TC NG CA FDI TRONG PHT TRIN KINH T X HI

1. FDI v tnh tt yu khch quan ca nhng vn kinh t x hi ny

sinh
1.1. Tng quan v FDI
Hin nay c kh nhiu quan nim v FDI.
Theo IMF, FDI l khon u t c thc hin nhm thu li lu di trong
doanh nghip hot ng mt s nn kinh t khc vi nn kinh t thuc nc
ca ch u t. Ngoi ra, nh u t cn mong mun ginh c quyn qun l
doanh nghip .
Theo UNCTAD (1999), FDI l hot ng u t c mi lin h di hn,
phn nh li ch v s kim sot lu di ca nh u t nc ngoi hoc cng ty
m i vi doanh nghip ca mnh mt nn kinh t khc.
Trong hai khi nim trn, hot ng FDI gn lin vi mc ch li nhun
v quyn kim sot ca nh u t nc ngoi.
OECD (1999) cho rng, FDI phn nh li ch lu di m mt thc th trong
mt nn kinh t (nh u t trc tip) t c thng qua mt c s kinh t ti
mt nn kinh t khc vi nn kinh t thuc nc ca nh u t (doanh nghip
u t trc tip). Li ch lu di ny th hin cc mi quan h gia nh u t v
doanh nghip u t trc tip, trong nh u t ginh c s nh hng
quan trng v c hiu qu trong qun l doanh nghip. u t trc tip bao hm
cc giao dch u tin, tip n l cc giao dch v vn gia hai thc th c
lin kt cht ch. Trong , nh u t trc tip c hiu l ngi nm quyn
kim sot t 10% vn ca mt doanh nghip tr ln. Theo khi nim ny, c th
thy ng c ch yu ca nh u t trc tip nc ngoi l thng qua phn vn
c s dng nc ngoi, nh u t nc ngoi ginh quyn kim sot hoc
nh hng nht nh trong vic qun l doanh nghip.
Mt s nh kinh t Trung Quc coi FDI l s s hu t bn ti nc tip
nhn u t bng cch mua hoc kim sot mt thc th kinh t ca nc .
Khon u t ny phi t t l c phn ln to nh hng quyt
nh, chi phi i vi thc th kinh t . Theo khi nim ny, Trung Quc

1
ch trng ti t l vn u t phi ln nm gi quyn chi phi, kim sot
doanh nghip.
Theo Lut u t ca Vit Nam nm 2005 (iu 3), u t nc ngoi l
vic nh u t nc ngoi a vo Vit Nam vn bng tin v cc ti sn hp
php khc tin hnh hot ng u t theo quy nh ca Lut. Khi nim nu
trong Lut u t ca Vit Nam ch yu cp n xut x ca ngun vn.
Mc d c nhng im nh gi khc nhau v FDI, nhng c th hiu khi
qut: u t trc tip nc ngoi l mt loi hnh u t quc t, trong nh
u t ca mt nn kinh t ng gp mt s vn hoc ti sn ln vo mt nn
kinh t khc s hu hoc iu hnh, kim sot i tng h b vn u t
nhm mc ch li nhun hoc cc li ch kinh t khc.
FDI l hot ng tt yu v khng th thiu i vi mi quc gia, c
lun gii bi nhiu l thuyt khc nhau ca cc nh kinh t hc. C th dn ra
mt s l thuyt ch yu nh l thuyt chit trung (J.H.Dunning) a ra ba yu
t l li th v s hu (Ownership), li th v v tr (Location) l yu t quyt
nh a im sn xut v li th v gn kt ni b (Internalizatinon) ca doanh
nghip tr li cho ba cu hi ti sao MNEs mun u t ra nc ngoi, a
im no c MNEs la chn u t v MNEs thc hin u t nh th no?.
Cc yu t ny l cn c nh u t quyt nh u t. Tuy nhin, l thuyt
ny b coi l qu cu ton.
L thuyt nng sut bin ca Mc.Dougall - Kemp gii thch s di chuyn
vn l do khc nhau v nng sut bin v iu tt yu l vn di chuyn t ni c
nng sut bin thp sang ni c nng sut bin cao hn. Tuy nhin, l thuyt ny
cha gii thch c l do i vi mt quc gia v sao c dng vn di chuyn ra
v c dng vn di chuyn vo. Thc th cho thy M va l quc gia giu vn,
va l quc gia thu ht mt khi lng vn u t hng u th gii.
L thuyt chu k sng quc t ca sn phm (Vernon, 1966) xem xt u
t quc t l s phn ng ca cc nh u t thch ng vi thay i trng thi
sn phm. duy tr s tn ti v pht trin sn phm, cc nh u t di chuyn
vn ra th trng nc ngoi.
L thuyt v quyn lc th trng khng nh nh u t cn c kh nng
chi phi th trng thng qua b quyt cng ngh, b quyt thng mi hoc kin
thc, k nng c bit, li th vt tri ca nh u t ny so vi nh u t
2
khc. y l nhng yu t ct li nh u t thnh cng.
Ngoi ra, l lun v ng lc thc y u t nc ngoi c xy dng v
pht trin bi rt nhiu nh kinh t hc nh Hymer, Kindleger, Hecksher, Ohlin,
Casson, Vernon v Dunning. Trn c s cc kt qu nghin cu, Dunning tng
kt thnh bn ng lc thc y u t nc ngoi, l s tm kim ti
nguyn, tm kim th trng, tm kim ngun lc v tm kim ti sn chin
lc. L lun v ng lc thc y cc doanh nghip u t nc ngoi v bn
ng lc tm kim ca h u nhm mc ch cui cng l m rng th trng,
gim chi ph, nng cao kh nng cnh tranh ti a ho li nhun.
