BUGNN FOLKLORU KAVRAMI

Ezamanl ve dzenlenmi folklor terimlerinin arasndaki ayrm bana gre ne aydnlatc ne de

merkezi konumdadr. Takvim gelenekleri her zaman dzenlenmi, atlar her zaman yaklm ve
ocuklar ezamanl olarak politik liderlerin televizyon konumalarn her yerde ve her zaman taklit
etmilerdir. Bu trden terminolojiyi eski ve yeni folklor arasnda byk farklar olunca ve eskiden
yeniye geite yresel, dini, kltrel ve muhtemelen etnik farkllklar ayn trden ve tm dnya
zerinde aka grlr olduu zaman makul gryoruz.

Bugnn folkloru terimini yeni olan nitelendirmek zere genel bir adlandrma olarak
kullanacam ve eskiye atfta bulunurken folklor veya geleneksel folklor diyeceim. Toplantmzn
snrlar dahilinde ilk olarak Macar yaklamn tantacak ve sonrasnda genel sonular kartmadan
nce buna uygun birka vurgu yapacam. Benim naizane dncem ayn problem ve fenomenlerle
ilgili birka Amerikan ve Macar kavramn karlatrmaktr.

Macar folklor aratrmalarnda sosyal ve tarihi yaklamlar bir dereceye kadar vurgulanmsa
da bu vurgu, daha da geniletilerek ak tanmlamalara veya ana hatlar iyi izilmi aratrma
programlarna dntrlememitir. Gelenei veya halk geleini n plana koymak probleme
yaklamda yalnzca dolayl ve sosyo-tarihsel bir yaklam olmutur. Bu balamda bugnn folkloru
terimi basite tanmlanamaz olarak durmaktadr.

1949dan sonra, Gyula Ortutayn giriimiyle Macar folklorcular, Rus yazar Gorkinin folkloru
1
geni bir biimde tanmlayan alan insanlarn kollektif szl iiri tanmn kabul ettiler. Bunu
yapmakla yalnzca tarihsel folklor aratrmalar iin deil ayn zamanda bugnn folklorunun spesifik
karakterini anlamak iin de verimsiz bir balang noktas edinmi oldular. Eski Macar aratrma
perspektifine sahip Lajos Vargyas, etnografinin nasl ve neden tarihle ilgili2 olduunu sorgularken
bugnn folkloru dncesine atfta bulunmaz. Son tahlilde, halk geleneinin korunagelmi
antika olarak yorumland geleneksel yorum, tarihi aratrmalar destekleyebilir ancak bugnn
folkloru fenomenini kavrayamaz. Bu nokta Vargyas tarafndan gsterilmitir. Macar Baladlar ve
Avrupa Balad Gelenei adl antolojisinde yer verdii 134 Macar balladnn yalnzca 14 tanesini yeni
olarak niteler. Ondokuzuncu yzyln sonundan itibaren yaratlan bireysel ve yresel balladlarn daha
nceki eskilerinden iki kat daha fazla olduunu belirtmesine ramen bunlar deerlendirmez. Eer
250 balladn 120 si eski ise yeni bilgiyi de aratrmak bir yanla dmek olmazd. Ancak, geleneki
yoruma gre bunu yapmak gereksizdir: btn dil ailesi ve hakiki folklor rnleriyle
karlatrldnda onlarn varl ksa ve zdr: kimisi bunlarn hayata fani bir an iin gelen, aniden

1
ORTUTAYn 1952 tarihli bu kitapn veya 1955 tarihli Macar Halk iiri Antolojisinin giri ksmn grnz.
2
VARGYAS 1961.
kaybolmak iin ortaya kan folklorun z gelenei kart eyler olduunu syleyebilir. 3 Vargyasn bu
kanya nereden vardn bilmeyi isterdim.

alan Snf Folkloru ve ehir Folkloru 50lerin resmi kltrel megaleleri dzleminde
aratrma gndeminde yer almasna ramen herhangi bilimsel bir tanmlamas yaplmam ve
tartlmamasna ramen- yeni fenomenin geleneksel etnografi veya folkloristikin tanmlaryla
yeterince tanmlanamayaca anlalmt. 4

