PDF

T.C.
MARMARA NVERSTES
GZEL SANATLAR ENSTTS
RESM ANASANAT DALI
TRKYEDE BR ETM MODEL BAUHAUS
(Yksek Lisans Tezi)
Hazrlayan
S.ELVAN EKREN
Danman
Prof. HSAMETTN KOAN
stanbul -2006
NSZ
Bu aratrma Endstri devri ile balayan sre ierisinde, nsann sanayi

karsndaki ilk direniini , sanayi ile kurmaya alt ilikiyi, bu ilikinin bir
sonucu olarak doan ve sanatn hayata indirgenmesi amacndan yola kan
Bauhuas okulunu ve okulun Trkiyedeki yansmasn anlatr. Bauhaus okulu
kendinden sonra gelen pek ok eitim kurumuna nclk etmitir, lkemizde ise
Devlet Tatbiki Gzel Sanatlar Yksek Okulu bu anlay ile kurulmutur. Her iki
okul arasndaki iliki, hayatla kurduklar ba ve tarihsel sre ierisindeki
konumlar sanat eitimimiz ve geliimi asndan nem tamaktadr.
Yksek lisans tezi olarak sunulan bu almada ncelikle yardmlar ve

destei ile daima yanmda olan ve bana yol gsteren tez danmanm deerli
hocam Prof. Hsamettin Koana , konuya yn veren aratrmalarn benimle
paylaan Do. Dr.Seil Satra, anlar ile almama k tutan smail zka
ve Mustafa Aslere , yazm aamasndaki tm skntlarm paylaan Volkan
Kzltuna itenlikle teekkr ederim.
S.Elvan EKREN
NDEKLER
NSZ.. iii
ZET. iv
SUMMARY v
GR.
1-Endstri Toplumu Bireyi................4
1.1 Bireyin Alglanmas (Modernite)......5
2-Endstri Toplumunda YARATICILIK Eitimi..................15
2.1-Geleneksel Akademi Modeli...15
2.2-Yeni Model Araylar...23
2.2.1-Sanat ve Zanaat.23
2.2.2-Model Olarak BAUHAUS......30
2.2.2.1. Kurulusu.......33
2.2.2.2. Eitim Sistemi.........36
2.2.2.3. Dnemleri........46
2.2.2.4. Getirdii yenilikler...........51
3-Tatbiki Gzel Sanatlar Yksek Okulu....................53
3.1. Tatbiki ncesi Trkiyede Genel Yap................53
3.2. Trkiyede Sanat Eitimine Yaklam..............................59

3.3. Devlet Tatbiki Gzel Sanatlar Yksek Okulunun Kuruluu
ve Sanat Eitimi gr..............................................73
3.4. Akademik Aamalar(yaplanma) ve Kadro Anlay...........79
3.5. renciye Bak, rencinin Temsili...92
3.6. Gelecek Algs ve Tatbiki Gelenei...95
3.6.1. Marmara Gzel Sanatlar Fakltesi..99
SONU.108
KAYNAKA
RESMLER
GR
Sanat zamann olaylarn yanstan kimsedir der Shakespeare nl
Hamletinde. Sanat yaamdan ayr dnlemez ,yaam yanstr, mevcut
yaama biimine alternatif sunar, toplumun direni merkezlerini ortaya karr ve
ynlendirir.te bu nedenle sanat tarihine bakmak dnemin sosyal, siyasal ve
ekonomik yapsyla birleik bir okuma gerektirir.Toplumsal dinamikler ne kadar
hzl hareket etmekteyse sanat da ayn hzda hareket etmektedir. Bugn sanat
tarihinin sayfalarn kartracak olursak ,en ksa sre diliminde en byk
deiimlerin endstri devrimi ve onu izleyen yzyl ierisinde olutuunu
grrz. Bunun nedeni de toplumsal yapnn ve onu ayakta tutan dinamiklerinin
hzla deimesidir.
Bu nedenle Bauhaus Okulunun nemini kavrayabilmek iin ncelikle

an toplumsal yapsna bakmakta yarar vardr.
Her devrim gibi Endstri devrimi de bilimsel, siyasal ve sosyal bir ok

devrimi beraberinde getirdi. Bilim alannda yaplan yeni keifler endstrinin
gelimesini salam, endstri ise kazand yeni g ile yeni bir toplum
yapsnn domasna sebep olmutu. Ksa bir zaman dilimi iinde gelien
Endstri devrimi ve akabinde meydana gelen iki dnya sava toplumlarn
inanlarn, hayat alglay biimlerini kkten sarst. Endstri ve onun byk
makineleri insanlarn yaantlarn da iine alarak ekil vermeye balad.
Geleneksel yaamndan koparak kozmopolit ehirlerin ve fabrikalarn bir

paras olan bireyin; ailesinden, iinde yaad toplumdan ve sanattan
beklentisi de deimiti.
te byle bir dnemde yerleik tm kurumlar gibi geleneksel akademiler

de sorgulanmaya baland.Yeni bireyin yeni ihtiyalarn doyuracak eitim
kurumlarnn aranmas ile Bauhaus okulu nclerinin ardndan dodu ve sanat
eitimi ve sanatn ilevi zerine gnmze kadar gelen yenilikleri hayata
geirdi.Bauhausun lkemizdeki yansmas olarak kabul edebileceimiz ilk
kurumlar 1940 tarihinde kurulan Ky Enstitleri ile 1957 tarihli Devlet Tatbiki
Gzel Sanatlar Yksek Okuludur. almann kapsam ierisinde sanat eitimi
kurumu olarak Tatbiki Gzel Sanatlar Yksek Okulunun ele alnmas daha
doru olacaktr.
Bauhaus ve Devlet Tatbiki Gzel Sanatlar Yksek Okulunu douran

toplumsal yap, eitim anlaylar ve retim programlar ayr ayr ele alnarak
aralarndaki ilikiler sorgulanmtr. Bu yolla kendi kltr iinde bir devrim
yaratan okulun baka bir tarih ve corafya zerindeki yeniden yaplanma
srecine dikkat ekilmeye alld.
Almanyada 1919da kurulan Bauhaus ve onun eitim prensipleri

dorultusunda 1957 ylnda stanbulda kurulan Devlet Tatbiki Gzel Sanatlar
Yksek Okulu Trkiyede Bir Eitim Modeli Bauhaus bal altnda incelendi.
Birinci blmde, endstri devrimi ile hayatmza giren yeni retim

biiminin, kentlemenin, gn, standartlamann, yeni aile yapsnn,
atmann ve pazarlamann dourduu Endstri Toplumu Bireyinin serveni
ele alnd.
kinci blmde, sanat ile toplumun ilikisini denetleyen ve ynlendiren en

nemli organlardan olan sanat eitim kurumlarnn dnem ierisindeki yaps ve
geirdii deiimler Endstri Toplumunda Yaratclk Eitimi bal altnda
incelendi. Bu inceleme mevcut sanat akademilerini anlatan Geleneksel
Akademi Modeli alt balyla ve Sanat ve Zanaat hareketi (Arts and Crafts)
ile Bauhausu anlatan Yeni Model Araylar alt bal altnda topland.
Geleneksel Akademi Modelinde; dnemin toplumsal verileri ile birlikte
aydnlanma ve sanat-zanaat ilikisinin kazand yeni boyut, sanatn yeni
tanm incelendi. Bu tanmlamaya bal olarak sanat eitimi kurumlar ve
uyguladklar yntem aratrlarak bat uygarlnda sanat eitimin geirdii
evreler belirlendi.
Yeni Model Araylarnda ise; Geleneksel Akademi Modeline bir tepki ve

alternatif olarak ortaya kan, sanat ve zanaat ilikisinin yeniden yorumland
iki nemli fikir ele alnd. lki sanatn halk ile btnleerek gndelik hayata tatbik
edilmesi fikrini ortaya atan Sanat ve Zanaat hareketidir.
Dieri ise zanaat ve sanat ikiliini ve sanatn toplum ile olan ilikisini
yeni bir bak asyla ele alarak sanat eitiminde kkl bir deiime yol aan
Bauhaus Okuludur. Model olarak Bauhaus ta ; okulun kuruluu, eitim teorisi,
tarihsel geliimi ve sanat eitimine getirmi olduu yeni anlaylar incelendi.
nc blmde ise Trkiyenin sanayileme sreci tanmlanarak,

eitim alannda yaplan yenilikler incelendi. Eitim kurumlarmz ierisinde
Bauhaus ekolnn ilk uzants olarak kabul edebileceimiz Ky Enstitleri ele
alnd. Sonrasnda Bauhaus okulunun bir yansmas olarak kurulan Devlet
Tatbiki Gzel Sanatlar Yksek Okulu incelenerek Trkiyede sanat eitimi
kurumlar iersindeki yeri belirlenmeye alld.
1- ENDSTR TOPLUMU BREY
Endstri toplumu bireyinin oluumu Kentin,Gn,Ailenin,Standartlamann,

Pazarlamann ve atmann yaratm olduu bir ykdr.
lk olarak 1760-1840 arasnda ngilterede yaanan ekonomik gelimeleri

aklamak iin kullanlan Endstri Devrimi terimi bir aa damgasn vurmu
ekonomik ve sosyal yapdaki temel deiimlerin k noktas olarak nem
kazanmtr. 18. yzylda balayan ve emein verimliliini artrp, kitlesel
retime geie imkan veren, insanlk tarihinin en byk dnmlerinden biridir.
Endstri devriminin etkileri, retimin artrlmas ve uzun dnemde iktisadi
refahn gelitirmesidir. Endstri devrimi, ayn zamanda fiziki sermayenin
gelimesine ve emein verimliliinin geni apta artmasna yol aan bir sreti.
Devrimin ekonomik yaantda yaratt hzl deiim sosyal hayatta tamamen
yeni kavram ve yeni sosyal snflarn olumasn salamtr. Sanayinin
gelimesi, o gne kadar byk ounluu krsal kesimde yaayan nfusun
hzla retimin topland ehirlere g etmesine sebep olmu; hzl gn neden
olduu bu byme de ehrin yapsn deiime uratarak geleneksel aile yaps
ve sosyal ilikilerin biim deitirmesine ve endstri toplumu bireyine ekil
vermesine neden olmutur. Deien ve yeni bir kimlik kazanan bireyin retim
biiminde yasad deiim ihtiyalarnda da farkllamalar yaratmtr.
Byk bir hzla gerekleen tm bu olaanst gelimelerin oluturduu

yeni toplum ve bireyin yeni tanm konumuzun temelini oluturmaktadr ve bu
nedenle endstri toplumu bireyinin oluumuna ksaca deinmek yararl
olacaktr.
1.1 Bireyin Alglanmas (Modernite)
18.yzyln sonunda patlayan devrimler yeni bir yaam biimini iaret

ediyordu; bu yaam biimi hzl,dzenli ve genel bir iktisadi refah artn vaat
etmekteydi. Bu yeni yaam biiminin temelindeki nedenler ksaca yle
sralanabilir;
16. ve 17. yzylda ortaya kan siyasal , dinsel, dnsel yapnn

etkisinde doan Endstri devrimi, aydnlanma filozoflarnn gelitirdii bilimsel
yntem, rasyonel dnme ilkeleri ile Fransz devrimi araclyla Avrupaya
yaylmtr. 17.yzyln bilimsel bulular ise, sanayi devriminin teknolojik
gelimelerine kaynak oluturmutur. Bu bulular;
a-Buharl makinenin ve iten yanmal motor, kmr, elektrik, petrol gibi

yeni enerji kaynaklarnn kullanlmaya balanmas.
b-Bata demir ve elik olmak zere yeni ham maddelerin kullanlmas. Bu

ham maddelerin ilenii ile ilgili yeni ve kolay yntemlerin bulunmas,
c- Ulam, iletiim ve haberleme alannda bulular,
d-Dokuma ve iplik eirme makinelerinin bulunmas,
Endstri alanndaki bu nemli bululara tp ve bilim alanndaki dier

gelimeler de elik eder ve bylece yeni yaam biimini oluturan kaynak
belirlenmi olur.
Yeni bulular ksa zaman iinde retim biimine yeni bir yn vermiti,
tarmda makinelemeye gei ve kk iletmelerin yerini byk fabrikalarn
almas sebebiyle krsal kesimde yaayan halk yeni i alanlarnda kendilerine de
bir rol kapabilmek iin hzla ehirlere g etmek zorunda kald. Sanayi
devriminin balad bir dnemde topraa ve tarma dayal bir toplumun ans
yoktu. 1
Avrupada krsal kesimde arpc bir altst olu yaanmt. Ksmen

ktlktan , ksmen krsal mlk sahipliinin yeni biiminden ve tarmn
kapitalistlemesinden dolay ynlarca kyl ve ifti yurdunu ve yuvasn terk
ederek Avrupadaki ehirlere, bilinmeyen yerleim blgelerine ya da Amerika ,
2
Arjantin ve Brezilyaya gitti.
Bu gten en ok etkilenen ehirlerin yaplan istatistiklere bakldnda,

Paris ve Londra olduu grlr.
Bu bakentlerin neden bu denli byd karmak bir konudur. uras

ok ak ki, Paris ve Londrada yzyla ilikin doum lm oranlar ,
yaayanlardan yana bir seyir izledi. Tp ve kamu sal alanndaki gelimeler
veba tehdidini, yani kent nfusunun en byk dmann ortadan kaldrd.
Bylelikle ehirdeki ailelerden daha ok sayda ocuk dnyaya geldi ve kendi
ailelerini kurdular. ehir nfusu bir biimde kendi iinde artm olsa bile , artn
ana kayna ehir dndan gelen g olmaya devam etti. 3
18.yy sonunda ngilterede nfusun ok az bir kesimi kentte yaarken 30

yl iinde yars kentli olmutur. Richard Senette bu yeni halk; Ezelden beri
belledikleri yerlerini , yurtlarn, gemilerini terk etmeyi gze alarak, Parisi
kucaklayan ilk dnya vatandalar; kozmopolitizmin ncleri; mehul
mesleklerin, toplumsal rollerin fedaileri. 4 olarak nitelendirir.
1
Server TANLL,Yzyllarn Gerei ve Miras,Cilt IV(18 Yzyl Aydnlanma ve
Devrim),stanbul,Adam Yaynlar,2001,s.534
2
Richard SENNETT,Kamusal insann k,Trkesi:Serpil DURAK-Abdullah YILMAZ, stanbul,
Ayrnt Yaynlar,2002,s.10
3
A.g.k.,s.179
4
Charles BAUDELARE,Modern Hayatn Resam, Trkesi:Ali BERKTAY ,stanbul,letiim
Yaynevi,2004,s.12
Nfusta en fazla byme , geni lekli sanayiye sahip olan byk
ehirlerde gerekleti. Kukusuz, nfusun bylesine art hi grlmemiti. Bu
nfusun bakm ve ekonomik adan ayakta kalabilmesi iin kullanlan eski
yntemler artk ilevsizleinceye kadar abartldlar; bylece saysal deiimler
giderek biimsel deiimlere yol at. 5
Yeni nfus balarda ehir ekolojisinin yerleik kalbna gre dzenlendi;

ama bu durum adm adm da olsa deiti. 6
ehirlerin yaam koullar sanayi dzeninden nce var olan koullarn

bytlm bir hali varsaylmakla birlikte, o dnemde yaanan biimleriyle
demografik, ekolojik deiimler ve sanayi dzenindeki yeni oluumlar ehirlerin
varolarn oluturmaya balad. ehirler bu hzl nfus artsna yeterince hazr
olmadan yakalanm ve insanca yaama koullar oluturulamamt.
Endstrilemeyle birlikte deien retim biimi toplumsal yaam biimini

de deitirmitir.Tarmsal retime bal krsal kesimden endstri blgelerine
akn eden nfus, metropol denilen dev kentleri oluturdu. Byk endstri
kentlerinin yaam, konut, salk, eitim, kltr ulam, iletiim gibi altyap
sorunlaryla dolu, toplumsal, ekonomik ve psikolojik rahatszlklara neden
olmutur. 7 19. yy da kentleme kentsel adaletlerin yaylmasndan daha
fazlasn anlatyordu; modern, gelenek kart glerin daha genel bir biimde
8
yaylmas anlamna geliyordu.
19 yzyl, ehir hayatn dntrrken aile yapsn da deitirmiti.

Ailenin ehir hayatna geii ile birlikte ekirdek aile yaps byk bir yaygnlk
5
A.g.k.,s.179
6
A.g.k.,s.176
7
Zafer GENAYDIN,Teknolojik Toplumlarda Sanat ve Sanat,ada Teknoloji ve Sanat
Sempozyumu,Ankara,Hacettepe niversitesi Gzel Sanatlar yaynlar:8,s.104
8
Richard SENNETT,a.g.k.,s.174
kazanm ekirdek aile sanayi toplumunun bir simgesi gibi grlmeye
balanmt.
Dier bir taraftan ehirlerin endstri ile birlikte isizlik problemini de

yaratmas, ar iler karlnda alnan dk cret sonucu ehrin varolarnda
alk ve hastaln hakim durumda olmas aile iindeki bireylerin rollerinde kimi
deiikliklere sebep olmutu. zellikle kadnn aile iindeki yerini deiime
uratm, kadnlar ucuz i gc olarak ocuklarla birlikte fabrikalara sokulmutu.
Balarda bunun onlar erkeksiletirdiine inanlr ve endstrilemenin bir
hikmeti gibi kabul gren bu cinsel geliim gklere karlr. 9 Lezbiyen kadn
paradigmas, modernitenin teknoloji karsndaki gerilimli konumuna iaret
eder 10 Kadnn evinden ayrlp kimi zaman 20 saati bulan vardiyalarla
fabrikaya girmesi, yzyllardr byk lde kadnn stlendii gndelik hayatn
estetize edilerek, daha gzel ve zevkli bir hale getirilmesi olgusunu ortadan
kaldrmt.
Benjamine gre; modern dnemin betimleyici zellii metalarn kitlesel

retimi ve insan ilikilerinin eylemi oluudur; buna teknolojik deiim neden
olmaktadr; bunun sonucu ise, gelenein ve gelenee dayanan yaama
tarznn yklp yok olmasdr. 11
Yaam biimi, alma koullar ve aile yaplar deiime urayan

endstri toplumu bireyi ;dnme , retim ve tketim biimlerindeki kkl
deiimi de yaamaktadr. retim biimindeki deiiklikler retilen maln
alglann ve tketim anlayna da yeni bir yn verirken, nceleri yalnzca
ihtiya duyulan mallar artk metalaarak sosyal gstergeleri srtnda tayan
imgeler halini almlardr.
9
Charles BAUDELARE,a.g.k.,s.12
10
Aktaran:A.g.k.,s.13
11
Walter BENJAMN,Estetize Edilmi Yaam, stanbul, Der Yaynlar, 1995,s.129
Mekanik retiminin n plana kmas el sanatlarnn her geen gn daha
da gerilemesine ve retilen mallarn, tek bir elden km gibi birbirinin benzeri,
kaba biimler almasna sebep olmutu.
Sanayi kapitalizminin kentli kamusal kltrle girdii ikili iliki ncelikle

kapitalizmin 19. yzyl burjuva toplumunda hz kazandrd zelleme
basklarnda kendini gsterir. kinci olarak da, kitlesel retim ve datm
nedeniyle , kamusal alandaki maddi yaamn zellikle giyim kuam konusunda
mistifikasyonunda ortaya kar. 12
Sanayi kapitalizmi de bizzat kamusal alann maddi yaam zerinde eit

lde ve dorudan etkide bulunuyordu. rnein, giyimde diki atlyelerinin ve
terzilerin seri retim kalplarn kullanmalar , kozmopolit kamunun ok farkl
kesimlerinin hep birlikte benzeri grnler aldklar ve kamusal gstergelerin
ayrks zelliklerini yitirdikleri anlamna geliyordu. Gelgelelim hi kimse ,
toplumun bu suretle tek tip haline geldiine inanmyordu. Yabanclarn hzla
oalmakta olduu bir ortamda hayatta kalmak iin bilinmesi zorunlu olan
toplumsal farklarn gzlerden silinmesi , yabanclarn da zlmesi imkansz bir
gizem haline gelmesi demekti. 13
Marxn meta fetiizmi olarak adlandrd fiziksel mallarn tektiplemesi

ve bu mallarn insani nitelikleri n plana karlarak sahip olunmas gerekli birer
sr haline getirilmesi, tm bunlar destekler nitelikteydi.
En ucuz makine yapm giysilerin, en az malzeme ile ok sayda retimi

ok sayda insann tektiplemesine neden oldu. Bu yeni kozmopolit kentin
yaratclarnn artk sadece d grnlerine bakarak kim olduklarn
sylenemiyordu. Endstrinin getirmi olduu yalnzlama duygusu bireyin
toplumun bir paras olduu ve dier paralarla uyum iersinde bulunduunu
12
Richard SENNETT, a.g.k.,s.136
13
A.g.k., s.37
gstermesi adna bu tek tiplemeyi semesi olaand. Rnesansta kazanm
olduklar bireysellik fikrini endstri ile birlikte bir biimde kaybediyorlard.
retimin toplu olarak farkl basamaklarda i blm ile gerekletirilmesi kiinin
toplumu oluturan dier bireyler ile birlikte hareket etmesini zorunlu klyordu.
retimde bir zorunluluk olarak gerekleen biraradalk ehir hayat iinde de
kendini srdryor, bireyin zerindeki toplum basksn arttryordu. Bunun
sonucu olarak toplumsal normlar nem kazanyor ve standart grnt, standart
davran biimleri yaygnlk kazanyordu.
Standartlamaya doru gidi, endstri dnyasnn en karakteristik

yandr. Oturduumuz evler, kullandmz eya , yaam biimimiz giderek
standart llere ve rneklere uydurulmaya allyor. Endstri ann yaam
slubu eitlie dayanyor, ayrcalk tannmyor. Giyim kuamdan birbirimizle
olan ilikilerimize, en yksek deerlere kadar her eyde sosyal norm ve trelerin
etkisi duyuluyor. Dnyann her bir yann saran moda salgn, kiisel zellikleri
hatta etnik ve cinsel ayrlklar maskeleyen ortak tipler yaratyor ve bunlar
durmadan deiiyor. 14
Bu yllarda bireysel kimlik yaplam bir halde kamusal alana girdi.

Bunu giysiler aracl ile , sanayi retimi gleriyle i ie geerek gerekletirdi.
nsanlar birbirlerinin d grnn byk bir ciddiyetle ele alyorlard; kiilerin
karakterlerini grnlerinden anlayabileceklerine inanyorlard; ama grdkleri,
giderek daha homojen ve tek renk kostmlere brnm kiilerdi. 15
Mistifikasyon etkisine ek olarak, sanayi kapitalizminin kamusal alan

zerinde ikinci bir etkisi daha vard.[].Bu ikinci etkinin belirtileri ehir
14
Nazan PROGLU/Mahzar PROGLU,Sanatta Devrim,stanbul,Remzi Kitabevi,1993,102
15
ticaretinde, maazalarn meydan okuduu kk dkkan ve marketlerdeki
deiimlerde de saptanabilir. 16
Hzl retim, ucuz fiyat ve pazara srlen mallarn saysndaki art

eldeki maln nasl daha kolay ve oklukta satlaca sorusunu hayata sokmutu.
Mallar fiziksel bir ihtiya nesnesi olmaktan kp zerine daha mistik ve gizli
anlamlar yklenerek mteriye sunulmalyd.
retimdeki ve ehir nfusundaki hzl art yeni bir ekonomik uran

domasna yol at. Mallarn daha fazla retilebilmesi iin piyasa iinde hzla
eritilmesi gerekmekteydi ve bu alc kitleye mallarn sunumunda yeni bir yol
izlenmesi demekti.
Alc kitlesi, klasik ak hava pazarlar ve kk dkkanlar yerine sat

maazalarnda odaklanan yeni trde bir kamusal ticaret balatt. 17
19.yzyln ikinci yarsnda demir ve eliin binalarda kullanlmaya

balanmas ile maaza sahipleri byk cam vitrinler hazrladlar ve bylece
iletmelerinin Benjaminin deyimi ile gsteri karakteri zerinde olduka sistemli
bir yol ile almaya baladlar. Zemin kata dkme camdan vitrinler yerletirildi,
buralara konan mallar sradanlktan uzak, maazann en ilgin paralaryd.
Vitrin dekorasyonlar zamanla daha da fantastik ve zenli duruma geldi. 18
Artk maazalar byk vitrinlerini sadece tehir iin kullanmyorlar,

yaratmak istedikleri etki ile yeni bir ekim alan oluturuyorlard. Bu sayede
nceleri sadece yeni bir gmlee ihtiyac olduunda kk dkkanlara giden
alc artk ihtiyac olmakszn yeni bir rn srf vitrinde grp ilgisini ektii iin
satn alabiliyordu.
16
A.g.k.,s.197
17
A.g.k.,s.177
18
Aktaran:a.g.k.,s194
Satcnn kulland ilk yntem alcnn aklndan gemeyecek ekilde
rnleri yan yana dizmekti. New Yorktaki Bloomingdale mobilya salonuna
urayan bir ziyareti 19. yy maazalarnn neyi hedeflediini aka grebilir.
Zola Birbirini destekleyen ve ne karan farkl trlerden mallar yarak
maaza gcn on kat artrmtr diye yazyordu[]rnn kullanm nitelii
geici olarak ikinci planda kalyordu. uyarc idi, insanlar onu satn almak
istiyorlard; nk gelip geici, beklenmedik bir ey halini almt; garip bir ey
olmutu. 19
Mallarn maazalarn vitrinlerinde satn alnmak iin birbirleri ile yart

bu sre maaza sahiplerinin rnlerinin tek ve biricik olma ilzyonunu
yaratmas gerektii gereini kefetmelerini salamt.
Bu uyarm srecinin mantksal bir sonucu vard. Yksek srm ,

nesnelerin hzl bir ekilde maazadaki yerini alp ardndan kaybolmalar
anlamna geliyordu. Aslnda, seri retim mallar arasnda kt olan bir maln
bulunabilecei yanlsamasn yaratmak; perakendecilerin yakalad olgu ite
buydu. 20
Benjamin Pasajlarda bu duruma deinir ve pasajlarn donanmyla

sanatn tccarn hizmetine girdiini belirtir. Bylece sadece vitrinin ilgi ekici
dzenlenmesi deil mallarn deerinin ykselmesi iin tasarmclara ihtiya
vardr.
Endstri devrimi ile birlikte yaam koullarndaki hzl deiimin bireyin

doasnda yaratt farkllamalar toplum, birey , retim ve tketim ilikilerine
yeni bir bak dourdu. Teknolojideki gelimeler emein verimliliini arttrrken
uzun vardiyalar, youn i blm , ayn spontane iin gn boyu tekrarlanmas
sanayi toplumunun bir kmaz olmu; insann doa ve zaman karsnda
19
Aktaran:a.g.k.,s:193
20
A.g.k.,s.194
teknoloji sayesinde kazanm olduu zafer, yeni an insann zamana kar
yaran, kalabalk iinde yalnzlaan, isteklerini gereince doyuramayan,
duygularn giderek unutan; kendisi ile diyalog kuramayan; kendine
yabanclamaya balam bir insan tipi yaratmtr. Bireyin deiimi ile birlikte
deien toplum bilinci yeni siyasi ve toplumsal yaplanmalar da dourmutu.
Sanayi devrimi burjuva snfn zengin ederek egemen snf durumuna

getirmitir. Bunun sonucu olarak ta aristokrasiyi, lonca ustalarn ve bunlar
temsil eden saltk monariyi yok etme yoluna sokmutur. Monarilerin yerlerini
burjuvalarn karlarn savunan burjuva hkmetler almaktadr.[]Sanayi
devrimi burjuvaziyi ne lde yaratmsa ayn lde proletaryay da
yaratmtr. nk proletaryann oalmas ve bymesine bamldr. 21
Kozmopolit olmakla burjuva snf yesi olmak birbirine yakn anlamlar kazand.
Buna kar yerelcilikle alt snf yesi olmak birleti. 22
Burjuvazinin ve yeni sanayi sisteminin dourduu proletarya ile birlikte

snfsal mcadeleler de tarih sahnesinde en etkin olduu dnemi oluturmutu.
retimin bir paras olarak bir rnn bandan sonuna tamamlanmasndan
alnan kiisel haz ortadan kalkmt. Birey endstrinin bir parasyd ve
varolusal nedenine anlam katmak, toplumun ayrlmaz bir paras olduunu
hissetmek istiyordu. Bu istek taraftarlk, cemaat, gibi kavramlar
yaratmt.Yalnzlama karsnda verilen bu tepkinin daha siyasi ve toplum
karl sendikalar ile ortaya kmt. retilen sosyalist teoriler yeni bir toplum
ve ulus anlayn dourmutu ,bu anlay demokrasi ve insan haklar fikirlerinin
proletarya tarafndan yeniden yorumlanmasna ve toplumun tm kesimlerini
etkileyecek yeni dzenlemeler yaplmasn salamt. Kadn haklarnn ortaya
k ve feminist hareketin bir tepki olarak ortaya k da bu dneme ait
olgulard. Endstri toplumu bireyi her anlamda deimiti.
21
Orhan HANERLOLU, Felsefe Ansiklopedisi, Cilt no.6,stanbul,Remzi Kitabevi,1978,s 36
22
Teknolojinin ilerlemesi ve serbest piyasa ekonomisi yaam koullarnda
byk rahatlk salad. Ama ayn zamanda , insan varlnn tketim maddesine
dnt bir tketim toplumunun ortaya kmasna neden oldu. 23 Toplum
gnden gne daha da mutsuzlayor, buna bir tepki olarak doan iddet olaylar
artyordu. Bunun bir gstergesi olarak dnemin su istatistiklerine baklabilir.
Endstrinin gelitii 19. yy.da Pariste su ileyenlerin saysnn giderek
artmas toplumsal bunalmn gstergesidir: 100000 nfus bana, 1835te 237
olan sulu says, 1847de 375e ve 1868de 444e ykselir. 24
btn bunlarn en derininde, daima hep ayn ey vard: fabrikalarda

dpedz bir retim arac olarak ie koulan: savata tam bir ykm ve ldrme
aracna dntrlen : bambaka bir alan olan sanatta ise konvansiyonel sanat
olanaklaryla doyumlayamad kendi zel yaamndaki estetik uyarmlarn
neden olduu arzulara doyum salama aracna dntrlen modern dnemin
modern teknolojisi 25
Gropius Bauhausun iin yazd yazda duruma yle deinir; Mekanize

yaplm iler canszdr ve sadece cansz makinelere uygundur. Bununla
beraber makine-ekonomisi mekanik emein ar yknden zihni bir
zgrletirme yntemi olmak yerine kendi iinde bir sona doru gitmeyi
srdrecekse , birey klelemeyi ve toplum karklk iinde olmay
srdrecektir. zm bireyin d durumundaki iyilemeye deil, bireyin iine
kar olan durumundaki bir deiiklie baldr ,ve bu yeni prensibin kabul yeni
yaratc i iin tartlmaz bir nemdedir. 26
Toplum, toplum iindeki birey deimiti, bu deiim yzyln ehresini

deitirecek kltrel ve sanatsal yaklamlardaki deiimi de pei sra getirdi.
23
N.PROGLU/M.PROGLU,a.g.k.,s.113
24
Ernest MANDEL,Ho Cinayet, Trkesi:N.SARAOLU,stanbul,Yazn Yaynlar,s.15
25
Walter BENJAMN,a.g.k.,s87
26
Walter GROPUS-Herbert BAYER-Ise GROPUS,Bauhaus, 1919-1928,The Museum of Modern
Art,NewYork,1990(5.bas),s.20
Var olan tm kurumlar ve yaplar sorgulanmaya ve yeniden kurulmaya baland.
Bu deiim rzgar iinde en nemli yeri belki de sanat ve eitim alanndaki
deiiklikler gstermekteydi nk ancak bu yol ile hayatn yeniden
yorumlanmas ve anlamlandrlmas salanabilir.
2- ENDSTR TOPLUMUNDA YARATICILIK ETM
2.1-Geleneksel Akademi Modeli

