve bu yabanc kendi
anadilinde konuur ve memleketinin usuln izlerse onu balayn; bu haksz
bir rica deil sanrm. slubu dert etmeyin, iyi olabilir de olmayabilir de. Sadece
 22/61
davamn doruluunu dnn ve una ihtimam gsterin: Yarg adil bir karar
versin ve hatip de doruyu sylesin.
1 Sokrates de dahil ou Yunan filozof mantki bir evren grnn savunucularyd. Bu sfatla insan
doasnn dnsel unsurunu dnyann en nemli eyi sayyorlard. Bu yzden hakikat gcyle
insanlar, onlar aksini yapmak istese bile, mantkl sonular kabul etmeye zorlayabilen akl ok et-
kili bir eydi. Eskiada bir diyalogda katlmclardan bazlar, tartmann onlar inanlarn terk et-
meye mecbur edecek bir yn aldn grnce kulaklarn kapatp dinlemeyi reddeder. Birok kimse-
nin ne kadar tutarsz, mantkd veya riyakr olursa olsun kendi inanlarndan vazgemeye ya-
namad bu adan ne kadar farkl!

II.

3
ncelikle daha eski sulamalara ve ilk ithamclarma cevap vermem gerek,
4
ardndan da daha sonrakilere geerim. nk beni yal olmakla sulayan birok
ithamc oldu ve yalan sulamalar yllarca devam etti ve onlardan, kendi aplarnda
5
tehlikeli olan Anytos ve arkadalarndan korktuumdan daha ok korkuyorum.
Ama bunlar, daha siz ocukken balayp gk hakknda mtalaada bulunan, yerin
6 7
altn aratran ve kty iyi gibi gsteren, Sokrates adnda bir bilgeden sz ede-
rek yalanlaryla zihinlerinizi ele geirenler ok daha tehlikelidir. Bunlar benim rk-
tm ithamclardr nk onlardr bu dedikoduyu yayan ve onlar dinleyenler bu
tr speklatrlerin Tanrlara inanmadn dnmeye meyillidirler. Saylar pek
ok, bana yaptklar sulamalar da eskiden kalma, onlar kolay etkilendiiniz za-
manlarda ocukken ve hatta genken yaptlar ve iddialar gyabmda yapld n-
k cevap verecek kimse yoktu [...] En zoru da hibirinin adn bilmiyorum ve vere-
8
mem; bir komedi ozan hari. Ama kskanlk ve fesatlktan sizi kkrtan iftira-
clarn byk bir ksm bunlarn bazlar kendilerini inandrmlar ve kendi inan-
larna bakalarn da katyorlar btn bunlar baa kmas en zor olanlardr; on-
 23/61
lar buraya karp sorguya ekemem, bu yzden kendimi savunmak iin glgelerle
9
savamal ve cevap veren biri yokken sorguya ekmeliyim. O halde sizden de be-
nimle birlikte farz etmenizi rica edeceim, dediim gibi, muhaliflerim iki eittir
biri gncel, dieri eski; umarm ncelikle eski muhaliflerime cevap vermemin ye-
rinde olduunu anlyorsunuzdur, tekilerden ok nce ve ok daha sk bu sulama-
lar iittiniz.
O halde savunmam yapaym ve tannan bu ksa zaman iinde hakkmdaki bun-
ca uzun zamandr beslediiniz kt dncenizi silmeye alaym; hem sizin hem
benim iin iyi olacaksa umarm baarl olurum ve szlerimi kabul edersiniz. Ama
bunu baarmann kolay olmadn biliyorum bu grevin niteliini ok iyi anlyo-
rum. Tanr nasl isterse yle olsun: Yasaya itaat ederek savunmam yapyorum.
2 Agora bata toplanma yeri anlamna geliyordu ama sonralar eski Yunan ehrindeki pazar yeri ve
kamu alan anlamlarnda da kullanlmaya baland. Agora, ehrin siyasi, sivil ve ticari merkeziydi.
Sokrates, zamannn byk bir blmn agorada dileyenle gnn konularn konuarak geirirdi.

III.

10
Batan balayaym ve bana bu iftiray attran ve Meletosu bana kar dava ama-
ya iten sulamann ne olduunu soraym. thamclar ne diyor? Onlar benim dava-
clarm olsunlar, ben de onlarn szlerini yeminli bir ifadede zetleyeyim. Sokra-
tes kt eyler yapar ve yeraltn ve gkyzn aratran merakl bir kiidir, kty
iyi gsterir ve daha nce belirtilen doktrinleri bakalarna retir. Sulamalar
byle, Aristophanesin komedisinde bizzat izlediiniz de buydu; ortalkta dolap
havada yryebileceini syleyen ve benim hi de biliyormu gibi yapmadm ey-
ler hakknda bir sr samalk sralayan doa felsefesi rencilerini kmseyici
sz sylemek deil niyetim Sokrates adl bir adam vard oyunda. Meletos beni
byle ciddi bir eyle sularsa ok zlrm. Ama gerek u ki ey Atinallar, benim
doa teorileriyle hi ilgim yoktur. Burada bulunanlarn ou buna tanktr ve ben
 24/61
onlardan rica ediyorum. Konuun o halde beni dinleyenler ve bu trden meseleler
hakknda sylev verdiimi grp grmediinizi syleyin yannzdakilere. [] Ne
cevap verdiklerini duydunuz. Bu konuda sylediklerinden geriye kalanlar hakkn-
daki gerei de karabilirsiniz.
3 Sokrates eski ithamclarn yeni ithamclardan daha tehlikeli olduunu iddia etmektedir. zellikle de-
inilen tek eski ithamc Aristophanestir ama Sokrates jri yelerine ve onlarn pein hkmlerine
de atfta bulunuyor olabilir. Bu neden onlar apraz sorguya ekemediini ve onlarla uramann
glgelerle savamak gibi olduunu aklamaktadr. Eski ithamclar Sokratesin bir doa filozofu ve
sofist olduunu iddia ediyordu.

IV.

Para karlnda retmenlik yaptm sylentisinin ok az bir temeli olduu iin

bu iddia da dierinden daha doru deildir. Bununla birlikte, eer bir adam ders
verebiliyorsa, para almasna sayg gsteririm. ehir ehir dolaarak, genleri, ken-
dilerine para almadan ders verebilecek kendi vatandalarn brakp onlara katl-
maya ikna eden, bir de para almakla kalmayp bunu bir ltuf gibi yapan Leontionlu
11
Gorgias, Keoslu Prodikos ve Elisli Hippias var. Dorusu Atinada da Paroslu bir
filozof olduunu duydum; o da byleymi duyduuma gre: Sofistlere bir dnya
para harcayan bir adamla karlamtm, Hipponikosun olu Kallias ve onun da
oullar olduunu bildiim iin sordum: Kallias, dedim, oullarn tay ya da dana
olsalard onlar baaryla eitecek birini bulmak zor olmazd; bir at terbiyecisi ya
da ifti bulurduk, kendi meziyet ve stnlkleri dorultusunda geliir ve kusursuz
hale gelirlerdi; ama insan olduklar iin onlar eitmek zere kimi dnyorsun?
nsani ve siyasal meziyetlerden anlayan biri var m? Oullarn olduu iin bunlar
dnm olmalsn; var m biri? Var, dedi. Kim? diye sordum, ve nereli? Ve
ne kadar istiyor? Paroslu Evenos, diye cevap verdi; adam bu ve creti be mi-
na. Ne mutlu Evenosa, dedim kendi kendime, eer o kadar bilgiliyse ve bu kadar
 25/61
mtevaz bir crete ders veriyorsa. yle olsaydm kendimle gurur duyar ve kibirle-
nirdim ama dorusu benim o trden bir bilgim yoktur.
4 Sokratesin eski ithamclar bir dedikodu arkyla uzun yllar alarak onun itibarn zedeleyen
birtakm kimlii belirsiz bireylerden oluurken (Aristophanes hari), yeni ithamclar Sokratesi
yarg nne karanlard. Savunmada ad geen tanesi Meletos, Anytos ve Lykondu. Bu ada-
mn her birinin meslek olarak toplumun farkl bir kesimini temsil ettiini unutmamak gerek. Mele-
tos air, Anytos siyaseti, Lykon ise hatiptir. Sokratesin farkl uzmanlk kategorilerini temsil eden
Atinal vatandalarla tartarak grevini (yani bilgiyi aramak) yrttn dnecek olursak, bu
yaylm nemlidir. Bu yntemle ou zaman karsndakinin cehaletini sergileyerek onu karrd.

V.

Eminim, Atinallar, aranzdan biri diyecektir ki, Neden, Sokrates ve sana ynelti-
len sulamalarn kkeni nedir: nk yaptn eyde bir tuhaflk olmal! Bakalar
gibi olsaydn ne bu byk hrete sahip olurdun, ne de hakknda bunca konuulur-
du: Syle bize, o halde, neden byle, nk seni yarglarken acele etmek isteme-
yiz. te bunu adil bir meydan okuma kabul ederim. Size bu bilge szcnn ve
bu kt hretin kkenini anlatmaya alacam. Kulak verin o halde. Bazlarnz
aka yaptm zannetse bile size btn gerei anlatacam beyan ederim. Atina-
llar, benim bu hretim, sahip olduum belli bir bilgiden gelmektedir. Bunun ne
tr bilgi olduunu sorarsanz, insann ulaabilecei trden bilgi derim, nk o l-
de bilgili olduuma inanmaya meyilliyim; oysa konutuum kiiler insanst bir
bilgelie sahip, bunu tarif edemeyebilirim, nk bende yle bir bilgelik yok; ol-
duunu syleyen de yanlyordur ve byle yaparak kiiliimi gz ard etmektedir.
Burada, ey Atinallar, ar bir ey sylyormu gibi grnsem bile, szm kesme-
meniz iin yalvaryorum size. nk syleyeceim sz bana ait deil. Size gvenilir
bir tanktan sz edecek ve benim bilgeliimi anlatacam bilge olup olmadm,
12 13
ne tr bir bilge olduumu bu tank da Delphoi tanrsdr. Khairephonu tanyor
olmalsnz; eskiden arkadamd, sizin de arkadanzd nk sizinle birlikte sr-
14
gne gitti ve birlikte dndnz. Biliyorsunuz, Khaipheron yapt her eyde pek
 26/61
15 16
tez canlyd, Delphoia gitti ve khine cesurca sormu dediim gibi, szm
kesmemeniz iin yalvaryorum khine benden daha bilge biri olup olmadn
17
sormu ve Pytholu kadn khin de benden daha bilgesinin olmadn sylemi.
Khaipheron ld ama mahkemede bulunan kardei bu olayn doruluunu onayla-
yacaktr.
5 Sokratesin ithamclar arasnda en ok Anytos hakknda bilgimiz var. M 5. ve 4. yzyllarda yaad
ve general olarak baarsz olsa da Atina demokrasisinin bir lideri olarak dikkate deer baarlar el-
de eden zengin bir Atinalyd. Aznlk ynetimi ksa bir sre iin Atinada g elde ettiinde (Otuz-
larn Ynetimi deniyor), demokrasiyi getiren baarl bir isyana nclk etti. M 403/402deki,
Otuzlar Ynetiminden nceki ve bu ynetim srasnda teebbs edilen bir sula yarglanmay nle-
yen genel affn kabul edilmesini ayarlamada etkin olarak rol ald. Bu da Sokratese yneltilen btn
sulamalarn, kendisinin de belirttii gibi, itham edilene ynelik daha tarihsel tavrlarn daha ok
zerinde dursa da yeni olmas gerektii anlamna geliyor. Sokratesin 399daki davasndan nce
Anytos ok gl bir siyasi liderdi. Bu da onun, Sokrates iddianamesinin ardndaki gerek g oldu-
u genel grn desteklemektedir. Meletos ve olaslkla Lykon, en ok Sokratese yneltilen din-
sizlik sulamalaryla ilgiliyken, Anytos daha ziyade genlerin yozlatrlmas ithamna nem veriyor-
du. Platon bize Anytosun, Sokratesle aralarnda yaygn ama yanl bir ekilde balant kurulan So-
fistlerden akla smayacak lde ve banazca nefret ettiini sylemektedir. Geleneksel deer ve ku-
rumlarn savunucusu olan Anytos, ortalkta dolap siyasetileri aptal durumuna dren Sokra-
tesin gen takipilerine fkeleniyor olabilirdi. Sokratese kar bir mcadeleye girimenin ahsi bir
nedeni vard belki de. Bir rivayete gre Sokratesle vakit geiren olunu yetitirme konusunda baz
glklerle karlamt.

VI.

