BR KRANKSIZ PSTONLU

KOMPRESR TASARIMI

CAVT RUEN BER

Yksek Lisans Tezi

MAKNA ETM ANABLMDALI

ISPARTA 2002
 T.C.
SLEYMAN DEMREL NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS

BR KRANKSIZ PSTONLU
KOMPRESR TASARIMI

CAVT RUEN BER

YKSEK LSANS TEZ

MAKNA ETM ANABLM DALI

ISPARTA 2002
Fen Bilimleri Enstits Mdrl ne
Bu alma jrimiz tarafndan MAKNA ETM ANABLM DALI nda
YKSEK LSANS TEZ olarak kabul edilmitir.

Bakan :...........................................................................

ye :...........................................................................

ye :...........................................................................

ONAY

Bu tez ... / ... / 2002 tarihinde Enstit Ynetim Kurulunca belirlenen yukardaki
jri yeleri tarafndan kabul edilmitir.

..... / .... / 2002

S.D.. FEN BLMLER ENSTT MDR

Ad Soyad :

mza :
 NDEKLER
Sayfa
NDEKLER .................................................................................................... i
ZET .................................................................................................................. ii
ABSTRACT ........................................................................................................ iii
NSZ ............................................................................................................... iv
SMGELER DZN .......................................................................................... v
EKLLER DZN ........................................................................................... vii
1. GR .............................................................................................................. 1
2. KAYNAK BLGS ........................................................................................ 2
3. MATERYAL ve METOT ............................................................................. 4
3.1. Materyal ....................................................................................................... 4
3.1.1. Kranksz Pistonlu Kompresrn Tanm ve alma Prensibi ............ 4
3.1.2. Kranksz Pistonlu Kompresrn evrimi ............................................. 5
3.1.3. Lineer Asenkron Motorun Tanm ve alma Prensibi ...................... 8
3.2. Metot ............................................................................................................ 10
3.2.1. Kompresr evriminin Termodinamik Analizi ................................... 10
3.2.2. Entalpi ....................................................................................................... 11
3.2.3. Sistemin Sabit Basntaki ve Sabit Hacimdeki zgl Islar ............... 11
3.2.4. deal Bir Gazn Entalpisi ......................................................................... 12
3.2.5. deal Bir Gazn zgl Islar .................................................................. 12
3.2.6. Hacim Deitirme i ............................................................................... 13
3.2.7. Ak Hal Deiimi .................................................................................... 15
3.2.8. Adyabatik Hal Deiimi ........................................................................... 17
3.2.9 l Hacim ve l Hacmin Kompresr i zerine Etkisi ...................... 20
3.2.10. Lineer Asenkron Motorun Stator Sarglar ........................................ 23
3.2.11. Stator Sarglarnn Sarm Hesaplar .................................................... 27
4. ARATIRMA BULGULARI ....................................................................... 30
4.1. rnek Bir Kompresr Modeli ................................................................... 30
5. SONULAR ................................................................................................... 41
6. KAYNAKLAR ............................................................................................... 42
EK-1 ..................................................................................................................... 43
ZGEM ........................................................................................................ 44
 ZET

Kompresrler gnlk hayatmzda ve sanayiinin eitli dallarnda yaygn olarak

kullanlan aletlerdir. Salayacaklar basn, kullanlacaklar yer ve verimlerine
uygun olarak eitli kompresrler mevcuttur.

Bu alma iinde bir lineer elektromotor tarafndan eksenel olarak tahrik

edilen kranksz bir pistonlu kompresr tasarm yaplmtr.

Kompresr tek bir silindir iinde ift etkili bir piston tarafndan oluturulan iki
sktrma hacmine sahiptir. Tahrik mekanizmasn oluturan lineer motor
eksen dorultusunda kesilip, primer ve sekonder devrenin dorusal hale
getirilmi eklidir. Tm bu zellikler dikkate alnarak kullanlacak hesap
metotlar bir kompresr zerinde uygulanarak verilmitir.

ANAHTAR KELMELER : Kompresr, lineer motor

 ABSTRACT

Compressors are devices which are widely used in our daily life and in various
branches of industry . There are various compressors suited to the pressure they
provide, the fields they are used and their fertility.

In this study a compressor with piston lack of cranshaft which is provoked by a

linear elektromotor by axis, is designed. Compressor has two suppressing bulk
built by in only one cylinder with a double influenced piston. The linear motor
building provoking mechanism is the form of primer and seconder cycles
broughtin to the state of linear and being cut in the direction of axis regarding
all these features computation methads are given applied on a compressor

KEY WORDS: Compressor, linear motor

 NSZ

Gnmz teknolojisinin inanlmaz boyutlara ulat bir dnemde, tm

alanlarda en az maliyetle daha fazla fayda salanmas amalanmaktadr.
Dolaysyla kullanlmakta olan sistemler olabildiince gelitirilmektedir. Sanayii
alannda da yeni gelimeler hzla takip edilerek makina ve tehizatlarn daha
verimli ve daha sessiz olmalar ayrca daha az bakm gerektirmeleri iin
aratrma-gelitirme almalar devam etmektedir. Bylesine hzl bir gelime
srecinde mevcut sistemlere yeni neriler getirilmektedir.

te bu sistemlere bir rnek, gnmzde yaygn olarak kullanlmakta olan

krank-biyel, kay-kasnak gibi ara elemanlarla bir elektrik motoru tarafndan
tahrik edilen kompresrler yerine, bir lineer elektromotor ile magnetik bir alan
meydana getirerek eksenel olarak tahrik edilen kompresrler verilebilir. Bu
almada da byle bir sistemin genel tantm ve zellikleri verilerek rnek bir
kompresr modeli oluturulmaya allmtr.

ncelikle almamn sonuca ulatrlmasnda ve karlatm glklerin

almasnda yn gsterici olarak desteklerini esirgemeyen deerli danmanm
Yrd. Do. Dr. Necati ULUSOYa, daha sonra almamn yazmnda ve dizginin
gerekletirilmesinde yardmc olan eime yardmlarndan dolay teekkr
ederim.
 SMGELER DZN

a iletken kesiti
A alan
c l hacim kesri
Cp sabit basntaki zgl s
Cv sabit hacimdeki zgl s
Cp 0 ideal bir gazn sabit basntaki zgl ss

Cv 0 ideal bir gazn sabit hacimdeki zgl ss

d yar ap
D ap
E toplam enerji
F kuvvet
H entalpi
k adyabatik s
L uzunluk
m ktle
P basn
q birim ktle iin transfer edilen s miktar
Q transfer edilen s miktar
R gaz sabiti
t zaman
T scaklk
u birim ktle iin i enerji
U i enerji
v zgl hacim
V hacim
V hz
w birim ktle iin i
W i
x piston yer deitirmesi
xL maksimum genlik
xm tasarm genlii
verim
debi

ALT NDSLER

sistemden k noktas
g sisteme giri noktas
k .h. kontrol hacmi
v zgl hacim
 EKLLER DZN
Sayfa

ekil 3.1. Kompresrn ematik resmi 4

ekil 3.2. Kompresr evrimi 5
ekil 3.3. I. Hal Deiimi 6
ekil 3.4. II. Hal Deiimi 6
ekil 3.5. III. Hal Deiimi 7
ekil 3.6. IV. Hal Deiimi 7
ekil 3.7. Lineer motor kesiti 8
ekil 3.8. Ak sistem 10
ekil 3.9. Hacim deitirme ii 14
ekil 3.10. Basn-Hacim diyagramnda iin gsterilmesi 14
ekil 3.11. l hacimsiz kompresr sktrma evrimi 18
ekil 3.12. l hacimli kompresr evrimi 20
ekil 3.13. Lineer motor edeer devresi 24
ekil 3.14. ift etkili bir kompresr evrimi 37
 1

1. GR

Bilindii gibi kapal bir sistemde basn ve vakum oluturmak iin

kompresrler kullanlr. Kompresrler yaplarna gre ve kullanma alanlarna
gre eitli ekillerde imal edilmektedirler. Krankbiyel mekanizmasna sahip
bu kompresrler genellikle bir elektrik motorunun tahriki ile alr. Motorlar
kompresre direkt veya V kay ile balanabilir.