Fildii kulenin sakinleri
Yaamn iinden kan bir insan etkinlii olarak sanatn insanlkla yat
olduunu syleyebiliriz 27 Sanat eitimi tarihi de sanatn tarihi ile birlikte ortaya
km ve gelimitir.
Bizler bugn; zaman ierisinde toplumlarn, sosyal yaantnn ve bireyin

alglannn deitiini kabul ettiimiz gibi, ilkel alardan gnmze kadar
gelen sanatn da bir ok farkl biimde okunmas gerektiini bilmekteyiz.
Sanat ve sanat eitimi, iinde varolduu tarihsel ve toplumsal

koullardan bamsz olarak ele alnamaz. Sanat eitimi kurumlar, iinde sanat
ve sanatnn yan sra, sanat izleyicisi, sanat eletirmeni, sanat tarihisi, sanat
hamisi, sanat koleksiyoncusu, sanat alcs, sanat galerisi, sanat mzesi, sanat
dergisi ve benzeri bir ok unsur ve mekanizmay barndran ve bunlarn karlkl
karmak ilikilerini ieren geni ve zengin bir sosyal makinenin bir
28
parasdr.
27
Nejat BOZKURT, Sanat ve Estetik Kuramlar,Bursa,Asa Yaynlar,2000,s.15
28
Erda AKSEL, Talep ve Gereksinim:Gzel Sanatlar Faklteleri,Anadolu niversitesi Gzel
Sanatlar Fakltesi Sempozyumu,Eskiehir,1995,s.17
Sanat eitimini tarih boyunca farkl kurumlar stlenmitir. Ortaada
kilisenin srdrd sanat eitimi daha sonra yerini zanaat loncalarna
brakm, Rnesansa gelindiinde ise sanatn zerindeki kilise etkisi azalarak
yerini saray ve soylu snfa brakmtr.; lk akademiler bu dnem karmza
kar.
ilk akademiler planl programl birer eitim kurumu olmaktan ok,
genelde bir sanat hamisi desteinde eitli sanatlarn bir araya geldii ve
zamann doasna uygun olarak bilimsel ve felsefi tartmalarn ar bast
evrelerdir. 29 Akademi szc, Yunan dnr Platonun rencileriyle
konutuu, sonradan bilgelik peinde koan bilginlerin toplandklar yerin
adndan geliyordu. lk nce sanatlar, bunca hayran kalnan bilge kiilerle
etkinliklerini belirtmek iin, toplant merkezlerine Akademi adn verdiler. 30
Resim sanat iin baktmzda ilk akademinin Medici ailesinin

hamiliinde Vasari tarafndan 1562 ylnda Floransada kurulan Accademia del
Disagno olduu kabul edilmektedir. 1593 ylnda Federigo Zuccarinin Romada
kurduu Academia di San Luca ikinci isim olarak karmza kar.
.Venturi ,Sanat eletirisinin tarihi adl nl eserinde geliimi yle

aklar:...Resim, heykel ve mimariyi nitelendiren terimler de deimi, Vasari
desene (disegnoya) birlik, btnlk tanyarak , bunlarn tmne desen
sanatlar, Arti di Disegno adn takmtr. Ayn ekilde en gzel sanatlar
(bellisime arti) deyimini de kullanm; Baldunicci bunlar desenin esas alnd
gzel sanatlar diye isimlendirmi, Scamozzi de gzel sanatlar olarak
adlandrmtr. Bu terimin esas alnd Paris Akademisinde de genellikle
geerli olmaya balayp kendini kabul ettirecektir .Bylece balangtaki desen
birlii anlay da giderek yerini gzellik lks anlayna terk edecekti.
29
A.g.m., s.19
30
Zehra OBANLI,Sanat Eitiminin Geliimi ve Bu Geliim inde Eskiehir Anadolu
niversitesi.G.S.F. rnei, Anadolu niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi
Sempozyumu,Eskiehir,1995,s.17
Veturinin deindii Paris Akademisi bir resim ve heykel Akademisi olarak
1648de kurulmu, 1671 ylnda da Mimarlk Akademisi ile birleme yoluna
gitmitir. 31
Sanat eitiminde XVIII.yzylla gelindiinde kurulan akademilere

ramen usta-rak ilikisi iinde sanat reten atlyeler arlktadr.
eitimine dayanan atlye gelenei , sanat okullar ve akademiler
kurulduktan sonra da srdrlyor. Bu durumda 1863te Pariste Ecolas des
Beaux-Artsda yaplan Violett-le Duc reformuyla son veriliyor. Bu sanat
okulunda eitim , dardaki sanat hareketlerinin etkilerinden , yani tutarszlktan
kurtarlarak , deimeyen salam temeller zerine oturmas isteniyordu. Bu
temeli, herkesin kabul edebilecei bir klasik sanat slubu salayabilirdi. 32
XVIII. yzylda gerekleen bu reform sanat eitimini Akademi iinde yer

alan klasik sanat slubunun kat izgileri iine hapsetmiti. Soylu snf
tarafndan yceltilen bu eserlerin bir ou bugn tarih sahnesinde yer
almamaktadr. Akademi ile kart, akademi dnda gelien yeni bir sanat vard;
Empresyonistlerle balayan dnemin hzl geliimi iinde kendini srekli
yenileyen sosyal hayatn, bilim ve felsefenin tm gelimelerini sanat ile
birletiren bir anlay. Sanat hayattan kopuk sergi salonlarnn iine
hapsedilemezdi, byle bir sanat anlay sanat halktan tamamen
koparmaktayd sadece.Akademi dnda gelien sanat hareketleri iki ayr yol
alr; birincisi sanat iin sanat fikri ile doan bohem kltr iinde kendine yer
bulan Empresyonizmle birlikte balayan akmlar, ikincisi ise Arts and Craft
(Sanat ve Zanaat) ile sanat ve zanaat, sanat ile toplumu birletirmeye alan
daha sonra bauhaus ile glenen fikir ve sanat akmlar idi. Peki sanat ile
31
Blent ZER,Yorumlar,Resim, Heykel,Mimarlk, Mimar Sinan niversitesi
Yayn,stanbul,1986,s.33
32
N.PROGLU-M.PROGLU,a.g.k.,s.84
zanaat ayrm neydi ne zaman balamt; tm bunlar tarih sahnesinde yeni bir
soruyu ortaya karmt: sanat-zanaat ilikisi;
ngilizce de ki art szc, at terbiyecilii, iir yazma, ayakkabclk,

vazo ressaml yada yneticilik gibi her trl insani beceriyi ifade etmek iin
kullanlan Latince ars ve yunanca techne szcklerinden tretilmitir. Bu eski
dn tarznda insanlarn sanat faaliyetlerinin kart zanaat deil doayd. Bu
eski sanat anlay bugn bile ksmen yayor ve bunun sonucu olarak bizler
tp yada alk gibi kimi faaliyetlere hala bir sanat olarak nitelendiriyoruz. 33
Antikitede yaayanlar sanat olarak yedi etkinlii biliyorlard: Tarih, Mzik,

Dans ve Astronomi.[]Bu etkinlikler, evreni ve bu evren iindeki yerimizi
tanmlamaya yarayan aralard. Sonu olarak onlar dinsel etkinliin bir
grnmydler. 34
XIII. yzylla birlikte sanat tanm yeni bir anlam kazand. Ortaa
niversitelerinde (manastr) ki mfredat programnda Sanat; Mzik, astronomi,
Geometri, Tarih, iir, Komedi ve Tragedya olarak tanmland ancak niversite
dnda szck ok daha esnekti. Sava , tp, tamircilik vb. sanat olarak
nitelendiriliyordu. Ortaada sanat anlay , usta rak ilikisi iinde gelien,
dinin hizmetindeki, yaratcln tanrya ait olduu sanatnn yalnzca usta bir
zanaatkar olduu eklindedir.
Rnesansla birlikte bu gr deimi ,szcn anlam daralarak

bugn artk Gzel Sanatlar olarak nitelendirdiimiz Resim, Heykel, izim,
Mimari sanat kategorileri iinde yer almaya balamt. Astronomi ve geometri
gibi dallar ise sanattan ayrlarak bilim olarak incelenmeye balanmtr. Sanat
da artk daha dnsel bir lkye hizmet etmekteydi. Sanatnn toplumsal
33
Larry SHNER,A.g.k.,s.23
34
James MONACO,Bir Film Nasl Okunur,Trkesi:Ertan YILMAZ,stanbul,Olak Yaynlar,2001,s.27
stats deimi bilim ve felsefe ile ilikisi artmt. Sanat eitimi iin akademiler
kurulmutu.
Akademilerin ortaya kp kurumlat yllar, an nemli

gereksinimlerine cevap vermi, sanat iiliin, zanaatkarln yan bir ura
alan olmaktan kurtarp, bilime e deer klmt. 35 Ancak zanaattan ayrlan
sanat artk sadece soylu snfn ihtiyalarna cevap vermekteydi.
Fransada Akademinin kurulduu dnemin mutlak hakimi XIV.Louis,

Akademinin temel ilevinin kendi hametini yceltmek olduunu 1663 de kurum
yelerine yapt bir konumada aka beyan eder.[]Arthur D. Efland bu
konuda yle bir saptama yapar: toplumlarn g odaklar, sanatn hizmet
edecei amalarn belirleyicileri olmular ve bu iin gerektirdii kurumlar
oluturmulardr. 36
18.yzyla gelene kadar sanat byk lde sanat hamilerinin yada

mterilerin siparileri dorultusunda yaplmaktayd. Sipari veren kiinin
rnn malzemesi, ierii, renkleri konusunda sz syleme yetkisi vard. Bu
konuda Larry Shiner verdii rnekte Leonardo da Vincinin Kayalktaki Meryem
iin imzalad szlemede rnn ierii,Meryemin cppesinin rengi ve teslim
tarihi aka belirtiliyor, onarm garantisi de veriliyordu. 37
Resim, edebiyat yada mzik iin de durum aynyd; mzik konser

salonlarnda deil dinsel trenlerde ya da toplu elencelerde yaplyor, yazarlar
vakitlerinin byk bir ksmn mterilerinin mektup , yaz yada kutlama gibi
mesajlar iin dizeler yazarak geiriyorlard..nce kiliselerin sonra ise sanat
35
Yksel BNGL, Bauhaus ve Endstriyel Gelimenin Sanat Eitimine EtkileriBoyut Plastik
Sanatlar Dergisi, Say:2/17, stanbul,Kasm 1983,s.25
36
Erda AKSEL,a.g.m.,s.21
37
Larry SHNER,a.g.k.,s.25
hamisinin istei ile biimlenen sanat rn sanat ile zanaat ayrmnn
belirginlemeye balamas ile yeni bir anlay kazanr.
Eski sistemde bir zanaat/sanatda olmas gerektii dnlen ideal

nitelikler dehayla kural, esinle hneri, yenilikle taklidi ve zgrlkle de hizmeti
birletirirken XVIII. Yzyln ak ierisinde bu nitelikler tamamen birbirlerinden
ayrlyordu. Bu balamda, esin, hayal gc, zgrlk ve deha gibi btn iirsel
vasflar sanatya atfedilirken, beceri kurallar, taklit ve hizmet gibi mekanik
vasflar zanaatya dyordu. 38
Aydnlanma ile 18.yzyldan balayarak geleneksel sanat kavram

gerek bir blnme yaayarak ikiye ayrld; bir tarafta gzel sanatlar olarak
kabul edilen resim, iir, mzik, heykeltralk ve mimari yer alrken dier tarafta
zanaat olarak isimlendirilen naklk, vazo ressaml, mobilyaclk gibi
kategoriler yer almaktayd. Gzel sanatlar deha ile ilgili iken zanaat iin basit el
becerisi ve teknik bilgi yeterliydi.18.yzyldan nce sanat ve zanaat
terimleri birbirlerinin yerine kullanlrken temeli Rnesansla atlan ve 18.
yzylda belirginlik kazanan deiimden sonra sanat ve zanaat birbirinin
ztt haline gelmilerdi. Zanaat sadece faydal ve elendirici eyler yaparken
sanat gzel sanat eserlerinin yaratcs olarak snf atlamt. Oluan bu ayrlk
sadece sanat ile zanaaty birbirinden ayrmakla kalmam ayn zamanda
bunun paralelinde oluan estetik kaygnn yararllktan ve sradan zevklerden
ayrlmas fikrini de ortaya karmt.Tm bu blnmeler sanatlar alglay
biimlerinde de farkllk yaratt.
ncelmi yada derin dnceye dayal zevk, yeni birer adla, estetik
adyla anlr hale geldi. Eski ve daha anlaml olan ina olarak sanat gr,
ilevsel balamda zevk alma ile uyumluydu; sanatn yaratm olarak alnd
38
A.g.k.,s.181
yeni sanat dncesi ise derin dnceye dayal bir tutumu ve balamdan
yaltlmay ngryordu. 39
19.yzyla gelindiinde gerek bir deiim rzgar tm sanat dallarn

etkiler, deiim temelde yatmaktadr. Artk sanatn anlam, zanaatla ve toplumla
olan ilikisi sorgulanmaya balanmtr. 19.yzyln balarna gelindiinde
sanata akn, tinsel bir g verilmesi ile birlikte sanatlardaki eski ilevsellik fikri
yeni bir anlam kazand.
Bu kopmayla birlikte ortaya kan ey, sanki sanat szcyle ntr ve

deimeyen bir alt katmana iaret ediliyormu gibi, sadece bir sanat tanmnn
yerini baka bir sanat tanmnn alnmasndan ibaret deildi. Ayn zamanda
kavramlar pratikleri ve kurumlaryla btn bir sistemin yerini tamamen baka bir
sistemin almasyd.Eski sanat sistemindeki fayda yada elence iin retilen
herhangi bir nesne yada icra olarak sanat dncesi, bugn bizim sanat, zanaat
ve bilim olarak ayrdmz eyleri bir araya getiren kurumlarla yakn
ilikiliydiler. 40
Hi kukusuz, bu sistemin btn temel elerinin genel olarak kabul

edildii belirli bir sabit nokta olamad. Rnesanstan itibaren bir meslek olarak
modern sanatlk ideallerinin nclerinin mevcut olduu ne kadar doruysa, bu
sistemin ortaya kmasndan sonra eski sanat/zanaat sisteminden baz
kalntlarn yaamaya devam ettii o kadar dorudur. Bununla birlikte, kabaca
1800 ile 1830 yllar arasndaki dnemin yeni sistemin nihai olarak ykselme
dnemi olduunu syleyebiliriz. uras kesin ki, XIX. Yzyln ortalarna
gelindiinde sanat terimi sadece bir gzel sanatlar kategorisini( iir, mzik,
39
A.g.k.,s.24
40
A.g.k.,s.25
resim, vs.) tanmlar hale gelmekle kalmayp ayn zamanda da bamsz bir
41
eserler ve icralar, deerler ve kurumlar alan haline geldi.
Sanatn kavram olarak kazanm olduu yeni anlam yada yklenmi

oldu yeni stn stat ile birlikte ortaya kan bir sorun vard; Sanat daima
iktidarn simgelerinden biriydi ancak bu zaman iinde farkl snflarn eline
geerek sanat hamisinin de deimesini neden olmaktayd. nceleri kilisenin
himayesindeki sanat iktidarn deimesi ile soylu snfa, zengin tccara
sonrasnda ise sanat piyasasnn ve orta snf bir sanat kamuoyunun
boyunduruuna girmiti. Sanat ve zanaat kavramlarnn arasndaki izginin
belirginlemesini salayan en nemli etkenlerden biri de bu deiimdi .El
sanatlarnda makinelemeye gidilmesi sanat ve zanaat kavramlarnn
ayrlmasnn dier bir etkeni oldu. Artk kk atlyeler yerlerini fabrikalara
brakmt, bununla birlikte el iiliine has duyarllklar da yok olmutu. Endstri
devriminin getirdii yeni dalga ile birlikte zanaat yalnzca fayda ve ilevsellikle,
reticisi de imalat statsyle konumlandrlmt. Sanatnn zanaatkardan
ayrlarak yceltilmesi ise halktan daha fazla kopmasna sebep olmaktayd.
Son 200 ylda gibi gelien teknolojinin, insann zdeksel (maddi)

gereksinimlerini karlama amacna dnk yn retiminin ve faydacln
hizmetinde denetimsizce kullanlmas, insan duyarllnn rn olan el
sanatlarnn giderek kaybolmasna neden olmu ve fabrikasyon retim
mallarndaki zevksizlemeyi de birlikte getirmitir. Daha ok faydacl ve
kazanc yeleyen anamalc anlay insan duyarlln bir yana itmitir. 42
Endstri ile doan yeni birey iin sanatn anlam deimiti buna bal
olarak yeni yaam biiminin belirledii yeni ihtiyalar vard. Bu ihtiyalarn
karlanmas sanat eitiminde de kkten bir deiim ihtiyac domutu.Sanatn
41
A.g.k.,s.341-342
42
Zafer GENAYDIN,a.g.m.,s.105
hayata yeniden girebilmesi salanmalyd, sanat toplumsal bir olguydu ve
sanatn toplumsal ilevini yerine getirmesi meselesi nem kazanmt , bu fikrin
nda sanat eitiminde yeni araylar dodu.
2.2 - Yeni Model Araylar
2.2.1 - Sanat ve Zanaat

Yaam in Estetik
1840lardaki gen Marxa gre, sanayi kapitalizmi sadece insanl

kapitalistler ve iiler olmak zere ikiye blerek insanln retim deneyimini
arptmakla kalmam ayn zamanda bizzat duygular saptrmt. i snf
mekanik etkinlie indirgenmiti. Kapitalist snf ise artk ne sanat retiyor ne de
sanata katlyor, sadece eya satn almak iin para kazanmakla harcyordu
zamann.[]zel mlkiyetle i blm bir araya gelince iirilmi bir
kutupsallk ortaya kmt: Kutbun biri srf faydaya indirgenen bir kullanm
deeri, br ise insan rn her eyi meta haline getiren bir deiim
deeriydi. Toplumun, bu blnmeleri aarak kullanmla keyfi yeniden
birletirebilmesinin tek yolunun zel mlkiyeti ortadan kaldrlmas olduuna
kanaat getirmiti. Bu ortadan kaldrma gerekletiinde hem ihtiya hem de
keyif egoist doalarn yitirecekler, kullanm ise srf fayda olmaktan kp
keyifle birleerek insani faydaya dnecekti. 43
Marxa gre mlkiyetin ortadan kaldrlmas gerekmekteydi; bylece

sanat retiminin dier retim biimleri ile edeer olmas salanacak , sanat
da zanaatdan stn tutulmayacakt. Marxn bu dnceleri topik kurgular
43
Larry SHNER, a.g.k.,s.356
olarak kalsa da sanatla gndelik hayat birletirmeyi hedefleyenler iin daima
bir esin kayna oluturdu.
Marxdan hemen sonra muhazafakar bir ahlak olan Ruskinde gzel

sanatlar ile uygulamal sanatlar ayrmna tepkisini dile getirmeye balyordu;
Erken Viktorya dnemindeki bir ok isim gibi Ruskin de tutkulu bir gotik
taraftar haline geldi; bu insanlar iin Gotik: Sanatn zanaattan yada sanatnn
zanaatdan ayr olmad ideal bir ortaa yaam biiminin
simgesiydi.Ruskine gre i blm, sanat-tasarmcnn radikal biimde
zanaatdan ayrlmas, bunun sonucunda da genellikle zanaatnn neredeyse
bir makine operatrne indirgenmesi demekti 44
Ruskin milli ekonominin yeni bir anlayla insan etrafnda toplanmasn

istiyor, el sanatnn yaratc deerini bir mal olarak deil, ahlaki bir vazife bir
misyon olarak gryordu 45 Hakiki sanatn sadece iki ilevi olabileceine kanaat
getirmi bir insand artk Ruskin; Ya doru bir ey sylemek yahutta ie yarar
46
bir eyi sslemek
Morrisde Ruskinde olduu gibi gzel sanatlarn zanaattan ayrlmasna

kar kyordu fakat Morris mekanizasyonun yaratt problemlere Ruskin gibi
sadece estetik adan deil, ayn zamanda bir sosyal reformcu olarak
bakyordu.
Sanattan koparlan zanaatn, zanaatda kaytszla ve kaba bir yapya ,

sanatda ise kmseyici bir tavra sebep olduuna inanyordu. Morris
44
A.g.k.,s.357
45
Sait YADA, Tatbiki Gzel Sanatlar Okullarnn Dou Sebepleri ve Fonksiyonlar,stanbul,1968,s22
46
Larry SHNER, a.g.k.,s.358
zanaat kelimesini aalayc buluyor bunun yerine el sanatkar denmesini
istiyordu.
Gzel sanat ve zanaat blnmesi karsndaki meydan okumalarn en

oturmu dnceleri Britanyadan, Kta Avrupasna ve XIX yzyln sonlarnda
da Amerikaya yaylm olan Sanat ve Zanaat(Arts and Crafts) hareketiyle
kurumsal bir vcut bulan Ruskin ve Morisinkiydi. 47 Viktorya dnemine
damgasn vuran neoklasik ve neo-gotik tarzlarn i karartc ve ar tavrna
kar Arts and Crafts pre-rnesans dneminin mtevazi ve basit el yapm
gelenei mirasnn bayraktarln yapt. zanaatkar, sanat, mimar ve tasarmc
arasndaki snrlar bu akm ierisinde yumuad.
Oxfortda renciyken Gotik Doasyla bir tr dnm yaam olan

William Morris ise sadece saygn bir air ve ressam deildi, ayn zamanda
kendisini zanaatin itibarn iade etmeye adadktan sonra kendi kendine
dokumaclk, boyamaclk, vitray yapm , duvar kad ve tekstil tasarm,
seramik srlama ve mcellitlik (ciltcilik) renmi birisiydi ve btn bunlarn
hepsini yle bir enerji ve baaryla icra ediyordu ki adalarn hayrete
dryordu, bu sayede sanat ve zanaat hareketinin onaylanm lideri unvann
ald.[]Ona gre eer sanat olmas gerektii gibi olsayd o zaman her ta
ustas ve marangoz faydal olduu kadar gzel de olan eyler yapar, temeldeki
bir ok el sanatnn stndeki resim heykel, iir ve mzikle kardeesine ina
ettikleri bir sanat piramidi ortaya kard. 48
Morris iyi biimlendirilmi bir kabn, herkesin her zaman gremeyecei,

ou zamanda anlayamayaca rnler vermesinden daha yararl olabileceini
47
A.g.k.,s.344
48
A.g.k.,s .358-359
dnyordu. 49 Morris bu konuda ki grn yle dile getiriyor: Halk
tarafndan ve halk iin yaplan, hem yapcsna hem kullancsna keyif veren bir
50
sanat
Sanat ve zanaat hareketinin amac sanat birlii oluturmak , sanat ile

zanaaty eit kulvarlarda deerlendirerek zanaatnn el emeine gereken
deeri vermek olsa da bu pek uygulanamamt. Morris, ortaa retim
geleneinin geri gelmesini istiyor ve bunun gereklemesinin mmkn
olabileceini kantlamak istercesine 1861 ylnda duvar kad, kuma, mobilya,
vitray, kitap gibi rnlerin tasarland ve elle retildii Morris and Company
adyla yeni firmasn kuruyordu. Elle yapld iin hnerli iilik, zaman ve para
gerektiren ve dolaysyla snrl miktarda retilebilen bu mallar ancak zengin
evrelerce alnabiliyor ve kitlelere ulaamyordu. 51 Morris bir keresinde,
zamann zenginlerin lanet olas lkslerine hizmet ederek harcamak zorunda
kaldn itiraf ediyordu. 52
Ruskin ve Morrisin dledikleri halk tarafnda halk iin sanat yaratmak

gayesi toplumu dntrecek bir boyut kazanamad. Akmn etkileri ssleme
dzeyinde kalarak srf zenginlere hizmet eder durumdayd. Bu konuda en
acmasz yorum bizzat hareketin liderlerinden biri olan C.R:Ashbeeden geliyor:
Byk bir toplumsal hareketi, hnerli elleri ile zenginler iin alan apsz ve
skc bir kk aristokrasiye evirdik 53 diyordu.
Tm bunlara ramen sanat ve zanaat hareketinin baarszl makineye

olan kartlndan ileri gelmekteydi. El sanatlarna duyulan inan ve
atlyelerde srdrlen retim an gerisinde kalm bir nostaljiden ibaret
49
50
Aktaran:Larry SHNER, a.g.k.,s.359
51
nci N.ASLANOLU.Mimarlk Dergisi, say.193,s.14
52
53
kalyordu. Sanayi retimi zanaatnn her eye ramen itibar kaybetmesine
sebep olmaktayd. nceleri makineyi kesinlikle reddeden Morris yaamnn
sonunda Bize daha iyi yaratmas iin makineye yn vermeyi renmek
zorundayz diyerek kabullenii belirtmi oluyordu. 54
Arts and Crafts (Sanat ve Zanaat) hareketi kta Avrupasnda Art

Nouveau yada Jugendstil olarak anlan akmlara nclk yapmtr. Belika
kl olarak kabul ettiimiz Art Nouveau ksa zamanda farkl adlar altnda tm
Avrupay etkisi altna ald. Fransa'da "Style Nouille" veya 1899'da Paris
metrosunun ssl girilerini yapm olan mimar H. Guimard'n adndan dolay
"Style Guimard", spanya'da Modernismo, Almanya'da Jugendstil, Avusturya'da
Sezession, talya'da Stile Liberty ad altnda anld.
Eklektisizmin, yani eski sluplarn taklidinin karsna yine bir slup

yaratma amacyla kan "Art Nouveau" 1893'te, 32 yandaki Gent'li mimar
Victor Hortann Universite Libre de Bruxelles'de grev yapan profesr Tassel
iin tasarlad ev ile birlikte birden ortaya km daha sonra Henry Van de
Velde tarafndan tm Avrupaya tantlmtr. Art Nouveaunun, 19 yzyln
eklektisizminden ve historisizminden kurtulma ynndeki abalar sanat,
tasarm ve mimarlk alannda geni yank buldu. Glasgow, Paris, Viyana,
Mnih, Berlin, Darmstatt ve Weimar bu akmn nemli merkezleri haline geldiler.
Almanyadaki adyla Jugendstilin nl isimleri arasnda, Bauhausa varan
gelimeler zinciri iinde adlarna sk sk rastlayacamz Bruno Paul, Peter
Behrens, Otto Eckmann, August Endell, Joseph Olbrich, Richard Riemerschmid
gibi isimler bulunmaktadr.
Kitap resimleme , afi ve mimari gibi pek ok alanda etkinliini gsteren

Art Nouveau asl dekoratif sanatlarda ve mimaride baarl olmutur. Aydnln
54
nci N.aSLANOLU.Mimarlk Dergisi, say.193,s.14
i mekanlara alabildiine szmasna izin veren yuvarlak hatl geni pencereler,
d cepheleri ssleyen ve ehrin insanlarn erdemli ve hmanist bir dnyaya
davet eden sembolik-figratif resimler ritmik ve bitkisel hatlar gibi zellikler art
nouveau yaplarn en belirgin paralaryd. Art Nouveau toplumsal ihtiyalara
karlk vermek iin yola kmam olmas ve 19. yzyl sonunda estetik
anlayn basitlie indirgenmesi ile etkinlii azalm ama Bauhaus bata olmak
zere kendinden sonra gelen akmlar iin bir yn oluturmutur.
ngilterede 1860tan itibaren bir dekoratif sanatlar Rnesans balad.

