EKEV AKADEM DERGS Yl: 17 Say: 56 (Yaz 2013) 121

HZ. DEMN BOYU LE LGL RVYETLER ZERNE

Yunus Emre GRDK (*)

z
slam Dinine gre ilk insan ve ilk peygamber Hz. demdir. Deiik kaynaklarda
yer alan rivayetlerde Hz. demin boyu ile ilgili farkl rakamlar zikredilmitir. zellik-
le Hads, Tefsir ve slam Tarihi kaynaklarnda Hz. demin altm zira, yani yaklak
otuz be - krk metre boyunda olduu belirtilir. (Zira, blgeden blgeye kk farklar
gstermekle birlikte dirsekten parmak ularna kadar olan ly ifade eden birimdir)
Kanaatimizce rivayetlerde yer alan altm zira ifadesiyle tam olarak neyin kastedildii
net deildir. Bu makale, sz konusu rivayetlerin bilimsel veriler nda tahlilini yapmak
amacyla kaleme alnmtr.
Anahtar Kelimeler: Hz. dem, boy, altm, zira.

About Narrations of Prophet Adams Height

Abstract
According to Islam, the first human and the first prophet is Adam. Especially Hadith,
Tafsir and slamic History resources are include various narrations about his height.
Some of them indicate that Adams height is sixty dhiraa (The term of dhiraa refers to
the lenght from elbow to fingertips, cubits) approximately thirthy five or forty meter. But
in my opinion, it is not clear what is meant by this measure. The purpose of this article
is to make analyse of the narrations which concerning the Adams height in the light of
scientific data.
Keywords: Prophet Adam, height, sixty, dhiraa.

*) Yrd. Do. Dr., Dicle niversitesi lahiyat Fakltesi

(e-posta: yunusemre.gorduk@gmail.com)
122 / Yrd. Do. Dr. Yunus Emre GRDK EKEV AKADEM DERGS

Giri
slam dncesine gre ilk insan ve ilk peygamber Hz. demdir. Kurn- Kermde
Hz. demin yaratlndan bahseden baz yetler yledir, Hani, Rabbin meleklere,
Ben yeryznde bir halife yaratacam demiti...(Bakara, 2/ 30); Rabbin meleklere,
Ben amurdan bir insan yaratacam demiti (Sd, 38/ 71); Hani Rabbin meleklere,
Ben kuru bir amurdan, ekillendirilmi balktan bir insan yaratacam. Onu dzenle-
yip iine ruhumdan flediim zaman, onun iin hemen sayg ile eilin demiti (Hicr, 15/
28-29); phesiz Allah katnda (yaratllar bakmndan) sann durumu, demin du-
rumu gibidir, Onu (demi) topraktan yaratt. Sonra ona ol dedi. O da hemen oluverdi.
(l-i mran, 3/ 59); Ey nsanlar! Sizi bir tek nefisten (demden) yaratan, ondan eini
var eden ve ikisinden pek ok erkek ve kadn meydana getiren Rabbinize hrmetsizlik-
ten saknn... (Nisa, 4/ 1).
lk insan olarak yaratlan Hz. demin boyunun ne kadar olduu teden beri merak
konusu olmutur. Kukusuz byle bir merakn ortaya km olmas dikkat ekicidir. Yani
insanlarn, kendi yakn atalarndan herhangi bir ferdin olaanst uzunlukta olabilecei-
ne ihtimal vermedikleri halde btn insanlarn atas olan Hz. demin boyunun bizden
ne kadar daha uzun olduunu merak edebildikleri grlmektedir. Oysa ki aklen ilk in-
sann imdikine oranla ok daha uzun olmasn gerektirecek bir sebebin bulunduu sy-
lenemez. Dolaysyla sz konusu merakn kendi kendine ortaya kmad, Hz. demin
boyunun gnmz insanlarna gre olaanst farkl bir uzunlukta olduunu ifade eden
baz rivayetler sebebiyle olutuu; dier bir deyile akldan deil nakilden kaynakland
anlalmaktadr.
Bata en nemli hads kaynaklarndan olan Sahh-i Buhr ve Sahh-i Mslimde, ay-
rca birok tefsir ve tarih kaynanda konuyla ilgili eitli haberler bulunmaktadr. imdi
bunlar ksaca gzden geirelim.

Rivayetlerde Hz. demin Boyu

eitli kaynaklarda Eb Hureyreden rivyet edilen bir hadste, Hz. demin uzunlu-
unun altm zira olduu nakledilmektedir (Buhr, 2002, Ehdsul-Enbiya, 1; Mslim,
1992, Cenne, 28; Ahmed b. Hanbel, 2001, XIII, s. 504; el-Bezzar, 1988, XV, s. 163; bn
Hibban, 1988, XIV, s. 33; el-Baav, 1983, XII, s. 254),
Yce Allah, demi kendi sreti zere1 (mkemmel ve dzgn bir ekilde) yaratt.
Boyunun uzunluu altm zir2 idi. Allah ona, Haydi, urada oturan Meleklerin yanna
git de onlara selm ver! Ve onlarn senin selmn nasl karladklarn dinle! nk hem
1) Burada Kendi sreti zere ifadesiyle, Hz. deme tekrm ve terf izfesi sz konusudur. Bkz.
el-Kastaln, 1905-1906, V, s. 319.
2) Zira en genel anlamyla, Dirsekten parmak ularna kadar olan uzunluk diye tarif edilmektedir.
Eskiden kullanlan bu l birimi blgeden blgeye deimekle birlikte ortalama 60 cm. kadar
bir uzunluu ifade etmektedir. Osmanlda kullanlan ve yaklak 68 cm. olan arn da zira ile
ayndr. Bkz. el-Mutarriz, t.y., s. 174; ez-Zebd, t.y., XXI, s. 5-8; bn Manzr, 1992, VIII, s. 93-95;
Mutal, 1995, s. 293.
HZ. DEMN BOYU LE LGL RVYETLER ZERNE 123

senin, hem de (senden sonra) zrriyetinin selmlamas bu ekilde olacaktr buyurdu.