Mt trong s nhng c im quan trng ca FDI l nh u t va l
ngi s hu, va l ngi s dng vn u t. FDI l hnh thc u t bng
vn ca t nhn, cho nn nh u t c quyn t ch v t quyt nh t vic lp
d n u t n khu t chc, qun l v iu hnh cc d n u t, t chu
trch nhim v kt qu sn xut, kinh doanh, t chu ri ro v c quyn thu li
nhun. Chnh v vy, FDI thng mang tnh kh thi v hiu qu cao.
FDI l hnh thc chuyn giao ln v vn, cng ngh v k nng qun l.
Thng qua FDI, nc tip nhn u t (m trc tip l cc doanh nghip, nh
sn xut kinh doanh ca nc tip nhn) c th tip nhn c cng ngh tin
tin, hc hi cc kinh nghim qun l hin i.
FDI c th din ra theo hai hng, l u t nc ngoi vo trong nc v
u t t trong nc ra nc ngoi. C hai dng u t ny u c vai tr v tc
ng ht sc quan trng i vi mt quc gia. Tuy nhin, s tc ng mc
khc nhau i vi kinh t, x hi, trong c cn cn thanh ton quc t. FDI
c thc hin ch yu bi cc cng ty xuyn quc gia. y l nhng tp on
c tim lc ln v vn, cng ngh cao, nhn hiu sn phm c uy tn v danh
ting, c kh nng cnh tranh v tnh nng ng cao,
FDI c thc hin thng qua nhiu hnh thc khc nhau nh hp tc kinh
doanh trn c s hp ng hp tc kinh doanh, doanh nghip lin doanh; doanh
nghip 100% vn u t nc ngoi; chi nhnh s hu hon ton; cc hot ng
mua li & sp nhp Bn cnh , FDI c th c thc hin thng qua khu
cng nghip tp trung, khu ch xut, BOT, BTO, BT
Trong iu kin ton cu ho v t do ho thng mi, cc quc gia u c
xu hng ci cch, iu chnh lut php, chnh sch theo hng gim thiu cc
3
ro cn i vi FDI nhm va tng sc cnh tranh v thc y vic thu ht, va
thc hin tt vic u t trc tip ra nc ngoi. iu gp phn lm cho
dng vn FDI ngy cng gia tng. Chnh v vy, i vi mi quc gia, bn cnh
vic tn dng tt cc tc ng tch cc, cn thc hin cc chnh sch, bin php
hu hiu nhm gim thiu tc ng tiu cc do cc vn kinh t x hi ny
sinh trong FDI gy ra.
1.2. Tc ng ca FDI i vi nc tip nhn
1.2.1. Tc ng tch cc
Mt l, thc hin tt vic tip nhn FDI em li cho nc tip nhn ngun
vn ln cho s pht trin kinh t, gii quyt cc vn x hi, mi trng
iu ny cng c bit quan trng i vi nhng nc ang hn ch v ngun
vn trong nc v c c hi tng thm vn trn th trng quc t, m nc
nhn u t khng phi lo gnh nng cng n. Hn na, FDI c kh nng tng
ngun vn trong nc vo cc d n u t.
Hai l, FDI thng i km vi cng ngh, k thut hin i, chuyn giao
cc b quyt cng ngh (b quyt k thut) tin tin. Nh chuyn giao, lan to
cng ngh m nng sut lao ng nc tip nhn v hiu qu s dng cc
ngun lc ngy cng tng. C th l thng qua FDI, cc cng ty xuyn v a
quc gia thng vi ngun vn ln, cng ngh cao, trnh qun l tin tin
chuyn giao cng ngh v ti sn v hnh cho cc doanh nghip nc tip nhn
c quan h kinh doanh. Bng con ng ny, cc doanh nghip nc tip nhn
c iu kin tip cn v s dng my mc thit b hin i tng nng sut lao
ng. Bn cnh , vic chuyn giao cng ngh to ra mi trng cnh tranh
buc cc doanh nghip khc cng phi nng cao nng sut lao ng v cht
lng sn phm, dch v ca mnh.
Ba l, i vi cc doanh nghip, k nng qun l, iu hnh, qun tr doanh
nghip u c ngha ht sc quan trng i vi ton b hot ng ca doanh
nghip, c bit l trong mi trng ton cu ho, hi nhp v cnh tranh quc
t gay gt. Cc k nng trn l ti sn v hnh ht sc quan trng m cc cng ty
quc t chuyn giao cho cc cng ty nc tip nhn. Thng qua FDI, cc nc
tip nhn u t c iu kin thun li trong vic tip nhn cc k nng, phng
php qun l, cch thc iu hnh tin tin ca cc cng ty xuyn v a quc
gia.
4
 Bn l, thc hin FDI ti nc tip nhn u t, cc cng ty xuyn v a
quc gia s dng lao ng ti a phng. iu ny to c hi v iu kin
thun li cho ngi lao ng nng cao trnh , k nng v tri thc ca h. Ngay
c trong trng hp h khng cn lm vic trong cc cng ty ny, h c th lm
vic hiu qu cc ni khc vi vn kin thc, k nng c o to v tch
lu.
Nm l, li ch thu c ca cc nc tip nhn u t t cc hot ng
nghin cu, trin khai v pht trin, thm ch cn ln hn rt nhiu so vi vic
di chuyn vn. V vy, nhiu quc gia tip nhn u t thc hin khuyn khch
cc cng ty nc ngoi thnh lp cc chi nhnh nghin cu v pht trin nc
h.
Su l, hot ng u t trc tip nc ngoi vo cc nc ang pht trin
s gip cc doanh nghip nc tip nhn tip cn vi th trng th gii thng
qua lin doanh v mng sn xut, cung ng trong khu vc v ton cu. y l
con ng nhanh nht v c hiu qu nht gip cc doanh nghip nc tip
nhn n vi th trng nc ngoi v thc hin kinh doanh quc t.