nce bir mze kurdular, eski, milli ve yerli sanat rnekleri topland ve bunun
yannda da bir Tatbiki Gzel Sanatlar Okulu ald. 55 ngilterede balayan bu
yeni akm ve eitim alannda getirdii yeni araylar ile ngilterenin ardndan
nce Fransa da daha sonrada Almanyada tatbiki Gzel Sanatlar Okullar ve
mzeleri ald.
Tatbiki Gzel Sanatlar Okulu teriminin XIX.uncu yzyln yarsndan

sonra yeni akmlarn nderliinde ortaya k eitim anlaynn bir rndr.
Bu hareketler 1900 ylna kadar dier Avrupa lkelerinede de yaylm, Belika,
skandinavya, Avusturya, svire , talya , ekoslavakya: birbirinden baz
farklarla milli ihtiya ve imkanlarn ekline uyarak bu sanat ve okul yeniliini
benimsemilerdir. 56 Almanyada bu okullar 1833 ylnda Mnihte balayarak
yzyl sonuna dein Almanyann btn dier ehirlerine yaylmt.
Endstrinin hzla gelitii lkelerden biri olan Almanya, ngilteredeki

gelimeleri yakndan takip ediyordu. Zamann nemli yazarlar, mimarlar,
sanatlar ve i adamlar 1907de Herman Muthesiusun nderliinde
Deutscher Werkbundu (Alman Dernei) kurmulard. Dernek ngilterede
Tatbiki Gzel Sanatlar alannda yaplan yenilikleri sratle Almanyaya tamay,
55
Sait YADA,a.g.y.,s.23
56
Sait YADA,a.g.y.,s.2
Sanat eitiminde gerekli olan yenileme hareketlerini desteklemeyi , sanat
gnlk yaamn bir paras haline getirmeyi amalyordu. 57 Sanat, sanayi ve
zanaat ibirliini tevik etmek Alman Werkbundunu temel amac olarak
belirlenmiti.
Dernek bir ok bakmdan Bauhausun ncs saylabilirdi. lk yllarnda

daha ok el sanatlarn destekleyici olmutu. I.Dnya Savann son yllarnda
ise endstriyel sorunlar daha nem kazanmaya balad. Savan bitiminden
sonraki yllar Gzel Sanatlar eitimi yapan okullar, mfredat programlarna
endstrinin sorunlarn da almaya baladlar. Bu dnme damgasn vuran
Kunstgewerbeschule(Sanat Meslek okulu)ler olmulard.
19. yzyln son yllarnda endstrinin seri retim ile ban yeterince
kuramam ve yabanclam olan biim verme sanatnn yeniden ve daha
gl yaplanmasn salamak amac ile hzla gelitirilen ve saylar artan
Kunstgewerbeschuleler Almanyada kendi alanlarnda r atlar.[]20.yy ilk
on ylnda Kunstgewerbeschuleler biim deeri ve ekonomik deeri asndan
Alman ekonomisinde byk anlam tayan okullard. Bu okullarda renciler,
malzeme ve biim arasndaki iletiimi anlamalar iin dorudan malzeme ile
altrldlar. Bu okullarn geliimi ve oalma sreci devam ederken baz
okullar adm adm yksek okul olarak yaplama eilimi gsterdiler. 58 Bu okullar
Bauhausun oluturulmasna kaynak oluturdular.
Henri van de Velde Weimar Grandk tarafndan 1901 ylnda Eyalet

sanat danmanlna getirilmidi. Van de Velde, Almanyada bir ok nemli
projeyi gerekletirdikten sonra 1906 ylnda Grossnerzolich Sachsische
Kunstgewerbeschuleyi(Saksonya Grandkl Sanat Meslek Okulu) kurdu.
57
Yksel BNGL,a.g.m.,s.25
58
SATIR,Seil,Trkiyede Endstri rnleri Tasarmnn Kuruluu ve Geliim Srecinde Devlet Tatbiki
Gzel Sanatlar Okulu ve Werkkunstschulelerin Etkisi,temmuz 2002, Bildiri metni.
Savan balamasyla Belikal olan Van de Velde Weimarda daha fazla
kalamyarak grevinden ekilmek zorunda kald. Van da Velde ayrlrken okulun
yneticiliine Walter Gropiusun getirilmesini nermiti. Bu bata Almanya ve
ardndan tm dnyada gzel sanatlar eitimini gnmze dein etkileyecek
gelimelerin balangcn oluturmutur.
2.2.2 Model Olarak Bauhaus
Sanatn topluma katks toplumla iletiim kurmak deil toplumsal bir

direni yaratmaktr.(Adorno)
Dnya, tarih sahnesinde eine ok az rastlanacak bir hzda

deimektedir, endstri ile birlikte bu hzl deiimde yeni bir hayat vadeden
modernizmin getirdikleri ise; ksa saylabilecek aralklarla gerekleen iki dnya
sava, savalarda kaybedilen gen nfus, soykrm, atom bombalar,
smrnn kapitalizm ile birlikte yaygnlamas, dnya apnda yaanan
ekonomik krizler ve toplumsal kntler olmutur.
Birinci dnya sava ile birlikte byk bir ykm yaanan Avrupada, tm
geleneksel dengeler bozulmu, geleneksel retim biimleri ayakta duramaz hale
gelmi ve sava toplumsal bir kntye neden olmutu. Sadece Almanyada
iki milyon kiinin hayatn kaybetmesine neden olan savan ardndan retimin
saland btn fabrikalar, tarlalar, atlyeler tahrip olmutu.
Monarik ynetimlerin yerini yeni devlet modellerine brakmaya

balad, byk imparatorluklarn ykld Avrupada snrlar yeniden
iziliyordu. Rusyada komnistler baa gelmi,byk Avusturya-Macaristan
mparatorluunun ardndan savatan ar bir yenilgiyle kan Almanyada da
1918 ylnda Kasm Devrimi olarak bilinen ayaklanma ile Alman Hanedanlna
son verilerek 1919 ylnda kadnlarn da katld bir seimle Demokratik bir
Cumhuriyet kurulmutu. Almanyada Sosyal demokrat arlkl Weimar
Koalisyonu seimlerden yenik kan muhalefetin darbe giriimleri ile skntl
yllar geirmekteydi. Ancak monarinin yklmas ile birlikte btn kurulu
dzenin deimesi toplumun her katmannda sistemi sorgulayan ve yeni
neriler getirmeye alan fikirlerin gelimesine sebep olmaktayd. Bauhaus
byle bir dnemin fikri olarak ortaya kt.
Sosyal hayatn hzla deimesi sanatlar zerinde de benzer etkilere yol

am, yirminci yzyln ilk otuz ylndaki toplumsal ve kltrel deiimlere
paralel olarak ortaya Fovizm, Kbizm, Srrealizm, Konstrktivizm, Ftrizm gibi
yeniliki ve radikal akmlar ortaya kmt. Bauhaus byle bir yap ierisinde
herhangi bir slubu deil bir fikri savunarak ve moda olan her eye bir tepki
olarak domutu.
Sanat artk bireyin endstri ve yeni yaam biimi karsndaki

elikilerinin bir yansmas ya da direnii olarak ekil almaktayd.
Sanat ve zanaat ilikisinin yeni hali ve sanatn stlendii yeni rol

karsnda toplumun sanattan beklentileri deitirmiti. Sanat ile hayat
birletirmek ve sanat yolu ile toplumlarn geliimini salamak fikri farkl evreler
tarafndan savunulmaya balanmtr. Ancak Bauhausun ncleri
sayabileceimiz Arts and Carafts hareketi amacna tam olarak ulaamam,
rettikleri teorinin pratie aktarmnda yaanlan sorunlar , zellikle de yzyln
ve toplumun koullarnn yeterince dikkate alnmamas sebebi ile belirli bir
zmreye hitap eden bir moda olarak kald. Raymond Wiliams Bu konuda yle
der; Sanat ile hayat baaryla kaynatran ftrizm veya srrealizm deil
kapitalizm olmutur. 59 Sanayinin toplum hayatna getirdii yeni retim ve
tketim anlay sanatlar zerinde baka bir bask yaratmaya balam,
kapitalizmin yaratt yeni yaam biimi sanat ve sanat eitiminin de kendine
yeni yollar bulmasna neden olmutu. Sanat eitiminde yenilik almalar
yaplmakta, sanat ve zanaat ilikisine yeni almlar getirmek iin meslek
okullar kurulmaktayd ancak an ihtiyalarna reform dzeyde yenilik
Bauhaus Okulu tarafndan getirildi. Bu konuda Mimar Ludwig Mies van der
Rohe Bauhaus okulunun kapanmasndan yllar sonra syle syler;Bauhaus bir
fikirdi, ben ona inanyorum ki, Bauhausun btn dnyada uyandrd geni
yank onun bir fikir olma gereinde yatmaktadr. Byle bir etkiye ve ne ne
organizasyonla, ne de propaganda ile ulalabilir.Yalnz bir fikrin bu kadar
kuvveti vardr ki, byle geni yanklar uyandrabilsin. 60
Bauhaus; sanat tek bir yap altnda toplayarak sanatlar birlii yaratmak,
toplumu sanat yolu ile endstriye kar eitmek ve endstriye yeni bir yol
kazandrarak sanayiyi insann boyunduruu altna almak gayesi ile yola kar.
Yaratc toplum ideali bugn pek oklarna bir topya olarak
grnmektedir. 61 Ancak Bauhaus bu ideali savunur. Kurucusu Gropius,
Bauhaus iin yle diyordu:Bauhaus, makine anda sanatnn gereken
yerini alabilmesi iin nasl yetitirilebilecei sorusuna iyi bir cevapt. Ama
sanat hayata entegre etmekti 62
Bauhausun hedefi sanaty iinde yaad toplumun sosyal konular

zerine bilinlendirmek ve sorumluluk yklemekti. Sanatnn kitlelerin
sorunlarn dile getirecei gibi, sanatn da kitlelerin sorunlarna zm
59
Aktaran:Peter Brger, Avangard Kuram, Trkesi:Erol zberk,stanbul,letiim Kitapevi,2003,s.27
60
61
Nazan PROGLU/Mahzar PROGLU,A.g.k., s.105
62
Yksel BNGL,a.g.m.,s26
getirmesini hedefliyordu. Bauhaus daha hmanist bir evre yaratlmasnda
sanatya sorumluluk ve grev yklemeyi de amalyordu. 63
2.2.2.1. Kuruluu;
Weimar zanaat okulu kurucusu Belikal Van de Welde savan

balamas ile daha fazla Weimarda kalamayacan anlayarak grevinden istifa
etmiti. Van de Welde nin nerisi ile Gropius Saksonya Grandk tarafndan
Kunstgewerbeschule(Sanat Meslek okulu) ile ilgili olarak dzenlenen
toplantya arlr.
1915te sava srasnda Gropius Saxe-Weimar Grand Dknn de

aralarnda olduu bir dinleyici kitlesine Academy for Arts and Crafts n
yneticiliini almas zerine bir tartmaya katlr. 64 Gropius sunduu neri
raporunda; gnn sanatsal ve endstriyel sorunlar dile getirildikten sonra , bu
sorunlarn ancak mimar, ressam ve heykeltralarn yapacaklar ibirliki bir
tutum almasyla zmlenebilecei ve btn sanatlarn ibirliki bir tutum
iinde alacaklar , eitim- retim yapacaklar bir okulun kurulmasn, byle
bir okulun hem endstrinin sorunlarna zm getireceini, hem de ekonomiye
byk bir fayda salayacan savunur. 65
1919 un nisan aynda Gropius Grand Ducal Saxon Piktoryal Sanat

Akademisi (Grossherzogliche Sachsische Hochschule fr Bildende Kunst) ile
Grand Ducal Saxon El Sanatlar Akademisi (Grossherzogliche Sachsische
Kunstgewerbeschule) yneticisi olur ve bu ikisini State Bauhaus(Staatliches
63
A.g.m.,s26
64
65
Bauhaus) ismiyle birletirir. Teorik mfredat olan bir sanat akademisi ve pratik
mfredat olan bir el sanatlar okulu birleince yetenekli renciler iin geni bir
sistemin temelleri meydana gelmitir. Sloganlar yledir:Bauhaus btn
yaratc abalar koordine etmeye, yeni bir mimarlkla, sanat ve tasarm iinde
deneyim kazanarak birletirmeye abalar. Sonu ;eer uzaksa bile,
Bauhausun amac : dekoratif sanatlar ile yapsal sanatlarn arasnda hibir
bariyerin olmad sanat ii ve binann kolektifliidir. 66
Gropius 12 Nisan 1919da Weimardaki Staatlich Bauhausun

kuruluunun hemen ardndan drt sayfalk Bauhaus manifestosunu ve ayrntl
bir eitim programn ieren brorn yaynlar.
Gropius bildirisinde yle seslenir;

Tm yaratc faaliyetlerin nihai amac, binadr! Binalarn dekore edilmesi
bir zamanlar gzel sanatlarn en soylu ileviydi; gzel sanatlar da byk mimari
iin vazgeilmezdi. Bugn btn bunlar gnl rahatl iinde birbirinden
kopmu durumda ve bundan kurtulmalar da tm zanaatkarlarn bilinli
ibirliine ve yardmlamasna bal ancak. Mimarlar, ressamlar ve
heykeltralar, bir binann hem bir btnsel varlk olarak, hem de onun eitli
paralar bakmndan birleik bir nitelie sahip olduunu bir kez daha yeniden
bilmek ve kavramak zorundadrlar. Bunu yaptklarnda almalar da bir salon
sanat olarak yitirmi olduu o gerek arkitektonik ruhla dolup taacaktr. Eski
sanat okullar bu birlii yaratabilmekten acizdirler; zaten sanat
retilemeyeceine gre ; bunu nasl yapabilirlerdi ki... 67
Bauhaus bir devlet kurumuydu fakat eitim ve retim ilkeleriyle, devlet

eliyle kurulan sanat okullarndan ayrlyordu..Bauhaus emee ve el
66
Walter GROPUS-Herbert BAYER-Ise GROPUS,a.g.k,s.20
67
Walter GROPUS,1919 Bauhaus Manifestosu,Trkesi:mer MADRA, Gergedan Yeryz Kltr
dergisi, no:12,stanbul,ubat 1988,s.104
sanatlarna dayanan Rnesans atlyelerini rnek almt. Orada olduu gibi
burada da rencilerin almalar tek bir sanat dalnda kalmyor, buradan
kanlarn sahne dekorundan mobilyaya, tekstil ve sofra takmna kadar, her
trl kullanmalk eyann tasarmn yapabilecek bir eitimden gemeleri
isteniyordu. 68
Walter Gropiusun 1919daki al konumasnda , sanatta retilebilir

olanla retilemez olan hakkndaki dnceleri somut tmcelerle
aklanyordu.:Tm sanatlar mimarlkta birleip btnleirler. Sanat el becerisi
ve el sanatlarna dayanr.Sanatlarn bu el sanatlarna dayal blm
retilebilir.Her sanatsal retim, el sanatlar, desen izimi ve resim boyamay
ve bu arada bilimsellik ve kuramsall kapsar 69
Bauhausdaki eitim-retimin esas rencinin becerilerini gelitirecek

atlye sistemine oturmasna ramen, ama; hibir zaman zanaatkar yetitirmek
olmamtr. Bu atlyeler birer aratrma laboratuarlar gibi kullanlmakta,
endstri iin uygulanabilir modeller hazrlamaktayd.Toplum ve endstrinin
sanat ve tasarm sorunlarna zm arayan Bauhaus atlyeleri zamann teknik
gelimelerini de ok yakndan izliyor, rencilerin bu ynde duyarl olmalarn
hedefliyordu. Bauhaus herhangi bir sanat akmn ve ekoln seme,
benimseme yerine uzun ve zahmetli yolu seip, sistematik olarak sanatsal
yaratnn objektif ana ilkelerini retiyordu. 70
Gropius Bauhaus manifestosunda sanatnn zanaatla olan ilikisine de

dikkat ekerek yle diyordu;
Mimarlar, ressamlar ,heykeltralar, hepimizi zanaatlara dnmeliyiz!
nk profesyonel sanat diye bir ey yoktur. Sanat ile zanaat arasnda
68
69
nci SAN, Sanat Eitimi Kuramlar,topya yaynclk,Ankara,2003,s.99
70
Yksel BNGLs26
temelde bir fark yoktur. Sanat yceltilmi bir zanaatkardr. Tanrnn inayetiyle
ve iradeyi aan nadir esinlenme anlarnda sanat onun el emeinden farknda
olmadan fkrabilir ama bir zanaat temeli her sanat iin elzemdir.Yaratcln
asl kayna ite burada yatar. 71
Yaplan sanatsal bir faaliyet, retilen bir rn, sosyal amaca ynelik ve
fonksiyonel olmalyd. Salt bir stil, fonksiyonsuz bir form kesinlikle
amalanmyordu. Bauhaus atlyeleri gncel sorularn pratik projelere
dnt, seri retimler iin modller hazrlayan gerek laboratuarlar gibiydi.
Bauhaus insana daha iyi bir evre yaratmay amalyordu. 72
Yaratc aktif insan yetitiren bir eitim sistemi iinde yaratm srecinin
analizi asndan her faktr gz nne alnmaldr. Weimardaki Bauhaus
Devletinde kalklan i ilk kez olarak btn bu faktrleri tutarl bir program
iinde birletirmekti. Bauhausun yol gsterici prensibi bu sebeple birok sanat
ve hareketi kaynatrarak yeni bir birliktelik yaratma fikridir: Bu birliktelik
temellerini insann iinde barndrr ve sadece yaayan bir organizma kadar
nemlidir. nsann baars btn yaratc yeteneklerin kesin koordinasyonuna
baldr. Sadece birinin ya da dierinin ayr ayr eitimi yeterli deildir: Hepsi
ayn anda eitime alnmaldr. Bauhaus eitiminin karakteri ve faaliyet alan
bunu gerekletirmekten trer. 73
2.2.2.2.Eitim Sistemi
Sava sonrasnda Almanya, yenilginin ar koullar iinde her eye
sfrdan balamak durumundayd. Bunun olumlu yan geleneklere kar kan
71
Walter GROPUS,a.g.m.,s.104
72
Yksel BNGL,a.g.m.,s26
73
Walter GROPUS-Herbert BAYER-Ise GROPUS,a.g.k.,s.22
davranlarn daha kolay kabullenilir duruma gelmesiydi 74 Gemie ait bir ok
sistemi savata gerekleen byk ykmdan dolayl olarak sorumlu tutan gen
nfus yeni olan her eye byk bir sevin ile tepki veriyordu. Bauhaus ile
sunulan yeniliklere ak eitim ortamnn ekiciliine kaplan pek ok gen insan
lkenin her tarafndan akn etti. Klasik akademilerin kat eitiminden honut
75
olmayan renciler iin yeni deneysel yaklam umut doluydu.
Gropius Akademilerin eitim anlayn eletiriyordu; Dnn ruhunun

arac akademiydi. Akademi sanaty endstri ve el sanatlar dnyasndan
kopard ve bu onun toplumdan tamamen izole olmasn tamamlad. Bununla
beraber hayati alarda sanat toplumun btn sanat ve zanaatlarn
zenginletirmitir, nk bu mesleki hayatnn bir parasyd ve gncel pratie
kar herhangi baka bir iiden daha fazla ustalk ve kavray kazanmt. Ama
sonralar sanat ; sanatn ancak eitimle uzmanlaabilecek bir profesyonellik
olduu gibi nne geilemeyen yanl bir kibire srklendi. Sadece okul eitimi
asla sanat retimi iin yeterli deildir! Bununla beraber her bitmi retim ustalk
iin yaplan bir denemedir ve bir sanat ii onu yapan kiinin yeteneine
baldr. 76
Bauhaus eitime balad ilk yldan itibaren ok sekin bir eitimci

kadrosunu bnyesinde barndrmay baarmt. renciler gibi Bauhaus
tarafndan davet edilen sanatlar da byk bir oku iinde bu teklifi kabul
ederler. lk hocalar; Gropius, Lyonel Feininger, Gerhard Marcks Johannes
Itten;1920de Georg Muche, Oskar Schlemmer, Paul Klee;1921de Lothar
Scheyer; 1922de Wassily Kandinsky olmulard.
74
Nazif TOPUOLU,Bauhaus ve Fotoraflk Gergedan-Yeryz Kltr dergisi,
no:12,stanbul,ubat 1988.,s.114
75
Ayla EVK,Mimarlk Eitiminde Bauhaus Miras:Temel Tasarm,Yap Dergisi,say:123 ubat ,
stanbul,1992,s.40
76
Walter GROPUS-Herbert BAYER-Ise GROPUS,a.g.k.,s.21
Bauhausta eitim her atlyede iki eitici tarafndan srdrlmekteydi
Bunlar; form ustalar ve atlye ustalardr. Bunun nedeni sanat ve zanaatln
bir arada verilebilmesi idealiydi. Bauhausda retmen renci deil usta rak
vardr 77 . Bu konuda Gropius teknik ihtisasla, tasarmn olduka g grnen
birletirilmesi problemini zmeye altn, her ikisinde de eit derecede
ihtisas kazanlmasnn art olduunu belirtmitir. Burada ustaln temel ilkeleri
ile tasarm parametreleri pratik deneyimle birleerek bir uzla salanr. Bu,
direkt olarak Bauhaus atlyelerinde-zellikle de Dessau zamannda-endstri
retimi iin nce prototipler gelitirmeyi daha sonra da bir patent altnda seri
retimini yapmay da ierir.
Bauhausta retmenler usta, renciler ise kademeli olarak rak yada

kalfa olarak adlandrlyordu.
Bauhaus ,Endstri a dncesinin oluturduu bir eitim merkeziydi.

Srekli bir gelime iindeydi,renim kadrosu ve program dondurulmamt.
Kurulu yllarnda koullara ve gereksinimlere gre yeni atlyeler kuruluyor ve
her smestr, retim program yeniden yaplandrlyordu.
Walter Gropiusun yine al da yaynlad brorde okulun eitim

sistemi ve mfredat u ekilde bildiriliyordu;
MFREDAT
Bauhaustaki renim u ekilde blnr:
I -El Sanatlar Eitimi (Werklehre):
TA (Heykel)
AHAP (marangozluk)
METAL (metal )
77
AMUR (seramik )
CAM (renkli cam)
RENK (duvar boyama )
TEKSTL (dokuma)
A. Malzemeler ve aletler eitimi

B. Muhasebeciliin, hesaplamann ve mukavelenin temelleri
II -Form problemleri eitimi (Formlehre)

1 Gzlem
A. Doa almas
B: Malzemelerin analizi
2 Sunum
A. Tasar geometrisi
B .Teknik izim teknikleri
C Her tr yap iin proje izme ve modelleme
3 Kompozisyon
A. Espas teorisi
B. Renk teorisi
C.Tasarm teorisi
III- Btnleyici eitim
Gemi ve gnmzden sanat ve bilim alanlaryla ilikili seminerler.
Bauhausdaki eitim retim blmden oluuyordu:Hazrlayc retim

(temel sanat eitimi), Teknik retim(mesleki temel sanat eitimi),Stktel
retim(meslee ynelik almalar, Proje almalar)
-Hazrlayc retim;
Balang snf,yarm yl srer farkl malzemelerle workshoplar ve
pratik deneyler eliinde form problemleri zerine temel eitim verilir.
Bauhaus retiminin temelini oluturan alt aylk bir hazrlanma kursudur. 78
Bauhausda Hazrlayc retim olarak balatlan, daha sonra geliip

btn dnyaya yaylan ,bizdeki sanat eitimi yapan okullarda da Temel Sanat
Eitimi olarak giren, mimarlk eitimi yapan kurumlarda Temel Tasar olarak
nitelendirilen bu almalar Bauhaus bnyesinde gelitirilerek olduka bilimsel
ve metodik prensiplere oturtulmutu. Sanat eitimine balayan btn renciler
Hazrlayc retimden geerlerdi. Bu dnemde adaylar, daha nce sanatla
ilgili ne rendilerse; izim, biimlendirme, teori, vb. unutmak, her eye sfrdan
balamak zorundaydlar. Bylece renci d etkilerden ve n yarglardan
kurtulur, biimlenebilecek malzemelerle her eye yeniden balarlard.
Malzemeleri biimlendirirken amaca uygun zenle seilmi stn vasfl sanat
eserleri analiz edilerek, hangi sanatsal ve estetik kuramlardan hareket
edildii,mukayeseli olarak incelenirdi. 79
Hazrlayc retim her rencinin teknik retime geebilmesi iin

zorunluydu. Hazrlayc retim dneminde gsterilen derslerin bazlar
zorunlu, bazlar ise her renciye ak tamamlayc kurslard. tten, Kandinsky
ve Kleenin biimlendirmeye ynelik kurslar zorunlu , yaz, desen almalar
ise rencilerin isteklerine braklmt. 80
Bauhausda Hazrlayc retimin yaratcsnn tten olduunu kabul

edebiliriz .Itteninin balatt Hazrlayc eitim daha sonralar, Moholy-Nagy, ve
78
79
Yksel BNGL, a.g.m,s.26
80
A.g.m.,s26
Josef Albers tarafndan da gelitirilir. Bu ismin hazrlayc eitim veren
atlyelerine deinmekte yarar vardr.
JOANNES ITTENin Hazrlayc Eitimi1919-1922

Johannes Itten tarafndan kurulan ve onun gidiinden sonra da
gelitirilerek devam edilen hazrlayc eitim, Bauhaus retiminin temel eitim
aralarnn bir parasdr. Hazrlk snfnda rencilere malzemenin zellikleri,
kompozisyon ve rengin temellerini, retmek amalanr.
Ana ilkesi ok eitli formlarda ve malzemelerde kartlklar detayl bir

ekilde tanmak ve yenilerini yaratmak, bu ekilde iki elemann karlkl
etkilerinin hesaplamasn salamaktr.Itten yaratcln en deerli ve etkili
yntemlerinden birinin k ve glge arasndaki kartlk olduunu
dnyordu. Kontrast almalarn doa iinden malzemeler ve onlarn
dokularyla serbest heykel form alann da ieren ok farkl seviyelere
karmt.
Malzeme almalarnda nem verilen dier bir nokta ise kartlk iindeki
malzemenin zellikleri grafik adan temsil edilmesi ve ayn zamanda
boyutlu bir konstrksiyon iinde fiziksel olarak deneyimlenmesiydi. Bunun
sayesinde renci de farkl alma malzemelerine aina oluyordu.
Biimin soyut elemanlarnn zellikleri izgi almalarnda denenirdi.

Itten daireyi devinim , kareyi skunet, geni ise ynlerin gl bir kartl
olarak gryordu. Ve izim yardmyla biimin karakteristiinin kendine zg
doas vurgulanyor ya da etkisizletirilebiliyordu.
Doa almalar nesnelerin "ton deeri ve spesifik form terimleri ile

kavranmas anlamna geliyor ve doadan veya zihinden mmkn olan en
doru izimleriyle onlar tekrar retme hedefini tayordu. almalar nesnenin
isel deneyimi zerine temellenmiti. Bu tasvirler malzemenin niteliklerini
tanmlamada sk sk ok artc dorulukta olmaktaydlar. Eski ustalarn
analizleri yani kontrasn,formun ve rengin beraber aratrlmas form, renk ve
sanat iinin dinamiklerinin duygusal deneyimini vurguluyordu.
En favori aletleri glgelemede mkemmel esneklii ve genel

uyumluluuyla kmr kalemiydi.Ayrca boyutlu yaplar ve kolajlar da yaplan
dier ilerdendi.
LASZLO MOHOLY-NAGYnin Hazrlk Eitimi 1923-1928

Johannes Itten Bauhausu braktnda hazrlk eitimi ikiye
blnd:Moholy-Nagy daha teorik, Josef Albers ise daha pratik perspektiflerden
eitimi stlendi.
Moholy-Nagynin hazrlk eitimi ana konuya odaklanr.lkbata

renciler farkl biimlerdeki elemanlar birletirerek uyumlu bir tasarm haline
getirme fikrini renirler.Bu dnceler dokunsal alglamalarn eitmek
amacyla dokunma panolar ismi verilen panolarda ortaya konur. Bu
panolardaki malzemelerin kombinasyonu aka tanmlanm ltlere uygun
olarak dzenleniyordu. Buna ilaveten, en duyarl hisle basit bir kayt arasndaki
btn alg deerleri , kiisel deneyimin genel bir grsellemesi olarak dokunma
diyagramlarnda gsteriliyordu.
kinci odak mkemmel kompozisyonlarda konstrksiyon altrmalar

yapmakt. Maholy-Nagy kompozisyondan , tm kompozisyonun aka
tanmlanm paralaryla ve baka elerle, yaplan deiiklikler yoluyla yeni bir
denge yaratlmasn anlyordu.
Maholy-Nagynin derslerinin en bilinen paras hacim duygusunu
keskinletirmeye ve konstrktif zmleri detaylandrmaya klavuzluk edecek
boyutlu tasarm almalardr. Burada denge zerine almalar zel bir
neme sahipti: basit elemanlar ve malzemeler grsel ve gerek anlamda
dengeli nesneler ina ediliyordu. Bu almalar renciye oran, l, statik ve
dinamik gibi grsel estetiin temellerini kazandrmay amalyordu.Ayrca
malzemelerin arlk, esneklik ve younluk gibi nitelikleri zerine de
alyorlard.
JOSEF ALBERS ile Malzeme almalar 1923-1933

Johannes Ittenin gidiinin ardndan hazrlayc retimi devralan Josef
Albers , Maholy-Nagyye paralel bir ekilde Malzeme almalar dersini
verdi. Burada ncelik ahap, metal, cam, ta ve kumalar gibi basit maddeleri
en uygun ekilde kullanacak retim teknikleri bilgisine ve atlyelerde nelere
ihtiya duyulaca esasna verilmiti. Albers malzemelerin zorunlu zelliklerini
aa karmay ve onunla nasl baa kacaklarn rencilerine retmeyi
amalad.Yalnzca en basit aletlere izin veriliyordu.
1928 de Maholy -Nagy okulu braktnda Albers malzeme almalarn
daha da gelitirerek tm hazrlk eitiminin idaresini stlendi. Albers
rencilerinin malzemenin kefedilmesi gereken kendine zg zellikleriyle
almalarn salad. Malzemeyle alrken hibir p retmemenin stesinden
gelmek zorundaydlar ; malzemeden ve i gcnden tasarruf etmek en merkezi
ncelikleriydi. lk ay boyunca cam tek alma malzemeleriydi, onu daha sonraki
ay kat takip ediyordu. nc ay, renciler hangisinin dierine uygun olaca
aratrmasyla sonulanacak, iki malzemeyi de kullandklar bamsz bir
kompozisyon zerinde alrlard.Alberse gre uygun olan malzemelerin
seimi , gemi deneyimlere ait bulunmu zm yollarndan saknmak
anlamna geliyordu.Ama kiisel alglamann temelleri zerinde farkl alma
sreleri gelitirmek ve bylece sonuca dair yeni yntemler retmektir.
Derslerin en nemli paras serbest deneysellii dlayan ve mutlak bir
ynlendirmeye dayanan boyut almalaryd. zellikle kolajlar ok
poplerdir.
Keif ve bulua imkan tanyan rencinin zerklii ,Albersin eitim

programnn en temel prensiplerinden biridir. Derslerinde tek ve belirli bir
alma metodu uygulamaktan zellikle saknm ve rencilerine hibir
standart yntem ve nerisi kesinlikle olmamtr. rencilerinin kendi balarna
keif ve bulu yapmas beklenirdi. Bu n artlar snflarn gl oto-eitim
bileenleri sahibi olmalarn salad. Albersin hazrlk eitimi ,her zaman
spesifik bir ama tad. Hedeflenen, rencilerin kiisel eilimlerini ve doal
yeteneklerini tanmalar ve gelitirmelerini salamaktr. 81
Bu isimler dnda Bauhausta hazrlayc eitim veren dier atlyeler

yleydi.
Wassily Kandinskynin Analitik izim ve Temel Sanat Eitimi 1923-1933
Paul Kleenin Temel Tasarm Teorisi Eitimi 1921-1931
Oscar Schlemmerin Canl izim Eitimi .
-Teknik retim;
Hazrlayc retimde baarl olan renciler Teknik retime
balyorlard. renim atlyelerinin birinden raklk belgesiyle mezun
olabilmek iin 3 yaryl boyunca ileri dzey proje almalar yaplmas gerekir
daha sonra Zanaatkarlar odas yada Bauhaus tarafndan verilen kalfalk
belgesini almaya hak kazanlr. 82
81
http://www.bauhaus.de/english/bauhaus1919/unterricht/unterricht_itten.htm
82
Gropius Teknik retimde en iyi yntemin Ortaada olduu gibi
rakln olduuna inanmaktayd. Bu fikrin Bauhaus bnyesindeki uygulamas
ise her atlyenin bir usta ve bir sanatdan oluan iki tane retmeninin
olmasyd.
Atlyelerin form ustas ve atlye ustas ad altnda iki ayr eitmen

tarafndan yrtlmesinin en nemli sebebi tabiki rencinin tasarmnn
uygulanabilirliini tecrbe etmesi ve bu yolla sanayi retimi iin en uygun
tasarmlar yaratmas fikriydi.
Gropius kopmu tel olarak nitelendirdii i dnyas ile sanat

arasndaki ilikiyi dzeltmek ve bylelikle makinenin rettii rn zerinde
sanatnn hnerinin ve anlaynn hissedilmesi gerekliliine inanmaktayd.
Sanat ile zanaatkar arasndaki iliki Arts and Crafts da olduu gibi makineyi
dlayarak deil bizzat makineyi ele geirilerek olmalyd.
Teknik retimde renci Bauhaus atlyelerinde uygulamal olarak,ta

ve aa yontuculuu, al, seramik, ilingircilik, dkm , torna, tefsiye , emaye,
al, seramik, aa ileri, aa torna , duvar resmi, mozaik, vitray, zgn
basklar, tipografi, fotografi, ciltilik, rg dokuma, kuma basks gibi dersler
alrd. 83
-Strktrel retim;
Yetenekli kalfalar iin sresi performansa ve artlara bal olarak
inaatta el emei ile alma ve Bauhaus un deneme alannda serbest eitim
verilir. Zanatkarlar odas veya Bauhaus tarafndan verilecek ustalk belgesi
almaya hak kazanlr. 84
83
84
Strktrel retim Bauhausun rencilerinden sadece yeteneini teknik
retimde kantlam olanlarnn katlabildii ve uygulama ve proje
almalarnn dnemin imkanlar dahilinde Teknik retime kyasla daha byk
olduu almalard. Strktrel eitim almaya hak kazanan renciler
Bauhausun aratrma ve proje istasyonlarna kabul ediliyordu. Bauhausun
temel gayesi olan yap oluturma zerine allyorlard.
2.2.2.3.Dnemleri
Weimar Dnemi 1919-1925

Weimar hkmeti tarafndan davet edilen Gropius 1919 baharnda
Staatliches Bauhaus okulunu kurar.Weimar bir sanat okulu iin olduka uygun
grnmekle birlikte kurulduu gnden itibaren yabanc renci ve hocalar
nedeni ile tepki toplamaya balamtr. Gropiusun kuruluunda hkmet ile
yapm olduu anlama ileriki yllarda Bauhaus okulu iin pek ok sorun tekil
edecektir.
Teo van Doesburg 1922 ylnda Weimarda bir De Stijl kursu amt , bu
kursun etkileri ile Bauhaus iinde baz fikir ayrlklar domutu. Itten ve
Schreyer 1923 ylnda okuldan ayrlmlardr.
Bauhausta temel eitim (vokurs) derslerini ilk olarak tten vermekteydi.