Bunu neden sylyorum? nk size neden bu kadar kt bir hrete sahip ol-
duumu anlatacam. Cevab duyduumda kendi kendime, Tanr ne demek isti-
yor? ve Bu srrn yorumu nedir? diye sordum nk en ufak bir bilgelie sahip
olmadm biliyorum. Benim insanlarn en bilgesi olduumu sylerken ne demek
istemi olabilirdi? Fakat o bir Tanr ve yalan syleyemez; bu onun doasna aykr
olurdu. Uzun uzun dndkten sonra sonunda bir sorgulama metodu dndm.
Dndm ki eer benden daha bilge bir adam bulabilirsem, Tanrnn sylediini
rtebilirdim. Ona, te benden daha bilge bir adam; ama sen benim en bilge ol-
 27/61
duumu syledin, diyecektim. Bylece bilge olduunu duyduum birine gittim ve
onu izledim ismini sylemeye gerek grmyorum; snamak iin setiim bir poli-
tikacyd ve sonu yleydi: Onunla konumaya baladmda, biroklar tarafn-
dan bilge olduu sanlsa da o kendisini daha da bilge sanyordu, onun gerekten
bilge olmadn dnmekten kendimi alamadm; sonu olarak benden nefret etti,
orada bulunan ve beni dinleyen birok kii de onun bu nefretini paylayordu. By-
lece oradan ayrldm, giderken de kendi kendime yle dedim: kimizin de gerek-
ten gzel ve iyi bir ey bildiini zannetmesem de ben ondan ok daha iyiyim n-
k o hibir ey bilmiyor ama bildiini sanyor. Bense ne biliyor ne de bildiimi sa-
nyorum. Bu ikincisinde, o halde, ondan bir para daha avantajl gibi grnyo-
rum. Sonra bir bakasna gittim, o da felsefi konularda yksekten atyordu ve ben
yine ayn sonuca vardm. Onu ve yanndaki birok kiiyi de kendime dman et-
tim.
6 Sokrates yaygn ve hatal bir ekilde doa filozoflaryla bir tutuluyordu. Bu szm ona Presokratikler
fiziksel dnyann masals aklamalarnn yerine akla uygun ve bilimsel olanlar getirmek istemi-
lerdi. Tahmini zor olmasa gerek, antik dnyann kkten dincileri bu yaklama iddetle kar k-
yorlard. ddia makamndakilerden biri olan Meletos, Yunan mitolojisinin edebi yorumlarn yele-
mekteydi. Bu yaklam benimseyenler iin gkgrlts ve yldrmn Zeusun fkesinden ziyade
meteorolojik nedenleri olduunu ne srmek dinsizlikti. Sokrates genken bu tr ekolleri izlemi ol-
sa da, yargland tarihte (M 399) doa felsefesiyle ilikisini keseli on yllar olmutu. thamclar
bu balanty kurmakla Sokratesi de dier doa filozoflar gibi cezalandrmay hedefliyordu (bunla-
rn arasnda en kayda deer dava Anaksagorasnkiydi).

VII.

Ondan sonra birinden dierine gidip durdum, bu arada uyandrdm nefretin de

farkndaydm ve bu bana hem ac veriyor hem de beni korkutuyordu: Ama mecbur-
 28/61
dum Tanrnn sz, diye dnyordum, nce gelmeli. Ve kendi kendime dedim
ki, biliyor grnen herkese gitmeli ve kehanetin anlamn bulmalym. Size yemin
ederim Atinallar, kpein huzurunda yemin ederim! nk size doruyu syle-
meliyim grevimin sonucu yle oldu: En mehur insanlarn en aptal; onlardan
daha aada olan baz insanlarn da gerekten daha bilge ve daha iyi olduunu an-
ladm. Gezilerimi ve sonunda kehanetin rtlemez olduunu anlayana kadar da-
yandm Heraklesvari ileri anlataym size. Politikaclarn yanndan ayrldktan
sonra gidip airleri grdm; tragedya airleri, dithyrambos airleri, her trden air.
Orada kendime dedim ki seni fark edecekler; ite imdi greceksin onlardan daha
cahil olduunu. Bylece onlara kendi eserlerindeki en zenle hazrlanm paralar
gtrdm ve anlamlarn sordum. Bana inanacak msnz? Bundan sz etmeye ne-
redeyse utanyorum ama onlarn iirleri hakknda herhangi birinin onlardan daha
iyi konuacan sylemeliyim. Bu da bana gsterdi ki airler iirlerini bilgelikle
deil, bir eit deha ve esinle yazyorlar; birok gzel ey syleyen ama anlamlarn
bilmeyen khinler gibiler. airler de byleymi gibi geldi bana; dahas iir konu-
sundaki yeteneklerine dayanarak, bilgili olmadklar dier konularda da kendilerini
en bilgili insanlar olarak grdklerini gzlemledim. Bylece, kendimi politikaclar-
dan neden stn gryorsam, ayn sebepten tr airlerden de stn olduumu
idrak ederek oradan ayrldm.
7 Sokrates (M 470-399) bu diyaloglarn ana kiisi olmasna ramen onun hakknda ok az ey bilinir.
Yazl belge brakmamtr ve onun hakknda bilinenler Platon ve Ksenophonun sylediklerinden
ibarettir. Para kazanmak iin altna dair pek kant olmasa da Sokrates ta yontucuydu. Fakat
Atina ordusunda hoplit iken zrhl kyafet alacak kadar paras vard. Sokratesin annesi bir ebeydi.
Sokrates evli ve ocuk babasyd. mr boyunca, Tanrlardan gelen iaretler olarak yorumlad
sesler duyduunu iddia etti. leri yalarnn byk ksmn agorada ahlaki konularda konuarak ge-
irdi. Atinada insanlarn, zellikle de ahlaki meselelerde cehalet, ikiyzllk ve kibirlerini sergileme
meraklsyd. Olaslkla ou kimse ondan holanmyordu. Fakat Sokratesin sadk takipileri vard.
Platon, Euklides, Alkibiades ve daha birok kimsenin yaamnda etkisi olmutur. Bu sfatla Ati-
nann demokratik olmayan gruplaryla arasnda balant kuruldu. Her ne kadar Sokrates kendini
Sofistlerden ayr tutmak iin ok aba gstermi olsa da Atinallar kafalarnda byle bir ayrm yap-
ma benzemiyorlar. Birok filozof Sokratese, bir./.. ../. tartmay gittii yere kadar gtrmesinin
yan sra bunun sonucunu izleyecek ahlaki cesarete sahip olmas nedeniylede hayranlk duymaktay-
d.
 29/61
VIII.

Sonunda zanaatkrlara gittim nk hibir ey bilmediimin bilincindeydim ve

onlarn birok gzel ey bildiinden emindim; haksz da deildim nk benim
haklarnda cahil olduum birok eyi biliyorlard ve bu noktada benden ok daha
bilgili olduklar kesindi. Ama iyi zanaatkrlarn bile airlerle ayn hataya dtkle-
rini grdm; iyi iiler olduklar iin her trl ar konuda da bilgili olduklarn
zannediyorlard ve onlardaki bu kusur bilgilerini glgeliyordu bu yzden khinin
adna kendi kendime sordum, ne bilgilerine ne de cehaletlerine sahip olmadan ol-
duum gibi mi olmak isterdim, yoksa her iki konuda da onlara benzemek mi; hem
kendime hem de khine, olduum gibi ok daha iyi olduumu syledim.
8 Aristophanes, Sokratesin zellikle belirttii tek eski ithamcdr. Gen bir adamken ve Peloponnesos
Sava srasnda Atinann Deliondan ekilmesinin hemen ardndan Bulutlar yazd. Bu oyun genel
olarak o sralarda Atinada varolan toplumsal gerginlikleri, zellikle de savata pek baarl olmayan
bir ehrin rahatsz edici olaylarnn ve hayal krklklarnn bir komedi sahnesinde anlatlm hali
olarak grlmektedir. Bu oyunda Sokrates pek de vg saylmayacak biimde Sofist ve doa filozofu
olarak betimlenmektedir. Ne Ksenophon ne de Platon bu yanl betimlemeyi ho gryordu. Atina
halk Bulutlardaki sanatsal ifadeleri gerek sanm olabilir, bu da yllar sonra Sokratesin bana i
at.

IX.

Bu soruturma benim birok beter dman edinmeme neden oldu, ayn zamanda
pek ok karalamaya yol at ve beni dinleyenler, bakalarnda eksik bulduum bil-
gelie sahip olduumu zannettii iin, bana bilge dendi: Ama gerek u ki ey Atina-
18
llar, sadece Zeus bilgedir; ve bu kehanette insanlarn ya ok az bilgiye sahip ol-
duunu ya da bilgisiz olduunu sylyor; Sokratesden sz etmiyor ki benim adm
yalnzca bir rnek olarak kullanyor. Ey insanlar, Sokrates gibi bilgilerinin gerekte
 30/61
hibir deeri olmadn bilenler en bilgililerdir, demi gibi. Ben de, Tanrya itaat
ederek, bilge grnen, yerli, yabanc herkesin bilgisini sorguluyorum; o kii bilgili
deilse, o zaman kehaneti savunarak ona bilgili olmadn gsteriyorum; bu
19
megale beni avucuna alm durumda ve ne umumi bir meseleye ne de kendimle
ilgili herhangi bir meseleye zaman ayrabiliyor ama kendimi Tanrya adamakla da
bsbtn fukaralk ekiyorum.
9 Buradaki glgelerle savama jri yelerinin pein hkmlerine ynelik rtl bir eletiri olabilir.
Sokratese gre eski ithamclar toplumun, onu rasgele speklasyon yapmak ve srf tartm olmak
iin tartmakla haksz yere sulayan yeleriydi. Jri yeleri Atinallardan olutuu iin onlarn ara-
snda da bu sulamalar yapanlardan birilerinin olmas kuvvetle muhtemeldir. Sokrates jrinin ta-
rafsz olduunu dorudan sylemek yerine eski ithamclardan onlar sanki mahkemede deillermi
gibi rtl bir ekilde bahsediyor. simlerini verememesinin ve glgelerle savamasnn nedenlerin-
den biri bu olabilir (nk onlar apraz sorguya ekememektedir).

X.

Bir ey daha var: Yapacak fazla ii olmayan yksek snflardan gen insanlar kendi
istekleriyle bana gelirler; sahtekrlarn snava ekilmesini dinlemek holarna gi-
der ve genellikle bana yknerek onlar da bakalarn snava ekerler; bir ey bil-
diini zannedip de hibir ey bilmeyen ok insan olduunu ksa zamanda anlarlar:
O zaman da bunlarn snava ektii kiiler kendilerine kzacaklarna tutup bana
kzarlar: O ba belas Sokrates yok mu, derler; o genleri yoldan karan alak! Bi-
risi onlara, neden, ne ktlk yapyor ya da retiyor ki? diye sorduunda da cevap
veremiyorlar; ama altta kalmamak iin, bulutlara ve yeraltna ilikin eyler ret-
tiklerine, Tanrlara inanmadklarna ve kty iyiymi gibi gsterdiklerine dair,
btn filozoflar iin kullanlan hazr sulamalar tekrarlyorlar; nk gerei yani
20
bilgi sahtekrlklarnn ortaya ktn itiraf etmek istemiyorlar; saylar ok fazla
olduu, hrsl ve gl olduklar, hepsi bana cephe ald ve ikna edici biimde ko-
nutuklar iin kulaklarnz grltl ve yerlemi karalamalarla doldurdular. te
 31/61
21
bu yzden ithamcm, Meletos, Anytos ve Lykon bana saldrd; benimle airler
adna tartan Meletos; sanatkrlar adna Anytos; hatipler adna Lykon: Bata da
dediim gibi, bu karalama ynndan bir rpda kurtulmay bekleyemem. Bu, ey
Atinallar, gerein ta kendisidir; hibir eyi saklamadm ve hibir konuda ikiyzl
davranmadm. Yine de bu ak seik konumann onlarn benden nefret etmesine
neden olduunu biliyorum, peki bu nefret benim gerei sylediimin kant deil-
dir de nedir? bu veya ileriki herhangi bir bahiste greceiniz gibi, bana kara al-
malar bu frsat ve nedenle olmaktadr.
10 Eski Atinada her vatanda veya vatandalardan oluan grup dava aabiliyordu. Bugnk gibi savc
yoktu. Meletos Sokratese ynelik iddianameyi M 399da yazmt ve dolaysyla iddia makamnn
banda yer alyordu. En azndan grnte yleydi. O zamanlar bir hayli genti ve siyasi arenada
bir dier davac Anytos kadar becerikli deildi. Bu nedenle birok aratrmac Sokrates davasnda
Anytosu perde arkasndaki g olarak grmektedir. Meslei airlik olan Anytosun Sokratese y-
neltilen yozlatrma iddiasndan ziyade dinsizlik iddiasyla ilgilenen tam bir sofu olabileceine dair
baz kantlar vardr. Zaten Platon da onu, Sokratesin yarglanmasnn Atina ehir devletinin yarar-
na olacana gnlden inanan, gayet ciddi ve vatansever biri olarak tanmlamaktadr. ddia maka-
mnn yelerinin ncs de Lykondur.

XI.

Savunmamda ithamclarmn birinci snfna kar yeterince konutum: Mele-

tosun, kendi sylemesine baklrsa u iyi ve vatanperver adamn ba ektii ikinci
snfa dnyorum. Kendimi imdi de onlara kar savunacam: Bu yeni ithamcla-
rn yeminli ifadesi de okunmaldr. Onlar ne diyormu? yle bir ey: Sokrates k-
t eyler yapmakta, genleri bozmakta, devletin Tanrlarna inanmamaktadr ve
kendi yeni Tanrlar vardr. Sulama byle bir ey; imdi belli iddialar gzden gei-
relim. Benim genleri bozan, kt niyetli biri olduumu sylyor; ama ben diyo-
rum ki ey Atinallar, Meletos kt niyetli biridir ve ktlk de onun ciddi bir mese-
le hakknda aka yapmas ve esasnda en ufak bir ilgi duymad meselelere ilikin
 32/61
sahte bir gayret ve ilgiyle dier insanlar mahkemeye getirmeye hazr olmasdr.
te bu gerei ispatlamaya alacam.
11 Atina Piraios liman ehrinden 8 km. ierde yer almaktadr. O zamanlar Atina en byk ehir devlet-
lerinden biriydi. 5. yy.da 200 bin nfusa sahip olduu tahmin edilmektedir. Atina kltrel, entelek-
tel ve sanatsal faaliyet merkeziydi. En dikkat ekici yerleri arasnda Akropolis (dini yaam merke-
zi) ve Agora (pazaryeri) bulunmaktadr.

