BLM 1

GR

1.1 Akkan hareketinin tanm

1.2 Eksen takmnn seimi

1.3 Yrnge izgisi, k izgisi, akm izgisi

1.4 Akkan ierisinde kuvvetler

1.5 Akkanlar dinamii denklemlerinin integral formu

1.6 Akkanlar dinamii denklemlerinin diferansiyel formu

1.7 Akkanlar mekanii denklemlerinin boyut analizi

1.8 Yksek Reynolds saysnda akm

____________________________________________________________________________________________
UCK 419 Hesaplamal Aerodinamik ders notlar M.A. Ykselen
1- Giri 1-1

BLM 1

GR

1.1 Akkan Hareketinin Tanm:

Akkan srekli ortam olarak modellenmekte ve akkann sonsuz kk bir blgesi (ktle
sabit olmak zere) akkan eleman veya akkan parac olarak adlandrlmaktadr.

Akkann hareketi iki farkl yntemle tanmlanabilir:

1- Lagrange yntemi her bir akkan paracnn hareketini ayr ayr izleme yntemidir.

Bir paracn
yrngesi z

t=0
t = t1

P0(x0,y0,z0) P(x,y,z)

U x

Cisme bal eksen takmnda bir kanat profili etrafndaki akmda parack yrnge izgileri

Herhangi bir P akkan paracnn (x,y,z) kartezyen koordinat sisteminde konumu:

x = x P (x 0 , y 0 , z 0 , t )
y = y P (x 0 , y 0 , z 0 , t ) (1.1)
z = z P (x 0 , y 0 , z 0 , t )

Burada

(x0,y0,z0) t= 0 balang anndaki konum

x y z
Bu paracn hz bileenleri: u= v= w= (1.2)
t t t

2x 2y 2z
ivmeleri ax = ay = az = (1.3)
t 2 t 2 t 2

Lagrange formlasyonu her bir akkan paracnn hareketinin tespitini gerektirir. ou

pratik uygulama iin bu analiz yntemi zor ve gereksizdir.

____________________________________________________________________________________________
UCK 419 Hesaplamal Aerodinamik ders notlar M.A. Ykselen
1- Giri 1-2

2- Euler yntemi akm deikenlerinin hareket boyunca her bir andaki uzaysal dalmn
verir. rnein kartezyen koordinat sisteminde hz bileenleri

u = u (x , y , z , t )
v = v (x , y , z , t ) (1.4)
w = w (x , y , z , t )

Euler yntemi, ou deneysel tekniin verdii bilgilerle uygun bir biimde akm deikenleri
hakknda bilgi vermekte olup, bu da ou pratik uygulama iin uygun dmektedir. Bu
nedenle akkan hareketinin tanmlanmasnda en ok kullanlan yntem Euler yntemidir.

1.2 Eksen Takmnn Seimi:

Kartezyen, erisel, silindirik, kresel vb koordinat sistemleri snr geometrilerine uygun

seilmelidir.

Kinematik bak asndan da koordinat sisteminin dikkatli seimi bir problemin zmn
hayli kolaylatrabilir.

rnein ekildeki gibi duraan Bir paracn

yrngesi z
bir akkan ierisinde U sabit
hzyla ilerleyen kanat profilinin t=0
hareketi kanat profiline bal t = t1
eksen takmnda incelenirse P0(x0,y0,z0) P(x,y,z)
btn yrnge izgileri
zamandan bamsz olur ve U x
problemin zm kolaylar.

imdi ayn akm bozulmam akma bal bir eksen takmnda inceleyelim. ekil 1.2 de
gsterildii gibi t= 0 annda kanat profili eklin sanda yer alsn. Sabit hzla ileri hareketinin
sonucu olarak kanat profili t=t1 annda ekilde belirtilen yeni konumuna gelecektir. ekilde
t= 0 ve t=t1 anlar arasnda tipik bir yrnge izgisi de gsterilmitir. Paracn hareketi
imdi zamana baldr ve herbir parack iin yeni bir yrnge tespit edilmelidir.

Bu basit rnek iyi bir koordinat sistemi seiminin nemini ortaya koymutur. Sabit hz ve
sabit geometri (zamana gre) ieren ou problem iin cisme bal eksen takm kullanlmas
daimi (zamandan-bamsz) bir inceleme yapma olana salar.

Paracn
yrngesi
z
Kanat profilinin t = t1 Kanat profilinin t = 0
anndaki konumu anndaki konumu

U
t = t1 t=0

ekil 1.1: Duraan ataletsel eksen takmnda profil etrafndaki akmda parack yrnge izgisi

____________________________________________________________________________________________
UCK 419 Hesaplamal Aerodinamik ders notlar M.A. Ykselen
1- Giri 1-3

1.3 Yrnge izgisi, k izgisi, Akm izgisi:

Akkan hareketinin grsel tanmlanmas iin nemli izgi vardr: Yrnge izgisi, k
izgisi ve akm izgisi.