Gnmzde yaygn olarak kullanlmakta olan bu tip krankl kompresrlerde

hareketli paralarn okluu, cihazlara yaplacak olan bakm onarm ilemlerini
artrmakta ve arza olasln ykseltmektedir. Tahrik sistemlerinden g
aktarm srasnda da kayplar meydana gelmektedir. Ayrca bu kompresrleri
oluturan ekipmanlarn fazla olmas, nitenin arlnn artmasna ve daha
fazla hacim kaplamasna neden olmaktadr.

Bu gibi sebeplerden dolay alternatif olarak dnlebilecek kranksz

kompresrler tasarlanmaktadr. Bu kompresrlerin almasnda lineer
elektromotorlardan faydalanlmas planlanmtr. Krank miline bal olarak bir
ok ekipmann bu nitede yer almayacak olmas bu rne, kk boyutlu ve
hafif olma avantaj salayacaktr. Bu avantajnn yan sra ara ekipmanlarn
ortadan kalkmas ile ara elemanlardan kaynaklanan kayp enerji minimuma
inecek, bylece kranksz pistonlu kompresrde daha az enerji ile daha fazla
verim elde edilebilecektir.
 2

2. KAYNAK BLGS

Gnlk yaamda ve sanayide sonlu yada srekli dorusal hareket yapan

motorlara gerek duyulmaktadr. Gnmzde dorusal hareket, dnme hareketi
yapan motorlar ve bu hareketi dorusal harekete eviren mekanik eviriciler
yardm ile salanmaktadr. Bu tip sistemlerde g kayb ok fazla olmaktadr.
Lineer elektrik motorlarnn, en byk stnl, dorusal hareketi mekanik
eviriciye ihtiya duyulmadan meydana getirmesidir.

Lineer elektrik motorlarnn uygulama alanlarnda, her koula uyabilme

zellii de tercih nedenidir. Baz durumlarda rnein g veya hzn yeterli
olmamas halinde, kullanlmakta olan motorun yerine daha kk bir motorun
ilave edilmesi kolayln ortaya karmtr. (anal,1992)

Daha nce tasarm yaplm olan kompresr, bir lineer motor tarafndan tahrik
edilmektedir. Bundan dolay lineer motorlar ile ilgili bir literatr taramas
yaplarak bu konuda yaplan almalar aratrlmtr. Bodurolu (1981)na
gre lineer motorlar, hareket ynnn kolayca deitirilebildii, tek veya ift
endktrl olarak yaplabildii iin ve frenleme olanaklarndan dolay geni
uygulama alanlarnda tercih edilebilmektedirler. Dokuma tezgahlar gibi ileri
geri hareketleri gerektiren iletmeler ve dorusal hareketi gerektiren bantl
tayclar ile yksek hzl magnet yastkl elektrikli trenler iin de ok elverili
olmaktadr.

Lineer motorlar, tahrik srasnda meydana gelen srtnmeyi byk oranda

azaltt veya tamamen yok ettii ayrca ortaya kan grltleri minimuma
indirdii iin ulam aralarnda tercih edilir hale gelmitir. Trenlerde tama ve
yneltme magnetik kuvvetler tarafndan, tahrik ise lineer motorlar ile
yaplmaktadr. Bu ekilde tren tamamen temassz halde harekete gemektedir.
Ulam aralarnda kullanlmas ile ilgili yurt dnda aratrma gelitirme
almalar yaplarak, nemli sonulara ulalmtr. (anal,1992)
 3

Ayrca rkmez (1993), lineer motorun deiik frekans ve gerilimlerdeki yol

alma ve iletme zelliklerinin deneysel olarak incelemesini yapmtr.

Yaplan aratrmada kompresrler ile ilgili birok almann mevcut olduu

grlmtr. Bunlardan Sarkaya (1998) da termodinamiin genel esaslar
verilerek uygulama alanlar rneklerle aklanmtr. Yine Yaln ve Gr
(1999)de termodinamik hal deiimlere geni olarak yer verilmi ve bu hal
deiimlerinin birbirlerine gre farkllklar belirtilmitir. Kompresrlerin
alma prensipleri, eitleri ve uygulama alanlarnn da ele alnd bu
kaynakta kompresrlerin termodinamik analizi yaplarak, bir kompresr
modellemesi iin kullanlan hesaplamalar ve kompresrlerin verimliliini
etkileyen unsurlar aklanmtr. Bu konu ile ilgili bir alma olan Llik
(1963)de ise havann kompresr giriinden kna kadar alm olduu durum
deiimleri geni olarak incelenmitir.

Ulusoy (1999), yapm olduu almada kranksz pistonlu kompresrlerin

dinamiini incelemitir. Bu incelemede lineer motorun sinzoidal bir tahrik
kuvveti olarak kabul edildiini varsayarak hareketli ktlenin dinamiini, gazn
termodinamik denklemleri ile birletiren matematiksel bir model kullanarak
motor kompresr sisteminin genlik dinamiini kapsaml olarak analiz etmitir.
Model giri ve k valflerinin durumunu, kurs sonlarnda gaz yaynn devreye
giri kn ve gaz karmn gz nnde bulundurmaktadr.

Minas (1993)da ise yasz pistonlu kompresrlerin nonlineer dinamii

incelenerek deiik yk ve frekans deerlerinde piston yer deitirmesi ile
meydana gelen basn, hacim ve hz deiimleri bulunmutur.
 4

3. MATERYAL VE METOT

3.1. Materyal

3.1.1. Kranksz -Pistonlu Kompresrn Tanm ve alma Prensibi

Kranksz pistonlu kompresr, lineer motor tarafndan eksenel olarak tahrik

edilen ift etkili bir piston ve bunu iine alan bir silindirden olumaktadr.
Silindir iindeki ift etkili piston iki sktrma hacmi oluturmaktadr.
Elektromagnetik kuvvetle hareket ettirilen piston, bu hareket sonucu basnc
artan gaz ile bir ktle-yay sistemi oluturmaktadr. (ekil 3.1.)
Lineer motor, elektromagnetik alan meydana getiren sabit DC sargs ile iki
adet AC tahrik sargsndan olumaktadr. Silindir ile piston arasndaki
srtnme bu aralkta bulunan gaz yata ile nlenmektedir. Piston kursunun iki
ucundaki x yer deitirmesi, x m mutlak deerine yani kurs sonuna ulatnda
k valfi ile balants kesilmi bir alan oluturmaktadr. Burada skan
yksek basnl gaz pistonun silindir kapana arpmasn nleyerek l hacmi
meydana getirmektedir.