Bunun zerine dem Meleklere, es-Selm aleykm dedi. Onlar da, es-Selm aleyke
ve rahmetullah diyerek, selmlarna ve rahmetullah duasn ziyde ederek karlk ver-
diler. Cennete girecek olan herkes, demin (ilk yaratldnda sahip olduu mkemmel)
sretine uygun olarak girecektir. demin torunlar, imdiye kadar onun gzelliinden
birer paray kaybetmitir. Nihyet bu eksili imdi (Muhammed mmetinde) sona erdi
(Buhr, 2002, Ehdsul-Enbiya, 1; Mslim, 1992, Cenne, 28; Ahmed b. Hanbel, 2001,
XIII, s. 504; bn Kesr, 1988, I, s. 98).
Ahmed b. Hanbel, Mslim ve Baav gibi baz muhaddisler ayn hadsi, ...Cennete
girecek olan herkes, demin sretine uygun bir ekilde, uzunluu altm zira olarak
girecektir... ziyadesiyle nakleder (Ahmed b. Hanbel, 2001, XIII, s. 504; Mslim, 1992,
Cenne, 28; Baav, 1983, XII, s. 254).
Kez Eb Hureyreden rivayet edilen, hem Sahh-i Buhr hem de Sahh-i Mslimde
geen dier bir hadste Ehl-i Cennet yle tarif edilir: Cennete ilk girecek zmre, oraya
ayn on drdndeki dolunay gibi parlak; onlar takip eden zmre ise gkyzndeki en
parlak yldz gibi girer. Orada kk ve byk abdest bozmazlar. Tkrmeye ve smkr-
meye ihtiya hissetmezler. Taraklar altn, terleri misk, buhurdanlklar ise d aacndan-
dr. Eleri iri gzl hurilerdir. Herkes orada (fizik itibariyle) bir yaratl zere olacak ve
babalar dem gibi altm zira olarak halkedilecektir (Buhr, 2002, Ehdsil-Enbiya, 1;
Mslim, 1992, Cenne, s. 6).
Yine Eb Hureyreden rivyet edilen ve cennete girecek olan mminlerden bahseden
dier bir hadste Hz. demin boyundan yle bahsedilmitir: Ehl-i Cennet, cennete
demin yaradl zere klsz, sakalsz, beyaz, dalgal sal, srmeli gzl, otuz ya-
nda ve altm zira boyunda olarak girerler (bn Eb eybe, 1988, VII, s. 35; Ahmed b.
Hanbel, 2001, XIII, s. 315; Tabern, 1985, II, s. 75; Eb Nuaym, t.y, II, s. 99). eitli
kaynaklarda bu rivyetlere benzer daha birok nakil bulmak da mmkndr.
Bu rivayetlerle ilgili deiik fikir ve yorumlarn ortaya kt grlmektedir. Muhad-
disler, Hz. demin boyundan bahsederken dorusunu Allah bilir kaydyla birtakm
tahminlerde bulunmutur. Burada bahsedilen altm zira uzunluun, Hz. demin kendi
zira ile mi yoksa gnmzde kullanlan zira miktarna gre mi olduu konusunun netlik
kazanmad grlmektedir. ounlua gre sz konusu l Hz. demin kendi zira
ile deildir nk zira, dirsekten orta parmak ucuna kadar olan uzunluktur ve herkesin
zira, ortalama kendi boyunun drtte biri kadardr. ayet Hz. demin boyu olarak ifade
edilen altm zira onun kendi zirana gre olsa, vcut uzunluu yannda kol boyu oran-
tsz derecede ksa kalm olurdu (bn Hacer, 1959, VI, s. 366-367; el-Mnv, 1938, III,
s. 445; Aliyyl-Kr, 2002, IX, s. 3669; el-Ayn, t.y, XV, s. 208-209; el-Irak, t.y, VIII, s.
105; Kastalln, 1906, IX, s. 130).
Hadste geen nihyet bu eksili imdi (Muhammed mmetinde) sona erdi ifadesi-
ne istinden baz rihler, insanlarn cemliyle beraber boy uzunluunun da her devirde
biraz daha azalarak imdiki haline geldiini, yani sz konusu azalmann Hz. Peygamber
124 / Yrd. Do. Dr. Yunus Emre GRDK EKEV AKADEM DERGS