Yrnge izgisi: Bir akkan elemannn yrngesini gsteren izgiye yrnge izgisi veya
parack yrngesi ad verilir. Yrnge izgileri Lagrange ynteminde herbir akkan
parac iin dinamik denklemlerinin integrasyonu yoluyla elde edilir. ayet bir akkan
hareketinin hz alan cisme bal eksen takmnda Euler yaklamnn (1.4) denklemleriyle
verilirse, ekil 1.1 deki P0 gibi bir parack iin yrnge izgisi hzn integrasyonuyla elde
edilebilir. Daimi akmlar iin cisme bal eksen takmnda yrnge izgileri zamandan
bamsz olur ve ekil 1.1 deki kanat profili etrafndaki akmda olduu gibi izilebilir.

k izgisi: ou deneysel akm grntleme almasnda paracklar (boya veya duman

gibi) uzayda sabit bir noktada akma braklr. Zaman iinde btn bu paracklar birletiren
izgi k izgisi olarak adlandrlr. Lagrange yaklam kullanarak k izgilerini oluturmak
iin uzayda verilmi bir noktadan geen paracklar iin bir seri yrnge izgileri izilir ve
zel bir anda bu yrnge izgilerinin bitim noktalar birletirilir.

Akm izgisi: Herhangi bir anda yerel hz vektrne paralel izgilerle bir baka eri takm
elde edilebilir. Herhangi bir anda akkan iindeki bir P noktasnda akm izgisinin denklemini
analitik olarak ifade etmek iin V hz vektr dl akm izgisi elemanna paralel olmaldr
(ekil 1.3). Bylece bir akm izgisi zerinde:
G G
V dl = 0 (1.5)

olur. ayet hz vektr V = (u , v,w) eklindeyse (1.5) vektr denklemi

dl
V1 V2
P2 Akm izgisi

P1

ekil 1.3: Akm izgisi

wdy vdz = 0
udz wdx = 0 (1.6)
vdx udy = 0

skaler denklemlerine veya

dx dy dz
= = (1.6a)
u v w

diferansiyel denklemlerine dnr.

____________________________________________________________________________________________
UCK 419 Hesaplamal Aerodinamik ders notlar M.A. Ykselen
1- Giri 1-4

(1.6a) denkleminde (u , v , w) hz koordinatlarn ve zamann fonksiyonudur. Bununla birlikte

daimi akmlar iin akm izgileri zamandan bamszdr ve akm izgileri, yrnge izgileri ve
k izgileri zdetir.

1.4- Akkan erisindeki Kuvvetler:

Akkan hareketinin dinamiini tartmadan nce bir akkan elemanna etkiyen kuvvetlerin
tiplerini incelemekte yarar bulunmaktadr. Burada, ele alnacak kuvvetler

bnye kuvvetleri ve yzey kuvvetleridir. Bnye kuvvetleri, yerekimi kuvveti veya manyetik
kuvvet gibi akkann temasna bal olmayan kuvvetlerdir ve akkan ierisindeki lokal
younlukla orantldr.

- Bnye kuvvetleri (yerekimi, manyetik kuvvet) yzey temasyla ilgili deildir

lokal younlukla orantldr

- Yzey kuvvetleri (teetsel ve normal ynde)

olarak belirtilebilir.
G G
Akkan ierisinde herhangi bir noktadaki t gerilme n G
vektr, ekil 1.4 de grld gibi bir S dzlemsel F
G
alanna etkiyen F kuvveti gz nne alnarak
G
G F

t = lim S
S 0 S

eklinde tanmlanabilir. ekil 1.4: Bir yzeye etkiyen kuvvet

Gerilme vektrnn bileenlerini elde etmek iin x3 G

n
ekil 1.5 de grld gibi sonsuz kk bir G
drtyzl akkan eleman zerindeki kuvvetler t
dengesi ele alnrsa x1, x2 ve x3 dorultusundaki
gerilme bileenleri iin x2

3
ti = ij n j i = 1, 2, 3 (1.7) x1
j =1
ekil 1.5: Drtyzl akkan eleman
yazlabilir (bkz. Batchelor G.K., An introduction to fluid
dynamics, Cambridge University Pres, 1967, sayfa 10).

Buradaki 1,2 ve 3 indisleri koordinat dorultusunu belirtmektedir. Benzeri bir inceleme

moment dengesi iin yapld taktirde gerilme bileenlerinin

ji = ij

eklinde simetrik olduklar grlr.

____________________________________________________________________________________________
UCK 419 Hesaplamal Aerodinamik ders notlar M.A. Ykselen
1- Giri 1-5

Gerilme vektrnn bileenleri ekil 1.6 da

kbik bir akkan eleman zerinde z
sistematik olarak gsterilmitir. Burada zz
xz yz
- ij bykl
zy
- dorultusu xj olan yzeye zx
- xi dorultusunda etkiyen yy
xy
bileeni belirtmektedir. ndissel notasyon xx yx
denklemlerin daha basit bir biimde y
gsterilmesini salamakta olup, 1,2 ve 3 x
indisleri srasyla x, y ve z gibi
dorultulardaki koordinatlar belirtmektedir.
ekil 1.6: Kbik akkan eleman zerinde gerilme
rnein: bileenleri

x1 = x x2 = y x3 = z

Kbik akkan eleman zerindeki gerilme bileenleri matris formda veya indissel formda

xx xy xz 11 12 13

yx yy yz = 21 22 23 = ij (1.8)

zx zy zz 31 32 33

veya herhangi bir indis zerinde toplam eklinde de belirtilebilir:

3
ij n j = ij n j i = 1,2,3 (1.9)
j =1

Newtonien akkanlar iin ij gerilme bileenleri qi/xj trevleriyle dorusal orantl olup
hz alanna