Valf I

Sktrma
Hacmi I
xL xm
AC sarglar

Piston I x

DC
Armatr
sarg

Sktrm
Piston a Hacmi

Valf II
 5

ekil 3.1. Kompresrn ematik resmi

Ps gaz yay basnc, x piston yer deitirmesinin x m den kk olmas halinde

iinde bulunduu sktrma hacmindeki P basncna eit olmaktadr. Fakat x

piston yer deitirmesinin x m den byk olmas halinde adyabatik hal
kanununa gre hesaplanmaktadr. Kompresrden geen gaz miktar ve gazn
scaklk deiimi ideal gaz denkleminden hesaplanmaktadr.

Hacim daralmasyla artan gaz basnc P k bascnn zerine ktnda

egzost valfi alr, hacim genilemesi ile azalan gaz basnc Pg giri basncnn

altna dtnde ise emme valfi almaktadr. Dolaysyla valflerin alp

kapanmas gaz basncna bal olmaktadr. Sistem gaz basncna bal olarak iki
davran biimi sergilemektedir. Bunlardan ilki, ierdeki gaz basncnn Pg ve

P deerleri arasnda herhangi bir giri k salamamas halidir. kincisi ise

gaz basncn Pg deerinin altna drecek ve P deerinin zerine karacak

deerde olmas halidir. Bu ekilde gazn emilmesi veya egzost edilmesi, gerekli
basn deerine ulalarak giri ve k valflerinin alp kapanmalar sonucu
meydana gelmektedir.

3.1.2. Kranksz Pistonlu Kompresrn evrimi

l hacimli bir kompresrde, evrimin her aamas aada belirtilerek

aklanmtr.

P
V2

P 3 2

g 4 1
Pg
V4 Vs V
 6

V3 Vk
V1

ekil 3.2. Kompresr evrimi

evrimin I. Kademesi
I.Hacimde P basncnda skm hava bulunmaktadr. Ayn anda II hacminde

emme ilemi tamamlanm ve sktrma balamak zeredir. Bu ilem (ekil

3.2.) P-V diyagramndan da takip edilecek olursa, I. hacim 3 noktasndan, II.
hacim 1 noktasndan harekete balamak zeredir.

3
4

1
5

ekil 3.3. I. Hal deiimi

evrimin II. Kademesi
I. hacimde piston, 3 noktasndan 4 noktasna adyabatik olarak genilemi ve
emme balangcna gelinmitir. II. hacimde de 1 noktasnda balayan sktrma
ilemi devam etmektedir.

3
4

1
5

evrimin III. Kademesi

I.hacimde 4 noktasnda balayan emme ilemi devam etmektedir. II.hacimde
ise sktrma ilemi son bulmutur.

3
4

1
5

ekil 3.5. III. Hal Deiimi

evrimin IV. Kademesi

I. hacimde emme ilemi tamamlanm ve sktrma ilemi balamak zeredir.
II. hacimde de sktrlan hava hazneye baslmtr. Bylece evrim
tamamlanr.

3
4

1
5

3
 8

3.1.3 Lineer Asenkron Motorun Tanm ve alma Prensibi

Lineer elektrik motorlar, dnen elektrik motorlarnn eksen dorultusunda

kesilip, primer ve sekonderin dorusal hale getirilmi eklidir. Dorusal hale
getirme ilemi sonunda primer, sekonder veya her ikisi de sonlu uzunlukta
olabilir. Primerin yada sekonderin sonlu uzunlukta oluu, elektromagnetik bir
sistem olan lineer elektrik motorunda elektromagnetik olaylarn bir balangc
bir de sonunun bulunduunu gsterir. Dnen elektrik motorlarnda ise
elektromagnetik yap evre boyunca sreklidir.

Lineer asenkron motor, yap olarak iki ksmdan oluur. Bunlar endktr ve
endvi dir. Endktr,
ekilzerine
3.6. IV.
Halfazl sarglarn yerletirildii sa paketli
deiimi
ksmdr, dier ad da primerdir. Endvi ise, iletken levhal veya ksa devre
ubuklu ksmdr, dier ad da sekonderdir.

ekil 3.7den grlecei gibi basit lineer asenkron motorun endvisi iki metal
levhadan olumaktadr. Bu levhalardan biri statorda retilen magnetik akmn
zerinden devresini kapataca magnetik boyunduruu oluturan elik
levhadr.

letken levha manyetik boyunduruk

olarak
(Sekonder endvi) elik levha

(d) levha
kalnl

hava aral
Endkleyici ksm primer (stator)

ekil 3.7.Lineer motor kesiti

 9

Dieri ise zerinde primer ak tarafndan endklenen Foucault akmlarn

tayacak olan yksek elektriksel iletkenli metal bir levhadr. Yalnz dnen tip
elektrik motorlar dnme hareketi yaparak elektrik enerjisini mekanik enerjiye
evirirken lineer asenkron motorlar ayn ilevi dorusal hareket yaparak yerine
getirirler.
 10

3.2. Metot

3.2.1. Kompresr evriminin Termodinamik Analizi

Termodinamik sistem veya sadece sistem terimi, belirli bir ktleyi veya uzayn
incelenmek zere ayrlan bir blgesini belirtir. Sistemin dnda kalan ktle
veya blgeye evre ad verilir. Sistemi evresinden ayran gerek veya hayali
yzeyde snr diye adlandrlr. Sistemin snrlar sabit veya hareketli olabilir.
Snrn sistem ile evresinin temas ettii yzey ortaktr. Matematiksel adan,
snrn kalnl sfrdr, bu nedenle de ktlesi ve hacmi yoktur.

Belirli bir ktlenin veya belirli bir blgenin zmlemeye esas alnmasna gre
sistemler kapal veya ak diye nitelendirilir.Ak sistem veya yaygn olarak
bilinen adyla kontrol hacmi, uzayn problemin zmne uygun bir ekilde
seilmi blgesidir. Kontrol hacmi genellikle kompresr, trbin, lle gibi
iinden ktle ak olan bir makineyi iine alr. Bu makinelerin iindeki akn
termodinamik zmlenmesinde, makinenin fiziksel snrlar sistem snrlar
olarak ele alnr. (engel, 2000)

ekil 3.8de grlen ve ierisinde bir akkan akan bir boru paras ak bir
sistem oluturmaktadr.

Akkan girii Akkan

k

ekil 3.8. Ak sistem

 11

3.2.2. Entalpi

Entalpi: (PV ) arpm ile U i enerjinin toplam

H = U + PV ( 3.2 )

bykln verir. Bu bykle entalpi ad verilir. U, P ve V nin sisteme ait

zellikler olmas nedeniyle entalpide sisteme ait bir zelliktir. Birim ktle iin
(3.2) eitlii

h = u + Pv ( 3.3 )

eklini alr. enerji iin mutlak deer sz konusu olmadndan, entalpi iinde
sz konusu deildir.

3.2.3. Sistemin Sabit Basntaki ve Sabit Hacimdeki zgl Islar

Sistemin i enerjisini ve entalpisini dorudan doruya lmek olana yoktur.