XII.

Buraya gel de Meletos, sana bir soru soraym. Genliin gelimesine, erdemli ol-
malarna bir hayli nem veriyorsun, deil mi?
Melatos: Evet, veriyorum.
22
Sokrates: O zaman syle yarglara, kimdir onlar gelitiren; nk onlar boza-
n bulmak iin bunca kafa yorarak beni onlarn karsna karp suladna g-
re, bilmen gerek. Konu o halde ve yarglara genleri gelitireni syle. Bakyo-
rum da Meletos, sessizsin ve syleyecek szn yok. Peki, bu utan verici ve sy-
lediim eyin, senin meseleye hi ilgi duymadnn dikkate deer bir ispat
deil midir? Konu, dostum ve onlar kimin gelitirdiini syle bize.
Meletos: Yasalar.
Sokrates: Ama sevgili dostum, benim kastettiim bu deil. Ben o kiinin kim ol-
duunu, ilk nce yasalar bilenin kim olduunu bilmek istiyorum.
Meletos: Mahkemede bulunan yarglar, Sokrates.
Sokrates: Ne demek istiyorsun, Meletos, onlar genleri ynlendirip gelitirebilir-
ler mi?
Meletos: Elbette.
Sokrates: Ne yani, hepsi mi, yoksa bazlar m ve bakas bunu yapamaz m?
Meletos: Hepsi.
 33/61
23
Sokrates: Tanra Hera akna, bu iyi bir haber! Bir sr gelitirici var, o za-
man. Seyirciye ne diyeceksin peki, onlar da genleri gelitirir mi?
Meletos: Evet, gelitirir.
24
Sokrates: Ya ayan meclisi?
Meletos: Evet, ayan da genleri gelitirir.
25
Sokrates: Ama belki halk meclisinin yeleri onlar bozuyordur? yoksa onlar da
genleri gelitirir mi?
Meletos: Gelitirirler.
Sokrates: O halde btn Atinallar onlar gelitirir ve ykseltir; ben hari hepsi;
26
onlar bozan sadece benim. Bu mudur savunduun?
Meletos: Budur hararetle savunduum.
Sokrates: Eer bu doruysa ben ok talihsiz biriyim. Ama sana bir soru sormam
gerek: Bunun atlar sz konusuyken de geerli olduunu syler miydin? Onlara
da tek bir insan zarar veriyor da btn dnya iyilik mi ediyor? Bunun tam tersi
doru deil midir? Onlara iyilik eden bir kii vardr ya da en azndan ok fazla
kii yoktur; yani at terbiyecisi onlara iyilik eder ve onlarla ii olan dierleri on-
lar daha ziyade incitmez mi? Sz konusu atlar veya dier hayvanlarsa, Meletos,
bu doru deil midir? Evet, Anytos veya sen ne derseniz deyin, kesinlikle yle-
dir. Genleri bozan bir kii, dnyann geri kalan da gelitiren olsayd ne iyiydi.
Sen ise, Meletos, genler hakknda hibir dncen olmadn ok iyi gsterdin:
Bu davada sz edilen meselelerin senin umurunda bile olmamasndan ilgisiz-
liin anlalyor.
12 Letoyla Zeusun olu Apollon Olympos Tanrlarnn en byklerindendi. evreye korku salan cana-
var Pythonu byk ihtimalle Delphoida ldrmt. Bunu yaparak kehanet yetenei kazand ve
tapna sahiplendi. Apollonla gne arasnda da bir ba olduuna ve her k ay boyunca kuzeye
gittiine ve tapna Dionysosa devrettiine inanlmaktadr. 19. yzyl Alman filozofu Nietzsche,
Apollonun ussall ve lll temsil ettiini ne srmektedir. Bu iddiann doruluu lsn-
de Apollon da Sokratesin savunduu deerleri benimsemektedir.

XIII.
 34/61
imdi de Meletos, sana baka bir soru soracam: Hangisi daha iyidir, iyi vatan-
dalar arasnda yaamak m yoksa vatandalar arasnda yaamak m? Cevap ver,
diyorum dostum; nk bu kolayca yant verilebilecek bir sorudur. yiler, etrafn-
dakilere iyilik yapmaz m, ktler de ktlk?
Meletos: Elbette.
Sokrates: Peki birlikte yaad kiiler tarafndan iyilik grmektense zarar grme-
yi tercih eden var mdr? Cevap ver, aziz dostum; yasa cevap vermeni gerektiri-
yor zarar grmek isteyen var mdr?
Meletos: Elbette hayr.
Sokrates: Peki beni genlii bozmak ve yozlatrmakla itham ederken, onlar bile-
rek mi yoksa gayri ihtiyari mi bozduumu ileri sryorsun?
Meletos: Bilerek, diyorum.
Sokrates: Ama az nce iyilerin etrafndakilere iyilik, ktlerin de ktlk yap-
tn syledin. imdi bu senin daha yce bilgeliinle yaamda bu kadar erken-
den anladn bir hakikat ama ben bu yata, birlikte yaamak zorunda olduum
27
insan bozarsam bundan kendim de zarar greceimi bilmeyecek kadar karan-
la ve cehalete gmlmm budur sylediin ve ne ben ne de bir bakas
buna inanmaz. Ama ben onlar yozlatrmyorum ya da kast olmadan yoz-
28
latryorum, yani her iki durumda da yalan sylyorsun. Eer suum kastsz-
sa, yasalarda kastsz su anlay yoktur: Beni hususi olarak ele almanz gereke-
cek; nk daha iyi ynlendirilseydim kastszca yaptm eyi yapmaktan vaz-
geerdim hi phesiz vazgeerdim; gelgelelim benimle konumaktan hi haz-
zetmedin ama beni bir ynlendirme deil cezalandrma mekn olan bu mahke-
meye kardn.
13 Khairephon Sokratesin hem arkada hem de takipisiydi. Siyasi adan Atina demokrasisi tarafta-
ryd ve sonu olarak Atinann Sparta tarafndan yenilmesinin ardndan demokrasi geici bir sre
uygulamadan kalktnda soruturmaya maruz kalmt. Khairephon Sokratesin davasndan nce
lmt. Hem Platon hem Ksenophon Delphoi khininin bildirisinin yksn anlatt ve yk
doru olmasayd mahkemedeki ou kimse bilecei iin bundan phe etmemiz gereksizdir. Btn
bunlar tabii ki Sokratesin ironisine zemin hazrlamaktadr. Bilgili olduunu kabul etmemekte fakat
oundan da fazla ey bilmektedir. Sokrates yalnzca, bilgisinin snrlarn tam olarak bilmesi
asndan bilgedir.
 35/61
XIV.

Atinallar Meletosun, dediim gibi, meseleye kar en ufak bir ilgi duymadn
gsterdim. Ama yine de genlii hangi konuda yozlatrdmn iddia edildiini
renmek istiyorum Meletos. ddianamenden kardm kadaryla, onlara devle-
tin tand Tanrlar tanmamalarn, onlarn yerine baka Tanrlara ve arac ruhla-
ra inanmalarn retiyormuum. Senin de sylediin gibi, genleri yozlatran
derslerdir bunlar.
Meletos: Evet, bunu zerine basarak syledim.
Sokrates: O zaman Meletos, szn ettiimiz Tanrlarn akna, ne demek iste-
diini bana ve mahkemeye daha ak seik anlat bakalm! nk bakalarna
baz Tanrlara inanmalarn sylediimi, dolaysyla Tanrlara inandm ve
bsbtn ateist olmadm beni bununla sulamadn; sadece bunlarn dev-
letin Tanrlaryla ayn Tanrlar olmadn onaylayp onaylamadn anlayabil-
mi deilim. Yoksa sadece bir ateist ve ateizm yaycs olduumu mu sylemeye
alyorsun.
Meletos: kincisini kastediyorum yani tam bir ateist olduunu.
Sokrates: Bu olaand bir iddia Meletos. Bunu neden sylyorsun? Btn in-
sanlarn ortak itikad olan Gne veya Ayn Tanrlna inanmadm m kaste-
diyorsun?
Meletos: Emin olun, onlara inanmyor, yarglar; zira Gnein tatan, Ayn ise
topraktan olduunu sylyor.
29
Sokrates: Dostum Meletos, suladn kiinin Anaksagoras olduunu sanyor-
sun; ve eer yarglarn bu retilerin bunlarla dolu olan Klazomenail Anaksa-
gorasn kitaplarnda bulunduunu bilemeyecek kadar cahil olduklarn zanne-
diyorsan, onlar hi tanmyorsun demektir. Bir de bunlar genlerin Sokratesten
rendii sylenen retiler, tiyatroda bolca sergilenip dururken (giri creti en
fazla bir drahmidir); onlar ucuza alabilir ve eer Sokrates byle tuhaflklarn
babasym gibi davrandnda da ona glebilirler. Yani Meletos, sence gerek-
ten hibir Tanrya inanmyor muyum?
Meletos: Zeus akna yemin ederim ki, kesinlikle hibir Tanrya inanmyorsun.
 36/61
Sokrates: Sen kendinin bile inanmad bir yalancsn, Meletos. nk ey Atina-
llar, Meletosun lakayt, utanmaz olduunu ve bu iddianameyi sadece art niyet
ve genlere zg bir cesaretle yazdn dnmekten kendimi alamyorum. Be-
ni denemek iin uydurmu olmasn? Kendi kendine demitir ki: Bakalm bu bil-
ge Sokrates benim benzersiz elikimi anlayabilecek mi yoksa onu ve dierlerini
kandrabilecek miyim? nk Sokratesin Tanrlara inandn, sonra da inan-
madn sylerse elbette iddianamesinde kendisiyle eliirmi gibi grnr ba-
na gerekten ok komik.
14 Peloponnesos Savann sonunda demokrasinin yerine gelen baskc ynetim eski rejimin desteki-
lerini can gvenliklerinden endie ettikleri iin srgne gnderdiler. ./.. ../. Hem Khairephon hem
de Sokratesin ithamclarndan biri olan Anytos da onlardan biriydi, ama Sokrates Atinada kald
(ve neredeyse canndan oluyordu). Bir yl gemeden bu korkun Otuzlar Ynetiminden kurtuldular
ve demokrasi zafer kazanarak geri dnd.

XV.

Meletosun tutarszl olarak grdm eyi snayalm birlikte, ey Atinallar; ve

sen de cevap ver Meletos. Ayrca eer allm tarzmda konuursam szm kes-
memeni hatrlatmam gerek.
Meletos, insan insanla ilgili eylere inanr da, insanlara inanmaz m? [] Keke
srekli araya girmeye almayp da cevap verse, Atinallar. nsan seyislie inanr
da atlara inanmaz m? Ya da flt almaya inanp fltlere inanmaz m? Hayr,
dostum; sen kendi adna cevap vermeyi reddettiin iin, ben sana ve mahkemeye
cevab syleyeceim. nanmaz. imdi sradaki soruya cevap ver bir zahmet: nsan
30 31
ruhsal ve ilahi araclara inanp ruhlara ve yartanrlara inanmamazlk edebilir
mi?
Meletos: Edemez.
 37/61
Sokrates: Bu cevab mahkemenin yardmyla aldma memnunum; ne var ki id-
dianamende (eski olsun, yeni olsun, nemi yok) ilahi veya ruhsal araclara inan-
dma ve bunlar rettiime yemin ediyorsun; senin de yeminli beyannda
sylediin ve yemin ettiin gibi ruhsal araclara inanyorum zaten; ama ilahi
varlklara inanyorsam ruhlara ve yartanrlara da inanmalym; doru deil mi?
Evet, doru, nk sessizliinin onay anlamna geldiini varsayabilirim. imdi
nedir bu ruhlar ya da yartanrlar? Ya Tanr ya da Tanrlarn oullar deiller
mi? Doru mu?
Meletos: Evet, doru.
Sokrates: Ama bu sadece benim bahsettiim eyin zekice bir bilmecesi: Yartan-
rlar da ruhlar da Tanrdr ve sen nce Tanrlara inanmadm sylyorsun,
sonra da diyorsun ki ben Tanrlara inanyorum; yani eer yartanrlara inanyor-
sam. nk eer yartanrlar dnld gibi Tanrlarn perilerden veya baka
annelerden gayrimeru oullarysa, bu, msaadenizle onlarn ebeveynlerinin
varlna delalet eder. Ayn ekilde katrlarn varln kabul edip atlarn ve eek-
lerinkini reddedebilirsin. Byle bir samalk Meletos, ancak senin gibi biri tara-
fndan bana dava amak iin seilebilir. Bunu iddianamene koydun nk bana
yneltecek gerek bir sulama bulamadn. Fakat en ufak bir anlay olan birini
bir adamn ilahi ve insanst eylere inanp da Tanrlarn, yartanrlarn ve kah-
ramanlarn varlna inanmadna ikna edemezsin.
15 Delphoi Yunanistanda, Atinann yaklak 100 km. kuzeybatsnda, Korinthos Krfezi yaknlarnda
yer almaktadr. Sokratesin zamannda btn Yunanistann en nemli kehanet merkeziydi ve dn-
yann da merkezi olarak kabul ediliyordu. Delphoi ayrca Yunanistann tm ehir devletleri iin bir
buluma yeri ilevi de gryordu. Bildirilerini icra etme gcnden yoksun olsa da klasik a Yunan
dnyasndaki Vatikana en yakn yerdi.