zamannda son bulduunu ifade etmitir (bn Kesr, 1988, I, s. 102, 129, 323; bn Hacer
1959, VI, s. 367; el-Ayn, t.y, XV, s. 209; el-Irak, t.y, VIII, s. 106-107). Bu bak asna
gre, sz konusu hads mminlerin Hz. demin ilk yaratld hali gibi, hem cemlin-
den hem de boyundan bir ey kaybetmemi olarak cennete gireceini belirtmektedir (el-
Mnv, 1938, III, s. 445).
Baz muhaddisler Hz. demin altm zira olarak zikredilen uzunluunun, onun dn-
yaya indikten sonraki boyu deil cennetteki boyu olduunu savunurken, (bn Kuteybe,
1999, s. 321) dier bir ksmna gre ise onun cennetteki sreti ile Arza indikten sonraki
sreti arasnda deiim olmamtr (Suyut, 1996, VI, s. 187). Baz rivayetlerde ise sz
konusu uzunluun yetmi zira olduunu ifade edilmitir (Muktil b. Sleyman, 2001, IV,
532; Suyt, ed-Drr, I, s. 135-136).
te yandan hadsilerin bir ksm Hz. demin cismi ve boyu ile ilgili rivayetlerin
sahh ve mevsuk olmadna, Kabul-Ahbr ve Vehb b. Mnebbih gibi ahslarn Tevrat
temelli birtakm haberleri kabilinden olduuna kanaat getirmitir. nk sz konusu boy
uzunluu, allm beer boyunun ok tesinde bir arlk arz etmektedir (bn Frek,
1985, s. 55).
Tefsirlerin ve tarih kaynaklarnn ounda da, ilgili hads ve haberlere istinaden Hz.
demin boyunun altm zira olduunun ifade edildii; demin boyu altm zira idi,
ancak hangi zira olduunu Allah bilir (bn Eb Zemenn, 2002, IV, s. 48) eklindeki baz
ksa yorumlar dnda ayrntl bir fikir yrtme faaliyeti iine girilmedii grlmektedir
(Taber, 1965, I, 124; bn Eb Htim, 1998, V, 1459; Semerkand, t.y, III, s. 394; es-
Saleb, 2002, IX, s. 209; el-Baav, 1998, I, s. 96; V, s. 11; bn Atyye, 2000, I, s. 105;
III, s. 335; Kurtub, 1964, I, s. 321; V, s. 300; XX, s. 45; bn Kesr, 1999, III, s. 76; VII, s.
120, 535; Eb Hayyn, 1999, VI, s. 432; Suyt, ed-Drr, I, s. 118; bn Askir, 1995, VII,
s. 391; el-Ism, 1998, I, s. 121).
Hz. dem yeryzne indikten sonra boyunun semya ulat, semdaki meleklerin
sohbetini dinleyebildii, hatta melekleri rahatsz ettii iin boyunun altm ziraa indiril-
dii eklinde abartl rivayetler de mevcuttur (Taber, 1965, I, s. 123; bnl-Cevz, 1992,
I, s. 202; el-Ayn, t.y, XIX, s. 209).
Yine baz rivayetlerde ayaklar Saf Tepesindeyken bann semya yetitii,
Gnein hararetinden rahatsz olduu iin bu durumu Rabbine ekv suretinde arz ettii
ve sonrasnda boyunun kendi zirayla yetmi ziraa dt, Havvnn boyunun ise otuz
be zira olduu nakledilmektedir (el-Ism, 1998, I, s. 121).
bnl-Cevz, Hz. demin boyunun sonradan ksaltldnn doru olmadn, bu tr
rivayetlerin slm bir kaynaa dayanmayp Srynlere ait kitaplardan alndn belirtir
(1992, I, s. 202). bn Hacer el-Askaln ise, sahh hadste Hz. demin ilk yaratld
zaman altm zira olarak yaratldnn ifade edildiine, sonradan ksaltldna dair ise
geerli bir delil olmadna dikkat eker (1959, VI, s. 367).
HZ. DEMN BOYU LE LGL RVYETLER ZERNE 125

Tarih Eserler ve Arkeolojik Kalntlar Asndan Hz. demin Boyu le lgili

Baz Mlahazalar
Hz. demin boyu konusunda bize k tutabilecek baz tarih ve arkeolojik veriler
mevcuttur. Sz konusu verilerden yola karak dndmz zaman baz mlahazalara
varmamz mmkndr. Bunlar birka madde halinde zetlemek gerekirse unlar syle-
yebiliriz:
a) Hadste geen ifadelerden Hz. demin dnyaya indirildikten sonraki boyunun
altm zira yani otuz be-krk metre civar olduu kat bir hkm saylrsa, akl olarak
einin ve ocuklarnn da bu lye uygun boyutlarda olduu ve insan neslinin tarihsel
sre iinde giderek ksald sonucuna varlm olur. nk bu uzunluun sadece Hz.
deme mahsus olmas ve sonraki nesillerin birdenbire klmesi hem manta hem de
hikmete uygun deildir. nsanolunun sre iinde ksalp kld varsayldnda ise
ister istemez evrimcilerin bir takm iddialarna kap aralanm olmaktadr. Bu meyanda
baz aratrmaclarn konuyla ilgili hadslerden yola karak Hz. demin dnya hayatn-
da altm zira olduu ihtimalini gz nne alp buna bal olarak da tedrci klmenin
evrimle ilgili olmadn ispatlama ihtiyac hissettii grlmektedir (Bedir ve Sarslmaz,
1998, s. 133-138).
lk yaratldnda takrben krk metre olduu ve sre iinde kld varsaylan
insann binecei atn, ift srmek iin kullanaca kzn, stn saaca koyunun,
yumurtasn alaca tavuun, toplayaca elmann, glgesinde oturaca aacn, ksacas
istifade edecei her eyin de tedrcen klm olmas gerekecektir. Nitekim hikmet-i
lh gerei, yeryznde insann hizmetine sunulmu olan mahlkatn, ahsen-i takvm
zere yaratlan (Tn, 95/4) insann boyutlarna uygun olmas lazmdr. Halbuki imdiye
kadar yaplan arkeolojik kazlarda ne yz metre boyunda bir elma aac kalntsna, ne
otuz metre boyunda bir at fosiline ne de on metrelik bir tavuk iskeletine rastland vaki
deildir (Jo McDonald, 2005; Zur Nedden D. vd., 1994, s. 809-818). nsanlarn kendi
imal ettikleri eya ve ara-gere trnden olan kalntlarn da bilistisna hlihazrdaki
insan boyutlarna uygun olduu grlmektedir (Keeley L.H., 1996; Manuel Dominguez
Rodrigo vd., 2005, s. 109121; Semaw S., 2000, s. 11971214; Swend Hansen, 2010, s.
10-98).
Eski alarda dinozorlarn yaam olmas ve gnmzde onlara ait baz dev kemik
ve fosillerin ortaya kmas stte belirttiimiz hususa aykr deildir. phesiz Allah yer-
yzn insan nesli iin yaanlr bir mekn klarak mheyya etmi daha sonra Hz. dem
ve eini oraya gndermitir. Aksi dnlrse koca dinozorlar ve canavarlar arasnda Hz.
demin dnya hayat bir kbustan ibaret olurdu. Dolaysyla altm be milyon ila yz
milyon yl nce tkendii sanlan (Rick Gore, 1993, s. 26) dinozorlarn Hz. dem dn-
yaya gnderilmeden ok daha nce yaadklar anlalmaktadr. Nitekim en eski insan
fosili kalntlar otuz be bin ila yz bin yl nceden kalmadr (Barbara Ann Kipfer, 2000,
s. 383). Evrim fikrini savunanlarn ara form diye takdim ettikleri iskelet kalntlar bile
ancak be alt milyon yl teye gidebilmektedir (Alan Thorne vd., 1999, s. 591-612) ki
bunlar zaten demoullarna deil maymun trlerine ait kalntlardr.
126 / Yrd. Do. Dr. Yunus Emre GRDK EKEV AKADEM DERGS