Bu nedenle sistemin bu zellikleri ile dorudan doruya llebilen basnc,
scakl ve zgl hacmi arasnda bir bantnn kurulmasna gerek vardr.
Byle bir bantnn u = u (T , v ) eklinde verildii varsaylrsa ve bu ifadenin
diferansiyeli alnrsa,

u u
du = dT + dv ( 3.4 )
T v v T

elde edilir. Hal deiimi sresince sitemin hacmi sabit kalyorsa ( 3.4 ) eitlii
 12

u
du = dT
T v
eklini alr.
u 1 u
Cv = = (3.5)
T v m T v
byklne sistemin sabit hacmindeki zgl ss ad verilir.

Entalpi, basn ve scaklk arasnda h = h (P , T ) bantsnn verilmi olduu

varsaylrsa ve bu ifadenin diferansiyeli alnrsa,

h h
dh = dT + dP (3.6)
T P P T

elde edilir. Hal deiim sresince sistemin basnc sabit kalyorsa (3.6) eitlii,

h
dh = dT
T P
eklini alr.
h 1 H
Cp = = (3.7)
T P m T P
byklne sistemin sabit basntaki zgl ss ad verilir.

3.2.4. deal Bir Gazn Entalpisi

(3.3) eitlii ideal bir gaz iin

h = u + Pv = u + RT (3.8)

olur. Dolaysyla ideal bir gazn entalpisi de sadece scaklnn bir

fonksiyonudur.
 13

3.2.5. deal Bir Gazn zgl Islar

deal bir gaz iin (3.5) eitlii

du 1 dU
Cv 0 = = (3.9)
dT m dT
eklini, (3.7) eitlii ise
dh 1 dH
Cp 0 = = (3.10)
dT m dT

eklini alr. (3.8) eitliinin diferansiyeli alnrsa

dh = du + RT
veya
Cp 0 dT = Cv0 dT + RdT

yazlabilir. Buradan
R = Cp 0 Cv 0 (3.11)

elde edilir. Sabit hacimdeki ve sabit basntaki zgl slarn oran iin

Cp 0
=k (3.12)
Cv0
yazlrsa, (3.11) eitliinden
k
Cp 0 = R (3.13)
k 1

1
Cv 0 = R (3.14)
k 1
elde edilir.

3.2.6. Hacim Deitirme i

 14

Bir silindir ierisinde verilmi bir anda denge halinde bulunan bir gazdan
oluan bir sistem gz nne alnrsa. (ekil 3.9) Piston silindir ierisinde
srtnmesiz olarak hareket edebildii, piston alannn A olduu varsaylrsa,
dengenin var olabilmesi iin sistemin snrn oluturan pistona sitemin
uygulad (PA) kuvveti ile evrenin uygulam olduu F kuvvetinin bir birine
eit ve zt ynl olmas gerekir. F kuvvetinin artmas yada azalmas
durumunda, denge bir ynde veya dier ynde deiir. (Byktr,1995)
F
dx

P
A

ekil 3.9
Hacim deitirme ii

Bu ekilde pistonun dx kadar yer deitirdii varsaylrsa (PA) kuvveti kendi

ynnde dx kadar yer deitireceinden yukardaki tanmlamaya gre PA
kuvvetinin ii,

W = PAdx (3.15)

olur. P

2
1

1' 2'
V
 15

V1 V2
dV

ekil 3.10
Basn- Hacim diyagramnda iin gsterilmesi

Sistemin hacmindeki deime dV = Adx olduuna gre

W = PdV (3.16)
eklinde yazlabilir.

1-2 aralnda alnan herhangi bir noktada basn P olur ve bu noktada

sistemin hacminin dV kadar deitii varsaylrsa, sistemin W = PdV iinin
ekilde grlen taral alana eit olduu kolaylkla grlr. Dolaysyla 1-2 hal
deiimi srasnda sistemin yapt

V2
W12 = PdV (3.17)
V1

ii 1'122 ' alanna eit olur.

3.2.7. Ak Hal Deiimi

Balangta verilmi bir (1) denge konumunda bulunan bir sistemin T zaman
arlnda evre ile s alveriinde bulunduu ve (2) denge konumuna kadar hal
deitirdii dnlrse sz konusu zaman aralnda evreden ald s
miktar Q ve evreye yapt i W olur. Termodinamiin birinci yasas gz
nne alndnda sistemin evreden ald ve evreye verdii enerjiler
arasndaki farkn sistemin toplam enerjisindeki deiikliklere eit olduu
yazlabilir.

mV 2
Q W = E = U + + mgz (3.18a)
2

elde edilir. Zaman aralnn sonsuz kk olduu varsaylrsa bu eitlik

mV 2
Q W = dE = dU + d + d (mgz ) (3.18b)
2
 16

eklini alr. in ve snn sisteme ait zellikler olmad gz nnde

tutulduunda ve bu eitlik integre edilirse

2 2
Q12 W = E 2 E1 = U 2 U 1 = m ( V2 V1 ) 2 + mg ( z 2 z1 ) (3.18c)

Uygulamada kapal sistemlerle ilgili hal deiimlerinde ok defa bir potansiyel

enerji veya kinetik enerji deiimi sz konusu olmamaktadr. Bu taktirde
(3.18b) ve (3.18c) eitlikleri

Q W = dU (3.19a)

Q12 W12 = U 1 U 2 (3.20a)

eklini alr. Bu eitlikler sistemin birim ktlesi iin

q w = d u
(3.19b)

q12 w12 = u1 u 2
(3.20b)

eklini alr. (3.17) eitliinden

V2
W12 = PdV
V1

yazlabileceinden (3.20ab) eitliklerinden

V2
Q12 = U 2 U 1 + PdV (3.21a)
V1

ve
v2
q12 = u 2 u1 + Pdv
v1

(3.22b)
elde edilir. Bu eitlikler

Q = dU + PdV (3.21c)

q = du + Pdv
(3.21d)

eklini alr. Entalpinin tanm gereince,

 17

H = U + PdV ve h = u + Pdv

olduundan (3.21c) ve (3.21d) eitliklerinden

Q = dH VdP (3.21e)

q = dh vdP (3.21f)

yazlabilir. deal bir gaz iin (3.9) ve (3.10) eitlikleri geerlidir. Dolaysyla
(3.21c,d,e ve f) eitliklerinden

Q = mCv 0 dT + PdV = mCp 0 dT VdP (3.22)

q = Cv0 dT + Pdv = Cp 0 dT vdP (3.23)

elde edilir.

3.2.8. Adyabatik Hal Deiimi

(3.23) eitliinden adyabatik bir sre iin

q = Cv0 dT + Pdv = 0 (3.24)

yazlabilir. deal gaz denkleminin diferansiyeli alnrsa

Pdv + vdP = RdT

buradan dT zlr ve (3.14) denklemi

1
Cv 0 = R
k 1

ile birlikte (3.24) eitliine tanrsa

vdP + kPdv = 0 (3.25)

diferansiyel denklemi elde edilir. Bu denklem integre edilirse

Pv k = sabit (3.26a)

bulunur. zgl hacim yerine gazn toplam hacmi kullanlarak (3.26a)

eitliinden

PV k = sabit (3.26b)
 18

yazlabilir. Adyabatik genileme srasnda evre ile s alverii

bulunmadndan gazn yapm olduu ie karlk i enerjide ayn miktarda
azalr. Dolaysyla geniliyorsa sour, sktrlyorsa snr.

Pg v g = RTg

P v = RT
ve

k k
Pg v g = P v
eitliklerinden
( k 1)
T P k
= (3.27a)
Tg Pg

veya

k 1 k 1
T vg Vg
= = (3.27b)
Tg v

V



yazlabilir.

