Ulusal Sağlık Politikası

ULUSAL SALIK
POLTKASI
Mart 1993
Ankara
ISBN 975-7572-07-1
ULUSAL SALK POLITIKAS
NDEKLER
Sayfa
5
NSZ
7
GR
BLM-1
n
SALIIN GELMESNE DESTEK
Salk Politikalar iin Bilimsel Kurumsallama 13
Salk Enformasyon Sistemi 15
Salk H u k u k u *'
Salk Teknolojisi *>
Salk Yaplan 21
BLM-2
2
EVRE SALII ^
25
Temiz Hava
27
Temiz S u
2
Atklarn D e n e t i m i 9
Gda Emniyeti 31
Yerleim Alanlar ve Konut 33
Gvenlii ve i Sal 35
BLM-3
YAAM BM 37
Salkl Davran in K a m u Politikalar
Bilgi ve Y n l e n m e 39
T o p l u m Beslenmesi 41
Sala Zararl Alkanlklar 43
BLM-4
SALIK HZMETLERNN SUNUMU 45
Salk Hizmetlerinin rgt ve Ynetim Yaps 47
T e m e l Salk Hizmetleri 49
Hastaneler 51
Salk n s a n g c 53
la ve D e n e t i m i 5}
Salk Hizmetlerinin Finansman 57
BLM-5
SALIKLI TRKYE HEDEFLER 61
B e b e k ve ocuk Sal 63
A n n e Sal 5
Yal Sal 67
Az - Di Sal 68
Bulac Hastalklar 70
Dolam Sistemi Hastalklar 72
Kanser 73
Sayfa
Ruh Sal 75
Kazalar 77
Salk Dzeyleri Arasndaki
Farkllklarn Azaltlmas 79
SONU t
81
I. Ulusal Salk Kongresi Katlmc Listesi 82
Taslak Dokman Editrler Grubu 92
Ulusal Salk Politikas Taslak Dokman zerine
Gr Bildirenler 93
Nihai Dokman Editrler Grubu 96
NSZ
lkemizin salk sorunlarnn zm iin Ulusal Salk Politikas'nn olutu-
rulmas gerei btn taraflarca kabul edilen ve yllardr belirtilen bir ihtiya-
tr. Bu konu hkmet programmzn salkla ilgili blmnde iaret edilmi
bir konudur.
Ulusal politikalar, toplumun mmkn olduunca geni kesimlerince tartla-

rak ortaya konmu, siyasi partilerin esaslar itibar ile mutabk kaldklar me-
tinler olmaldr k hkmetlerin, bakanlarn deimesinden etkilenmeksizin
uzun vadeli stratejiler olarak uygulanabilsinler... nk salk alanndaki so-
runlar ksa erimli, yzeysel ve palyatif yaklamlarla ortadan kaldrlabilecek
nitelikte deildir.
Bu nemli ihtiyac karlamak iin nceki hkmetler zamannda yaplm

btn almalar deerlendirilmi, toplumun ilgili btn kesimlerinin katlm
ile bir politika oluturma srecine girilmi ve bir yl sren almalardan son-
ra bugnk noktaya ulalmtr.
Karlalan tablo Trkiye'nin mevcut insangc, altyaps ve dier kaynaklan

ile salk somnlarnn stesinden gelebileceini ortaya koymaktadr. nemli
olan Ulusal Politikann tutarl ve istikrarl bir ekilde 2000 ylma kadar uygu-
lanmasdr. Trkiye artk ocuklarn korunabilir hastalklardan lmedii, in-
sanlarn hastane kaplarnda beklemedii, doa ile uyum iersinde yaamay
salayacak salkl evre politikalarna sahip, sal yaam kalitesini artrc
bir unsur olarak gren bireyleri ile salk alanlarnn tatmin edici bir mes-
leki ortamda altklar bir lke olarak nmzdeki Bin Yla hazrlanmaldr.
Dr. Yldrm AKTUNA