XVI.
 38/61
Meletosun sulamasna yeterince cevap verdim: Ayrntl savunma gereksiz ama
daha nce de dediim gibi, phesiz birok dmanm var ve eer yklrsam beni
ykan da bu olacak; buna hi phem yok; ne Meletos ne de Anytos, birok iyi in-
sann lmne sebep veren ve olaslkla daha biroununkine de yol aacak olan
kskanlk ve dnyann ktlemesi; ben son olmayacam.
Biri kp yle diyecektir: Seni zamansz bir sona getiren bir yaam biiminden
utanmyor musun Sokrates? Ben de ona yle cevap veririm: Orada hatalsn: Bir
ie yarayan biri lm kalm ansnn hesabn yapmamaldr; sadece yapt eyi
doru mu yanl m yaptna iyi bir adam m yoksa kt bir adam m olduuna
32
bakmaldr. Oysa senin grne gre Troyada mahvolan kahramanlar ve hep-
sinden nemlisi Thetisin, utantansa tehlikeyi hie sayan olu pek bir ie yaramaz-
d; Tanra annesi Hektoru ldrmeye hazrlanan oluna arkada Patroklosun
cn alr ve Hektoru ldrrse, kendisini ldrm olacan syledi. Hek-
tordan sonra sana sra gelecek dedi; bunu duyunca olu erefsizce yaamaktan ve
arkadann cn alamamaktan daha ok korkarak tehlikeyi ve lm hie sayd.
lrsem lrm, diye karlk verdi, burada sivri burunlu gemilerin yannda
oturup dnyann aalamasna ve ykne katlanmaktansa cm alrm dman-
33
dan. Umurunda myd Akhilleusun lm ve tehlike? Bir adamn yeri neresiyse,
bu yeri ister kendi semi olsun isterse de oraya bir komutan tarafndan yerletiril-
mi olsun, tehlikeli anlarda orada bulunmaldr; ne lm ne de baka bir eyi, sa-
dece erefini dnmelidir. Budur, ey Atinallar, dorusu.
16 Khin, tapnan idaresinden sorumlu rahip ya da rahibedir. Bu khinlerin Tanrlarla balant kura-
bildikleri ve onlarn szlerini aktarabildiklerine inanlmaktayd. Bu anlamda bir Yunanl, bir Tanr
hakknda nemli bir soru sormak ve cevabn dinlemek iin khine gidebilirdi. Delphoida khinler
uzun sre gen kadnlar oldu. Bir ayak stnde oturur, kendinden geer ve soruyu soran kiiye
Tanrnn yantn naklederdi. Erkek egemen eski Yunan dnyasna karn Apollonla dorudan ileti-
im rol bir kadna verilmiti. Fakat unu da belirtmekte fayda var, Tanrnn cevaplar ounlukla
bilmece eklindeydi ve tapnan rahibi tarafndan yorumlanmalar gerekirdi.

XVII.
 39/61
34 35 36
Bana Potideia, Amphipolis ve Delionda kumanda etmesi iin setiiniz gene-
raller emir verdiklerinde, lmle karlaan herhangi biri gibi beni yerletirdikleri
yerde kalan ben; diyorum ki imdi, Tanr bana filozoflarn ii olan kendimi ve
baka insanlar inceleme grevini yerine getirmemi emrettiinde, lm korkusu
veya baka herhangi bir korkudan dolay bulunduum yeri terk edersem; tuhaf
davranm olurum ve lmden korktuum iin kehanete uymazsam hakl olarak
mahkemede Tanrlarn varln inkr etmekle itham edilirim; o zaman bilge olma-
37
dm halde bilge olduumu hayal etmi olurum. nk lm korkusu bilgelik
numaras yapmaktr, gerek bilgelik deildir, bilinmeyeni biliyormu gibi grn-
mektir nk hi kimse, korkudan, dnyann en kt eyi gibi algladklar l-
mn, dnyann en iyi eyi olup olmadn bilmez. Burada, naho bir cehalet eidi
olan bilgi ukalal yok mudur? Bu da sanrm, benim genelde dier insanlara s-
tn geldiim ve belki de kendimi onlardan daha bilge grebileceim noktadr ya-
ni aadaki dnya hakknda ok az ey biliyorken, bildiimi iddia etmiyorum:
Ama insan olsun, Tanr olsun, daha iyi olana hakszlk veya itaatsizlik etmek kt
ve erefsizcedir ve kesin bir ktlkten deil ama olas bir iyilikten korkmam ve
kamam. Bu yzden, siz imdi beni salverirseniz ve lme yollanmadm taktirde
cezalandrlmam olacam, katm taktirdeyse oullarnzn benim szlerimi
dinleyerek had safhada bozulacan syleyen Anytosun fikirlerini dinlemezseniz
bana derseniz ki Sokrates, bu sefer Anytosu dinlemeyecek ve seni serbest braka-
caz, ama bir artla, artk byle soruturup mtalaa etmeyeceksin ve eer bunu
yaparken yakalanrsan leceksin; bu olsayd beni salverme artnz cevabm y-
le olurdu: Size sayg duyuyor ve sizi seviyorum Atinallar; ama sizden ok Tanrya
itaat etmeliyim ve henz hayatta ve gcm yerindeyken felsefe yapmaktan ve
retmekten vazgemem; konumamdan sonra karlatm bir adam uyarp ikna
etmek iin, bak dostum, sen Atina gibi byk, gl ve bilge bir ehrin vatan-
dasn, neden an, hret ve para kazanmay bu kadar ok, bilgi ve gerei ise
bunca az nemsiyor, ruhun en muhteem slahna hi mi hi dikkat gstermiyor-
sun? Hi utanmyor musun? diye konuurdum onunla. O, utanyorum, ama ne ya-
paym? dese de oradan hemen ayrlmaz veya onun gitmesine izin vermez, onu sor-
gular, snar ve apraz sorguya ekerdim, hibir erdeme sahip olmadn ama yle
sylediini dnrsem de onu yce olan deerini teslim etmedii, deersiz ola-
nn ise fazla bytt iin knardm. Karma kan kim olursa olsun, ister gen
ister yal, ister yabanc ister vatanda ama zellikle vatandalara, kardeim olduk-
 40/61
tan sonra herkese bunu sylerim. nk dediim gibi, bu Tanrnn buyruudur; ve
bence bugne kadar bu devlette benim Tanrya hizmetimden daha iyi bir hadise ol-
mamtr. nk gen yal demeden, hepinizi sfatnz ve mlknz dnme-
meye, nce ve esas olarak ruhun en byk slah iin tasalanmaya ikna etmektir
btn yaptm. Size erdemin parayla satn alnmadn ama para da dahil insana
faydal her eyin paradan geldiini sylerim. Benim felsefem budur ve genlii yoz-
latran bu retiyse, benim gerekten ykc bir etkim var demektir. Biri kp be-
nim retimin bu olmadn sylerse yalan sylemi olur. Bu yzden Atinallar, is-
ter Anytosun dedii gibi yapn, ister yapmayn ve beni ister beraat ettirin ister et-
tirmeyin; ama ne yaparsanz yapn, bin kere lmek zorunda kalsam da davranla-
rm deitirmeyeceimi bilin.
17 Pythia da denir, Delphoida Tanr Apollonla balant kuran kadn khin. Adn Python hayvanndan
almaktadr.

XVIII.

Atinallar, szm kesmeyin, beni dinleyin; beni dinleyeceinize dair szleme

yapmtk. Sanrm syleyeceim ey iinize yarayacak: nk size bir ey daha
syleyeceim, ki duyduunuzda lk atacaksnz; ama yalvarrm bunu yapmayn.
Bilmeniz gerek ki beni ldrrseniz, benden ok kendinize zarar vermi olursunuz.
Meletos ve Anytos bana zarar vermez. Zarar veremezler; nk kt bir adamn
38
daha iyi birine zarar verdii grlmemitir. Kt adamn iyi adam ldrebile-
ceini veya onu srgne gnderebileceini ya da onu vatandalk haklarndan ede-
bileceini yadsmyorum; o ve bakalar ona byk bir zarar verdiini zannedebilir:
Ama bu konuda onunla ayn fikirde deilim ben; nk Anytosun yapt eyin
bir bakasnn haksz yere cann almann ktl daha byktr. te imdi,
Atinallar, aklnza gelebilecei gibi kendim iin deil sizin iin, sizin Tanrya kar
gnah ileyemeyeceinizi ve beni cezalandrarak onun ltfunu geri evirmeyecei-
 41/61
nizi ne sryorum. nk eer beni ldrrseniz benim gibi birini daha bulamaz-
snz, benim gibi, Tanrnn bu devlete bahettii, gln bir ifade ekli olacak geri,
39
bir atsineini. Devlet de byk ve soylu bir at gibidir, iriliinden mtevellit hare-
ketleri ok ar bir at olduu iin canlandrlmas gerekir. Ben de Tanrnn size ver-
dii o atsineiyim ve btn gn, her yerde size musallat oluyor, sizi tahrik ediyor,
ikna ediyor ve azarlyorum. Benim gibisini kolay kolay bulamayacanz iin de be-
ni ldrmemenizi tavsiye ederim. Kestirirken rahatsz edilmekten holanmyor
olabilirsiniz; Anytosun tavsiyesine uyarak, beni kolayca ldrebileceinizi, bylece
rahat uykunuza devam edebileceinizi dnyor olabilirsiniz, tabii Tanr iyiliiniz
iin size yeni bir atsinei gndermezse. Beni size Tanrnn verdii de bununla is-
patlanm olmaktadr: teki insanlar gibi olsaydm, kendi endielerimi ihmal edip
ya da btn bu yllar boyunca grmezden gelinmelerini izleyip sizinkilerle
uramaz, size bizzat gelip bir baba veya aabey gibi, erdeme sayg gstermenizi
tlemezdim; bence bu insan doasna aykr olurdu. Elime bir ey geseydi ya da
tlerime para denseydi bunun bir anlam olurdu: Ama ite, sizin de grd-
nz gibi, ithamclarmn hayaszl bile hi kimseden para aldm veya istediimi
syleyecek kadar cretli deildir; bunun iin ahitleri yok. Benimse sylediim e-
yin kant var; fukaralm geerli bir kanttr.
18 Zeus, Olymposun en ulu Tanrsyd (Apollon bile ona dorudan kar gelmeye cesaret edemezdi).
imek, sema ve yldrmla zdeletirilen Zeus ayrca dnyadaki dzen ve adaletin korunmasndan
sorumluydu (geri Homerosa baklrsa ou zaman kendi saysz ak ilikisi ve kars Herayla bit-
mek bilmeyen kavgalaryla megul oluyordu). Olympos Dandan ynettii sylenir.

XIX.

Biri kp sorabilir, niye insanlara tek tek gidip bakalarnn dertleriyle uraa-
cama halkn karsna kp btn ehre t vermiyorum diye. Size bunun nede-
nini anlataym. Benim, bana gelen ve Meletosun iddianamesinde alay ettii kutsal-
40
lk olan bir kehanetten veya iaretten sz ettiimi sk sk duymusunuzdur. Bu
 42/61
iareti ilkin ocukluumda aldm ben. Bu iaret, iittiim ve beni daima yapacam
bir eyden alkoyan ama asla bir eyi yapmam iin buyruk vermeyen bir sestir ve
benim bir siyaseti olmam engelleyen de budur. Hakl olarak, bence. nk emi-
nim ki ey Atinallar, eer siyasete bulasaydm, uzun zaman nce lm olurdum
ve ne size ne de kendime hayrm olurdu. Size gerei sylediim iin de alnmayn:
Zira gerek u ki, sizinle savaa giden veya memleketteki haksz veya hatal bir ey-
leme kar mcadele verecek hi kimse hayatta kalamaz; hakikaten doruluk iin
mcadele eden birinin, ksa bir sre iin yaasa bile, zel bir makam olmal, hem
de yle alelade deil.
19 Sokratesin Tanr Apollonun onu, Atinada bilgiyi arasn diye setiine inandn da belirtmek ge-
rek. Bu yzden onun bilgi yi aray ahsi bir arayla snrl deildir, daha ziyade Delphoi Tanrsna
itaate dayanan bir grevdir. Dolaysyla, dinsizlik sulamasna Apollona gnlden inanmakla kal-
mayp Tanrnn emrine onu fakirletirip gzden drmesine karn uyduunu da syleyerek cevap
verebilmektedir.

XX.

Bunun kant olarak size sadece szckler deil szcklerden daha ok deer ver-
diiniz olaylar da sunabilirim. Size hayatmdan bir kesit anlatacam, bu da hibir
zaman korku yznden hakszla teslim olmadm, teslim olmaktansa lmeyi
tercih ettiimi ispatlayacak. Size bir hikye anlatacam tatsz ve sradan bir hi-
kye belki ama yine de doru. Sahip olduum tek makam ey Atinallar, halk meclisi
yeliiydi; benim boyum olan Antiokhis boyu, Arginusai savandan sonra, ldr-
41
lenlerin cesetlerini toplamayan komutanlarn davasnda bakanlk yapyordu;
hepsini birlikte yarglamay teklif ettiniz, ki bu yasaya aykryd, zaten sizde sonra
byle dndnz; fakat o zaman Prytanlardan bir tek ben bu yasa ihlaline kar
ktm ve size kar oy verdim; hatipler beni sulayp mahkm etme ve srme teh-
ditleri savurduklar, sizler de barp ardnz zaman, mahkmiyet ve lmden
korkup sizin adaletsizliinize itirak etmektense, yasay ve adaleti arkama alarak
 43/61
riske girmeye karar verdim. Demokrasi gnlerinde oldu bu. Otuzlar aznlk yneti-
42
mi baa getiinde beni ve drt kiiyi daha arttlar ve Salamisli Leonu Sala-
misten getirmemizi emrettiler nk onu idam etmek istiyorlard. Sularna hep
mmkn olduu kadar ok insan bulatrmak amacyla verdikleri emirlere bir r-
nekti bu da; ite o zaman szlerimle deil ama hareketlerimle, deyim yerindeyse,
lm bir saman p kadar nemsemediimi ve tek korkumun haksz veya kt
bir ey yapma korkusu olduunu gsterdim. nk o baskn gcn kudretli kolu
beni yanl bir ey yapmama neden olacak kadar korkutmuyordu; huzurlarndan
ayrldktan sonra teki drt kii Salamise gidip Leonu getirirken ben usulca evime
gittim. Otuzlarn ynetimi ksa bir sre sonra sona ermemi olsayd hayatm kay-
bedebilirdim. Birok kii de buna ahittir.
20 Sokratesin eski ithamclara cevab, belli bir reti yaymadyd. Ona kar duyulan fkenin
Sokratesin rettii eyle bir ilgisi yoktu, onlar yalnzca kendi bilgi sahtekrlklarnn ortaya ka-
rlmasna kzyorlard. Kendi bilgisizliinin farknda olduu iin Sokrates onlardan daha akllyd.

