MUC LUC

*****

Li noi au ............................................................................ 5
Phan dan nhap ..................................................................... 7
Phan I:
Thuyet Am Dng Ngu hanh va tranh dan gian Viet Nam ..... 9

Phan II:
Nhan sinh quan Lac Viet & tnh nhan ban trong tranh dan
gian Viet Nam ....................................................................... 77

Phan III:
Tranh dan gian Viet Nam vi lch s & huyen thoai ............. 89

Phan IV:
Thi iem ra i cua tranh dan gian Viet Nam .................... 99

Ket luan ............................................................................. 107

SACH THAM KHAO

Bao Tia Sang thang 4/2002

Nguyen Cam Van:
Tranh dan gian Viet Nam - Nxb VHDT 1995
Nguyen Cam Van & Chu Quang Tr:
Tranh dan gian Viet Nam - Nxb VH 1984
Nhieu tac gia:
Amanach Mau Dan - Nxb Phu n 1998
Thieu V Hoa:
Chu dch va d oan hoc - Nxb VHTT 1995
Vng Ngoc c, Dieu V Quan, Trnh Vnh Tng
B an cua Bat Quai - Nxb VHTT 1993
Hai An bien soan:
Kinh Dch va i song - Nxb VHDT 1996
Kieu Lien bien soan:
Tranh Cat tng Trung Hoa - Nxb VHTT 2002
4
LI NOI AU

N en van minh cua nc Viet Nam hien nay la s ke

tuc mot truyen thong van hien trai gan nam ngan
nam lch s. ay la niem t hao chnh ang cua dan toc Viet.
Mac du trai bao thang tram trong lch s giong noi, nhng
chnh be day cua mot truyen thong van hoa ay t hao ay a
khien ngi Viet khong b ong hoa trong hn 1000 nam Bac
thuoc va gop phan quan trong tao nen nhng ky tch lch s
cua dan toc Viet.
Lp bui thi gian phu day len lch s dan toc qua hn
1000 nam Bac thuoc, a khien cho bao di san van hoa b xoi
mon, that lac. Truyen thong van hien ay ch con ong lai
trong tam linh ngi Viet vi nhng di san van hoa con lai co
ve nh m ho, dng nh khong u sc chng minh cho mot
thc te b khuat lap hang thien nien ky. Nhng yeu cau do s
nhan thc cua khoa hoc hien ai a at lai van e ve coi
nguon lch s dan toc. Hau het nhng nha nghien cu hien
nay, ca trong va ngoai nc eu cho rang: Thi ai Hung
Vng coi nguon cua nen van hien Viet Nam ch ton tai t
khoang na thien nien ky th nhat va la mot lien minh bo
lac lac hau hoac ch la mot nha nc s khai. Se la mot s
that vong cho nhng gia tr truyen thong, neu nh khong the
minh chng c coi nguon ay t hao cua nen van minh Lac
Viet. Nhng may man thay, chnh t be day cua nen van
hien ay, cho nen ch nhng manh vun t oi con lai cung u
sc chng to mot nen van minh ky v a ton tai tren thc te:
o la nen van minh Van Lang di trieu ai cua cac vua
Hung.
Nhng di san van hoa truyen thong cua dan toc Viet va
cong ong cac dan toc anh em nh: ca dao, tuc ng, truyen
thuyet, co tch huyen thoai vv eu co kha nang chng to tnh
thuyet phuc tren c s nhng tieu ch khoa hoc hien ai,

5
chng minh cho gia tr ch thc cua nen van hien Viet
Nam.
Trong cuon sach nho nay, ngi viet xin c tiep tuc
trnh bay quan iem cho rang: nen van minh Lac Viet, coi
nguon cua nen van hien trai gan 5000 nam, chnh la nen
tang cua van hoa ong Phng ky v, qua mot mang trong
di san van hoa Viet Nam. o la nhng bc tranh dan gian
cua cac dan toc Viet Nam hien nay.
Noi dung cua cuon sach nay phan tch noi dung nhng
bc tranh dan gian cac dan toc Viet Nam. Qua o, so sanh,
oi chieu vi nhng van e lien quan trong lch s van hoa co
ong phng nham minh chng cho nen van minh ky v cua
dan toc Viet. ay la mot cong viec het sc kho khan, v s
viec a b khuat lap hang thien nien ky, kha nang cua ngi
viet ch co gii han, cho nen mac du het sc co gang, nhng
chac chan khong the tranh khoi nhng thieu sot va bat cap.
Cho du nh vay, ngi viet van hy vong gop phan cong sc
cua mnh vao viec lam sang to coi nguon gan 5000 van hien
cua dan toc. Ngi viet mong c s lng th trc nhng
sai sot va co nhng y kien ong gop qu bau t ban oc.
Chan thanh cam n s quan tam cua ban oc.

6
PHAN DAN NHAP

N gi viet a han hanh trnh bay vi ban oc ba

cuon sach (Nxb VHTT tai ban 2002, co sa cha va
bo sung) la:Thi Hung Vng qua truyen thuyet va huyen
thoai; Thi Hung Vng va b an Luc thap hoa giap; Tm
ve coi nguon Kinh Dch the hien mot quan iem xuyen suot
va nhat quan cho rang: Thi ai Hung Vng, coi nguon lch
s cua dan toc Viet Nam a ton tai t thien nien ky th III
tr.CN va la mot quoc gia van hien, nen tang cua nen van hoa
ong phng ky v.
Quan iem c trnh bay trong cac sach a xuat ban
trc, da tren nen tang can ban la nhng di san van hoa phi
vat the con lu truyen trong dan gian, e at lai nhng van
e ve coi nguon van hoa ong phng. S phan tch, dien
giai, minh chng tren c s cua tieu ch khoa hoc hien ai la:
Mot gia thuyet khoa hoc ch c coi la ung, neu no giai
thch hau het cac van e lien quan en no. Do o, tranh dan
gian Viet Nam la di san cua nen van hien trai gan 5000
nam cua ngi Lac Viet th tnh tat yeu theo tieu ch khoa
hoc tren la: phai co nhng bc tranh chng to tnh trung
khp hp ly va la s tiep tuc cua s minh chng a trnh bay
trc o trong nhng sach a xuat ban cua ngi viet.
Mot hnh tng the hien trong di san van hoa (noi chung
gom ca dao, tuc ng, van chng truyen mieng, s tch, truyen
thuyet, huyen thoai, tranh dan gian v.v...) co the co nhieu
cach nhn va cach hieu khac nhau. Co nhng bc tranh hnh
tng the hien trc tiep noi dung. Cung co nhng bc tranh
hnh tng la bieu tng, oi hoi phai suy ly va hoan toan
mang tnh chu quan. ay la s kho khan ln nhat cho viec
phan tch va minh chng cho cai nhn cua ngi viet ve coi
nguon lch s va van hoa dan toc. Bi vay s hp ly trong viec
ly giai nhng van e lien quan chnh la ieu kien can e the
hien tnh khach quan cho van e c at ra.

7
 V cuon sach nay la s tiep tuc the hien tnh phat trien
trong s tng quan cua nhng van e a minh chng, trnh
bay trc o. Bi vay, trong sach nay se khong lap lai nhng
van e a trnh bay. Do o, rat mong ban oc can co t nhat
mot trong hai cuon a xuat ban la Thi Hung Vng qua
truyen thuyet va huyen thoai hoac Tm ve coi nguon Kinh
Dch e tien tham khao oi chieu.
Trong sach nay se khong phan loai tranh theo tng dong
tranh ang lu truyen trong dan gian, ma phan loai theo chu
e noi dung nhng bc tranh o the hien theo cai nhn cua
ngi viet. Phan chnh van cua ngi viet c the hien bang
kieu ch VNI-Centur 12; ch trch dan c the hien bang
kieu ch VNI-Helve 10.
Trong cuon sach nay, ngi viet ch trnh bay mot so
tranh trong ieu kien su tam c. Bi vay, con kha nhieu
nhng bc tranh khac, co the con mang trong hnh thc va
noi dung cua no nhng di san van hoa to ln cua ngi Lac
Viet. Hy vong rang cac oc gia se quan tam xem xet.
Mac du a het sc co gang, nhng chac chan khong tranh
khoi nhng thieu sot. Ngi viet rat mong s lng th cua
qu oc gia.

8
PHAN I

THUYET
AM DNG NGU HANH
&
TRANH DAN GIAN
VIET NAM

9
 LNG NGHI SINH T TNG
Tranh dan gian Hang Trong

10
 LNG NGHI SINH T TNG

B c tranh nay t no a khang nh noi dung triet

hoc ve s khi nguyen cua vu tru qua ngay hang
ch c ghi tren bc tranh. Nhng co ve nh no ch nham
noi lai mot cau trong He t cua kinh Dch: Th co Dch hu Thai
Cc, th sinh lng nghi, lng nghi sinh t tng, t tng sinh bat quai.Thc
ra bc tranh nay mang mot noi dung minh triet sau sac.ay
chnh la bc tranh minh hoa va ly giai y ngha ch thc noi
dung cua cau tren trong He t, khac han s ly giai cua cac
nha ly hoc ong phng t thi Han en nay.
Trai hang ngan nam qua ke t i Han cac nha ly
hoc phng ong a co rat nhieu co gang ly giai y ngha cua
cau Thai cc sinh Lng nghi, Lng nghi sinh T tng, T tng sinh Bat
quai. Co ngi cho rang: Thai cc la Thai nhat, la thai H. Co
ngi cho rang: Thai cc co nguon goc t Vo cc, Thai cc
ong sinh Dng, Dng tnh sinh Am, Am Dng sinh ra
Ngu hanh (Chu Hy Dch hoc khi mong). Co ngi cho
rang: T tng tc la Thai Am, Thai Dng, thieu Am, thieu
Dng Nhng tat ca cac cach giai thch cua ho eu m ho va
mau thuan. Khien cho en nay nen van hoa co ong phng
van la mot s huyen b, kho hieu ngay t nguyen ly khi
nguyen cua no (*).
Tren c s s nhan nh sai lam ve ban chat cua s khi
nguyen cua vu tru c ghi nhan trong He t, nhng nha
nghien cu Han Nho a a ra nhng bieu tng cho s van
ong khi nguyen cua vu tru: Thai cc Am Dng T
tng va Bat quai nh sau:

* Chu thch: Xin xem Thi Hung Vng qua truyen thuyet va huyen

11
 Qua o hnh cua Lai Tr c va
Chu on Di chung ta thay ro net s
phan biet gia Thai cc (bieu tng
bang vong tron gia) va Am Dng
(cac phan en trang xung quanh). ay
la mot sai lam, v Am Dng luc nay
la mot ve cua chnh no. Hay dien ta
mot cach cu the hn, neu chung ta
lay vong tron the hien Thai cc cua
hai o hnh nay va so vi mot trong
Hnh Thai Cc xa nhat
cua Lai Tr c hai phan Am hoac Dng th t chung
se la Am Dng, phan con lai se khong
biet goi la g.
Trong bieu tng Am Dng
hien nay tuy co thay oi va mang tnh
minh triet hn: Khong dien ta Thai
cc nh mot thc te ton tai ngoai Am
Dng, thay vao ay la mot vong tron
bao quanh Am Dng. Nhng o
hnh nay thuan tuy ch la mot bieu
tng; khong he co mot c s ly luan
hp ly chng to y ngha cua no cho
en tan ngay hom nay, khi ban ang
Hnh Thai Cc cua
Chu on Di oc cuon sach nay. Sai lam cua bieu
tng nay la s the hien tiep tuc
nhan thc sai lam trai hang ngan nam
trc o trong co th ch Han la co
them hai vong tron nho bieu tng
cua thieu Am, thieu Dng. Nh vay,
gia Thai Am vi thieu Dng (hoac
Thai Dng vi thieu Am) t no a
co s phan biet; tc la a tr thanh
Am Dng. Hay noi mot cach khac:
S nhan thc ve t tng trong co
th ch Han c coi la mot trang
Hnh Thai Cc hien ai trai ton tai trong s chuyen hoa t
Am Dng en Bat quai. ay la s
12
 vo ly.
Ngc lai vi nhng nhan thc cua
tat ca cac nha ly hoc Han nho t trc
en tan ngay hom nay; bc tranh dan
gian Viet Nam Lng nghi sinh t
tng mang mot noi dung khac han ve
s nhan thc s hnh thanh vu tru trong
cau trong He t cua kinh Dch: Thai cc
sinh lng nghi, lng nghi sinh t tng, t tng
sinh bat quai.

Chung ta bat au t ba hnh tng

chnh cua bc tranh nay la
1) o hnh Thai cc, Am Dng va
Bat quai (do mot chu be cam tren tay).
2) Hai chu be vi bon than hnh gan ket vi nhau: bieu
tng cua t tng.
3) Hnh con rua (mot chu be ng tren lng).
Nhng hnh tng trong bc tranh dan da Lac Viet nay,
lai la mot s ly giai rat hp ly ve y ngha cua vu tru quan co
ong phng the hien trong He t cua kinh Dch vi moi
hien tng lien quan en no.
Trc het la o hnh hnh Thai cc sinh lng nghi

Hnh Thai Cc Hnh Thai Cc phuc che

trong tranh dan gian Viet Nam t tranh dan gian Viet Nam

13
cua bc tranh nay. Xin ban oc xem hnh di ay:
ay la bieu tng cua Thai cc sinh Lng nghi. ieu
nay hoan toan phu hp vi s giai ma cau Me tron, con
vuong trong tuc ng Viet Nam (Trc ay von c s dung
nh la mot thanh ng). Me tron cai co trc bieu tng
cua Thai cc, cua s ch tnh, sinh con vuong cai co sau
thuoc Am ong. Khi Am sinh th mi co s phan biet Am
Dng; con ban the khi nguyen cua vu tru ch la Thai cc.
o hnh nay ve hnh thc giong o hnh Thai cc hien ai,
nhng khac han cho khong co bieu tng t tng trong o
hnh nay. Va mot ieu can ban na la bieu tng trong tranh
dan gian Viet Nam co mot c s ly luan hp ly chng minh
cho noi dung cua no. o chnh la cau tuc ng Viet Nam: Me
tron con vuong.
Bieu tng cua T tng trong tranh dan gian Viet
Nam, khac han y niem nay trong cac co th ch Han la no
c the hien tach ri o hnh Thai cc Am Dng va Bat
quai. ieu nay chng to trong nhan thc vu tru theo thuyet
Am Dng Ngu hanh cua ngi Lac Viet a coi T tng la
mot chu the tng tac trong qua trnh van ong cua Am Dng
& bat quai va khong phai Am Dng & Bat quai.
Hai chu be nay co 4 than hnh bieu tng cua T
tng.Bon than hnh cua a be ket thanh hnh vuong la
bieu tng cua Am. Co ngha T tng la thuoc tnh cua
Am, tc la thuoc tnh cua s van ong. Trong Tm ve coi
nguon Kinh Dch (Nxb VHTT 2002) ngi viet a chng to
vi ban oc la: Dng tnh, Am ong va t tng chnh la 4
trang thai tng tac co ngay t s khi nguyen cua vu tru
theo quan niem cua thuyet Am Dng Ngu hanh, gom tng
sinh, tng khac, tng tha, tng vu. V s van ong va
trang thai tng tac khong ngng ngh, nen khong the co
trang thai phan biet ro ret. Nh khong the phan biet gia
chieu tm va hoang hon. ieu nay c the hien bang 4
than hnh gan ket vi nhau trong bc tranh tren. Nhng Am
Dng ve nguyen tac van la trang thai phan biet, nh ban
ngay vi ban em. Do o, hnh anh hai a be (s phan biet)
14
cho thay Am Dng chi phoi T tng.
Bc tranh tren con mot hnh tng quan trong, o la
con rua. Con rua la bieu tng mot nen van minh co ch viet
cua ngi Lac Viet. Ban van co ch Han ghi nhan Vao i ao
Nghieu, co s Viet Thng dang con rua ln, tren mai co van Khoa au, ghi
viec tri at m mang (sach Thong Ch cua Trnh Tieu). Nh vay,
con rua chnh la phng tien ghi nhan nen van minh co ch
viet cua ngi Lac Viet t thi co xa khi cha lam ra giay.
Thai Cc, Lng nghi, t tng chnh la giai oan van ong
au tien cua vu tru; hay noi mot cac khac: Chnh la viec tri
at m mang. Chu be T Tng dam tren mai con rua la
hnh tng sac sao chng to no thuoc ve van minh Lac Viet
va a c ghi nhan t thi toi co; khi ma to tien ngi Lac
Viet dung mai rua e ghi lai nhng tri thc cua mnh. ay
cung la mot bieu tng co noi dung sau sac cua bc tranh nay.
Nh vay, vi nhng hnh tng trong bc tranh tren the
hien mot noi dung ve s khi nguyen cua vu tru qua cau trong
He t: Thai cc sinh lng nghi, lng nghi sinh t tng, khac han
tat ca nhng quan niem trai hang ngan nam nay ve cau nay
trong cac ban van ch Han. Bc tranh t lieu trnh bay trong
sach nay co the ch c thc hien khoang vai chuc nam tr
lai ay. Nhng qua noi dung cua no th hoan toan co c s e
khang nh rang: no a co t thi rat xa xa, trc ca nhng
ban van ch Han co nhat noi ve kinh Dch. Bi v ngay t
nhng ban van ch Han co nhat cho en ngay nay, cung
khong he dien at mot y niem ve t tng nh hnh tng a
dien at trong bc tranh dan gian Viet Nam. Ve s hien dien
cua nhng ch Han tren bc tranh, co the dan ti mot y niem
cho rang no la san pham cua van minh Han. Nhng chnh noi
dung bc tranh qua bieu tng rat cu the cua no c dien
giai lai cho thay no khong thuoc ve nen van minh Hoa Ha,
nhng a b Han hoa ve ch viet. ieu nay cung chang co g
la la, v du cho ngi Viet a co ch viet trc khi b o ho,
th no van b thay oi do nhu cau tat yeu va can thiet la s
thong nhat ch viet trong mot e che. S o ho cua e che
Han a trai hn 1000 nam. ay khong phai la thi gian e