2 q q q
ij = p k ij + i + j (1.10)
3 x k x
j xi

eklinde baldr (bkz Batchelor [1.1], sayfa 147). Burada

mutlak viskozite katsays,

P basn

1 i= j
ij = Kronecker delta fonksiyonudur.
0 i j

Hareketsiz akkanda teetsel gerilmeler yok olur. Normal bileenler basnca eit olur:

____________________________________________________________________________________________
UCK 419 Hesaplamal Aerodinamik ders notlar M.A. Ykselen
1- Giri 1-6

p 0 0

ij = 0 p 0 (1.11)
0 0 p

Couette akm (Yuan [1.2],sayfa 260)

(1.10) eitliinin ilgin bir dier durumu z

F = xz ds
da biri sabit, dieri U hzyla hareket
Kat cidarlar U
eden sonsuz geni iki levha arasndaki
basn gradyantsz, tek-serbestili akm
halidir (ekil 1.7). Couette akm (baknz h
Yuan [1.2],sayfa 260) olarak bilinen bu Akkan
akm iin kayma gerilmesi
x
u U
xy = = (1.12) Kaymama art
z h
ekil 1.7: Biri hareketsiz iki dz levha arasndaki ak

eklindedir. Akmda basn gardyant bulunmadndan x dorultusundaki hareket tamamen

viskoz kuvvetlerden kaynaklanmaktadr. Levhaya etkiyen F kuvvetini xz yi hareketli st
levha zerinde integre ederek hesaplamak mmkndr

1.5 Akkanlar Dinamii Denklemlerinin ntegral Formu:

Akkan hareketini temsil eden

integral ve diferansiyel denklemlerin G
n
kartlmas iin akkann, G G
younluk, momentum, enerji gibi V n G
V
muhtelif zellikleri ekil 1.8deki
gibi seilen duraan bir kontrol
hacmi ierisinde incelenir.
dS
Kontrol hacminden geen akkann
bu zelliklerinden herhangi birinde
meydana gelecek bir deime, bu
zelliin kontrol hacmi ierisinde
biriktii miktar ile akkan
zelliinin kontrol hacmi
snrlarndan darya tanan
miktarnn toplamna eit olacaktr.
ekil 1.8: Kontrol hacmi

Sreklilik denklemi

rnein ktlenin korunumu, kontrol hacmi ierisinde akkann younluu gzlenerek analiz
edilebilir. Buna gre, kontrol hacmi ierisindeki akkan ktlesi

m = dV (1.13)
V

olup, bu ktle miktarnn zamanla deiimi

____________________________________________________________________________________________
UCK 419 Hesaplamal Aerodinamik ders notlar M.A. Ykselen
1- Giri 1-7

m
t t
= dV (1.13a)
V

eklinde belirtilebilir.

Kontrol hacmi yzeyinden birim zamanda dar kan ve ieri giren ktle miktarlar
arasndaki fark:
G G
mo mi = (V n ) dS (1.14)
S

olarak hesaplanabilir. Burada

G
V (u , v, w) hz vektr

dS yzey eleman
G
n yzey elemannn kontrol hacminden dar doru ynlenmi normal
vektr
G G
(V n ) kontrol hacminin dS yzey elemanndan birim zamanda dar kan
akkan ktlesinin miktar

Ktlenin korunumu gerei(1.13a) ve (1.14) eitliklerinin toplam sfra eit olacaktr:

dm G G
= d + (V n ) dS = 0 (Sreklilik denklemi) (1.15)
dt t S

Bu denklem ktlenin korunumunun integral ifadesi olup, ksaca, kontrol hacmi ierisindeki
ktle miktarnda birim zamanda meydana gelen deimenin kontrol hacmi snrlarndan birim
zamanda dar kan net ktle miktarna eit olduunu belirtmektedir.

Momentum denklemi

Benzeri ekilde momentumun korunumu ele alnrsa,

kontrol hacminden geen kontrol hacminde birim kontrol hacmi snrlarndan

momentumun birim = zamanda biriken + birim zamanda dar kan
zamandaki deiimi momentum miktar momentum miktar

olacaktr:
G
d (mV ) G G G G
= V d + V (V n ) dS (1.16)
dt t S

Momentumdaki bu deime, Newton un ikinci kanunu gerei kontrol hacmi ierisindeki

akkan ktlesine etkiyen kuvvetler toplamna eit olmaldr.

____________________________________________________________________________________________
UCK 419 Hesaplamal Aerodinamik ders notlar M.A. Ykselen
1- Giri 1-8

G
d (mV ) G
= F (1.17)
dt

Kontrol hacmi ierisindeki akkan ktlesine etkiyen kuvvetlere gelince, ayet rnek olarak
bu kuvvetlerin bir xi dorultusundaki bileenleri gz nne alnrsa, birim hacim bana
bnye kuvvetleri f i ve birim alan bana yzey kuvvetleri de n j ij olmak zere

( FG ) = f
i i dV + n j ij dS (1.18)
V S

G
yazlabilir. Burada n , yzeyin dar doru ynlenmi birim normal vektrdr.

Newton un ikinci kanununu uygulamak iin (1.16) ve (1.18) eitlikleri (1.17) de kullanlarak

G G
t vi d + vi (V n ) dS = f i d + n j ij dS (1.19)
V S S

elde edilir. Bu bant xi dorultusunda Momentum denklemidir.