XXI.

imdi, kamu yaam srseydim yllar boyunca sa kalabilir miydim, olmas gerek-
tii gibi, iyi bir insan misali her zaman dorunun tarafn tutup ve adaleti uygula-
saydm? Hayr Atinallar, ne ben sa kalabilirdim ne de bakas sa kalabilirdi.
Ama ben, kamuyla ilgili ilerimde olsun, zel ilerimde olsun, hep ayn ekilde dav-
randm ve ne rencim olduklar iddia edilenlere ne de baka birine boyun edim.
Gerek u ki benim hi dzenli rencim olmad ama ben grevimi yerine getirir-
ken gelip beni dinlemek isteyen olursa dinleyebilir. Ne sadece para deyenlerle, ne
de sadece demeyenlerle sohbet ederim; zengin ya da fakir herkes bana soru sorup
cevap verebilir ve sylediklerimi dinleyebilir; karmdaki kt ya da iyi biri karsa
da suu bana yklemek hakszlk olur nk ben ona hibir ey retmem. Biri
 44/61
kp da benden baka hi kimsenin duymad zel bir ey duyduunu ya da
rendiini syleyen olursa, bilmenizi isterim ki yalan sylyordur.
21 Lykon hakknda Meletos ve Anytos hakknda bildiklerimizden daha az malumatmz var. Bir
rivayete gre Lykon, olu Kallias Sokrates tarafndan yozlatrlan (bu yozlatrma sadece ahlaki ve
felsefi deil ayn zamanda cinsel adand da) bir hatipti. Kallias, Sokratesin arkada olduu iin
Lykonun Sokratese kar kendisini onu sulamaya iten mulak bir garezi olabilir. Ama bundan
emin olmak mmkn deildir.

XXII.

Ama bana yle sorulmal: nsanlar durmadan seninle konumaktan ne anlyor?

Size bu konuda btn gerei anlattm, Atinallar: Bilgili numaras yapanlarn ap-
43
raz sorgulanmasn dinlemek holarna gidiyor; ok zevkli bir ey. Bu Tanrnn
bana ykledii bir grevdir ve bunu kehanetlerle, fallarla ve Tanrsal gcn irade-
sinin herhangi birine bildirildii her ekilde bildirildi bana. Budur gerek ey Atina-
llar; yok deilse, ksa zamanda aksi ispatlanacaktr. nk ben gerekten genlii
yozlatryorsam, hatta kimisini oktan yozlatrdysam, onlardan byyp de
genliklerinde benim onlara kt tler verdiimi anlayanlar kp sulamalarn
yapmal ve lerini almallar; kendileri gelmek istemiyorlarsa, yaknlarndan biri,
babalar, kardeleri veya baka bir akrabalar kp sylesin ailelerinin benden ne
44
ktlk grdklerini. Sra onlarda. ounu gryorum kalabaln iinde. Kriton
var, kendisi benimle ayn yata ve ayn demedeniz; olu Kritobulosu da gryo-
rum. te Aiskhinesin babas Spettoslu Lysanias burada; Epignesin babas Kephi-
soslu Antiphon da var; benimle muhatap olmu pek ok kiinin kardei de burada.
Theosdotidesin olu Nikostratos ve Theodotosun kardei de (Theodotosun kendi-
si artk hayatta deil bu yzden de onu durdurmak istemeyecektir); Theages adl
bir kardei olan Demodokosun olu Paralos burada; Aristonun olu Adeimantos
ve kardei Platon da; ve ayn zamanda kendisini de grdm Apollodorosun kar-
dei Aiantodoros da burada. Meletosun konumasnn aknda ahit olarak gs-
 45/61
termi olmas gereken daha bir sr isim sayabilirim. O zaman unutmusa imdi
gstersin buyursun. Sunabilecei bir ahitlik varsa, buyursun sylesin. Hayr Ati-
nallar, yok. nk bunlarn hepsi, Meletosla Anytosun demesiyle bu yoz-
latrcnn, yaknlarn ykann lehinde ahitlik yapacaktr; sadece yozlam gen-
lik deil onlarn bir nedeni olabilir onlarn yozlamam bykleri de. Onlar ni-
ye ahitlikleriyle beni desteklesinler ki? Neden, gerekten, eer hakikat ve adalet
iin ve benim gerei sylediimi, Meletosunsa yalan sylediini bildikleri iin
deilse?
22 Bu dava balamnda yarglar terimi, yurttalk hizmeti iin kurayla seilen jri yeleri anlamna gel-
mektedir. Bugnk gibi mahkemeyi yneten bir yarg yoktu. Her biri Atinann yasalar uyarnca
yargda bulunmak iin yemin ederdi. Jri yeleri gnll olurdu. simleri bir yllk hizmet iin kuray-
la seilirdi. Bakanlk eden bir yarg bulunmad iin onlara yarglar denirdi. Jri yelerine hiz-
metlerinin karlnda para denirdi. Gnll jri yelerinin ou baka megalesi olmayan yal in-
sanlard. Her biri Atina yasalarna uygun olarak yargda bulunacana dair yemin ederdi.

XXIII.

te Atinallar, bu ve buna benzer eyler sunmam gereken savunmann neredeyse

tmdr. Yalnz bir ey daha syleyeceim. Benzeri veya daha az ciddi olayda gz-
yalar iinde dualara ve yalvarmalara bavurmak zorunda kaln ve ok doku-
nakl bir sahne olan, btn aile ve arkada grubuyla birlikte ocuklarn mahkeme-
de gsteriini hatrlaynca bana kzan kabilir. Hayat tehlikede olan ben bunlarn
45
hibirini yapmayacam. Belki bu aklna gelecek, bana cephe alacak ve bundan
rahatsz olduu iin fke iinde oy verecek. Eer iinizden byle biri kacak olursa
ki hi zannetmiyorum, ona yle yant verebilirim: Dostum, ben bir insanm ve
46
teki insanlar gibi etten kemiktenim, Homerosun dedii gibi ahaptan veya
47
tatan deilim; ailem ve oullarm da var, evet. tane, Atinallar, bir tanesi er-
gen, dier ikisi henz kk; ama ben hibirini acyp beraat ettiresiniz diye buraya
getirmeyeceim. Neden getirmeyeceim? Kendi irademle veya sizi saymadmdan
 46/61
deil. lmden korkup korkmamam baka bir mevzu, ondan imdi sz etmeye-
ceim. Sadece byle bir ynlendirmeyi kendime, size ve tm devlete kar onur
krc bir hareket olarak grdmden dolay. Benim yama gelip de benim bilgi-
me ulam biri, hak etse de hak etmese de, kendini alaltmamaldr. Her halkr-
da dnya Sokratesin bir bakma bakalarndan stn olduuna karar vermitir.
Aranzdan bilgi ve cesarette veya baka herhangi bir erdemde en stn olduu sy-
lenenler kendilerini bu ekilde kltyorlarsa bu yaptklar ok utan vericidir!
nl adamlarn cezaya arptrldklarnda ne kadar tuhaf davrandklarn grdm:
lrlerse balarna ok korkun bir ey geleceinden ve yaamalarna bir izin ver-
seniz lmszleeceklerini zannediyor gibiydiler; bence onlar bu ehrin yz kara-
sydlar ve yoldan geen bir yabanc bile, Atinallarn bizzat ereflendirip yetki ver-
48
dikleri, Atinann bu en sekin adamlarnn kadnlardan beter olduklarn syler-
di. Ben de hretli kimselerin bu tr eyler yapmamalar gerektiini sylyorum;
yaparlarsa da siz onlara izin vermemelisiniz; sessiz olanlardan ziyade melankolik
sahneler yaratan ve ehri gln duruma sokanlar cezalandrmaya meyletmelisi-
niz.
23 Daha sonralar Latin mitolojisindeki Iunoyla zdeletirilen Hera, Olympos Tanralarnn en ycesi
olarak hkm srmekteydi. Erkek edeeri Zeusun hem kz kardei hem de karsdr. ocuklar ara-
snda demirci Tanr Hephaistos ve sava Tanrs Ares yer almaktadr. Eski Yunanda, Zeusla evlilii-
nin kutland festivaller yaplrd. En ok kocasnn ak ilikilerine (bilmiyor olabilirsiniz, cinsel ko-
nulara sradan insan yaklam Tanrlara pek uymuyordu) kar sergiledii iddetli, cezalandrc ks-
kan tavryla tannr. Sonu olarak Hera elerin koruyucu Tanras konumuna geldi. Dorudan Ze-
usa saldrmas zor olduu iin (mitolojik Tanrlar hem cinsel hem de baka alardan Yunan ataer-
killiini geerli klmak iin kullanlan bir hiyerariye sahipti), fkesini kocasnn metresine ve yasa-
d ocuklarna yneltirdi. (Romallarn Hercules dedikleri) Herakles onun nispeten ok urat
kurbanlarndan biri olarak bilinir.

XXIV.

Ama itibarn zedelenmesini bir yana brakrsak, yargc bilgilendirip ikna etmek ye-
rine ona dileke vermek ve bu ekilde beraat etmek yanl geliyor. nk onun g-
 47/61
revi adaleti hediye etmek deil, yargda bulunmaktr; ve kendi keyfine gre deil,
yasalara gre yargda bulunur; ne o ne de biz yalan yere yemin etme alkanl
edinmemeliyiz bu dindarca bir davran olmaz. eref ve din zedeleyici olarak
grdm eyi, zellikle de imdi Meletosun iddias dolaysyla dinsizlikten yar-
glandm srada yapmam istemeyin benden. nk Atinallar, ikna veya yalvar-
ma zoruyla yemininizi bozdurabilirdim, o zaman sizi de kendimi de Tanr olma-
dna inanmaya ikna etmem gerekirdi. Ama yle deil ite; ben Tanrlara inanyo-
rum, hem de ithamclarmn inandndan daha fazla. Sizin ve benim iin hayrls
neyse siz karar verin diye davam size ve Tanrya havale ediyorum.
[Jri Sokratesi sulu bulur.]
24 Eski Yunanda boule denen bir meclis vard. Meclis yeleri, yarglarla birlikte devletin gnlk i-
lerini yrtmek iin grevlendirilirdi. Dolaysyla tedbirler alp onlar yrrlle koymakla y-
kmlydler. Atinada meclis yelerinin says be yzd ve kurayla on kabileden ellier kii seilir-
di. Faaliyeti kolaylatrmak iin her kabile yln onda birlik blmnde Komite Bakan olarak hiz-
met veriyordu. Meclis yeleri festivaller dnda her gn toplanr, hizmetlerinin karlnda maa
alr ve bir yl grevde bulunurdu. Birbirini izlememek kaydyla iki kere greve gelinebilirdi fakat
bundan fazlas olmuyordu (kariyer yapan siyaseti yoktu yani)! Meclis genellikle ak havada topla-
nrd ama kapal oturum yapma yetkisi de vard. Meclis yeleri resmi ilerini Bouleuterionda yr-
trd.

SOKRATESN, CEZASI N TEKLF

 48/61
XXV.

Ceza oylamasna zlmememin birok nedeni var, Atinallar. Bunu bekliyordum,

sadece oylarn birbirine bu kadar yakn olmas artt beni; nk bana kar olan-
larn ok daha fazla olduunu sanyordum; ama otuz oy br tarafa gitseymi bera-
at edermiim. Meletostan paam kurtardm saylr. Hatta daha da iyi; nk Any-
tosla Lykonun yardm olmadan yasa gerei toplamak zorunda olduu bete birini
49
alamazd ki bu durumda 1000 drahmi ceza demek zorunda kalrd.
25 Atina demokrasisinde nihai siyasi g, kararlarn ounluk oyuna gre veren halk meclisinin elin-
deydi. Halktan oluan meclis bouleden daha fazla sayda insan barndryordu ve boulenin srekli
devir halinde olmas (ylda bir; art arda gelmeyen dnemler olanaklyd) halk meclisindeki insanla-
r gerek yneticiler klyordu.
Byle dorudan demokrasinin hem faydalar hem de sakncalar oluyordu. Olumlu yan, halk gerek-
ten temsili mmkn klmasyd (halkn temsilcileri setii dolayl demokrasilerde her zaman mm-
kn olmayan bir ey). Olumsuz yan ise, halkn ruh hali deiimlerini karlksz brakmayp karar-
larn deitiren hkmetin ilerinin aksamasyd. En kts de bu sistem halkn duygularn kendi
karlarna gre ynlendiren gl demagoglar yaratmt.

XXVI.

