PRAVA

Prava je kao i ravan osnovni geometrijski pojam i ne definie se.

Prava je u prostoru odreena jednom svojom takom i vektorom paralelnim sa tom pravom ( vektor paralelnosti).

M1 ( x1 , y1 , z1 )

Posmatrajmo pravu p , taku M 1 ( x1 , y1 , z1 ) koja joj pripada . Neka taka M(x,y,z) R 3 .

M1 ( x1 , y1 , z1 ) M ( x, y , z )

r1 r



Oigledno je da taka M(x,y,z) pripada pravoj p ako i samo ako su vektori M 1M i p kolinearni!





 

Kako je M 1M = r r1 moemo zapisati :



(r r1 ) p = 0 ili





 
(r p ) (r1 p ) = 0 ako obeleimo da je r1 p = b

 
r p =b

Dobili smo vektorsku jednainu prave.

A moemo razmiljati i ovako :



Kako smo zakljuili da su vektori M 1M i p kolinearni, to se oni mogu izraziti jedan preko drugog uz pomo
nekog parametra t.

1



r r1 = t p




r = r1 + t p
ovo je vektorska jednaina prave kroz datu taku u pravcu vektora p



Ako uzmemo da vektor p ima koordinate p = (l , m, n), onda je :
x = x1 + t l
y = y1 + t m
z = z1 + t n
parametarski oblik jednaine prave

Ovaj parametarski oblik najee koristimo kad traimo prodor prave kroz ravan ili taku preseka dve prave.

Odavde moemo izvesti oblik koji se najee koristi u zadacima (simetrini oblik)

x x1 y y1 z z1
= =
l m n

Vrlo slian ovom obliku je i jednaina prave kroz dve date take M 1 ( x1 , y1 , z1 ) i M 2 ( x2 , y2 , z2 ) :

x x1 y y1 z z1
= =
x2 x1 y2 y1 z2 z1

Primer 1.

Napisati jednainu prave kroz take A(1,2,0) i B(2,3,4) i prebaciti je u parametarski oblik.

Reenje

x x1 y y1 z z1
Koristimo = =
x2 x1 y2 y1 z2 z1

x 1 y 2 z 0
= =
2 1 3 2 4 0
x 1 y 2 z
= =
1 1 4


Odavde se vidi da je vektor paralelnosti prave p = (1,1, 4)

Prebacimo je sada u parametarski oblik:

x 1 y 2 z x 1 y2 z
= = =t =t i =t i =t pa je
1 1 4 1 1 4
x = t +1
y =t+2
z = 4t

2
esto se u zadacima daje i opta jednaina prave, to jest prava odreena presekom dve ravni:

1 : A1 x + B1 y + C1 z + D1 = 0
2 : A2 x + B2 y + C2 z + D2 = 0

Kako prei iz ovog oblika u simetrini ? ( jer iz simetrinog oblika lako itamo i taku i vektor paralelnosti)

Najpre nadjemo vektor paralelnosti:


1 : A1 x + B1 y + C1 z + D1 = 0 n1 = ( A1 , B1 , C1 )



2 : A2 x + B2 y + C2 z + D2 = 0 n2 = ( A2 , B2 , C2 )

  
i j k





p = n1 n2 = A1 B1 C1
A2 B2 C2

Zatim reavamo sistem :

A1 x + B1 y + C1 z + D1 = 0
A2 x + B2 y + C2 z + D2 = 0

Odavde dobijamo x1 , y1 , z1 ( esto se jedna nepoznata uzima proizvoljno , pa se druge dve dobijaju iz nje...)

x x1 y y1 z z1
Sve zamenimo u = = .
l m n

Primer 2.

x 2 y + 3z = 0
Pravu { prebaciti u simetrini oblik.
x+ z4=0

Reenje

x 2 y + 3z = 0
{ Najpre '' proitamo vektore normalnosti za ravni
x+ z4=0


x 2 y + 3 z = 0 n1 = (1, 2,3)



x + z 4 = 0 n2 = (1, 0,1)

Dalje traimo njihov vektorski proizvod:

3
      
i j k i j k




      
p = n1 n2 = A1 B1 C1 = 1 2 3 = i (2 0) j (1 3) + k (0 + 2) = 2i + 2 j + 2k = ( 2, 2, 2)
A2 B2 C2 1 0 1

Ovde moemo zapisati i da je :


p = (2, 2, 2) = 2( 1,1,1) , odnosno uzeti da je vektor ( -1,1,1).