P V2

P 2

g
Pg 1
V
V1

ekil 3.10.
l hacimsiz kompresr sktrma evrimi

Yukarda sktrma evrimi verilen, adyabatik yoldan sktrma yaplan bir

kompresrde g12 alan kompresr iini verir. Bunun iinde evrimi oluturan
 19

ilerin cebirsel toplam yazlabilir. Dolaysyla kompresr ii iin aadaki

eitlik,

Wk = W g1 + W12 + W2 + Wg (3.28)

olarak yazlabilir. Burada W12 ii iin (3.17) ve (3.26a) eitlikleri kullanlarak,

k
V1 V
W12 =
k
P 2 dV (3.29)
V2
V
ifadesi elde edilir. Buradan

1 k 1 k
k V1 V2
W12 = PV2 (3.29a)
1 k

ve
Pg V1 PV2 PV2 Pg V1
W12 = =
1 k k 1
(3.29b)

elde edilir.-g aras herhangi bir i sz konusu olmad iin,

Wg = 0 (3.30)

olur. evrimdeki g-1 ve 2- arasnda da srasyla,

W g1 = PgV1 W2 = PV2 (3.31)

ileri meydana gelmektedir. g12 evrimi kompresr iini verdiine gre

evrimi oluturan iler (3.28) denkleminde yerine konulursa Wk ii,

PV2 Pg V1
Wk = Pg V1 + + PV2 + 0 (3.32)
k 1

PV2 Pg V1
Wk = PV2 Pg V1 + (3.33)
k 1

Wk =
k
(PV2 PgV1 ) (3.34)
k 1
 20

eklini alr. Hal denklemi kullanlarak (3.34) ifadesi

R(T Tg )
k
Wk = (3.35)
k 1
veya
k T
Wk = RTg 1 (3.36)
k 1 T
g

olarak da yazlabilmektedir. (3.27a) denkleminde scaklklarla basnlar

arasndaki bant
( k 1)
T P k
=
Tg Pg

olarak verildii gz nne alnrsa (3.35) denklemi

k 1

k P k

Wk = Pg V1 1 (3.37)
k 1 P
g

olarak yazlabilir. Bu eitliklerden herhangi biri kullanlarak kompresr ii

hesaplanabilmektedir.

3.2.9. l Hacim ve l Hacmin Kompresr i zerine Etkisi

Gazn sktrlmas srasnda pistonun silindir tabanna vurmamas iin silindir

taban ile pistonun silindir tabanna en ok yaklat kesit arasnda kalan
kesime l hacim denir. ekil 3.10da V3 eklinde simgelenen l hacim

silindirin toplam hacminin % 2 10u arasnda deimektedir.

(Sarkaya,1998)

P
V2

P 3 2

5
6
 21

g 4 1
Pg
V4 Vs V
V3 Vk
V1

ekil 3.12.
l Hacimli Kompresr evrimi

ekil 3.11 ile ekil 3.12 kyaslandnda l hacmin varl kompresr iini
azaltmaktadr. l hacim iinde srekli olarak bulunan gaz emme srasnda
silindire daha fazla gaz alnmasn engellemektedir ve sktrmada ald iin
bir ksmn genlemede geri vererek kompresr iini etkilemektedir.

Silindirin toplam hacmi iinde bulunan gaz 1-2 yolu boyunca P basncna

kadar adyabatik olarak sktrlmaktadr. 2 noktasna gelindiinde sktrma

tamamlanm olur ve V2 (3.27b) denklemi gz nne alnarak

k Pg k
V2 = V1
P

eklinde hesaplanr. Basnc k basncna ulaan gaz 2-3 yolu boyuca izobarik
olarak kompresrden kacak ve bu basnta yalnzca l hacimdeki gaz ieride
kalacaktr. V2 V3 bir devirde baslan havann hacmini verir.

Vb = V2 V3 (3.38)

Scakl T olan Vb hacmindeki hava, datma haznesinde Tg scaklna inerse

ayn P basncndaki hacmi

' Tg
Vb = Vb (3.39)
T

olur. u halde kompresrn gerekten baslan havann hacmi bilinirse bir

dakikadaki miktar da kolayca hesaplanabilir. n devir saysn, debiyi ifade
etmek zere hacimsel debi
 22

= n Vb ' m3 dk (3.40)

'
(3.39) denklemindeki Vb ifadesi yerine konulursa debi ifadesi

Tg
=n Vb m3 dk (3.41)
T

eklini alr. Kompresrlerin kapasitesi, sktrldklar havann kompresr

kndaki debisi ile veya kompresr kndaki basnc ile
llr.(Demirta,1992)

k basncnda olan l hacimdeki gaz, piston yn deitirdiinde 3-4 yolu

boyunca adyabatik olarak giri basncna dene dek genlemektedir. l
hacimdeki gazn basnc giri basncna dtnde 4-1 yolu boyunca silindire
yeni gaz alnarak kompresr evrimini tamamlamaktadr. ekil 3.12.deki
basn hacim diyagramnda g12g alan l hacimsiz kompresr iini, 41234
evriminin alan ise l hacimli kompresr iini vermektedir. Bu da

W = W41234 = W g12g W g 43g (3.42)

k 1
k 1

k P k
k P k

W= Pg V1 1 Pg V4 1 (3.43)
k 1 P k 1 P
g g

k 1

k P k

W= Pg Vs 1 (3.44)
k 1 P
g

olarak hesaplanr.

ekil 3.12.de iaretlenen V3 l hacminin pistonun hareket edebildii Vk aktif

hacmine oran l hacim kesri olarak tanmlanmakta ve

V3
c= (3.45)
Vk
 23

eklinde simgelenmektedir. Dier taraftan, her evrim iin silindire yeniden

alnan gazn giri basncndaki Vs hacminin Vk hacmine oran (ekil 3.12.)

hacimsel verim olarak tanmlanmakta ve

Vs
v = (3.46)
Vk

eklinde simgelenmektedir. Hacimsel verim ve l hacim ile kompresre giri ve

k basnlar arasndaki iliki ekil 3.12.den yararlanlarak

1
P k
V1 V3
Vs V1 V4 P
v = = = g (3.47)
Vk V1 V3 V1 V3

1 1

V1 V3 P k V3 + Vk V3 P k
v = = (3.48)
V1 V3 V1 V3 P V Vk Pg
g k

1
1

P k P k
v = c + 1 c = 1 c 1 (3.49)
P
Pg g

eklinde bulunur.

3.2.10. Lineer Asenkron Motorun Stator Sarglar

fazl bir lineer asenkron motorun primer sarglarnn fazl gerilim ile
beslendii kabul edilirse primer tarafndan senkron hz v S olan bir yryen

alan meydana gelecektir. Dnmeli makinalardaki dner alann kart lineer

motorlarda yryen alandr. Dnen asenkron motorlarda olduu gibi primerin
grevi hava aralnda sins formunda dalm ve senkron hzla ilerleyen bir
 24

magnetik alan retmektir. ebeke frekans f1 ve stator sargsnn kutup

taksimat p olduuna gre; senkron hz

v s = 2 f1 p m/s (3.50)

f1 ( Hz ) ebeke frekans
s ( m ) Kutup taksimat

olur. m fazl dnen asenkron motorlardaki gibi 2 m f1 frekans ile ekil

deitirerek ilerleyen alan, amper sarm ve akm dalgalar oluturur.

