21. A r s o v A., S l a n o v e c T., G o l e S., K o j n i k D. 1974.

Standardizacija
mlenih proizvodov Generalni standard za sir, individualni standard za par
mezan. Zbornik Biotehnike fakultete, Ljubljana, 23, 167171.
22. A r s o v A., S l a n o v e c T., G o l e S., Standardizacija mlenih izdelkov
Individualni standard za sir trapist in edamec.

ZUSAMMENFASSUNG
PKOBLEMATIK DER STANDARDISIERUNG IN DER MILCHWIRTSCHAFT
SLOWENIEN'S
T. S L A N O V E C , A. A R S O V Biotechnische f a k u l t t , Ljubljana
Im R e f e r a t w u r d e die S t a n d a r d i s i e r u n g s - P r o b l e m a t i k der a n a l y t i s c h e n
M e t h o d e n u n d M i l c h p r o d u k t e n in der Milchv^irtschaft Slovv^enien's dargestellt.
Es w i r d eine U b e r s i c h t d e r bis h e u t e auf diesem Gebiet e r l e d i g t e n A r b e i t ge-
geben.
K o n k r e t e S u g e s t i o n e n sollten einer beschleunigten P r o b l e m l s u n g auf dem
Gebiete d e r S t a n d a r d i s i e r u n g beitragen.

STANDARDIZACIJA METODA ZA ISPITIVANJE

SUHE MATERIJE MLIJEKA'

prof, dr Natalija D O Z E T , dr M a r k o STANII, m r onja S U M E N l C ,

P o l j o p r i v r e d n i fakultet, Sarajevo
Sadraj: Uvod P r e g l e d l i t e r a t u r e Materijal i m e t o d r a d a Rezultati
r a d a i diskusija L i t e r a t u r a S u m m a r y

Uvod
S u h a m a t e r i j a m l i j e k a u s a v r e m e n o j mljekarskoj n a u c i i tehnologiji ini
osnovni p o k a z a t e l j za k v a l i t e t mlijeka i mlijenih proizvoda. Za u t v r i v a n j e
k v a l i t e t a mlijeka, n e k e zemlje su uvele kao obavezno ispitivanje s u h e m a t e
rije uz ostale analize, to p o t v r u j e neophodnost r a d a na ispitivanju ovih sa
stojaka mlijeka. Nain i m e t o d e ispitivanja suhe m a t e r i j e mlijeka su m n o g o
brojne, te je I n t e r n a c i o n a l n a m l j e k a r s k a federacija predloila s t a n d a r d n u
m e t o d u FIL-IDF-21-1962 (1), koja je do sada pokazala d o b r e rezultate-
U naoj zemlji se p r i m j e n j u j e vie metoda, m e u t i m najvie se u p o t r e
bljava m e t o d a p r e r a u n a po F l e i s c h m a n n u , koja je p r i z n a t a i u P r a v i l n i k u
o k v a l i t e t u m l i j e k a i mlijenih proizvoda.
M e t o d a p r e r a u n a n e daje uvijek dovoljno tane p o d a t k e , a d a n a s se n a
im p r o p i s i m a s m a t r a z v a n i n o m m e t o d o m ispitivanja, te smo s m a t r a l i za
p o t r e b n o da u p o r e d i m o m e t o d e ispitivanja suhe m a t e r i j e m l i j e k a i donesemo
o d r e e n e zakljuke.
Pregled literature
P r o b l e m s t a n d a r d i z a c i j e m e t o d a za ispitivanje s u h e m a t e r i j e m l i j e k a je
ve dugi niz godina p r i s u t a n u r a d o v i m a mnogih a u t o r a . P i j a n o w s k i E.
* Referat odran na IV Jugoslavenskoj stoarskoj konferenciji u Mostaru od 27-29. IV
1976. g. Rad .ie prenesen iz knjige: Radovi poljoprivrednog fakulteta Univerziteta u Sa
rajevu.