By l, FDI c thc hin mt cch hiu qu hng vo vic hnh thnh
c cu ngnh kinh t, khu vc kinh t, to iu kin tng bc khai thc c hiu
qu ngun ti nguyn t nc, chuyn i c cu kinh t theo hng tch cc,
thc y nn kinh t hi nhp vo s phn cng lao ng v hp tc quc t.
Ngoi ra, FDI cn thc y tng trng kinh t, y mnh xut khu, to
cng n vic lm, ci thin i sng cho ngi lao ng trong v ngoi doanh
nghip c vn u t trc tip nc ngoi
1.2.2. Tc ng tiu cc
Mt l, dng vn FDI vo cc nc ang pht trin c th lm gim t l
tit kim v u t ni a. Tc ng ny xut pht t quyn lc th trng ca
cc cng ty nc ngoi v kh nng ca cc cng ty ny trong vic thc hin
quyn lc nhm thu li nhun cao v chuyn ra nc ngoi. Bng nhiu bin
php, chnh sch cnh tranh khc nhau, cc cng ty xuyn v a quc gia c th
lm ph sn cc doanh nghip trong nc nhm chim lnh th trng.
Hai l, khai thc v s dng qu mc cc ngun ti nguyn thin nhin. V
chy theo li nhun, nn cc nh u t nc ngoi thng khai thc trit v
tm mi bin php s dng cc ngun ti nguyn khong sn, t ai
5
nc tip nhn. iu ny dn n lm cn kit cc ngun ti nguyn thin nhin
v gy nhim mi trng sinh thi.
Ba l, lm mt cn i ngnh, vng kinh t. Mt trong nhng ng lc thc
y cc nh u t m rng hot ng ra nc ngoi l gia tng cc mc tiu
t ra, trong c li nhun. V vy, khi thc hin FDI, cc nh u t thng
quan tm nhiu n mc ch thu li nhun, nn vn u t ca h thng tp
trung vo cc ngnh, lnh vc c li nhun cao. Trong khi , cc chnh ph
thng quan tm nhiu n mc tiu bo m s pht trin cn i c cu kinh
t, pht trin mnh cc vng c iu kin kinh t x hi kh khn nhm gim
khong cch pht trin vi cc vng khc. Chnh s khng ng thun v khng
thng nht gia mc tiu ca ch th u t v ch th nc tip nhn lm
gim vic s dng c hiu qu ngun vn FDI i vi vic thc hin cc mc
tiu m nc tip nhn ra.
Bn l, chuyn giao cng ngh lc hu v gy nhim mi trng. Qua
hot ng chuyn giao cng ngh, cc cng ty nc ngoi c th tr gip v
thc y s pht trin kinh t ca nc nhn u t, nhng cng c th lm cho
nc ph thuc s vn ng ca dng cng ngh nc ngoi. Bn cnh ,
cng ngh c chuyn giao cho cc nc ang pht trin thng l nhng cng
ngh khng ph hp, lc hu v thuc ngnh gy nhim mi trng, ch
khng phi ch yu l cng ngh ngun, cng ngh cc nc tin tin, hin
i. y l nhng cng ngh c kh nng bin nc tip nhn tr thnh bi
rc cng ngh cho cc nh u t.
Trn thc t, tc ng hai mt (tch cc v tiu cc) m FDI a li cho
nc tip nhn u t ang gy nhiu vn tranh ci. Di gc l thuyt
thun tu kh c th khng nh c loi tc ng no chim u th. S khng
nh vn ny hon ton ph thuc vo s thay i ca tnh hnh kinh t khu
vc, th gii v tng nc. Vo nhng nm ca thp k 70 ca th k XX, nhiu
quc gia ang pht trin u thng nht cho rng cc tc ng tiu cc ca FDI
mnh hn cc tc ng tch cc ca n. Trong nhng nm gn y, qua li ch
kinh t m FDI mang li cho cc nc ang pht trin, th tc ng tch cc ca
FDI ang ni tri hn v ng vai tr ngy cng tng trong pht trin kinh t ca
cc quc gia ny.

6
 1.3. Tnh tt yu khch quan ca nhng vn kinh t x hi ny sinh
trong FDI
u t quc t ni chung v FDI ni ring l mt xu th tt yu i vi mi
quc gia trong qu trnh pht trin. FDI lm xut hin mt thc th kinh t mi
trong nn kinh t, l mt b phn hu c ca mi quc gia. Trn thc t, khu
vc kinh t c vn u t trc tip nc ngoi lun c nhng li th v tim lc
vn ln; cng ngh tin tin, hin i; kinh nghim v trnh qun l, qun tr
tin tin; kinh nghim v cnh tranh v m rng th trng, thng hiu ni
ting Khu vc ny lun c iu kin tr thnh u tu trong pht trin v
thc y s pht trin cc vng, cc a phng khc trong nc tip nhn; ng
thi thc y s hi nhp ca cc vng trong nc v tng cng quan h kinh
t ca quc gia vi cc nc trong khu vc v th gii. Chnh v vy, chnh ph
cc nc (k c cc nc pht trin v ang pht trin) u tm cch thu ht FDI
thng qua thc hin chnh sch t do ho thng mi v u i u t ca mnh.
Tuy nhin, khi xut hin khu vc c vn u t nc ngoi, hng lot quan
h mi xut hin v do c nhiu vn kinh t x hi ny sinh i hi phi
gii quyt. C trng hp cc vn ny sinh ny vt ra ngoi d bo ca cc
nh hoch nh chnh sch, cc quy nh php lut hin hnh gy th ng, lng
tng trong qun l v x l ca cc c quan qun l Nh nc v doanh nghip.