Folklorun kstl bir sosyo tarihsel fenomen olarak yaplm, Macarlara ait bir tanmn bulmaya
alrken, folklorun estetikleri zerine yazm olduum kitabmdan daha ncesine ait bir tanma
ulaamam olmak beni artmt. (1972de yaynland ancak 1963de derlemesi yaplmt.) Bu
kitapta u baskn gr ar basar: snf toplumlarndaki stn snflarn btncl bilinlilikleri olarak
folklor. (Kitap, eski ve ilkel toplumlardaki folklor kavramlarnn daha fazla aydnlatlmaya ihtiya
duyduunu ve bir fenomen olarak kapitalizm ve sosyalizm folklorunun tartlmaya deer olduunu
belirtmiti.) Macar Esztetikai Kislexikon (Estetik Ansiklopedisi) ve Vilagirodalmi Lexikon (Dnya
Edebiyat Ansiklopedisi) sayesinde folklorun bu tanm bize geni lde tandk gelmeye balad.
Ancak, Magyar Nepzari Lexikondaki (Macar Etnografi Ansiklopedisi)5 folklor bal altnda sosyo
tarihsel belirleme yalnzca geni bir zet halinde tutulurken, daha kesin olan tarihi izgiler insan
kavram altnda ele alnmtr. Dahas folklor farkl tiplerdeki sosyal toplumlar tarafndan yaratlan,
ada insann bir zelliidir. Doal olarak bylesine iirilmi, eklektik, rastgele ve teorik olmayan
bir kavramda, kyl ve kyl-olmayan folklorunun kategorileri bile grnmez, olsa olsa ehir
folklorunun kesin alanlar dahil olabilir. u da eklenmelidir ki ayn ansiklopedi ii folkloru bal
altnda tamamen farkl bir tanm verir ve hatta snf toplumlarnda ne km snflar kavramn
kullanr. (tiraf etmeliyim ki bunu ben yazmtm.) Bugnn veya Modernin folkloru veya
etnografisi gibi tanmlar bugn eksiktir ancak ehir folkloru iin ksa bir giri, tarihi kkenlere
gndermede bulunur.6 Nitekim bir ehirde bir aratrma kurumu tarafndan hazrlanan bir el
kitabnda, problemin doasn anlamaya ynelik herhangi bir ciddi giriim olmakszn geni anlamda
farkllaan fikirler, terimler ve tartmalar vardr. Bunun iindir ki Macaristanda Macarlar arasnda
tek bir folklor teorisi, modern bilim, gelenek, kimlik, etnisite ve dier konular zerinde konumak
zordur.

3
VARGYAS 1983, C.2, s.953. Formlasyon, geen yzyln Macar folklor anlayn yanstmaz.
4
Problemle ilgili ilk hulasama baknz: VOIGT 1972/B
5
VOIGT 1979/E
6
Munkasfolklor (iilerin folkloru): VOIGT 1980/D ve Varosi folklor (ehir folkloru): VOIGT 1982/Ay
grnz.
 Macaristanda ici folklorunun sorunlarnn yeniden gzden geirilmesi yeni tanmlamalardan
sonra dile geldi7 ancak ehir folkloruyla ilgili detayl bir bak sergilenmedi.

Bir dier nemli fenomen zerine younlaalm! Son gnlerde Macaristanda folklorizm
almalar youn bir ekilde yeniden gndeme geldi ve bu almalar bugnn folkloruyla ilgili
aratrma sahasyla dolayl olarak balant kurmakta. Bizim iin folklorizm kavram folkorun folklor
olmayana aktarlmas anlamna gelmektedir bu nedenle folklorizm bugnn folkloruyla zde olmasa
da (nk folklorizm folklorun dndadr) eski folklorun kalntlarn ararken folklorun yeni
formasyonlar folklorizm fenomeninden yola klarak karlatrlmal (ve net bir ekilde ayrt
edilmelidir). Bugn uluslar aras aratrma evreleri folklorizm hakknda Macaristann baarlarn
kabul etmektedir:

7
Bir makale cildi, A Paraszdaltol a munkasdalig (kyl arksndan iilerin arklarna) KATONA-MAROTHY-
SZATMARI tarafndan 1968de yayna hazrlanmt. i arklar zerine yazdm uluslar aras ii arklar
bibliografyas da bu kaynaktadr: VOIGT 1968, ss.497-520.