Endvi (sekonder) v s senkron hz ile ilerleyen alan ynnde fakat v s e nazaran

daha dk bir hzla hareket edecektir. letken levhann hz v 2 ile gsterilirse

bu durumda levha ile ilerleyen alan hz arasndaki farkn senkron hza olan
oran ayn ekilde dnen asenkron motorlarda olduu gibi s kaymasna eit
olacaktr.

vs v2
s= (3.51)
vs

bylece sekonder ksm oluturan levhada f 2 = s f1 frekansl ok fazl akmlar

endklenir. Bu akmlar ilerleyen alanla birlikte kuvvetler reterek sekonder
ksmn teleme hareketini temin eder.

Bir lineer asenkron motora ait edeer devre :

'
I1 R1 X1 X2 s

'
Vs Xm R2 s
 25

ekil 3.13. Lineer motor edeer devresi

I1 (A) Primer akm

R1 ( ) Primer sarg direnci
X1 ( ) Primer sarg kaak ak reaktans
X m ( ) Mknatslanma reaktans
'
I2 (A) Primere indirgenmi sekonder akm
'
X 2 ( ) Primere indirgenmi kaak ak reaktans
'
R 2 ( ) Primere indirgenmi sekonder direnci
s Kayma

Edeer devreden;

( )
_ ' _
_
' ' '
I 2 jX 2 s +R2 s + I 2 I1 jX m = 0 (3.52)

[( ) ( )]
_ _
' '
I2 R 2 s + jXm +X2 s = jIX m (3.53)

' I1 X m
I2 = (3.54)
(R 2
'
) (
2
s + Xm +X2
'
s )
2

'
X m deeri X 2 yannda byktr ve uygulama s 1 yol verme durumunda sz
konusudur. Bu durumda X m ( X m + X 2 ' s ) alnabilir.

' I1 I1
I2 = = (3.55)
(R 2
'
sX m ) 2
+1 (1 s G) + 1
2
 26

Xm
G= '
formlyle hesaplanabilir.
R2
Hava aral gc:

'2 '
N g = 3 I2 R 2 s [W] (3.56)

'
I2 (A) Primere indirgenmi sekonder akm
'
R 2 ( ) Primere indirgenmi sekonder direnci
s Kayma
teleme kuvveti:

'2 '
Ng 3 I2 R 2 s
F= = [N] (3.57)
vs vs

v s (m s) senkron hzdr.

Yukardaki (3.55) ifadesi F teleme kuvvetinde yerine konulursa;

2 '
3 I1 R 2
F= [N] (3.58)
[(1 + sG) 2 + 1] s v s

Giri gc (ebekeden ekilen g)

Edeer devreden ;

( 2
N = 3 I1 R 1 + I 2 R 2 ' s
'2
) (3.59)
 27

2 '
2 2 3 I1 R 2
N = 3 I1 R 1 + [W] (3.60)
[(1 / sG) 2 + 1)]s

verim;

Nm
= (3.61)
N

N m (W) Mekanik g
N (W) Giri gc

N m = Fx v 2 [W] (3.62)

Primerin verimi;

Ng
1 = (3.63)
N
Sekonderin verimi;

Nm
2 = (3.64)
N

Hava aralndan sekondere geen g;

'2 '
N g = 3 I2 R 2 s (3.65)

3.2.11. Sarm Hesaplar

Statorda Bir Oyuktaki Spir Saysnn Bulunmas

 28

t = D L B maxwell (3.66)

D = Stator ap (cm)
L = Stator genilii (cm)
B = Sacn manyetik endksiyonu
t = Toplam manyetik ak

1,11
ef = t n s z .10 8 (volt)
60
(3.67)
ef = Faz gerilimi
f = Frekans
z = Statordaki toplam iletken says

vr
vs = (3.68)
(1 - s k )

vs = Dner alan devri

v r = Motor devri
s = Kayma
x
zfx = (3.69)
m

zfx = 1 faza den oyuk says

x = Oyuk says
m = Faz says

z
S= (3.70)
zfx

S = Bir oyuktaki spir says

 29

N
I= (Amper)
U 3 Cos
(3.71)

N = Motor gc
U = Gerilim

= Motorun g katsays

I
a= ( mm 2 ) (3.72)
J

a = Kullanlan iletkenin kesiti ( mm 2 )

I = Motorun ebekeden ektii akm (Amper)
J = Akm younluu A ( mm 2 )

4a
d= (mm)

(3.73)

d = letkenin ap (mm)
 30

4. ARATIRMA BULGULARI

4.1. rnek Bir Kompresr Modeli

Atmosfer basncndaki havay 0,6 MPa basnca karan 13 m 3 h debilik bir

kompresr iin hesap rnei,

Kompresrn 50 Hzlik frekansla dakikada 3000 ini-k yapt ve 60 mm

apta silindire sahip olduu dnlrse, havann giri scakl t g = 20 C ve

hava iin k adyabatik s deeri Ek-1den 1,4 alnacaktr.

Kompresrn 13 m 3 h lik bir debiye sahip olmas istenmektedir. Bu hava

miktar kompresrn basaca toplam hava miktardr. Tasarlanan kompresr
ift etkili (iki sktrma hacimli) olduu iin hesaplamalar bir silindir iin
yaplacaktr. O halde bir silindirden baslan hava miktar

13
Q= = 6,5 m 3 h
2
 31

olacaktr. Bir silindirden baslan toplam hava miktar bulundu. Silindirin ini-
k says da bilindiine gre bir silindirden 1 defada baslan gerek hava
miktar (3.40) denkleminden

Q = n Vb '

6,5 m 3 h = 0,108 m 3 dk

0,108
Vb ' = = 3,6 .10 5 m 3
3000

olur. Fakat yukarda bulduumuz deer scaklnda etki etmi olduu

gerekten baslan hava miktardr. (3.27a) denkleminde scaklk ve basn
arasndaki bant

( k 1)
T P k
=
Tg Pg

eklinde verilmiti. Giri scakl t = 20 C olduuna gre, buradan

Tg = 20 + 273 K

Tg = 293 K

olur. (3.27a) denkleminde yerine konulursa T ,

1, 4 1
0,6 1, 4
T = 293
0,1

T = 488 K
 32

olarak bulunur.(3.39) denkleminden scaklnda etkisi hesaba katlarak bir

silindirin 1 defada basm olduu hava hacmi,

Tg
Vb ' = Vb
T

488
Vb = 3,6 .10 5
293

Vb = 6 .10 5 m3

olur. Bir defada baslan hava hacmi de (3.38) denkleminde ifade edildii gibi

Vb = V2 V3

eitliinden yazlabilir. Burada V3 l hacmi ifade etmektedir. (ekil 3.12.) l

hacim blm 3.2.9. de tanmlanarak, toplam hacmin % 2- 10u arasnda

deitii belirtilmiti. Buradan l hacim toplam hacmin 0,05i olarak seilirse
yukardaki (3.38) denklemi
Vb = V2 0,05V1

olarak yazlabilir. V1 hacmini de adyabatik hal kanununa gre V2 cinsinden

yazmak mmkndr. O halde (3.26b) denkleminden V1 hacmi

k k
Pg V1 = P V2

1
P k
V1 = V2
P
g
 33

eklini alr. Bu ifade Vb denkleminde yerine konulursa

1
P k
Vb = V2 0,05 V2
P
g

olur. Buradan V2 hacmi,

1
0,6 1, 4
6 .10 5 = V2 V2
0,1

6 .10 5
V2 = = 7,3 10 5 m3
0,82

olarak hesaplanr. V2 hacmi bilindiine gre yine adyabatik hal kanunu

yardmyla V1 hacmi,

Pg V1k = P V2k

1
P k
V1 = V2
P
g

1
0,6 1, 4
V1 = 7,3.10 1
0,1

V1 = 26,23.10 5 m3

olur. V3 l hacminin toplam hacmin %5i kadar olaca belirtilmitir.