1921 ve 1922 yllarnda Buahausa katlan Klee ve Kandinsky de okul kapanana
kadar hazrlayc retim iinde ders verdiler.
1923 ylna gelindiinde Moholy Nagy Bauhausda eitim vermeye
balamt. Moholy metal atlyesinin ve temel eitimin bana gemiti. Moholy-
Nagynin teknie yaklam Gropiusunkine ok yakndr, Bauhausa katlmas ile
fotoraf ve film gibi alanlar nem kazanmtr.
Ayn dnemde Bauhausun ilk rencilerinden Josef Albers renciliini

tamamlayarak gen ustala terfi etmitir. ttenin okuldan ayrlmas sonrasnda
temel eitim dersi retim kadrosuna geen Alberse verildi. Bu gelime ile
atlyelerde iki ayr usta olmas fikrin de deimeye balamtr. Albers hem
Vitray atlyesinin bana gemiti hem de temel eitim atlyesinde i
eitimi(Werklehre) dersi vermekteydi. Mobilya atlyesini Walter Gropius, Metal
atlyesini Christian Dell ve Moholy-Nagy, Seramik Atlyesini Gerhard Marcks
ve Max Krehan, Bask atlyesini Lionel Feininger ynetiyordu.
1923te Bauhaus okulu o gne kadar yapm olduu almalarn hesab

nitelii tayan bir sergi amtr. Sergi Bauhausun varln srdrebilmesi iin
hazrlanm bir gvde gsterisi olarak tasarlanmtr. Bu nedenle sergi
kapsamnda rencilerden ziyade Bauhausun hocalarna ait iler arlktayd.
Mzik, tiyatro ve opera gsterileri ile bir festival olarak ta kabul edilen 1923
sergisi Bauhaus tarihi asndan olduka nemlidir. 1923teki efsanevi Bauhaus
festivali , Weimar dneminin doruk noktasyd. Sergi ve gsterileri izlemeye 15
bin kii gelmiti. Gsterilerden biride Oskar Schlemmerin Triadic Balletsiydi. 85
1923 ylnda gerekleen Bauhaus sergisi (festivali) modern sanat

asndan nem tayan pek ok almay bir araya getirmiti.Gropiusun 1919
ylnda okulu kurarken yeni Sachses-Weimar-Eisenach Cumhuriyetinin sosyalist
hkmeti ile szleme imzalam olmas Bauhausun yeni gelen hkmetler
tarafndan eletirilmesine yol amt. Bu nedenle kuruluundan drt yl sonra,
85
Will GROHMANN,Paul Kleenin Bauhaus Dnemi:Resim ve retim, Gergedan Yeryz
Kltr dergisi, no:12,stanbul,ubat 1988.,s.108
Bauhaus, tarihindeki en nemli olaylardan biri olan ilk sergiyle eitiminde
yaplanlarn hesabn verdi.Geleneksel kavramlara kar kt iin saldrlarn
hedefi haline geldi. 86
1922 ylnda ilk kez dardan atlyeler i almaya balamlard.Bu hem

Bauhausun kurulu felsefesini desteklemekte hem de okulun btesine kaynak
olmaktayd.
Kk iletmelerin olduu Weimarda okulun endstri ile birlikte retme

amac ok mmkn olamamt.Halkn youn basks,deien siyasi anlay ve
maddi skntlar nedeni ile Bauhaus 1925 ylnda Dessauya tanmtr.
Dessau Dnemi1925-1932
Bauhaus Dessau Belediye bakann teklifi ile Dessauya tanmt.
Dessauda Weimar gibi bir bakentti ayn zamanda endstri alannda da nemli
bir konuma sahiptir.
Joost Schmidt, Marcel Breuer, Herbert Bayer, Hinnerk Scheper ve Gunta

Stllzl Bauhausdaki eitimlerini tamamlayarak retim kadrosuna gemilerdi.
Bylece form ustas ve atlye ustas olarak olarak iki ayr eiticiye gerek
kalmamt. Bauhausun kendi alt yapsndan yetien isimler her iki alanda da
yeterliydiler.
1926 tarihinde Bauhaus Tasarm Yksek Okulu (Hochschule fr

Gestaltung) olarak yeni bir stat kazanmtr, rencilere de artk usta deil
profesr nvan verilmeye balad.
86
Ayla EVK,a.g.m.,s.40
1927de Hannes Meyerin svireden geliiyle ,Bauhaus mimarlk
eitimine de balar. Rasyonalist- prist formlar, ilevselcilik ve teknolojiyi
vurgulamak gibi baklardan hareketle , Bauhaus okulu mimarlkta 1930larn
uluslararas slubunun ortaya knda ok nemli bir rol oynar. 87
Bauhaus ,Endstri a dncesinin oluturduu bir eitim merkeziydi.

Srekli bir gelime iindeydi, renim kadrosu ve program dondurulmamt.
Kurulu yllarnda koullara ve gereksinimlere gre yeni atlyeler kuruluyor ve
her smestr, retim program yeniden yaplandrlyordu. Fonksiyonalizm ve
Konstrktivizm diye adlandrlan Dessau dneminde okulun yn belirginletii
halde bu gelime sryor.
1928de nce Grupiusun daha sonra Breuer, Moholy-Nagy, Kandinsky

ve Klee gibi beyin takmnn ayrlmas sonucu, Bauhausta endstri tasarm
asndan nemli bir gerileme grlr. Ancak mimarlk asndan, okulun en
parlak yllar Hermes Meyer ve Ludwig Mies van der Rohe dnemindedir.
Meyerin ynetiminde Bauhausta ideolojinin arlk kazanmasyla,
durum, Schlemmer tarafndan Bir para aristokrasi Gropius ile birlikte ayrld,
eklinde eletirilir. 88
Berlin Dnemi 1932-1933

Bauhaus Okulu 1932de Berline tand birka ay burada eitim-
retimine devam etmeye alsa da fazla dayanamad. 10 Nisan 1933te
Nasyonel Sosyalist Hkmete dejenere sanatn kayna Bolevik kltrdr
eletirisine maruz kalan Bauhaus polis tarafndan igal edilerek kapatld. 89
Bauhausun 12 retim elaman temerkz kaplarnda can verdi. 90
87
Burcu ZGVEN,Bauhaus, Gergedan-Yeryz Kltr dergisi, no:12,stanbul,ubat 1988.,s.103
88
Burcu ZGVEN,A.g.m.,s.104
89
Canan OKER,Vkhutemas ve Bauhaus,Yap Dergisi,say18 mays-haziran,stanbul,1978
90
Gropius 1928 ylna kadar Bauhausn yneticiliini yapt.1934te Nazi
Almanyasnn basklarna dayanamayarak nce Londraya daha sonra da
Amerikaya gitti burada Harward niversitesinde ders vermeye balad.
Moholy-Nagy, Josef Albers ve Herbert Bayer nemli isimler Amerikaya

kamay baardlar ve orada Bauhaus fikirlerini yaydlar. Moholy-Nagy
Chicagoda The New Bauhausu kurdu.
Bauhaus kuruluundan itibaren pek ok okula model olmu, fikirleri ile

dnemindeki dier okullarnda geliimini salamt.Naziler zamannda Tatbiki
Gzel Sanatlar kadar Akademiler de ok deitirilmilerdi. Akademiler eski
klasik muhafazakar ekline getirilmi, tatbiki gzel sanatlar okullar da usta el
sanatkarlar yetitiren (ekillendirici el sanat tekniker okulu) (Meistershchule
91
des gestaltenden Handwerk) okullar haline getirilmilerdir.
kinci dnya savandan sonra sistem yeniden dzenlenmi fakat Naziler

tarafndan kapatlan Bauhaus okulu yeniden alamamt.Ancak Almanyann
eitim alanndaki nemli deneyimleri gz nnde bulundurularak yeni bir eitim
sistemi oluturuldu...eski Kunstgewerbeschuleler de zamann doldurmutu.Bu
okullar zamana gre baz deiimlerini tamamlayp Werkkunstschuleler (Gzel
Sanatlar Okulu) olarak yeniden yaplandlar. Bu yaplanmada bir yandan el
sanatlar yeniden ele alnrken dier yandan bu okullarn endstri iin
biimlendirme okullar olmalarnn nemi vurgulanyordu." 92
91
Sait YADA,a.g.k.,s.33
92
SATIR,Seil,Trkiyede Endstri rnleri Tasarmnn Kuruluu ve Geliim Srecinde Devlet Tatbiki
Gzel Sanatlar Okulu ve Werkkunstschulelerin Etkisi,temmuz 2002, Bildiri metni.
2.2.2.4 Getirdii yenilikler
Bauhausun anti akademik karakterine teekkrler 93
Bauhaus sadece 14 yl eitim verebilmitir fakat etkisini kstl

imkanlarna, karlat kurumsal ve politik direnilere ramen gnmzde bile
devam ettirmektedir. Bauhausun nasl byle bir etki alan yarattn Mies van
der Rohe dile yle dile getirmitir:Bir dnce olmas gerei Bauhausun
dnya zerindeki her ilerici okul zerindeki olaanst byk etkisinin
nedenidir; bunu rgtle yapamazsnz, bunu propaganda ile yapamazsnz.
Yalnz bir dnce byle hzl yaylr. 94
Bauhausu bugne tayan okulun devrimci dnceleri olmutur.

Bauhaus toplum iin sanat ilkesinden yola km ve bu amala:
Ya ya da cinsiyete baklmakszn ,iyi olarak tannan ve nceki eitimi

Ustalar kurulu tarafndan yeterli bulunan herkesin, yer olduu srece okula
95
kabul edildii bir eitim kurumu oluturmutur.Okul sadece zengin ve kk
bir zmreye deil tm halka akt.
Bauhaus yaratt akademik eitim anlay ile modern dnemin eitim

kurumlarnn ncs olarak grlr. Eitim anlay ile getirdii yeniliklerin
yansra okul yaam ile de nc olmutu. Buradaki entelektel ve sanatsal
hava , ok farkl yerlerden ve birbirinde olduka deiik yetime ortamlarndan
kp gelmi renciler, dnyann her yerinden gelen, sanatn ve bilimin ok
deiik alanlarnda ura veren ziyaretiler, akla gelen hemen her konuda
93
http://www.bauhaus.de/english/bauhaus1919/unterricht/index.htm
94
Aktaran:Ayla EVK,a.g.m.,s.41
95
Walter Gropius,Weimardaki Saatliches Bauhausun Proram, Bauhaus, 1919-1928,The Museum of
Modern Art,NewYork,1990(5.bas),s27
yaplan tartmalar ve verilen konferanslarla yeni bir heyecan
96
yaratmaktayd Hareketli renci yaam, kah jazz bandlar, tiyatro ve mzik
festivalleri, okul gazetesiyle,kah meditasyon ve ritmik egzersiz saatleriyle , kah
gnn hippy giyim kuam ve sa tarzlaryla giderek efsanelemi, kendinden
sonraki eitim retim kurumlarna nclk etmitir.O gnlerde rencileri
harekete geiren heyecan ve tutku dolu okul atmosferi daha sonra Bauhaus
anlarndan sz eden kiilerin de sk sk dile getirdii arpc zelliktir. 97
Mimariden endstri rnlerine gndelik hayata kullanlan yap ve

rnlerin daha insancl ve sanayinin seri retimine uygun bir anlayla
tasarlanmas fikrini gelitirmiti. Sanayinin souk dililerine ruh katm ,
tasarm olgusunun bugnk anlamn kazandrmt.
Bugn Temel Sanat Eitimi yada hazrlayc eitim olarak

adlandrdmz Mimarlk eitiminden Sanat akademilerine ,orta renim resim
programlarna dein pekok farkl eitim kurumunda uygulanan sistemi
yaratmtr.
96
Wll Grohmann,Trkesi:Fatih AKSOY,Paul Kleenin Bauhaus Dnemi:Resim ve retim,
Gergedan Yeryz Kltr dergisi, no:12,stanbul,ubat 1988, s.109
97
Ayla EVK,A.g.m., s.40
3- TATBK GZEL SANATLAR OKULU
3.1 - Tatbiki ncesi Trkiyede Genel Yap.
Batda ;endstri devrimi sonras, toplumsal hayatta ve sanatta oluan

deiim rzgarlarnn bir uzants olarak meydana kan Bauhaus ve nc
ekolleri ayn tarihlerde Trkiyenin olduka uzanda olduu kavramlard. Bat,
aydnlanma a ile kazand analitik dnme biiminin endstri alanndaki
sonularn 19 yzyln balarnda oktan almt. Osmanlya baktmzda ise
Batnnkinden ok farkl paradigmalar karmza kar.
Osmanlda Tanzimatla birlikte batllama hareketleri balamt ancak

bu aba, koullar yeterince gz nne alnmadan yapld iin istenilen etkiyi
yaratamamt. Batnn Endstri devrimi ile byk bir sanayi atana getii
,daha fazla mal ok daha ksa bir sre ierisinde ve daha ucuza reterek yeni
pazar araylarna girdii bu yllarda Osmanlnn sanayisi insan gcne
dayalyd ve mekanize olamamt . 1838 ylnda Osmanl ile ngiltere arasnda
gerekleen ticaret antlamas ile varolan gmrk fiyatlarnda indirime gidilmi
bylece i piyasada byk lde ngilterenin etkinlii grlmeye balanmt.
Birka yl iinde dier Avrupa lkeleriyle de benzer szlemelerin yaplmasyla
Osmanl, Avrupadaki sanayi birikiminin ak bir pazar haline geldi. Bu
anlamalarla Osmanl kendi gmrkleri zerindeki egemenlik hakkndan
vazgeiyordu. Sanayi alanndaki tm bu olumsuz deiimler I.Dnya savann
da etkisi ile 1923e kadar devam etti ve Osmanl milli ekonomi ve sanayi
bakmndan bat uygarlklarnn ok gerisinde kald.
Birinci Dnya Savandan sonra lkemiz de , btn Avrupay saran

yeniden balama cokusu iinde alkalanyordu. Btn oluturucu gler,
be yzyllk imparatorluun kntleri stnde yeni bir Trkiyenin
98
Kurulmasna ynelmiti. Birinci dnya savanda ald yaralar ve ulusal bir
kurtulu savann ar yknn ardndan Trkiye Cumhuriyeti, sanayide
,eitimde ve kltrel alanda birlikte hareket edilerek hzl bir adalama
srecine girmitir.
20. yzyln ilk eyrei Batda olduu gibi bizde de byk deiikliklere
gebeydi. Tanzimattan beri lkemizde bir ok reformlar yaplmt. Fakat bunlar
Bat rneklerini taklitten teye geememiler, yzeyde kalmlard. 99 Yeni
hkmet adalama hareketlerini belirlerken temelden bir deiim
hedeflemiti.
Avrupadaki imparatorluklarn yklp ulus devletlere dnmesini

ada ve ilerici bir model olarak kabul eden Mustafa Kemal Batdaki Ulus
Devlet kavramn Bat modernizminin bir uzants olarak grr. Gelenei ve
gemii reddeden tabula rasa (beyaz sayfa) yaklamnn, kendisinin yapmay
planlad, gemiin ilevini yitirmi btn kurumlarn ykp yepyeni bir ulus
yaratma dncesiyle rttn grmt. Bu dorultuda Batdan rnek
alnan bilim, sanat ve kltr gibi toplumsal yapy belirleyen tm katmanlar
Trk toplumuna uyarlanm, topyekn bir modernleme program erevesinde
Bat tipi ada bir toplum yaratlmaya allmtr. 100
ada bir toplum iin ekonomik bamszlk arttr. Trkiye

Cumhuriyeti, Osmanl Devletinden harabe halinde bir lke, ok geri kalm bir
tarm ve ok ilkel bir sanayi devralmtr. Cumhuriyet ile birlikte, iktisadi ve
toplumsal yapy, gelimi lkelerin seviyesine ulatrma abalar balamtr.
Dzenlenen kongrelerde ekonomik bakmdan kuvvetli bir devlet olmak iin
mevcut kaynaklarn kullanlarak, byk kk her eit sanayinin yaratlmas
98
99
100
Dilek BEKTA,Cumhuriyetin lk Dneminde Grafik Tasarm(1923-1943), Sanat Dnyamz,
say:89 gz 2003,stanbul,s.195
gerektii vurgulanmtr. Bu dnemde sanayinin gelimesinin tevik edilmesi,
yerli sanayinin korunmas, zel giriimlere ulusal ekonomi iinde nemli bir yer
verilmesi, kredi olanaklarnn salanmas, sanayi iin teknik eleman
gereksiniminin teknik eitimler ile karlanmaya allmas amalanmtr 101
Tm olumlu havaya ramen Trkiyenin sanayileme srecine katlm

150 yl aan bir gecikme gstermektedir ve bu nemli bir farktr. Ancak stiklal
savanda kazanlan zafer ile birlikte Trk milletinin kendine gveni artmt ve
Mustafa Kemalin nderliinde yeniliklere ak bir tutum iindeydi. Bu yenilenme
hareketi eitim ve iktisadi kalknmay da ieren pek ok alanda reformlarn
yaplmasn salad.
Sanayileme ynndeki ekonomik kalknma abas 1920li yllarda daha

ok kendi akna braklm, 1930lu yllarda ise Devletilik politikas ve
devletin sanayiye nclk etmesi ile birlikte hz kazanmtr.
Tek parti dneminin sosyal ve kltrel politikalar halk iin, gerekirse

halka ramen ifadesiyle otoriter, merkeziyeti reform anlayna gre
dzenlenmiti. 102 Bu yaklam halkn isteklerine kulak tkayp halk iin doru
olann yaplmas demekti. Trkiyede siyasal yaant; 1945 ylna kadar ,
Atatrk ve onun arkadalar tarafndan planlanmtr. Milli politikalar : Atatrkn
nderliinde, o dnemin tek partisi olan CHP iinde iziliyordu. Bu dnemde ,
103
genellikle hibir sosyal gruba taviz verilmiyordu. Devletin koruyucu kanatlar
sanayiden eitime kadar her alanda hissediliyordu.
1945 yl tm dnya iin nemli bir yl olmutu, II.Dnya savandan

ABD Batnn lideri olarak km; Almanya, talya ve Japonyadaki faist
rejimlerin karsnda Fransa , ngiltere ve ABD gibi demokrasiler stnlk
101
www.sanayitesisleri.com
102
Prof.Dr.Hsn ERKAN,Bilgi Toplumu ve Ekonomik Gelime, bankas kltr
yaynlar,Ankara,1993,s.4
103
Yahya Kemal KAYA, nsan Yetitirme Dzenimiz,Nve Matbas,1977,s.292
salamt. Yeni dnya dzeninin etkisinde Trkiye de siyasal yaplanmasnda
tam bir demokratikleme hareketi olarak tek partili dzenden ok partili dzene
geme karar ald. Bu kararda ABD ile olan ilikiler , Batllama ve d
sermayenin kulllanm gibi d etkenlerin de nemi bykt, bunun yan sra
mevcut dzenin gelimeyi engelledii devletiliin yerini daha liberal bir
ekonomiye brakmas gerektii dnlyordu.
ok partili dzene gei Atatrkn Cumhuriyeti kurarken planyd.

Ancak bunun gereklemesi 1945 ylnda nn dneminde olabildi.
smet inn 1945 ylnda muhalefet partilerinin kurulabileceini ilan etti
ve kurulacak bu partiler CHP ile iktidar iin seimlerde yarabilecekti. 104 Bu
karar ilk olarak baz CHP yelerinin partilerinden ayrlarak Demokrat Partiyi
kurmalar ile sonuland. Demokrat Partinin Trk siyasi hayatna girmesi ve
hzla ykselmesi sanayi ve toplumsal hayatta pek ok deiiklere yol aaca
gibi eitim sistemi zerinde de nemli deiim rzgarlar balatacakt.
Tek partili dnemin devleti ekonomi anlay yerini liberal ekonomik

stratejilere brakm, asker kkenli siyasetiler ve elit kesimin yannda yeni
dnemin toprak sahibi, giriimci snfn da siyasette rol almas ve halkn
isteklerinin nem kazanmas, yeni bir toplumsal dzenin olumasn
hzlandrmt.
1946 yllndaki seimlerin bugn aibeli saylan sonular ile CHP

iktidara gelmiti ancak muhalefettin gc azmsanamayacak biimdeydi. Liberal
ekonomi muhalefet karsnda g kazanmaya alan CHP tarafnda gndeme
alnm, halkn isteklerine kulak verilmeye balanmt. Ancak bu bile 1950
ylndaki seimlerde DPnin ezici stnlkle iktidara gelmesini engelleyemedi.
104
Yahya Kemal KAYA, nsan Yetitirme Dzenimiz,Nve Matbas,stanbul,1977,s.293
DP nin on yllk iktidarnn ilk yllarnda uygulad toplumsal ve iktisadi
politikalar hzl bymeyi de yannda getirmiti. Sanayiciler , kk esnaf ve
ifti bu hzl bymenin meyvelerini toplamaktayd.
50li yllar, Trkiyenin ok partili hayata geii ve Amerika ile kurduu

yeni ilikilerle belirlenen bir dnemin tankln yapar. Sava sonras ekonomik
skntlar iindeki Trkiye , pek ok Avrupa lkesi gibi Amerikann Marshall
yardmndan yararlanm, bylelikle Amerikan yaam ekliyle tanmt. 105
Dnemin hayali kk Amerika olmakt. muasr medeniyeti yeni dnya temsil
ediyordu. Amerikan hayranlyla ,50lerin ykselen deerleri, modas ve hayali
Amerikan hayat tarzyd. 106
Marshall yardm ile Trk tarm makineleme ata yaparak Avrupaya

tahl satar duruma gelmiti. Makinelemeye geile birlikte kylerde ihtiya olan
i gcnde dme yaand. Hzl nfus artnn da eklenmesi ile kylerden
kentlere g hz kazand.
1940larda grlen gerilemeden sonra Trkiye ekonomisi 1950lerde

yksek byme oranlar gerekletirdi. Ancak hibir biimde planlanmam bu
byme, dengeli de olmamas dolaysyla , gittike artan bir enflasyona neden
olmutur. 107
1955e gelindiinde iktisadi hayatta atlaklar olumaya balamt.