b) Zamanmza kadar ulaabilmi olan en eski maara resimlerinin, en eski hey-

kellerin (Gregory Curtis, 2006; R. Dale Guthrie, 2006; Klaus Schmidt, 2007, s. 7-65;
Antonio Beltran Martinez, 1982; Nancy K. Sandars, 1968) ve btn tarih yaplarn g-
nmz insannn boyutlaryla uyumlu olduu grlmektedir. Bir ksm tarihi eserlerin son
derece grkemli olduu ve nasl yapld konusunda tartmalarn halen devam ettii bir
hakikattir ancak bunlar yine de eski devirlerde yaam olan insanlarn, boyut olarak g-
nmz insanndan ok daha farkl olduunu gsterir nitelikte deildir. rnein muazzam
ta bloklardan oluan Msr piramitlerinin nasl yapld hala gizemini korumakta fakat
piramitlerin iindeki koridorlar ve kap boylar, onlar in eden insanlarn da imdiki
insanlarla ayn boyutlarda olduunu gstermektedir (J. Davidovits, 1988; Dows Dunham,
1956, s. 156-165; Rolf Krauss, 1997, s. 45-67; Anthony B. Sakovitch, 2005-2006, s. 1-
13).
c) Mslmanlar iin en eski tarih eserlerden biri phesiz Kbedir. eitli zaman-
larda tahribe urad bilinen bu yapnn gemii ilk insan olan Hz. deme kadar uzan-
maktadr. phesiz, lemlere bereket ve hidyet kayna olarak insanlar iin kurulan ilk
beyt (mbet), Mekkedeki (Kbe)dir. Orada apak nineler, (ayrca) brhimin makam
vardr. Oraya giren emniyette olur. Yoluna gc yetenlerin o beyti haccetmesi, Allahn
insanlar zerinde bir hakkdr. Kim inkr ederse bilmelidir ki Allah btn lemlerden
mstandir (l-i mran, 3/96) nass ile sabit olduu zere Kbe insanlar iin mbed
olarak vazedilen ilk beyttir ve bu hususta ihtilaf yoktur (el-Mverd, t.y., I, s. 410).
Bize ulaan hadslerde Hz. Peygamberden yeryznde kurulan ilk mescidin soruldu-
unu ve Onun bu soruya Mescidl-Harm yantn verdiini grmekteyiz (Ahmed b.
Hanbel, 2001, XXXV, s. 310; Buhr, Ehdsil-Enbiy, 39; bn Mce, 1952, Mescid, 7;
Nes, 2001, Mescid, 3; bn Hibban, 1988, IV, s. 475).
Baz nakillere gre Kbeden nce de evler vard ancak o, mbarek klnan, lemlere
hidyet vesilesi olan (Tber, 2000, VI, s. 19; bn Eb Htim, 1998, III, s. 707; bn Kesr,
1988, II, s. 78; Suyt, ed-Drr, II, s. 265) ve insanlar iin ibadet mahalli olarak seilen
ilk beyttir (Taber, 2000, VI, s. 20; bn Eb Htim, 1998, III, s. 708; Semerkand, t.y., I, s.
232; Saleb, 2002, III, s. 115; Suyt, ed-Drr, II, s. 265). Dier bir ksm rivayetlerde ise
Kbenin bil istisna yeryzndeki ilk beyt olduu (Taber, 2000, VI, s. 20; Saleb, 2002,
III, s. 115); dnya yaratlmadan evvel halk edildii, (Taber, 2000, VI, s. 20-21; Saleb,
2002, III, s. 114; Kurtub, 1964, IV, s. 137; Suyt, ed-Drr, II, s. 265) dnya ile beraber
yaratld (Taber, 2000, VI, s. 21; bn Eb Htim, 1998, III, s. 707; Suyt, ed-Drr, II,
s. 265) veya Hz. dem tarafndan in edildii nakledilmektedir (Taber, 2000, VI, s. 21;
Saleb, 2002, III, s. 115). nsaniyetin ayrlmaz bir paras ibadet olduuna gre, ilk m-
bedin de ilk insandan beri var olmas kanaatimizce lh hikmetin bir gereidir.
Abdullah b. Amr b. el-sdan merf olarak rivyet edilen bir hads yledir, Allah
Cebrili, Kbeyi bin etmelerini emretmesi iin dem ve Havvya gnderdi. dem
Kbeyi bin ettikten sonra ise onu tavaf etmeleri emredildi ve, Sen ilk insansn, bu da
insanlar iin bin edilen ilk beyt! denildi (Beyhak, 1982, II, s. 45; bn Kesr, 1988, I, s.
HZ. DEMN BOYU LE LGL RVYETLER ZERNE 127