15
noi trong mot giay. ieu nay cung giai thch rang: mac du
bc tranh co noi dung rat co nh a trnh bay tren; nhng
nhng ch Han lai la loai ch thao thuoc ve thi can ai
hoac trung co.
Bc tranh dan gian Hang Trong Lng nghi sinh t
tng the hien mot cach co ong va hp ly y ngha cua Thai
cc sinh Lng nghi, lng nghi sinh t tng. Tnh minh
triet trong bc tranh dan gian nay a gop phan chng to mot
cach sac sao ve coi nguon cua nen van hoa ong phng
thuoc ve van minh Lac Viet, khi nguon cua at nc Viet
Nam trai gan 5000 nam van hien.
T HY HP CUC
Tranh cat tng Trung Hoa

Chu thch tren tranh: Bon ch Hy hp lai vi nhau. Bon ieu mng vui cung keo
en, thng la chuc mng sinh nhat con tre; mong co cuoc song nhieu may man,
mng vui...

16
 B
PHU BAN
c tranh tren c trch dan t cuon Tranh ve cat
tng Trung Hoa, Kieu Lien bien soan va gii
thieu, Nxb VHTT III 2002. Ban oc cung nhan thay bo cuc
hai a be trong tranh nay giong het tranh Lng Nghi sinh
T Tng cua Viet Nam. Neu co khac th ch la vai chi tiet.
Tnh ac thu cua hnh tng hai a be trong hai tranh, cho
thay ay khong the coi la s trung hp ngau nhien ve y tng
dien at. Vi noi dung cua bc tranh Trung Quoc, khong the
va khong can phai dien at bang hnh tng rat kieng c
trong van minh ong phng nay (hai chu be than hnh dnh
nhau). ieu nay ch co the giai thch rang chung co chung
mot coi nguon van hoa va xuat x duy nhat. Khong the cho
rang bc tranh dan gian Viet Nam la anh hng van hoa
Han, v noi dung cua no dien at khac han tat ca ban van ch
Han noi ve thuyet Am Dng Ngu hanh. Nh vay, ch co the
giai thch rang: Bc tranh Lng Nghi sinh T Tng a
lu truyen t rat lau trong cong ong Bach Viet va qua hn
1000 nam Bac thuoc Nam song Dng T. Khi nc Viet
hng quoc (the ky th X sau CN), nhng di san cua ngi Viet
Nam song Dng T tiep tuc b Han hoa. Vi cach hieu sai
lech ve thuyet Am Dng Ngu hanh, nhng c coi la y
tng chnh thong cua cac nha ly hoc Han nho - ac biet phat
trien t thi Tong (the ky X, XI) - a khien bc tranh mat i
noi dung ban au cua no va ch con la mot hnh tng minh
hoa cho iem lanh: T hy hp cuc.

17
 TRANH TH NGU HO
Tranh dan gian Hang Trong

18
 TRANH TH NGU HO
Tranh dan gian ong Ho

19
 HA O LAC TH
& TRANH TH NGU HO

B c tranh dan gian c trnh bay trang ben chac

khong xa la vi cac bac huynh trng. o la bc
tranh the hien tn ngng cua ngi Lac Viet ve mot sc
manh thien nhien huyen b.
Nhng gia nh co th Ong Ba mi thng at bc
tranh nay di tranh tng th than thanh hoac th Phat.
Ban than trong nha ngi viet, trc ay cung co mot am hai
tang: tang tren th Phat, tang di th Ngu ho. Vao nhng
ngay ram, mung mot hoac le chap, ngoai hng hoa, oan
chuoi, cac cu con cung mot mieng tht heo song tren ban th
Ong Ba mi mot cach rat ton knh. Hoi con nho, ngi viet
a b bac sinh thanh ray la, ch v trc ban th cac ngai dam
pham huy goi ngai la con ho. Trong tuc th, co gia nh th
tranh Ngu ong; co gia nh ch th mot ong. Trong trng
hp nay, tuy theo mang van cua gia chu thuoc hanh nao trong
Ngu hanh ma th Ong Ba mi co mau sac cua hanh o,
hoac hanh tng sinh vi ban menh cua gia chu. Th du: gia
chu mang Hoa, co the th Ong mau o hoac xanh Tat nhien,
tat ca nhng ngi th phng Ngai eu tin rang c mot
sc manh sieu nhien phu ho cho gia trach bnh an, loai tr tai
nan.
a co nhieu nha nghien cu van hoa dan gian cho rang:
tuc th nay bat nguon t mot cuoc song nguyen thuy, khi con
ngi con song trong ieu kien san bat, hai lm hoac giai
oan au cua cuoc song nong nghiep, th ho chnh la sc
manh thien nhien gan gui va la tai hoa oi vi con ngi. Do
o, con ngi th ho. Co ngi giai thch t Ong Ba mi v
phat hien ra mot vung mien nui ngay xa co ho hay lam hai
ngi. Quan huyen s tai treo giai ba mi quan tien cho ai
giet c mot con ho. V vay ho c goi la Ong Ba mi. T
20
nhng nhan nh nay, e giai thch mau sac cua cac Ong Ba
mi ngi ta cho rang: trong thien nhien ho vang ong hn
ca nen c ve to va gia tranh; ho en va ho trang la s ta
thc hai loai ho hiem von co tren thc te do bien d sac to;
con ho o va xanh la cay th c giai thch la ve cho ep va
can oi bc tranh (?)(*). Vi cach giai thch nh tren se khong
ly giai c mot so van e lien quan trc tiep trong ngay noi
dung bc tranh, cha noi en nhng van e lien quan khac
trong i song van hoa con lu truyen trong dan gian.
Thc ra bc tranh th Ngu ho co xuat x t mot nen
minh triet co nen tang la hoc thuyet vu tru quan co la thuyet
Am Dng Ngu hanh. Ho la mot bieu tng c la chon the
hien cho s van ong cua Ngu hanh, ch khong phai la nguyen
nhan cua tuc th Ngu ho.
Theo thuyet Am Dng Ngu hanh th: Ngu hanh chnh
la mot dang ton tai, va la s van ong vat chat t ban nguyen
cua vu tru sau Am Dng. Chnh s tng tac van ong cua
Ngu hanh trong s chi phoi cua Am Dng tao nen s hien
hu cua vu tru hien nay. Moi hanh co mot mau ac trng:
hanh Hoa mau o; hanh Thuy mau en; hanh Tho mau Vang;
hanh Kim mau trang; hanh Moc mau xanh la cay. Cung theo
thuyet Am Dng Ngu hanh th hanh Tho la s qui tang cua
bon hanh kia trong chu ky van ong cua Ngu hanh. o la
nguyen nhan e tao mau trong tranh th Ngu ho va la nguyen
nhan e Ho Vang ng gia va ln hn ca. Nhng hnh tng
trong tranh th Ngu ho cung khong ch dng tai ay, ma no
chnh la s the hien cho noi dung cua hai o hnh b an nhat
trong van hoa ong phng co. o la o hnh Lac th & Ha
o.
Trong nhng ban van co nhat ma nhan loai biet c
viet bang ch Han lu truyen hang ngan nam nay viet ve hai
o hnh nay nh sau:
Vao thi vua Phuc Hy (mot v vua huyen thoai, c coi

* Chu thch: Ban oc co the tham khao nhng nhan nh ve tranh Ngu

21
la cua Trung Hoa co, co nien ai c tnh 4000 nam tr.CN), co
mot con Long Ma xuat hien song Hoang Ha, tren lng no co
nhng vong xoay. Nha vua ben chep lai nhng vong xoay o
va tao ra Ha o. Ngha ch Ha o theo cach hieu trong ban
van co ch Han co ngha la o hnh tren song Hoang Ha. Can
c tren o hnh Ha o, vua Phuc Hy a sang tao ra o hnh
Tien thien Bat quai.

O HNH HA O

HNH HA O CU CUNG

Con Lac th cung theo ban van co ch Han th xuat

hien tren lng con rua than song Lac thuy vao thi vua ai
Vu (v vua huyen thoai c coi la cua Trung Hoa co nien ai
22
2205 trc CN). Can c vao nhng vong tron tren mnh rua
vua ai Vu ve lai thanh mot o hnh goi la Lac th.

O HNH LAC TH

LAC TH CU CUNG

Tren c s o hnh Lac th, vua ai Vu a lam ra Hong

Pham cu tru. Trong Hong pham cu tru th tru th nhat noi
ve Ngu hanh. Nh vay, theo ban van co ch Han th thuyet
Ngu hanh xuat hien sm nhat vao thi vua ai Vu (2205
tr.CN). en i Chu Van Vng cung theo th tch co ch
23
Han ngai a da vao Lac th e lam ra Hau thien Bat quai
va trc tac Chu Dch. Thuyet Am Dng xuat hien chnh
thc theo ban van ch Han la vao thi Khong t khi ngai chu
giai Chu Dch trong phan Thap dc. o hnh Ha o va Lac
th, c nhac ti trong nhng ban van co c coi la t thi
Han hoac trc o vao thi Xuan Thu Chien quoc. Nhng
tren thc te o hnh Ha o & Lac th c trnh bay tren
ch c cong bo vao i Tong, tc la hn mot ngan nam sau
khi cac ban van vao thi Han nhac ti hai o hnh nay.
Chnh v co mot xuat x m ho va am mau sac than b d
oan noi tren trong ban van co ch Han, cho nen en tan
ngay hom nay khi ban ang oc cuon sach nay Ha o Lac
th van la hai o hnh b an cua nen van hoa ong phng.
Ngay ca nhng sach xuat ban gan ay nhat cua nhng nha
nghien cu hien ai Trung Quoc cung cha hieu c ban
chat Ha o & Lac th. Chung ta xem nhng oan trch dan
sau ay chng to ieu nay:
Ve Ha o Lac o co u cac loai truyen thuyet than ky. Tng
truyen xa hoi nguyen thuy Trung quoc, cac lanh tu bo lac thi Phuc
Hy co con Long Ma noi len song Hoang Ha, lng mang Ha o; co
rua than xuat hien Lac Thuy, lng mang Lac th. Phuc Hy sau khi
c a can c vao cac iem am Dng tren Ha o, Lac o ma ve
ra Bat quai. Ve sau Chu Hy a than hoa, noi Ha o , Lac o la
Dch cua tri at.
Thuyet Ha o Lac o trong cuon Thng th cua Tien Tan,
Luan ng cua Manh t va trong He t eu co ghi lai. Nhng o
va Th thc chat la cai g, cha co ai nhn thay, cang cha thay ai
noi en. Trc i Tong, khong t Dch gia khi viet ve Dch, rat t
noi en Ha o, Lac o, mot vai ngi co noi en th cung ch lt
qua. Phong trao noi en Ha o, Lac th vao nhng nam Thai bnh
hng quoc (nien hieu Tong Thai Ton). Do o, t i Tong ve sau, oi
vi thuyet Ha o Lac th luon co hai dong y kien khac nhau. Cac
hoc gia dch hoc i nha Thanh nh Ho V, Hoang Ton Ngha eu
phan oi cach noi cua cac nha nho i Tong. (*)
Ha o, Lac th la g? T xa en nay co rat nhieu ngi th
tm hieu mong tm ra cau giai ap, a hnh thanh mon Ha o hoc,
nhng cha co ai giai ap c cau hoi nay.

* Chu thch: Chu Dch va d oan hoc, Thieu V Hoa,Nxb VHTT 1995.

24
 Trong th tch co, Thng th, Co menh la sach ghi chep sm
nhat ve Ha o, chep rang sau khi Van Vng chet, tai chai nha pha
ong co trng bay Ha o, Co menh truyen gan Ha o vi Bat quai; Ha
o Bat quai; Phuc Hi cam au thien ha, co con long ma nho len mat
nc, do o phong theo van cua no ma ve Bat quai, goi la Ha o.
Xuan thu v th tan thng: Ha o thong vi Can (tri), nho len hoa
than; Lac chay vao Khon (at), nha a phu. Ngay ca Chu Dch. He
t cung chep: Ha xuat o, Lac xuat th, thanh nhan lay o lam
chuan tac.
T thi Han en thi Tong, luon luon co nhng cuoc tranh luan
ve Ha o Lac th. en khi Chu Hi bien soan Dch hoc khi mong,
th mi co ket luan s bo, con nh thi Tien Tan co Ha o, Lac th
hay khong, th van la mot cau hoi. (*)

Nhng chnh bc tranh Ngu Ho dan da cua ngi Lac

Viet lai mang mot noi dung hoan chnh va hng ti y ngha
ch thc cua Ha o Lac th o hnh can ban cua nen ly hoc
co ong phng.
Neu chung ta chong o hnh cu cung len hai bc tranh
Ngu ho cua lang ong Ho va Hang Trong th chung ta se
nhan thay mot s trung khp nh sau: Tranh Ngu ho lang
ong Ho co chieu Ngu hanh tng khac nh trong o hnh
cua Lac th. Tranh Ngu ho Hang Trong co chieu Ngu hanh
tng sinh nh trong o hnh cua Ha o. Trong tranh Ngu ho
ong Ho th Ho vang gia, chan trc at len hom an co
khac sau vach. Neu chung ta lat ngc lai 90 o th ay chnh
la ky hieu cua que Bat thuan Can trong Kinh Dch. Que Bat
thuan Can la bieu tng cua cc Dng. Y ngha ky hieu nay
cho thay nhng van e sau ay:
@ Lac th thuoc Dng (tong o so cham trang thuoc
Dng trong Lac th la 25 troi hn tong o so cham en
trong Lac th la 20).
@ V Lac th thuoc Dng qua ky hieu que Bat thuan
Can, cho nen phai co trc Ha o. ieu nay phu nhan nhng

* Chu thch: B an cua Bat quai, Nxb VHTT 1993 - Vng Ngoc c,
Dieu V Quan, Trnh Vnh Tng, ngi dch Tran nh Hien t nguyen
ban tieng Trung Quoc do Nhan Dan Quang Tay xuat ban xa.