Enflasyondaki art ve ykselmeyen maalar karsnda kk rtbeli askerler
ve kamu alanlar seslerini ykseltmeye balamt. Buna ramen muhalefetin
tek bir at altnda birleememesi ile 1957 seimlerini de DP kazand. DP siyasi
105
Cumhuriyet Modalar,Tarih Vakf Yaynlar,stanbul,1999,s.63
106
A.g.k. , s.25
107
Cumhuriyetin 75 yl, 1954-1968,cilt2, YKY,stanbul,2000,s.287
gvensizliin artmas ile tek partili dnemin baskc yapsn uygulamaya
balamt.
50li yllarda bir dier nemli deiim byk ehirlerde yaanmaktayd.

g hzl bir art gsteriyordu.1945-1950 dneminde 214.000 olan gmen
says, 1950-55 dneminde drt kat artarak 904.000e ulat. Krlar kentlerle,
kentler gecekondularla tanyordu. 108
Byk ehirlerin hzla g almas sonucu isizlik oran da hzla trmana

geti. ehre gen nfusu yeni problemler bekliyordu. G alan ehirlerde
vasfsz i gcnn barnd, gecekondu mahalleleri kurulmaya balad.
Yetersiz yaplanma, salk ve eitim alanndaki eksiklikler, en basit su ve
elektrik ihtiyalarnn giderilemiyor olmas byk ehirlerdeki planlamam
bymenin sonularyd.
Sanayileme srecinin ilk dnemlerinde , sz konusu deiim ve

geliimden fazlas ile yararlanabilen sosyal kesimler yannda, bundan yeteri
kadar yararlanamayan kesimler de ortaya kmt. Bu ikiye blnm sosyal
(snfsal) bir yap olumasna sebep oldu. Sanayilemenin ikinci dneminde
gelitirilen Sosyal gvenlik sistemleri ve politikalar ile , toplumsal
btnlemeye ynelik uygulanmalar artrld. 109 Bylece snflar aras gerilimin
en aza indirilmesi planlanyordu. Trkiyede zellikle 1950 sonrasndaki hzl
toplumsal deiimin yol at eitli trlerden gerilimler kendine zg kimlik (ve
buna bal olarak taraftarlk ) biimlerine yansmtr.
108
Cumhuriyet Modalar, A.g.k.,1999,s.288
109
Hsn ERKAN,A.g.k,s.4
3.2. Trkiyede Sanat Eitimine Yaklam
Osmanlda 1839 dan Tanzimata kadar sren dnemde be farkl eitim

rgt grmekteyiz, bunlar: Medrese, Sbyan Okulu, Enderun, Ahilik ve Gayri
Mslimlerin gittii aznlk okullardr. Bu eitim rgtlerinde genel olarak dini
eitim verilmekle birlikte, sarayn ihtiyac olan branlarda yetitirilmek zere
devirme ocuklarn ileri dzey bilim ve sanat alannda, askeri bir sistemle
yetitirildii medreseler ve devlet yardm olmadan zanaatkar yetitirmek amac
ile kurulan Ahiliklerde farkl bir eitim veriliyordu. Ahilikler Avrupadaki zanaat
loncalarnda olduu gibi usta rak ilikisi ierisinde eitim veriyor, zanaatkarn
iinin ehli ve yeterli sayda yetimesini salyordu.
Osmanl saraylarnda 16. yzyla bakldnda st dzey ynetimin

sanata ilgi gstermi olduu bilinir. Saraya yurt dndan ressamlar davet
edilmektedir. zellikle Fatih dneminde bilim ve sanat alannda ykselme
grlr. Bu dnem iinde talyadan Bellini saraya davet edilmi ,Bursal Sinan
Bey gibi baz Osmanl ressamlar da talyaya gnderilmitir. Yine Fatih
dneminde sarayda, Hassa Mimarlar Ocanda ve Nakkahanelerde bugn
anladmz biimde olmasa da sanat eitimi verildii bilinmektedir. 1700lerden
itibaren ise batdan pek ok sanat Osmanl saraylarna yerleerek sanatlarn
icra etmilerdi. 110
Bugnk anlamyla ilk yksekokul, donanma iin mhendis yetitirmek

zere 1776da kurulan Hendese Odasdr. 1784den itibaren kara mhendisi
yetitirmek iinde bir ube de eklenmitir. 111 1793 ylnda da Osmanl
mparatorluu Mhendishanesinde ve Harbiye Mektebinde askeri amal da
olsa doa gzlemlerine bal ilk resim dersleri verilmeye balanmtr. Resim
110
Mutlu ERBAY,Plastik Sanatlar Eitiminin Geliimi,stanbul, Bogazii niversitesi
yaynlar,1997.s.130
111
Fatma GK, A.g.m,s.3
dersi tahsili iin Mhendishanenin ilk mezunlarndan olan brahim Paa
Avrupaya gnderilen ilk rencidir. Uzunca bir sre daha resim eitimi ve resim
sanatnn uygulanmas asker aydnlarmz tarafndan gerekletirilmitir.
II.Merutiyetin ilanndan (1908-1918) sonra sanat eitimi konusunda abalar
artm ,eitimde yetersiz de olsa yenilenme almalarna gidilmitir. 112
1908 ylnda Trk Plastik Sanatlar Grubu ve Osmanl Ressamlar

Cemiyeti kurulmutur. 1921 ylnda Osmanl Ressamlar Cemiyeti Trk
Ressamlar Cemiyeti adn alm ,1926 ylnda da Trk Sanayi-i Nefise birlii
olarak ad deitirmitir. Bu dnem Avrupaya bir ok ressammz gnderilmitir.
Ancak batnn kltrel gelimilii ve kat ettii yol ile Osmanlnn iinde
bulunduu konum birbirini tutmad iin olsa gerek, bu ressamlar Avrupann
eskitmi olduu akmlar lkemize tamlardr. Bu dnemde, Almanyada 1919
ylnda kurulmu olan Bauhaus ve tm Avrupadaki benzer eitim kurumlar ve
kurumlarn yeni sanat anlay hakknda lkemize tanm nemli almalara
rastlanmamaktadr.
Akademik anlamda ilk sanat eitimi kurumu 1883 ylnda Osman Hamdi
bey tarafndan kurulan Sanayi-i Nefise Mektebidir. Kurucusu Osman Hamdi
Bey ayn zamanda kurumun mdrln de stlenmitir. Okul, resim
retiminin askeri eitimin tekelinden kmasn salayan bir sivilleme
giriimidir.
Sanayi-i Nefise Mektebi resim, heykel, mimarlk ve plastik sanatlar

olmak zere drt blmde eitim vermekteydi. Cumhuriyetin kurulmasndan
sonra ise zamanla mfredatnda endstrinin ihtiyalarn karlayabilme adna
yeni blmler aacaktr. (Kurulduktan sonra srasyla ; Sanayi-i Nefise Mekteb-i
, Gzel Sanatlar Akademisi, Devlet Gzel Sanatlar Akademisi, stanbul Devlet
112
A.g.k., s.131
Gzel Sanatlar Akademisi, Mimar Sinan niversitesi ve son olarak gnmzde;
Mimar Sinan Gzel Sanatlar niversitesi adlarn almtr.)
Cumhuriyetin kurulmas ile beraber eitimde kkl reformlar yaplm, bu

amala 1924 ylnda Tevhid-i Tedrisat(retim Birlii) Kanunu karlmt.
Politikann eitime katks 1940larn ortalarna kadar olumlu ve umut verici
olmutur. Eitim tamamen laiklemi, Yeni Trk Alfabesine geilmi, niversite
reformu yaplm, Ky Enstitleri kurulmutu. 113 Sanatn her dal, toplumun
adalamas iin bir katalizr olarak grlm ve ncelikli nem verilmiti.
Cumhuriyetle birlikte kltr politikasnn baat unsuru olan milliyetilik,

Bat karsnda hissedilen ezikliin giderilmesinde etkili olaca dnlen
adalama ilkesi ile tamamlanr. 114 adalama ancak hayatn btn
olarak alglanmas ile gerek olabilir. Bu nedenle sadece sanayi ve ticaret
alanndaki gelimeler yeterli deildir ve ilerici hareket hayatn her safhasna
yaylmaldr .Bu, lkenin kalknmas iin uygulanmas gereken yntem olarak
grlmektedir.
ada ve birleik faaliyetleri olan bir milletler seviyesi vardr.O seviyeye

erimek iin sanatta da , hukukta da, ahlakta da , felsefede de , ilimde de
yaratc olmak gerekir. Bu deerlerde yaratc olmayan bir milletin milletler aras
piyasadan sanat rneklerini , hukuk ekillerini , felsefe eserlerini almasndan bir
sonu kmaz. Hele bunlarn son yemileri olan teknie ve teknik rnlerin
alnmasndan hibir sonu kmaz. 115
Cumhuriyetin kurulu yllarndan itibaren sanat, yalnzca estetik bir

sorun olmam, adalamay salayacak devrimlerin gerekletirilip, halka
113
Yahya Kemal KAYA, nsan Yetitirme Dzenimiz,Nve Matbas,1977,s.292
114
Nilfer NDN,Cumhuriyetin Kltr Politikas ve Sanat, Sanat Dnyamz,say:89 gz
2003,stanbul,s.145
115
Aktaran:Murat KATOLU,Cumhuriyetin lk On Ylnda Sanat ve Kltr Hayatnn Oluumunda
Kamu Ynetiminin Rol,Sanat Dnyamz,say:89 gz 2003,stanbul,s.179
benimsetilmesi ilevini de yklenmitir. Bu balamda sanata nem verilmesi ,
okuma-yazma orannn dk olduu bir lkede , gze ve kulaa hitap eden
sanatn bireyi daha kolay etkiledii gereinden kaynaklanr. Sanat , eitim
ilevini daha dolayl olarak yklendiinden, devrimlerin benimsetilmesinde bir
propaganda arac olur. 116
Sanatta himayeci yaklam , devlete sanatsal faaliyetleri rgtleme

misyonunu ykler. Bu nedenle sanatsal faaliyetleri dzenlemek ve ynlendirmek
amacyla Milli Eitim Bakanlna bal olarak Sanayi-i Nefise Mdrl ve
Sanayi-i Nefise encmeni kurulur. 117 .
Cumhuriyet yurtta yetitirmektir. Bu her dzeyde amac tanmlanm

okul demektir. Her meslekte her alanda retim demektir. Her yata insann
eitimi , kz ve erkek ayrm yapmadan her ocuun belli yalara kadar zorunlu
eitimi demektir.[]Cumhuriyet yneticilerinin, eitim sorununu yzde doksan
okur yazar olmayan bir toplumun ilkretiminden ibaret saymayacaklar bellidir.
Bilim ve sanat : yaratclk ve st dzey retici faaliyetlerin teviki, rgtlenmesi
ve kurumsallamas da 1923 mellifinin balca dikkat ve kayglarndandr. ok
sayda gencin 1923ten itibaren yurtdna renime gnderilmeleri, bunlarn
arasnda resim ,heykel, mzik, mimarlk ,arkeoloji ,felsefe ve sosyal bilimler gibi
eitli meslek dallarnn yer almas, bu kayglarn ve dikkatin kantdr. 118
Kltr politikasnn, sanatn gelimesi ve yaygnlamasndaki katklar

devlet destei kapsamnda sz konusu olur. Sanat ve sanaty koruyan bir
zmrenin olmamas dier sanat dallarnda olduu gibi resim sanatnda da
devlet desteini zorunlu klmtr. Devlet destei ncelikle sanatlarn
116
Demet ULUSOY, Atatrk Dncesinde Gzel Sanatlar, Atatrk Haftas Armaan, Genelkurmay
basmevi, Ankara,1993,s.48
117
Nilfer NDN,Cumhuriyetin Kltr Politikas ve Sanat, Sanat Dnyamz,say:89 gz
2003,stanbul,s.148
118
Murat KATOLU,Cumhuriyetin lk On Ylnda Sanat ve Kltr Hayatnn Oluumunda Kamu
Ynetiminin Rol,Sanat Dnyamz,say:89 gz 2003,stanbul,s.180
yetimelerini salayacak eitim olanaklar kapsamnda sz konusu olur ve
yurtii eitim yurt dnda pekitirilir. 119
Sanatn ve sanat eitiminin nitelik kazabilmesi iin yabanc uzmanlar

davet edilmi, yurt dna renim grmesi iin talebeler gnderilmi ve
dndklerinde bu kiilere sorumluluklar verilerek, grevlendirilmilerdir.
Genel eitim ve kltr politikasnn gerei olan, sanatn ve kltrn

gelitirilmesi gayesi, sonularn gstermeye balamtr. Yeni ynetim, sanat
hayatn ve retimini canlandrmay uluslama yolundaki ciddi bir kamu grevi
olarak grmt. 120 Hkmet sanat eitiminin gerekliliine inanyor ve bu
konudaki sorumluluunu yerine getirmek iin faaliyet gsteriyordu. Sanat icra
topluluklarnn oluturulmaya balanmas; sanat yetitirecek okullarn
almas, ilk ve orta retimde sanat eitimi verecek retmenlerin yetitirilmesi,
kltr mirasna ilikin deerlendirme ve koruma almalar, mzelerin
kurulmas; bir yaygn eitim ve kltr kurumu olarak halk evlerinin ortaya k;
Dil kurumu, Tarih kurumu ve niversitelerin ada ltlere gre dzenlenmesi
ilk cumhuriyet yllarnn program ve uygulamas iindeydi. 121
Yaplan kltrel reform hareketleri iinde Trkiyede niversite kavram ilk

olarak 1933 ylnda Darlfnunun kapatlarak yerine stanbul niversitesinin
almas ile karmza kar. niversite reformu ile gelen bu deiimin yaratcs
Albert Malche olarak kabul edilebilir. Albert Malche ayn dnemde ok sayda
yabanc eitimcinin Trkiye ye gelmesine de nclk etmitir. 1933 akademik
yl bandan itibaren ok sayda ve ounluu Alman profesr ve doentlerden
oluan uzmanlar stanbul niversitesinin deiik fakltelerinde, Ankarann
119
Nilfer NDN,a.g.m. ,s.155
120
Murat KATOLU,a.g.m.,s.181
121
A.g.m.,s.181
Yksek okullarnda , Bakanlklarda ve eitli kamu hizmetlerinde
122
grevlendirildi.
Nazi Almanyasndan kaarak lkemize gelen nemli isimlerden biri de

sosyalist mimar Bruno Taut olmutur.Bruno Taut, dneminin nemli modernist
mimarlardan biri olup, Deutscher Werkbundun da ilk yelerindendir. Trkiyede
yaad dnem ierisinde Milli Eitim Bakanlnda inaat blm eflii ve
stanbul Gzel Sanatlar Akademisinde Mimarlk Blmnde profesr olarak
grev yapt. Bauhausun eitim anlayn ve Temel tasarm derslerini
lkemizde tantan ilk isimlerden biri olmutur. lkemizde de Bauhausun mimari
anlayna uygun pek ok eser brakmtr .Bunlardan bazlar: Ankara
niversitesi ,Dil-Tarih ve Corafya Fakltesi (1936-1938) , Ankara Teknik
niversitesi 1937 , Parlamento Binas, Ankara 1938 , Mustafa Kemal Atatrk
iin Katafalk, Ankara 1938 123
Cumhuriyet ile birlikte Nazi Almanyasnn terrnden kaan bilim

adamlar ve sanatlar Trkiyede pek ok kurumda grev alarak bu kurumlarn
Batl anlamda gelimesini salamlardr. 1933te nazilerin iktidar ele
geirmesi zerine siyasal ve rksal nedenlerle Almanyadan ayrlmak zorunda
kalan bilim adamlarnn bir ksm, Trkiyeye gelerek, gen Cumhuriyetin yksek
retim sistemi iinde grev aldlar.
kinci Dnya Sava ertesine kadar sren bu beyin g, Trkiyenin

ada akademik kurum ve geleneklerinin biimleniinde belirleyici neme
sahiptir. Trkiyenin batya ynelik kltr hayatnda Fransz etkisi hakim olduu
halde, Cumhuriyet niversitelerinin oluumunda arlk Alman akademik
geleneinin etkileri grlr. Ancak 60 ve 70 li yllarda , rneklerini ABD den
122
Murat KATOLU,a.g.m.,s.191
123
http:www.vikipedi-zgr ansiklopedi
alan Orta Dou Teknik ve Boazii niversitelerinin gelimesiyle , bu yapya
124
yeni bir boyut eklendii sylenebilir.
Kkl toplumsal deiim ve dnm yaayan baka toplumlarda

olduu gibi Trkiyede de, ulus- devlet kurma srecinde , yeni toplumu
yaratmak ve yaratlan yeni toplumun ihtiyalarna ve deerlerine uygun yeni
insan yetitirmek iin, eitime merkezi bir rol biilmitir. Bu dnem, Cumhuriyet
Halk Frkasnn tek parti olarak Trkiyeyi ynettii ve Kemalist batllama-
modernleme programnn toplumsal yaamn her alannda uygulanmaya
koyulduu dnemdir. Eitimden, bir yandan yeni topluma uygun ve rejimi
glendirecek insan yetitirmesi beklenirken, dier yandan zellikle kapitalizmin
giderek glenmesiyle, ekonomik amalara hizmet edecek insangc
yetitirmesi de bekleniyordu. 1923te toplanan zmir ktisadi Kongresinde yeni
devlet, liberal ekonomi modelini benimsemi ve buna uygun olarak da
ekonomiyi destekleyen, ie, hayata, retime dnk bir eitim anlay
vurgulanmtr. 125
Cumhuriyet Aydnlanmas bir eitim seferberliine iaret etmekteydi

ancak gerek kent ve kasabalarda, gerekse en youn retici ounluu
barndran kylerde yaayan ynlar, Cumhuriyete ve devrimlere ,
sylenenlere ve yaplanlara, hatta olumlu yasalara karn, neresinden baklsa
ilkel bir yaam iindeydiler.[...]Bu ynlara salanan eitim olanaklar
bakmndan da durum aynyd:1935 yl istatistiklerine gre, yaklak 16 milyon
olan nfusumuzun 14 milyonu yani yzde 82si kylerde yayordu. Bu nfusun
okur yazar olma oran , erkeklerde yzde 17, kadnlarda yzde 4,2 olarak
ortalama yzde 10,5 idi; kimi blgelerde bu oran yzde bire kadar
124
Cumhuriyet Dnemi Trkiye Ansiklopedisi,cilt3,Gnmzde Eitim Kurumlarnn
Geliimi,letiim yaynlar,st.,s.654
125
Fatma GK, Yetmi Be Ylda nsan Yetitirme,Eitim ve Devlet, Yetmi Be Ylda
Eitim,Trkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakf,1999,s.5
dyordu. 126 Eitimin halkn gerek ihtiyalarn karlamas gerekmekteydi.
Sadece ezbere dayanan, gnlk hayata tatbik edilemeyen bir eitim anlaynn
toplumun geliimine nemli bir katks bulunmamaktayd. Bu beklenti ve
ihtiyalar yeni bir eitim anlayn; Ky Enstitlerini dourmutu. Ky Enstitleri
Trkiye'nin her yannda ilkokullara retmen yetitirmek zere alm okullard.
1940 ylndan balayarak "i iin i iinde eitim" slogan ile , yola km ,
halkn teknik konularda eitilmesini salamt.Aratrmann ,gzlem ve
deneyin, i ve retimin , yaratcln olmad yerde eitimin ne bireysel ne de
toplumsal yarar olmadna inanlyordu. Bylece eitim , retim alannda iler
baarlr ve eserler yaratrken veriliyordu. 127
Endstri devrimi sonrasnda kapitalizmin ekonomik bir sistem olarak

dnyaya hakim olmasyla, bireylerin toplumsal iblmnn farkl konumlar iin
seimi, yetitirilmesi eitim sistemlerinin en nemli ilevi haline gelmiti. 128 Ky
Enstitleri bu ilevin Trkiye leinde deerlendirilerek uygulanan iyi bir
rneiydi.
Ky Enstitlerinin kurucusu olan smail Hakk Tongu renim iin

Almanyaya gnderilen genlerdendi. Kurtulu Sava nedeniyle buradaki
renimine sksk ara vermiti ancak Almanyada resim, el ii ve i eitimi
konularnda eitim alabilmiti. Tongu 1932de Gazi Eitim Enstitsnn resim
blmn kurarak 1935e kadar yneticiliini stlendi. Tongu 1932 ylnda lk,
Orta ve Muallim mekteplerinde Resim , Elileri ve Sanat Terbiyesi kitabn
yazarak , finansman tkanklklar olan, modern retim birimlerinin bulunmad
bir ortamda, modern toplumun i blmnn gereklerine uygun bir eitimin nasl
yaplabileceine ilikin grlerini dile getirdi. 129
126
Server TANL,Nasl Bir Eitim stiyoruz?,stanbul,Adam yaynlar,2004,s.72
127
A.g.k.,s.76
128
Fatma GK, A.g.k.,s.1
129
Cumhuriyet Dnemi Trkiye Ansiklopedisi,A.g.m., s.665
Ky enstitlerinin, kurulduklar dnemde toplumun ihtiyalarna kar
yaklam ile halkla kurmaya altklar iliki ve kolektif i eitimi bakmndan,
Bauhaus ile benzerlikler kurulabilir. Bu benzerlik eitim mfredatlarna
bakldnda da srmektedir. Enstitlerde ilk yl genel bir eitim veriliyor,
zamanla rencilerin yetenek ve istekleri dahilinde blmlere ayrlyorlard.
Derslerde uygulama ve teori bir arada yrtlyor, renciler setikleri
alanlarda atlye almalar ve staj olarak kabul edebileceimiz almalar
yrtyorlard. Ders d sosyal etkinlikleri ve ynetimde stlendikleri aktif rol ile
okul hayatnn yorumu olarak da benzerlik tamaktayd.
Ky Enstitleri , Bauhausun kolektif i eitimine dayanyordu.Enstitleri

bitirenler, kylerinde oluturucu ibirliinin ncleri olacaklar, kylnn
bilinlenerek kalknmasna yardm edeceklerdi. Bauhaus ilkesinin tarmclk
alannda nemli bir gelimeye yol aabileceini gsteren bu enstitler ne yazk
ki ksa sre sonra tutucu glerin tepkisiyle karlatlar ve ksa sre sonra
Bauhausla ortak bir kaderi paylaarak kapatldlar. 130 Ky Enstitleri
kuruluundan ksa bir sre sonra kapatld. Cumhuriyet dneminin en etkili Milli
Eitim Bakan olan Hasan Ali Ycel dneminde kurulan Ky Enstitleri Hasan
Ali Ycelden sonraki Milli Eitim Bakan Reat emsettin Sirer dneminde tm
131
felsefeleri deierek ky retmen okullarna dntrlmtr.
Ky Enstitleri, Trk eitim sistemi ierisinde halk tavr ve devrimci

yaps ile nemi bugn tartlmaz bir rnek olarak kabul edilmektedir. Bir ok
adan benzetii ve kuruluunda etkilendii Bauhaus Okulu gibi ksa srede
kapatlmasna karn Ky Enstitleri, eitim anlay ile Trkiyede farkl eitim
kurumlar zerinde izler brakmtr. Tm bu nedenlerle Ky Enstitleri sanat
eitimi alannda olmasada eitimin halkla olan ilikisinin kurulmas bakmndan
Bauhaus okulunun Trkiyedeki en nemli yansmas saylabilir.
130
N. PROGLU/M. PROGLU,A.g.k.,s.90
131
Cumhuriyet Dnemi Trkiye Ansiklopedisi,A.g.k s.667
1950deki iktidar deiiklii , 1940larda eitimi ynlendiren kadrolarn
deimesine neden olmutur. smail Hakk Tongu ve Rt Uzel
grevlerinden uzaklatrlmlardr. Bu uzaklatrlmalarla birlikte Avrupa kkenli
eitim yaklamlarnn yerine Amerikan kkenli eitim yaklamlarnn girii
balamtr. Bu dnm genellikle Tevfik lerinin bakanl dnemine
rastlar.. 132 bu dnemde eitimin dntrlmesinde Amerikadan gelen
profesrlerin incelemeleri etkili olmutur.
II. Dnya Sava sonrasnda , ok partili siyasal dzene geene kadar

Cumhuriyet Trkiyesini yneten tek parti kadrolar eitime ok nem veriyor,
eitimden toplumu dntrmesini bekliyorlard. Savan sona ermesini izleyen
1946 yl Trkiye iin yeni bir dnm noktas saylr. Ekonomik yapda pazar
ekonomisinin arln hissettirmesi, tarmda makineleme, kentleme, i g,
nfus art gibi faktrler eitim politikalarn da etkilemeye balad. Daha
sonraki yllarda da ortaretimin bymesi, mam Hatip Okullarn ve yabanc
dilde eitim yapan zel ve resmi ortaretim kurumlarnn yaygnlamas hep bu
toplumsal belirlenim ile aklanabilir. 133
Siyaset, eitim kurumlarn ekillenmesinde her zaman nem tamtr.

Ancak siyasi yapnn biimine bal bask ya da kadrolama ile partinin siyasi
ideolojisini yaymak iin yaplan uygulamalar, eitim kurumlarnn salkl bir
gelime gstermesini engellemektedir. ok partili dzene geilmesi ile birlikte
yeni hkmetin ideolojisi gerei eitim kurumlarnda birok yapsal deiiklikler
yaanmtr. Bu deiimin olumlu ve olumsuz yanlarn grmek
mmkndr.niversite ve yksek okullarn da iine alan bu alkantl dnem
lkemizde yksek eitim kurumlarnn daha ilerici yntemler gelitirmesini
engeliyordu.
132
Cumhuriyet Dnemi Trkiye Ansiklopedisi,A.g.m s.668
133
ok partili sisteme gei ile birlikte halkn ynetim zerindeki sz hakk
artmt. Gerek iktidar gerekse muhalefet partileri oy toplayabilmek iin tek partili
dnemin devrimci eitim sisteminden ziyade, halkn isteklerini merkeze alan bir
yap sergilemeyi tercih etmilerdi. 1950ler sonrasnda bu durum, genel olarak
eitim sisteminin toplumsal talebe gre ynlendirilmesi eiliminin yksek
eitime yansmas, ilk aamada yksekokul ve niversitelerin blgesel
merkezlerde yaygnlatrlmas olarak ortaya kmaktadr. 134
1946 ylnda eitim alannda gerekletirilmi nemli bir geliimde

niversitelere zerklik tannmasdr. zerklik ynetimde, retimde ve mali
alanlarda tannmt. niversitelerin zerklii, bir oluun, erginliin ifadesi
olduu iin kymetlidir. Kkl metot ise bilim insan yetitirilmesidir. Trkiye de
Bat dnyas iinde yerini alyordu. Bu seme , hem izlenen ekonomik
politikalarda da yeniden almaya neden oluyor , hem de ok partili bir siyasal
dzene geii beraberinde getiriyordu. Bu demokratikleme , niversiteye 13
Haziran 1946 tarih ve 4936 sayl yasayla zerklik ve tzel kiilik
kazandryordu. Bylece Trkiye tek niversiteden ok niversiteli sisteme
geiyordu. 135
Yeni niversiteler ve yksekretim kurumlar byk bir hzla oalmlar

ve yurdun drt bir yanna dalmlard. Ancak niversiteye tannan zerkliin
Hkmet evrelerinde yaratt rahatszlk nedeniyle, ikinci bir ynetim modeli
seenei uygulanm , yeni kurulan niversiteler ve yksekretim kurumlar
ok uzun sre zerk olamamlardr.
DP hkmeti dneminde, niversitelere tannan zerklik bir takm

basklar grd. Yasann getirdii bilimsel ve idari zerklik, 1954te milli eitim
134
Cumhuriyet Dnemi Trkiye Ansiklopedisi,A.g.m., s.670
135
A.g.m s.664
bakanna senatolarn grlerini rendikten sonra retim yelerini bakanlk
emrine alma yetkisi tannarak nemli lde zedelendi.
1960ta 27 Mays hareketinin olumasnda niversite olduka nemli bir

rol oynad. niversite retim yeleri 1950-1960 dneminde ciddi bir bunalma
srklendi, zellikle 1957 ekonomik bunalmndan sonra basky daha ok
hissediyorlard. Bu durum, niversitenin rencisiyle ve retim yesiyle daha
nceki dnemlerde grlmedik dzeyde siyasal eylem iine girmesine neden
oldu. 1960lar ncesinde siyasal eylemin snfsal ieriinin kesinlememi
olmas; niversitenin ok paralanmadan byle bir hareket iinde yer almasna
olanak verdi. 27 mays 1960a gelindiinde niversitelerin zerklii siyasal
gndemdeydi. 1961 Anayasas nda 120. madde ile niversiteye verilen geni
zerklik ile noktalanyordu. 136
27 Mays 1960 askeri mdahelesi ,Amerikaya olan bamlln

azaltlmasnda , demokratik ve ileriye ak 1961 Ayasasn Trkiyeye armaan
eder. Bu sre iinde, niversite de en zgr ve demokratik dnemini yaar. 137
Bu dnem 68 olaylar ile son buldu.
Sanayileme srecinin son aamas olan tketim toplumu 1960l

yllarda doruk noktasna ulat. Ancak refah toplumunun en nnde yer alan
ABD ve Bat Avrupa lkelerinde 1967 ylnda ekonomik durgunluk ve kriz ba
gsterdi. Arkasndan tm dnyay saran , genliin ba kaldrs biiminde
1968de genlik hareketleri balad. 138
Olaylar balangta ounlukla niversitenin eletirisine dnkt.Bu

eletiriler, niversitenin bir reforma gereksinmesi olduunu gsteriyordu.
136
A.g.m s.671
137
Grsen Topses,Cumhuriyet Dnemi Eitimin Geliimi, Yetmi Be Ylda Eitim,Trkiye
Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakf,1999,s.21
138
Hsn ERKAN,A.g.k.,s.7
niversiteler artk 60larda olduu gibi genlik tarafndan ilericiliin simgesi
olarak grlmyordu.Siyasal tutumlar , akademik dzeyleri, toplumda hakl
eletirilere uruyordu. Bat lkelerinde renci eylemleri snmeye yz tutarken
Trkiyede eylemler nitelik deitirerek siyasal bir ierik kazanmaya balayarak
srd. Trkiyede 1968 Maysnda ilk igal stanbul niversitesinde balad ve ,
ksa bir srede dier yksek renim kurumlarna da srad 139
68 olaylar yine askerin mdehalesi ile son bulmutu. 12 mart 1971

ylndaki askeri mdahale sonrasnda anayasa deiiklii ile niversitelerin
bilimsel ve idari zerklik hakk kaldrld ve niversiteler devletin yrtme
organna baland. 140 12 Mart ynetimi niversitelere kar kukucu bir
yaklam iindeydi.1750 nolu niversite kanununu ve niversite Personeli
kanunu bu kukucu yaklamla hazrlanmtr. 1750 sayl yasa ile ilk kez
Yksek retim Kurulu(YK) kurulur. 141
1980e gelindiinde, siyasal iktidar niversite ynetimini denetim altnda

tutmak; renci ve niversite saysn oaltmak ve niversitelerin lke iinde
daha fazla yaygnlamasn istemektedir.niversite retim yelerinin talepleri
ise bunlarla elimekte , zerklik ve kaliteli eitim erevesinde
toplanmaktadr. 142
12 Eyll askeri mdahalesinin niversiteyi disipline almak ve kendi

yandalarnn dncesine uygun bir niversite oluturmak iin kurduu YK
bir kavram kargaas da yaratmtr. 2547 sayl Yksekretim Kanunu artk
yrrlktedir.zerklii kaldrlm ve YKn merkezi ynetimine balanm,
yneticileri YK tarafndan atanan ve kurullar sadece bir danma organ
139
Murat BELGE,1968 Genlik Hareketleri Dnemi Trkiye Ansiklopedisi,cilt3, letiim
yaynlar,st.,s.810
140
141
Haldun ZEN,Trkiye Cumhuriyetinde Yksek retimin ve niversitenin 75 Yl,s.271
142
A.g.k.,s.275
durumuna gelmi olan niversiteler tm yksek retim kurumlarn kapsar
duruma getirilmitir.Faklteler , enstitler , yksekokullar, meslek yksek
okullar ve iki yllk meslek okullarnn tmnn, merkezden ynetimi ve
denetiminin yaratt karmaa, yasaya uyan ve uymayan, daha sonra
Anayasaya da aykr olan eitli uygulamalarla ksa zamanda iinden klmaz
hale gelmitir.Bu nedenle yksek retim yasas sk sk ve geni lde
deitirilmi, alma esaslar dzeltilmi, asistanlk kurumu kaldrlm, kamu
kurulular ve vakflar retim yelerinin grevlendirme esaslar yeniden
dzenlenmitir. retim harlar sembolik dzeyden km ve bir hizmet
deneine dntrlmtr. 143 1980lerde YK askeri ynetimle hiyerarik
bir iliki iinde yer almaktadr.Sk ynetim komutanlar YKe ve niversitelere
dorudan emir verebilmektedir.
ok partili dneme geiten 1990lara kadar eitim sisteminin

yrtlmesi konusunda pek ok deiime tank olunmutur. Deien ideolojiler,
okullarn kurumsal yapsndan renci profiline kadar pekok eyi de
deitirmitir.Toplumsal ve iktisadi yapdaki deiimler, sanayinin geliimi,
tketimin artmas ise deiime neden olan dier etmenlerdir.
kinci dnya savann olumsuz etkilerine ramen 19. yzyln

ortalarndan itibaren Trkiyede sanayi hz kazanm ve yeni bir toplum biimi
olumaya balamtr. Eitim kurumlar da bu deiime duyarsz kalamazd ve
bu alanda da birtakm deiimler yaanmaya baland.Teknik eitim tm
dnyada olduu gibi lkemizde de nem kazanmt. Ancak bu okullar iin
ustaln retmekte fakat yaratc ve yeniliki taraflar eksik kalmaktayd.
Sanat eitimi verilen kurumlarda ise; sanatn yaamla ilikisi kurulamyor,

zellikle halkn gnlk yaantsnn iine giremiyordu.Sanatn halkla
143
A:g.k.,s.276
bulumasnn salanmas amac ile mevcut okullarda yeni blmler ald yada
mfredatta deiiklikler yapld.
Bu alandaki deiikliklerden ksaca bahsetmek gerekirse; ilk olarak

Gzel Sanatlar Akademisinde ,1927 ylnda mdr Namk smail, Tezyini
Sanatlar (Ssleme Sanatlar) blmn kurdu. Daha sonra uygulama atlyesi
olarak Avustralyal eitimci Eric Weber tarafndan Afi atlyesi kurularak grafik
tasarm eitimine ilk adm atlmtr. 144 1929 ylnda seramik blm
almtr.1940 ylna gelindiinde ise Kuma Desenleri blm almtr. Fakat
bu blmler endstrinin ihtiyacn karlamak iin yeterli olmamlard.
Varolan sanat eitimi kurumlar endstri ile olan ilikisi bakmndan

deerlendirildiinde tamamen yetersizdi. Bu amala yeni bir anlayn rn
olan Tatbiki Sanatlar fikri bir okul bnyesinde hayata geirildi.
3.3. Devlet Tatbiki Gzel Sanatlar Yksek Okulunun

Kuruluu ve Sanat Eitimi Gr
Sanat ve sanat eitimi toplumlarn ihtiyalarna gre ekillenmektedir.