Mt khi cc vn kinh t x hi ny sinh trong FDI khng c kim sot v
x l kp thi, s l nguyn nhn gy ra cc ri ro, tn tht trong hot ng u
t.
ng lc thc y cc nh u t tng cng u t ra nc ngoi l
chng li xu hng gim hiu qu nu ch u t trong nc; phn tn ri ro;
tranh th cc ngun lc a dng, phong ph, gi r v kh n nh nc ngoi;
tn dng ti a nhng u i ca chnh ph nc tip nhn u t Nhng yu
t ny to iu kin thun li cho cc nh u t nc ngoi ti a ha cc mc
tiu, trong c li nhun.
ti a ha li nhun, cc nh u t thng khng hoc t quan tm n
u t vo to cc iu kin lm vic thun li, xy dng cc cng trnh v x
dng cng ngh x l cht thi, khng thc hin nghim chnh cc cam kt, hp
ng k vi ngi lao ng, v thng a vo cc cng ngh lc hu
Bn cnh , nhiu khi cc nc tip nhn u t qu nhn mnh n thu ht

7
FDI, nn thng t quan tm n cc iu kin phi m bo trong FDI. V vy,
cc vn kinh t x hi ny sinh trong FDI c xu hng gia tng, gy ra nhiu
tc ng xu v hu qu nghim trng i vi nc tip nhn. Nguyn nhn ca
tnh trng ny do c hai pha, c pha nh u t nc ngoi v pha nc tip
nhn. Trong cc vn kinh t x hi ny sinh, c nhng vn chung xy ra
i vi tt c cc nc, c nhng vn mang tnh c th ch ny sinh mt
s nc. Nhng vn kinh t x hi ny sinh trong FDI i vi tt c cc quc
gia (mang tnh ph bin) c th k ra nh, to p lc cnh tranh i vi cc
doanh nghip ca nc tip nhn; to ra mt cn i ngnh, vng kinh t;
chuyn gi; chuyn giao cng ngh lc hu; nhim mi trng sinh thi;
khng p ng cc iu kin sinh hot v lm vic cho ngi lao ng Trong
khi , mt s quc gia cn c nhng vn kinh t x hi ny sinh mang tnh
c th i hi phi gii i mt v quyt nh, tranh chp lao ng, thm ht
thng mi, o c
Cc vn kinh t x hi ny sinh nu trn l tt yu, kh c th p t cc
hnh ng ch quan nhm trit tiu tn gc. Cch duy nht l quc gia tip nhn
phi c nhng chnh sch, bin php thch hp gii quyt, phng nga nhng
vn kinh t x hi ny sinh trong FDI mt cch ti u nht v hn ch cc tc
ng xu ca chng. gii quyt hiu qu cc vn ny, i hi phi kt hp
hi ha c v hnh ng v li ch ca nh u t, quc gia, a phng v
ngi dn, ng thi ph hp vi cc cam kt v lut quc t.
2. Nhng vn kinh t x hi ny sinh chung trong FDI cc nc
FDI lm ny sinh hng lot vn v kinh t x hi do chnh cc nh u
t nc ngoi v pha nc tip nhn gy nn. Tuy nhin, vic bin son ti liu
ny ch i su nghin cu nhng vn ny sinh t bn thn FDI v t pha cc
nh u t trc tip nc ngoi theo hai nhnh (nhng vn chung v nhng
vn mang tnh c th), cn nhng vn kinh t x hi ny sinh t pha
nc tip nhn ch c cp vi gc lm r thm, ton din hn cc vn
nghin cu.
Trong qu trnh thu ht v s dng FDI, thng c nguy c lm ny sinh
cc vn kinh t x hi chung sau y:

8
 2.1. To p lc cnh tranh i vi cc doanh nghip ca nc tip nhn
u t
u t trc tip nc ngoi mt mt, to p lc buc cc doanh nghip
trong nc (nc tip nhn u t) phi i mi nng cao nng lc, kh nng
cnh tranh; mt khc, gy ra cnh tranh khc lit, thm ch khng cn sc gia
cc doanh nghip FDI v cc doanh nghip trong nc.
C l lun v thc tin u ch ra rng, bn cnh vic khuyn khch cnh
tranh thng qua tc ng lan to, FDI cng c th c tc ng ngc ln cnh
tranh. Lall v Strenten (1977) tin hnh so snh nhng li th ca doanh
nghip FDI vi doanh nghip ca nc tip nhn u t. Kt qu cho thy, cc
doanh nghip FDI s dng nhng li th v vn, cng ngh, trnh qun l,
tho thun vi Chnh ph hng u i t pha nc nhn u t nh l cng
c hu hiu trong cnh tranh nhm ti a ho li nhun. iu ny dn n s
cnh tranh khng cn sc gia doanh nghip FDI v doanh nghip ca nc tip
nhn.
Cc doanh nghip FDI thng c tng trng v nng sut lao ng cao
hn cc doanh nghip trong nc do nhng kh nng v tim lc v vn, v
cng ngh, v trnh qun l, kh nng tip cn, thm nhp v m rng th
trng. Thm vo , cc doanh nghip FDI lin tc a ra th trng nhng
sn phm, dch v mi vi cht lng cao, c thng hiu uy tn, ni ting. y
l nhng tim nng v th mnh vn c ca cc doanh nghip FDI. Trong khi
, cc doanh nghip ca nc tip nhn cn ang trong tnh trng thiu vn
hoc s dng vn khng hiu qu, cng ngh cha cao, trnh ngun nhn lc
thp, cha c kh nng thch ng, tip cn v hp th tt cng ngh hin i.
Khng t doanh nghip trong nc dng nh vn cn loay hoay vi vic tm
cch i mi dy chuyn v cng ngh sn xut. V vy, thng thng cc sn
phm do cc doanh nghip trong nc to ra vi cht lng cha cao, cha p
ng c nhng yu cu ngy cng cao ca cc khch hng, sn phm kh tiu
th v do ri ro trong hot ng sn xut kinh doanh l kh trnh khi.
