Ispitivanje

bez
razaranja

v.as.mr. Samir Leme

slemes@mf.unze.ba

Uvod u ispitivanje bez razaranja

ta je NDT?
ta je NDE?
Podjela NDE
Neke NDT/NDE tehnologije

1
ta je NDT?
Non-Destructive Testing
Ispitivanje bez razaranja
Interdisciplinarna tehnika za provjeru da li
proizvodi i sistemi vre svoju funkciju na
pouzdan i ekonomian nain
Testiranja se vre s ciljem lociranja i
karakterizacije stanja materijala i
eventualnih greaka

ta je NDT?
Posude pod pritiskom, rezervoari,
cjevovodi, ventili i sline konstrukcije se
konstruiu tako da bi sprijeili isticanje
fluida koji sadre
Greke u kritinim komponentama takvih
konstrukcija mogu dovesti do
katastrofalnih posljedica

2
ta je NDT?
Ako se te greke ne otkriju, mogu dovesti
do opasnih pojava: pucanje rezervoara,
curenje hemikalija u okolinu, eksplozije,...

ta je NDT?
Ovi testovi se provode tako da ne promijene
funkcionalnost objekta koji se ispituje
Drugim rijeima: Proizvodi i materijali se
ispituju i mjere tako da pri tome ne budu
oteeni.
Time se obezbjeuje
balans izmeu
kontrole kvaliteta i
kontrole trokova.

3
ta je NDT?
NDT predstavlja mjerenje neke fizike
osobine ili efekta usljed kojeg moe doi do
kvara ili oteenja
NDT nije mjerenje apsolutnog parametra,
kao to su temperatura ili pritisak
NDT je rijetko 100% efektivno, i sklono je
pojavi greaka, kao i sve druge vrste
mjerenja, posebno kad obuhvaa
kombinaciju vie metoda mjerenja

ta je NDT?
Generalno, NDT se odnosi
na industrijska ispitivanja.
Tehnologija koju koristi NDT
je slina medicinskoj tehnologiji
NDT ispituje
neive objekte

4
ta je NDE?
Non-Destructive Evaluation
Vrednovanje bez razaranja
Oznaava mjerenja koja su po prirodi vie
kvantitativna
Primjer: NDE metoda nee samo locirati
defekt, nego e izmjeriti i neku osobinu
defekta (veliina, intenzitet, oblik,
orijentacija)

ta je NDE?
NDE se koristi za odreivanje osobina
materijala, kao to su zatezna vrstoa,
formabilnost, anizotropija i
druge fizike karakteristike

5
Podjela NDE
Otkrivanje i mjerenje Procjena mehanikih i
greaka fizikih osobina
Okrivanje i mjerenje Odreivanje
curenja naponsko/
Mjerenje dimenzija deformacionog stanja
Odreivanje i Analiza odziva
mjerenje poloaja Utvrivanje hemijskog
Utvrivanje strukture i sastava
mikrostrukture

Podjela NDE
Faktori koji utjeu na izbor NDE metode za
otkrivanje greaka:
Razlozi za provoenje NDE
Vrste greaka koje treba otkriti
Veliina i orijentacija neprihvatljivih greaka
Oekivani poloaj greaka
Veliina i oblik objekta
Karakteristike materijala

6
Podjela NDE
In-process inspection (procesno
ispitivanje) da li je objekat prihvatljiv u
svakom koraku proizvodnje?
Final inspection (zavrno ispitivanje) da
li je objekat spreman za upotrebu?
In-service inspection (ispitivanje u
eksploataciji) da li se objekat koji se ve
koristi prihvatljiv za kontinuiranu upotrebu?

Neke NDT/NDE tehnologije

Veina NDT tehnologija su poznate iz
medicinskih aplikacija (ultrazvuk, CT,
rendgen,...)

7
Neke NDT/NDE tehnologije
Vizualno i optiko testiranje
Radiografija
Ispitivanje magnetnim esticama
Ispitivanje ultrazvukom
Ispitivanje penetrantima
Elektromagnetno ispitivanje
Ispitivanje akustinom emisijom
...

Vizualno i optiko testiranje

Najosnovnija metoda NDT
Posmatranje proizvoda s ciljem otkrivanja
vidljivih nesavrenosti povrine
Obino posmatranje
Digitalne kamere
Automatsko
prepoznavanje
i mjerenje
osobina proizvoda

8
Vizualno i optiko testiranje

Vizualno i optiko testiranje

9
Vizualno i optiko testiranje

Vizualno i optiko testiranje

10
Radiografija
Koristi penetrirajue gama ili X-zrake da bi
se otkrile defekti i unutranje osobine
materijala i proizvoda.
Rendgen ili radioaktivni izotop se koriste
kao izvor zraenja
Zraenje se usmjerava kroz objekat na
film ili na neki
drugi medij.