102; el-Ayn, tsz, IX, s. 211; Suyt, Cmiul-Ehds, XI, s. 121; el-Hind, 1975, XII, s.
213) .
Tefsir ve tarih kaynaklarnda stteki hadsi destekler mahiyette nakiller mevcuttur.
Bunlara gre, Hz. dem yeryzne indikten sonra ar evreleyen meleklerin zikir ve
tespihlerini duyamad iin Rabbine hznn ifade etmiti. Cenb- Allah da ona Harem
Blgesinde, Arta bulunan Beytul-Mamrun hizasna denk gelen yerde kendisi iin
bir beyt bin etmesini ve melekler Arn evresinde nasl tavaf ediyorsa ayn ekilde bu
beyti tavaf etmesini; melekler Arta nasl namaz klyorsa, ayn ekilde bu beytte namaz
klmasn emretmitir. Daha sonra bu emri yerine getirebilmesi iin ona Kbenin bin
edilecei yeri gsteren ve nasl tavaf edeceini reten bir melek, yani Cebril gnderil-
mitir (bn Sad, 1990, I, s. 33; Taber, 1965, I, s. 124; Camiul-Beyn, III, s. 57-58; bn
Askr, 1990, VII, s. 422; XXIII, s. 271; bnl-Esr, 1997, I, s. 35; bn Hacer, 1959, VI, s.
406; bnl-Cevz, 1992, I, s. 214; bn Kesr, 1988, I, s. 102; bn Haldn, 1988, I, s. 436;
Suyt, ed-Drr, I, s. 313).
stte baz rneklerini verdiimiz rivayetlerin khir ekseriyeti Kbeyi ilk bin ede-
nin Hz. dem olduuna iaret etmektedir. Bunun yannda bize ulaan nakiller arasnda
Kbenin ilk olarak melekler tarafndan yapldna (Saleb, 2002, III, s. 115; bn Kesr,
1999, I, s. 421), onu Hz. demin olu isin bin ettiine (bn Kesr, 1999, I, s. 421) ve
semdan indirildiine dair (Taber, 2000, III, s. 57-58; bn Kesr, 1999, I, s. 434) eitli
haberler de mevcuttur. Kbe, zaman iinde tahribata uram, yklarak kaybolmutur (bn
Atyye, 2000, I, s. 210; es-Seleb, 1997, I, s. 316). Baz rivyetlerde Nuh Tufanndan
sonra yklp kaybolduu (Suyt, ed-Drr, I, s. 313) veya semaya ekildii belirtilen
(Taber, 2000, III, s. 58) Kbeyi, Hz. brhim Allahn emriyle ilk kurulduu yerde ve
ayn kide zere tekrar bina etmi (Taber, 2000, III, s. 58-60; VI, s. 21; bn Eb Htim,
1998, s. 232; bn Atyye, 2000, I, s. 210; bn Kesr, 1999, I, s. 434; bn Haldn, 1988, I,
s. 436; Seleb, 1997, I, s. 317), bu emri Hz. Cebrilin rehberliinde yerine getirmitir
(Bkz. Taber, 2000, III, s. 58-60; bn Atyye, 2000, I, s. 210; bn Kesr, 1999, I, s. 434; bn
Haldn, 1988, I, s. 436; Suyt, ed-Drr, I, s. 313).
ster Hz. dem in etmi, ister melekler bin etmi, isterse semdan indirilmi ol-
sun kanaatimizce burada nemli olan nokta; sre iinde baz tahribatlara maruz kalm
olsa bile zellikle kaidesindeki boyutlarn korunarak gnmze kadar geldii bilinen
Kbenin fizik bykldr.3 Yaklak yz krk be metrekarelik alan zerine kurulmu
olan Kbenin birbirine eit olmayan drt duvarnn uzunluklar 10-12 metre arasnda
deimektedir. Ykseklii ise 15 metredir (nal, 2001, XXIV, s. 15). Dolaysyla krk

3) Kbenin yksekliinin Hz. brhim zamannda 9 zira (yaklak 5 metre) olduu, daha sonra Ku-
reylerin bu ykseklii 18 ziraa (yaklak 10 metre) kard nakledilmektedir. Emevler zama-
nnda halfeliini ilan eden Abdullah b. Zbeyr Mekkeyi kuatan Emev ordusunun mancnklarla
att talar ve bu srada kan yangn yznden Kbenin tamamen tahrip edilmesi zerine duvar-
larn kalan ksmlarn yktrp binay Hz. brahimin temellerini esas alarak yeniden yaptrm ve
bu arada gneybat, kuzeydou duvarlarn hatim ile birletirerek hicri binaya dahil edip binann
yksekliini 27 ziraa karmtr (yaklak 15 metre). Bkz. Sadettin nal, 2001, XXIV, 14-20.
128 / Yrd. Do. Dr. Yunus Emre GRDK EKEV AKADEM DERGS

metre boyundaki Hz. demin, byle bir yapy beyt olarak alglamas ve tavaf etmesi
aklen mmkn grnmemektedir.
d) Kurn- Kermde Hz. Hdun eli olarak gnderildii d Kavminin zellikle
uzun boylu, iri csseli ve gl kuvvetli insanlardan olutuu belirtilmektedir (Taber,
2000, XXI, s. 443-444; bn Eb Htim, 1998, V, s. 1510; bn Atyye, 2000, II, s. 418-
419; bn Kesr, 1999, III, s. 433-434). Bu husus deiik ayetlerde yle vurgulanr: Sizi
uyarmas iin iinizden bir adam araclyla Rabbinizden size bir zikir (vahiy ve t)
gelmesine atnz m? Allahn sizi Nuhun Milleti yerine getirdiini, kmet ve kuvvete
de onlardan stn kldn hatrlayn. O halde Allahn nimetlerini hatrlayn ki kurtulua
eresiniz (Araf, 7/ 69); d Kavmine gelince, yeryznde haksz yere byklk tasla-
dlar ve, Bizden daha kuvvetli kim var? dediler ... (Fussilet, 41/ 15); Rabbinin, hibir
memlekette benzeri ortaya konmayan stunlara sahip rem ehrinde oturan d milletine
ne ettiini grmedin mi? (Fecr, 89/ 6-8)
Kanaatimizce eer Hz. demden bu yana tedrc bir klme sz konusu olsayd, za-
ten bu srecin doal bir paras olarak d Kavminin, Kurnn nzil olduu dnemdeki
insanlardan daha iri ve csseli olmalar gerekirdi. Dolaysyla d Kavminin, iri ve gl
insanlardan olutuunun belirtilmesine gerek kalmazd.
Mehur muhaddislerden bn Hacer el-Askaln Sahh-i Buhardeki hadslerin erhini
ieren Fethul-Br adl eserinde bnt-Tnin konuyla ilgili grn nakleder. stte
ifade ettiimiz kanaati destekler nitelikteki aklamasnda bnt-Tn, insanlarn sre
iinde ksaldklaryla ilgili hussun noksaniyet ierdiini ve mkil bir mesele olduunu
syler. Nitekim Semd Kavmi gibi gemi mmetlerin eserleri halen mevcuttur ve bu
eserlerden onlarn ar bir uzunlua sahip olmad anlalmaktadr. Oysa ki tedrci ksal-
ma fikrine gre onlarn bizden ok daha uzun olmalar gerekirdi. Bu nedenle hadste ikl
sz konusudur ve u ana kadar izle edilebilmi deildir (bn Hacer, 1959, VI, s. 367;
el-Mnv, 1938, III, s. 445).
Keza byk tarihi ve sosyolog bn Haldn da ayn paralelde gr belirtenlerdendir.
Ona gre, halkn inand gibi eski kavimlerin vcutlar bizimkinden olaanst byk
ve kuvvetleri bizimkinden fazla deildi. Onlardan bugne intikal eden eserlerin ou
ilim, geometri ve makinelerin yardmyla vcuda getirilmitir. Dolaysyla eski kavimler
tarafndan yaplm byk yaplar ve heykeller, o kavimlerin vcuta ifrat derecesinde
olduunu gsterir birer delil deildir. Buna ramen kssaclar d, Semd Kavimleri ve
Amalika hakknda birok yalan haber nakletmitir. rnein Semd Kavminin talar
oyarak yapm olduklar evler amzda halen mevcuttur. Hz. Peygamberden merv
sahh hadslerle Semd Kavmine aidiyeti kesin olan bu yaplarn, alaklk, ykseklik ve
yzlm bakmndan bizim oturduumuz evlerden daha byk olmad grlmektedir
(1997, II, s. 227-230).