Trong nn kinh t th trng, m ca v hi nhp kinh t quc t, cnh
tranh va l quy lut, va l ng lc thc y sn xut, kinh doanh pht trin.
Trong iu kin ny, cc doanh nghip tham gia vo qu trnh cnh tranh ch c
ba con ng la chn: (1) b ph sn; (2) b thn tnh tr thnh chi nhnh, b

9
phn ca i th cnh tranh v (3) ng vng trn thng trng, cng tn ti
v tip tc cnh tranh vi i th.
Bn cnh , nh u t nc ngoi thng c chin lc, mnh kho
trong kinh doanh (li dng k h trong qun l v s chun xc ca lut php,
chnh sch ca nc tip nhn) nhm chim lnh th trng nc tip nhn, lm
nh hng khng nh n mi trng u t nh bn ph gi, tng chi ph
qung co, cnh tranh gay gt, bun lu, trn thu, chuyn hot ng u t
sang bun bn thit b, my mc, phng tin, bin nc tip nhn u t
thnh ni tiu th hng ho cho cc doanh nghip FDI. y l yu t c th dn
n cc hot ng lng on th trng din ra sau . Cc doanh nghip trong
nc cha thch ng c c th b ph sn v dn n tnh trng ngi lao
ng mt vic lm, gia tng tht nghip.
p lc cnh tranh t cc doanh nghip FDI khng ch tc ng mnh ti
cc doanh nghip ca nc tip nhn, m cn to p lc buc chnh ph nc
tip nhn phi ci thin mi trng u t, i mi chnh sch thu ht FDI. Lall
v Streeten (1977) sau khi nghin cu tc ng ca FDI ti tng trng v pht
trin kinh t cho rng, s xut hin ca cc doanh nghip FDI, nht l cc cng
ty xuyn v a quc gia trong nn kinh t ca cc nc ang pht trin c th
lm suy yu quyn iu hnh chnh sch kinh t ca Chnh ph.
tng cng thu ht FDI, cc quc gia, nht l cc quc gia ang pht
trin thng a ra chnh sch thu ht u t vi nhiu u i v nhng b i
vi nh u t nc ngoi. Li dng vn ny, cc doanh nghip FDI thng
t ra nhng i hi yu sch cao hn cc doanh nghip trong nc. iu c
th gy ra nhng kh khn, tn tht ngoi mun i vi nc tip nhn u t.
Thc t cho thy, cc nh u t nc ngoi thng i hi chnh ph cc
nc gim thiu s can thip vo cc quan h kinh doanh. Cc nh u t i
hi quyn t ch cao v mun tch bit rch ri gia hot ng kinh doanh ca
h vi hot ng qun l ca Nh nc. Song song, vi cc yu sch ny, cc
nh u t nc ngoi cn yu cu, thm ch gy sc p buc chnh ph nc s
ti khi xy dng cc loi vn bn hoc quy nh c lin quan n quyn li ca
nh u t nc ngoi u cn phi c kin tham vn ngay t u ca h. Cc
hot ng thanh tra, kim tra, gim st ca cc c quan qun l Nh nc i
vi hot ng ca cc nh u t cn phi c thc hin cng khai, minh bch

10
v hn ch ti a bo m quyn t ch cao cho nh u t.
Trong iu kin nu cc quc gia tip nhn c bit cao vai tr ca FDI,
th xy ra tnh trng thu ht FDI bng mi gi, theo phong tro v do sn
sng p ng cc yu cu v iu kin do nh u t a ra. Rt cuc l vai tr
ca Nh nc, hiu lc, hiu qu qun l i vi u t nc ngoi tr nn yu
km v do mi thua thit lun thuc v nc tip nhn u t.
2.2. To ra s mt cn i v c cu kinh t theo ngnh, vng ca nc
tip nhn u t
C cu kinh t theo ngnh l t hp cc ngnh hp thnh cc tng quan t
l, biu hin mi lin h tng quan t l gia cc ngnh trong tng thi k pht
trin ca nn kinh t quc dn. C cu kinh t ngnh phn nh mc nht nh
trnh phn cng lao ng x hi ca nn kinh t v trnh pht trin ca lc
lng sn xut. Nt c trng ni bt v cng l bc t ph i vi cc quc
gia ang pht trin (quc gia i sau) l thay i v iu chnh mnh m c cu
cc ngnh kinh t. iu ny c th hin t trng cc ngnh cng nghip v
xy dng, nng - lm - ng nghip v dch v trong GDP v t trng ni b tng
ngnh ny.
C cu kinh t vng th hin t trng ca cc ngnh cng nghip v xy
dng, nng - lm - ng nghip v dch v theo tng vng kinh t ca a phng
hoc ca t nc.
to s thay i mnh m ca c cu kinh t theo ngnh v vng lnh
th, cc quc gia thiu vn, ti nguyn thin nhin hn hp, cng ngh v ngun
nhn lc trnh thp nu ch da vo ngun lc trong nc, th vic
chuyn dch c cu kinh t rt chm chp v kh t ti u trong mi trng
cnh tranh gay gt. Do vy, FDI v ang l ngun vn l rt cn thit v ngy
cng quan trng i vi s pht trin cng nh chuyn dch c cu kinh t cc
quc gia.
V thc cht, FDI ch yu l u t ca t nhn v s hu t nhn a vo
nc tip nhn, kt hp vi nhng ngun lc nht nh ca nc tip nhn
to ra sn phm hng ho, thc hin cc dch v kinh doanh. Chnh FDI gp
phn quan trng trong vic to nn nhng ngnh ngh mi, gip nc tip nhn
tng bc tham gia vo phn cng lao ng quc t v do lm cho c cu
kinh t c nhng iu chnh v thay i theo hng ti u hn.