Mljekarstvo 26 (6) 1976. 139

i D l u z e w s k i M. (2), i z r a u n a v a j u i s u h u m a t e r i j u m l i j e k a k r a v a frizijske
rase, istiu razliku u v r i j e d n o s t i m a s u h e m a t e r i j e dobijene k o m p a r a t i v n i m
m e t o d a m a . B a i B. i V u j i i I. (3) su radili n a k o r i g o v a n j u formule
za o b r a u n s u h e materije mlijeka i n a u t v r i v a n j u r a z l i k a i z m e u g r a v i m e -
t r i j s k e m e t o d e i p r o r a u n s k e s t a n d a r d n e b r i t a n s k e formule. Za zbirno mlijeko
t a r a z l i k a je bila +0,806, a za mlijeko i n d i v i d u a l n i h g r l a +0,763. H o u z e M.
A. i dr. (4) su ispitivanja n a suhoj m a t e r i j i usmjerili n a u t v r i v a n j e razlike
i z m e u g r a v i m e t r i j s k e i m e t o d e o b r a u n a . O n i su u t v r d i l i da je u l j e t n i m m j e
secima r a z l i k a kod m e t o d e o b r a u n a vea za 0,020,07, a u zimskim mjese
cima za 0,080,17. M i i - C u b r i D. (5) u svome r a d u iznosi p r o b l e m e
v e z a n e za odreivanje s u h e m a t e r i j e m l i j e k a i s m a t r a da m e t o d a d i r e k t n o g
o d r e i v a n j a daje tanije r e z u l t a t e . D o r e v i J - i C a r i M. (6) s m a t r a j u
da j e p r o b l e m standardizacije a n a l i t i k i h m e t o d a u m l j e k a r s t v u n e o p h o d a n .
D o z e t N., S t a n i i M., S u m e n i S. (7) su radili na k o m p a r a t i v
n i m m e t o d a m a ispitivanja suhe m a t e r i j e p o m o u U l t r a - X vage i i z r a u n a v a
n j e m po F l e i s c h m a n n u . Rezultati su p o k a z a l i da n e m a znaajnih razlika; m e
u t i m , F l e i s c h m a n n o v a m e t o d a o b r a u n a j e p o k a z a l a vie vrijednosti. S 1 a-
n o V e c T. i saradnici (8) su i s p i t i v a n j e m s t a n d a r d i z a c i j e m e t o d a za s u h u
m a t e r i j u doli do zakljuka da se t a n a koliina s u h e m a t e r i j e moe u t v r d i t i
samo g r a v i m e t r i j s k o m metodom, a m e t o d e o b r a u n a po F l e i s c h m a n n o v o j
formuli daju r e z u l t a t e sa n a j m a n j o m tanou. H a r d i ng F. i R o y a l L.
(9) su p r i ispitivanju mlijeka n a irem p o d r u j u E n g l e s k e i Velsa za s u h u
m a t e r i j u upotrijebili s t a n d a r d n u g r a v i m e t r i j s k u m e t o d u i za 23 godine dobili
p r o s j e k s u h e m a t e r i j e zbirnog mlijeka od 12,29 p r o c e n a t a .

Materijal i metod rada

Uzorci m l i j e k a za ispitivanje suhe m a t e r i j e su uzeti od i n d i v i d u a l n i h grla
r a z n i h p a s m i n a sa d r u t v e n i h i i n d i v i d u a l n i h g a z d i n s t a v a sa podruja BiH.
A n a l i z i r a n o j e 135 uzoraka mlijeka.
S u h a m a t e r i j a mlijeka r a e n a je ovim m e t o d a m a :
1. G r a v i m e t r i j s k o m m e t o d o m i n t e r n a c i o n a l n i s t a n d a r d F I L / I D F 211962 (1);
2. u l t r a - X v a g o m suenjem pomou i n f r a c r v e n i h z r a k a , kojima se d i r e k t n o
sui 2,5 g mlijeka na 150160 V, kroz 56 m i n u t a odnosno do zlatno-ute
boje. R e z u l t a t i se itaju d i r e k t n o na skali;
3. m e t o d o m o b r a u n a po F l e i s c h m a n n o v o j f o r m u l i :
100 St 1 0 0
SM = 1,2 m + 2,665
St
Mast m l i j e k a je r a e n a G e r b e r o v o m m e t o d o m , a specifina teina l a k t o -
d e n z i m e t r o m po Q u e v e n n u .
O b r a d a r e z u l t a t a je izvrena s t a n d a r d n i m s t a t i s t i k i m m e t o d a m a , a o p r a v
d a n o s t r a z l i k a izmeu srednjih vrijednosti je o b r a u n a t a p u t e m t-testa.