Sonu
Hz. demin altm zira olduunu bildiren nakiller birok hads kaynanda, zel-
likle hads ilmi asndan son derece muteber saylan Sahh-i Buhar ve Sahh-i Mslim
HZ. DEMN BOYU LE LGL RVYETLER ZERNE 129

gibi kaynaklarda yer almaktadr. Bu ynyle ilgili rivayetlerin nemli bir ksmnn, hem
senet hem de metin ynnden shhatli olduu sylenebilir. Ancak mtebih yetlerde ol-
duu gibi; Hz. demin uzunluundan bahseden hadslerin metin ynnden kat olmas,
mnaya dellet ynnden de kat olmasn gerektirmemektedir. Dolaysyla sz konusu
hadslerde geen ifadelerle neyin kastedildii, kanaatimizce tartmaya ak bir husustur.
te yandan dk bir ihtimal de olsa metin asndan muhtemel bir tedahl olasl da
gz ard edilmemelidir.
Tarih eserler ve arkeolojik kalntlar arasnda, Hz. demin dnyaya ilk gnderildii
zaman altm zira olduuna ve onun neslinden gelen insanlarn sre iinde ksalp k-
ldne dair bir delil bulunmamaktadr. Gerek zamanmza ulam olan eski yaplar
gerekse arkeolojik kazlarda ortaya kan ara ve gereler nceki insanlarn da aa yu-
kar bizimle ayn boyutlarda olduunu gstermektedir. Bunun aksini gsteren baz delil-
lere ulalmad srece, tedrc ksalma fikrini ispatlamann mmkn olmad aktr.
d Kavmi gibi baz topluluklarn iri csseli olduu hakikat ise de bu iriliin anormal
boyutlarda olmad anlalmaktadr.
Netice itibariyle Hz. demin altm ziralk boyundan bahseden hadslerdeki zira
ifadesiyle kastedilen lnn insanlar arasnda geerli olan l biriminden farkl ola-
bilecei ihtimali bir tarafa; sz konusu uzunluun cismn boyu deil mnev azamet
ve bereketi ifade ettiini; cismn boy olsa bile bunun Hz. demin dnya hayatndaki
uzunluunu deil cennetteki uzunluunu ifade ettiini sylemenin daha tutarl olaca
anlalmaktadr. Zira akl ve nakl-i sahh teruz ettii zaman akl esas alp nakli tevil yo-
luna gitmek slam ilimlerin en temel kurallarndan biridir.

Kaynaka
Kurn- Kerm
Ahmed b. Hanbel. (2001). Msned (Cilt I-XLV). Beyrut: Messesetr-Risale.
Aliyyl-Kr. (2002). Mirktl-Mefth erhu Miktl-Mesbh (Cilt I-IX). Beyrut:
Drul-Fikr.
Antonio Beltran Martinez. (1982). Rock Art of the Spanish Levant. Cambridge University
Press.
el-Ayn, Bedrddin. (tarihsiz). Umdetl-Kr erhu Sahhil-Buhr (Cilt I-XXV). Bey-
rut: Dru hyait-Trsil-Arab.
el-Baav, Eb Muhammed el-Hseyin b. Mesd el-Ferr. (1983). erhus-Snne (Cilt
I-XV). Dmak-Beyrut.
------------, (1998). Melimut-Tenzil f Tefsril-Kurn. Beyrut: Dru hyait-Trsil-
Arab.
Bedir, A., Sarslmaz, A. (1998). Hz. Ademin boyu. Harran niversitesi lahiyat Fakl-
tesi Dergisi, IV, 133-138.
130 / Yrd. Do. Dr. Yunus Emre GRDK EKEV AKADEM DERGS