25
ban van co ch Han cho rang Ha o co trc (i Phuc Hy
khoang 4000 nam tr.CN), Lac th co sau (i ai Vu khoang
2200 nam tr.CN).
@ Qua ky hieu que Bat thuan Can trong Lac th cho
thay:
* Thuyet Am Dng Ngu hanh chnh la nen tang can
ban cua Kinh Dch.
* Ky hieu Dch at tren hom an ong kn c bao ve
bang mot sc manh sieu nhien qua hnh tng Ngu ho cho
thay: nhng b an cua Kinh Dch ch co the tm c trong s
van ong cua vu tru theo thuyet Am Dng Ngu hanh. Chnh
bieu tng nay cho thay trong ban van ch Han cua Chu
Dch, lu truyen hang ngan nam nay khong noi en Ngu
hanh a chng to s sai lech cua no.
@ Nhng hnh tng nh: Mat tri, nam la c ngu sac va
nam thanh kiem co trong tranh Ngu ho ong Ho cung nh
Hang Trong se c giai ma chung phan sau.
Ban oc xem o hnh thuyet minh di ay:

26
TRANH NGU HO ONG HO VA LAC TH CU CUNG
(Chieu Ngu hanh tng khac ngc kim ong ho)

27
 Trong tranh Ngu ho Hang Trong co chieu Ngu hanh
tng sinh nh trong cu cung Ha o. Trong tranh nay th Ho
vang khong chan len hom an ma om lay mieng phu ghi dong
ch: Phap ai uy no. Dch theo ngon ng hien ai co the
hieu la qui luat chu yeu bao trum. ieu nay cho thay chnh
Ha o la o hnh can ban trong s van ong tng tac cua
nhng hieu ng vu tru len Trai at. Bi v, s van ong cua
bon mua tren Trai at chnh la s van ong cua Ngu hanh
tng sinh, phu hp vi nguyen ly Ngu hanh tng sinh cua
tranh Ngu ho Hang Trong. Vi tranh Ngu ho ong Ho thuoc
Dng la cai co trc ng nhien Ha o phai la cai co sau
thuoc Am. ieu nay phu hp vi o so vong tron en thuoc
Am la 30 nhieu hn o so vong tron trang thuoc Dng la 25
tren Ha o. Ha o la cai co sau va Hau thien Bat quai cung la
cai co sau Tien thien Bat quai. Do o, Ha o phai la nen tang
cua Hau thien Bat quai (*).
ac biet bay cham tron tren au Ho vang chnh la yeu
to quyet nh e tm ve coi nguon ch thc va ban chat cua
Ha o. ay chnh la chom sao Tieu Hung tinh, la chom sao
Thien cc Bac tren bau tri hien tai. Hay noi mot cach khac
ay la chom sao nh v chuan cho viec quan sat s van ong
cua vu tru nhn t Trai at. ay la ieu ma nhng ban van
ch Han tren 2000 nam nay cha he noi ti ve noi dung cua
Ha o (**).
Xin ban oc xem hnh sau ay:

* Chu thch: Xin xem Tm ve coi nguon Kinh Dch. Nguyen Vu Tuan
Anh. Nxb VHTT tai ban 2002.
** Chu thch: Noi dung Ha o Lac th a c trnh bay trong cac sach
cung mot tac gia la: Thi Hung Vng qua Truyen thuyet va Huyen
thoai, Thi Hung Vng va b an Luc thap Hoa giap, Tm ve coi
nguon Kinh Dch. Do Nxb VHTT tai ban 2002.
28
HNH NGU HO HANG TRONG VA CU CUNG HA O
(Chieu Ngu hanh tng sinh thuan kim ong ho)

29
 Ca hai tranh Ngu ho eu co nhng hnh tng: Mat tri
o, nam la c ngu sac va nam thanh kiem. Nhng hnh tng
nay lan lt the hien nhng y ngha sau ay:
@ Mat tri o la bieu tng cua Thai cc va xuat x
phng Nam (phng Nam mau o theo thuyet Ngu hanh)
cua nen van hoa ong phng. Hay noi mot cach khac, chnh
nen van minh Lac Viet la coi nguon cua thuyet Am Dng
Ngu hanh va nhng ky hieu cua Dch hoc chnh la mot sieu
cong thc cua hoc thuyet nay.
@ Hnh anh cua c lenh va kiem trong hai tranh Ngu ho
the hien sc manh cua t nhien trong qui luat van ong cua
Am Dng Ngu hanh, chi phoi s van ong cua vu tru va s
tng tac vi Trai at. Trong Kinh Dch Thuyet quai truyen
a s dung t lenh khi noi en s van ong cua bon mua.
ng nhien muon ra lenh phai co quyen lc the hien bang
an kiem va c tiet.
T nhng noi dung cua hai tranh th Ngu ho a trnh
bay tren, cho thay nguon goc cua no khong the bat au t
khi co lch s lang tranh ong Ho va Hang Trong tc la ch
khoang vai tram nam nay ma a ton tai t rat lau trong
lch s van hien Lac Viet. Bang chng thuyet phuc nhat cho
nhan xet nay chnh la dau an cua chom sao Tieu Hung Tinh
tren tranh th Ngu ho Hang Trong. Dau an nay khong ch co
trong tranh Ngu Ho Hang trong ma trong cac tranh Ho khac
cung co. Di ay la hnh mot Ong Ba Mi vi hnh tng
chom sao Tieu Hung Tinh.

30
31
 Ngi viet cuon sach nay cho rang: kho co the khien
cng phu nhan nhng cham co tren tranh Ngu ho la mot s
ngau nhien do nghe s tuy hng cham vao. Bi v ay la mot
hien tng pho bien va lu truyen qua nhieu the he. ieu nay
chng to nhng cham nay la bieu tng c la chon co y
thc cua tac gia nhng bc tranh. S lien he vi nhng van e
lien quan cho noi dung cua Ha o Lac th ve s van hanh cac
v sao trong Thien ha va trong Thai Dng he a chng to no
chnh la bieu tng cua chom sao Tieu Hung Tinh, chnh la s
lien he va ly giai hp ly vi nhng van e lien quan en no
(*). Van e cung khong ch dng tai ay. Chung ta hay xem
nhng cai cham tren lng ong Khiet ma dan gian goi la con
coc Tau, c coi la thuoc ve van hoa dan gian Hoa Ha.
Nhng cham nay cung hoan toan trung khp vi bo cuc chom
sao Tieu Hung tinh. S lien he nay a cho thay: bieu tng
cua chom sao Tieu Hung tinh tren ong Khiet va trong tranh
Ngu Ho Viet Nam phai co cung mot coi nguon van hoa. Cung
khong the giai thch rang no bat nguon t van minh Hoa Ha.
Bi v, neu t van minh Hoa Ha th Ha o & Lac th a
khong bat au tren lng Long Ma va Rua than tren song Lac.
Xin ban oc xem hnh di ay:

(*) Chu thch: Xin xem Thi Hung Vng & b an Luc thap Hoa giap,
Tm ve coi nguon Kinh Dch, Nguyen Vu Tuan Anh, Nxb VHTT 2002.
32
HNH MINH HOA S TNG QUAN GIA CHOM SAO TIEU HUNG
TINH VA BIEU TNG TREN TRANH NGU HO VA ONG KHIET

33
 ieu nay chng to no phai ton tai t rat lau trong nen
van minh Van Lang mot thi bao trum len mien nam song
Dng T. Ong Khiet bieu tng cua nen van minh Khoa au
vi tri kien vu tru quan ky v b Han hoa tr thanh con coc
Tau. Hien tng ngay nay ong Khiet c coi la san pham
cua van minh Hoa Ha lai cho thay: trung tam van minh Lac
Viet trc ay khong phai mien Bac Viet Nam. Viet Tr ch
la thu o cuoi cung cua Van Lang.
Tat ca nhng hnh tng trong hai tranh Ngu Ho a cho
thay xuat x t rat lau i cua hai tranh nay. T o cho chung
ta mot c s e ket luan rang: Ha o & Lac th la mot thc te
a ton tai t rat lau trong nen van minh co ong phng (*),
cu the la trong nen van minh Lac Viet. Khi nc Van Lang
sup o, nen van minh Hoa Ha a tiep thu mot cach khong
hoan chnh va ri rac nhng manh vun cua nen van minh
nay va a ay tat ca di san van hoa o vao mot trang thai
huyen b.
PHU CHNG
Hien nay, do s tam sao that ban, nen rat hiem tm
thay mot bc tranh co chieu Ngu hanh tng khac trong tranh
Ngu Ho ong Ho. Ma no lai the hien Ngu hanh tng sinh
nh tranh c trnh bay di ay. Nhng ngi viet van
khang nh: tranh Ngu Ho ong Ho nao khong phan anh
chieu Ngu hanh tng khac la s sai lech so vi noi dung
nguyen thuy. S khang nh nay c trnh bay bi mot lap
luan va nhan xet nh sau: o hnh Lac th va Ha o cu
Cung thc te ch khac nhau hai v tr hanh Hoa (o) va Kim
(trang). Do o, trai hang thien nien ky thang tram cua lch
s, ch can s sai lech v tr cua hai hanh nay hoac hai hanh
tng sinh cua no la Moc (xanh), Thuy (en) se tao ra chieu
tng sinh trong tranh ong Ho. Nhng s thay oi o ch
tao ra mot chieu Ngu hanh tng sinh ngc chieu kim ong
ho. ay chnh la yeu to chng to s sai biet do that truyen.

* Chu thch: Ngi viet a chng minh dau an Ha o c ng dung

trong Hoang e noi kinh to van (Xin xem Tm ve coi nguon Kinh

34
 TRANH NGU HO ONG HO
S sai lech ve v tr mau sac (en - Thuy,Xanh la cay - Moc) tao nen
Ngu hanh tng sinh ngc chieu kim ong ho

35
 AN LN
Tranh dan gian ong Ho

36
 TRANH AN LN
& NGUYEN LY THIEN NHAT SINH THUY, A LUC THANH CHI

M ot trong nhng bc tranh dan gian pho bien va

noi tieng cua lang ong Ho la tranh an ln,
trnh bay trang ben.
Vao nhng ngay Tet Nguyen an, bc tranh nay la mot
trong nhng bc tranh c a thch ma tre em Lac Viet c
cha me mua ve dan tren tng cho vui ca, vui nha. Mot con
ln me beo nuc nch vi an ln con mum mm, nh m c
cho s phu tuc va nhan tan. Bc tranh nh mot li chuc lanh
cho mot nam mi tot ep, a lu truyen khong biet c bao
i trong nen van hoa dan gian Viet Nam. Trong bc tranh
dan da nay, mot hnh tng de nhan thay la vong tron Am
Dng tren mnh nhng con ln. Hnh tng nay, nh muon
nhac nh cho ngi xem tranh mot noi dung tiem an lien
quan en mot hoc thuat co ong Phng, cho en nay van
c coi la s huyen b ky ao. Chnh vong tron Am Dng va
hnh tng con ln a chng to mot noi dung lien quan chat
che en thuyet Am Dng Ngu hanh. ay cung la mot hien
tng, e bat au t o chung ta i tm y ngha minh triet cua
bc tranh nay.
en ay, ngi viet xin lu y ban oc la: trong ban van
co trc thi Han, neu co noi en Am Dng th khong noi
en Ngu hanh. Cho en tan ngay nay, cac nha nghien cu
cung cho rang: Thuyet Am Dng va thuyet Ngu hanh la hai
hoc thuyet co xuat x rieng biet, c hoa nhap vao thi Han.
Tuy nhien, ho cung ch at van e nh tren, va cha chng
minh c hoc thuyet Am Dng va Ngu hanh hoa nhap nh
the nao, ngoai tr mot thc te ng dung phng phap luan
thuyet Am Dng Ngu hanh ang ton tai. Ngi viet cho
rang: khong the chng minh c s hoa nhap cua thuyet Am
Dng Ngu hanh qua nhng ban van co ch Han, bi v
nhng ban van o a sai lam t can e cua hoc thuyet nay.
37
Do o, viec giai ma tranh an Ln se la s minh chng
tiep tuc quan niem cho rang thuyet Am Dng Ngu hanh la
mot hoc thuyet thong nhat va hoan chnh ngay t nguyen ly
khi nguyen cua no, se chng to tiep tuc rang nen van minh
Lac Viet chnh la coi nguon cua hoc thuyet nay. Trc het,
xin ban oc xem lai o hnh Ha o.
HA O CU CUNG

Qua o hnh tren, ban oc cung nhan thay rang hanh

Thuy phng Bac co o so 1 va 6. Trong sach xa nhat la
Hoang e noi kinh to van, thien Kim quy chan ngon luan
khi noi ve Bac phng nh sau:
Bac phng sac en, thong vao vi Than, thong khieu nh
am; tang tinh Than; benh phat sinh khe; ve v la man va thuoc ve
Thuy; thuoc ve luc suc la LN; thuoc ve ngu coc la au; thuoc ve bon
mua tren ng vi sao Than; thuoc ve Am la Vu; thuoc ve so la so 6;
thuoc ve mui la mui huc muc, do o biet thng sinh benh xng.
Nh vay, hien tng trung khp ang lu y la: hnh
tng con ln trong tranh dan gian Viet Nam lien he vi
mot ban van ch Han co nhat lien quan en thuyet Am
Dng Ngu hanh. Cu the la Ln thuoc hanh Thuy. Neu ay
ch la mot hien tng duy nhat th ban oc co the coi la s
trung hp ngau nhien. Nhng van e khong dng lai ay.
Trong cac sach a xuat ban cung tac gia, t cau tuc ng
Me tron con vuong ngi viet a chng to vi ban oc:
38
Dng co trc, Am co sau. Ban oc xem lai o so Ha o
tren se nhan thay rang hai hanh Thuy & Moc (hai hanh
thuoc Am (*) cac so Dng (so le) khi cong vi 5 eu ra so
Am(so chan) cung hanh. hai hanh Hoa va Kim (hai hanh
thuoc Dng (*) cac so Dng eu tr 5 ra so Am cung Hanh.
ieu nay c dien ta nh sau:
@ Hai hanh thuoc Am: Thuy & Moc
# Hanh Thuy: so Dng 1 cong 5 thanh Am Thuy, o so
6.
# Hanh Moc: so Dng 3 cong 5 thanh Am Moc, o so 8.
@ Hai hanh thuoc Dng: Hoa & Kim
# Hanh Hoa: so Dng 7 tr 5 thanh Am Hoa, o so 2.
# Hanh Kim: so Dng 9 tr 5 thanh Am Kim, o so 4
So sanh vi tranh an ln, chung ta lai thay mot s
trung khp na: Co ung 6 con ln tren tranh. Qua hnh
tng banh chng, banh day, ngi viet cung chng minh
rang Ngu hanh thuoc Am t nguyen ly khi nguyen cua vu tru
theo thuyet Am Dng Ngu hanh (*). Trong tranh co mot Ln
me cai co trc, Dng tng ng vi so Dng Thuy 1;
nam ln con cong 1 = 6. ay chnh la nguyen nhan e khong
the la 6 ln con ma ch co 5 ln con. Bi v, neu 6 ln con th
Am Thuy 6 se la s phan biet tuyet oi vi Dng thuy1. ieu
nay se trai vi nguyen ly Ngu hanh thuoc Am ong trong
nguyen ly khi nguyen cua vu tru. So ln me = 1 va ln con =
5 a chng to rang s phan biet Am Dng trong Ngu hanh
la s chuyen hoa lien tuc; khi at en o so toi a (6) th
chuyen hoa sang hanh khac. Hnh tng ln me va ln con
(tc cung giong) cung chng to rang: que Can trong kinh Dch
nam v tr Am thuy (cho du ban at Hau thien Bat quai vi
Ha o hay Lac th th tnh chat nay van khong oi hanh
Thuy) phai cung hanh vi que Kham. ay la s minh chng

*Chu thch: Xin xem Thi Hung Vng qua truyen thuyet va huyen
thoai, Thi Hung Vng va B an luc thap hoa giap, Tm ve coi nguon
Kinh Dch Nxb VHTT 2002, a chng minh.
39
tiep tuc cua quan niem cho rang: Am Dng Ngu hanh la
mot hoc thuyet thong nhat va hoan chnh, bat quai ch la ky
hieu, sieu cong thc cua hoc thuyet nay. Chnh bc tranh
an Ln trong van hoa dan gian Viet Nam a chng to
ieu nay; khi dau an cua Am Dng va o so cua hanh Thuy
the hien trong bc tranh nay. Khong nhng the tranh an
ln con chng to nguyen ly trong s van ong cua vu tru
theo thuyet Am Dng Ngu hanh ma co th ch Han cha he
noi en. Cach ay 1000 nam, nha hien triet thi Tong ben
Trung Hoa la Chu Hy - cong bo nguyen ly: Thien nhat sinh thuy,
a luc thanh chi - mi ch noi en hien tng o so cua Ngu
hanh tren Ha o va ong cung khong the ly giai c noi
dung cua chnh ieu ma ong cong bo.
That tran trong va ang knh thay, nhng nghe nhan
tranh dan gian Viet Nam, trai qua bao thang tram cua lch s
van trung thanh vi nguyen tac cua to tien, e hang ngan
nam sau o, con chau tm ve coi nguon va minh chng cho
mot nen van hien trai gan 5000 lch s.