Rezultati rada i diskusija

Ve dui v r e m e n s k i p e r i o d v r e n a su ispitivanja s u h e m a t e r i j e mlijeka,
j e d n o g od o s n o v n i h pokazatelja s t v a r n e v r i j e d n o s t i m l i j e k a . Iz g r u p e p r o b l e m a
izdvojili smo metode ispitivanja kao v a a n f a k t o r tanosti p o s t i g n u t i h r e z u l
t a t a . K a o osnova uzeta je g r a v i m e t r i j s k a m e t o d a po I D F s t a n d a r d u , a p r a t e e

140 Mljekarstvo 26 (6) 1976,

su bile m e t o d a d i r e k t n o g suenja na U l t r a - X vagi i o b r a u n s k a F l e i s c h m a n -
nova m e t o d a . R e z u l t a t i ispitivanja su p r i k a z a n i u tabeli 1.

Tabela 1
Uporedni rezultati analiza suhe materije mlijeka
S uh a m a t e r i j a
Statistiki pokazatelji po IDF metodi na U-X vagi n = 135

mm. 8,89 8,70 9,03

max. 16,25 16,20 16,05

X
12,78 12,50 12,72
1,270 1,292 1,234
S
9,930 10,278 9,717
KV u /o
0,109 0,111 0,106
mx
rris 0,077 0,079 0,075
mkv 0,604 0,625 0,075

P r e m a p o k a z a n i m r e z u l t a t i m a se vidi da je najvea vrijednost s u h e m a t e

rije m l i j e k a p o s t i g n u t a a n a l i z a m a po I D F metodi (12,78), neto nia v r i j e d n o s t
(12,72) po F l e i s c h m a n n u , a najnii r e z u l t a t na U l t r a - X vagi (12,50^/0). S t a n
d a r d n a devijacija i koeficijent v a r i r a n j a kod sve t r i m e t o d e su priblini, to
pokazuje d a u t o k u r a d a nije dolazilo do veih o d s t u p a n j a .
Ako za r e z u l t a t e ispitivanja po I D F m e t o d i uzm.emo v r i j e d n o s t lOO'^/o za
s u h u m a t e r i j u mlijeka, r e z u l t a t i koji se dobijaju o b r a u n o m po F l e i s c h m a n n u
imaju 99,53%, a n a U l t r a - X vagi 97,8r"/n od vrijednosti s u h e m a t e r i j e dobijene
prvom metodom.
T e s t i r a n j e m r e z u l t a t a izmeu a r i t m e t i k i h s r e d i n a p o m e n u t i h m e t o d a
t-testom d o b i v e n i su sljedei rezultati.

Tabela 2
Testiranje opravdanosti razlika srednjih vrijednosti suhe materije
mlijeka ruene komparativnim metodama

t
Fleischmann IDF metoda 0,398
Fleischmann TJltra-X vaga 1,438
IDF metoda Ultra-X vaga 1,820

P r e m a p o d a c i m a se moe zakljuiti da n e m a statistiki znaajnih razlika

izmeu a r i t m e t i k i h s r e d i n a ove tri m e t o d e za ispitivanje s u h e m a t e r i j e m l i
jeka i mogu se s m a t r a t i j e d n a k e nuli. I z m e u m e t o d a postoji neto m a n j a r a
zlika izmeu F l e s c h m a n n o v e i IDF, a vea u odnosu na m e t o d u U l t r a - X .
R e z u l t a t i a n a l i z a za sve tri m e t o d e su p r i k a z a n i , s obzirom n a uestalost
pojavljivanja, da bi se sagledala r a s p o r e e n o s t u z o r a k a i uticaj m e t o d e na
variranje uzoraka.