Salk Bakan
GR:
Trkiye'nin Ulusal Salk Politikasn oluturmak amac ile 23-2/ Mart 1992
tarihlerinde I. Ulusal Salk Kongresi dzenlenmitir. Kongreye, salk mes-
lek kurulular, eitli bakanlk, siyasi parti, zel sektr, niversite temsilcile-
ri, bilim adamlar, gnll kurulular, sendikalar, yerel ynetim temsilcileri,
basn mensuplar ve yabanc uzmanlar davet edilmilerdir.
Kongre ncesinde katlmclara

lkemizin salk asndan iinde
bulunduu durumu rakamlarla ve
. .si..' istatistiklerle gsteren kitap ile
1 Salk Bakanl'nn zm neri-
SSLTK lerini ksaca anlatan "Salk Refor-
1
REFOMU C " 11 p 1 i Pi!
P
mu ereve Tasla" ve tartma-
EREVE >1 E V C J i TARTIMA,
OtiilAKI
larn daha sistemli yapabilmesi i-
n hazrlanm olan yzlerce so-
rudan oluan bir dokman gn-
derilmitir. Be gn sren kongre boyunca konular 500'e yakn katlmc tara-
fndan 34 ayr alma grubunda tartlm ve her grup bir rapor hazrlam-
tr.
Kongre ertesinde btn grup ra-

porlar bir kitap halinde yaynlan-
m, daha sonra oluturulan edi-
trler grubu tarafndan da "Ulusal
Salk Politikas Taslak Dokma-
n" haline getirilmitir.
Hazrlanan taslak dokman kamu-

oyunda tartmaya alm ve ba-
ta I. Ulusal Salk Kongresi kat-
lmclar olmak zere tm ilgili kurum ve kurululara ve Dnya Salk Teki-
latna gnderilmi, alnan gr ve neriler aynen yaynlanmtr. Taslak do-
kman zerine Trk Tabipleri Bir-
lii de geni kapsaml bir alma
ile grlerini bildirmitir.
Btn bu eletiriler zerine taslak

dokman zerinde yeniden al-
larak Trkiye Byk Millet Mecli-
sine sunulmak zere "Ulusal Sa-
lk Politikas7' dokman hazrlan-
mtr.
Ulusal Salk Politikasnn nihai hedefi salkl bireylerden oluan salkl bir
topluma ulamaktr. Salkl bireylere ve topluma sadece salk sektrnn
sunduu hizmetlerle deil, sektrleraras bir politika ile ulalabilecei anla-
y ile gelitirilen Ulusal Salk Politikas be ana blmden olumaktadr.
Bunlar aadaki ekilde olduu gibi gsterilebilir:
Salkl
Trkiye
Hedefleri
21-30
Salk
Hizmet] erinin
Sunumu
15-20
Saln Gelimesine Destek

1-5
Birinci blm Saln Gelimesine Destek baln tamaktadr. Burada

dorudan sala etkili olmayacak ancak saln gelitirilmesi iin gereken
bilimsel, hukuki ve teknolojik alt yapnn oluturulmasna ynelik konular e-
le alnmtr. Bu blmdeki hususlarn hayata geirilmesi 20001i yllarn sal-
n salam zeminler zerine oturtacaktr.
kinci blm evre sal ile ilgilidir. Burada insan yaamn ve saln et-
kileyen evre faktrleri ele alnmtr. Yaanlan konutlardan kentlere, al-
ma ortamndan solunan havaya, kullanlan suya kadar her evresel olgu ya-
am kalitesini dorudan etkilemektedir.
nc blm Yaam Biimi hakkndadr. Yaam biimi, bireylerin kendi ira-

deleri ve denetimlerinde bulunan bir kavramdr. Bu blmde sal etkile-
yen beslenme, zararl alkanlklar, yetikinlere ynelik salk eitimi konula-
r yer almakta, salkl kamu politikalarnn gelitirilmesinin nemi vurgulan-
maktadr.
Drdnc blmde salk hizmetlerinin sunumu ele alnmtr. te bu b-

lmdeki hususlar tamamen salk sektrnn sorumluluundadr. rgt ya-
ps, temel salk hizmetlerinin sunumu, hastanelerin ynetim yaplar, salk
nsangc, ila ve salk hizmetlerinin finansman gibi dorudan salk hiz-
metleri ile ilgili politikalar bu blmde tespit edilmitir.
Son ve beinci blm, ilk drt blmde belirtilen politikalar dorultusunda