el-Beyhak, Eb Bekir. (1982). Delilun-Nbvveti ve Marifetu Ahvli Shibi-era

(Cilt I-VII). Beyrut: Drul-Ktbil-lmiyye.
el-Bezzar, Eb Bekr. (1988). el-Bahrz-Zehhar = Msnedl-Bezzar (Cilt I-IX). Beyrut:
Mektebetl-Ulum vel-Hikem.
el-Buhr, Eb Abdullah smail b. brahim el-Cuf. (2002). Sahihul-Buhr (Cilt I-IX).
Dru Tavkin-Nect.
Curtis, G. (2006). The cave painters, probing the mysteries of the worlds first artists.
New York: Alfred A. Knopf.
Davidovits. J. (1988). The pyramids, an enigma solved. New York: Hippocrene Books.
Dunham, D. (1956). Building an Egyptian Pyramid. Archaeology, 9(3), 156-165.
Eb Hayyn el-Endels. (1999). el-Bahrul-Muht fit-Tefsr, (Cilt I-X). Beyrut: Drul-
Fikr.
Eb Nuaym, Ahmed b. Abdillah b. Ahmed el-Isbahn. (tarihsiz). Sfatul-Cenne (Cilt
I-II). Dmak: Drul-Memn.
Guthrie, R.D. (2006). The nature of prehistoric art. Chicago: University of Chicago
Press.
Gore, R. (1993). Dinosours. National Geographic, January, 2-54.
Hansen, S. (2010). Archaeological finds from Germany. Berlin: Pinquin Druck.
el-Hind el-Brhanfr, Alddin Ali b. Mttak b. Hsamddn. (1975). Kenzl-Umml
f Snenil-Akvli vel-Efl (Cilt I-XVI). Beyrut: Messesetr-Risale.
el-Irak, Ebl-Fadl Zeynddn Abdrrahim b. el-Hseyin b. Abdurrahman. (tarihsiz).
Tarhut-tesrb f erhit-takrb (Cilt I-VIII). Beyrut: Dru hyit-Trs / Drul-
Fikr.
el-Ism, Abdlmelik. (1998). Semtun-ncmil-avl f enbil-evili vet-tevl (Cilt I-
IV). Beyrut: Drul-Ktbil-lmiyye.
bn Askir, Ebl-Ksm Al b. Hbetullah. (1995). Trhud-Dmak, (Cilt I-LXXX).
Beyrut: Drul-Fikr.
bn Atyye el-Endels, Eb Muhammed Abdlhak b. Galib b. Abdirrahman b. Temm.
(2000). el-muharrerul-vecz f tefsril-kitbil-azz, (Cilt I-V). Beyrut: Drul-
Ktbil-lmiyye.
bnl-Cevz, Ebl-Ferec Cemlddin Abdurrahman b. Ali b. Muhammed. (1992). el-
muntazam f tarhil-memi vel-mlk, (Cilt I-XIX). Beyrut: Drul-Ktbil-
lmiyye.
bn Eb Htim, Eb Muhammed Abdurrahman b. Muhammed et-Temm er-Rz. (1998).
Tefsrul-Kurnil-Azm, (Cilt I-XI). Suudi Arabistan: Mektebet Nizr.
HZ. DEMN BOYU LE LGL RVYETLER ZERNE 131

bn Eb eybe, Eb bekir Abdullah b. Muhammed b. brahim b. Osman. (1988). el-

kitbul-musannef fl-hadsi vel-sr, (Cilt I-VII). Riyad: Mektebetur-Rd.
bn Eb Zemenn, Eb Abdillah Muhammed b. Abdillah b. sa b. Muhammed el-Br.
(2002). Tefsrul-Kurnil-Azz, (Cilt I-V). Kahire.
bnl-Esr el-Cezer, Ebl-Hasan Ali b. Ebl-Kerem Muhammed b. Muhammed b. Ab-
dilkerim b. Abdilvhid e-eybn. (1997). el-kmil fit-tarh, (Cilt I-X). Beyrut:
Drul-Kitabil-Arab.
bn Frek, Muhammed b. el-Hasan el-Ensr el-Isbahn. (1985). Mkill-hads ve
beynuhu. Beyrut: lemul-Ktb.
bn Hacer el-Askaln, el-Hfz Ebl-Fadl ihabddin Ahmed b. Ali. (1959). Fethul-
br al Sahhil-Buhr, (Cilt I-XIII). Beyrut: Drul-Marife.
bn Haldn, Eb Zeyd Abdurrahman b. Muhammed Veliyyddn el-Hadram el-bil.
(1988). Dvanul-mbtedei vel-haber f tarhil-Arabi vel-Berberi ve men se-
rehm zevil-enil-ekber, (Cilt I-VIII). Beyrut: Drul-Fikr.
------------. (1997). Mukaddime, (Cilt I-III). stanbul: Milli Eitim Basmevi.
bn Hibban, Eb Htim Muhammed b. Hibban b. Ahmed et-Temm el-Bst. (1988).
Sahhu bn Hibban, (Cilt I-XVIII). Beyrut: Messesetr-Risale.
bn Kesr, Ebl-Fid smail b. mer el-Kure el-Basr ed-Dmak. (1988). el-bidye
ven-nihye, (Cilt I-XIV). Beyrut: Dru ihyit-Trsil-Arab
------------. (1999). Tefsrul-Kurnil-Azm, (Cilt I-VIII). Drut-Taybe.
bn Kuteybe, Eb Muhammed Abdullah b. Mslim ed-Dnever. (1999). Tevlu
muhtelifil-hads. el-Mektebl-slm.
bn Mce, Eb Abdullah Muhammed b. Yezid er-Rebe el-Kazvin. (1952). Snenu bn
Mce (Cilt I-II). Msr.
bn Manzr, Muhammed b. Mkrim b. Ali Ebl-Fadl Cemlddn el-Ensr er-Ruveyfa
el-Ifrk. (1992). Lisnul-Arab, (Cilt I-XV). Beyrut: Drus-Sadr.
bn Sad, Eb Abdillah Muhammed el-Him el-Badd. (1990). et-tabaktl-Kbr,
(Cilt I-VIII). Beyrut: Drul-Ktbil-lmiyye.
el-Kastaln, Ebl-Abbas Ahmed b. Muhammed b. Eb Bekir b. Abdilmelik el-Kuteyb
el-Msr. (1323/1905). rdus-Sar li-erhi Sahhil-Buhr, (Cilt I-X). Msr:
Matbaatul-Kbra el-Emriyye.
Keeley, L.H. (1996). War before civilization. New York: Oxford University Press.
Kipfer, B.A. (2000). Neanderthal Man. Encyclopedic Dictionary of Archaeology. New
York: Kluwer Academic/Plenum Publishers, s. 383.
Krauss, R. (1997). Astronomische konzepte und jenseitsvorstellungen in den pyramiden-
texten. Wiesbaden.
132 / Yrd. Do. Dr. Yunus Emre GRDK EKEV AKADEM DERGS