Da bi nali taku koja pripada toj pravoj moramo reiti sistem:

x 2 y + 3z = 0
x+ z 4 = 0 z = 4 x
x 2 y + 3(4 x) = 0
x 2 y + 12 3 x = 0
2 x 2 y + 12 = 0...../ : (2)
x+ y 6 = 0 y = 6 x
z = 4 x
y = 6 x
Ovde moemo uzeti proizvoljno x, recimo x = 0, pa je onda:
z = 4 x z = 40 z = 4
y = 6 x y = 60 y = 6
Dakle dobili smo taku ( x1 , y1 , z1 ) = (0, 6, 4)

x x1 y y1 z z1
= =
l m n
x0 y6 z 4
= =
1 1 1

Kakav moe biti uzajamni poloaj dve prave?

U prostoru prave mogu pripadati ili ne pripadati istoj ravni.

Ako pripadaju istoj ravni onda su ili paralelne ili se seku.

p2





 p2
p2
p2
P
p1



p1

 p1
p1
paralelne prave prave se seku u ta ki P

4
Ako prave ne pripadaju istoj ravni onda kaemo da su mimoilazne.

p2


p2

 p1
p1

Posmatrajmo dve prave :

x x1 y y1 z z1 x x2 y y2 z z2
p1 : = = i p2 : = =
l1 m1 n1 l2 m2 n2





Prave pripadaju istoj ravni i paralelne su ako i samo ako su njihovi vektori pravaca p1 = (l1 , m1 , n1 ) i p2 = (l2 , m2 , n2 )

l1 m1 n1
kolinearni, to jest ako i samo ako vai = = ( uslov paralelnosti)
l2 m2 n2

l1 m1 n1 x2 x1 y2 y1 z2 z1
Specijalno, prave se poklapaju ako vai da je = = i = =
l2 m2 n2 l1 m1 n1

Kako da znamo da li se prave seku?

x2 x1 y2 y1 z2 z1
Tu nam pomae takozvani uslov preseka : l1 m1 n1 =0
l2 m2 n2

x2 x1 y2 y1 z2 z1
Naravno, prave su mimoilazne ako je l1 m1 n1 0
l2 m2 n2

Primer 3.

x 2 y 1 z 2 x 5 y 2 z 3
Date su prave p1 : = = i p2 : = =
t 1 0 2 3 1

Odrediti parametar t tako da se prave seku i nadji taku preseka.

5
Reenje

Najpre emo iz datih jednaina pravih proitati take koje im pripadaju i vektore pravaca (paralelnosti).

x 2 y 1 z 2


= = P1 (2,1, 2) i p1 =(t,1,0)
t 1 0

x5 y 2 z 3


= = P2 (5, 2,3) i p2 = (2,3,1)
2 3 1

Dalje koristimo uslov preseka:

x2 x1 y2 y1 z2 z1
l1 m1 n1 =0
l2 m2 n2
5 2 2 1 3 2 3 1 1 3 1 1 3 1
t 1 0 =0 t 1 0 = 0 Sarusovo pravilo t 1 0 t 1 = 3 + 0 + 3t t 0 2 = 0
2 3 1 2 3 1 2 3 1 2 3

1
2t + 1 = 0 t =
2

x 2 y 1 z 2

 1
Dakle = = P1 (2,1, 2) i p1 =(- ,1,0) je prva prava.
1 1 0 2

2

Da bi nali njihov presek, prave emo prebaciti u parametarski oblik.

x 2 y 1 z 2 1
= = = x = +2, y = 1 +1, z = 0 +2
1 1 0 2

x5 y 2 z 3
= = = x = 2 + 5, y =3 + 2, z = 1 + 3
2 3 1

Sad uporedjujemo x = x, y =y , z = z da bi nali vrednost za ili

Vidimo da je najlake to postii iz z = z. Dakle z = z 2 = + 3 = 1

x = 2 + 5, y =3 + 2, z = 1 + 3
Vratimo vrednost za i dobijamo: x = 2(1) + 5 = 3; y = 3(1) + 2 = 1; z = 1(1) + 3 = 2
P (3, 1, 2) je taka preseka!

6
Kako nai ugao izmeu dve prave?

Ugao pod kojim se prave seku je ugao izmeu njihovih vektora pravaca.

p2



p2

 p1
p1




p p l1l2 + m1m2 + n1n2
cos =

1

2 =
p1 p2 l12 + m12 + n12 l2 2 + m2 2 + n22