ulalacak salkla lgili hedefleri iermektedir. Ulusal Salk Politikas dok-
mannn mantn daha iyi aklayabilmek iin bir rnek verilebilir: Beinci
blmdeki hedeflerden birisi kanserden kaynaklanan lmlerin 2005 ylma
kadar % 15 azaltlmas konusundadr. Bu hedef piramidin tepesinde yer alan-

lardan birisidir. lgili hedefte ilkeler ve stratejiler belirtilmitir. Ancak pirami-
din bir alt katna inildiinde de bu hedefe ynelik yaplacak olanlar grle-
cektir. rnein evre sal blmnde hava kirliliinin nlenmesi, yaam
biimi blmnde sigara iiminin azaltlmas ve salk hizmetlerinin sunumu
blmnde erken tany salayacak birinci basamak hizmetlerinin ve tedavi-
de grev alacak hastanelerin gelitirilmesi kanserden kaynaklanan lmleri
azaltmaya ynelik hedeflerdir. Piramidin tabanna inildiinde, Ulusal Salk
Akademisi kanser aratrmalarnn ynlendirilmesinde grev yapacak, salk
enformasyon sistemi kanserle ilgili epidemiyolojik bilgilerin elde edilmesini
salayacak, Salk Hukuku sigara iimi ile ilgili hukuki dzenlemeleri yapa-
caktr. Grld gibi piramidin tepesindeki bir hedefe ulaabilmek iin her
basamakta yaplacak olanlar vardr.
Sistem insan hayatn ksaltan veya kalitesini dren her nedeni sektrlera-
ras etkileri gznnde bulundurarak ele almtr. Her hedefle gili mevcut
durum "sorunun tanm" ball altnda zetlendikten sonra genel ilkeler or-
taya konmu ve arkasndan stratejiler belirtilmitir. Stratejilerden sonra gel-
mesi gereken aksiyon planiar politika dokmanna alnmamtr. Bunlar her
uygulama biriminin kendi imkanlar ve grleri dorultusunda ele alnmas
gereken hususlardr. Aksiyon pJan detaylarna girilmeyerek dokmann "U-
lusal Salk Politikas" olma zellii korunmutur.
2001 yl sadece 21. yzyln deil, ayn zamanda nc Bin Yln da ba-
langcdr. Ulusal Salk Politikas ile Trkiye'nin nc Bin Yla salkta so-
runlarm zm olarak gireceine inanyoruz.
Dr. B. Serdar SAVA

Salk Bakanl Mstear Yardmcs
Salk Projesi Genel Koordinatr

BOLUM - 1
SALIIN
GELMESNE
DESTEK
SALIK POLTKALARI N
BLMSEL KURUMSALLAMA
HEDEF 1
Salk politikalarna, salk aratrmalarna, etik ile ilgili konulara yn vere-

cek, standardizasyonu salayacak bilimsel kurumsallama 2000 ylma kadar
gelitirilecektir.
SORUNUN TANIMI:
Salk politikalar ile ilgili gelimeleri takip edip bu alandaki uluslararas tec-
rbeleri aktaracak, hkmetlerin almalarna k tutacak aratrmalarn ihti-
yacn belirleyip bunlarn yaplmasn salayacak, insangc planlamalarna
yn verecek taaliyetlerde bulunacak grevleri stlenmi bilimsel bir kurulu
yoktur. Bata gda ve ila olmak zere salkla ilgili malzeme ve kimyasallara
ynelik kontrol ve ynlendirme ilemlerinde de arzu edilen dzeyde bulu-
nulmamaktadr. Bugn Trkiye'de, bireylerin salkla lgili haklarnn akla
kavuturulmas ve korunmas ile ilgili kurumsal bir yaplama halihazrda
mevcut deildir.
LKELER:
'Toplumun "Salk Hakkrnn korunmas ve kollanmas kurumsallatnlmal-

dr. Bu sre ierisinde halkn katlm salanmaldr.
* nsan Haklan Evrensel Beyannamesinin ve Trkiye'nin taraf olduu konu i-