Dolaysyla V3 l hacmi

V3 = 0,05 V1
 34

V3 = 1,3.10 5 m3

olur. V3 l hacmi bulunduuna gre,

P V3k = Pg V4k

denklemi yazlarak V4 hacmi de,

1
P k
V4 = V3
P
g

1
0,6 1, 4
V4 = 1,3.10 5
0,1

V4 = 4,6.10 5 m3

olarak hesaplanr. ekil 3.12.den V1 toplam hacminin

V1 = V4 + Vs

eklinde bir eitlikle ifade edilebilecei grlr. Buradan

Vs = V1 V4

Vs = 26,23 .10 5 4,6 .10 5

Vs = 21,63.10 5 m3

bulunur. Yine V3 l hacmine bal olarak Vk kurs hacminin bulunabilecei

ekil 3.12.den kolayca grlebilir. Buradan Vk kurs hacmi iin

 35

V1 = Vk + V3

ifadesi yazlarak
Vk = V1 V3

= 26,23.10 5 1,3.10 5

= 24,23.10 5 m3

olur. Kompresrn kurs hacmi bilindiine gre kurs boyuda kolaylkla

hesaplanabilir. Kompresrn 60 mmlik silindir apna sahip olduu verilmiti.
O halde x k mm olarak kurs yksekliini ifade etmek zere

d2
Vk = xk
4
ifadesi yazlarak, kurs ykseklii

4 .24,93 .10 5
xk =
(0,06)2

x k = 88,2 mm

P
7,3.10 5
0,6 MPa 3 2

g 4 1 V
0,1 MPa
4,6.105 21,63 .10 5
1,3.105 24,23 .10 5
26,23.10 5
 36

ekil 3.14. ift etkili bir kompresr evrimi

Kompresr evrimindeki 41234 alan bize kompresr iini verecektir. Buna

gre (3.42) denklemi yazlarak, yukarda bulduumuz deerler yerlerine
konulursa;

W = W41234 = W g12g W g 43g

k 1
k 1

k P k
k P k

W= Pg V1 1 Pg V4 1
k 1 P k 1 P
g g

k 1

k P k

W= Pg Vs 1
k 1 P
g

0, 4

1,4 5 0, 6 1, 4
W = 0,1 .10 . 21,63 .10
6
1
0,4 0,1

W = 50,4 Nm
Birim zamanda yaplan i, gc vermektedir. Buna gre N e teorik gc ifade

etmek zere;

nW
Ne =
60
kompresr ift etkili olduu iin n = 2.3000 olarak alnacaktr.
 37

2 .3000 .50,4
Ne = = 5040 W
60

5040
Ne = = 6,8 BG
736

verim

= 0,70 0,90 ise gerek g;

6,8
N= = 7,5 BG
0,9
olarak bulunur.

Bu kompresr iin 7,5 BG lik bir elektrik motoru kullanlabilir.

Byle bir elektrik motorunda, statorda bir oyuktaki sarm says hesaplanmak
istenirse;

Stator uzunluu 12 cm, genilii 19 cm olan lineer motorun oyuk says 36 ve

gc 7,5 BG dir.

Lineer motorun dier teknik zellikleri;

U = 380 Volt Yldz

vs = 2870

sk = 0,043
Cos = 0,82
=

A =2
mm
Not: Lineer motor sarglarnn kesitlerinin bulunmasnda akm younluu Jnin
5A mm 2 ile 10 A mm 2 arasnda bir deer almaktadr. (Sakan A.H.1994)
 38

Lineer motorun 1oyuktaki spir says ve iletken kalnl iin,

t = D L B maxwell

denklemi yazlarak, statorun uzunluundan evre denklemi yardmyla d yar

ap dolaysyla D ap bulunabilir.
2 d = 9 cm
d = 1.45 cm
D = 2.9 cm

Not: Lineer motorlarda hava aralndaki manyetik ak younluu 3000 gauss

ile 6000 gauss (maxwell/ cm 2 ) arasnda deiir. (Sakan A.H.1994)

O halde B manyetik endksiyonu 6000 (maxwell/ cm 2 ) seilerek, toplam

manyetik ak,
t = D L B maxwell

= 3,14. 3,8. 19. 6000

= 1360248 maxwell

(3.68) denklemi ile yryen alan hz,

vr
vs =
(1 - s k )

2870
vs = = 3000 defa ini-k
(1 - 0,043)

yapmaktadr.
 39

Yldz bal elektrik motorlarnda hat gerilimi faz geriliminin 3 kat

olmaktadr. Buna gre faz gerilimi,
eh
ef =
3

380
ef = = 220 Volt
3

(3.67) denkleminden statordaki toplam iletken says,

1,11
ef = t n s z .10 8
60

220 . 60 . 10 8
z= = 145 iletken
1,11.1360248.2.3000

(3.69) denkleminden bir faza den oyuk says,

x
zfx =
m

motor 3 fazl olduu iin m = 3 alnacaktr,

36
zfx = = 12 oyuk
3

(3.70) denklemi ile bir oyuktaki spir says,

z
S=
zfx

145
S= = 12 spir
12
 40

(3.71) denkleminden lineer motorun ektii akm,

N
I=
U 3 Cos

7,5 . 736
I= = 12 Amper
380 . 3 . 0,82 . 0.84

(3.72) denkleminden kullanlan iletken kesiti,

I
a=
J

12
a= = 1,2 mm 2
10

(3.73) denkleminden iletkenin ap,

4a
D=

4 .1,2
D= =1,2 mmlik bakr tel ile sarlr.
3,14

Kranksz pistonlu kompresrn tahrik mekanizmasn oluturan lineer

motorun hesaplamalar sonucu bulunan sarmdeerleri:

Toplam manyetik aks t 1360248 maxwell

Faz gerilimi ef 220 Volt

 41

Statordaki toplam iletken says z 145 iletken

Bir faza den oyuk says
Bir oyuktaki spir says
Lineer motorun ektii akm
Kullanlan iletken kesiti
letken ap
zfx 12 oyuk
S 12 spir
I 12 amper
a 1,2 mm 2
d 1,2 mmlik bakr tel

SONU

Lineer elektromotor tarafndan tahrik edilmesi dnlerek tasarlanan bir

kompresrdeki hareketli ktlenin (armatr ve pistonlar), evrim esnasnda
alm olduu konumlar ayr ayr belirtilerek evrim, bir P-V diyagramnda
anlatlmtr. Sistemin termodinamik analizi yaplarak kompresr iindeki
pistonun yer deitirmesi ile meydana gelen basn-hacim deiimi iin hesap
metotlar verilmitir. Kompresrn evresi ile yaltlm olduu ve s
alveriinin olmad gz nnde bulundurularak, hesap metotlar adyabatik
hal deiimine gre alnmtr.