11
 Nghin cu ca Imad A. Moosa (2002) cho thy, Vn FDI gp phn pht
trin cc ngnh c li th so snh, cc ngnh c li nhun cao v cc ngnh c
kh nng cnh tranh cao. Tuy nhin, nu chnh ph cc nc khng c nh
hng tt d gy mt cn i v ngnh kinh t.
t mc tiu ti a ho li nhun, chin lc ca nh u t nc ngoi
thng hng u t vo cc ngnh, lnh vc c ngun lc n nh v r, tn
dng ti a cc u i ca chnh ph nc tip nhn. Trong khi , vic thu ht
FDI ph thuc rt ln vo mc ch ca nc tip nhn. Nu chin lc, chnh
sch thu ht FDI ca nc tip nhn m bo tnh khoa hc, thc tin v ph
hp, thng nht vi mc ch, chin lc u t ca nh u t, th c cu
kinh t ngnh v vng s hnh thnh theo hng nh quy hoch v mc tiu
ra. Trn thc t, thng xut hin tnh trng khng thng nht gia mc ch
ca nh u t v cc mc tiu t ra trong cc chnh sch ca nc tip nhn,
c bit l trong quy hoch v b tr c cu kinh t theo ngnh v vng lnh th.
Chnh s bt cp trong cc chnh sch thu ht u t, tnh ng v ht sc linh
hot trong chin lc ca nh u t dn n nhng pht sinh gy lng tng,
kh khn v bt cp trong xy dng v thc hin c cu u t ca nc tip
nhn. Nh u t thng ch tp trung u t vo mt s ngnh cng nghip v
dch v m h c th mnh hoc vo nhng ni m h c th tn dng trit
c cc ngun lc ti ch phong ph, a dng v gi r. iu ny lm xut
hin tnh trng mt cn i trong c cu u t theo ngnh, vng kinh t. Trn
thc t, ngnh c cng ngh cao v vng c iu kin kh khn, khan him
ngun lc rt kh thu ht FDI. y l bi ton kh i vi cc nc tip nhn
hng ti hnh thnh c cu ngnh, kinh t vng kinh t hp l hn.
2.3. Xut hin tnh trng chuyn gi trong ni b cc cng ty xuyn quc
gia
Sau khi nghin cu tc ng ca FDI ti tng trng v pht trin kinh t,
Lall v Streeten (1977) c nhn nh, chnh s hin din ca cc cng ty xuyn
v a quc gia (TNCS v MNCS) trong nn kinh t ca cc nc ang pht trin
c th dn n mt s tc ng khng mong mun trong qu trnh thc hin FDI
nh vn chuyn gi, nh hng khng tt n mi trng v lm gim kh
nng cnh tranh.
n trnh s kim sot ngoi hi hoc trn thu, cc TNC v MNC

12
thng p dng cc chnh sch chuyn gi thu li nhun. Vic thc hin
mnh m cc giao dch, mua bn ni b trong cc cng ty ny to iu kin cho
h p t mc gi qu cao hoc qu thp i vi cc sn phm. Khng t cc
doanh nghip thuc chi nhnh cc TNC v MNC li dng cc s h trong chnh
sch v qun l ca nc tip nhn u t thc hin vic chuyn gi bng
cch nng gi u vo, h gi u ra nhm hng mc chnh lch gi ngay t
bn ngoi. t mc ch ny, cc thit b, nguyn vt liu, linh kin, ph
tng vi t cch l nhng yu t u vo ca sn xut c cng ty m cung
cp vi gi cao cho cc cng ty con nc tip nhn lm tng chi ph, gim li
nhun, thm ch gy ra cc khon l trong cc cng ty con. Tnh trng ny lm
cho nc tip nhn u t c th mt i mt khon tin thu ln t pha cc
doanh nghip c vn u t nc ngoi (nu lut php, chnh sch khng y
, thiu ng b, qun l yu), ng thi lm gim li ch ngi tiu dng
nc tip nhn do phi mua hng vi mc gi cao.
Thm vo , cc doanh nghip c vn u t nc ngoi cn c nhng
biu hin v hnh vi trn thu. C th, cc doanh nghip ny thng li dng
nhng k h trong qun l nc tip nhn thc hin cc hnh vi gian ln
thng mi, gian ln trong hch ton sn xut kinh doanh. Chng hn, cc nh
u t thng khai l trn s sch k ton, nhng li trn thc t. y l hin
tng l o c cc nh u t nc ngoi li dng cng vi nhiu hnh vi
khc trn thu, nh kim c khon li bt chnh.
Theo nghin cu ca Clemens Fuest v Adine Riedel (2009) thuc Trung
tm Thu Doanh nghip, i hc Oxford v vic iu chuyn li nhun ca cc
tp on ra khi cc nc ang pht trin. Hot ng ny c th bao gm c vic
trnh nh thu v vic trn thu (bt hp php). Thng qua phn tch gi
thng mi quc t thy rng gi hng ha nhp khu vo cc nc ang pht
trin b y ln qu cao, trong khi , gi hng ha xut khu t cc nc ny li
b nh xung thp mt cch gi to. Nh vy, thu nhp c to ra cc nc
ang pht trin c chuyn dch sang cc nc pht trin. Vic bp mo gi
c thng mi c th lm gia tng thng mi vi c cc bn khng lin quan
(ni cc nh xut khu v nhp khu thng ng vi nhau) v cc bn lin quan
(trong ni b cc tp on a quc gia). S liu c tnh v tht thu thu t
nhng thu nhp ny cc nc ang pht trin do vic iu chuyn li nhun
vo khong 35 - 160 t USD mt nm.
13
 Tm li, chuyn gi c th c thc hin theo cc hnh thc c bn sau
y:
- Nng cao gi tr vn gp
y l hnh thc chuyn gi truyn thng. Vic nh gi cao ti sn gp
vn (my mc, thit b) trong cc doanh nghip 100% vn nc ngoi gip
doanh nghip ny khu hao nhanh hn, gim bt ri ro v tr hon np thu
trong mt s nm u. Cn cc doanh nghip lin doanh, vic nh gi cao ti
sn vn gp li mang n cho bn gp vn s quyt nh mnh hn trong
lin doanh, li nhun hng nm c chia ln hn v khi kt thc hp ng
c thu hi ti sn nhiu hn.