le ilgili andlamalarn prensipleri salk politikalarnn gelitirilmesinde gz
nnde bulundurulmaldr.
*Ulusal Salk Politikas erevesinde uygulanacak stratejiler sektr i ve

sektrleraras ibirlii gelitirilerek srekli gzden geirilmeli ve gncelleti-
rilmelidir.
"Trkiye'nin salk alanndaki ncelikleri, bu alana ayrd kaynaklar gz-

nne alnarak tesbit edilmelidir. Bu tesbitler epidemiyolojik, demografik, e-
konomik, sosyolojik ve salk hizmetleri aratrmalar ile ilgili bilgilere da-
yanmaldr.
*Salik insangcnn planlanmas, mezuniyet ncesi, sonras ve hizmeti e-
13
girimleri ve salk alanlarnn haklar lke ihtiyalarna ve Ulusal Salk

Politikasnn ilkelerine gre yaplmaldr.
*Gida, ila, salkla ilgili malzeme ve kimyasal maddelerin insan salna

uygunluu, gerekli teknoloji kullanlarak, srekli denetim altnda tutulmaldr.
STRATEJLER:
Faaliyetlerini yukardaki ilkelere dayal olarak srdrmek zere Salk Ba-

kanl rgt yaps inde, bilimsel olarak zerk, katma bteli bir kurulu
niteliinde "Ulusal Salk Akademisi" kurulacaktr. Akademi ynetiminin hal-
kn da katlmna meydan verecek ekilde gerekletirilmesi salanacaktr. U-
lusal Salk Akademisinin kurulu kanunu 1993 yl iinde hazrlanacak, A-
kademi'nin fiziki yaps,, eitim mfredat, laboratuvar fonksiyonlar ve ileyi-
ine dair proje hazrlklar 1995 ylna kadar tamamlanacaktr.
Ulusal Salk Akademisi 1998 ylnda btn fonksiyonlar ile kuruimu olarak
hizmet vermeye balayacaktr. Akademi ynetiminde Salk Meslek Birlikleri-
nin, ilgili demokratik kitle rgtlerinin de yer almas salanacaktr.
Ulusal Salk Akademisi'nin esas fonksiyonlar unlar olacaktr:
'Bireylerin salk haklan ile lgili dzenleme ve gelimeleri takip etmek, etik
sorunlarn irdelemek.
*Ulusal Salk Politikas erevesinde stratejiler gelitirmek, sektr ii ve sek-

torleraras birliini salamak.
""Salk Politikasnn dinamik bir yapya kavumasn salamak zere geriye

ynelik deerlendirmeler yapp gelecee ynelik alternatifler hazrlamak.
*Poltika ve strateji gelitirme ve ncelikleri tesbit amacyla gerekli aratrma

sahalarn belirlemek, aratrmalar yapmak ve yaplmasn tevik etmek.
*Hcr dalda salk nsangcne ynelik planlamalar yapacak kriterleri tesbit

etmek, eitim standartlar gelitirmek, mezuniyet sonras eitim programlan
dzenlemek.
*Gda, ila, biyolojik rnler, eitli kimyasallar gibi insan sal ile ilgiii
maddelerin kontroln yapmak ve yaptrmak, bunlarla ilgili standartlar ge-
litirecek dzenlemeler yapmak ve bu konuda referans kurulu olmak.
*Saylan bu fonksiyonlar yerine getirirken lke iinden ve dndan kurum

ve kurulularla koordinasyon ve ibirlii kurmak.
-i
SALIK ENFORMASYON SSTEM

HEDEF - 2
Ulusal Salk Politikasnn uygulanmasn, izlenmesini ve deerlendirmesini

salayacak bir salk enformasyon sistemi 2000 ylnda tm Trkiye'de iler
hale getirilmi olacaktr.
SORUNUN TANIMI:
Ynetim sreci erisinde nceliklerin belirlenmesi, eldeki para, insangc,