Radiografija
Promjene debljine i gustoe materijala se
oituju kao svjetlije i tamnije povrine
snimka
Tamna podruja predstavljaju unutranje
greke ili pukotine

11
Ispitivanje magnetnim esticama
Feromagnetski materijal se izloi
djelovanju magnetnog polja, a zatim se na
povrinu nanose estice gvoa (suhe ili u
tenoj suspenziji)
Greke na povrini ili neposredno ispod
povrine proizvode magnetne polove ili
naruavaju magnetno polje tako da se te
estice grupiu na mjestima tih greaka

Ispitivanje magnetnim esticama

Nakupine estica na mjestu greke daju
vidljivu indikaciju greke na povrini
materijala

12
Ispitivanje ultrazvukom
Zvuk visoke frevencije se emituje u
materijal da se otkriju nesavrenosti ili da
se lociraju promjene osobina materijala
Najee koritena ultrazvuna tehnika je
pulsirajui eho, kod kojeg se zvuk emituje
u objekat, a zatim se refleksija (eho) tog
zvuka od unutranje greke vraa u
prijemnik

Ispitivanje ultrazvukom
Na slici se vidi ispitivanje zavarenog
spoja
ultrazvukom
pic na
grafikonu
oznaava
defekat u
zavaru

13
Ispitivanje penetrantima
Objekat koji se testira se prekriva
rastvorom koji sadri vidljivu ili
fluorescentnu boju
Viak rastvora se uklanja sa povrine
objekta ali ostaje unutar povrinskih
pukotina
Nakon toga se nanosi razvija da bi
izvukao penetrant iz pukotina

Ispitivanje penetrantima
Kod fluorescentnih penetranata, koristi se
UV svjetlo
Kod vidljivih boja koristi se kontrast
izmeu defekata i normalne povrine

14
Elektromagnetno ispitivanje
Elektrina struja (vrtlone struje) se
generiu u elektrini provodnom materijalu
promjenom magnetnog polja, nakon ega
se mjeri jaina
vrtlonih struja
Defekti u materijalu
uzrokuju prekide
u toku vrtlonih struja

Elektromagnetno ispitivanje

15
Ispitivanje na curenje
Nekoliko tehnika se koristi za otkrivanje i
lociranje curenja iz posuda pod pritiskom,
cjevovoda i slinih struktura
Ureaji za elektronsko
registrovanje zvuka
Mjerenja pritiska
Tehnike tenih i
gasovitih penetranata
Jednostavni test sapunicom

Ispitivanje akustinom emisijom

Kad se vrsti materijal izloi naprezanju,
nesavrenosti unutar materijala emituju
kratke impulse akustine energije
Kao i kod ultrazvunog ispitivanja, i te
emisije se mogu registrovati specijalnim
prijemnicima
Koriste se za otkrivanje
izvora energije i
lokacija izvora

16
Ispitivanje akustinom emisijom

Vizualno i optiko ispitivanje

Boreskopija
Fleksibilni fiberskopi
Videoskopi
Mjerni boreskopi
Osobine boreskopa
Primjena
Optiki senzori
Ostali ureaji za vizualno ispitivanje

17
Vizualno i optiko ispitivanje
Vizualno ispitivanje je tehnika NDT za
otkrivanje niza povrinskih greaka, kao
to su: korozija, kontaminacija, zavrna
obrada povrine, te povrinske greke
spojeva (zavara, zaptivki, ljepljivih traka i
sl.)
Najea metoda za otkrivanje povrinskih
pukotina
Sa ili bez pomonih ureaja i opreme

Vizualno i optiko ispitivanje

Ispitivanje golim okom
Fleksibilni ili kruti boreskopi za zaklonjene
ili nepristupane povrine
Senzori slike za fotografisanje ili snimanje
video zapisa
Sistemi za poveanje slike
Obojeni ili fluorescentni penetranti za
isticanje povrinskih greaka

18
Vizualno i optiko ispitivanje

Boreskopija
Boreskop (borescope) je optiki ureaj
koji se sastoji od krute ili fleksibilne cijevi
sa okularom na jednom i objektivom na
drugom kraju
Obino je opremljen optikim
vlaknima za osvjetljenje
Koristi se za vizualno
ispitivanje nepristupanih
podruja