Bu yaklam enerji denklemi gibi baka genel denklemlerin kartlmasnda da kullanlabilir.

Ancak dk-hz aerodinamiindeki problemlerde akkan hareketinin temsili iin ktle ve
momentum denklemleri yeterli olacaktr.

1.6 Akkanlar Dinamii Denklemlerinin Diferansiyel Formu:

Ktlenin ve momentumun korunumu iin nceki paragrafta integral formda elde edilen
(1.15) ve (1.19) denklemleri yerine ou zaman bu denklemlerin diferansiyel formlarnn
kullanlmas daha uygun olmaktadr. Ancak bu denklemlerin diferansiyel formlarnn elde
edilebilmesi iin ierilerinde geen integrallerin hepsinin ayn boyutta olmas, yani yzey
integrallerinin hacim integrallerine dntrlmesi gerekmektedir.
G
Bu amala, herhangi bir A vektr iin
G G G
A n dS = A d (Vektrel form) (1.20)
S

A j
A j n j dS =
x j
d (ndissel form) (1.20a)
S

eklinde ifade edilen diverjans teoreminden yararlanlabilir (bkz. Kellog O.D.,Foundation of potential
G G
theory,Dover Publishing, 1953, sayfa 39). ayet A bykl olarak V hz vektr alnrsa bu
eitliin
G G
- sol taraf kontrol hacminin yzeyi zerinden geen hacimsel debiyi V n dS
S
G
- sa taraf da kontrol hacmi ierisindeki akkann genileme hzn V d

ifade eder.

____________________________________________________________________________________________
UCK 419 Hesaplamal Aerodinamik ders notlar M.A. Ykselen
1- Giri 1-9

Buradaki sembol de gradyant operatr olup, kartezyen koordinatlarda

G G G
Vektrel formda =i + j +k
x y z
G
Tansrel formda = ej
x j

G G G G
eklinde yazlabilir. Son bantdaki e j birim vektr olup j=1,2,3 iin srasyla i , j , k olur.

Sreklilik denklemi

Diverjans teoremi sreklilik denklemi iin bulunan (1.15) bantsndaki yzey integrali iin
uygulanarak
G G
( G)
(V n ) dS = V d
S

elde edilir ve bylece ktlenin korunumu denklemi

G

t ( )
+ V d = 0

ekline gelir. Burada kontrol hacmi duraan (stationer) olduu iin zaman gre trev integral
ierisine alnabilmitir. Bu denklem akkan ierisinde herhangi bir kontrol hacmi iin geerli
olacandan integral ierisinin de sfra eit olmas gerekir. Bylece ktlenin korunumu (veya
sreklilik) denkleminin

G

t
( )
+ V =0 (1.21)

eklinde diferansiyel formu elde edilir. Bu denklem, ikinci terimi alarak

G G
+ V + V = 0 (1.21a)
t

ve kartezyen koordinatlarda ak biimde

u v w
+u +v +w + + + = 0 (1.21b)
t x y z x y z

olarak yazlabilir. Ayrca

D () () G () () () ()
+ V () = +u +v +w
Dt t t x y z

eklinde tanmlanan materyal trev kullanlarak (1.21) denklemi

____________________________________________________________________________________________
UCK 419 Hesaplamal Aerodinamik ders notlar M.A. Ykselen
1- Giri 1-10

u v w
+u +v + w + + + = 0
t x y z x y z

D G
+ V = 0 (1.21c)
Dt

ekline de getirilebilir.

Sktrlamaz akkan

Sktrlamaz akkan, elemanlar hacim deiimine maruz kalmayan akkan olarak

tanmlanr. Tanm gerei akkan elemannn ktlesi sabit olduundan, sktrlamaz bir
akkann younluu sabit olmaldr (Buna gre homojen sktrlamaz bir akkan, sabit
younluklu akkandr). Bu durumda sktrlamaz bir akkan iin (1.21) sreklilik denklemi

G u v w
V = + + =0 (1.23)
x y z

ekline indirgenir.

Grld gibi sktrlamaz sreklilik denkleminde zamana gre trev yer almamaktadr.
(Ancak, zamana bal snr artlar ortaya konularak zamana ballk yaratlabilir)

Momentum denklemi

Momentum denkleminin diferansiyel formunu elde etmek iin yine diverjans teoremi (1.19)
denklemindeki yzey integrallerine uygulanrsa
G G G
vi (V n ) dS = viV d ( )
S

ij
n j ij dS = x j
d
S
ve bylece
G ij
( )
( v i ) + v i V f i d = 0 (1.24)
t x j

olur. Yine bu integral denklemi de herhangi bir kontrol hacmi iin geeri olduundan
integrandnn sfra eit olmas gerekir. Denklemin benzeri dier eksen dorultularnda da
benzeri ekilde kartlarak sonuta momentum denkleminin bileeni iin

G

t
( )
( vi ) + viV = f i + ij
x j
(i = 1,2,3) (1.25)

elde edilir. Bu denklemin sol tarafndaki terimler alp sreklilik denklemi de kullanlarak