Pekl kendisi lm cezas neriyor. Ben ne nereyim, ey Atinallar? Bana deni

elbette. demem veya almam gereken bu ey nedir peki? Tm hayat boyunca ay-
laklk yapma dncesi olmam ama ou insann nemsedii eylere salk, aile
karlar, askeri rtbeler, mecliste konumak, yarglk yapmak, planlar ve partile-
re de ilgisiz kalm birine ne yaplr ki? Bu ekilde yaayamayacak kadar drst
bir insan olduumu dnerek size ve kendime faydamn dokunamayaca bir yere
deil; her birinize tek tek en byk fayday nerede salayabileceksem oraya gittim
ve sizi insann kendine bakmas, ahsi karlarndan nce erdem ve bilgiye nem
 49/61
vermesi ve devletin karlarndan nce devletin kendisine bakmas; her konuda bu
sray izlemesi gerektiine inandrmaya altm. Byle birine ne yaplr ki? phe-
siz iyi bir ey, Atinallar, ona uyacak iyi bir ey. Sizin iyiliiniz iin alan sizi yn-
lendirme serbestlii isteyen, zavall bir adama en uygun dl ne olurdu? Prytane-
50
ionda yedirilip iirilmesinden daha uygun bir dl olamazd, Atinallar, bu dl
ben Olympiada at veya araba yarnda, arabalar ister iki isterse daha fazla at ek-
sin, dl kazanan vatandatan ok daha fazla hak ediyorum. nk benim ihtiya-
cm var, onunsa dl ok; ve o size sadece mutlu bir grnm verirken bense ger-
eklii veriyorum. dl cezaya oranlamam gerekirse, onun tam karl Pyrtanei-
onda beslenmek, derim.
Belki, gzyalar ve yakarlarla ilgili daha nce sylediklerimle olduu gibi, bu-
nu syleyerek de size cesaret verdiimi dnyorsunuzdur. Ama yle deil ite.
Daha ok, hi kimseye kasten zarar vermediime inandm iin sylyorum bunu,
geri sizi inandramadm nk sadece ksaca sohbet edebildik; ama Atinada da
dier ehirlerdeki gibi, byk bir davann bir gnde grlmemesini syleyen bir
yasa olsayd, o zaman eminim sizi ikna edebilirdim; ama imdi zaman ok az. B-
yk ithamlar bir anda rtemem ki; asla bir bakasna zarar vermediime inan-
dm iin, phesiz kendime de zarar vermem. Kendim iin ne kt bir eyi hak
ettiimi syleyeceim ne de bir ceza nereceim. Niye yapaym ki bunu? Mele-
tosun nerdii lm cezasndan korkuma m? lmn iyi mi kt m olduunu
bilmezken niye bariz kt bir ey nerecekmiim ki? Mahkmiyet mi demem gere-
kiyor? Hem neden hapiste yaayp yln yarglarnn On Birlerin klesi olaym?
Yoksa bu bir para cezas m olmal, paray deyene kadar da hapiste mi yataym?
Yine ayn engel ortaya kyor. Param olmad iin cezay deyemem ve hapis yat-
mak zorunda kalrm. Srgn dersek (onaylayacanz ceza bu olacaktr muhteme-
len) gzlerim gerekten yaam sevgisiyle kr olmal ki siz, benim kendi vatandala-
rm bile benim szlerime ve konumalarma dayanamaz, onlar hevesle ortadan
kaldracak kadar elem verici ve iren bulurken, bakalarnn bana tahamml ede-
ceini dneyim. Yok, gerekten, Atinallar, bu pek olas deil. Ayrca bu yata
ben nasl o ehir senin bu ehir benim srgnde dolarm? Zaten nereye gitsem gi-
bi buradaki gibi genlerin etrafma toplanacaklarndan adm gibi eminim; onlar
uzaklatrrsam bykleri de keyiflerince beni uzaklatrrlar: Yok, bana gelmeleri-
ne izin verirsem, bu sefer babalar ve arkadalar iyilikleri iin beni uzaklatrrlar.
 50/61
26 Sokrates, Meletosu ona jrinin nnde btn Atina halknn genleri gelitirirken sadece kendisi-
nin onlar yozlatrdn syleterek alaya alyor. (Meletos jrideki kimseyi gcendirmek istemiyor.)
Sokrates normalde bunun tam tersinin olduuna esprili bir biimde iaret ediyor. Mesela bir atn
eitimini mahvedebilecek kii says, onu eitebilecek olandan kat kat fazladr.

XXVIII.

Biri kp diyecektir ki, Evet, Sokrates, ama eneni tutamaz msn, o zaman yabanc
bir ehre gidebilirsin ve kimse sana karmaz. te buna vereceim cevab anlama-
nz salamak benim iin ok gtr. nk size bunun ilahi bir emre itaatsizlik ol-
duunu, o yzden enemi tutamayacam sylersem ciddiyetime inanmazsnz; in-
sann yapaca en gzel eyin her gn erdem, kendimi ve bakalarn sorguladm
konular hakknda konumak olduunu ve sorgulanmayan bir hayatn yaamaya
deer olmadn sylersem de inanmazsnz. Ve fakat, sizi buna ikna etmek ok
zor olsa da dediim dorudur. Bir cezay hak ettiimi dnmeye alk da deilim
ki. Param olsayd elimde ne varsa size vermeyi teklif ederdim ve u halimden iyi
olurdum. Ama gryorsunuz ki hi param yok, ben de sizden cezay benim geliri-
me oranlamanz isteyebilirim ancak; ama bir minay karlayabilirim, bu yzden
bu cezay neriyorum; buradaki dostlarm Platon, Kriton, Kritobulos ve Apollodo-
ros otuz mina nermemi, kefil olacaklarn sylediler. Eh o zaman otuz mina diye-
yim, ceza bu olsun; onlarn kefillii size yeter.
[Jri, Sokratesi lm cezasna arptrr.]
27 Burada, krle yatan a kalkar ataszn hatrlamak gerek. Sokrates sizden sonra toplumu dev-
ralacak olanlar yozlatrrsanz sadece kendinize zarar vereceinizi ileri ileri srmektedir. Yani bu
insann kendi kuyusunu kazmasdr. Bu iddia Sokratesin lkesinin corafya ve nfus olarak nispi
kk boyutu dnlecek olursa daha ok geerlilik kazanr. Bugnk orta byklkteki bir ehir-
le kyaslanabilecek Atinann nfusu milyonlarla deil binlerle llyordu. Dolaysyla birlikte ya-
ayacanz insanlar kt etkilemek ileride size zarar verecektir.
 51/61
SOKRATESN, CEZASI ZERNE
YORUMLARI

XXIX.

Bu aceleciliinizin yznden ehrinizi yerenler adnz karacak, ey Atinallar, bil-

ge bir adam, Sokratesi ldrdnz syleyecekler; nk srf sizi knamak iin,
bilge olmadm halde bana bilge diyecekler. Biraz daha bekleseydiniz arzunuz
kendiliinden gerekleecekti. nk grdnz gibi yam epey gekin ve lm
ok uzamda deil. imdi sadece beni lme mahkm edenlerinizle konuuyo-
rum. Onlara syleyecek bir eyim daha var: Sizce az konutuum iin cezaya arp-
trlacam yani yapmadk ey sylemedik sz brakmasaydm beraat edebilirdim.
Hayr, cezaya arptrlmama neden olan szcklerin eksiklii deildi hi de deil.
Ama size sizin benden istediiniz gibi, alayp szlayarak, inleyerek ve sizin teki-
lerden duymaya altnz ama dediim gibi benim iin deeri olmayan bir sr
ey yapp syleyerek hitap edecek kadar cesur ya da hayasz deilim. Fakat dn-
dm ki tehlike annda adice veya zalimce bir ey yapmamalym; yaptm ko-
numadan pimalk da duymuyorum ve sizin gibi konuup yaamaktansa kendi tu-
tumumun arkasnda durup lmeyi yelerim. nk insan savata olsun yasa
karsnda olsun lmden kamak iin her yolu kullanmamaldr. Savata kolla-
rnz savurup sizi takip edenlerin nnde diz kersiniz lmden kurtulabilirsiniz;
teki tehlikelerde de lmden saknmak iin baka yollar var, yeter ki insan istesin.
lmden kurtulmann g bir yan yok ki dostlarm, asl glk hakszlktan sakn-
51
maktr; nk o lmden daha hzl koar. Ben yal olduum ve ar hareket et-
tiim iin daha yava bile yetiti bana, ithamclarm ise hevesli ve hzllar ve daha
hzl koucu olan hakszlk da onlara yetiti. Ben imdi siz beni lme mahkm et-
tiiniz iin gidiyorum, onlar da ktlk ve hakszlk cezasna arptrlm halde
 52/61
kendi yollarna gidiyorlar; ben kendi dlme dayanaym onla da kendilerininki-
ne katlansnlar. Bunlara kader gzyle baklabilir sanrm madem yle.
28 Sokratesin Meletosu sorgulamas Meletosu mantki adan tutarsz iddialarda bulunmasna sevk
etti:
(a) Sokrates genlii kasten yozlatryor.
(b) Hi kimse kendine bilerek zarar vermez.
(c) Topluma zarar veren kimse sonunda kendine zarar verir.
Eer (a) Sokrates genlii bilerek yozlatryorsa ve (c) topluma zarar veren sonunda kendine zarar ve-
rirse, o zaman (b) yanltr. Ama, eer (b) hi kimse bilerek kendine zarar vermezse ve (c) topluma
zarar veren sonunda kendine zarar verirse, o halde (a) yanltr (yani Sokrates genlii bilerek yoz-
latryor olamaz). Bu durumda biri Sokratese onun genlii nasl yozlatrdn aklamak zorun-
dadr. Sokrates u sonuca varr: O genlii yozlatrmyor ya da bilmeden yozlatryordur.

XXXI.

imdi de, ey beni cezalandranlar, size bir kehanette bulunaym; nk lmek ze-
reyim ve byle anlarda insana kehanet kudreti verilir. Ben de siz katillerime l-
mmden hemen sonra bana verdiinizden daha ar bir cezann sizi beklediini
gryorum. Beni ithamclardan kurtulmak ve hayatlarnzn hesabn vermemek
iin ldrdnz. Ama iler sandnz gibi gitmeyecek: Tam aksi olacak. u anda-
kinden daha fazla ithamc olacak; imdiye kadar zapt ettiim ithamclar; daha gen
olduklar iin size daha kt davranacaklar ve siz de onlara daha ok ierleyeceksi-
niz. nk insanlar ldrerek, ithamclarn hayatlarnz knamasnn nne gee-
ceinizi zannediyorsanz, yanlyorsunuz; bu ne olas ne de erefli bir yoldur; en
kolay ve en soylu yntem bakalarn ezmemek, kendini gelitirmektir. Beni cezaya
arptran yarglara, ayrlmadan nce bildireceim kehanet budur.
Beni beraat ettirmek istemi olan dostlar, yarglar megulken ve ben infaz ye-
rine gitmeden nce sizinle de bu ey hakknda konumak istiyorum. Siz benim dos-
tumsunuz ve bama gelen bu olayn anlamn size anlatmak istiyorum. Ey benim
yarglarm ben size gerekten yarg diyorum nk size harika bir olay anlat-
 53/61
mak istiyorum. Bugne kadar, u iimdeki mehur Tanrsal ses, en ufak bir hata
yapacak olsam bana kar kard; ite imdi, sizin de grebileceiniz gibi nihai ve
en berbat ktlk olarak dnlebilecek, genellikle de yle olduuna inanlan ey
geldi bama. Ama iimdeki ses hi itiraz etmedi, ne sabah evden karken ne mah-
kemeye karken ne de konuurken syleyeceim herhangi bir eye kar kt. Fa-
kat konumam srasnda sk sk dururdum; bu konuyla ilgili sylediim veya yap-
tm hibir eye itiraz etmedi iimdeki ses. Buna ne demeli? Ben syleyeyim. Bu-
nu bama gelecein iyi bir ey olduunun ve lmn kt bir ey olduunu d-
nenlerin yanldnn kant sayyorum. Bu benim iin sylediklerimin en byk
kantdr, nk kt bir ey yapacak olsaydm alldk ses bana kar kard.
29 oniadaki (zmir) Klazomenaida doan Anaksagoras Atinaya yerleen ilk filozoftu (M 480/
479da). Atinaya g ettikten otuz yl sonra rencilerinden olan Periklesin siyasi muhaliflerinden
biri tarafndan yargland nk Periklesin kendisi o srada dorudan yarglanamayacak kadar
glyd. Platondan rendiimize gre Anaksagoras gnein kzlscak bir ta, ayn ise toprak
olduunu rettii iin dinsizlikten yarglanmt. Perikles onu bizzat kurtarana kadar hapis yatt,
Anaksagoras daha sonra Anadoluya geri dnd ve kabul grd bir okul at.

XXXII.