- Nhp khu nguyn vt liu u vo gi cao t bn lin kt hoc cng ty
m nc ngoi
y l hnh thc chuyn mt phn li nhun t cng ty con sang cng ty
m thng qua vic thanh ton nguyn vt liu u vo nhp khu t cng ty m
hoc bn lin kt nc ngoi vi gi cao. T lm cho chi ph u vo ca
cng ty con tng ln, li nhun gim xung v thu thu nhp doanh nghip gim
i. Trong khi , cng ty m nc ngoi bn c gi cao, doanh thu v li
nhun u tng.
- H thp gi bn hng ha dch v cho cng ty m hoc cng ty lin kt
nc ngoi
y l hnh thc chuyn li nhun t bn bn sang bn mua thng qua vic
tnh gi bn thp. Hnh thc ny khin cho khon thu phi np ca c bn mua
v bn gim i nu thu sut bn mua thp.
- Ti tr bng nghip v vay t cng ty m
Hnh thc ny c thc hin thng qua vic dng ngun vn vay t cng
ty m ti tr cho ti sn c nh thay v tng vn gp ca cng ty m vo
cng ty con. Nh vy, li nhun ca cng ty con c chuyn v cng ty m
di dng li vay.
- Khai tng chi ph o to, thu chuyn gia, t vn
Cc cng ty lin doanh c th nhn chuyn gia, t vn t cng ty m thng
qua cc hp ng t vn hay thu trung gian vi chi ph rt cao. Bn cnh ,
vic c lao ng sang hc tp ti cng ty m cng c tnh chi ph cao nhm
14
tng chi ph cng ty con chuyn v cng ty m thu li di danh ngha kinh ph
o to v ph dch v. Loi hnh ny rt kh xc nh s lng v cht lng
xc nh chi ph hp l.
Tt c cc hin tng v hnh vi nh trn u l nhng nguyn nhn quan
trng lm thit hi v gim li ch cho cc nc tip nhn u t v gy ra tnh
trng cnh tranh khng bnh ng, khng minh bch gia cc nh u t nc
ngoi v cc nh u t trong nc.
2.4. Chuyn giao cng ngh lc hu
Nh u t nc ngoi thng c nhiu li th so vi cc nc tip nhn
u t. Mt trong nhng li th l cc pht minh, sng ch, cng ngh, b
quyt cng ngh v nm bt cc thng tin v th trng cng ngh.
i mi cng ngh theo hng tin tin, hin i, cc nh u t thng
ch ng chuyn giao cng ngh trc ra nc ngoi cho nc tip nhn
hoc cho cc doanh nghip khc. Trong khi , cc nc ang pht trin trong
qu trnh thc hin cng nghip ho, hin i ho thng t ch n vic to ra
cng ngh mi cho chnh mnh hoc khng c iu kin, kh nng thc hin.
Trn thc t, cc nc ny thng s dng con ng nhp khu hoc thng
qua thu ht FDI i mi cng ngh. Tuy nhin, khng t quc gia do gp phi
nhng kh khn v ti chnh, c bit l ngoi t, nn ch yu thc hin thng
qua FDI c cng ngh theo mc tiu t ra. Li dng nhng kh khn ca
nc tip nhn v s cha cht ch ca chnh sch, nng lc qun l hn ch, s
thiu am hiu th trng, gi c cng ngh v k nng m phn, k kt hp
ng v cng ngh, nn cc nh u t nc ngoi thng rt ch ng trong
vic chuyn giao cng ngh vo nc tip nhn.
Cc quc gia ang v km pht trin, do yu cu phi y nhanh nhp
pht trin, trong khi trnh v nng lc cng ngh thp, thm ch lc hu so vi
nhiu quc gia khc, nn thng chp nhn cng ngh bc trung, cng ngh
trung gian, thm ch cng ngh lc hu qua nhiu th h nc u t,
nhng vn l mi, cao, chp nhn c nc mnh. Chnh s thiu hiu
bit v cng ngh, khng nm bt kp thi, chnh xc v thng tin i vi th
trng cng ngh, cng vi chnh sch thu ht FDI, thu ht cng ngh khng
thch hp v thiu hiu qu ca nc tip nhn to iu kin thun li cho cc
nh u t nc ngoi chuyn giao cng ngh lc hu vi gi cao vo trong
15
nc. Hn na, nh u t nc ngoi cn c xu hng chuyn giao cng ngh
lc hu tip tc ko di vng i ca cng ngh, tip tc thu li nhun t
cng ngh lc hu trn th trng nc tip nhn. Qu trnh thc hin d n FDI
vi cng ngh lc hu v gi cao dn n h qu l sn phm cht lng thp,
kh nng cnh tranh hn ch, gy mt lng tin i vi nh u t nc ngoi
v s v ca d n. Cng ngh lc hu cn gy ra tnh trng nhim mi
trng sinh thi, lm pht sinh cc khon chi ph ln x l trong tng lai.