G G G

t
( )
( vi ) + viV = vi + V ( ) + vt
i
+ V v i =
Dv i
t Dt

____________________________________________________________________________________________
UCK 419 Hesaplamal Aerodinamik ders notlar M.A. Ykselen
1- Giri 1-11

veya materyal trev kullanlarak ksaca

Dv i ij
= fi + (i = 1,2,3) (1.26)
Dt x j

yazlabilir. Denklemin kartezyen koordinatlardaki bileenleri aadaki gibidir:

u u u u xy xz
+ u +v + w = f x + xx + +
t x y z x y z
v v v v xy yy yz
+ u + v + w = f y + + + (1.26a)
t x y z x y z
w w w w yz zz
+u +v + w = f z + xz + +
t x y z x y z

Newtonien akkanlar iin ij gerilme bileenleri daha nce (1.10) denklemiyle verilmiti. Bu
denklem (1.26) denklemlerinde kullanlarak, Navier-Stokes denklemleri tansrel formda

vi G 2 G v i v j
+ V v i = f i p + V + + (i = 1,2,3) (1.27)
t xi 3 x j x j xi

ve kartezyen koordinatlarda

u G
+ V u = f x
p u 2
+ 2
G
V ( ) + y uy + vx + z wx + uz
t x x x 3

v G p u 2 G v w u v

+ V v = f y + 2 ( )
V + + + +
t y y y 3 z z y x y x
w G G w u v w


+ V w = f z
p w 2
+ 2 (
V + ) + + +
t z z z 3 x x z y z y

(1.27a)
eklinde elde edilir.

Tipik snr artlar:

qn
Bu problem iin tipik snr artlar, duraan
(stationary) kat cidarlar zerinde normal ve qt
teetsel hz bileenlerinin her ikisinin de sfr
olmasn gerektirir (ekil 1.9):

vn = 0 (1.28a) ekil 1.9: Kat cidar zerinde teetsel ve normal hz

bileenleri

vt = 0 (1.28b)

____________________________________________________________________________________________
UCK 419 Hesaplamal Aerodinamik ders notlar M.A. Ykselen
1- Giri 1-12

Navier-Stokes denklemleri non-lineer olup tam (exact) zmleri kstl saydadr. Ancak,
ou halde baz terimler ihmal edilerek daha basit denklemler elde edilebilir.

rnein; viskozite katsays sabit kabul edilirse

G
V G G G G G
(
+ V V = f p + 2V + V ) (1.29)
t 3
G
Sktrlamaz akkan iin (bu halde sreklilik denklemi V = 0 )
G G
q G G G
+ V V = f p + 2 V (1.30)
t

Viskozitesiz sktrlabilir akkan iin

G
V G G G p
+ V V = f (Euler denklemi) (1.31)
t

Ele alnan problemde silindirik veya kresel simetri olmas hallerinde, uygun eksen takm
seilmesi problemin zmn kolaylatrabilir.

Silindirik koordinatlarda

Bir rnek olarak sabit viskoziteli sktrlamaz bir akkan iin temel denklemler ele alnrsa,
ekil 1.10 da gsterilen silindirik koordinat sisteminde gradyan, Laplasiyen ve materyal
trev operatrleri aadaki gibi yazlabilir (bkz: Pai Shih-I, Viscous flow theory, van Nostrand, 1956,
sayfa 38 veya Yuan S.W., Foundation of Fluid Mechanics, 1969, sayfa 132):

G G 1 G z
Gradyant = er , e , ex
r r x r
y
2 1 1 2 2
Laplasiyen 2 = 2 + + 2 +
r r r r 2 x 2
x
D v
Materyal trev = + vr + + vx
Dt t r r x
Silindirik koordinat sistemi

Bylece sreklilik denklemi

v r 1 v v x v r
+ + + =0 (1.15)
r r x r

r, ve x dorultularndaki momentum denklemleri

Dvr v2 p v 2 v
= f r + 2 vr r2 2 (1.36)
Dt r r r r

____________________________________________________________________________________________
UCK 419 Hesaplamal Aerodinamik ders notlar M.A. Ykselen
1- Giri 1-13

Dv v v 1 p 2 v v
+ r = f + 2 v + 2 r 2 (1.37)
Dt r r r r

Dvx p
= f x + 2 vx (1.38)
Dt x

olur.

Kresel koordinat sisteminde

ekil 1.11 de gsterildii gibi bir kresel koordinat sisteminde de gradyan, Laplasiyen ve
materyal trev operatrleri srasyla

G G 1 G 1 z
= er , e , e (1.39)
r r r sin
r
y
1 2 1 1 2
2 = 2 r + 2 sin + 2 (1.40)
r r r r sin r sin 2 2

D v v
= + vr + + (1.41) x
Dt t r r r sin
Kresel koordinat sistemi
eklindedir (bkz: Karamcheti, Principles of ideal-fluid aerodynamics, Krieger,
1980, Blm 2 veya Yuan S.W., Foundation of Fluid Mechanics, 1969, sayfa 132)

Bu durumda sktrlamaz akkan iin sreklilik denklemi (bkz: Pai Shih-I, Viscous flow theory, van
Nostrand, 1956, sayfa 40):

( )
1 r 2 vr
+
1 (v sin )
+
1 v
=0 (1.42)
r r sin sin

ve momentum denkleminin r dorultusunda bileenleri (bkz: Pai Shih-I, Viscous flow theory, van
Nostrand, 1956, sayfa 40):

Dv v 2 + v 2 p 2v 2 2 v 2v cot 2 v
r = f r + 2 vr 2r 2 2 2 (1.43)
Dt r r r r r r sin

Dv v v v 2 cot 1 p 2 v v 2 cos v
+ r = f + 2 v + 2 r 2 2 2 2 (1.44)
Dt r r r r r sin r sin

Dv v v v v cot 1 p v 2 vr 2 cos v
+ r + = f + 2 v 2 2 + 2 2 2
Dt r r r sin r sin r sin r sin
(1.45)
eklinde elde edilir.