40
 PHU BAN : AN CA
Tranh dan gian ong Ho

41
 THAY O COC
Tranh dan gian ong Ho

42
 THAY O COC

ay la mot bc tranh kha pho bien thuoc dong tranh

dan gian lang ong Ho. Hau nh khap ch cung
que, vi nhng ngi ln tuoi, neu ai cha mot lan nghe ke
chuyen thay o Coc th chac cung a mot lan xem tranh
Thay o Coc. Vao nhng phien ch Tet, nhng ba me Viet
Nam thng mua cho con bc tranh nay vi hy vong con
mnh se cham ch hoc hanh, ngay mot thong minh sang
lang. ng nhien la phai vinh qui bai to, gop mat vi i.
Trong bc tranh la ca mot the gii cua coc, nhai, enh ng
rat nhon nhp trong lp hoc vi mot thay ech ln ngoi chem
che tren chiec sap ang day hoc. Hnh tng sinh vat, nhng
chung lai co hanh ong nhan cach hoa nh ngi. Tren bc
tranh co dong ch Lao Oa oc giang. Tc la ong Ech mot
mnh giang day (Oa co the dch la ech, nhng trong dan
gian van goi tranh nay la Thay o Coc, ch oc trong
tranh dch la oc, nhng cung ong am vi oc la co oc,
mot mnh).
Tai sao cha ong ta lai chon hnh tng Coc ma lai khong
phai la sinh vat khac?
Hnh tng con coc a ton tai va pho bien t rat lau
trong nen van hien Lac Viet. oi vi nhng nha nghien cu
hoac nhng ai a tng nhn thay nhng chiec trong ong,
thap ong Lac Viet chac khong quen hnh anh con coc tren
nhng vat the nay. Trong van chng truyen mieng Viet Nam,
chac cung cha ai quen hnh anh con coc trong truyen Coc
43
kien tri, truyen Tre Coc hoac cau ca dao:
Con coc la cau ong tri.
Ai ma amh coc th tri anh cho
Ong Tri chua te cua vu tru linh thieng la the, uy
vu la the, moi khi con ngi gap chuyen g khong va y lai
keu tri. Vay ma coc con la cau cua ong tri mi oai ch !
ung la oai nh Coc. Nhng trong bc tranh dan gian nay,
Coc ch khiem ton lam mot ong giao gia ngoi day hoc. Neu
chung ta tr ngc thi gian ve coi nguon cua nen van minh
ong phng t hn 2000 nam trc, se thay rang van t
dung trong nen van minh Lac Viet la ch khoa au, ma di
an con ghi lai tren bai a co SaPa. Ch khoa au la kieu ch
hnh con nong noc, con ghi dau an trong cac co th lu truyen
trong van minh ong phng nh: truyen Thuy H, sach
Thong ch cua Trnh Tieu, trong nhng di vat ao c An
Kh thu o nha An Thng cua Trung Hoa co. Vi ch khoa
au tm thay trong di vat An Kh, ngi viet a co dp
minh chng vi ban oc (*): o chnh la chien li pham trong
cuoc chien Van Lang va nha An, c nhac ti trong truyen
thuyet Phu ong Thien Vng. Ch khoa au trong di vat
An Kh ch la mot hien tng rieng le, ve hnh thc khac han
hnh thc ch Han, trong suot hang ngan nam lch s cua
nen cua van minh Hoa Ha. Khoa hoc hien ai a chng to
rang: tat ca nhng nen van minh phat trien eu phai co ch
viet. Do o, s hien hu cua van khoa au a chng to no ra
i trong mot nen van minh phat trien. Bi vay, neu nen van
minh Hoa Ha a tng s dung ch khoa au nh mot dang
van t chnh thong va ghi lai ca mot gia tr tri thc to ln cua
nen van minh nay, th ngi ta khong the nao giai thch c
s thay oi ky hieu ch viet t van khoa au sang dang ch
Han trong qua trnh phat trien lien tuc cua nen van minh o.
ieu nay ch co the giai thch rang van khoa au khong thuoc
ve van minh Hoa Ha. S hien hu m nhat cua ch khoa au

* Chu thch: Xin xem Thi Hung Vng qua truyen thuyet va huyen
thoai, Thi Hung Vng va b an Luc thap Hoa giap, Nxb VHTT 2002.
44
trong van minh Hoa Ha ch co the giai thch mot cach hp ly
la no thuoc ve mot nen van minh khac a b Han hoa. Nhng
ban van co ch Han a nhac ti van khoa au nh sach tri
(Thuy H), hoac khang nh no thuoc ve van minh Lac Viet
(Thong Ch cua Trnh Tieu), a chng to rang ch khoa au la
ch viet chnh thc cua nen van minh Lac Viet. Ch khoa au
a khang nh gia tr van hien trai hang ngan nam cua nen
van minh Lac Viet, o la ieu kien e bao am cho s ton tai
va phat trien cua nen van minh nay.
Bc tranh Thay o coc la chnh la mot mat ng hng
the he con chau tm ve nguon coi cua to tien. Bi v, khoa au
tc ch hnh con nong noc. Nh vay ch co Coc hoac cung loai
mi co con goi la nong noc. Hay noi mot cach khac: ch co coc
mi co ch e day cho i. Cho nen ong Coc mi oc quyen
trong s giang day. o chnh la y ngha cua bc tranh dan da
nay.
PHU BAN
BANH CHNG VA BON SI LAC HONG
Bieu tng Ha o - linh vat cua nen van minh Lac Viet

45
 TRANH TRE VA COC
Tranh dan gian ong Ho

46
 TRANH TRE VA COC

B c tranh Tre & Coc nay thc chat la s minh hoa

cho cau truyen truyen mieng trong dan gian:
Truyen Tre va Coc. Do o, ngi viet xin tom lc truyen
Tre Coc e oc gia minh giam.
V chong ca Tre von khong co con. Mot hom gap bay
nong noc, chung bat ve nuoi, nhan lam con cua mnh. Coc i
tm con, biet ca tre a bat con cua mnh ben i kien quan. Tre
nai rang nong noc song di nc va giong Tre hn giong
Coc.Coc khong con song di nc, ma lai chang giong nong
noc. Quan x Tre thang kien. Coc au kho v mat con, ch con
nghien rang uat han keu tri. Nhai ben an ui Coc ng buon,
hay ch i, v khi nong noc ln len se lai tr thanh coc. Luc
ay, con cua coc se lai tr ve vi Coc.
Co the noi: Cau chuyen la mot bieu tng tuyet vi, an
cha mat ng, co tnh tien tri, cho biet nen van minh khoa
au (nong noc) a b khuat lap di mot hnh thc khac (con
cua Tre). Coc khong di nc (tc la a mat nc), nen
khong the chng minh c nong noc la con cua mnh. Nhng
ban chat cua s vo ly (nong noc khong phai con cua Tre), cuoi
cung cung se c sang to trong qui luat tien hoa, phat trien
cua t nhien. ay la hnh tng oc ao cua cau chuyen co
tnh tien tri, cho biet: s tien hoa, phat trien toan dien ve
moi mat trong cac moi quan he xa hoi ma nen tang la s tien
bo cua khoa hoc hien ai trong o mui nhon cua khoa hoc
hien ai chnh la khoa hoc ly thuyet mi la ieu kien can
va u e minh chng cho s ky v cua nen van minh khoa au
vi quoc gia au tien la nha nc Van Lang.
47
TAM DNG KHAI THAI

48
 TAM DNG KHAI THAI

ay la mot trong nhng bc tranh ep v tnh can

oi vi ng net sinh ong va mau sac hai hoa.
Hnh tng trong tranh nay va co tnh c le, tnh hien thc
va tnh bieu tng c cach ieu. S cach ieu va bieu tng
ro net nhat la hnh mat tri pha sau hai con ga. Ga gay khi
mat tri moc, ly ng nhien la nh vay. Nhng ta cua bc
tranh lai la Tam Dng khai thai. Vi ta e nay, t no a
the hien tnh minh triet ong phng trong chu e cua bc
tranh. Nhng neu ch dng ay, th bc tranh nay cung ch
co the coi la s dien ta n gian rang: vi o so Dng 3 la
tng que Chan phng ong ni mat tri moc; co y
ngha chuc lanh cho mot ngay mi, hoac mot van hoi mi.
Hoac co the hieu rang: tam Dng la tng quai Can ( ),
ay la quai ng au trong bat quai co y ngha the hien cho
s hanh thong, tien trien. Nhng neu nh vay, ngi ve ch
can the hien mot trong hai con ga cung u ngha. V con ga
trong trng hp nay ch la s minh hoa cho chu e tren.
ay lai co 2 con tng oi giong nhau. Chng to ngi ve phai
gi gam mot y tng trong hnh tng nay. Trc khi man
phep giai ma bc tranh, ngi viet xin c trnh bay mot
hien tng trong kinh Dch nh sau:
Trong 64 que dch thuoc Hau thien Bat quai ch co mot
que co ten la a Thien Thai co ky hieu nh sau:

Trong que nay co 3 vach lien ( ), o la 3 hao

49
thuoc Dng goi la quai Can va 3 vach t ( ) la ba
hao thuoc Am goi la quai Khon. Ten bc tranh Tam dng
khai thai a noi en ba hao Dng nay, con 3 hao Am au?
Chung ta bat au t bieu tng mat tri. Bieu tng mat tri
cho thay toan bo bc tranh nay thuoc ve hanh Hoa. Trong
kinh Dch cung noi que Ly thuoc phng Nam, hanh Hoa va
la bieu tng cua mat tri. Thuyet quai viet: Ly vi Hoa, vi Nhat.
Bay gi chung ta tr lai vi o hnh Hau thien bat quai.
Trong ban van co ch Han cho rang Hau thien Bat quai do
vua Chu Van Vng tao ra can c tren o hnh Lac th.

HAU THIEN BAT QUAI

lien he vi Lac th theo co th ch Han

Ve van e nay, ngi viet a co dp chng minh vi ban

oc, tnh khong hp ly cua o hnh Hau thien Bat quai trong
ban van co ch Han va phai oi v tr cua hai que Ton &
Khon. ong thi, sau khi a oi cho hai que Ton &Khon, o
hnh Ha o chnh la can nguyen cua Hau thien bat quai (*).

* Chu thch: Xin xem Tm ve coi nguon Kinh Dch. Nxb VHTT 2002 tai
ban co sa cha.

50
 O HNH HA O & HAU THIEN BAT QUAI NGUYEN THUY

Qua o hnh tren, ban oc se nhan thay rang: Que Ly

nam v tr Dng Hoa phu hp vi v tr cua no ma Thuyet
quai e cap en (Ly vi Hoa, vi Nhat). ong thi que Khon nam
v tr Am Hoa, o so la 2. Neu at van e la: Trong trng
hp Hau thien Bat quai lien he vi Lac th, nh co th ch
Han noi en, th quai Khon van nam v tr Am Hoa o so 2.
ieu nay ung nh vay; va ay cung chnh la si toc can tr
gop phan tao nen s b an trai hang thien nien ky cho cuon
ky th ong phng nay khi no a thieu khuyet han mot
he thong ly thuyet cho no khien rat kho phat hien ra s sai
lech cua no qua phng phap ng dung. Do o so (2) va tnh
chat (Am Hoa) khong oi, no ch sai lech khi ng dung trong
s van ong lien quan en phng v cua quai Khon. S thay
oi phng v cua quai Ton & Khon la mot trong nhng s
thay oi co tnh can e trong thuyet Am Dng Ngu hanh va
Bat quai. o cung la s thay oi hp ly nhat co kha nang ly
giai moi hien tng va van e lien quan en no (*). Trong

* Chu thch: Xin xem Tm ve coi nguon Kinh Dch. Nxb VHTT 2002 tai
ban co sa cha.
51
trng hp nay la s hp ly vi hnh tng c the hien
trong bc tranh dan da Lac Viet noi tren: Mat tri bieu tng
cua quai Ly thuoc Hoa, lai la mot bo phan cua chnh con ga
c cach ieu thanh hnh mat tri. Do o, no phai lien quan
va cung hanh Hoa cua quai Ly. Trong khi o, neu theo co th
ch Han th mac du so cua quai Khon ( ) cung co o so
2 va thuoc Am Hoa; nhng lai lien quan va ong hanh vi
quai oai thuoc Kim (trong hanh Hoa tren Lac th). Nh
vay, bc tranh nay chnh la bieu tng cua que a Thien
Thai va cho biet quai Khon phai cung hanh vi quai Ly thuoc
Hoa, c bieu tng bang 2 con ga quay mat vao nhau (oi
xng am dng) co mat tri pha sau.
ieu nay ch co the thc hien c khi Hau thien Bat
quai oi cho hai quai Ton & Khon va lien he vi Ha o. Trong
trng hp nay, cau Tam Dng khai thai co the giai thch
la: bat au t ba hao dng ( ) hay tm v tr cua quai
Khon ( ) tr thanh que a Thien Thai la mot que
cho van han tot cua vu tru. ay cung chnh la noi dung sau xa
cua bc tranh nay.

52
 CHOI TRAU
Tranh dan gian ong Ho

53
 CHOI TRAU

N oi dung trc tiep cua bc tranh nay the hien mot

tuc le thng thay trong le hoi mot so a phng
cua Viet Nam. Gia tranh la mot la c truyen thong thng
gap trong cac le hoi dan gian , quen goi la c Ngu sac. Tren la
c co ghi dong ch Hoi ch lau. Pha sau hai con trau la hai
tam bang co ch ong xa va Tong xa?. Neu hieu theo
ngha trc tiep va gan gui la trau cua xa ong va xa Tong
choi nhau. Vi cach hieu nay th hai cai bang tren bc tranh
va dong ch Hoi ch lau se la chi tiet tha. Ngi ta ch can
the hien la c bieu tng cho le hoi va hai con trau la u. Xa
ong va xa oai, thon Thng va thon Ha, tong Bac va tong
Nam cung co the em trau choi thi vay? Nhng nhng chi
tiet nay se khong tha mot chut nao, neu chung ta at van e
ve noi dung sau xa cua bc tranh nay. Gia tr cua hnh anh
hai tam bang va la c chnh la tnh hng dan e tm hieu
noi dung ch thc cua no.
Chnh ch xa tren bc tranh co bo tho ngha la at;
ch lau la nha ca; ch ch tren la c co ngha la s can
tr, s kho khan phai vt qua; ch hoi ngha la s tap
trung cho mot van e, muc ch. Hnh tng con trau
trong kinh Dch la quai Khon (tc a at), Thuyet quai
viet: Khon vi a, vi t mau NGU. T nhng y ngha tren cho
chung ta mot y ngha gan gui va lien he en thuat Phong
thuy ong phng. V vay, co the hieu rang: hai tam bang va
la c tren muon noi ti tnh chat oi nghch cua ong trach
va Tay trach trong thuat Phong thuy (qua hnh tng hai con
trau choi nhau). Theo quan niem cua thuat Phong thuy th
a ban chia lam tam hng; trong o co 4 hng thuoc ong
trach va 4 hng thuoc Tay trach. Ten goi u cua khai niem
nay la: ong t trach va Tay t trach. Neu moi chuyen ch
dng ay th bc tranh nay ve noi dung se khong hn mot
54
cuon sach day ve thuat phong thuy ong phng pho bien
tren khap the gii, nhng ai co tm hieu ve thuat Phong thuy
eu biet ieu nay.
Trc khi trnh bay nhan xet rieng cua mnh ve noi
dung sau xa cua bc tranh, ban oc xem hnh di ay mieu
ta o hnh Hau thien Bat quai lien he vi Lac th, dien ta v
tr ong t trach va Tay t trach theo quan niem cua thuat
Phong thuy t nhng ban van co ch Han nh sau:

Qua hnh tren, ban oc cung nhan thay rang:

ong t trach mau o theo co th ch Han gom:
Hng chnh Bac (Quai Kham); hng chnh ong (Quai Chan);
Hng ong Nam (Quai Ton); hng chnh Nam (quai Ly).
Tay t trach mau en theo co th ch Han gom:
Hng Tay Nam (quai Khon), hng chnh Tay (quai oai);
hng Tay Bac (quai Can); hng ong Bac (quai Can).
Theo thuat Phong thuy nam sinh cua moi ngi ng vi
mot cung trong Bat quai Hau thien va chia lam ong & Tay
t trach. Hng tot cua ngi ong trach la hng xau cua
ngi Tay trach va ngc lai. Hay noi mot cach khac: ong
55
trach va Tay trach oi choi nhau.
Bay gi chung ta xet en bc tranh Choi Trau noi
tren. Tren mnh hai con trau nay tong cong 9 vong xoan, mot
con co 4 vong xoan, mot con co 5 vong xoan. ay chnh la o
so cua hanh Kim tren Ha o (o so 4 va 9). Tren mnh con
trau 5 vong xoan co ch Sn, tc la nui tng cua quai Can
trong kinh Dch. Nh vay, hai con trau choi nhau ngoai
bieu tng cua s xung khac gia ong va Tay trach, con la
s oi xng (oi choi) cua quai Ton ( ) va quai Can
( ). Hanh Kim thuoc Dng, theo qui tac Dng tr
(5), Am cong (5) a trnh bay trong muc tranh an Ln.
Theo o hnh trnh bay tren t co th ch Han ( Hau thien
bat quai lien quan en Lac th) th quai Ton o so 4 thuoc
hanh Kim tren Lac Th , nhng quai oai trong kinh Dch
cung thuoc Kim lai co o so 7 tren Lac th. Neu bay gi ta
oi cho quai Ton sang quai Khon trong Hau thien Bat quai t
co th ch Han, va at len Ha o th se hoan toan thoa man
nhng yeu to ma bc tranh Choi trau e cap en theo nhan
xet cua ngi viet. Ban oc xem o hnh trnh bay di ay:

HA O VA HAU THIEN BAT QUAI NGUYEN THUY

bo xung ong & Tay trach

56
 Qua o hnh tren, ban oc cung thay moi yeu to a giai
ma trong bc tranh Choi Trau eu thoa man:
@ Quai Ton o so 4 nam hanh Kim, van thuoc ong t
trach oi choi vi Tay t trach la quai oai (thuoc Kim trong
kinh Dch) o so 9. ay la tong o so vong xoan tren mnh
hai con trau.
@ Quai Can (ch sn) thuoc Tay t trach oi choi (oi
xng) vi quai Ton thuoc ong t trach.
Trong bc tranh nay co mot chi tiet cung rat ang lu y.
o la tai sao hai con trau lai ch co 3 cai sng. Ngi viet xin
c tam trnh bay ba cach giai thch sau ay:
1) Ba cai sng tc la tam giac. Phai chang, khi oi cho
hai quai Ton va Khon va ket hp cac quai ien ao dch se
tao ra c 2 tam giac nh sau:

2) Trong kinh Dch thuyet quai viet Khon vi a, vi

mau, vi lan tng, vi quan, vi t mau ngu, vi ai d, vi
van, vi chung, vi nap, ky d a da, vi hac. Ch Ngu trong

57
mot so ban van tieng Viet dch la Bo. Nhng ch Ngu
dch ra tieng Viet con co ngha la Trau. Nh vay, quai Khon
lien quan en con trau va ba cai sng pha tren au hai con
trau, phai chang la ch quai Chan o so 3 phai tren quai
Khon?
3) Ba cai sng la bo cuc chat che nhat trong phan gia
cua bc tranh. Neu them cai sng th t vao se b tha?
Ngi viet t nhan thay ca ba nhan xet tren eu cha
rot rao, rat mong s minh xet cua cac bac tr gia quan tam.
Hien nay con co mot d ban cua tranh Choi trau ma
ngi viet su tam va trnh bay vi ban sau ay. Mac du ve
hnh thc tng oi giong nhau, nhng v ch the hien n
thuan mot canh choi trau, cho nen bc tranh nay khong noi
len ieu g. Hien tng nay cho thay s tam sao that ban trai
qua hang thien nien ky cho nhng di san van hoa Viet Nam.
Tuy nhien, vi phong cach the hien gan giong nhau va khong
giong vi phong cach the hien tranh dan gian hien ai cung
cho thay ca hai a ton tai t thi rat xa xa.

58
 PHU LUC

S oi xng cua quai Can va Ton trong bc tranh tren,

con phu hp vi hai cau oi lu truyen trong dan gian Viet
Nam (ca hai cau oi nay eu trong truyen dan gian Viet
Nam, khong ro tac gia) ma chac nhieu ngi cung biet. o la
cau oi:
1) Ln CAN an cam TON & Cho KHON ch can CAN.
2) Chong phng ong , v phng Tay, hoa hp cung
nhau, ng long Nam Bac & Trai phng CAN, gai phng
TON, ch nen cai lon, trai ao CAN KHON.
Neu theo co th ch Han th cac phng v cua cau oi
th nhat theo Hau thien Bat quai se sap xep nh sau:

Cau oi 1

59
 Cau oi 2

Neu theo phng v a hieu chnh hai quai Ton & Khon
th phng v cua cau oi 1 se sap xep nh sau:

60
 Cau oi 2 theo Hau thien Bat quai nguyen thuy a hieu
chnh v tr hai quai Ton & Khon sap xep nh sau:

Nh vay, vi s hieu chnh phng v, cau oi se rat

chnh. ieu nay chng to rang: S thay oi v tr Ton Khon t
van minh Lac Viet, la mot s thay oi hp ly t can e cua
thuyet Am Dng Ngu hanh va Bat quai, xuyen suot cho en
tan nhng chi tiet trong sinh hoat van hoa dan gian. ay la
mot hien tng khang nh nen van minh Lac Viet chnh la
coi nguon van hoa ong phng. Ch co nen van minh Lac
Viet va hau due cua no la dan toc Viet Nam hien nay, mi co
kha nang phuc hoi lai mot cach hoan chnh mot hoc thuyet
ln a ton tai lau nhat trong lch s van minh nhan loai.

61
 AI CAT
Tranh dan gian ong Ho

62
 AI CAT

M ot bc tranh dan gian khac c trnh bay tren

ay, tuy khong pho bien lam, nhng van c lu
truyen cho en ngay nay. Bc tranh co ta la ai Cat. ay
la noi dung cua mot que boi tot nhat cho cong viec hoac tng
lai cua con ngi thay cho li chuc lanh. Noi dung trc tiep
cua bc tranh la hai ch ai Cat, nhng noi dung sau xa cua
bc tranh lai la con ga trong pha di. Co le khong t ngi
trong chung ta a biet en mot so phng phap d bao tng
lai, ma ngon ng dan gian goi nom la xem boi. Mot trong
nhng phng phap boi co xa va kha pho bien la boi bang
mai rua, bang chan ga. Nhng ban van co nhat cua nen van
minh ong phng noi en boi toan lai lien quan en hnh
anh con ga. o chnh la tru th 7 trong Hong pham cu tru.
Tru nay co ten la Ke Nghi, co ngha la hoi ga. Trong cac nen
van hoa co xa nhat cua nhan loai con di san lu truyen en
ngay hom nay, nh Ai cap, An o, Hy La va phng ong
eu ton tai nhng phng phap boi toan. Nhng ch co nen
van hoa phng ong co han mot phng phap luan cho cac
phng phap boi toan nay. o la thuyet Am Dng Ngu
hanh.Neu noi theo ngon ng khoa hoc hien ai th t boi
goi nom na dan da ay, co the goi la kha nang d bao, d
oan. Trong qua trnh phat trien cua nen khoa hoc hien ai,
bat au t nhan thc thc chng, thc nghiem ngay nay tr
thanh khoa hoc ly thuyet. Mot th du cho van e nay la ly
thuyet tuan hoan hoa hoc cua Mendeleev. Trong t nhien,
khong the kiem au ra nhng nguyen to hoa hoc c sap xep
theo bang tuan hoan cua nha bac hoc v ai nay. Ly thuyet
nay a giai thch c hau het nhng hien tng lien quan
en cac nguyen to hoa hoc. ac biet la no co kha nang d bao
nhng nguyen to se xuat hien hoac co kha nang xuat hien.
Hoac nh thuyet luc a troi, thuyet tien hoa cua Dacuyn...
Chnh nhng ly thuyet nay a chng to c s nhan thc
63
cua con ngi, trong viec kham pha nhng qui luat cua t
nhien. Nen khoa hoc hien ai bao gom tat ca moi nganh
khoa hoc a tha nhan mot tieu ch khoa hoc la: Mot ly
thuyet khoa hoc ch c coi la ung, neu no co kha nang ly
giai hau het nhng van e lien quan en no. Va tat nhien ly
thuyet o phai co kha nang d bao. Nh vay, xuat phat t cai
nhn cua nen khoa hoc hien ai, th kha nang d bao ch co
the co c sau khi hnh thanh mot ly thuyet. Tr lai vi van
e boi toan cua nen van minh phng ong vi mot phng
phap luan cho no la thuyet Am Dng Ngu hanh. Thuyet Am
Dng Ngu hanh ang ton tai tren thc te va hau het eu cho
rang co xuat x t van minh Hoa Ha. Nhng cung cho en
ngay hom nay khi ban ang xem cuon sach nay khong ai
chng minh c s hoan chnh cua thuyet Am Dng Ngu
hanh qua cac van ban ch Han; t nhng van ban co nhat
trai hang thien nien ky, cho en cuon sach mi xuat ban va
phat hanh ngay hom qua. Nh vay s d bao cua thuyet Am
Dng Ngu hanh lai co trc s hnh thanh ly thuyet. ay la
s phi ly t nhat theo cai nhn cua nen khoa hoc hien ai.
ieu nay a chng to rang thuyet Am Dng Ngu hanh a
hoan chnh va ton tai t rat lau trong nen van minh co ong
phng va tat nhien, no khong the thuoc ve nen van minh
Hoa Ha. Khong the co mot s chng minh nao hp ly hn la:
nen van minh Lac Viet chnh la chu nhan ch thc cua hoc
thuyet nay. Trong cuon sach nay, cung nh tat ca cac cuon
sach cung tac gia, ngi viet khong co y nh chng minh
tnh khoa hoc hoac phi khoa hoc cua thuyet Am Dng Ngu
hanh. Ban oc co the cho rang ay la mot hien tng me tn
d oan khong ang e y; hoac cung co the cho rang ay la
mot hoc thuyet co c s khoa hoc, co kha nang ng dung
trong s phat trien cua van minh nhan loai. Vi ca hai quan
niem nay, v kien thc co han ngi viet eu cha the co y
kien cua mnh. Nhng trong kha nang co han, ngi viet ch
nham chng minh tnh hp ly cho nhng hien tng lien
quan en no, nham minh chng cho nen van hien trai hang
ngan nam cua dan toc Viet. Bi v s ton tai va pho bien cua
mot hoc thuyet vu tru quan hoan chnh va hp ly vi chnh no

64
 cho du ung hay sai se chng to mot xa hoi phat trien va
ton tai lau dai vi mot nen van minh rc r trong nhng moi
quan he xa hoi cua nen van minh o.
Trong van hoa dan gian Viet Nam, hnh anh con ga co
mot v tr quan trong. Tham ch trong tn ngng dan gian
vi tuc th Mau, Thanh, Ngu Phu cong ong; nhng ni nay
bieu tng con ga c ng v tr trang trong trc ien
th tien thanh.

HNH TNG CON GA TRONG TN NGNG DAN GIAN VIET NAM

65
 Trong tn ngng th Mau Viet Nam co mot hien
tng rat ang chu y. o la gia chau Co Chn, theo truyen
thuyet ay la v than chuyen phu trach boi toan. Nh vay,
hnh tng con ga trong tranh dan gian Viet Nam va con ga
trong tn ngng th Thanh, cung co chung mot coi nguon
van hoa Lac Viet va gan lien vi viec boi toan. Nh a
trnh bay phan tren, hnh tng con ga dung vao viec boi
toan xa nhat theo ban van co ch Han la Hong pham cu
tru. Nhng s dung hnh anh con ga nh la mot bieu tng
cua s boi toan lai pho bien trong tn ngng dan gian va
trong di san van hoa truyen thong Viet Nam. ieu nay la
mot s minh chng ro net, bo sung cho quan niem rang:
Hong Pham cu tru c nhac ti trong Kinh Th, chnh la
mot di san van hoa cua ngi Lac Viet va la ban hien phap
co nhat cua nc Van Lang, coi nguon cua nen van hien trai
gan 5000 nam cua nc Viet Nam hien nay (*). Hnh tng
con Ga trong van hoa dan gian Viet Nam, chnh la s bao
chng cho quan niem nay.

* Chu thch: Xin xem Thi Hung Vng qua truyen thuyet va huyen
thoai, Nxb VHTT 2002.
66
 LE TR
Tranh dan gian ong Ho

67
 NHAN NGHA
Tranh dan gian ong Ho

68
 VINH HOA
Tranh dan gian ong Ho

69
 PHU QU
Tranh dan gian ong Ho

70
 T QU
TRANH DAN GIAN ONG HO

Q ua nhng bc tranh dan gian tren cua lang ong

Ho, ban oc lai thay hnh anh ac thu quen thuoc
t thi Hung Vng. o la con Coc, mot bieu tng cho nen
van minh ch viet cua Van Lang; con Rua bieu tng cho
phng tien chuyen tai ch viet thi ky au lap quoc (giong
rua ln thng ch thay song Dng T, nh hoc gia Nguyen
Hien Le a viet trong tac pham S Trung Quoc cua ong).
Hnh anh trong tranh chu be om Rua, om Coc la nhng hnh
tng rat ac thu trong van hoa Viet Nam. Co the noi rang:
kho co the chng minh c nhng hnh anh nay a xuat
hien au o t mot nen van hoa khac; hoac co the chng
minh c rang: nhng hnh tng nay xuat hien t thi Viet
Nam hng quoc. Hay noi mot cach khac: noi dung va nhng
hnh tng nay a co t mot thi rat xa xa: Thi Hung
Vng, coi nguon cua van hoa Viet Nam. Noi dung cua nhng
bc tranh Lac Viet nay, ngoai viec the hien nhng gia tr ao
ly va m c cua con ngi, con the hien s hoa nhap gia con
ngi va thien nhien qua hnh anh nhng a tre bu bam
the hien s phu tuc va tnh th ngay thien than vi nhng
sinh vat gan gui trong cuoc song. o la nhng y niem gan gui
de cam nhan cua bo tranh. Nhng trong noi dung sau xa cua
bo tranh nay, chung ta con nhan thay mot t duy tiep noi va
la he qua cua mot thuyet vu tru quan co. o la thuyet Am
dng Ngu hanh.
Trong i song con ngi thuoc van hoa co ong phng
lu truyen trong dan gian, kha pho bien nhng hien tng
lien quan en con so 4: T tru, t qu, t bnh, t bao, t bat
t..vv Nhng y niem ve t qu bat au t au? Trong cac
sach co con lu truyen coi t qu la bon thang trong nam la:

71
Thang Ty (thang mot (*)) thuoc Thuy, thang Mao (Meo,
thang hai) thuoc Moc, thang Ngo (thang nam) Thuoc
Hoa, thang Dau (thang tam) thuoc Kim (T sinh: Dan,
Than, T, Hi. T Mo: Thn, Tuat, Su, Mui).
Trong quan niem co ong phng Ngu hanh c ghep
vi 4 mua (**). Nhng trong cac sach co ch Han va ke ca cac
sach nghien cu mi nhat, eu khong noi en nguyen ly nao
e ghep Ngu hanh vi bon mua. ay la mot chng ly na
chng to s that truyen cua thuyet Am dng Ngu hanh.
Thc ra viec Ngu hanh the hien qua 4 mua la he qua cua hoc
thuyet Am dng Ngu hanh mot hoc thuyet hoan chnh va
nhat quan ton tai t lau trong van minh co ong phng. Cu
the la van minh Van Lang, di trieu ai cua cac vua Hung.
e minh chng ieu nay, chung ta xem lai o hnh Ha o.
O HNH HA O
do vua Phuc Hy phat hien tren lng Long Ma

* Chu thch: Theo cach goi hien ai th thang Ty la thang mi mot Am

lch. Trong dan gian Viet Nam goi thang nay la thang mot; thang mi
hai Am lch goi la thang chap, thang mot Am lch goi la thang gieng.S
d thang mi mot Am lch goi la thang mot, v ay la thang au tien
trong nam theo lch toi co ong phng va c bieu tng cung bang
con vat au tien trong 12 con giap la con chuot (Ty).
**Chu thch: Nhieu nha nghien cu cho rang viec ghep Ngu hanh vi 4
mua c thc hien vao thi Han, do phat minh cua Kinh Phong va
Manh H. ay la he qua cua quan niem cho rang :thuyet Am Dng Ngu
hanh hoa nhap vao i Han.Ngi viet a chng minh ay la mot quan
niem sai lam (Xin xem: Tm ve coi nguon Kinh Dch. Nxb VHTT 2002).