Bir baka adan dndmzde grrz ki lmn iyi bir ey olduunu ummak
iki nedenden tr mantkl bir eydir: lm ya bir hilik hali ve mutlak bilinsiz-
liktir ya da insanlarn syledii gibi, ruh deiir ve bu dnyadan bir bakasna g-
er. imdi bilincin yok olacan, sadece ryalarla bile blnmeyen bir uyku uyuna-
can varsayarsanz, lm mthi bir kazantr. nk bir insan, ryalarla bile b-
lnmemi bir gece seip, onu hayatnn br gndz ve geceleriyle kyaslamas ge-
rekseydi ve kendisine bu geceden daha iyi ka gn ve gece geirdii sorulsayd, hi-
bir insann, hatta byk kraln bile bu geceye denk pek fazla gn ve gece bulabile-
ceini zannetmiyorum. lm byleyse ben de derim ki lm bir kazantr; nk o
zaman sonsuzluk tek bir gecedir. Ama lm bir yolculuksa ve insanlarn syledii
 54/61
gibi btn ller ayn yere gidiyorsa, bundan daha iyi bir ey olamaz, ey dostlarm
ve yarglarm. Eer gerekten yolcu aadaki dnyaya vardnda orada yargda
bulunduklar sylenen gerek yarglar Minos, Rhadamanthys, Aiakos, Triptole-
52
mos ve Tanrnn, yaamlarnda drst olmu teki ocuklarn bulacaksa bu
yolculuk klmaya deerdir. nsan Orpheus, Musaios, Hesiodos ve Homerosla ko-
numak iin neler vermez ki? Evet, eer bu doruysa, brakn tekrar tekrar leyim.
53
Ben de, Palamedes, Telamon olu Aias ve haksz yarg yznden lme mahkm
54
olan teki eski kahramanlarla sohbet edebileceim bir yerin tadn karaym;
kendi skntlarm onlarnkiyle kyaslamak da byk bir zevk olacaktr. Her eyden
nemlisi, doru ve yanl bilgi hakkndaki aratrmam srdrebilirim; bu dnyada
olduu gibi tekinde de; kimin bilgili olup kimin bilgili gibi davrandn ama yle
olmadn ortaya karrm. Byk Troya seferinin ncsn snamak iin neler
55 56
vermezdim; veya Odysseusu ya da Sisyphosu ve de kadn erkek daha birok
kimseyi! Onlarla konumak ve onlara sorular yneltmek sonsuz bir zevk olurdu!
nk o dnyada insan bunun iin lme gndermezler; hi zannetmem. nk
bu dnyadakinden daha mutlu olmann yan sra lmszdr insan orada, eer de-
dikleri doruysa.
Bu sebeptendir ki ey yarglar, lm yermeyin ve unu da bir gerek olarak
belleyin, iyi bir insana kt bir ey olmaz, ne yaamda ne lmde. Tanrlar ne onu
ne ailesini ihmal etmektedir; benim yaklaan sonum da yle rasgele deildir. Ak-
a gryorum ki lp serbest kalmak benim iin daha iyidir; bu nedenle iimdeki
ses bir ey demedi. Bu nedenden tr ithamclarma veya beni cezalandranlara
da kzgn deilim; her ne kadar bana iyilik yapmak istemedilerse ki onlar sadece
bunun iin biraz sulayabilirim de bana zarar da vermediler.
Yine de onlardan bir iyilik isteyeceim. Oullarm bydnde, dostlarm, on-
lar cezalandrmanz istiyorum sizden; eer serveti veya herhangi bir eyi erdem-
den daha ok nemserlerse; veya aslnda hibir ey deilken bir eymi gibi davra-
nrlarsa nasl ben sizin banza bela olduysam siz de onlarn bana dert an ve
nem vermeleri gereken bir eye aldr etmedikleri ve bir ey deilken yleymi gi-
bi davrandklar iin benim sizi payladm gibi onlar paylayn. Bunu yaparsnz
hem ben hem de oullarma adil davranm olursunuz.
Ayrlk vakti geldi ve herkes kendi yoluna gidecekben lmeye siz yaamaya.
Hangisi daha iyi, Tanr bilir.
 55/61
30 Sokrates vasflara inanmann o vasflar tayan eylere de inanmak anlamna geldiini belirtmekte-
dir. Eer binicilik (iyi at binme vasf) varsa, at da vardr. O halde eer Meletosun yeminli ifadesinde
iddia ettii gibi ruhsal araclara (veya vasflara) inanyorsa ruhsal varlklara da inanyor demektir.
Bu sebeple Sokrates Tanrtanmaz olamaz, nk ruhsal varlklara inanmaktadr.
31 Yunan mitolojisinde yartanrlar bir Tanryla (veya Tanrayla) bir lmlnn ocuklardrlar. G-
leri de haliyle lmlerinkinin stnde, Tanrlarnkinin altndadr. Herakles yartanrlarn muhte-
melen en mehurudur.
32 Troya, anakkale yaknlarnda Anadolunun Troas blgesinde yer almaktadr. Efsaneye gre Troyal
Paris, Menelaosla evli olmasna ramen gzel Heleni (bin gemiyi suya indirecek cesarette bir ka-
dn) Troyaya geri gtrd. Kimi anlatmlarda kendi isteiyle gittii belirtilirken bazlar zorla gt-
rldn syler. Agamemnon, kardeine yaplan hakaretin cn almak iin adamlarn toplar ve
Troyaya saldrmak iin donanmayla yola koyulur. Birok baar ve baarszlkla dolu on yllk bir
savata mstahkem ehri kuatr. Sonunda, kaan Yunanllar tarafndan hediye olarak braklm
gibi grnen ama aslnda karnnda Yunan savalar barndran byk bir tahta at sayesinde sava
kazanlr.
33 Yunan mitolojisinde Akhilleus annesi bir deniz nymphas (Thetis), babas ise bir lml (Peleus)
olan bir yartanryd. Mitolojide tarihi dayana da olan kiiliklerden bir tanesidir. Bir efsaneye g-
re, Thetis onu, sularnda ykanann yaralanmaz hale geldii Styks nehrinde ykayarak ona lmsz-
lk (ki Tanrlara has bir zelliktir) vermek istedi. Ne var ki onu suya daldrrken topuundan tuttu-
u iin o ksm suya girmedi. Dolaysyla topuu Akhilleusun zayf noktasyd. Sokrates Savun-
mada Akhilleusun Troya Savandaki rolnden arkada ve sevgilisi Patroklosun lmnn c-
n almak olarak sz eder. Annesinin kehanetinden bilmektedir ki Patroklosu ldren Hektorun
ardndan kendisi de lecektir. Buna ramen Hektoru ldrr nk erefi hayatndan daha nem-
lidir. Sokratesin Akhilleusa ilikin olarak sylemek istedii ey, Akhilleusun kendi lmne yol
aacan bildii halde doru olan yapm olduudur. Bu durumda Sokrates, Akhilleusun felsefe-
deki karldr.
34 Peloponnesos Savann balamasndan (M 432) bir yl nce, otuzlu yalarnn sonlarn srmekte
olan Sokrates Potideiada Atina iin savat. Khalkedon Yarmadasnda, Atinann yaklak 230 km.
kuzeyinde yer alan bu ehir gya Atinann mttefikiydi. Fakat Spartann mttefiki olan Korinthle
resmi bir ilikisi vard. Bu da bu ehrin sadakatini pheli klyordu.
Atina belli taleplerde bulunarak mttefikinin sadakatini snamak istedi fakat Potideia bunu kabul et-
medi. Bunun zerine yaplan kuatma ve savata Atina galip gelirken Sokrates de arkada Alkibi-
adesin hayatn kurtararak kendini gsterdi.
35 Atina, Deliondaki yenilgiden iki yl sonra bu sefer de Amphipolis ehri iin sava da kaybetti. Sava
Trakyada, Atinann yaklak 200 km. kuzeyinde cereyan etti.
Amphipolis, Atina iin stratejik bir nem tayordu nk Atinann altn madenleri oradayd. Dman
Amphipolisi ele geirmiti, bu yzden Atinal deneyimsiz komutan Kleon onu geri almak iin ha-
zrlklara giriti. ehir yandan Strymon Nehri tarafndan doal olarak korunuyordu, yalnzca do-
u tarafnda takviyeye ihtiya vard. Gl bir savunmayla karlaan Kleon hemen geri ekilmeye
davrand ama korunmasz yanlarndan saldrya uramlard bile. Atinallar yaplan savata yenil-
giye uradlar, Kleon da ldrld.
Atinann Peloponnesos Savanda adm adm yenilgiye doru yola alrken urad ikinci malubiyet
oluyordu bu. Buna ramen Sokrates on yl akn bir sre Potideia, Delion ve Amphipolisde gz ka-
matrc bir hizmet sundu.
36 Potideia savandan yaklak yedi yl sonra, Sokrates krkl yalarnn ortasndayken, Delion sava
meydana geldi. Bu ehir Atinann hemen 25 km. kuzeyine dyordu. Ne var ki bu ehir, dman
ehir devleti Spartaya bal bir blgenin parasyd. Balarda Atina atmay kazanyordu. Hip-
pokratesin emri altndaki yirmi bin blk ve (Sokratesin de aralarnda bulunduu) yedi bin hoplit
Deliona girdi ve onu saldrya kar korumaya ald. Fakat daha./.. ../. sonraki meydan muharebe-
sinde Atina kuvvetleri geri ekilip garnizonu kaderiyle ba baa brakmak zorunda kald. etin bir
savunmaya karn ehir dman eline geti. Duvarn biri ahaptand ve dman bir eit manc-
 56/61
nkla duvar yakt. Bu kadar yakn bir yerde yenilgiye uramalar Atinallarn itibarn ve kendiler-
ine olan gvenlerini fena halde sarstysa da Atina, askeri adan gl olmaya devam etti. Neredey-
se ayn anda diplomatik bir zafer kazanld (eski dman Perslerle, Spartann aksi abalarna ra-
men bir bar anlamas imzaland) ama sradan Atina vatanda iin bunun nemi yoktu. Aristop-
hanes de Sokratesi bunca ktleyen toplumsal eletirisi Bulutlar bu bozgun ortamnda yazmt.
37 Sokrates erefsizliin lmden daha kt olduunu sylyor ve kendi askeri deneyimlerinden cesa-
ret rnekleri veriyor. Askerde nemli savata hoplit olarak grev yapmtr: Potideia, Delion ve
Amphipolis. Vatan iin savap lmeyi dileyen hi kimse Tanrlarna saygszlk etme veya genleri
(bilerek) yozlatrma suu ileyemez.
Sokrates Kritonda kendi askeri deneyimini dnnce Kritona onun Atina ordusunda yer almak iste-
mesinin Atina yasalarna bu yasalar ne kadar adaletsiz olsalar da uymay kabul ettiini gsterdi-
ini hatrlatr.
38 Sokratesin bu inancn anlamak modern insan iin hayli zordur. Soyut dzlemde Sokrates ve Pla-
ton daha gerek (dolaysyla da daha stn) olann daha az gerek olandan olumsuz etkilenmeyece-
ine inanyordu. Daha somut ahlaki dzlemde de Sokrates kt (yani daha az gerek olan) bir insa-
nn kendinden daha iyi bir insana zarar veremeyeceini iddia ediyor. Akl yrtme gibi bir ynteme
bavurmu olmal. Hakiki zarar verme cehalet ve ahlakszln alakln barndrr. Hepimiz kendi
ruh durumumuzdan mesul olduumuz iin, bu alaklktan kendi abamzla kurtulabiliriz ve hi
kimse bu ktl bize zorla ykleyemez! Elbette insanlar vcudumuza zarar verebilir, hatta bizi
ldrebilirler ama bu bizim kendimize yklediimiz ahlaki kirlilikle kyaslanamaz.
39 Bu hayvan bilen biri onun rahatsz edici vzltsn ve actan sokmasn da bilir. Sineklikli pencere-
ler, sineksavarlar ve mstakil evrelerin olduu bu antiseptik ada inat atsineklerinden nispeten
kurtulduk. Ama Eskiada Sokratesin dinleyicileri bu sinir bozucu hayvan iyi tanrlard (ehirle-
rin, zellikle de modern kanalizasyon ve buzdolaplar olmayan ehirlerin sinekleri ektiini unut-
mayn). Sokrates de tpk bir atsinei gibi, kaytszlarn banda vzldamak ve onlar sokmak
suretiyle ahlaki meseleleri dnmeye zorlar. Onu da at sinei gibi vurup ezmeye alrlard (ya-
ni devlet ldrd).
40 Sokratesin ruhaniyetinin bir ksm iindeki Tanrsal bir varlktan gelmektedir. Bu daimon, kendisi
ona bu ad veriyor, uygunsuz bir ey yapmaya kalktnda onu uyaryor ve iyi bir ey yapyorsa
sessiz kalyordu. Dahas Sokratese gre bu daimonlar Tanrsal ve insan ebeveynlerin ocuklaryd-
lar (yani yartanrydlar). Dolaysyla hem lml hem de Tanrsaldlar. lgintir, izleyen Hristiyan
toplumunda bu ruhlar er (demon [eytan] Yunanca szck daimondan gelmektedir) olarak g-
rld. Fakat eski Yunanda daimonlar, Sokrates rneinde olduu gibi kendisi ocukluundan be-
ri bu armaana sahipti faydal olabiliyordu.
41 Bu olay Sokratesin Mecliste grevli olduu yl meydana geldi. Dahas olay Sokratesin boyunun yln
onda birlik blmnde Meclise bakanlk ettii, dolaysyla Sokratesin ./.. ../. elli Prytandan biri
olarak lider pozisyonunda olduu srada gerekleti. Dava Arginousai Savann sonularndan
dodu. Bu deniz sava Peloponnesos Savann bitiminden iki yl nce Lesbos adasyla Ege arasn-
daki sularda meydana geldi. Atina Spartaya kar stnlk salamt. Ne yazk ki tam sava sona
erecekken gemiler frtnaya tutuldular ve kabaran denizin de etkisiyle komutanlar, kayp ve yaral
denizcilerini kurtarmadan geri dnme emri verdiler. Bu karar yznden denizde len denizci says