____________________________________________________________________________________________
UCK 419 Hesaplamal Aerodinamik ders notlar M.A. Ykselen
1- Giri 1-14

lerideki blmlerde iki-boyutlu bir akmla z

ilgilenildiinde bir kartezyen koordinat sistemi veya r
polar koordinat sistemi tanmlanarak kullanlacaktr
(ekil 1.12). ki-boyutlu polar koordinatlardaki
sreklilik denklemi (1.35) denkleminden, x

dorultusundaki terim ihmal edilerek bulunacak olup, r
x
ve dorultusundaki momentum denklemleri dorudan
ekil 1.12: ki boyutlu polar koordinat
(1.36) ve (1.37) denklemleriyle ayndr. sistemi

1.7 Akkanlar Mekanii Denklemlerinin Boyut Analizi:

nceki blmlerde kartlan denklemler ok karmak olup ou pratik uygulamada saysal

yntemlerle dahi zmleri zordur. ayet, akm alannn baz blgelerinde, baskn olan
fiziksel byklkler korunmak kaydyla, karmakla yol aan terimler ihmal edilirse bir
takm basitletirilmi denklemler elde edilebilir ve muhtemelen bu denklemler de daha az bir
aba ile zlebilir. Bu blmde temel denklemlerin basitletirilmesine ilikin artlarn bir
ksm tartlacaktr.

Diferansiyel denklemlerdeki eitli terimlerin oransal byklklerini belirlemek iin boyut

analizinden yararlanlr. Byle bir analizde basitlik salamak asndan rnek olarak Sabit
viskoziteli ve sabit younluklu akkan halini ele alalm. Bu halde akm yneten denklemler
G
V = 0 (1.23)
G
V G G G G
+ V V = f p + 2V (1.30)
t

Akma ait referans byklkler

L Referans uzunluk (rnein, kanat veter uzunluu)

V Referans hz (rnein, serbest akm hz)
T Karakteristik zaman (periyodik olaylarda bir evrimin sresi veya L/V)
p0 Referans basn (rnein, serbest akm basnc, p)
f0 Bnye kuvveti (rnein, yer ekimi ivmesi, g)

eklinde tanmlanrsa, bunlar yardmyla rnein kartezyen koordinatlarda aadaki

boyutsuz byklkler tanmlanabilir:

x y z G
x = y = z = G f
L L L t p
t = p = f = G (1.46)
u v w T p0 f0
u = v = w =
V V V

karakteristik byklkler uygun biimde seildii taktirde btn bu boyutsuz byklkler 1

mertebesinde olur.

____________________________________________________________________________________________
UCK 419 Hesaplamal Aerodinamik ders notlar M.A. Ykselen
1- Giri 1-15

imdi bu boyutsuz byklkler akm yneten denklemlerde kullanlrsa, rnein sreklilik

denkleminin ilk terimi iin

u u u x V u
= =
x u x x L x

elde edilebilir. Dier terimler de benzeri ilemlere tabi tutularak sktrlamaz akma ait
sreklilik denklemi

V u v w
+ + =0
(1.47)
L x y z

ekline getirilebilir.

Momentum denklemi iin benzeri ilemler yaplrsa, rnein x dorultusundaki bileeni iin

V u V u V u V u

+ V u + V v + V w

T t L x L y L z
(1.48)
p p V 2 u 2 u 2 u
= f 0 f x 0 + + + 2
L x L2 y 2 y 2 z

bulunur. Momentum denkleminin dier bileenleri iin de benzeri ifadeler bulunabilir.

(1.47) denklemi (L/V) ile ve (1.48) denklemi de (L/V) ile arplarak

u v w
+ + =0 (1.49)
x y z

L u u u u
+u + v + w
TV t x y z
(1.50)
L f p p 2 u 2 u 2 u
= 20 f x 0 2
x + VL y 2 + y 2 + z 2
V V

elde edilir.

ayet (1.46) daki btn boyutsuz byklkler 1 mertebesinde ise yukardaki (1.49) ve
(1.50) denklemlerinin her bir teriminde yldz indisli byklklerin oluturduu gruplar da 1
mertebesinde olacaktr. Bu durumda denklemlerdeki her bir terimin byklk mertebesini,
bu terimlerin banda parantezler iinde yer alan ve yldz indisine sahip olmayan arpanlar
belirleyecektir. Dikkat edilirse parantez ierisindeki bu byklklerin tekil ettikleri gruplarn
boyutsuz olduklar grlr.

Sreklilik denkleminde parantez ierisinde, yukarda belirtildii gibi byklkler olmayp,

herhangi bir -boyutlu akm iin bu denklemin her bir terimi ayn mertebede ve ayn neme
haizdir.