Buna bal olarak Trkiyenin bu yeni kalknma hamlesinde sanayinin ve
toplumun ihtiyalarn karlayacak ayn zamanda katalizr grevini stlenecek
eitim kurumlarna ihtiyac vardr. Trk eitim sistemi iinde farkl kurumlar,
toplumun bu alandaki ihtiyacn gidermek adna almalar yapm,
mfredatnda tatbiki sanatlara yer verme abalar gstermitir ancak yetersiz
kalmlardr. Bu ihtiyacn giderilmesi iin ortaya kan ilk kurum Tatbiki Gzel
Sanatlar Yksek Okulu dur.
144
Dilek BEKTA,A.g.m. ,s.197
Cumhuriyetin kurulmas ile birlikte adalama ve gelime yolunda
yaplacak tm devrimlere ak bir toplum domutu. Toplumsal refahn
salanabilmesi ve sanayinin gelimesi iin yenilikler ksa zaman iinde hayata
geirilmeliydi; Cumhuriyetin kuruluu ile konulan bu hedefin uygulanabilmesi
iin en nemli yenilik de eitim alannda olmalyd.Sanayideki geliim 1950lerde
ataa gemi ve bu canlanma yeni bir ihtiya alan olarak endstri iin alacak
tasarmc ihtiyacn dourmutu.
Sanayinin geri kalmas demek Trkiyenin batnn endstri rnlerini

eritebilecei bir pazar haline gelmesi anlamna geliyordu. Bu sadece ekonomik
anlamda deil kltrel anlamda da bir smrye sebep olmaktayd. Bunun
nedeni ucuz fabrika retimi mallarn i piyasaya girmesi sonucu bize zg el
sanatlarnn retiminde nemli bir gerileme yaanmasyd. Bu durum yzyllardr
zengin kltrel gemiimiz ile oluturduumuz estetik deerlerimiz zerinde
olumsuz etkiler yaratm, el sanatlarmz biimsel ve estetik erozyona
uratmt. Ekonomik alanda kalknma ve buna bal olarak kendi estetik
anlaymzn nda rnler verebilmemiz iin sanayimizin hzla gelimesi
gerekmekteydi.
19. Yzyln ortalarnda younlaan Trkiyeye Batdan sanayi ithali,

Cumhuriyetin ilan ile ulusal sanayilemeye gereken nem verilerek ,bir yerli
retim seferberliinin yaratld yeni bir srele karlanmtr. 145 Uluslararas
yaam dzeyinde bir yer alabilmek iin, uluslararas byk pazara srecek
bilim, sanat ve endstri rnlerimizin bulunmas zorunluluu vardr. 146 Bu
zorunluluk sanayinin gelimesini kapsad gibi retilen sanayi rnlerinin
niteliklerinin iyiletirilmesini de zorunlu hale getirmekteydi. Batnn teknolojisi ve
tasarmnn tekrarlanarak yine batya satlmas mmkn deildi. rettiimiz
145
Sezer TANSUG,ada Trk Sanat,stanbul,Remzi Kitapevi,1986(birinci bas),s.226
146
Mustafa ASLIER,Tatbiki Gzel Sanatlar Yksek Okulu tantm kitap,stanbul Devlet Tatbiki
Gzel Sanatlar Yksek Okulu Yaynlar,1971
mallar ile gerek kendi lkemizde gerekse Avrupa pazarlarnda tutunabilmemiz
iin rnlerimizin bize zg stn nitelikler kazanmas artt. Bilhassa geri
kalm lkelerde yabanc endstri yerli sanatlar sratle ezerek ortadan
kaldrmakta , neticede bu milletlerin sefaletine veya ekonomik smrlemesine
yol amaktadr. 147
Bu gelimeler , kendi yerel geleneimizin rn olan halk sanatlarna da

yeni bir bak as ile bakmamz gerekli klm, endstriyel gelimelerle kendi
geleneimizin rn olan halk sanatlarn birletirecek yeni almlarn arayn
getirmitir. Endstriyel gelimelerle halk sanatlarn bir arada dnebilmek, bu
balamda ilevsellii olan yeni rnleri tasarlayarak topluma yararl bir birikim
oluturabilmek , bu dnemde ortaya kan kurumlarn karsna yeni bir
sorumluluk alan olarak kmtr. 148
Sanayi, retilen mallarn zgn bir kimlik kazanmasnn nemini

anlamaya balamt.Tasarm kavram giderek nem kazanyordu. Younlaan
sanayi retimi sanat ortamndan bu retime zg tasarmlar yaratlmasn
bekliyordu.
Burhan Asaf konu ile ilgili grlerini yle dile getirir; imdiye kadar
yalnz ihtiya maddelerini yaratan makine, bundan sonra sanat maddeleri de
yaratacaktr. Fakat bunu yapabilmesi iin Sanatkarn srtna bir tulum elbisesi
geirerek makinenin bana gemesi ve onu geen devirlerin eli gibi duygulu ve
ruhlu bir cihaz klmas lazmdr. 149
Cumhuriyet ile birlikte hz kazanan sanayimiz Endstri Devrimi ile

Batnn karlat problemlere benzer problemler yaamaktayd, fakat temel
147
Sait YADA,El ve Halk Sanatlar Eitimi,Yeni nsan ,say 45, stanbul,Eyll 1966,s.21
148
Hsamettin KOAN, Bir D Tanmlamas,Marmara Gzel Sanatlar Fakltesi retim
Elemanlar Sergisi katolou,stanbul,2005
149
Aktaran:Sibel BOZDOAN,A.g.k.,2002,s.129
bir fark vard. Avrupa aydnlanmann ardndan yaad endstri devrimi ve yeni
toplum yapsndaki farkllamann getirdii problemleri aydnlanma ile edindii
rasyonel dnme biimi ile deerlendirerek zm yntemlerini de
oluturmaktayd, bizde ise sanayi Batdan ithal edildii gibi sanayinin yaratt
sorunlara getirilecek zmler iin de Bat kaynak alnyordu. Ancak batnn
zmlerinin lkemize birebir tatbik edilmesi mkn deildi, bunun yerine
yaplmas gereken, rnek uygulamalar gz nne alnarak kendi ihtiyalarmz
karlayacak zmler retilmesiydi.
Tatbiki Gzel Sanatlar Okulu ,bu adan dnlerek dnemin

ihtiyalar gz nnde bulundurularak hazrlanm bir uygulamayd. 50lerin
sanayi atan ve toplumsal ihtiyalarn karlamak iin atlm, alannda ilk
admd.
Hsamettin Koan okulun kuruluunu hazrlayan ortam u ekilde

zetlemektedir; 1950ler, Trkiye asndan nemli bir eiin ald
yllardr.kinci Dnya Savann ardndan ok-partili rejime geilirken, 14 Mays
1950de Demokrat Partinin iktidara gelii siyasal tarihimizde bir dnm noktas
olarak nitelendirilir. Devleti bir ekonomiden, liberal serbest pazar ekonomisine
geiin hzland bu dnemde, zellikle tarm ve sanayi gibi alanlardaki
modernleme hamleleri gndelik yaamn btn cephelerine yansmtr. Bu
adan bakldnda, Tatbiki Gzel Sanatlar Okulunun lkemizde trnn tek
rnei olarak 1950li yllarda kurulmas bir rastlant deildir. 150
1950 li yllarda Demokrat Partinin iktidara gelii ile kapitalist ilikiler

hzland. Sanayide 1940 lardaki gerileme yerini olumlu bir havaya
brakmt.1955 ylna kadar bu olumlu hava srm ancak 55deki kriz ve
150
Hsamettin KOAN, Bir D Tanmlamas,Marmara Gzel Sanatlar Fakltesi retim Elemanlar
Sergisi,stanbul,2005
enflasyonun hzla artmas toplumsal bir huzursuzluun domaya balamasna
ve halkn hkmete olan inancnn azalmasna sebep olmutu.
Tatbikinin kurulu fikri tam da bu srada ortaya atld. Hkmet Tatbiki

Gzel sanatlar Okulunu krizin kysna gelen ekonominin kalknmasn
salayabilecek hareketlerinden biri olarak grmt. Fikrin douu aslnda CHP
iktidar ve ky enstitlerinin kurulduu yllara kadar uzansa da bir neri olarak
sunumu 1955 ylnda gereklemitir. Al ise birka yl gecikerek baka bir
nemli tarihe denk gelmektedir ,bu tarih DP hkmetinin ekonomik krizden
tr gcn daha fazla kaybetmekten kayglanarak ne ald genel seim
tarihidir. Seimler ve okulun eitime al tarihi 1957 Ekim aydr.
Eitim politikas genel kamu politikalarnn bir blmdr. Parlomentoda;

politikaclarn nemli oranda etkisiyle belirlenen eitim politikalar, ksa yada
uzun dnemde teki kamu politikalarn derinden etkilemektedir. Eitim
politikasnda izlenen yol kamu politikalar iin uzun vadede izlenecek tutumun
bir gstergesi nitelii tamaktadr. Bu pencereden bakldnda DP hkmetinin
srdrd politika ile okulun kuruluu arasndaki balanty kurmak
kolaylamaktadr.
Tatbiki Gzel Sanatlar Okulu , Gazi Eitim Enstits ve Akademinin

eitim programlarnn dnda yepyeni bir anlay uyguluyordu. Okul Designer
tasarmc yetitirme gayesi ile yola km ,akademinin Sanat iin Sanat
kuralna kar Toplum iin Sanat anlayn benimsemiti. 151 Bu anlay,
dnemin liberal ekonomi anlayn destekler niteliktedir. Yerli retimin gelimesi
ve d pazara almas iin retilen maln snf atlamas gerekiyordu.
151
Zehra OBANLI,Sanat Eitiminin Geliimi ve Bu Geliim inde Eskiehir Anadolu niversitesi
G.S.F: rnei,Anadolu niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi Sempozyumu,Eskiehir,1995,s.32
Mustafa Asler okulun kurulu nedenini u ekilde aklar: Rasyonel
dnceyi insancl deerleri yok etmek iin deil, bu deerleri gelitirmek,
oaltmak, iin kullanma yoluna girilmitir. Rasyonel dnce ve onun
paralelinde gelien teknik gcn yaratt endstri irkinlii ile sava bu asrn
bandan beri bilinli olarak yaplmaktadr.Teknik dnyada insann bir snt
olmad, olmamas gerektii anlalmtr. Analitik rasyonel dncenin ezdii
gzel ekil duygusunun yerini alacak olan, gzel ekil bilincinin uyandrlmas
sava balamtr. 152 Geen alar iinde toplumumuz , dnya sanat iinde
sekin bir yeri olan gzel el sanat rnleri yaratmtr. imdi girmeye alt
endstri anda da , ada zevkin ihtiyalarna cevap veren , yeni, kendi
yarataca renk ,desen ve biim grn tayan rnler ortaya koymak
153
zorundadr.
1970 ylnda okulun grev alan u ekilde belirlenmektedir;

-Yaama ve alma evremizde kullanlan her eit mamul eya , alet
ve makinelerle alma ve yaama mekanmza gzel grn verecek,
mesleklerinin maddelerini iyi tanyan , bu maddelerin ileme tekniklerini bilen
,yaratma ve yapma kabiliyeti gelimi , sanat elemanlar yetitirmek.
- Okul iinde gelitirilen yaratc almalarn ve yetitirilen elemanlarn

memleket endstrisi ve el sanatlarna olumlu etkisini salayacak tedbirler
154
almak.
152
Mustafa ASLIER,Tatbiki Gzel Sanatlar Yksek Okulu,stanbul Devlet Tatbiki Gzel Sanatlar
Yksek Okulu Yaynlar,1971,
153
Mustafa ASLIER,Tatbiki Gzel Sanatlar Yksek Okulu,Trkiyemiz,say 1,stanbul,1970,s.33
154
A.g.m.,s.33
3.4. Akademik Aamalar (yaplanma) ve Kadro Anlay
Tatbiki Gzel Sanatlar Okulunun kurulmas ile ilgili almalar 1955

ylnda balamtr. Milli Eitim Bakanlnn O zamanki Mesleki ve Teknik
retim Genel Mdr Ferit Sanerin balatt kurulu hazrlklar, Bakanlar
Kurulunun 1 Kasm 1955 tarihli karar ile gerekleme yoluna girmitir. 155
Tatbiki Gzel Sanatlar adyla kurulmasna karar verilen okulun

mdrlne 1956 ylnda stanbul Teknik niversitesi retim yesi Prof.Sabri
Oran getirilir.
Okulun retim programlar, binas ve retim kadrosunu tespit etmek

iin uzman olarak Stutgart Gzel Sanatlar Akademisi Profesr Dr.Adolf G.
Schneck davet edilir.23 Temmuz 1956 Tarihli Szleme ile greve balayan
Profesr Schneck, Trkiyeye gelip kurulu artlarn incelemi ve ilk program
tasarlarn hazrlamtr. 156 Schneck Trkiyede pek ok ili gezerek okulun
programn hazrlarken lkenin ihtiyalarn gz nnde bulundurmutur.1920-
1930 yllar arasnda Almanyada sanat ve tasarmc eitiminde ada
yntemler uygulam Bauhaus Okulunu iyi tanyan, benzeri okullarn Almanya
ve baka lkelerde kurulmalarnda grev alm bir uzman eitimci olan Prof.
Schneck, Trkiyedeki durumu inceleyip Okulun Dekoratif Resim, Grafik
Sanatlar, Seramik Sanatlar, Tekstil Sanatlar, Mobilya ve mimarlk adl be
blmle retime almasn nermi ve ilk yln retim programn
hazrlamtr. 157 Schneck programn doru geliimini balangta her on be
gnde bir gelerek kontrol ediyordu.Daha sonraki tarihlerde senede iki kez
kontrol etmeye balad. 158
155
Tatbiki Gzel Sanatlar Yksek Okulu tantm kitap, a.g.k.
156
A.g.k.
157
Tatbiki Gzel Sanatlar Yksek Okulu, a.g.k.
158
Tatbiki Gzel Sanatlar Yksek Okulu retim elemanlarndan smail ZIIK ile Do.Dr.Seil Satrn
yapm olduu yaynlanmam grmelerinden alnmtr.
Okul 1957 yl ekim aynda ,Almanyadan ve Trkiyeden seilen uzman
retim elemanlar ile , Beiktata Dolmabahe Saray Baltaclar Dairesi olarak
bilinen binada retime balamtr. 159
Tatbikinin kurulduu dnemde Akademi, fransz ekoln takip eden bir

sistem izlemektedir. Akademiye ve Gazi Eitim Enstitsne bir alternatif olarak
kurulan okul, kalplam ve dogmatik bir eitimi reddederek kendini
yenileyebilen ,geliime ak bir program hazrlamak ister. Bu nedenle okul
program bilinli olarak tamamlanmayarak birinci senenin sonundaki verilere
gre sonraki senelerin belirlenmesine karar verilmitir.
Milli Eitim Bakanlna bir yllk program gnderildiinde ; Bakanlk drt

ylk program istemi ancak Prof Dr. Adolf G. Schneck Ankaraya 1.yln
sonundaki verilere gre 2.yl ve daha sonraki yllarn programn
yapabileceklerini yazmtr. 160
Okul Bauhaus rnek alnarak sabit bir programla eitime balamaz ve

bunun yerine eitim programndan edinilen tecrbeler nda srekli
yenilenmeye ak bir anlay sergiler. Bauhaus Okulu prensipleri dorultusunda
hazrlanm olan programlar sre iersinde gelien koullara uymay
baarmtr.
Okul programnda Bauhaus rnek alnmasna karn,onunla ayn eitim

sresini iermemekteydi. yllk bir Tatbiki Gzel Sanatlar Okulu iin , drt
yllk bir yksek okulun programnn olduu gibi uygulanmas olanaksz gibi
grnmektedir. Bu nedenle A.Schneckin hazrlam olduu program , o
159
Tatbiki Gzel Sanatlar Yksek Okulu tantm kitap,stanbul Devlet Tatbiki Gzel Sanatlar
Yksek Okulu Yaynlar,stanbul, 1971
160
Erol ET,KIR4B1R katolou, Marmara Gzel Sanatlar Fakltesi yayn,stanbul,1998
dnemin Almanyasnda retim veren yllk Werkkunstschulelerin belli
oranda zanaat ve endstri kapsamndaki blmlerinden (rnein; seramik,
rgclk, dokumaclk, duvar ressaml, kuma baskcl) yararlanp, belli
oranda mimarlk yap ustal kapsamna giren ve sanatla daha sk ba kuran
dier blmleri (rnein; i mimarlk, serbest resim, uygulamal grafik sanat,
tekstil) birletirilmesinden meydana gelmi gibi grnmektedir. 161
1957 ylnda eitime baladnda Tatbiki Gzel sanatlar Okulu iin

belirlenen blmler ve ierikleri ksaca yledir;
Dekoratif Resim Blm:

nsanlarn yaantlar dna km olan mzelere resim yapmak yerine,
yaanlan mekanlarda , meydanlarda yer alacak sylevlerin eitimi
yaplmaktadr. 162
Dekoratif Resim blmnde binalarn i ve d duvarlaryla ,mimarinin i

ve d mekanna etki yaplabilecek dier elemanlarn yeni ve eski btn
malzeme ve tekniklerden faydalanarak, ada zevke uygun bir kalitede dekore
edebilecek sanat elemanlar yetitirilir. Bu blmde gzel sanat ve teknik
163
olarak duvar resmi almalar arlk merkezini tekil eder.
Grafik Sanatlar Blm:

Grafik Sanatlar Blmnde, reklam grafii, yayn ve tantma grafii,
serbest grafik ve illstrasyon gibi grafik ekillendirme konularnda ,grafik
tasarmc olarak alabilecek seviyede, yaratc ekillendirme ve bilimsel
161
162
Tatbiki Gzel Sanatlar Yksek Okulu,a.g.k.
163
dnme yetenekleri gelitirilmi, mesleki bilgi ve beceri sahibi sanat
elemanlar yetitirilir. 164
Blmn ekillendirme ,retim ve uygulama atlyeleri:
-Bask (el ve makine ile dizgi, yksek bask, ofset bask, cilt)
-Fotografi,
-Rprodksiyon-fotografi,
-Serbest Grafik Teknikleri (litografi, gravr)
Mobilya ve Mimarlk Blm:

Mobilya ve mimarlk blmnde i mimar ve mobilya tasarmcs
yetitirilir. Bu blmde yetien elemanlarn, imimar olarak , eitli binalarn
belirli fonksiyonlara gre i planlarn, uygulama artlarna uygun olarak
tasarlayp izebilmeleri gerekir. 165
mimarlk renimi, hacim, form, doku, malzeme, renk, ritim

duygularn, organizasyon yeteneini, gereki dnmeyi, meslek tutkusunu,
hayal gcn ngrr. 166
Seramik Sanatlar Blm:

Blmn amac, seramik endstrisine ve el sanatlarna hizmet edecek
nitelikte, seramik kapsamna giren tm konularda bilgili, teknik ve estetik
ynden eitilmi aratrc ve uygulayclar yetitirmektir. Bu amacn niteledii
retimin zellii , teori ve pratik beraberliinde fonksiyonel sanat yapmaktr. 167
Tekstil Sanatlar Blm:
164
Tatbiki Gzel Sanatlar Yksek Okulu,stanbul Devlet Tatbiki Gzel Sanatlar Yksek Okulu
Yaynlar,1971
165
Mustafa ASLIER,A.g.m. , s.34
166
Yaynlar,stanbul,1972
167
A.g.k.
Tekstil el sanatlar ve tekstil endstrisi rnlerinin, uygulanabilir kalitede ,
desen ve renk kompozisyonlarn yapabilen tekstil tasarmclar yetitirilir .Hal
ve kilim dahil, her eit dokuma ve basma desenlerinin tasarlanp yaratlmas ve
uygulanabilir projeler halinde hazrlanmas bu blmden yetienlerin alma
alanna girer. 168
Temel Sanat eitimi ve blm derslerine ek olarak eitli snflarda

uygulanan, rencinin sanat bilimleri, sosyal bilimler ve genel kltr
alanlarndaki bilgilerini ve bu alanlarda dnme yetilerini artracak bir genel
retim yaplr.
Genel retim konular ilenirken ,rencilerin aydn bir yurtta ve

tasarmc olarak, insan-evre-kltr ve meslek ilikilerini bilimsel olarak grp
deerlendirebilecekleri bir seviyeye ulamalarna yardmc olunur. 169
Genel retim altnda verilen dersler unlardr:

Sanat tarihi,Sosyoloji, Kltr tarihi, Devrim tarihi, Edebiyat, Almanca,
Hukuk bilgisi, Franszca, Estetik ve ngilizcedir.
DTGSYOda youn bir bir eitim program uygulanmaktayd ve 40 saatlik

program kimi dnemlerde hafta sonuna da ders konulmasna neden oluyordu.
Teori ve uygulamalardan dn verilmedii iin programn haftalk arl da
yksekti. Ancak okulun bir yaam olarak alglanmasnn salanabilmi olmas
bu uzun alma saatlerinin isteksizlikle karlanmasn engellemektedir.
Okulun eitim kadrosu oluturulurken Avrupada benzer eitim

kurumlarndan pek ok eitmen davet edilmiti. Bylece okulun Batl anlamda
168
169
Yaynlar, stanbul,1971
bir eitim verebilecei ve a yakn olarak takip edebilecei
dnlmt.Prof. Oran ve Prof. Schneck birlikte Federal Almanyadan
gelecek ve Trkiyeden grevlendirilecek ilk retim elemanlarn semiler.
Federal Almanyadan 7, Trkiyeden 9 retim eleman grevlendirilerek
ekirdek kadro oluturulmutur. Sonraki yllarda , zellikle Federal Almanya,
Avusturya ve Japonya dan deiik yllarda arlan yabanc uyruklu uzman
retim grevlisi says 23e ulamtr. 170
Yabanc retim yeleri daha sonraki yllarda hemen her blmde birka
kii olmak zere kadroya dahil oldular.Bunlardan bazlar birer yl bazlar daha
uzun yllar, ok az sayda olan bir ksm ise emekliliklerini aan bir dneme
kadar retim vermeye devam ettiler. 171
Sonraki yllarda okulda retim veren yabanc retim elemanlarnn

blmlere gre dalm yledir:
Dekoratif Resim Blm: Herwig Schubert, Hans Baeurle, Helmut Hungerberg,
Walter Schmpf, Erhard Schller,Ludwing Von Winterfeld.
Grafik Sanatlar Blm: Frank Metzger, Anton Lehmden, Boris Niemann.
Tekstil Sanatlar Blm: Hermine Ruland, Harald Schmdt, Edit Blmel,
Harald Bohmer
Seramik Sanatlar Blm: Ralf Busz, Jan Grove , Kenzi Kato
Temel Sanat Blm: Karl Schlamminger, Elizabeth Berger
Mobilya- Mimarlk Blm: Friedrich Rommel, Dieter Jacob, Gottfried
Unterberger, Astrit Vollmer.
Tatbiki Gzel Sanatlar Yksek Okuluna liseler veya lise seviyesinde

retim yapan meslek okullar mezunlar seme imtihan ile alnrlar, bu
170
Yaynlar,1971
171
imtihanlarda adaylarn yaratc ve yapc kabiliyetleri aratrlr, tabiattan resim,
serbest ekillendirme, belirli bir konuda ekillendirme gibi almalar yaptrlarak
adaylarn grme , grdn ekille anlatma ,tasarlama, tasarladn grnr
hale getirme kabiliyetleri, zevkleri llmeye allr, varlacak sonularn daha
isabetli olmas iin adaylarn daha nce yaptklar iler ve yaplan serbest
grmelerde ortaya koyduklar dnceleri , grleri ve davranlar da
deerlendirilir.Olduka uzun sren bu seme ileminden sonra , her snfa en
fazla 15 renci alnr. Okulda, rencinin kiisel yaratma gcnn ortaya
karlp gelitirecei bamsz bir eitim ekli uyguland iin daha fazla
172
renci almak yoluna gidilmez.
Balangta 3 yllk olarak planlanan eitim srecinin en nemli

aamalarndan biri lk sene sonunda gerekleen kuruldu.lk sene sonunda tm
yl iinde yaplan almalar hocalara sunularak savunulur, bu deerlendirmenin
sonunda baarl bulunanlar bir st seneye gemeye hak kazanrlard.Gerekirse
kurul baz rencilerin eitimlerine Tatbikide devam etmemesi ynnde karar
alabilirdi. Ancak bu yaklam daha sonraki yllarda bakanln diretmesi zerine
kaldrlacakt. lk sene sonunda rencinin okuyaca blm dosyasna
173
baklarak belirlenirdi.
1958 yllnda Sabri Oran okul mdrlnden ayrlarak stanbul Teknik

niversitesindeki eski grevine dner, yerine Hayrullah rs getirilir. Hayrullah
rsn abalar ile bu dnemde bata belirlenen 3 yllk retim sresi 4e
karlarak okulun ad Tatbiki Gzel Sanatlar Yksek Okulu olarak deiir. 3
yllk renim sresi Trkiyedeki Tasarm ve retim koullar gz nne
alndnda yeterli olmad farkediliyordu.
172
Yaynlar,1971
173
Mustafa ASLIER ile 2005 aralk aynda yaplan szl mlakattan alntdr.
1961 yllnda okulun mdrlne Cevdet Koak getirilir.Cevdet
Koakn renim grm olduu o zamann ekoslovakyasndaki Gzel
Sanatlar okulunun 2+2 sistemi(2 yllk orta +2 yllk yksek okul) oluturulur. 174
Ancak bu sistem de yllk eitim sisteminde olduu gibi aksaklklar
belirlendikten sonra deitirilecektir.
2+2 sisteminin ilk iki senesinin sonucunda snav uygulanyordu.Bu

snav baaran renciler 3. ve 4. snflar okumaya hak kazanyordu.Snav
bariyeri ilk iki snf ayr bir okul kimliinde brakyordu.Ayrca snav
baaramayp okuldan ayrlmak zorunda olanlar iin bir tekniker belgesi verilmesi
gerekiyordu.Bu belge hi bir zaman verilemedi. nk ynetmelik buna uygun
deildi. 175
1961 yllnda okul ilk mezunlarn verir. Okulun ilk mezunlarn vermesiyle
okulun kendi iinden yetien rencileri asistan olarak kadroya alnmaya
balanr. Okulun ynetmelikleri asistanlarn yetitirilmesi srdrlr.Fakltenin
bugnk retim kadrosunun byk bir ksm asistanlk yolu ile , gerekli
sanatsal ve bilimsel almalar yaparak, tez hazrlayarak yksekokul retim
yeliine gemi elemanlardan olumaktadr.
DTGSYOda grev yapan sanat eitimcilerinin akademik nvanlar

yoktu, asistan ve retim yesi adyla iki aama bulunmaktayd. Asistan 1750
sayl yasada olduu gibi snavla alnr, bir yl sonra asaleti onaylanr, drt yl
iinde blm kurulu kararyla bir tez konusu alr, deneme dersi yapar,
yaptlarndan oluan bir sergi aar ve M.Eitim Bakanl Talim Terbiye
Kurulunun onayyla retim yeliine geer;bamsz ders vermeye
174
175
A.g.g.
balard. 176 (Bu yap Yksekretim Kanunu ile daha sonra deiiklie
urayacaktr)
2+2 sistemden istenilen verimin alnamamas , okulun btnyle 4 yllk

bir okul olmas gereini ortaya koydu bunun zerine hazrlk yaplmaya
baland. smail zn verdii bilgiler dahilinde Cevat Koakn Mdrl
sarasnda D.T.G.S.Y.O.lunun sorunlarnn grlmesi iin bir komisyon
kurulur.Cevdet Koakn giriimi ile MEB Teknik retim Mstear Nihat
saydamn bakanlnda D.T.G.S.Y.O.nun Sorunlar ve zmleri ad altnda
bir komisyon kuruldu. Bu komisyon yeleri:
Bakan: Nihat Saydam- MEB Teknik retim Mstear
yeler:Osman Yksel- Erkek Tek. r.Genel Mdr
Cevdet Koak - D.T.G.S.Y.O. mdr
Asm Mutlu - G.S.Akademisi mdr
smail H. Toygar - G.S. Akademisi Seramik blm bakan
Zhti Mridolu - G.S. Akademisi Heykel blm bakan
Said Yada - G.S. Akademisi Grafik blm bakan
Mustafa Asler - D.T.G.S.Y.O. Grafik blm retim yesi
Harald Schmnd- D.T.G.S.Y.O. Tekstil blm retim yesi 177
Ancak drt yllk sisteme geile ilgili tasar bu dnemde
gerekletirilemeyecektir.
1965te retim program, mdrle atanan Prof. Safa . Erkn

tarafndan yeniden hazrlanr.1961-1966 sresince 2+2 yl orta ve yksek
eklinde blnm olarak sren retim, intibak programlar ile drt yllk
yksek retime tamamlanm ve gemi yllarn mezunlarna da drt yllk
176
Cevat DEMR, DTGSYOda YK ncesi Ynetsel zerlik,19 Haziran 1990 Cumhuriyet
Gazetesi.
177
yksek okul diplomas alma hakk salamtr. 178 Eitim sresi drt yl olmakla
birlikte bu sre aksam retimi iin be yla blnm olarak
uygulanmaktadr. 179
1966-1967 sresi iinde okulun retim ynetmelii, Ynetim