savata lenlerinkiyle neredeyse ayn oldu (bazlar daha fazla olduunu sylyor). Atinada, bir sa-
va kaybetmi olan demokratik ynetimin frtnal sular deniz zaferinden ziyade denizcilerin kayb-
na younlamaya yol at. Alt komutan (tekiler kamt) tanklk yapmak zere meclis nne -
karld. Meclis de onlar hapse gnderdi ve yarglanmalar iin Halk Meclisine havale etti. Davalla-
rn yasann gerektirdii gibi ayr ayr deil topluca yarglanmalarnn nerilmesi histerinin boyutla-
rn gstermektedir. Mecliste Ba Komite (Sokratesin de dahil olduu Antiokhis boyu) yasal olma-
yan hamleye nce kar kt. fkeli Atina halk meclisi eer insafa gelmezse ellisini de (lm ceza-
syla) yarglamakla tehdit etti. Sokrates hari herkes can iin endie duydu. Komutanlar topluca
yargland, sulu bulundu ve idam edildiler (buna Periklesin olu da dahildi). Sonunda halka kar
kan tek kii olan Sokrates, konuyla ilgisi olmad dnlerek dikkate alnmad ve o zaman id-
 57/61
diadan syrld. Elbette ilerin bu hale geleceini bilemezdi ve sr zihniyetine itibar etmeme karar
komutanlarla ayn kaderi paylaaca dncesiyle alnmt.
42 M 404te Atina, Spartaya kaytsz artsz teslim olmak zorunda kald. Bar anlamasna gre Ati-
nann, ./.. ../. demokrasinin 410daki ilk yenilenmesinden sonraki yllarda srgne gnderilenlere
kaplarn amas gerekiyordu. Genel olarak bu kiiler demokrasinin azl dmanlarydlar ve de-
mokrasinin yerine aznlk ynetimini (oligari) geirme planlaryla geri dndler.
Lysandrosun (Spartann, otuz kiilik bir gruptan oluan teekkln miras kalan yasalar tedvin etme-
si iin emir vermi olan askeri lideri) desteiyle harekete geen bu birka kii baa geti ve ksa za-
man iinde ayartc ve ar giriimlerde bulunmaya baladlar. Spartal birlikleri kullanarak istekle-
rini yerine getirttiler, mallara el koydular ve insanlar keyiflerince asmaya baladlar. Aznlk yne-
timi yanllarn ehirden ayrlmaya zorlam olan demokrasi yanllar imdi srgne gnderiliyordu
(aralarnda Anytos ve Kairephon da vard).
Otuz kiiden biri olan Kritias dehet salma, adam ldrme ve el koyma konularnda zellikle acmasz-
d. Yabanclara kar genel mcadelenin bir paras olarak Sokrates ve drt kii daha Salamisli Le-
onu yakalamakla grevlendirildi. Sokrates bunun Atina yasalarn inemek olacan ne srerek
emre kar geldi. Yine Sokrates tek muhalifti. Otuzlar Ynetimi (bir yldan az bir sre bata kaldk-
tan sonra) drlp yeniden demokrasi kurulmasayd Sokrates de idam edilirdi.
Unutulmamas gereken bir nokta da, Sokratesin yarglanmas srasnda Atinada demokrasiyi tercih
edenlerle daha aristokrat bir ynetim eklini tercih edenler diye bir blnme vard. Sokrates her iki
ynetim biimine kar yasalar savunma konusunda kiisel rnekler vererek bu noktay vurgula-
mak istiyordu.
43 Bat felsefesi tarihinde yazl eserler filozoflarn dncelerini ifade etme yollarnn en yaygnyd.
Sokratesin reti metodu ise tamamen szeldi. Dahas o anlatarak deil (ders verme), sorarak (so-
ruturma) retiyordu. Birok birey (konumaclar) konuya (rnein erdem, adalet, cesaret
ve kutsallk) ilikin iyi bir tanmlama elde ederek gerei bulmay hedefleyen diyaloglara itirak
ederdi.
44 Sokratesle ayn zamanda yaam ve ayn demeden (kasaba) olmasnn yan sra sevdii bir dostuy-
du da. Sokratesin biraz paras vard ve i konularna akl alan Kritona parasn onun iin al-
trmas konusunda gveniyordu.
Platonun Euthydemos, Sokratesin Savunmas, Phaidon ve Kriton adl eserlerinde Kritonun ad ge-
mektedir. Kriton da ana karakterlerden biridir ve Sokratesi hapishaneden kamaya ikna etmeye
almaktadr.
45 Sokrates, jri karsna kan dier birok kiinin aksine onlara ailesini gstererek merhamet dilen-
mez. Bunun hem kendisinin hem de devletin itibarn zedeleyeceini syler. Yine de iki olu da
dahil ailesini bir iki ayrntya girerek anlatr. ok zarif bir ekilde merhamet dilenmemi mi?
46 teki taraftaki yarglardan sz eden Sokrates daha sonra tannm sanatlara dner. Trakyal Orp-
heus Olymposa, snr olan bir blgede yaamaktayd. iirleri, mzii (bir efsaneye gre liri icat et-
mitir) ve ark sylemesiyle mehurdu. Sesi o kadar gzeldi ki ark syleyerek en vahileri bile ya-
ttrr ve hayvanlar peinden getirtirdi. Hatta bir efsaneye gre lirinin mziiyle yeralt Tanrlarn
ve canavarlarn byleyebiliyordu.
Musaios da Orpheusla ayn zamanda yaad; onun iin Orpheusun olu, rencisi ya da hocas olduu
sylenir. Mzisyenlerin ilk rnei olarak grlmektedir. Mzikal kabiliyetleri o kadar bykt ki
mziiyle hastalar iyiletirdii sylenirdi. Ayrca bir dizi mistik iir de ona atfedilmektedir.
 58/61
Eski Yunan airlerinden Hesiodosla etki ve nem asnda yalnzca Homeros kyaslanabilir. O da Yu-
nan kltrnn en eski uygarlk kurucularndan biriydi. Ateli adalet ve ahlak kurallar anlayy-
la mehurdur. ler ve Gnler ve Theogonia adl eserlerin yazardr. Theogonia Tanrlarn dini kav-
ramlarn birbiriyle ve kendi felsefesiyle uyumlu klma giriimidir.
lyada ve Odysseiann yazar Homeros en byk ve en etkili Yunan ozandr. Yunan Tanrlarna ilikin
mitsel inanlar eserlerinin odan oluturur. lyadada Troya Savan anlatr, lyadann devam
saylabilecek Odysseiada ise bara odaklanr.
47 Yetmi yandaki Sokratesle kars arasnda hatr saylr bir ya fark vard. Dolaysyla yal bir
adamn kendisinden gen bir kadnla evlenmesi ama tam tersinin olamamas eklindeki cinsel ifte
standart uzun zamandr mevcuttur. Yunan ozan Homeros otuz yandaki erkeklerin ergenlie yeni
girmi gen kzlarla evlenebildiini syler.
Sokratesin kars Ksanthippe hakknda pek bir ey bilinmemektedir. Baz kaynaklar byk olaslkla
abartl bilgi verse de Ksanthippe son derece aksi bir kadnm. Ayrca bu onun ikinci evlilii olabi-
lir. Oullarnn adlar bykten ke, Lamprokles, Sophroniskos (Sokratesin babasnn ad veril-
miti) ve Meneksenos idi. Zamann cinsiyet rolleri uyarnca erkek ailenin geimini salamakla, ka-
dn da ev ileriyle ykmlyd.
Bu yzden Sokratesin paray hor grmesi ve bunu izleyen fukaralk onu zor bir koca haline getiriyor-
du! (eve et getireceine pazar yerinde insanlarla tartyordu)! Ksanthippeyi biraz aksi diye knaya-
bilir miyiz?
48 Buraya kadar anlamamsanz diye belirtmekte fayda var, Eskiada kadnlar ve erkekler arsnda
byk bir toplumsal, siyasi ve cinsel eitsizlik sz konusuydu. Sokratesin yakn arkadalar ve ko-
nutuu kimselerin hepsi erkekti ve nadiren kadnlara kar olumlu bir yaklam sergilerdi (mesela
daha nce sz edilen Pythia rahibesi ve Symposiondaki Diotima gibi). Kadnn bireysel, siyasi ve
dnsel eitlii, Platonun, eseri Devletde ideal yneticinin filozofkral ya da kralie olduunu
ne srmesine kadar kabul edilmemitir. 20. yzyla dein bu inan bir yasa deil bir istisna olarak
kalmtr. Burada Sokrates de lmle kar karya gelindiinde erkeklerin gl ve mantkl ol-
duunu (ya da en azndan olmas gerektiini), kadnlarn ise daha duygusal davrandklarn syle-
mektedir.
49 Mahkemeleri vr zvr davalarla igal etmenin nne gemek iin, sulamay yapan ama jrinin %
20 oyunu alamayanlara 1000 drahmilik ceza uygulanyordu. Sokratesin davasnda bu Meletos,
Anytos ve Lykonun 501 kiilik jriden en az 101 oy almak zorunda olduu anlamna gelmektedir.
50 Sokrates szm ona atlganlk yapp ceza olarak, genellikle Olimpiyat atletlerine ve devletin teki
velinimetlerine verilen bir eref olan bedava yemek hakkn neriyor. Bu yemekler devletin resmi
yemek salonu olan Tholosda verilirdi. Yoksa Sokrates son arzusunu mu dile getiriyordu?
Bu nerinin mi yoksa para cezas demek eklindeki bir sonraki teklifinin mi Meletosun nerdii idam
cezasna kar sunulan bir teklif olduu hl zerinde tartlan bir konudur. Elbette Sokrates duru-
mu ahlaki bak asyla deerlendirerek devlete iyilik yaptn ve aratrmalarnn dle layk ol-
 59/61
duunu dnmektedir. Nihayetinde Sokratesin nerisi yasalarn gznde bir ceza deildi ve jri
ya savunmann ya da iddiann teklifini semek zorunda olduu iin lm cezas ynnde verilen
oylar ar basmtr.
51 Sokrates sonularna aldrmakszn ilkelere bal olmay savunmaktadr, bu ona lm getirse bile!
Kendini dnme, iyiyi, hakikati ve doruyu aramayla kyaslandnda snk kalr. Sonu olarak
cehalet yznden hakszla yol amaktansa hakszla maruz kalmak ok daha iyidir.
52 Cahil yarglarnn elinden lmek zere olan Sokrates teki hayatta daha iyi yarglar istiyor.
isim sayyor:
Minosun, Zeus ile Europann olu olduu sylenirdi. Troya Sava balamadan nce Girit adasnn
kralyd. Adasnn sakinlerine medeniyeti getiren ve onlar adil bir ekilde yneten ilk kral olduu
belirtilir. O ve kardei yeraltndaki llerin ruhlarn yarglyordu.
Rhadamanthys Minosun kardeidir. Bilgisi ve adaletiyle tannrd. rnein daha sonra Yunan ehirle-
rine timsal olan Girit Yasalarn dzenlemitir. yle yetenekliydi ki daha sonra kardeiyle birlikte
teki dnyada yarg rolyle dllendirildi.
Zeus ile Nympha Aiginann olu Aiakos dindarl ve drstlyle tannrd. Tanrlarn yargln
yapt sylenirdi. Daha sonraki efsanelere gre yeraltnda Minos ve Rhadamanthyse yardm etti.
53 Palamedes gibi Aias da Troia Savann Yunan kahramanlarndan biriydi ve en az Akhilleus kadar
nemliydi. Troyaya kar savan ilk aamalarnda ok nemli bir konumdayd ve Hektorla d-
vmek zere kurayla seildi (geri alnyazs Hektoru sonunda yine Akhilleusun ldrmesini iste-
di). En bata cesareti ve dv becerileri nedeniyle.
54 Klasik Yunan mitolojisinin ilgin ve canl ynlerinden biri de kahramanlara taplmasdr. Bu, genel-
likle gerek bir tarihi kiilii insanst bir seviyeye ykseltmektir. Sair zamanda kahramanlar t-
myle hayalidir. Yunan halk masallarnn en yaygn kahraman olaslkla Heraklestir (Hercules).
55 Odysseus efsanesi, Homerosun Odysseiasnn konusunu oluturmaktadr. Agamemnonun ara-
csyd ve Troya yolculuunda on iki geminin kumandas ondayd. Akllca tavsiyeleri ve sava bo-
yunca gsterdii cesaretle tannrd. Nihayet, Troyallar aldatan tahta at ina etmeyi neren de oy-
du. Atn iindeki birimi kumanda etti, ayrca attan ilk kan olduu sylenir. Anlatlanlara gre atn
iinden kp Heleni kocas Menelaostan kurtarmtr.
Sokratesin durumuyla ilgili olarak da, Apollon khininin Sokratese nesiller sonra syledii gibi Ze-
usun Odysseusu insanlarn en aklls olarak gsterdiine inanlr.
56 Sisyphos, Odysseusun babas ve Korinthos ehrinin kurucusuydu. nsanlarn en kurnaz olarak g-
rlrd. Bunun belki en dikkate deer rnei de yeraltna gittiinde Hadese yapt hiledir. Ka-
rsn onu uygun bir ekilde gmmeye ikna etmek zere yeraltndan ksa bir sreliine ayrlmak iin
izin ister. Fakat lmeden nce karsna bunu yapmamasn syrleyen Sisyphostur, bylece Ha-
desten kamak ve tekrar yaamak iin bir bahanesi olur.
 60/61
Bir baka efsanede Sisyphos Asoposa, kz Aiginay karann Zeus olduunu aka syler. Zeus
Sisyphosa yle kzar ki onu Yeraltna atar. Onu mr boyu bir kayay bir tepeye yuvarlamaya mah-
km eder, fakat tam tepenin zirvesine vardnda kaya yuvarlanr her seferinde. Sokrates de Sisyp-
hos gibi gerei sylemek gibi tuhaf bir su yznden zalimce cezalandrlr.
@Created by PDF to ePub