____________________________________________________________________________________________
UCK 419 Hesaplamal Aerodinamik ders notlar M.A. Ykselen
1- Giri 1-16

Momentum denklemindeki boyutsuz byklkler

Strouhal Says:

Momentum denkleminin sol tarafnda ilk terimin bandaki parantezler ierisinde yer alan
byklkler

L
= (1.51)
TV

eklinde, ele alnan akmda zamana balln hangi mertebede olduunu belirten bir
boyutsuz say tekil etmektedir. Bu boyutsuz saynn pratikte daha sk kullanlan bir ekli,
periyodik olayn frekansnn tersi karakteristik zaman olarak alnp

L L
St = = (1.52)
(1 / ) V V
eklinde tanmlanan Strouhal saysdr. ayet incelenen bir olayda frekansn ok dk
olmas nedeniyle Strouhal says ok kk ise (1.50) denkleminin ilk terimi 1
mertebesindeki dier terimler yannda ihmal edilebilir.

Froude says:

(1.50) denkleminin sandaki ilk terimde arpan olarak parantez iinde yer alan byklkler,
bnye kuvvetinin, rnein, yerekimi kuvveti olarak alnmas (f0 olarak g yerekimi ivmesinin
alnmas) halinde yine boyutsuz bir byklk tekil ederler. Bu boyutsuz byklk, Froude
says olarak bilinen ve

V
F= (1.53)
Lg

eklinde tanmlanan boyutsuz bir saynn tersinin karesine eittir. Froude says aslnda atalet
kuvvetlerinin yerekimi kuvvetlerine orann belirtir. Froude saysnn kk olmas, ele alnan
problem iin bnyesel kuvvetin nemli olduu ve buna ilikin terimin denklemde yer almas
gerektii anlamna gelir. (rnein: serbest yzeyli akarsu aklar, elale akmlar, gemi
hidrodinamii gibi problemlerde.)

Euler says:

(1.50) denkleminde yer alan nc boyutsuz say

p0
Eu = (1.54)
V 2

olup, basnla atalet kuvvetlerinin orann belirten bu byklk Euler says olarak bilinir.
Pratikte bu say yerine daha ziyade basn katsays kullanlr:

p p0
Cp = (1.55)
1 2 V 2

____________________________________________________________________________________________
UCK 419 Hesaplamal Aerodinamik ders notlar M.A. Ykselen
1- Giri 1-17

Reynolds says:

(1.50) denklemindeki sonuncu boyutsuz grup atalet kuvvetlerinin viskozite kuvvetlerine

orann belirten Reynolds saysn tekil etmektedir:

V L V L
Re = = (1.56)

Buradaki

= (1.57)

bykl kinematik viskozitedir. Gaz aklar iin kinetik teori bak asndan viskozite,
molekllerin c karakteristik hzlarna ve ortalama serbest yrngelerine

c

3

eklinde balanabilir (Yuan S.W., Foundation of Fluid Mechanics, 1969, sayfa 257). Bu byklk (1.56)
da kullanlarak

V L
Re =
c

bulunur ki, buradan da Reynolds saysnn (hz uzunluk) byklnn molekler lekle
kyaslamasn yapt anlalr.

Re >> 1 olmas halinde viskoz terimlerin ihmal edilmesiyle ilgili artlar, izleyen blmde daha
ayrntl olarak incelenecektir.

NOT:

Bu blmdeki boyut analizi kolaylk asndan sabit viskoziteli, sktrlamaz akmlar iin
yaplmt. ayet sktrlabilirlik etkisi gz nne alnrsa denklemlerde

V
M = (1.58)
a

eklinde akm hznn ses hzna orann belirten ve Mach says ad verilen bir baka boyutsuz
say daha yer alr. p/ a olup, Euler says Mach says ile ilikilendirilebilir (bkz: Blm 4.8).

ayet

M2 M2
M << 1 << 1 << 1
F2 Re

ise basn deiikliklerinin yaratt younluk deiimleri ihmal edilebilir ki, bu artlarda
akkan sktrlamaz kabul edilebilir.

____________________________________________________________________________________________
UCK 419 Hesaplamal Aerodinamik ders notlar M.A. Ykselen
1- Giri 1-18

1.8 Yksek Reynolds Saysnda Akm:

Akm yneten denklemleri boyutsuzlatrmann en nemli yarar denklemlerde gzken

terimlerin oransal byklklerinin belirlenmesi ve birbirleriyle karlatrlabilmesidir.
Bylece, istenirse kk terimler ihmal edilebilir, ve kalan terimler daha kolay zlebilir.
Ayrca akmda hakim olan fiziksel byklkler de gz nne alnm olur.

Sktrlamaz haldeki sreklilik denkleminde btn terimler ayn byklk mertebesinde olup
hi birisi ihmal edilmemitir.

Momentum denklemine gelince, (1.51-56) eitlikleri kullanlarak x dorultusundaki bileen

iin boyutsuz saylarla

u u

u

u

+ u + v + w
t x y z

1 p 1 2u 2u 2 u
= 2 f x Eu + 2 + 2 + 2 (1.60)
F x Re y y z

yazlabilir. Buradaki terimlerin deerlendirilmesi hususunda daha ileriye gitmeden nce baz
tipik mhendislik problemlerinde Reynolds ve Mach says aralklarn gzden geirmekte
yarar vardr.