72
 HA O CU CUNG
(xoay 180o theo ban o hien ai)

o hnh nay c cong bo vao i Tong. Trc Tong

trong cac ban van ch Han ch nhac ti Ha o mot cach m
ho va chang ai biet ti o hnh nay. Nhng chnh o hnh nay
lai la mot bieu tng hoan hao viec the hien s van ong cua
bon mua tren trai at. Do o, viec o hnh Ha o xuat hien
vao thi Tong va c coi la s tiep tuc phat trien viec the
hien ghep Ngu hanh vi bon mua t thi Han th lai la s vo
ly. Bi v, trong cac ban van ch Han trc Tan a nhac en
Ha o va thc te ng dung trong Hoang e noi kinh to van (*)
a chng to: Ha o a ton tai t lau trong van hoa co ong
phng. Nhng trc Tan trong cac ban van neu noi en Am
Dng th lai thieu Ngu Hanh va th t thi gian xuat hien
lai b ao ngc theo kieu
Sinh con roi mi sinh cha
Sinh chau gi nha roi mi sinh ong (*)
Cho en tan ngay nay, ngay trong gii hoc thuat cung

* Chu thch: Xin xem Tm ve coi nguon Kinh Dch, Thi Hung Vng
qua truyen thuyet va huyen thoai, Nxb VHTT 2002. Tai ban co sa cha
va bo sung.

73
coi Ha o la mot o hnh ay b an; trong vong 1000 nam
t Han en Tong ho cung cha he nhn thay Ha o. Ngc
lai, trong van hoa dan gian Viet Nam, th lai cha ng
nhng yeu to co kha nang hieu chnh va lam thay oi co tnh
rat can e nhng van e cua thuyet Am dng Ngu hanh con
lu truyen trong co th ch Han. Quan trong hn ca la nhng
di san van hoa t oi ay lai co chc nang nh cai cha khoa m
canh ca huyen b cua nen van hoa ong phng. Trong o,
ngan quan trong nhat va cha ng s b an ln nhat chnh
la o hnh Ha o. Trong bo tranh dan da cua nen van minh
Lac Viet trnh bay trong phan nay, la s tiep noi va bo sung
hoan hao cho tranh th Ngu ho ve s van ong cua bon mua.
S giai ma bo tranh nay se la mot bang chng sac sao na
chng to rang: chnh nen van minh Lac Viet la chu nhan ch
thc cua nen van minh ong phng.
Theo cai nhn cua ngi viet: Bon bc tranh nay the
hien T qu ngay t cai ten goi cua no (Phu qu, vinh hoa,
nhan ngha, le tr), ong am vi T qu tc la 4 thang noi
tren cua 4 mua trong nam. Tat ca 4 tranh eu co hnh anh cac
con vat c cng ieu ln hn so vi ty le, va nhng a be
cho thay mot hnh tng cua s hoa nhap gia con ngi vi
thien nhien. Trong cac sach khac cung tac gia, ngi viet a
chng minh vi ban oc: o hnh Ha o chnh la s phan anh
moi tng tac va van ong cua vu tru oi vi s ton tai va
phat trien i song tren trai at, trong o co con ngi. Tranh
Be om coc ngoai hnh tng coc chnh la thay cua chu be
(v ch co coc mi co ch e day cho i) th coc chnh la
tng cua quai Chan. Trong kinh nghiem dan gian Viet Nam
eu biet rang khi coc nghien rang th tri ma; ma th co
sam. Quai Chan trong Thuyet quai tng cho sam; quai
Chan thuoc phng ong. Nen bc tranh nay nam pha
ong cua Ha o. Tranh Be om vt: Vt la con vat di
nc, nen bc tranh nay nam pha Bac cua Ha o. Phng
Bac thuoc quai Kham thuy. Tranh Be om ga, ga gay th
mat tri moc. Nen bc tranh nay nam pha Nam cua Ha o.
Phng Nam thuoc quai Ly; thuyet Quai viet: Ly vi Nhat, vi
Hoa... Tranh Be om rua con lai phng Tay cua Ha o.
74
Con rua la hnh tng cua van ban, ni qui tap tang tr tri
thc cua con ngi, thuoc ve phng Tay, mua thu.
Nh vay, t bc tranh Ngu Ho hng dan giai ma s b
an cua Ha o, cho en nhng bc tranh dan da con lai cua
nen van minh Lac Viet, lai la s the hien tiep tuc cua nen
minh triet ong phng co; a cho chung ta nhan thay rang:
Chnh nen van minh Lac Viet la ni coi nguon cua nen van
minh ong phng. Cho nen tat ca nhng san pham van hoa
cua nen van minh Lac Viet: t nhng san pham cao cap nhat
(the hien tn ngng nh tranh th Ngu ho), cho en nhng
bc tranh dan da cho tre em Lac Viet lu truyen trong dan
gian (bo tranh T qu), eu the hien nhng gia tr cua nen
van minh nay.
Trong tranh Le tr, qua hnh tng con rua phng
tien chuyen tai tri thc di thi Hung Vng vao thi ky au
lap quoc chnh la bieu tng cua sach hoc. Phai chang, y
tng Tien hoc le bat au t nen van minh Lac Viet? Trong
tranh Nhan ngha, hnh tng con coc chnh la bieu tng
cua ngi thay cua chu be (Thay o Coc, v ch co Coc mi co
ch Khoa au nong noc e day cho i).Nhan ngha chnh
la hai c tnh au tien trong ao ly co ong phng. Phai
chang nhng y niem ve Ton s trong ao, Tien hoc le, hau
hoc van cua Nho giao, chnh la nhng y tng a co t lau
trong thi Hung Vng? Bi v hnh tng con Coc va con
Rua bat au va thuoc ve nen van minh Van Lang.

*
* *

Ngoai bo T qu trnh bay phan nay, Tranh dan gian

ong ho con co nhng bc tranh co hnh tng mang noi
dung tng t nh nhng bc tranh ngi viet su tam c
va trnh bay di ay:

75
 ac iem cua nhng bc tranh tren la: chung khong co
ta e nh bo T qu, nhng phong cach the hien rat giong
tranh T qu. Bi vay, ngi viet cho rang ca hai bc tranh
tren la nhng phan con lai cua mot bo tranh khac, nhng a
mat i hai tranh. Ngi viet cho rang hai bc tranh b mat co
the ve em be om cua va em be om oc.

76
PHAN II

NHAN SINH QUAN

Lac Viet
&
TNH NHAN BAN TRONG TRANH DAN GIAN
Viet Nam

77
 CHAN TRAU
Tranh dan gian ong Ho

78
 Chan trau

N hn vao bc tranh nay cua nen van minh Lac Viet,

ngi xem se cam nhan c mot s khoang at,
thanh thoat cua tam hon. Hang ch tren tranh viet:Diep cai
ha thanh thanh, co the hieu la: Mot chiec la sen che tri
xanh. Nhng trong dan gian con lu truyen mot ta khac cho
bc tranh nay la: Thien thanh long suy ch, co the hieu la:
tri xanh trong tieng sao. Bc tranh mieu ta hnh anh mot
chu be ngoi e len nhng bong sen tren lng trau, ang say
sa tha hon theo tieng sao. Con trau (khong he co s rang
buoc cua day vam) ngoc au len nh muon ong cam vi con
ngi. Tren au chu be la mot chiec la sen c cng ieu
ln hn bnh thng (so vi tng quan ty le thc) nhng van
rat hai hoa can oi. Trong bc tranh nay, chung ta cung co
the tm thay nhng y tng tr tue va nhan ban. S an bnh
cua cuoc song toat ra t hnh tng cua bc tranh, chnh la
tnh nhan ban cua bc tranh nay. Ban oc co the tm thay
trong bc tranh nay mot noi dung mang tnh minh triet cua
Phat giao: tnh pha chap (ngoi e len bong sen), s che ng
ban nga (ci trau) va s hoa nhap chan tnh cua con ngi
vi thien nhien. Nhng t mot goc o khac, ngi viet cho
rang bc tranh Chan trau khong xuat phat t y tng Phat
giao, ma mang mot gia tr minh triet t nen van minh Lac
Viet. Hnh tng chiec la sen che tren au chu be giong hnh
tng cua cay neu: bieu tng cua Thai cc. o la s vn len
dan ti hoa nhap hoan toan vi thien nhien; tc la at ti
ban the cua Tao hoa. Li chu thch lu truyen trong dan gian
cua bc tranh minh hoa cho y tng nay: Thien thanh long
suy ch; tc la Tri xanh trong tieng sao. Khi tam hon con
ngi thanh than, vo t nh tre nho buong trong tieng sao
th bao trum ca tri xanh, hoa nhap trong vu tru. Hnh tng
thoat tuc cua bc tranh nay gan gui vi nhan sinh quan ao
giao. Nhng phai chang tnh minh triet Phat hoc co s gan
gui vi tnh minh triet trong xa hoi Lac Viet co, nen co the co
s giai thch rieng cho cung mot hnh tng nghe thuat?
79
NHAT TNG PHC LOC IEN
Tranh dan gian ong Ho

80
 NHAT TNG PHC LOC IEN

B c tranh nay co hnh tng tng t nh bc Chan

Trau nhng lai mang mot noi dung khac han. Tnh
nhan ban cua bc tranh nay la s the hien trc tiep c m ve
s phu tuc cua con ngi. Nhng tnh minh triet trong bc
tranh nay lai la s bo sung cho bc tranh Chan trau. Chiec
non von oi tren au chu be muc ong lai bay bong len cao
nh s vn len cua tr tue. Hang ch tren tranh Nhat tng
phc loc ien, khong the hieu theo ngha la Mot con trau
lam nen s phu tuc ni ong ruong. Bi v ch tng kho co
the dch la con trau. Hieu theo mot cach khac th bc tranh
nay la Mot hnh tng cho niem hanh phuc tran gian.
Chnh hnh tng chiec non bay bong tren khong gian la s
the hien noi dung ma bc tranh nay muon noi ti: Mot trong
nhng hanh phuc cua tran gian chnh la s che ng c ban
nga va vn ti nh cao cua tr tue.

81
 LY NG VONG NGUYET
Tranh dan gian hang Trong

82
 LY NG VONG NGUYET

C o the noi ay la mot trong nhng bc tranh ep

trong so nhng bc tranh ep nhat cua nghe thuat
tranh dan gian Viet Nam. Ve ep toat len ngay t hnh tng
oc ao vi mot bo cuc rat an tng, nhng hai hoa va can
oi. Nhng chnh bieu tng cua bc tranh a lam nen s vi
dieu, sau lang va la s minh triet trong bc tranh nay. Ca
chep la loai ca nc ngot rat pho bien, theo truyen thuyet no
c la chon lam bieu tng cho y thc vn len trong cuoc
song: loai ca ng c cho ang cap cao nhat trong vu tru la
Rong. Hnh tng ca chep trong tranh ket hp vi mot hnh
tng qui c lam nen tnh minh triet cua bc tranh. o
chnh la mat trang va bong trang soi ay nc. Tren thc te,
khong co bong trang soi ay nc, ma ch co bong trang soi
mat nc. Bong trang soi ay nc trong bc tranh nay la
mot hnh tng qui c. Hnh tng bong trang ay nc la
bieu tng cho ao anh cua mot gia tr ch thc c bieu
tng bang mat trang tren khong gian. Hnh tron cua mat
trang la bieu tng cua s hoan thien, vien man ch thc.
Nhng con ca chep trong tranh lai khong tm ve gia tr ch
thc, ma lai tm nhng ao anh cua cuoc i. Phai chang ham
ngha cua bc tranh muon nhan gi the nhan: Hay tm ve s
hoan thien, vien man cua con ngi. Li chu cua bc tranh:
Ly ng vong nguyet, chnh la s minh chng cho tnh minh
triet sau sac cua bc tranh nay, qua bieu tng tuyet vi cua
no (*).

* Chu thch: Neu bc tranh nay c chu la: Ly ng vong nguyet anh
(Ca chep nhn bong trang) th no se gan tnh hien thc hn; nhng tnh
minh triet va s sau lang se gan nh khong con na, khi cung co nhieu
nhan xet khac nhau cho bc tranh nay.
83
 ANH GHEN
Tranh dan gian ong Ho

84
 ANH GHEN
Mang non nau vi ga ong
Ngon th vo th xem chong ve ai?

M ang non nau vi ga ong th qua la ngon that.

Mang non th gion mem, ga ong tht san chac
ngot nc. That la mot s hoa hp tuyet vi cua khoa am
thc. Nhng ay no con ham cha mot ngha khac, am ch
ngi chong lang nhang kieu meo ma, ga ong kiem gai t
(mang non). Tuy co the thoa man c duc vong, ngon that;
nhng chac kho tranh c rac roi. Li chu tren tranh that la
mot loi chi ch tuyet vi vi nhieu ham ngha sau xa. Hnh
tng tren tranh khien cho ngi xem kho co the hieu c
trong hai ngi an ba ai la ke thach o? Anh chong ang
can v ln hay ang benh v be? Neu bc tranh ch dng lai
chu e nay, th noi dung cua no ch gii han s phan anh
mot hien tng xa hoi trai theo hang van nam luyen ai cua
con ngi. Nhng noi dung cua no khong ch dng lai ay.
Tnh nhan ban cua bc tranh nay chnh la hnh tng chu be
chap tay lay cha me. a tre con ngay th vo toi ay ch muon
mot cuoc song bnh yen trong s um boc cua mot gia nh
hanh phuc. Phai chang, ay chnh la thong iep cua bc tranh
gi the nhan: S thoa man duc vong va tranh gianh quyen li
trc mat cua con ngi se vo tnh gay ra cho the he sau s
au kho.

85
 HAI DA
Tranh dan gian ong Ho

86
 Hai da
Khen ai kheo dng nen da.
Ke tung ngi hng cho va long nhau

B c tranh mieu ta canh hai da that vui mat. Hnh

anh trong tranh cho chung ta mot s cam nhan ve
mot cuoc song trong s yen bnh hanh phuc. Ngi viet cho
rang: noi dung bc tranh lu truyen hang ngan nam trong
dan gian co le khong the ch n gian nh vay. Cay da la
mot hien tng phat sinh va ton tai t nhien cua tao hoa, au
phai do con ngi tao ra? Tai sao lai la ai? Ai la ai mi
c ch? S tung da t tren cay cho ngi di hng th
cc ky nguy hiem, nh no ri vao au th sao? Hnh tng cua
bc tranh khong phan anh thc te. Neu qua that vi noi dung
n gian nh tren th bc tranh co the c the hien vi mot
hnh thc khac: nh thay cay da bang cay chom chom, hoac
nhan long chang han. Nhng chnh t li chu cua bc tranh
va s lu truyen lau i trong dan gian khien cho ngi xem
tranh phai nghien ngam tnh minh triet va nhan ban cua bc
tranh nay.
ai t ai trong li chu cho thay tac nhan con ngi
trong viec lam nen s hai hoa can oi trong cuoc song. Hnh
tng tung hng trai da von khong co tren thc te cho
thay tnh mau thuan va kho khan trong i, trong moi quan
he gia con ngi vi con ngi. Nhng neu chnh con ngi
biet ieu hoa cuoc song cua mnh, cua moi trng th se mang
lai hanh phuc cho chnh mnh va cho cuoc i. Phai chang
ay chnh la tnh minh triet va nhan ban trong noi dung cua
bc tranh nay.
87
88
PHAN III

TRANH DAN GIAN

Viet Nam
vi lch s
&
huyen thoai

TRANH NHAN VAT LCH S VIET NAM

89
CHUA MAU THOAI

90
 CHUA MAU THOAI

ay la mot nhan vat huyen thoai. S tch cua ba

chua Mau Thoai (thuy) noi ba la con gai cua Lac
Long Quan xa ho ong nh, pha nam song Dng T. Co
chong la Knh Xuyen la mot v hoang t. Chong ba co v nho
la Thao Mai. Thao Mai von la ngi an ba ieu ngoa, ti tien
thng hay dem pha, noi xau ba. Chong ba nghe li Thao
Mai, a ba i ay vao ni rng sau, nui tham. V la ngi
ngay thang, nhan hau, nen ba c muong thu em o an,
thc uong dang nap. Ve sau, co ngi s t la Lieu Nghi i
ngao du sn thuy gap c ba. Ba nh Lieu Nghi gi th en
cha la Lac Long Quan, bay to noi oan c. Nhan c th, c
Lac Long Quan noi gian, cho bat Knh Xuyen va tr toi Thao
Mai. Trong dan gian cho ti nhng nam 60 cua the ky trc,
ngi viet van con nghe thay nhng ngi phu n hay doi tra
b goi la Thao Mai, cung giong nh nam gii phu tnh b goi
la S Khanh vay. ieu nay chng to cau truyen ve ba chua
Mau Thoai pho bien kha sau rong trong dan chung.
Nh vay, bc tranh mang tnh minh hoa cho mot truyen
thuyet, co quan he ti truyen thuyet ve thi lap quoc cua dan
toc Viet. Hien tng c Lac Long Quan co con gai a khang
nh truyen thuyet Con Rong , chau Tien vi noi dung ghi
nhan: To phu Lac Long Quan lay To mau Au C sinh mot boc
tram trng, n ra 100 ngi con trai (khong co con gai) ch la
mot bieu tng mang tnh mat ng ve coi nguon lch s va
van hoa cua ngi Lac Viet (*). Truyen thuyet ve c Mau
Thoai khang nh coi nguon xuat x cua dan toc Viet t hang
ngan nam, nh truyen thuyet Con Rong, chau Tien a ghi
nhan: Nc Van Lang Bac giap ong nh ho, Nam giap Ho
Ton, Tay giap Ba Thuc, ong giap ong Hai.