Tahrik mekanizmasn oluturan lineer motorun kesit resmi verilerek yaps

incelenmitir. Lineer motorlarn alma prensipleri incelenerek, tahriki
oluturan magnetik alann sarm hesaplar verilmitir.
 42

Bu kompresr modelinde piston eksenel olarak hareket ettii iin krankl

kompresrlerde olduu gibi yan yzeylere kuvvet gelmemektedir. Dolaysyla
yalama olay ortadan kalkm olup srtnme, hareketli ktle(armatr ve
pistonlar) ile silindir arasnda bulunan gaz yata tarafndan nlenmektedir.
Kompresrlerin kapasitesi sktrdklar havann kompresr kndaki debisi
ile veya sktrlan havann kompresr kndaki havann basnlar ile
llr. Burada da k basnc ve debisi bilinen bir kompresrn alma
deerleri bulunarak, bu kompresrn evrimini yapabilmesi iin verilmesi
gereken i ve kompresrn ekecei g hesaplanmtr. Bulunan bu gten
yola klarak, gc karlayacak olan lineer elektromotor seimi ve magnetik
alan meydana getiren statorun llendirilmesi yaplmtr. Bu statorun sarm
saylar ve kullanlacak olan iletken kesiti de bulunarak 13 m 3 h lik debiye
sahip olan bir kranksz kompresrn boyutlandrlmas yaplmtr. Bu
zelliklere sahip krankl bir kompresrn arl 90 kg olmaktadr. Oysa lineer
elektro motor tarafndan tahrik edilen kompresrn hem daha hafif olmas hem
de daha sessiz almas dnlmektedir.

KAYNAKLAR

Alacac, M. ve Altunsal, A., 1994. Asenkron Motorlar. Birsen Yaynevi, 242s,

stanbul.

Byktr, A.R., 1995. Termodinamik Cilt I.Birsen Yaynevi, 293s, stanbul.

Bodurolu, T., 1981. Elektrik Makinalar Dersleri Cilt III. Teknik niversite
Matbaas Gmsuyu, 285s, stanbul.

engel, Y.A. ve Boles, A.M., 2000. Mhendislik Yaklamyla Termodinamik.

Nevada niversitesi Makine Mhendislii Blm ve North Caroline
University. Literatr Yaynclk, 856s, stanbul.

Demirta, F., 1992. Hidrolik ve Pnmatik . afak Matbaas, 253s, Ankara.

Kurdolu, C. ve Demirsoy, ., 2001. Pnmatik Devre Elemanlar. MMOB

Akkan Gc Dernei Yaynlar, stanbul.
 43

Yaln, H. ve Gr, M., 1999. Uygulamal Mhendislik Termodinamii. Palme

Yaynclk, 486s, Ankara.

Lalik, A.H.,1963. kompresrler, Vantilatrler ve Soutma Makinalar. Milli

Eitim Basmevi, 189s, stanbul.

Minas, C., 1993, Nonlinear Dynamics of an Oilless Reciprocating Compressor.

14. ASME Bieennial Conference on Mechanical Vibration and Noise,
197p,Albuguergue.

zkol, N., 1999. Uygulamal Soutma Teknii. TMMOB Makine Mhendisleri

Odas Yayn No:115, zkan Matbaaclk, 709s, Ankara.

Sakan, A.H., 1994. Asenkron Motorlar. Birsen Yaynevi,142s, stanbul.

Sarkaya, Y., 1998. Mhendislik Termodinamii. Gazi Bro Kitabevi, 420s,

Ankara.

anal, M.,1992. Elektrik Ulam Sistemlerinin Tahrik Donanmlarnda

Kullanlan Elektrik Motorlarnn Karlatrlmas ve Sonularnn
Deerlendirilmesi. Yldz Teknik niversitesi, Fen Bilimleri Enstits,
Doktora Tezi, 321s, stanbul.

Ulusoy, N., 1999. Kranksz-Pistonlu Kompresrn Nonlineer Dinamii. Bilim

Gnleri, MMO Denizli ubesi, Denizli.

rkmez, A., 1993. Lineer Motor Parametrelerinin Deiik Frekanslarda

Asenkron Motor Yardmyla Simlasyonu. Seluk niversitesi,
Elektrik-Elektronik Blm, Doktora Tezi, 121s, Konya.
EK-1

[ ]
deal gazlarn zelikleri C po , Cvo ve k ' nn deerleri300 K iin verilmitir.
 44

Gaz Kimyasal Mol R

Forml Ktlesi kJ/kgK C p 0 kJ/kgK C v 0 kJ/kgK k
Amonyak NH 3 17.031 0.48819 2.1131 1.6249 1.300
Argon Ar 39.948 0.20813 0.5203 0.3122 1.667
Asetilen C2H2 26.038 0.31932 1.6926 1.3733 1.236
Azot N2 28.013 0.29680 1.0416 0.7448 1.400
Azotdioksit NO 2 46.006 0.18072 0.8067 0.6260 1.289
Azotmonoksit NO 30.006 0.27709 0.9987 0.7216 1.384
Btan C 4 H 10 58.124 0.14304 1.7164 1.5734 1.091
Etan C2H6 30.070 0.27650 1.7662 1.4897 1.186
Etilen C2 H 4 28.054 0.29637 1.5482 1.2518 1.237
Freon 12 CCl 2 F2 120.910 0.06876 0.6043 0.5355 1.128
Hava - 28.970 0.28700 1.0035 0.7165 1.400
Helyum He 4.003 2.07703 5.1926 3.1156 1.667
Hidrojen H2 2.016 4.12418 14.2091 10.0849 1.409
Hidrojen slfr H 2S 34.080 4.09894 0.9963 0.7524 1.324
Karbondioksit CO 2 44.010 0.18892 0.8418 0.6529 1.289
Karbonmonoksit CO 28.010 0.29683 1.0413 0.7445 1.400
Klor Cl 2 70.906 6.11726 0.4793 0.3620 1.324
Metan CH 4 16.040 0.51835 2.2537 1.7354 1.299
Metilklorr CH 3 Cl 50.488 0.16468 0.8111 0.6464 1.255
Neon Ne 20.183 0.41195 1.0299 0.6179 1.667
Oksijen O2 31.999 0.25983 0.9216 0.6618 1.393
Oktan C 8 H 18 114.230 0.07279 1.7113 1.6385 1.044
Propan C3H 8 44.097 0.18855 1.6794 1.4909 1.126
Su buhar H 2O 18.015 0.46152 1.8723 1.4108 1.327
Toluen C7 H8 92.142 0.09023 1.1345 1.0443 1.086

ZGEM

Ad Soyad : Cavit Ruen BER

Doum Yeri : Cihanbeyli / KONYA
 45

Doum Yl : 10.05.1976
Medeni Hali : Evli

Eitim ve Akademik Durumu:

Lise 1990 1994 Konya Meram Teknik Lisesi, Motor Blm

Lisans 1995 1999 Sleyman Demirel niversitesi, Teknik Eitim
Fakltesi, Tesisat retmenlii Blm

Yabanc Dil : ngilizce

Deneyimi :

1999 2001 Isparta Keiborlu Sleyman Demirel ok Programl Lisesi,

Tesisat Teknolojisi retmeni
2001 Konya Karapnar Mesleki Eitim Merkezi, Tesisat
Teknolojisi retmeni.