Hava ve su gibi tipik akkanlardn viskozitesi kk olduundan pratikteki mhendislik

problemlerinin geni bir kesiminde (uak aerodinamii, deniz aralarnn hidrodinamii gibi)
Reynolds says ok byktr (ekil 1.13).

ekil 1.13: Baz tipik akkan akmlar iin Reynolds ve Mach says aralklar

____________________________________________________________________________________________
UCK 419 Hesaplamal Aerodinamik ders notlar M.A. Ykselen
1- Giri 1-19

Reynolds saysnn ok byk olduu bu gibi problemler iin (1.60) denklemindeki viskoz
terimler 1 mertebesindeki dier terimler yannda kk kalr. Bununla birlikte, bu terimleri
ihmal etmeden nce yksek Reynolds sayl akm artlarna daha yakndan gz atmakta
yarar vardr.

rnein ekil 1.14 de grlen kanat profili etrafndaki akmda iki blge vardr:

- Viskoz etkilerin hakim olduu snr tabaka ve iz blgesi.

- Viskoz etkilerin kk olduu d blge.

Ue
y

D akm blgesinde viskoz etkiler

ihmal edilebilir. ( 2 q << 1) x Viskoz etkiler ihmal
edilemez ( 2 q >> 1)

ekil 1.24: Yksek Reynolds saysnda kanat profili etrafndaki akm alan

D Akm Blgesinde:

(1.30) denklemindeki viskoz terimler ihmal edilebilir: Bylece zm

G
V = 0 (1.61)
G
V G G G p
+ V V = f (Euler denklemi) (1.62)
t

eklindeki sreklilik ve Euler denklemleri vastasyla yaplabilir.

(1.62) denklemi birinci dereceden bir ksmi trevli diferansiyel denklem olup, nceki
blmdeki (1.30) denklemi kat cidar zerinde hz vektr iin bir snr art gerektirirken, bu
denklem iin kat cidar zerinde bir tek hz bileeni cinsinden snr art yeterli olmaktadr.
Akm viskozitesiz kabul edildiinden duraan kat cidar zerinde teetsel hzn sfr olmasnn
bir anlam olmayp, snr art olarak dikey hz bileeninin sfr olmas yeterlidir:

vn = 0 (kat cidar zerinde) (1.63)

Snr Tabaka ve z Blgesinde:

G
2V trevleri ok byk olup, yksek Reynolds saylarnda dahi viskoz terimler ihmal
edilemez. Bu durumda kat cidarn yakn civarndaki bu blge ierisinde Navier-Stokes

____________________________________________________________________________________________
UCK 419 Hesaplamal Aerodinamik ders notlar M.A. Ykselen
1- Giri 1-20

denklemleri klasik snr-tabaka denklemlerine indirgenir (Bkz: Schlichting H., Boundary layer theory,
McGraw-Hill, 1979, sayfa 131):

u u p 2 u
u +v = + 2 (1.64)
x y x z

p
0= (1.65)
z

Sonu olarak:

Yksek Reynolds saylarnda akm alannda iki hakim blge bulunmaktadr:

1- Kat cidarn uzanda, viskoz etkilerin ihmal edildii d akm blgesi: Bu blgede
viskoz olmayan akm zm basn dalmn ve buna bal kuvvetleri verir.

2- Kat cidarn yakn civarnda, viskoz etkilerin ihmal edilemedii ince snr-tabaka
blgesi: Bu blgede snr-tabaka denklemlerinin zm kayma-gerilmeleri ve buna
bal (srtnme) kuvvetlerini verir.

Snr tabaka denklemlerinin zmnde, kat cidar zerinde kaymama snr art uygulanr.
Snr tabaka ierisindeki teetsel hz dalm ekil 1.14 de verildii gibi olup, d akm
blgesine yaklatka teetsel hzn z ile deimedii grlmektedir. Snr tabaka ile d akm
blgesinin giriim yeri kesin ekilde belirlenememekle birlikte kat cidardan, snr tabaka
kalnl olarak adlandrlan bir mesafesinde olduu ifade edilir. Yksek Reynolds saysnda
snr tabaka kalnlnn cismin karakteristik uzunluuna (rnein bir kanat profili iin veter
uzunluu) blmnn 1 / Re ile orantl olduu bilinir (Bkz: Schlichting H., Boundary layer theory,
McGraw-Hill, 1979, sayfa 129)

Yksek Reynolds saylarnda komple akm alannn ayrntl zm u ekilde yaplr:

1- Cisim etrafnda viskoz olmayan akm kabul ile bir zm bulunur. Bu zm iin kat
cidar zerinde sfr normal hz snr art uygulanr. Bylece cisim yzeyi zerindeki
teetsel hz ve buna dayanlarak yzey boyunca basn dalm elde edilir.

2- Snr tabaka denklemlerinden, snr tabaka iindeki basncn yzeye dik dorultuda
deimediinin kabul edildii anlalmaktadr. Bu bakmdan, viskoz olmayan akm
zmyle yzey boyunca elde edilen basn dalm, snr tabakann kenarnda
gereken snr art iin kullanlabilir.

Yukardaki incelemeler gstermektedir ki, yksek Reynolds saylarndaki akmlar iin viskoz
olmayan akm kabulyle yaplan zmler problemin komple zm iin ilk adm tekil
etmektedir.

____________________________________________________________________________________________
UCK 419 Hesaplamal Aerodinamik ders notlar M.A. Ykselen