* Chu thch: Xin xem Thi Hung Vng qua truyen thuyet va huyen
thoai, Nxb VHTT 2002, tai ban lan th nhat, co sa cha va bo sung.
91
TRANH BA TRNG

92
 TRANH BA TRNG

B c tranh hien thc au tien ve nhan vat lch s ma

ngiviet gii thieu vi ban oc ay la tranh Hai
Ba Trng, n anh hung dan toc v ai cua ngi Lac Viet. ay
la mot bc tranh rat huyen ao, nhng the hien mot t duy
tru tng sau sac trong viec la chon hnh tng. But phap
the hien cung rat tuyet vi, lot ta c s bi trang va tinh
than bat khuat cua Hai Ba cung nh tinh than yeu nc cua
ngi Viet. Co the khang nh rang ngi ve bc tranh nay la
bac thay ve tao dng hnh tng: rat tru tng va huyen ao,
nhng lai mieu ta mot s kien rat thc trong lch s ngi
Viet. S huyen ao cua bc tranh en mc ma a co mot nha
nghien cu hien ai cho rang: ay la tranh co chu e ch la
Ci voi? (*)
Tren bc tranh ve mot con voi, hai mat m to nhn ve
pha trc. Chan trc va chan sau cua voi co len nh muon
bc ti. Tren banh voi bo trong, co c va long che, chng to
ngi ngoi tren con voi phai la ngi co quyen lc hoac thuoc
ang cap cao trong xa hoi. cac bo phan trong yeu tren mnh
voi, nh au goi, tran, tren voi, bap chan eu co mang bo
phan che . Quan tng oi mu au mau va ca ngi ngoi
sau voi eu mac quan phuc co. Hnh tng nay cho thay ay
la mot voi chien ang lam tran. Ca ngi va voi eu nhn ve
mot hng. Hnh tng la c nga ve pha sau cho thay con voi
khong co lenh bc ti. Toan bo bc tranh tao cho ngi xem
mot cam giac trong vang v thieu nhan vat chnh tren banh

* Chu thch: Tranh dan gian Viet Nam. Nxb Van Hoa Dan Toc. Ha Noi

93
voi. Do hnh anh cua mot cuoc chien khong con chu tng
khien cho khong gian tranh co cam giac bi trang. Nhng tnh
bat khuat lai c the hien tren s nghiem can cua nhng
ngi ngoi tren lng voi. Nhng th binh kh ho cam tren tay
eu gi len nh san sang tiep tuc cuoc chien. S khang nh
noi dung lch s cua bc tranh nay la ch Trng viet theo loi
ch trien tren bc tranh. Nh vay a qua ro rang. ay la bc
tranh the hien co ong ve tran chien cuoi cung cua Hai Ba
Trng. Mieu ta luc Hai Ba a ri banh voi va tram mnh tren
giong Hat giang, e lai mot s nghiep giang d va mot giang
sn chm am trong got giay xam lc.
Hai Ba Trng, v n vng au tien oanh liet nhat trong
lch s Viet Nam va the gii. Trc Hai Ba, trong lch s
nhan loai cha tng ghi nhan mot v n tng ng len gianh
oc lap dan toc. Hai ba a gianh lai c 63 thanh tr, a
chng to mot quyen lc bao trum len mot vung lanh tho rong
ln va s ung ho nhiet thanh cua cong ong ngi Lac Viet.
Mac du cuoc chien that bai, nhng nhng ngi dan Lac Viet
van tran trong gn gi hnh anh bat khuat cua Hai Ba tieu
bieu cho tinh than bat khuat cua ngi Lac Viet cho en
tan bay gi. Bc tranh dan gian Viet Nam, tuy be nho va
khiem ton tren nen giay do. Nhng no a lam nen ieu ky
dieu, khi vt qua ca mot khong thi gian u toi cua 1000 nam
Bac thuoc va lch s thang tram bi trang cua dan toc Viet,
truyen lai cho en ngay nay, mot truyen thong bat khuat va
anh hung t long t hao dan toc. Cho en tan bay gi, van
con vang vong nhng bai th bi trang ca ngi Hai Ba.
Ai Bac, quan thu kinh vo nga.
Giap vang, khan tr lanh au voi.
Chang i! ien ngoc b v qua.
Trang chech, ngoi tri bong le soi.
Trng N Vng
N s Ngan Giang.

94
BA TRIEU

95
 BA TRIEU

ay la mot bc tranh lch s c khang nh ngay

t ten goi, lu truyen trong dan gian va hnh tng
tren tranh. Tuy tren tranh khong co li chu nh tranh Hai
Ba, nhng the hien Ba Trieu theo nh truyen thuyet ve hnh
tng va tnh cach cua ba la ngc ln, kh phach hien ngang.
Hnh tng Ba Trieu tren tranh co t the thoai mai, nh
ang mua mot ng quyen tren lng voi. Con voi ve t the
nh ang chom len, nhng sac thai th lai nh b phuc tung.
Phai chang, bc tranh nay muon mieu ta hnh anh Ba Trieu
ang thuan phuc voi d. ay la giai oan chuan b khi ngha
cua Ba.
Ve phong cach the hien bc tranh nay, co net tng
ong va gan giong vi tranh Hai Ba Trng. Nhng trong
tranh Ba Trieu co tnh c le hn so vi tranh Hai Ba, the
hien t the ngoi cua ba Trieu tren lng voi. Ve hnh tng
con voi cua Ba Trieu co net giong nh voi cua Hai Ba, nhng
phong cach uyen chuyen va ieu luyen hn. Banh voi cua Ba
Trieu tuy trang tr cau ky chng to mot ang cap cao trong xa
hoi,nhng lai khong co c va long la nhng bieu tng cua a
v va quyen lc nh trong tranh Hai Ba. Mac du trong ca hai
tranh eu chng to mot trnh o bac thay ve tao dng hnh
tng; nhng s the hien tnh tru tng trong tranh Hai Ba
het sc cao cap, en mc ang kinh ngac (qua hnh tng gi
cho ngi xem phai tng tng mot tnh huong ben ngoai
hnh tng). Con trong tranh Ba Trieu, tnh tru tng thap
hn mac du a at trnh o bac thay khi dien ta tnh cach
ay kh phach cua Ba.ieu nay cho thay hai bc tranh nay
c dien ta hai thi ky cach nhau kha xa va tat nhien
khong the cung tac gia.
96
 INH TIEN HOANG
Tranh dan gian ong Ho

97
 INH TIEN HOANG

B c tranh ngi viet trnh bay vi ban oc tren

ay la bc tranh ep nhat co noi dung noi ve v
Hoang e noi tieng nay. Nhng nha nghien cu tranh dan
gian nhan xet thay rang tat ca nhng bc tranh noi ve ngai
eu ch the hien thi th au, khong thay co tranh the hien
ngai luc tai v. Bc tranh tren mieu ta mot oan trong truyen
thuyet mang tnh huyen thoai luc ngai b ngi chu cam gm
uoi, do dam giet trau cua chu khao cac tre muc ong. Ngai
nhay xuong song e tron, tng chet uoi, nhng mot con
rong vang xuat hien cong ngai sang ben kia song. Ngi chu
thay vay s hai, cam thanh gm xuong at vai lay mot ngi
co chan menh thien t.
Bc tranh nay a la chon c mot hnh tng rat tieu
bieu so vi bc tranh the hien ngai trong luc han vi c lau
tap tran vi cac tre muc ong. Vi chiec c lau tren vai, a
mieu ta c y ch cua ngai khi c lau tap tran. Hnh tng
rong theo quan niem co ong phng la bieu tng cua sc
manh vu tru, quyen lc toi cao. Do o, hnh tng ci rong
khong ch mieu ta c tnh chan menh thien t cua ngai, ma
con khang nh nen oc lap cua ngi Lac Viet gianh lai sau
hn mot ngan nam Bac thuoc co tnh tat yeu nh mot qui luat
cua Tao hoa.

98
PHAN IV

THI IEM XUAT HIEN

TRANH DAN GIAN
Viet Nam

99
 N hng bc tranh dan gian cua tre em Lac Viet mua
ve dan ay tng chi trong nhng ngay Tet. Vi
mau sac sac s vui mat, hnh anh va noi dung trc tiep cua
nhng bc tranh dan gian Viet Nam mang tnh giao duc nhng
gia tr nhan ban, ao ly va khuyen khch vn ti nhng muc
ch cua con ngi trong xa hoi ng thi: le tr, nhan ngha,
phu qu, vinh hoa; hoac tnh vui song trong lao ong va s
yen bnh. Nhng ham ngha sau xa cua nhng bc tranh dan
gian Viet Nam lai mang ay tnh minh triet cua van hoa
ong phng ve nhng c m thanh thien cua con ngi. T
i nay qua i khac, trai bao thang tram cua lch s, tranh
dan gian Viet Nam con c lu truyen ti tan ngay nay.
Nhng tranh dan gian Viet Nam bat au co t bao gi?
Ve van e nay, hau het nhng y kien eu cho rang:
Tranh dan gian Viet nam xuat hien vao the ky XIV hoac XV,
ong thi vi thi iem xuat hien lang tranh ong Ho. Cung
co y kien cho rang tranh dan gian xuat hien sm hn: vao
khoang the ky XI. Ngi viet cho rang tat ca nhng y kien
tren eu thieu tnh hp ly. Bi v, vi tat ca cac nen van minh
tren trai at ngay t thi o a, khi con ngi cha co ch
viet ho eu dung hnh ve e the hien nhng nhan thc cua
mnh vi moi trng. Do o, dan toc Viet Nam, du cho ngay
thi ai o ong, t nhat cung the hien c nhng bc tranh
ve cua mnh. Huong chi, tren thc te ngay t thi Hung Vng,
mot thi ai phat trien ve moi mat cho du vi cach nhn cc
oan nhat th cung a bc vao thi ai o ong nen khong
the khong ton tai nhng tranh ve. Khong the co mot xa hoi
phat trien nao lai khong ton tai tnh my thuat cua xa hoi o.
Tnh my thuat la mot gia tr nhan van, ton tai va phat trien
theo lch s mot dan toc la mot s tat yeu co tnh quy luat, e
bao am s phat trien hai hoa va can oi cho s ton tai va
phat trien cua dan toc o. Trong kien thc han hep cua mnh,
ngi viet cha thay trong lch s co mot xa hoi nao phat
100
trien ve moi phng dien, nhng lai hoan toan khong co tnh
my thuat trong th ca, hoi hoa, am nhac Van e con lai la
ngi ta co tm thay nhng di san con lai cua no qua nhng
thang tram cua lch s hay khong ma thoi. Bi vay, neu cho
rang trc thi Viet Nam hng quoc (the ky X), ngi Viet
khong co tranh la ieu phi ly. Nh vay, dan toc Viet Nam
phai co tranh ve cua mnh, phan anh cai nhn cai ngh cua
dan toc Viet t rat lau trong co s. Ngi viet xin c trnh
bay s minh chng cua mnh nh sau:
Neu sap xep nhng bc tranh dan gian Viet Nam theo
trnh t t noi dung phan anh tnh triet hoc cua nen van
minh co ong phng, cho en nhng tranh dan gian phan
anh quan niem song cua ngi Lac Viet va en nhng tranh
ve e tai lch s gan ay. Chung ta se nhan ra ngay nhng
phng phap the hien rat khac nhau. Di ay la nhng bc
tranh dan gian c thc hien vao thi hien ai:

PHU N AM ANG (*)

Tranh Nguyen ang Che

(*) Chu thch: Tranh trong sach Nghe thuat Viet Nam, tap 1 - Sac mau
mua xuan, Nxb Kim ong 2001
101
 CHIEN THANG MUA XUAN (*)
Tranh Pham Van on

(*) Chu thch: Tranh trong sach Nghe thuat Viet Nam, tap 1 - Sac mau
mua xuan, Nxb Kim ong 2001
102
 So sanh nhng bc tranh tren vi nhng tranh lch s
sau:
PHU ONG THIEN VNG

BA TRNG

103
 NGO QUYEN

Qua s so sanh tren th tranh cua cac nghe s hien ai

mac du but phap sac sao, nhng ve phng phap the hien
khong khac nhng bc tranh dan gian c trnh bay trong
phan nay. Chung co tnh minh hoa cho mot s kien lch s
hoac nhng van e xa hoi. Noi dung nhng bc tranh nay
nhac nh cho the he sau nhng s kien lch s ang ghi nh
cua dan toc va ca ngi chien cong cua ong cha chong ngoai
xam. Nhng bc tranh nay so vi inh Tien Hoang a rat
khac ve phng phap the hien. Neu so vi hai bc tranh the
hien Hai Ba Trng; Ba Trieu tren, lai co mot khoang cach
ln ve phng phap the hien. Do o, ngi viet cho rang ve
nien ai xuat hien nhng bc tranh mang tnh minh hoa
phai rat muon sau nhng bc tranh Ba Trng, Ba Trieu
tren. Nhng bc tranh cang ve sau nang ve tnh minh hoa s
kien. Con nhng bc tranh tren nh: Ba Trng, Ba Trieu rat
co chieu sau ve noi dung. Co the noi la a lot ta c cai than
cua con ngi va s kien. Chnh nhng phng phap va phong
cach the hien khac nhau nay, cung noi dung triet hoc cua no,
104
a chng to mot thi ky lch s rat dai cua tranh dan gian
Viet Nam trai hang thien nien ky.
Can c vao noi dung nhng bc tranh dan gian Viet
Nam a c trnh bay trong sach nay; ngi viet cho rang
no a co nguon goc t thi rat xa xa. Co the a xuat hien vao
khoang au thi Hung Vng th XVIII hoac trc o. Bi v
trong tranh dan gian Viet Nam co nhng noi dung mang tnh
minh triet ve coi nguon van hoa ong phng, khac han
nhng g ma co th ch Han a the hien. ieu nay a chng
to no khong the xuat hien sau thi Han va tat nhien khong
the goi la anh hng van hoa Han. ng nhien, ngi Lac
Viet phai lam ra giay t thi ky nay. ay cung la mot ieu
kien tien quyet e khang nh s ra i cua nhng bc tranh
dan gian Viet Nam. Ngi ta khong the lu truyen y tng ve
hnh tng cho nhng bc tranh ve tren giay qua hang thien
nien ky, neu giay khong thc s ton tai lam c s the hien
nhng y tng o. Cung co the cho rang: hnh tng nhng
bc tranh nay c ve tren vai va c lu truyen, sau o
ngi Viet mi chuyen sang ve tren giay. Nhng ngi viet
cho rang y kien lu truyen y tng the hien noi dung tranh
dan gian lu truyen qua vai la khong thc te, v loi ve tren vai
khac han phng phap thc hien nhng bc tranh nay tren
giay do nh hien nay: thc hien in bang van khac. Mot hnh
anh sinh ong minh hoa cho y tng nay va cung la c s ban
au cho y tng tren, chnh la hnh ve tren trong ong c
trnh bay vi ban oc sau ay:

105
 Ca hai hnh tren trong cac sach nghien cu, eu gom
chung mot nhan xet la hnh ngi gia gao. Nhng co the
khang nh rang: ong tac gia coi ve tren trong ong cung la
ong tac gia bot do lam giay cua ngi Lac Viet e lam ra
nhng t giay do noi tieng. Hai hnh nay tuy giong nhau ve
ong tac the hien, nhng lai rat khac ve hnh tng lien
quan. hnh 1, ban oc se thay hnh oi chim mo ngan ang
bay tren au gay. ay la loai chim co the an hat. Do o, hnh
nay co the ket luan la hnh gia gao. Con hnh 2, tren au
gay c minh hoa bang hai hnh ch nhat. Ket hp vi noi
dung nhng bc tranh dan gian a trnh bay, hoan toan khong
the co sau van hoa Han, th hnh gia coi tren trong ong co
hnh ch nhat tren au gay, co the khang nh o la bieu
tng cua nghe lam giay a co t thi Hung Vng. Viec lam
ra giay t thi Hung Vng, chnh la ieu kien tien quyet e
ton tai nhng bc tranh dan gian Viet Nam, khi noi dung cua
no a chng to no phai ra i t rat lau trong lch s van hoa
ong phng.