Ynetmelii, Asistanlk Ynetmelii kesin ekillerini almlar ve yrle
girmilerdir.
1957-1982 yllar arasnda yksek okulun retim programlar her drt

ylda bir deneyimlere dayanarak yenilenmi, retim ynetmeliinde ve
programlarnda, lisans dzeyinde ada bir retimin gerektirdii
dzenlemeler gerekletirilmitir. M.Eitim Bakanl, DTGSYOnu
unutmucasna zgr brakm, okul kurulunun ald tm kararlar yllarca
onaylamt. 180 30 yl iinde eitim-retim planlar tam 7 kez deitirilerek
yenilenmitir.
1980 darbesinin ardndan yksek renim kurumlar zerinde oluturulan

youn bask ve okullar denetim altnda tutmaya ynelik yaplan giriimlerin bir
sonucu olarak tm kurumlar YK bnyesinde toplanmtr. Bu dnemde o gne
kadar tm kararlar kendi okul kurulunca alnan DTGSYOlunda da bir gerileme
devri yaand sylenebilir.
12 Eyll 1980 ile gelen dnem, yksekretimin her alanna yapsal

deiikler getirmitir. 20 Temmuz 1982 tarih ,41 sayl Yksekretim Kurumlar
Tekilat hakknda kanun hkmnde kararnamenin 14.maddesi uyarnca Devlet
Tatbiki, Gzel Sanat Fakltesi ad ile Marmara niversitesine balanmt.Milli
Eitim Bakanlna bal olarak eitim vermekte olan kurum bu deiiklikle
178
Marmara niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi tantm kitap,stanbul,1991
179
Devlet Tatbiki Gzel Sanatlar Yksek Okulu retim Ynetmelii,1975, stanbul, s.5
180
Cevat DEMR, A.g.m.
bym ancak kurulusundan itibaren yaratm olduu zerk yaps
zedelenmitir.
Yksek renimin tek bir elden idaresi yanl uygulamalar da

beraberinde getirmitir. Bunlar arasnda kalp bir eitim modelinin YK
tarafndan nerilmesi, 40 saat olan ders sresinin 28 saate ekilmesinin
istenmesi okul kurulunun youn tepkisini alarak reddedilmiti.Yksek renime
artan talebin de etkisiyle okula alnan renci says 20ye karlmtr.nceleri
sembolik dzeyde olan renim harlarnda da nemli bir art
yaanmtrYK ncesi dnemde bir renci iin ylda 200-250 dolar az
bulunurken 90larda bir renciye 8 dolar dmektedir! 181
Devlet Tatbiki Gzel Sanatlar Yksek Okulunda Srasyla;Prof. Sabri

Oran 1956-58, Hayrullah rs 1958-61, Cevdet Koak 1961-65, Prof.Dr. Safa
.Erkn 1965-67, Hakk zet 1967-71, Prof. Dr. Erol Eti 1977-80, Prof.Dr.
Tankut ktem 1980-82 yllarnda mdrlk yapmlardr. 182
Marmara niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi Dekanln da srasyla

Prof. Dr. Fahiman Tekil 1982-85, Prof. Dr. Mustafa Asler 1985-91,Prof. Dr. Erol
Eti 1991-97, Prof.Hsamettin Koan 1997-yapmlardr. Prof.Hsamettin
Koan halen grevini srdrmektedir.
Okulda yaratc ekillendirme eitimi iki safhada gerekletirilir.Okula

alnan rencilerin hepsi nce bir temel sanat eitimi grrler.renciler
ilerindeki mevcut kiisel yaratma gleri ile maddeleri ilemeye mahsus
tekniklerle daha nce yaratlm deerler arasnda iliki kuracaklar ilk
almalar temel sanat eitimi snflarnda yaparlar. Bir snfta bir taraftan
kiinin dndaki alemdeki mevcut ekilleri , renkleri grme ve ekillendirme
181
A.g.m..
182
imkanlaryla anlatma aratrmalar yaplrken bir yandan da , izgi, yzey, renk,
mekan , zaman gibi elemanlarn ekillendirme imkanlar aratrlr.Tabiattaki
biimlerin analizi almalarna paralel olarak soyut elemanlarla yapsalc ve
znel sentez almalar yaplr.Bu almalarla rencilerin yaratc ve yapc
kabiliyetlerinin kuvveti ve yn meydana karlr.Onlarn yaratc ekillendirme
ynndeki korkaklk ve tutukluklar , sahte zevk ve alkanlklar atlr.
almalarda her eit ekillendirme maddeleri ve bu maddeleri ileme
tekniklerinin imkanlar aratrlr. Bu ok ynl serbest aratrmalara paralel
olarak en yeni sanat akmlarnn incelenmesi, rencilerin ada zevk
tanmlamalarn kolaylatrr. Temel sanat eitimi almalar ile yaratc gleri
uyandrlp gelitirilen renciler, ikinci ylda mesleki ekillendirme almalarna
geerler. 183
lk yaratma almalar kurun kalemle ambalaj kad zerine nokta ve

izgi izerek balamtr.Resim ve ekli oluturmaya yarayan her eit malzeme
ve malzemeyi ilemeye yarayan her eit teknik ayn yntem dorultusunda
yaratma ve yapma olay iine alnmtr.Giderek bu gelime en yeni malzemenin
ve en yeni tekniklerin retim alanna girmesini doal olarak salamtr. Eitim-
retim sistemimizde, yeni malzeme ve yeni teknikleri alma alanmza
ekmek uyguladmz yntemin bir zelliidir. Denilebilir ki bu yntem otomatik
184
olarak yenilii okulumuza getirmektedir.
Mesleki ekillendirme almalar be ayr blmde yaplr.Blmlerdeki

almalar, blmdeki mesleki almalar ilgilendiren maddeleri ve bu
maddeleri ileme tekniklerinin imkanlarn denemek , aratrmak ve renmekle
balar.Teknik bilgi ve becerisini de gelitiren renci, temel sanat eitimi ile
gelitirdii yaratc glerini mesleki almalar alannda kullanmaya
183
Yaynlar,1971
184
Tatbiki Gzel Sanatlar Yksek Okulu tantm kitap,stanbul Devlet Tatbiki Gzel Sanatlar
Yksek Okulu Yaynlar,stanbu,1977
balar.Serbest bulu ve kompozisyonlarn yan sra belli fonksiyona uygun
tasarmlarn yaratlmas almalarna geilir.
Maddeler , teknikler ve ekillendirme elemanlar ile giriilen yaratc

aratrmalarn, pratik olarak, tahlilci, birletirici ve deerlendirici dnceyi de
gerekletirdii bir gerektir. Ayrca rencinin dnme, konular bilimsel
adan ileme yeteneklerini gelitirici teorik bilimsel almalara da retimde
yer verilir. 185
Atlye d eitim okul programnda nemli bir yer tekil eder.rencilerin

atlye iinde aldklar teknik ve teorik eitimin atlye dnda da devam
ettirilebilmesi iin srdrlen bu anlayla ,rencinin okulu ve eitimi hayatn
bir paras olarak grmesi amalanr. Hazrlanan sempozyumlar, sergiler ve
konferanslar rencilere, eitim ve sanat alannda almalar gsterenlere
olduu kadar halka da ak olarak srdrlmektedir.Bylece okulun yaamla
kurduu ba, retilen tasarm objelerinden karak hayatn baka alanlarna da
yaylmtr.Okul kuruluundan itibaren zaman zaman artarak ya da azalarak ta
olsa ders d etkinliklere hep nem vermitir. 1982 yl etkinlik programlarna
baktmzda verilen nem daha iyi anlalmaktadr. Her ay deien sergiler ,
film gsterimleri ve konularnn uzmanlarnn katlm ile ayda bir veya birka
farkl konuda dzenlenen ak oturumlarla, aktif ve da dnk bir renim
hayat srmektedir.
185
Mustafa ASLIER,Tatbiki Gzel Sanatlar Yksek Okulu,A.g.m., s.34
3.5. renciye Bak, rencinin Temsili
Sanat eitimi kiiseldir. Yneldii nokta , kendi gereini kavrayabilecek ve

sylemini retebilecek bireye ulamaktr.Kiilii kavramak, zenginletirmek ve
yeteneklerin nn amak eitimin n kouludur. 186
Eitimin amalar saylrken, insana kiilik kazandrmak amac

genellikle en bata saylr. Buna karn uygulanan yntemlerin yanll sonucu
en ok zarar gren insan kiilii olur. 187
Eitimin temelinde renci vardr. Birey yalnz bilgi depolanan bir hafza
deil, kiilik yaps, ama ve becerileri ile bir btn oluturmaktadr.Eitim
kurumlarnda bu btnn korunarak renci merkezli bir eitim verilmesi
esastr.
Tatbiki Gzel Sanatlar Okulunda renci merkezli bir eitim ilkesi
oluturulmutur. Okulumuzda ynetmelik ve programlarda renciye yapc,
yaratc ve iyi bir insan kiilii kazandrmak amac sk sk tekrarlanmtr.Bu
ama okulumuzda eitim ve retimin ana ekseni oluturur.Programda yer alan
derslerin nitelikleri, sralan ve uygulan yntemleri renci kiiliinin doal
glerini uyarc , gelitirici bir alma sistemine gre ayarlanmtr.renci
birikmi bilimsel, teknolojik ve sanat deerlerinin okluu ve bys karsnda
rkmeyecek bir yere konmutur. Ona bir eyler yapma ve yaratmann en yaln
ekli gsterilerek, aratrma yolu almaktadr.renci, renim sresi iinde
elinin altndaki malzeme ve tekniklerle yeni ve kendisinin olan yaptlar vermenin
186
Hsamettin KOAN, Hsamettin KOAN Atlyesi1990/93 katologu,stanbul,1993
187
Marmara Gzel Sanatlar Fakltesi 10 Nisan 1987 tarihli Akademik Genel Kurul Metni
mutluluunu duyabilmektedir.te bu mutluluk ve gven kendisine ve baka
insanlara olan saygsn artrmaktr.Bizce kiiliin oluturulmas budur. 188
Mustafa Aslerin 1971 yllnda okulun eitim anlay hakknda yazm olduu
yazda rencilere okul iindeki eitim srelerindeki yaklam bu ekilde dile
getirilir.
Okulun kurulduu 1950li yllarda 1990lara dein Trkiye olduka

alkantl bir dnem geirmiti. Deien siyasi ve sosyal yaplar, eitim
kurumlarn nemli bir biimde etkilemekteydi. Eitim kurumlarndaki yapsal
deiiklikler, siyasetin ve askerin yksek renim kurumlar zerindeki hi
bitmeyen basks eitim olanaklarnn ve bilimsel dncenin gelimesini nemli
lde etkiler.
ok partili dzene gei, 1960 ve 1971 askeri mdahaleleri ve 1980

darbesi yksek renim kurumlar eitli biimler de etkilemitir. zgr
olamayan niversiteler ve yksek renim kurumlarnda bilimsel bilginin
gelimesi mmkn olamamaktadr. ster sanatta ister bilimde olsun geliim iin
zgr bir platformun yaratlmas arttr. Sanat iin zgrlk ylesine
gereklidir ki, yeniyi yapma yapma yolunu seen sanat, en ar bask altnda
bile bu zgrl kullanmak ister 189 yleyse sanat eitimi alan rencinin
renim sresince en nemli kavram zgr eitim kavramdr. zgr eitim
kavramndan sz edebilmek iinse rencinin okul iinde derslerinden ynetim
meselelerine kadar pek ok alanda sz sahibi olmas gerekmektedir.
188
Mustafa ASLIER,Tatbiki Gzel Sanatlar Yksek Okulu tantm kitap,stanbul Devlet Tatbiki
Gzel Sanatlar Yksek Okulu Yaynlar,stanbul, 1971
189
Mustafa ASLIER, Varolmayana biim Vermek,A.g.k., s.4
niversitelere tannan zerklik siyasi stratejilerin etkisi ile sklkla ters
istikametlerde deimitir. Bu deiimler yksek renimde tutarl bir yol
izlenemediinin gstergesidir. Tatbiki ise byle bir yap ierisinde rnek
gsterilen bir sistem yaratmtr.
Trkiyede bir ilk niteliinde olan demokratik yaps ile rencilere okul
190
ynetiminde haklar tannarak daha aktif bir rol oynamalar salanmtr.
Kendi mdrn ve blm bakann kendisi seen, kurullarna oy hakkyla
renci temsilcilerinin girdii, demokratik yapsyla dneminde var olmayan
zgrlk bir sistem yaratmay baarmtr.
Eitimleri adna alnan tm kararlar zerinde rencilerinde sz syleme

ve oy kullanma haklar vard. Okul iin alnan kararlarn tamam okul kurulunca
tartlarak sonuca balanrd.
Okul kurulu ve seim u biimde olmaktayd:

Mdr:(Tm retim yeleri, grevlileri,blm asistan ve renci temsilcilerinin
oylaryla 3 yl iin seilir; MEB tarafndan atanr.)
Mdr yardmclar: iki mdr yardmcs mdr tarafndan atanrd.
Blm Bakanlar(Blmn tm retim yeleri, grevlileri , bir asistan
temsilcisi ve bir renci temsilcisinin oylaryla yl iin seilir.
Blm retim yeleri temsilcisi:Her blmn kendi retim yeleri arasndan,
retim yelerinin oylaryla bir yl iin seilir.
Blm asistan temsilcileri: Her blm asistanlar arasndan bir yl iin seilir.
Blm renci temsilcileri: Blm rencileri tarafndan bir renci bir yl iin
seilir. 191
190
Erol ET,KIR4B1R katolou, Marmara Gzel Sanatlar Fakltesi yayn,stanbul,1998
191
Cevat DEMR, A.g.m.
Bu seimlerde herkesin ynetimde grev alp deneyim kazanmas
amalanr, deiik kiilerin seilmesine zen gsterilirdi. Asistanlkta balayan
bu gelenek teki temsilciliklerde de srerdi. 192
1957de kurulan DTGSYOnun kuruluu ile birlikte oluturduu bu

demokratik sistem nemlidir. Dnemin dier eitim kurumlar siyasi ekimeler,
iktidar kavgalar gibi meselerle uramaktayken Tatbiki daha sonra niversite
yasalarnda da rnek gsterilecek bir ynetsel zerklik ierisinde
bulunuyordu.Ve bu nc anlaynn olumlu sonularn alyordu.
Okul gerek ok katmanl eitimi , gerekse okul hayat iindeki

sosyal etkinlikleri ile rencilere geni bir vizyon kazanabilecekleri bir yaant
sunmaktayd.1966 tarihli yeni gazetede kan bir haber okulun vermekte olduu
seri konferanslar duyuruyor.Yine 1966 tarihli bir baka haber ise okulun her yl
dzenlenen kyafet balosunu vyordu. Okul hayat bu bakmdan Bauhaus
okulu ile benzer bir yap sergiliyordu.Okul sadece derslere girilip klan bir yer
deil, aktif olarak retimin srdrld, rencilerin fikir ve bulularn birinci
dereceden nemli kabul edilen, ders d etkinlikleri ile yaayan bir mekan
olarak hayatn iinde yer alyordu.
3.6. Gelecek Algs ve Tatbiki Gelenei.
Tatbiki Gzel Sanatlar Yksek Okulu Toplum iin Sanat fikri ile yola
kmtr.Gzel Sanatlar Akademisinin kk bir zmreye hitap eden ve
toplumun ihtiyalarn karlayamayan eitim anlaynn yerine toplumu ve
gndelik yaam sanat ile buluturmay hedef almt. Bauhaus Okulunu rnek
192
A.g.m
alarak gelitirdii eitim anlay Trkiyede ilk ve doru planlanm olmas ile
rnek oluturmutur.
Kurulu amac endstrinin ihtiya duyduu tasarmclar yetitirmekti,

stlendii misyon dnemin Trkiyesi iin ok nemliydi. Ancak okul model
alm olduu Bauhaus okulu ile benzer bir kader paylaarak endstri ile olan
ilikilerini amalad dzeyde srdrememi, bu nedenle yola k ilkeleri
istenen lde gerekletirilememiti.
Bu konuda Sait YADAnn grleri yledir: bizce en nemli eksiimiz

endstri ile kkl bir ban kurulmam olmasdr.[]Avrupada bu okullarn
kurulmasnda nc olan devlet deildir.Sanatlar, endstri ve belediyelerin
beraber almalaryla meydana kmtr.Burada birinci derecede menfaati olan
taraf endstridir.Bizim okul ise devletin himayesinde kurulmutur.Bizce
endstriyi uyarmak ve okulun yannda tabii olan yerlerini almalarn salamak
lazmdr. Bu hem onlar, hem de burada yetien ve alan elemanlar iin ok
nemlidir. 193
Okul ilk mezunlarndan itibaren piyasaya pek ok tasarmc

kazandrmtr, fakat endstri iin alanlarn says hakknda bir rakam
verilememektedir. Dnemin gazetelerinde yaynlanan i ilanlarna
bakldnda Devlet Tatbiki mezunu olanlarn tercih edildii grlr. Verilen
ilanlarda bu zel olarak belirtilirdi. 194 Bunun nedeni ise mezun renciler ile
ilgili olarak sistematik bir izleme programnn kurulamam olmasdr.Son
yllarda bunun iin nemli admlar atlmtr.
193
194
Mustafa ASLIER ile 2005 aralk aynda yaplan szl mlakattan alntdr
Bu okullar doularnda milli ve sosyal bir davaya hizmet amacyla
kurulmulardr.Bizim iin bu ama , bugnk artlar iinde, ok daha nemli bir
ekil almaktadr.Trkiyenin kurtuluu, halkn refah, el sanatlar ve
endstrilerinin salam ekilde kuruluuna baldr. Fakat dava byle bir endstri
kurmakla da bitmiyor, onun ekonomik hrriyetini de korumak lazmdr.Bu okullar
her eyden nce , byk kapitalizmin milli ekonomileri, milli kltr ve zevkleri
baltalayarak i pazarlara hakim olma gayretlerine kar dnlm bir
garantinin kaleleridir.Bu bakmdan ekonomik politik rolleri nemlidir. 195
Okul kurulduu yllardan bugne toplumun ihtiyalarn karlayan,

kendini srekli yenileyen bir anlaya sahip olmutur.Sait Yadann da belirtii
gibi ekonomik ve politik rolleri her zaman nemli olmutur.Sanat eitiminin
toplumsal yapdan, ekonomi ve politikadan ayr dnlemeyecei ve bu
alanlara yn verecei gereini gz nnde bulundurduumuzda Tatbiki Gzel
Sanatlar Okulunun nemi daha iyi anlalabilmektedir. Bu nedenle okul
toplumsal geliimin her basamanda kendini yenileme gayreti iinde olmutur.
Okulun getirdii yeniliklerden bir dieri ise Bauhausn en nemli miras

kabul edilen Temel Sanat Eitimi derslerinin sanat eitimine kazandrlmas
olmutur. Tatbiki rneinden sonra ilk olarak 1969 ylnda stanbul Devlet Gzel
Sanatlar Akademisi Heykel Blmnde Temel Sanat Eitimi Krss
kurulmutur. lerleyen yllarda Temel Sanat Eitiminin nemi daha iyi
anlalarak sanat eitimi veren okullarn tmnn eitim programnda yer
almaya balamtr.Bugn gzel sanatlar, tasarm, sanat eitimi ve pedogojik
eitim veren tm yksek renim kurumlarnda farkl arlklarda da olsa Temel
Sanat Eitimi verilmektedir. Ayrca yksek renim kurumlarnn yansra orta
retimde grsel sanatlar eitimi veren okullarn bnyesinde de temel sanat
dersi uygulamalar yaptrlmaktadr.
195
Tatbiki Gzel Sanatlar Yksek Okulunun kuruluunu izleyen yllarda
endstrinin ihtiyalarn karlama amac ile tasarm eitimi veren blmler pek
ok okulun bnyesinde kurulmutur. Bunlardan ilki 1971 ylnda karlan bir
yasa ile Devlet Gzel Sanatlar Akademisine devredilen Uygulamal Endstri
Sanatlar Yksek Okulu dur.Bugn tasarm ve tasarm eitimi veren kurumlar
amzn olmazsa olmazlar arasnda yer almaktadr. 21 yzyl modann ve
tasarmn en revata olduu yllara iaret etmektedir. Bu nedenle tasarm eitimi
veren kurumlarn sayca okluu bizi artmamaktadr.
Endstriyel gelimeler karsnda sanatn ve sanatnn oynad rol

bugn okulun kurulduu 1957 ylna oranla ok daha nemlidir.Teknoloji ve
bilimdeki hzl geliim yepyeni tasarm alanlar olumasn salamtr. Tasarm
kelimesinin mimariden sanal bir dzleme dein pek ok farkl platformda youn
kullanm ile karlamaktayz.Modern bilim ve tp konumalarnda dahi tasarm
olgusu nemli bir yer edinmi durumdadr. Sanayi iin retim fikriyle ortaya
atlan tasarm olgusununa ,Genlerin yeniden inas,kopya hayvanlarn
yaratlmas,kk hcre teknolojisiyle organlarn yeni batan oluturulmas ve
estetik konusundaki almalar asndan baktmzda bugn geldiimiz nokta
daha iyi anlalmaktadr.
an getirdiklerine baktmzda geen zamann kltr ve gereksinimler

zerindeki deiim rzgarna sanat ve sanatnn etkisinin nemi yadsnamaz.
Tatbiki Gzel Sanatlar Yksek Okuluna bu pencereden bakldnda bir
gelenee nclk etmi olduu sylenebilir. Bu gelenek temelde Gzel
sanatlarn toplumdan dland deil,toplumla btnletii bir anlayn
olumasn salamaya almaktr.Yaratcln ve retimin bir arada
ynlendirilebildii bir eitim kurumu oluturmutur.
Devlet Tatbiki Gzel Sanatlar Yksek Okulu yerini 1982 ylnda Marmara
niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesine brakmtr.Ykle birlikte gelen bu
deiim okulun akademik yaplanmasnda da bir takm deiiklikleri de
beraberinde getirmitir. 1957 ylndan bugne gelindiinde toplumsal
ihtiyalardaki deiimin ve sanatn toplumla kurduu yeni iliki biiminin bir
gerei olarak okulun eitim programnn da deitiini grmekteyiz. Tatbiki
geleneinin kurumsal izdm olarak nitelenebilecek Marmara niversitesi
Gzel Sanatlar Fakltesini bu anlamda incelemek yararl olacaktr.Okul Tatbiki
Gzel Sanatlar Yksek Okulunun gelecee kazandrdklar adna bir izlenim
alan oluturmaktadr.
3.6.1. Marmara niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi
Devlet Tatbiki Gzel Sanatlar Yksek Okulu, kuruluundan tam 25 yl

sonra 20 temmuz 1982 tarihli 41 sayl Yksek retim Kurumlar Tekilat
hakknda kanun hkmndeki kararnameli YK yasasnn 14. maddesi uyarnca,
Gzel Sanatlar Fakltesi ad ile Marmara niversitesine balanr.
Yirmibe yllk deneyimin ardndan niversite bnyesinde yeniden

yaplanmas ile birlikte okul genileyerek yeni birimler ve blmler almtr.
Bunlar 1986 ylnda Sinema-Tv, Endstri rnleri Tasarm, Heykel, Geleneksel
Trk El Sanatlar , Fotoraf ve Temel Eitim blmleridir. Faklte olmas ile
birlikte okul toplam 11 blm olmutur. Byme ile birlikte dier bir deiim ise
okulun fiziki mekannda yaanr, 1985-1986 renim yl banda Ana kamps
Beiktatan amlca Acbademe tanr.
Faklte Tatbikiden alnan mirasn temelleri zerinde ykselir. Temel

ama Tatbiki geleneini gnnn verileri ile yorumlayarak
srdrmektir.Yenilenme okulun 1957 yllnda kuruluunda itibaren eitim
anlay ierisinde nemli bir unsurdur.Tatbikinin kurmu olduu dier pozitif
yaklamlar ise ;katlmc renci profili, sanayi-okul ibirlii, paylam esasl
halk-okul ilikisinin glendirilmesidir.
Okulun misyonu u ekilde tanmlanmaktadr;

Misyonumuz; sanat ve tasarm alannda yaratc sanat ve tasarmclar
yetitirmek, sanat ve tasarmn yaama katlmasna, yaratc deerlerin insan
yaamnda etkili klnmasna katkda bulunmaktr. Bu yolda, yaynlar, projeler ve
sanatsal etkinliklerle toplumun sanatsal ve tasarm asndan eitilmesine
olanak salamaktr. 196 Okulun misyon olarak kabul etmekte olduu hususlar
Tatbiki geleneinin bir uzantsdr. Ancak Bauhausa gelitirilemez bir ballk
duyulmas yada kurulduu ilk yllarda oluturduu sistem ile hareket edilmesi
amzda mmkn deildir. Bu nedenle sanatsal dnce ve retimle , dizayn
kavramlar ayr olarak ele alnmaya ve renimleri ayr platformlarda fakat
etkileim ve ortak almalara ak uygulamalarla srdrlmeye devam
edilmektedir.
Gzel Sanatlar Fakltesinin eitim verdii blmler unlardr;
Fakltemizde halen 11 blm bulunmaktadr.

1- Resim Blm
2- Grafik Sanatlar Blm
2.1.Reklam Sanat Dal
2.2.Yayn Grafii Sanat Dal
3- mimarlk Blm
3.1.mimarlk evre Tasarm Sanat Dal
3.2. mimarlk Mobilya Tasarm Sanat Dal
4-Endstri rnleri Tasarm Blm
196
Hsamettin KOAN, www.gsf.marmara.edu.tr
5-Seramik -Cam Blm
5.1.Seramik Anasanat Dal
5.2.Cam Anasanat Dal
6-Tekstil Sanatlar Blm
6.1.Bask Sanat Dal
6.2.Dokuma Sanat Dal
6.3.Giyisi Tasarm Sanat Dal
7-Geleneksel Trk El Sanatlar Blm
7.1.Hal Kilim Eski Kuma Desenleri Anasanat Dal
7.2.Tezhip-Minyatr Anasanat Dal
8- Sinema Tv Blm
9-Heykel Blm
10-Fotoraf Blm
11-Temel Eitim Blm
11.1.Temel Sanat Eitimi Anasanat Dal
11.2.Sanat Kuramlar Anabilim Dal
Aratrma Gelitirme Merkezleri:
Faklte mekanlar iinde yer alan ve Marmara niversitesi Rektrlne bal

olarak alan iki merkez bulunmaktadr:
1. Geleneksel El Sanatlar ve Tasarm Aratrma Gelitirme
merkezi (1988)
2. Grafoloji Aratrma ve Uygulama Merkezi (1993)
Dobag Projesi(Doal Boya Aratrma Gelitirme projesi): 1982

ylnda uygulamaya konulmutur.
1992 ylnda Gzel Sanatlar Enstits kurulmu ancak Sosyal Bilimler

Enstitsne bal olarak ilevini srdrmektedir.
Marmara niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi 11 blm iinde
disiplinleraras bir konseptle eitimini srdrlmektedir.Fakltede eitli
blmlerdeki atlyeler o blmn rencilerine tamamiyle, dier blmn
rencilerine ise kontenjanlar dahilinde aktr. Bu rencilerin daha zgrlk
bir yap ierisinde ilgi alanlarnna gre ders alabilmelerini
salamaktadr.Bylece kiiye zel bir programn oluturulmas mmkn
olmaktadr. Salanan bir baka olanak ta bir blmde okurken ,yedi yllk yasal
renim hakk sresince bir baka blmn de diplomasn alarak ift anadal,
ya da bir baka blmn sertifikasn alarak yandal yapma ans
bulunmasdr. 197
Gerekletirilen deiim projeleriyle "Socrates- Erasmus renci
Deiim Programna ve Avrupa Kredi Transfer Sistemi'ne" dahildir. Bu sistem
sayesinde 2. yada 3. snfn bir yada iki yaryln Avrupada bu sisteme dahil
olan ve faklte ile anlamal olan okullarda srdrebilmektedirler. 198 Tatbikinin
kurulduu yllarda yabanc retim grevlilerinin sayca fazla olmalarnn sebebi
Batl anlamda bir eitim verilebilmesi ve a yakn olarak takip edilebilmesiydi.
1950lerde adalar ile eit platformda srdrlmeye allan eitim bugn
renci deiim programlar sayesinde daha etkin bir pozisyon almtr.
2005/2006 yl ierisinde Fakltede toplam 11 yabanc uyruklu renci eitim
grmektedir.Uluslararas renci ve retim yesi deiimlerinin arttrlmas
Fakltenin hedefleri iindedir.
Kuruluundan bu yana yaklak 5500 renci mezun etmi olan Marmara

niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesinde bugn on bir blmde 1329 kii
renimine devam etmektedir. retim kadrosu ise endstriden ve dier
kurumlardan gelen 98 kii ile birlikte akademik kadro toplam 241 kiidir.
197
M..G.S.F. Eitim retim Klavuzu,stanbul,2005,s.23
198
A.g.k., s.24
Akademik kadronun yansra her blmde niversite dndaki baarl kiilerden
oluan Danma kurullar oluturulmutur. lgili sektrlerle ilikilerin etkin
klnarak birikimlerin paylalmas , teknolojik ve finansal katklar salanmas ve
Fakltenin modern ehresinin oluturulmas hususunda bu kurullar da nemli
yerler tekil etmilerdir.
Tatbiki geleneinin bir devam olarak Sanatn toplum ile kurduu ilikinin
canl tutulmas iin Faklte ok ynl almalarn srdrmektedir.Bu etkinlikler
sanayileme ile balayan sanat-endstri ilikisinin dnda , okulun canl bir
mze, kltr merkezi olarak dnlmesi ve bu yolla yaad toplumu da
eitmesi gerektii dnlmektedir. Sanat toplumsal seviyeye indirerek deil
sanat yolu ile toplumun gelitirilmesi ilkesi balamnda gerekletirilmektedir.
Tasarm eitimi veren fakltenin iine kapal bir tutum sergilemesi halinde eitim
kurumununda toplumunda geliimi ve birbirlerini kabulleri zorlaacaktr. Da
dnk bir eitim anlay paylam ve geliimin temellidir. Bu nedenle ders d
etkinlikler ve projeler ok nemlidir. Bu etkinlikler 1982 yllndan gnmze
kadar geen zaman deerlendirildiinde baz dnemlerde zaaflar gstererek
yeteri derecede etkin olamamsada Yksek renim kurumlar ierisinde rnek
gsterilen bir tavr segilemitir.
1984 yllnda dzenlenen Uluslararas nsan.Sanat.evre

sempozyumu okulun bu yaklamnn hayata yansmasnn en iyi
rneklerindendir. Bu sempozyum pek ok nemli ismi bir araya getirerek 3 gn
srecek olan youn bir konferans dizisi oluturmutur.
Fakltede her blme ait bir koridor yer almaktadr . Bu koridorlar