19
Boreskopija

Boreskopija
Optika veza objektiva i okulara moe biti:
kruta cijev sa nizom relejnih lea

fleksibilna ili kruta cijev sa snopom optikih

vlakana
fleksibilna cijev sa kablom koji prenosi signal
sa CCD senzora na vrhu cijevi

20
Boreskopija
Boreskopi sa izvorom svjetla:

Boreskopija
Najee se koristi obino bijelo svjetlo za
osvjetljavanje
U kombinaciji sa fluorescentnim
penetrantima, koriste se boreskopi sa
ultraljubiastim svjetlom
Obino se za
osvjetljavanje
koriste LED diode
Primjer: pitting

21
Fleksibilni fiberskopi
Sastoje se od vlakna za osvjetljenje,
vlakna za sliku, lea objektiva,
promjenjivih glava i daljinskih komandi za
upravljanje fiberskopom
Prenici od 1,4 do 13 mm
Duine do 12 m (specijalni kvarcni
fiberskopi do 90 m)
Vlakno za svjetlost prenika 30 m
Vlakno za sliku prenika 6,5-17 m

Videoskopi
Umjesto okulara imaju CCD senzor koji
C/B sliku prenosi na video monitor
CCD sliku pretvara u piksele, odnosno u
elektrini napon koji se kablovima prenosi
do ureaja za registrovanje
Imaju veu rezoluciju od fiberskopa
Prednost: vea duina
Mogunost automatizacije

22
Videoskopi
Slika sa videoskopa Slika sa fiberskopa

Mjerni boreskopi
Sadre pokretni kursor koji omoguava
mjerenje u optikoj ravni objekta
Kad je objekt
mjerenja u fokusu
nema potrebe za
poznavanjem
faktora poveanja

23
Osobine boreskopa
Prenik instrumenta:
(image relay diameter)
Radna duina
(working length)
Vidno polje
(field of view - FOV)
Smjer gledanja
(direction of view - DOV)
Minimalna efektivna ina daljina
(minimum focus distance)

Osobine boreskopa
Mogunost fokusiranja
Rezolucija i kontrast slike

24
Osobine boreskopa
Intenzitet svjetla zavisi od prenika
vlakna za osvjetljenje; vei prenik znai
bolju osvijetljenost
Toplota izvora svjetla moe deformisati
objekte od plastike
Faktor uveanja i vidno polje su obrnuto
proporcionalni
Zavise i od udaljenosti izmeu objektiva i
objekta koji se mjeri

Osobine boreskopa
Smjer
posmatranja

25
Osobine boreskopa
Radna duina:
Dugi boreskopi sa krutom cijevi zahtijevaju
dodatne oslonce
Videoskopi imaju veu duinu od
fiberskopa
Uslovi okoline:
Temperature -34 - 66 C (1925 C)
Posebni modeli za vee pritiske, tenost,
gasovi, radijacija (kvarcni)

Primjena boreskopa
Ispitivanje cjevovoda na curenje
Unutranjost zidova, rezervoara i drugih
neosvijetljenih prostora
Programi odravanja opreme boreskopi
zamjenjuju skupe remonte
Neki ureaji (npr. turbine) imaju posebne
otvore za boreskope

26
Proizvoai boreskopa
Edmund Optics Inc.
Fiberoptics Technology, Inc.
Gradient Lens Corporation
Rolyn Optics Company
Fiber Optic P.+P. AG
Lite-Tec Ltd.
Optimet - Optical
Metrology Ltd.
Olympus

Primjeri vizualnog ispitivanja

27
Optiki senzori
Vidicon ili plumbicon televizijske cijevi
Secondary electron-coupled (SEC) vidicon
Image orthicon
Image isocon
Charge-coupled device (CCD) senzori
Holografske ploe

Optiki senzori
CCD senzori se koriste u velikom broju
digitalnih kamera
Imaju visoku pouzdanost
Mala voltaa i rasipanje energije
Veliki dinamiki raspon slike
Frekventno podruje skoro do
infracrvenog pojasa
Geometrijska reproduktivnost poloaja
slike

28
Mikroskopi
Pored uporebe mikroskopa kod
metalografskog ispitivanja mikrostrukture,
koriste se poveala sa faktorom 5 do 500x
za referentno
mjerenje geometrije
Alatni mikroskop
ima poveanja
od 10 do 200x

Optiki komparatori
Projektuju siluetu malih dijelova na veliki
ekran

29
Profil projektori

Robotski ureaji
Ispitivanje unutranjosti cjevovoda

30