106
 Phan Ket luan

C uon sach nho nay trnh bay vi ban oc la s minh

chng tiep tuc cua mot quan niem nhat quan la:
Lch s Viet Nam trai gan 5000 van hien va la coi nguon ch
thc cua nen van minh ong phng. Tat ca cac s minh
chng eu tuan thu theo tieu ch khoa hoc hien ai la:
Mot gia thuyet khoa hoc ch c coi la ung neu no
giai thch c hau het nhng van e lien quan en no.
Bi vay, se hoan toan vo ly neu tranh dan gian Viet
Nam khong phai hoac khong the la s minh chng tiep tuc
cho s ky v cua nen van minh Lac Viet. Nhng may man
thay, s trung thanh vi nhng di san van hoa cua to tien cua
nhng nghe nhan Lac Viet trai qua nhieu the he a
truyen lai cho en tan ngay hom nay, nhng bc tranh quy
gia ve coi nguon minh triet ong phng. Nhng lap luan
thong qua nhng di san van hoa phi vat the lu truyen trong
dan gian, mang nang tnh suy ly chu quan; nhng he qua cua
nhng lap luan nay lai la tnh hp ly cho moi hien tng lien
quan en no. ieu nay co the la nhng hien tng mi la so
vi nhng phng phap tm hieu co s thong qua vat chng
khao co. Nhng bai bao c trch dan di ay trong tap ch
Tia Sang so thang 4. 2002 co ta la: Nhan oc EDEN IN
THE EAST at lai van e coi nguon dan toc va van minh
Viet Nam Tac gia Nguyen Van, a chng to cho s thong
nhat ve ket luan cua nhng phng phap khac nhau trong
viec tm hieu co s ong phng.
Mot phan trong gii s hoc Tay phng tng quan niem, hay
noi ung hn la gia nh, rang cac nen van minh ong Nam A, trong
o co ca Viet Nam ch la nhng nhanh cua hai nen van hoa ln hn:
Trung Hoa va An o. Gia nh nay a c dung nh mot s lieu,
mot thuyet ang tin cay, c lu truyen qua tng the he nh la mot
s that, mot thuyet chnh thong. Tnh de dai chap nhan s lieu o a
vo tnh gieo vao long nhieu ngui Viet mot tam ly t ti, anh gia thap
nen van hoa Viet Nam khi so sanh vi cac nen van hoa khac. Nhng
neu chu kho nhn vao thc te va can nhac mot so d kien nghien cu
khoa hoc gan ay th xem chng nhng niem tin tren ay kho ma

107
 ng vng c.
ong Nam A la mot trong nhng vung at vi nhieu sac dan va
nhieu nen van minh phong phu nhat va co nhat cua nhan loai. Vi
nhng kien truc oc ao, cham tro tinh vi cua en ai, chua chien
Myanmar, Thai Lan, Viet Nam, Campuchia a cho thay phang phat
nhieu dau vet cua mot nen van minh sang choi trc ay.
Thc vay, vi mot lch s lau i va nhieu nen van minh phong
phu nh the, song ong Nam A lai khong c cac nha s hoc e y
en nh vung at khac. Neu co, cac sach cung ch viet mot cach s
sai, ch tap trung vao hai nen van minh Trung Hoa va An o. Mai en
gan ay, van minh Thi ai ong thiec ong Sn va cac nen van hoa
trc o (Thien nien ky th nhat trCN) cua Viet Nam mi c cong
nhan la van minh nguyen thuy cua khu vc ong Nam A. Ngon ng
Austronesian co nguon goc t ong Nam A (b quen lang) hien ien
rat rong, trong cac quan ao Melanesia, Polinesia va Micronesia, ai
Loan, Hawaii, va New Zealand, vt Thai Bnh Dng, en tan An o
dng kha lau, co the trc khi Phat Thch Ca ra i.
Mai en thap nien 1960, mot so nha khao co hoc tren the gii,
da vao nhieu ket qua cua mot loat nghien cu Viet Nam va Thai
Lan, a bat au chat van s chnh xac va tnh logic cua thuyet chnh
thong tren ay [1]. Gan ay, a co them mot so nha nghien cu t
Viet Nam, Thai Lan, va Indonesia cong bo nhieu d kien khao co hoc
tho thay rang thuyet van hoa ong Nam A xuat phat t van hoa Trung
Hoa va An o khong con ng vng na.
Tuy nhien en nay, cha co ai trnh bay d kien mot cach co he
thong va nghien cu sau bang ong Stephen Oppenheimer trong cuon
Eden in the East: The Drowned Continent of Southeast Asia (tam
dch: Thien ang phng ong: Luc a chm am cua ong Nam
A) [2]. Bang nhng d kien doi dao c thu thap mot cach cong phu
t nhieu nganh nghien cu khac nhau, Oppenheimer trc tiep thach
thc thuyet chnh thong va lam thay oi nhng quan niem ve thi tien
s ma chung ta tng hieu va tng c day. ac biet, cuon sach at
trong tam vao viec tham nh lai cac quan iem ve van minh vao thi
tien s ong Nam A, va lan au tien, at vung ong Nam A vao v
tr xng ang cua mot vung at thng b lang quen ben canh hai nen
van minh ln la Trung Hoa va An o. Ong cho rang:
a) Tran ai hong thuy c e cap en trong Kinh Thanh la co
that va xay ra vao cuoi ky Bang ha, nhan chm luc a ong Nam A,
dan chung phai di tan i cac vung at khac e song.
b) Nhng dan toc thuoc phan ao Polynesian khong phai xuat
phat t Trung Quoc, ma co nguon goc t ong Nam A.

108
 c) Ngi Trung Quoc khong phai la ngi sang che ra ky thuat
trong lua, ma chnh la mot so dan thuoc vung ong Nam A a la
nhng nha canh nong chuyen nghiep au tien cua nhan loai.
d) ong Nam A la cai noi cua van minh nhan loai ngay nay.
Theo Oppenheimer, Atlantis cua ong Nam A, tam goi la
Sundaland, bi v vung nay la mot them luc a Sunda, ni tng la
trung tam hang au ve cuoc cach mang thi ai o a mi, bat au
phat trien ky thuat trong trot, dung a e nghien hat lua, vao khoang
24.000 ngan nam trc ay, tc la trc ca Ai Cap va Palestine
khoang 10.000 nam.
Kham pha ve hat lua hang Sakai mien Bac Thai Lan, he
thong nong nghiep c tm thay Indonesia, Viet Nam thi
Phung Nguyen gan ay cho thay c dan ay a biet trong lua rat
sm, t 5.000 en 8.000 nam ve trc (lau i hn ca thi ai ma
nhng thanh tu c xem la cach mang ve trong lua Trung
Quoc). Ngoai ra, nha khao co hoc Wilhelm G. Solheim II, trong loat
nghien cu t 1965 en 1968, cho thay nen van minh Hoa Bnh la nen
van minh nong nghiep au tien tren the gii, khoang 15.000 nam
trCN. Mot nha khao co hoc khac, Peter Bellwood, cung xac nhan
nguyen thuy cua cay lua rat co the la chung quanh vung ong Nam
A, Trong Eden in the East, Oppenheimer cung co ket luan tng t:
thay vao mot mo hnh cho rang Trung Quoc la x s nguyen thuy cua
ky thuat trong lua, chung ta lai co mot mo hnh khac ma trong o cac
dan toc mandi noi tieng Nam A ong Dng day ngi Trung
Quoc cac ky thuat trong lua. Ngi Hoa Bnh con truyen ba van minh
nong nghiep en nhieu ni khac: Nhat, ai Loan, Phi Luat Tan,
Indonesia, Madagascar va ong Phi t khoang 4000 en 2000 trCN.
Ngay ca trong lnh vc ky nghe che bien, san xuat, ngi ong
Nam A, ma at biet la ngi Viet Nam, a phat trien ky thuat lam o
ong, o thiec va o gom kha cao. Ngi dan vao thi Phung
Nguyen a tng san xuat nhieu vu kh phc tap, co the anh xa va
gay ton thng hang loat. oi chieu vi nhng kham pha ong Sn
va Phung Nguyen, xem ra thuyet ngi Trung Quoc kham pha ra vu
kh au tien khong con vng na!
Ve o gom, ngi Viet Nam a san xuat nhieu san pham nghe
thuat cong phu va thanh tu, va nhng san pham nay c ban trong
khap vung ong Nam A qua en tan x Melanesia. Th trng xuat
khau nay a hnh thanh trc s anh hng cua An o. Cac dung cu
bang a tm c Uc chau, o gom Nhat eu co nguon goc t
Hoa Bnh (khoang 10.000 en 20.000 nam trCN). Solheim II nhan
manh rang ca hai nen van minh noi tieng cua Trung Hoa la Lung
Shan va Yang Sao eu xuat phat t Hoa Bnh.

109
 Theo thuyet cua Oppenheimer th ngi Trung Quoc va An
o ngay nay co goc gac t ong Nam A, ch khong phai ngc lai.
Mot so hoc gia khac (nh Colani, Hornell, van Stein, Geldern, Karlgren,
Krom) cung cho rang lan song ngi t Bac Viet tran xuong pha Nam
va vao An o trc khi vung nay b giong dan Aryan xam chiem.
Solheim II can c tren nhng d kien khao co th thay rang giong
ngi Hoa Bnh tran lan xuong pha Nam, bac va sang hng tay.
Gan ay hn, mot nghien cu quan trong thuoc Trng
ai hoc Texas (My) va Vien Nghien cu Di truyen hoc Trung Quoc
c cong bo tren tap san cua Vien Han lam Quoc gia Khoa
hoc My cho thay nguon goc cua ngi Trung Hoa (va ca ngi
ong A) rat co the la do ngi t ong Nam A di dan len [3]. Nh
vay, cho rang dan toc Viet la xuat phat t ngi Trung Hoa co the
la mot ngo nhan!
Edenin the East la mot tac pham oc ao, c soan thao rat
cong phu va khoa hoc. ieu thu v tac gia la mot bac s Nhi khoa,
khong phai la mot nha khao co. Tuy nhien, bang kha nang va kien
thc khoa hoc cua mnh, ong a tiep nhan tri thc x ly thong tin t
nhieu nguon nh di truyen hoc, nhan chung hoc, than thoai, van hoc
dan gian, ngon ng hoc, hai dng hoc, va khao co hoc e cho ra i
mot cuon sach lam cho nhieu nha nghien cu ong Nam A hoc va
khao co phai ngan ng. Oppenheimer a, khong nhng trc tiep chat
van, ma con thach o, nhng thuyet ma gii chuyen mon chap nhan
nh nhng chan ly. Ke t ngay xuat ban cuon sach cho en nay,
gan nh cha co mot chat van nao ve tnh khoa hoc cua thuyet ma
Oppenheimer e xuat. Co ngi con cho rang ay la mot quyen sach
quan trong vao bac nhat trong nganh ong Nam A hoc!
Tom lai, nhieu kham pha khao co hoc mi ay, va nhat la cuon
sach Eden in the East, a nhanh chong a vung at b lang quen
cua ong Nam A vao mot ni trang trong cua ban o the gii, va la
cai noi cua van minh nhan loai ngay nay. Va qua nhng kham pha
nay, chung ta a co d kien e at van e nguon goc dan toc va van
minh Viet Nam, chat van nhng thuyet ma ta tng c day va tng
tin nh la nhng chan ly. Chung ta co bang chng e phat bieu rang
trc khi tiep xuc vi ngi Han t phng bac en, to tien chung ta
a tao dng nen mot nen van minh kha cao, neu khong muon noi la
cao nhat trong vung ong Nam A.

Chu thch trong bao:

1. oc (i) On the improbability of Austronesian origins in South China,
William Meacham, Asian Perspectives, quyen 25, nam 1984-5; (ii) The nusantao
and North-South dispersals, Wilhelm G. Solheim II, Indo-Pacific Prehistory Association
Bulletin, quyen 2, nam 1996; (iii) Southeast Asia and Korea: from the beginnings of
food production to the first states, W. Solheim II; The History of Humanity: scientific
110
 and cultural development, quyen I: Prehistory and the Beginning of Civilization, do
UNESCO/Routledge (London), 1994.
2. Eden in the East: the Drowned Continent of Southeast Asia, cua Stephen
Oppenheimer, Nha xuat ban Phoenix (London), 1998. Sach kho 13 x 20 cm, day 560
trang, ke ca 47 trang tai lieu tham khao va 28 trang bang danh muc, ch loai nho.
Gia e 15 o-la Canada, hoac 9 bang Anh.
3. oc: (i) Genetic relationship of populations in Chiana, J.Y. Chu va ong
nghiep; Proceedings of the National Academy of Science (USA) 1998, so 95, trang
11763-11768; (ii) Y-chromosome evidence for a north ward migration of modern
humans into Eastern Asia during the last Ice age B. Su va ong nghiep, American
Journal of Human Genetics, 1999, so 65, trang 1718-1724.

Qua phan trch dan tren, ban oc cung nhan thay rang:
Vi nhng cong trnh nghien cu mi nhat, mot so nha khoa
hoc tren the gii bang nhng phng phap khac nhau, eu co
mot ket luan ve nen van minh ong Nam A chnh la nguon
goc nen van minh Phng ong.
Nhng cong trnh nghien cu cua cac nha khoa hoc nay
s dung nhng phng phap tiep can pho bien, nen co the de
c chap nhan. Nhng ve can ban nhng phng phap nay
khac phng phap tiep can cua ngi viet trong nhng sach
a trnh bay vi ban oc du ket luan co iem tng ong. Do
o, ngi viet van bay to mot nhan xet cho rang: tnh hp ly
trong viec giai thch nhng hien tng lien quan van la mot
ieu kien can thiet cho mot gia thuyet khoa hoc. Bi vay, mac
du co mot ket luan giong nhau, nhng ngi viet ch xin c
dan chng bai bao tren nh mot s minh hoa sac sao, ch
khong coi la mot bang chng cho luan iem cua mnh. Bi v
nhng hoc gia o ch e cap en mot nen van minh ong
Nam A chung chung, khi tren thc te khong the co mot nen
van minh ky v ma s lan toa rong ln nh vay, lai khong ton
tai mot nha nc e bao am s ton tai, tnh pho bien va s
phat trien can oi cua nen van minh o. Ngi viet luon tin
tng va chia se vi ban oc quan niem cho rang:
Nha nc Van Lang di thi ai cua cac vua Hung
la mot thi ai huy hoang trong co s nhan loai, chnh
la s khi au cho gan 5000 nam van hien trong lch
s Viet Nam.
Xin chan thanh cam ta ban oc.

111