Vic tng gi cng ngh c thc hin theo nhiu hnh thc khc nhau nh
khai khng gi thit b chuyn giao, tng gi cng ngh thng qua tng chi ph
o to gy kh khn trong qun l hot ng chuyn giao cng ngh nc
tip nhn. Bn cnh , cn xut hin tnh trng tranh chp v quyn s hu cc
i tng s hu cng nghip trong qu trnh chuyn giao cng ngh, gy bt n
trong x hi v nh hng n vic lm, thu nhp v iu kin sng ca ngi
dn do mi trng sinh thi b hu hoi v nhim
T vic thu ht cng ngh ch t trnh bc trung v lc hu, tt yu dn
n tnh trng cc nc tip nhn, c bit l cc nc ang pht trin kh c
th nng cao nng lc cnh tranh v pht trin kinh t bn vng. Tht vy,
nghin cu ca Aiken v Harrison,s (1999) a ra kt lun sau khi s dng s
liu t Venezuela trong phn tch tc ng ca FDI l khng c du hiu tch
cc no ca trn cng ngh. Bn cnh , nghin cu cn cho thy, s xut hin
doanh nghip FDI c th gy tc ng tiu cc i vi doanh nghip trong nc
v cc doanh nghip ny c th thu ht nhu cu v khch hng truyn thng ca
cc doanh nghip trong nc, t c th dn ti tnh trng gim sn lng ca
doanh nghip trong nc trong ngn hn.
Theo m hnh ca Klaus Mayer (2003), chuyn giao v lan ta cng ngh
qua FDI ph thuc vo cc yu t sau:
Mt l, kh nng tip nhn v hp th cng ngh ca nc s ti. Cc cng
ty a quc gia s la chn vic a cng ngh mi vo mt nc ph hp vi
trnh pht trin ca nc thu li nhun cao nht. l trnh v
ngun nhn lc, c s h tng, th ch chnh sch, v th trng ca nc s ti.
Hai l, mi trng cnh tranh. Mi trng km cnh tranh, cc doanh
nghip trong nc s km n lc tip thu v khai thc lan ta cng ngh t cc
doanh nghip u t trc tip nc ngoi.

16
 Ba l, c trng ca ngnh cng nghip. i vi cc ngnh cng nghip
m sn phm l cng ngh cao nh phn mm, in t, ha cht th lan ta
cng ngh t FDI s ln hn cc ngnh c trnh cng ngh thp nh dt may,
giy dp
Bn l, mc s hu. Cng ngh chuyn giao v lan ta t FDI s cao
khi thc hin FDI di dng doanh nghip lin doanh.
Nm l, chin lc ca cc cng ty a quc gia. Nu cc cng ty con ch c
vai tr l khai thc gi nhn cng r th chuyn giao cng ngh s rt hn ch.
2.5. Khng p ng cc iu kin sinh hot v lm vic cho ngi lao
ng
FDI thng gn vi u t t nhn. Vi mc ch ti a ha li nhun, tn
dng trit nhng iu kin thun li ca nc tip nhn u t mang li, cc
nh u t nc ngoi thng ch tp trung xy dng cc nh my, c s h tng
vt cht - k thut trc tip phc v hot ng sn xut kinh doanh ca h nhm
gim thiu chi ph v gia tng li nhun. V vy, cc nh u t ni chung v
nh u t nc ngoi ni ring thng t quan tm, thm ch khng ch n
vic xy dng cc c s vt cht - k thut khc nh nh , bnh vin, trm x,
trng hc, ni lm vic vi cc iu kin tt cho ngi lao ng v gia nh
h. Cc iu kin ny c vai tr rt quan trng v khng th thiu i vi cc
hot ng ca ngi lao ng. N gp phn m bo sc khe, cuc sng bnh
an ca bn thn v gia nh ngi lao ng.
Trong iu kin , nu nc tip nhn u t qu coi trng v cao thu
ht FDI m khng ch n hiu qu u t, th s nh hng khng tt n
vn x hi. Vic thiu quy hoch tng th cc khu cng nghip, chnh sch
thiu ng b, cng nh thiu cc quy nh hoc quy nh khng cht ch,
khng c th trong cc vn bn php quy v trch nhim, ngha v ca nh u
t i vi ngi lao ng, s a n h qu l cc nh u t cng c iu kin
n trnh u t vo cc hng mc p ng cc iu kin sinh hot v lm
vic ca ngi lao ng nh, nh , bnh vin, trng hc trong cc khu cng
nghip, khu ch xut, khu cng ngh cao
Trn thc t, ngay c trong trng hp nh u t tng vn m rng sn
xut kinh doanh, cng khng c du hiu g v u t xy dng c s vt cht -
k thut phc v cuc sng v iu kin lm vic ca ngi lao ng. Chnh v
17
vy, nhng ngi lao ng lm vic trong cc doanh nghip c vn u t nc
ngoi ni ring, trong cc khu cng nghip ni chung phi thu nh vi cc iu
kin thiu m bo v khng ph hp vi nhu cu cuc sng hng ngy, thm
ch xa ni lm vic, xa bnh vin, trng hc lm ny sinh cc vn v sc
khe ngi lao ng, ch tc giao thng ngy cng tr nn trm trng v kh
gii quyt.
2.6. Gy nhim mi trng sinh thi
u t trc tip nc ngoi c vai tr thc y tng trng kinh t. iu
ny c khng nh trong nhiu nghin cu thc nghim. Tuy nhin, trong
cc nghin cu v mi lin h gia tng trng kinh t v nhim mi trng,
cc nh kinh t li cho rng tc tng trng kinh t t l thun vi tc gy
nhim mi trng. Nghin cu ca Xiaolum Sun (2002) kt lun rng, FDI
cng gy ra nhng nh hng tiu cc n cc nc tip nhn nh s ph hu
mi trng sinh thi. Trong , cc Cng ty a quc gia hot ng nc ngoi
b coi l i tng c nh hng ln n mi trng ca nc ny (Longworth,
1998).
V vn ny, nghin cu ca Andrew K Jorgenson (2008) da trn kt
qu phn tch hm hi quy vi s liu t 1980 - 2000 ca cc nc km pht
trin cho thy nc thi cng nghip ca cc doanh nghip FDI cc nc
ny gy nhim mi trng nghim trng. ng thi, tc gi cn tm tt hu
qu c th sy ra ca nc thi cng nghip n sc khe con ngi, c bit l
tr nh.

18