Mljekarstvo 26 (6) 1976. 141

Tabela 3 Uestalost pojavljivanja suhe materije mlijeka r a e n e po I D F metodi
n = 135
Uestalost pojavljivanja
relativno-
Granice klase apsolutna kumulativna relativna kumulativna

8,0 9,0 1 1 0,74 0,74

9,010,0 2 3 1,49 2,23
10,011,0 5 8 3,70 5,93
11,012,0 19 27 14,08 20,01
12,013,0 58 85 42,97 62,98
13,014,0 31 116 22,95 85,93
14,015,0 12 128 8,88 94,81
15,016,0 5 133 3,70 98,51
16,017,0 2 135 1,49 100,00

Tabela 4 Uestalost pojavljivanja suhe materije m l i j e k a r a e n e na U - X v a g i

n = 135
Uestalost pojavljivanja
relativno-
Granice klase olutna kumulativna relativna kumulativ:

8,0 9,0 1 1 0,74 0,74

9,010,0 3 4 2,22 2,96
10,0-11..0 6 10 4,44 7,40
11,012,0 33 43 24,45 31,85
12,013,0 46 89 34,08 65,93
13,014,0 30 119 22,23 88,16
14,015,0 11 130 8,14 96,30
15,016,0 4 134 2,96 99,26
16,017,0 1 135 0,74 100,00

Tabela 5 U e s t a l o s t pojavljivanja suhe materije m l i j e k a r a e n e po Fleischmannu

n = 135
Uestalost pojavljivanja
relativno-
Granice klase apsolutna kumulativna relativna kumulativna

9,010,0 3 3 2,22 2,22

10,011,0 5 8 3,70 5,92
11,012,0 27 35 20,01 25,93
12,013,0 51 86 37,77 63,70
13,014,0 32 118 23,71 87,41
14,015,0 11 129 8,15 95,56
15,016,0 5 134 3,70 99,26
16,017,0 1 135 0,74 100,00

142 M l j e k a r s t v o 26 (6) 1976.

 Distribucija s u h e m a t e r i j e mlijeka r a e n e I D F m e t o d o m k a r a k t e r i s t i n a
j e po t o m e to 42,97Va u z o r a k a ima u klasi 1213 p r o c e n a t a s u h e m a t e r i j e ;
m e u t i m kod U l t r a - X i F l e i s c h m a n n o v e m e t o d e veina u z o r a k a je r a s p o r e e n a
u tri k l a s e od 1114 p r o c e n a t a . Ovi podaci su t a k o e p r i k a z a n i d i j a g r a m o m .

IBF htTO.A
_ _. fLEliCHMANN
U-X VAC.A

R e z u l t a t i i s p i t i v a n j a , statistika o b r a d a i uestalost p o j a v l j i v a n j a su jasno

pokazali da g r a v i m e t r i j s k a m e t o d a daje n a j s t a n d a r d n i j e r e z u l t a t e , a ostale
ispitivane m e t o d e n e m a j u znaajnija odstupanja i m o g u sluiti kao m e t o d e
za b r z a ispitivanja.

Literatura:
1. Internacionalni standard FIL/IDF 211962.
2. P i j a n o w s k i E., D l u z e w s k i M.: Milk yield as a factor affecting the che
mical composition and technological quality of cows' milk. XV Int. Dairy Cong.
Vol 1, London 1959.
3. B a i B., V u j i i I.: Prilog prouavanju procenta suve materije mleka
Letopis naunih radova, Polj. fakultet, Novi Sad, sv. 8, 1964.
4. H o u s e M. A., P i m F. B., S m e l l e T. J.: Seasonal variations in the indi
vidual constituents of bulk milk. XVII Int. P a i r y Cong., Sydney 1970.
5. M i i - C u b r i D.: Suva materija mleka vano merilo kvaliteta. Mljekar
stvo br. 9, Zagreb, 1971.
6. D o r e v i J., C a r i M,: Kriterijumi kontrole kvaliteta mleka i mlenih
proizvoda h r a n a i ishrana, br. 12, 7380, 1973.
7. D o z e t N., S t a n i i c M., S u m e n i S.: Suha materija milijeka ispitivana
komparativnim metodama. Savremena proizvodnja i prerada mlijeka, Portoro.
1973.
8. S l a n o v e c T., A r s o v a A., L e n d v a j S: Standardizacija kontrolnih labo
ratorijskih metoda u mljekarstvu Odreivanje suhe materije mlijeka. Mlje
karstvo, br. 7, Zagreb, 1974.
9. H a r d i n g F., R o y a l L.: Variation in the composition of bulked milk in
England and Wales during the period 1947 to 1970. Dairy Industries Vol 39, No 8.
1974.

Mljekarstvo 26 (G) 1976. 143