Danma Kurullarnn da katks ile 11 sanat galerisine dntrlmtr.
Galerilerde yl boyunca ikier aylk geici sergiler dzenlenebilmektedir.Bu
sergiler okulun da dnk yzn simgelemektedir, Bu sayede renciler
yaptklar almalar profesyonel ltlerde sergileme imkan bulduklar gibi
toplumsal beeninin gelimesine de katkda bulunmaktadrlar. 199 Okulun ayn
zamanda bir sergi salonu olmas fikri Bauhausun sanat ve tasarm yaama
katmaya hedefleyen yaps ile nemli bir iliki kurmaktadr.
Sanat ve tasarmn toplum yaamndaki yerinin artrlmas amacyla

dinamik projeler yaplarak uygulamaya konulmulardr.Bu amala hazrlanan
projelerden biride Sanat-Tr Projesidir.1998 yllnda gezici bir galeri
oluturularak Diyarbakr,Van,Erzurum ve Bayburta sanatn tanmas yoluyla
halk ile bulumas salanmtr.Bu proje dinamik yaps ile sanatn beyaz
kutudan karlarak halkla etkileim iine girebilecei yeni bir yorum getirmesi
bakmnda nrnek tekil etmitir.Sanatn yaamla i ie olmas, toplumsal
yaralarn sanat ile iyiletirme fikrinden yola kan Sanat-adr projesi de bu
adan nemlidir. lkemizde byk ac ve ykmlara neden olan deprem
sorasnda byk bir adrda deprem blgesinde yedi ay sanat eitimini
srdrerek evsiz ve acl insanlarla sanat buluturma abas 200 olarak
tanmlanabilir.
Sanatn yaam, endstriyel tasarmn tesinde de ekillendirebilecei

fikriyle, konu odakl , disiplinler aras projelerin uygulanarak halk ile
paylalmas Fakltenin sanat ve toplum ilikisine bakn belirler.Bu fikir
etrafnda oluan projeler, konferans, sergi, kitap gibi medyalar birarada
kullanmaktadr.Yaplan sergi, proje ve etkinlikler katolog ve kitaplar ile
gelecekte de izlenebilir klnr.
Projeler,Etkinlikler,Yaynlar, Kataloglar;
199
www. www.gsf.marmara.edu.tr
200
Hsamettin KOAN,Artk Hi Bir ey Eskisi Gibi Deil..,stanbul Asyakas
ProjesiM..G.S.F.,stanbul,2002,s.14-15
1997 1.renci Trienali
1998 Mzesini Dleyen Sergi
1998 75+42 Gelecein Sanatlar
1998 40+1
1999 Yzlerde 42 Albm
1999 Tutku ve Yeni Dalga,6. stanbul Bianeli erevesinde ,Marmara
niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi
2000 2.Uluslaras renci Trienali
2000 Austrian Spotlights
2000 stanbul Kaplar
2000 Programa ara veriyoruz
2001 Su / Us
2002 3.Uluslaras renci Trienali
2002 stanbul Asyakas
2003 Sanal Ortamda Sanat ve Tasarm
2004 Kltr ve Sanat Ortamnda Yanl Dorular, Doru Yanllar
2005 M.GSF. retim Elemanlar Sergisi
Toplumda sanata olan ilgiye ve insanlarn sanat renmeye ve anlama

taleplerine katkda bulunmak amacyla sertifika da verilen Aksam ve Haftasonu
Atlyeleri adl sanat kurslar 201 okulun da dnk yznn bir parasdr.
renciler her trden organizasyonun (sergi, konferans, panel, konser

v.b) her aamasnda grev alrlar, bu da okulun 1957den gnmze
gelitirilerek srdrlen eitim anlaynn bir devamdr.Bu anlayn k
noktas da, Devlet Tatbiki Gzel Sanatlar Yksek okulunda rencilerin
katlmc ve eitiminin her aamasnda sz sahibi olmas gelenei yatmaktadr.
201
M..G.S.F. Eitim retim Klavuzu, stanbul ,2005 , s.18-19
Tatbikide niversite yasalarnda rnek olarak gsterilen temsili sistem
M..G.S.F.inde ynetim yetki paylam ve renci temsilcilii anlay ile
srmektedir.Yasalarla Faklte Dekanna verilmi olan karar alma yetkisi ,
kurulan komisyonlarn yaptklar hazrlklarla desteklenerek niversite Yasasnn
oluturduu resmi kurumlarda tartlmakta ve her trl nemli karar bu
kurullarda alndktan sonra uygulanmaktadr Yaratclk eitimi verilen
kurumlarda bireyin kendini zgr olarak dile getirmesi nemlidir. Alnan
kararlarda ve yaplan uygulamalarda renci katlm esas alnmtr.
Marmara niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi her ylda bir nemli

sanat ve tasarm okullarnn katld bir Uluslararas renci Trienali
dzenlemektedir. ncs 2003 ylnda dzenlenen Trienal Trkiyede
tasarm ve sanat eitimi veren kurumlarn tamamna yakn ile birlikte
yurtdndan da 30 yakn eitim kurumunun katlm ile uluslararas lektedir.
Bylece rencilerin evrensel ltlerde sanat ve tasarm alanndaki hareketleri
birebir yaamalar salanarak , kurulan ibirlii sayesinde yeni projelerin
gelitirilmesine de nclk edilmektedir.
Aktif ve katlmc renci profili, sanayi ile etkin ibirlii , eitli projeler
ve sergilerle halk ile balarn gl tutmas M.. Gzel Sanatlar Fakltesinin
Devlet Tatbikinin kurulu ilkeleri ile uyum iinde olduunun gstergesi
saylabilir.
Okulun eitim program yabanc dil hazrlk senesinin ardndan ortak bir
temel eitim snf ve rencilerin bu ortak eitimden sonra , sanat tasarm,
teori blmlerine ayrlmas le balar. Okulda Kredili sistem uygulanmaktadr
Bugn Resim, Heykel, Seramik-Cam, Grafik, Tekstil , Geleneksel Trk El

Sanatlar, mimarlk, Endstri rnleri Tasarm, Fotoraf ve Temel Eitim
blmleri ile Gzel Sanatlar Enstits Acbadem kampsnde , Sinema-Tv
Blm Haydarpaa kampsnde retimini srdrmektedir.
SONU
Bauhaus Endstri devrimi ile oluan yeni toplumsal dzenin

gereksinimleri karsnda bir fikir olarak domutur. Sanatn hayata tatbik
edilmesi ynndeki anlay ile sanat Akademinin ve Mzelerin iinden karp
evlerimizin salonlarna tamtr.Bylece sanatn nc yz gnlk yaamla
dolaysz bir iliki iine girmiti.
Bauhausun yaratt etki alan sanat eitimi kurumlar asndan

bakldnda da ayn derecede nem tamaktadr. Bugn sanat eitiminde pek
ok okul iin Bauhausun bir model olduunu sylemek mmkndr.
Kurulduu gnden itibaren mimariden, endstri rnleri tasarmna pek

ok alan etkilemi sanat eitimi anlayna yeni bir boyut getirmitir.
Bauhausun mimarinin, fotorafn, grafik tasarmnn yada temel sanat dersleri
ile yaygn eitim kurumlarnn zerindeki etkilerini incelemek bal bana birer
tez konusudur. Bu nedenle okulun kurulmasna sebep olan nedenler, eitim
anlay ve Trkiyedeki yansmas olarak kabul ettiimiz Devlet Tatbiki Gzel
Sanatlar Yksek Okulu aratrmann genel snrlarn belirlemitir.
lkemizde Bauhausun bir yansmas olarak kurulan Devlet Tatbiki

Gzel Sanatlar Yksek Okulu ancak 1957 ylna gelindiinde kurulabilmiti. Pek
ok alanda dnme biiminin, sanayinin, kltrn batdan tanarak kendine ait
olmayan topraklarda yeertilmeye alld lkemizde, sanat eitimi veren
kurumlarda bu tamac kltr hareketinin iinde yer almt.Trk sanat tarihine
bakldnda bu anlayn yaratt sonular grmek mmkndr.
Eitim kurumlar ancak kendi corafyalarnda ve kendi tarihsel zaman

dilimleri ierisinde etkin olabilirler. Herhangi bir eitim kurumunu dneminden ve
corafyasndan ayrarak baka bir lkenin kltrel yaps iine oturtmaya
almak ancak sonusuz bir aba olarak kalacaktr.lkemizde batl anlamda
bir endstri devimi yaanmam , aydnlanmann getirdii rasyonel dnme
biimi bat ile ayn dnemde ve ayn hzda geliememitir. Bu veriler gz
nnde bulundurulduunda batnn ihtiya ve gereksinimlerinin bir sonucu
olarak meydana kan bir eitim kurumunun birebir kopyasnn lkemizde
uygulanmas mmkn deildir. Bu noktadan bakldnda Devlet Tatbiki Gzel
Sanatlar Yksek Okulunun Bauhausun Trkiyede ki iyi bir yansmas olarak
grmek mmkndr. Ancak sanayinin ihtiyalarn karlamak amac ile kurulan
okul sanayiden uzun zaman bekledii ilgiyi gremedi.
Devlet Tatbiki Gzel Sanatlar Yksek Okulu 1982 de getirilen bir yasa ile
yerini Marmara Gzel Sanatlar Fakltesine brakt. Kurulu ilkesi olarak
karmza kan; an gereksinimlerini karlamak amac ile srekli deiim ve
yenilenme prensibini bu gnde srdrmektedir.Ancak bu gn kurulusunda var
olan endstri iin tasarm yapma gayesi ve bu yol ile sanatn toplum ile olan
ilikisini glendirme fikri deierek yeni bir form kazanmtr.
2000li yllara gelindiinde yaantlarmz topyekn bir tasarm fikri ile

ekillenmeye balam bunun sonucu olarak endstri rnleri tasarm , reklam,
i mimarlk gibi alanlar sanayi ve piyasa zerindeki gcn oktan ispat etmitir.
Gelinen bu noktada tasarm olgusu ve hayatlarmz zerindeki etkisi
eletirilmeye oktan balanmtr.1950lerde sanayinin ve buna bal olarak
endstriyel tasarmn hayatlarmza yeni girdii dnem ile bu gne ait
toplumsal ihtiyalar farkllam neticesinde okulun toplum karsndaki grevleri
de deierek yeni bir anlay kazanmtr.
Eitim kurumlar da sanat gibi kendi tarihsel dnemlerine, sosyal ve

siyasal verilerine gre ekillenmektedir. Bu nedenle 50 yl ncesinin sanat
eitimi kurumlarnn benzer konumda devam ettirilmesi mmkn deildir.Sanat
hayat ile birlikte an hzna ayak uydurarak deimek zorundadr. Sanat
eitimi kurumlar ise bu deiimin ncln stlenecek sanatlar yetitirmek
zere hareket emelidirler.Zaman ve toplum geri akmaz , eitim kurumlarnda bir
gerilemenin yaanmasda kabul edilemez.
Bauhausun hedefi sanaty iinde yaad toplumun sosyal konular

hakknda bilinlendirmek ve sorumluluk yklemekti. 202 Yaadmz ada
sanatnn toplumla ilikisinin sorgulanmas, ann ihtiya ve sorunlar
karsnda duyarl olmas, sanat eitimi veren kurumlarn eitim programlarnn
bu duyarllkla oluturmas byk nem tamaktadr.
202
Yksel BNGL,A.g.m.,s.26
KAYNAKA
AKSEL,Erda ,Talep ve Gereksinim:Gzel Sanatlar Faklteleri,Anadolu

niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi Sempozyumu,Eskiehir,1995
ARMAAN, Teknolojik Toplumlarda Yabanclama ve Sanat,ada

Teknoloji ve Sanat Sempozyumu,Ankara,Hacettepe niversitesi Gzel
Sanatlar yaynlar:8
ASLIER,Mustafa, Tatbiki Gzel Sanatlar Yksek Okulu,Trkiyemiz,say 1,

stanbul,1970
ASLIER,Mustafa,Tatbiki Gzel Sanatlar Yksek Okulu,stanbul Devlet Tatbiki

Gzel Sanatlar Yksek Okulu Yaynlar,1971
ASLIER,Mustafa,Varolmayana Biim Vermek,stanbul, D.T.G.S.Y.O.Yaynlar,

1980
ASLANOLU,nci N., Bauhausa Kadar Endstriyel Tasarm-Mimarlk,

Mimarlk Dergisi, say.1993
BAUDELARE,Charles, Modern Hayatn Resam,Trkesi:Ali Berktay,

stanbul,letiim Yaynevi,2004
BAYHAN,Vehbi, Anomi ve Yabanclama,Ankara, Kltr Bakanl Kltr

Eserleri Yaynlar, 1977
BAYNES, Ken, Toplumda Sanat, Trkesi: Yusuf Atlgan, stanbul, YKY,2004
BAZN,Germain, Sanat Tarihi, stanbul, Sosyal Yaynlar,1998
BELGE,Murat, 1968 Genlik Hareketleri Cumhuriyet Dnemi Trkiye

Ansiklopedisi,cilt3,stanbul, letiim Yaynlar
BEKTA ,Dilek, Cumhuriyetin lk Dneminde Grafik Tasarm(1923-1943) ,

Sanat Dnyamz,say:89 gz 2003,stanbul
BENJAMN, Walter, Estetize Edilmi Yaam, stanbul, Der Yaynlar, 1995
BENJAMN, Walter, Pasajlar, Trkesi:Ahmet Cemal, stanbul, Y.K.Y.,2002
BNGL, Yksel, Bauhaus ve Endstriyel Gelimenin Sanat Eitimine Etkileri,

Boyut Plastik Sanatlar Dergisi, Say:2/17, stanbul,Kasm 1983
BOZDOGAN,Sibel, Modernizm ve Ulusun nas, stanbul,Metis Yaynlar,
2002
BOZKURT, Nejat, Sanat ve Estetik Kuramlar, Bursa , ASA Yaynlar,2000
BRGER,Peter, Avangard Kuram, Trkesi:Erol zbek,stanbul,letiim

Kitapevi,2003
CANEN, Efgan, Trk Rnesans, Bilgi ve Bellek, Say:01,stanbul,Bilgi

niversitesi Yaynlar, 2004
Cumhuriyet Dnemi Trkiye Ansiklopedisi, cilt3, stanbul ,letiim Yaynlar
Cumhuriyet Modalar, stanbul ,Tarih Vakf Yaynlar, 1999
Cumhuriyetin 75 Yl, 1954-1968, cilt2, stanbul ,YKY, 2000
EVK,Ayla ,Mimarlk Eitiminde Bauhaus Miras:Temel Tasarm,Yap Dergisi,

say:123 ubat ,stanbul,1992
OBANLI, Zehra, Sanat Eitiminin Geliimi ve Bu Geliim inde Eskiehir

Anadolu niversitesi.G.S.F. rnei, Anadolu niversitesi Gzel Sanatlar
Fakltesi Sempozyumu, Eskiehir,1995
OKER,Canan, Vkhutemas ve Bauhaus,Yap Dergisi,say18 mays-

haziran,stanbul,1978
DEMR,Cevat DTGSYOda YK ncesi Ynetsel zerlik, Cumhuriyet

Gazetesi, 19 Haziran 1990
Devlet Tatbiki Gzel Sanatlar Yksek Okulu tantm kitap,

D.T.G.S.Y.O.yayn, stanbul, 1971
D.T.G.S.Y.O. Okulun Gaye ve Vazifesi , D.T.G.S.Y.O. yayn
D.T.G.S.Y.O.Devlet Tatbiki Gzel Sanatlar Yksek Okulu 1966 Yl

D.T.G.S.Y.O.yayn.
ERBAY,Mutlu, Plastik Sanatlar Eitiminin Geliimi,stanbul, Bogazii

niversitesi yaynlar,1997
ERN, Stk, Sanatn Boyutlar, stanbul, nar yaynlar,1998

ERKAN, Hsn, Bilgi Toplumu ve Ekonomik Gelime, Ankara, bankas
kltr
yaynlar,1993
ERZEN, Jale N.,Sanat Sosyal Yap ve evre ilikileri ve Trkiyede Sanat

Eitimi iin Yeni Yntemler, 2000 ylna Doru Sanatlar Sempozyumu,
stanbul Devlet Gzel Sanatlar Akademisi, Ekim 1977
ERKN, Sefa, Tatbiki Gzel Sanatlar Yksek Okulu Yeni nsan Dergisi,
say:45, 1966
ERSOY, Ayla, Sanat in Eitim-Eitim in Sanat,Trkiyede Sanat Plastik

Sanatlar Dergisi,say:26,1996
ET,Erol, KIR4B1R katolou, Marmara Gzel Sanatlar Fakltesi

yayn,stanbul,1998
ET, Erol, Yaygn Sanat Eitimi, 2000 ylna Doru Sanatlar Sempozyumu,
stanbul Devlet Gzel Sanatlar Akademisi, Ekim 1977
FOSTER,Hal, Tasarm ve Su,Trkesi:Elin Gen,stanbul,letiim kitapevi,

2004
GEN,Adem, Makine Uygarl ve Plastik Sanatlar,ada Teknoloji ve

Sanat Sempozyumu, Ankara, Hacettepe niversitesi Gzel Sanatlar
yaynlar:8
GENAYDIN,Zafer, Teknolojik Toplumlarda Sanat ve Sanat,ada

Teknoloji ve Sanat Sempozyumu,Ankara,Hacettepe niversitesi Gzel
Sanatlar yaynlar:8
GK, Fatma , Yetmi Be Ylda nsan Yetitirme,Eitim ve Devlet, Yetmi

Be Ylda Eitim, Trkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakf,1999
GROHMANN,Will, Paul Kleenin Bauhaus Dnemi:Resim ve retim,

Gergedan-Yeryz Kltr dergisi, no:12,stanbul,ubat 1988
GROPIUS,Walter, Yeni Mimari ve Bauhaus,Trkesi:zgnl Aksoy-Erdem

Aksoy,stanbul, Mimarlar Odas, 1967
GROPUS,Walter, 1919 Bauhaus Manifestosu,Trkesi:mer MADRA,

Gergedan Yeryz Kltr dergisi, no:12,stanbul,ubat 1988,s.104
HANERLOLU, Orhan, Felsefe Ansiklopedisi, Cilt no.6,stanbul,Remzi
Kitabevi,1978
HOBSBAWM, Eric, Ksa 20.Yzyl Tarihi, stanbul, Sarmal yaynevi,1996
PROGLU,Nazan/PROGLU,Mahzar, Sanatta Devrim, stanbul, Remzi

Kitabevi, 1993
KABA, zer, Tm evresel Gerekilik Bildiriim ve Sibernetik

Kavramlar Asndan Plastik Santlarn Oluumuna Bir Bak, .D.G.S.A.
Heykel Blm, yayn:69,stanbul,1984
KATOLU,Murat, Cumhuriyetin lk On Ylnda Sanat ve Kltr Hayatnn

Oluumunda Kamu Ynetiminin Rol, Sanat Dnyamz, say:89 gz
2003,stanbul
KAYA ,Yahya Kemal, nsan Yetitirme Dzenimiz, stanbul ,Nve Matbas,

1977
KOAN, Hsamettin, Artk Hi Bir ey Eskisi Gibi Deil,stanbul Asyakas

Projesi stanbul , M..G.S.F.Yaynlar , 2002
KOAN, Hsamettin, Bir D Tanmlamas,Marmara Gzel Sanatlar

Fakltesi retim Elemanlar Sergisi,stanbul, 2005
KOAN, Hsamettin, Hsamettin KOAN Atlyesi 1990/93 sergi

katologu, stanbul,1993
KOAN, Hsamettin, Marmara niversitesi dekanndan

www.gsf.marmara.edu.tr
KKSAL,Aykut ,Bauhaus Versus Bauhaus,Gergedan-Yeryz Kltr

dergisi, no:12,stanbul,ubat 1988
LEPPERT,Richard, Sanatsal Anlamn Grnts,Trkesi:smail

Trkmen,stanbul, Ayrnt yaynlar, 2002
Marmara niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi Kurum Profili, 2001
Marmara niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi. Okul Tarihesi, M..G.S.F.

yayn.
Marmara niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi Yzlerde 42,stanbul,
M..G.S.F. yayn ,1999
Marmara niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi Grafik Sanatlar Blm, ,no:1

ada Tasarm ile El Sanatlar likileri,Grafik Sanatlar Tarih ve Yorumlar,
M..G.S.F. yayn
Marmara Gzel Sanatlar Fakltesi 10 Nisan 1987 tarihli Akademik Genel Kurul
Metni
MANDEL,Ernest, Ho Cinayet, Trkesi:N.SARAOLU,stanbul,Yazn

Yaynlar
McNELL,W.H., Dnya Tarihi, Trkesi: Alaeddin enel,Ankara,mge kitapevi,

2004
MONACO,James, Bir Film Nasl Okunur,Trkesi:Ertan YILMAZ, stanbul,

Olak Yaynlar,2001,
NDN,Nilfer, Cumhuriyetin Kltr Politikas ve Sanat, Sanat Dnyamz,

say:89 gz 2003,stanbul
ZEN ,Haldun, Trkiye Cumhuriyetinde Yksek retimin ve niversitenin 75

Yl, Yetmi Be Ylda Eitim,Trkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakf,
1999
ZER, Blent ,Yorumlar,Resim, Heykel,Mimarlk, Mimar Sinan niversitesi

Yayn,stanbul,1986
ZGVEN, Burcu,Bauhaus, Gergedan-Yeryz Kltr dergisi,

no:12,stanbul,ubat 1988
ZSEZGN, Kaya, Art Nouveau ya da Modern Stil,Milliyet Sanat Dergisi,yeni

dizi 51, 1982
RUSSELL, Bertrand,Eitim zerine, Trkesi:Nail Bezel,stanbul;Say,1996
READ, Herbert ,Sanat ve Endstri, Endstriyel Tasarmn lkeleri,

Trkesi:Dr.Nigan BAYAZIT,stanbul Teknik niversitesi,stanbul,1973
SAKAOLU, Necdet, Osmanldan Gnmze Eitim Tarihi, stanbul, Bilgi

niversitesi yaynlar,2005
SAN, nci, Sanat Eitimi Kuramlar, topya yaynclk,Ankara,2003
SATIR ,Seil, Trkiyede Endstri rnleri Tasarmnn Kuruluu ve Geliim

Srecinde Devlet Tatbiki Gzel Sanatlar Okulu ve Werkkunstschulelerin
Etkisi,temmuz 2002, Bildiri metni.
SENNETT,Richard ,Kamusal insann k,Trkesi:Serpil Durak,

stanbul,Ayrnt Yaynlar,2002,
SHNER,Larry, Sanatn cad,Trkesi:smail Trkmen ,stanbul, Ayrnt

yaynlar, 2004
TOPUOLU ,Nazif, Bauhaus ve Fotoraflk Gergedan-Yeryz Kltr

Dergisi, no:12,stanbul,ubat 1988.,s.114
Topses, Grsen,Cumhuriyet Dnemi Eitimin Geliimi, Yetmi Be Ylda

Eitim,Trkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakf, 1999
TANLL,Server, Nasl Bir Eitim stiyoruz,stanbul, Adam yaynlar,2004
TANLL,Server, Yzyllarn Gerei ve Miras,Cilt IV(18 Yzyl Aydnlanma

ve Devrim),stanbul,Adam Yaynlar,2001
TANSUG ,Sezer, ada Trk Sanat,stanbul,Remzi Kitapevi,1986
TONGU, Engin, Devrim Asndan Ky Enstitleri ve Tongu, stanbul,

1970
TUNALI, smail, Tasarm Felsefesine Giri,stanbul,Yap yayn,2004
TURAN, Adnan , Dnya Sanat Tarihi,stanbul,1992
TRKOLU, Pakize, Tongu ve Enstitleri, stanbul, ibankas yaynlar,2004
ULUSOY ,Demet, Atatrk Dncesinde Gzel Sanatlar,Atatrk Haftas

Armaan, Genelkurmay basmevi,Ankara,1993
YADA ,Sait, Tatbiki Gzel Sanatlar Okullarnn Dou Sebepleri ve

Fonksiyonlar,stanbul,1968,
YADA , Sait, El ve Halk Sanatlar Eitimi,Yeni nsan ,say 45, stanbul, Devlet
Tatbiki Gzel Sanatlar Yksek Okulu Yaynlar, Eyll 1966
Yeni Gazete, 10 Nisan 1966, 1 Agustos 1966

BAYER,H.-GROPIUS,W.-GROPIU,I.,Bauhaus1919-1928, New York, The
Museum of Modern Art,1990
BUNDO, Christina, Bauhaus-deen, Berlin ,Reimer, ,1994
DROSTE, Magdelena, Bauhaus1919-1933,Benedikt Taschen, 1990
GAY,Peter, Weimar Culture,New York,Harper Torchbooks,1968

nstitut fr auslandsbeziehungen,Bauhaus,Stuttgard,1975
http://www.bauhaus.de/english/bauhaus1919/unterricht/unterricht_itten.htm
http:/www.vikipediozguransiklopedi.com
http://www.sanayitesisleri.com
http://www.gsf.marmara.edu.tr
http://www.marmara.edu.tr
http://www.yok.gov.tr

PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

TRKYEDE BR ETM MODEL BAUHAUS

(Yksek Lisans Tezi)

Bu aratrma Endstri devri ile balayan sre ierisinde, nsann sanayi

Yksek lisans tezi olarak sunulan bu almada ncelikle yardmlar ve

1-Endstri Toplumu Bireyi................4

1.1 Bireyin Alglanmas (Modernite)......5

2-Endstri Toplumunda YARATICILIK Eitimi..................15

2.1-Geleneksel Akademi Modeli...15

2.2-Yeni Model Araylar...23

2.2.2-Model Olarak BAUHAUS......30

3-Tatbiki Gzel Sanatlar Yksek Okulu....................53

3.1. Tatbiki ncesi Trkiyede Genel Yap................53

3.2. Trkiyede Sanat Eitimine Yaklam..............................59

3.4. Akademik Aamalar(yaplanma) ve Kadro Anlay...........79

3.5. renciye Bak, rencinin Temsili...92

3.6. Gelecek Algs ve Tatbiki Gelenei...95

3.6.1. Marmara Gzel Sanatlar Fakltesi..99

Bu nedenle Bauhaus Okulunun nemini kavrayabilmek iin ncelikle

Her devrim gibi Endstri devrimi de bilimsel, siyasal ve sosyal bir ok

Geleneksel yaamndan koparak kozmopolit ehirlerin ve fabrikalarn bir

te byle bir dnemde yerleik tm kurumlar gibi geleneksel akademiler

Bauhaus ve Devlet Tatbiki Gzel Sanatlar Yksek Okulunu douran

Almanyada 1919da kurulan Bauhaus ve onun eitim prensipleri

Birinci blmde, endstri devrimi ile hayatmza giren yeni retim

kinci blmde, sanat ile toplumun ilikisini denetleyen ve ynlendiren en

Yeni Model Araylarnda ise; Geleneksel Akademi Modeline bir tepki ve

nc blmde ise Trkiyenin sanayileme sreci tanmlanarak,

Endstri toplumu bireyinin oluumu Kentin,Gn,Ailenin,Standartlamann,

lk olarak 1760-1840 arasnda ngilterede yaanan ekonomik gelimeleri

Byk bir hzla gerekleen tm bu olaanst gelimelerin oluturduu

18.yzyln sonunda patlayan devrimler yeni bir yaam biimini iaret

16. ve 17. yzylda ortaya kan siyasal , dinsel, dnsel yapnn

a-Buharl makinenin ve iten yanmal motor, kmr, elektrik, petrol gibi

b-Bata demir ve elik olmak zere yeni ham maddelerin kullanlmas. Bu

c- Ulam, iletiim ve haberleme alannda bulular,

d-Dokuma ve iplik eirme makinelerinin bulunmas,

Endstri alanndaki bu nemli bululara tp ve bilim alanndaki dier

Avrupada krsal kesimde arpc bir altst olu yaanmt. Ksmen

Bu gten en ok etkilenen ehirlerin yaplan istatistiklere bakldnda,

Bu bakentlerin neden bu denli byd karmak bir konudur. uras

18.yy sonunda ngilterede nfusun ok az bir kesimi kentte yaarken 30

Yeni nfus balarda ehir ekolojisinin yerleik kalbna gre dzenlendi;

ehirlerin yaam koullar sanayi dzeninden nce var olan koullarn

Endstrilemeyle birlikte deien retim biimi toplumsal yaam biimini

19 yzyl, ehir hayatn dntrrken aile yapsn da deitirmiti.

Dier bir taraftan ehirlerin endstri ile birlikte isizlik problemini de

Benjamine gre; modern dnemin betimleyici zellii metalarn kitlesel

Yaam biimi, alma koullar ve aile yaplar deiime urayan

Sanayi kapitalizminin kentli kamusal kltrle girdii ikili iliki ncelikle

Sanayi kapitalizmi de bizzat kamusal alann maddi yaam zerinde eit

Marxn meta fetiizmi olarak adlandrd fiziksel mallarn tektiplemesi

En ucuz makine yapm giysilerin, en az malzeme ile ok sayda retimi

Standartlamaya doru gidi, endstri dnyasnn en karakteristik

Bu yllarda bireysel kimlik yaplam bir halde kamusal alana girdi.

Mistifikasyon etkisine ek olarak, sanayi kapitalizminin kamusal alan

Hzl retim, ucuz fiyat ve pazara srlen mallarn saysndaki art

retimdeki ve ehir nfusundaki hzl art yeni bir ekonomik uran

Alc kitlesi, klasik ak hava pazarlar ve kk dkkanlar yerine sat

19.yzyln ikinci yarsnda demir ve eliin binalarda kullanlmaya

Artk maazalar byk vitrinlerini sadece tehir iin kullanmyorlar,

Mallarn maazalarn vitrinlerinde satn alnmak iin birbirleri ile yart

Bu uyarm srecinin mantksal bir sonucu vard. Yksek srm ,