el-Kurtub, Eb Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Eb Bekir b. Ferh el-Hazrec emsd-

dn. (1964). el-Cmi li Ahkmil-Kurn, (Cilt I-XX). Kahire: Drl-Ktbil-
Msriyye.
Manuel Dominguez Rodrigo, Pickering T. R., Semaw S. & Rogers M. J. (2005). Cutmar-
ked Bones from Pliocene Archaeological Sites, at Gona, Afar, Ethiopia, mpli-
cations for the Function of the Worlds Oldest Stone Tools. Journal of Human
Evolution, 48(2), 109-121. http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/
S0047248404001411
el-Mverd, Ebl-Hasan Ali b. Muhammed b. Muhammed b. Habb el-Basr el-Badd.
(tarihsiz). en-nket vel-uyn, (Cilt I-VI). Beyrut: Drul-Ktbil-lmiyye.
McDonald, J. (2005). Salvage excavation of human skeletal remains at ocean and octavia
streets. Cultural Heritage Management Report to Energy Australia, Held at De-
partment of Environment and Conservation.
Muktil b. Sleyman, Ebl-Hasan bn Ber el-Ezd el-Belh. (2001). Tefsru Muktil b.
Sleyman, (Cilt I-V). Beyrut: Dru hyait-Trs.
el-Mutarriz, Nsr b. Abdsseyyid Ebl-Mekrim b. Ali Burhanuddin el-Harezm. (tarih-
siz). el-Marib. Beyrut: Drul-Ktbil-lmiyye.
Mutal, S. (1995). Arapa-Trke szlk. stanbul: Daarck.
el-Mnv e-fi, Zeynddin Muhammed Abdurraf, (1938). Feyzul-Kadr, (Cilt I-VI).
Msr: Mektebetut-Ticariyyetil-Kbra.
Mslim, Ebul-Hseyin Mslim b. el-Haccc el-Kueyr en-Neysabr. (1992). Sahih,
(Cilt I-III). stanbul.
en-Nes, el-mam Eb Abdirrahman Ahmed b. uayb. (2001). es-Snenl-Kbr, (Cilt
I-X). Beyrut: Messesetr-Risale.
Sakovitch, A.B. (2005-2006). Explaining the Shafts in Khufus Pyramid at Giza. Journal
of The American Research Center in Egypt, 42, 1-13.
es-Saleb, Eb shak Ahmed b. Muhammed b. brahim. (2002). el-kef vel-beyan an
tefsril-Kurn, (Cilt I-X). Beyrut: Dru hyait-Trsil-Arab.
Sandars, N.K. (1968). Prehistoric art in Europe. Penguin.
Schmidt, K. (2007). Gbekli tepe, en eski tapna yapanlar. stanbul: Arkeoloji ve Sa-
nat.
es-Seleb, Eb Zeyd Abdurrahman b. Muhammed b. Mahlf. (1997). el-cevhirul-hisn
f tefsril-Kurn, (Cilt I-V). Beyrut: Dru hyit-Trsil-Arab.
Semaw, S. (2000). The worlds oldest stone artefacts from Gona, Ethiopia, their mplicati-
ons for understanding stone technology and patterns of human evolution betwe-
en 2.61.5 million years ago. Journal of Archaeological Science, 27(12),1197
1214.
HZ. DEMN BOYU LE LGL RVYETLER ZERNE 133

es-Semerkand, Ebl-Leys Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. brahim. (tarihsiz). Bahrul-

ulm, (Cilt I-III). yaynyeri yok.
es-Suyt, Cellddin Abdurrahman. (tarihsiz). ed-drrl-mensr, (Cilt I-VIII). Beyrut:
Drul-Fikr.
------------. (tarihsiz). Cmiul-Ehds, (Cilt I-XIII). yaynyeri yok.
------------. (1996). ed-Dbc Al Sahh-i Mslim b. el-Haccc, (Cilt I-VI). Sud Arabis-
tan: Dru bn Affn.
et-Tabern, Sleyman b. Ahmed b. Eyyub Ebl-Ksm. (1985). el-Mucemus-Sar,
(Cilt I-II). Beyrut: el-Mektebul-slm.
et-Tber, Eb Cafer Muhammed bn Cerr. (1965). Trhl-mem vel- mlk, (Cilt I-
XI). Beyrut: Drut-Trs.
------------. (2000). Cmiul-beyn f tevlil-Kurn, (Cilt I-XXIV). Beyrut: Messesetr-
Risale.
Thorne, A.- Grn, R., Mortimer, G., Spooner, N.A., John J., Simpson, J.J., McCulloch,
M., Taylor, L. & Curnoe. D. (1999). Australias Oldest Human Remains, Age Of
The Lake Mungo 3 Skeleton. Journal of Human Evolution, 36, 591-612. http://
www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0047248499903056
nal, S. (2001). Kbe. Trkiye Diyanet Vakf slm ansiklopedisi (DA), stanbul, XXIV,
14-20.
ez-Zebd, Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzak el-Hseyn Ebl-Feyz Murtaz.
(tarihsiz). Tcul-Ars, (Cilt I-XL). Drul-Hidye.
Zur Nedden D.- K.Wicke- R. Knapp- H. Seidler- H. Wilfing- G. Weber- K. Spindler- W.A.
Murphy- G. Hauser & W. Platzer. (1994). New Findings on The Tyrolean Ice
Man, Archaeological and CT-body Analysis Suggest Personal Disaster Before
Death. Journal of Archaeological Science, 21, 809-818. http://www.sciencedire-
ct.com/science/article/pii/S0305440384710788.