malzeme gibi kaynaklarn bu nceliklere gre nasl kullanlacana ynelik
kararlar silsilesi vardr. Yneticiler bu kararlar alrken gereken btn bilgiler-
le donanm olmaldr. Bilgi se toplanan verilerden elde edilir. ncelikle
hangi karar iin hangi bilgiye ihtiya olduunun tesbiti. bu bilgiyi elde et-
mek iin hangi verilerin toplanacann ortaya konulmas gerekir. Daha son-
ra bu veriler toplanr, ilenerek bilgi haline getirilir ve her dzeydeki yneti-
cinin kendi sorumluluk alanlar ile ilgili kararlan almalar iin kullanlr. Bu
sistemin tmne Salk Enformasyon Sistemi (SES) denir.
Bir ok baka lkede de olduu gibi Trkiye'de salk ynetiminin bilgiye

dayandn sylemek zordur. Salk planlamasn ve ynetimini destekleye-
cek bilgi elde edilememekte, lkenin morbidite ve mortalite durumu net ola-
rak bilinmemektedir. Toplanan verilerin kalitesinin dk olduu, doruluk
ve gvenilirliklerinin denetlenmedii, mevcut sistemde bir geri besleme (fe-
ed-back) yapsnn yer almad, toplanan veri ve retilen bilginin istatistik
bltenden teye geemedii, ou yneticilerin bilgiyi nasl kullanacaklarn
bilmedikleri, kullanlmayan ama toplanan birok veri olduu, etkin bilgisayar
desteinden yoksun olunduu. eldeki bilgisayarlarn da verimli bir ekilde
kullanlmad bilinmektedir.
LKELER:
*Her kademedeki salk ynetim kararlar bilgiye dayanmaldr. Sbjektif

gzlemler, kiisel kanlarla, objektif nedenlere dayanmayan ynetim kararla-
rndan uzak kalnmaldr.
^Veriler, zamannda, doru, tam olarak toplanmal, bunlardan elde edilecek

bilgiler yararl ve kullanlabilir olmaldr. ok fakat gereksiz veri yerine, seil-
mi ve etkili veri toplanmaldr. Bilgi izleme srecinde maliyet/etkililik esas-
larna bal kalnmaldr.
15
Enformasyon sistemi bata "2000 Ylnda Herkese Salk" programna yne-

lik olmak zere salkla ilgili tm endikatrleri derleyecek bir yapda olmaldr.
*SES, dier ulusal kurumlardan gerekli verileri alabilmeli ve onlara da akta-

rmda bulunabilmelidir. Sistem datlm (distributed) bir yapya sahip olma-
l, bilgilerin gerekli hz ve srede yaylmas (dissemination) salanmaldr.
^Hastalk, sakatlk, sunulan hizmetlerin kalitesi, ulalabilirlii, uygunluu gi-

bi konularda daha iyi gstergeler gelitirmek amacyla salk durumunun ve
salk kaynaklan ile bunlarn kullanm konularna ilikin olarak olaan veri
toplama faaliyetlerinin enformasyon ihtiyacn karlamad durumlarda sa-
ym, anket vb. gibi aratrmalar yaplmaldr.
*Bilgler halkn, aratrmaclarn, planlamaclarn kullanmna ak olmaldr.
*Baz veri ve bilgilerin etik asndan zel ya da gizli olabilecei bir sistem
geliti rihnelidir.
*Baka lkelerle salk enformasyonu alveriinde bulunulmaldr.
STRATEJLER:
*Br Salk Enformasyon Sistemi kurulacak ve Salk Bakanlnda bu fonksi-
yondan sorumlu bir birim oluturulacaktr. Bu birimin blge, il ve ile dze-
yinde fonksiyon grmek zere yaplanmas salanacaktr.
^Salkla ilgili tm veri toplama ve bilgi ilem prosedrleri gzden geirile-

cek ve bir SES master plan hazrlanacaktr. SES Master Planna ynelik stra-
tejik planlama ve alt sistemlere ynelik detaylandrma almalar 1993 sonu-
na kadar bitirilecektir. 1994 ylnda ilk pilot uygulama yaplarak, Trkiye ge-
nelinde sistemin kademeli olarak yaylmasna balanacaktr.
"'Salk Enformasyon Sistemi 1997 ylnda tm Trkiye'de iler hale getirile-

cektir. 2000 ylma kadar sistemin almasndaki aksaklklar giderilecektir.
*SES iin gerekli olacak yazlm ve donanm birimlerinin teknik zelliklerinin

belirlenebilmesi iin teknik olurluk, sistem analizi, sistem tasarm ve gerek-
letirim aamalarndan geilecektir.
''Gelitirilecek olan sistemler modler olarak byyebilir zellikte olacaktr.

:;!
Salk insangc yetitiren okullarda SES ile ilgili eitime yer verilecektir.
Bu konuda yurtdnda eleman eitilmesi salanacaktr.
*Kurulacak olan sistemin dier lkelerle zellikle Dnya Salk Tekilat'nn,

Avrupa blgesi lkeleriyle uyumlu olmas salanacak, Trkiye'nin bu konu-
daki bilgi birikimi" Blgesel Salk birlii Konseyine ye lkeler bata ol-
mak zere dier lkelere de aktarlacaktr.
16
SALIK HUKUKU
HEDEF - 3
2000 ylnda "Salk Hukuku" kavram ve mevzuat olarak gelitirilmi, vatan-

dalar bu konudaki hak ve devlerin bilincinde olacak ekilde bilgilendiril-
mi olacaktr.
SORUNUN TANIMI:
Bugn Trkiye'de saln hukuki yapma ynelik bir yaplanma yoktur.

Salk Hukuku dendiinde akla sadece mevzuat gelmektedir. Mevzuatn,
salk hukukunun nemli bir paras olmasna karn bu alanda zellikle
hasta haklar gibi somut ve gncel konular ile bireyin Devlet karsndaki du-
rumu veya bireylerin birbirleri ve dier kurumlar le olan salk etkileiminin
hukuki ynleri gibi kavramlar tartlma maktadr.
Yrrlkteki salk mevzuatnn byk bir ksm gnn ihtiyalarna cevap

veremeyecek kadar eskimi olup, dank ve dzensiz bir yap arz etmekte-
dir. Kimi konularda duplikasyonlar mevcutken, kimi konular hi dzenlen-
memitir.
LKELER:
^Salkl olmann temel bir insan hakk olduu gereinden hareketle birey-
lerin salk haklarna ynelik hukuki yap oluturulmaldr.
*Salk asndan hak ve devler belirlenirken Devlet, dier kurumlar ve bi-

rey arasndaki ilikinin teorik ve pratik uygulama alanlar otaya konmaldr.
*Bireylerin salk hizmetlerinden faydalanrken karlaabilecekleri maddi ve

manevi zararlarn tazmin edilmesine ynelik nlemler alnmaldr.
"Salk mevzuat, sade, anlalr, gncel ihtiyalara cevap verebilen ve geli-

meleri takip eden bir sistem iinde dzenlenmelidir.
*Salk hukuku alannda dzenlemeler yaplrken Trkiye'nin uluslararas

andlamalara taraf olarak stne ald ykmllkler ve Avrupa Topluluu
politikalar gznnde tutulmaldr.
STRATEJLER:
*Mevcut salk mevzuat 1993 ylnn sonuna kadar gzden geirilerek yeni-
lenmi olacak, "Bildiriler Dergisi" 1993 ylndan tibaren karlmaya balana-
caktr.
*Ulusal Salk Akademisi bnyesinde bir Salk Hukuku Blm kurulacak-

tr.
*Hukuk. fakltelerinin idare hukuku, kamu hukuku, ceza hukuku, anayasa

hukuku, sosyal gvenlik hukuku, medeni hukuk blmlerinde saln ele
alnmasn salayacak giriimlerde bulunulacaktr.
*Mevcut salk mevzuat btnyle ele alnarak gncelletirilecektir.
*Avrupa Topluluu lkelerinin salk mevzuat incelenerek uyumlandrma

almalar yaplacaktr.
*Salk hizmetleri ile ilgili yeni kanun, tzk, ynetmelik, ynerge ve genel-
geleri duyurabilmek amacyla Salk Bakanlrnca bir "Bildiriler Dergisi" -
karlacaktr.
*Sahk hukuku kavramnn kamuoyunda gelimesi amacyla konferanslar,

paneller, ak oturumlar gibi etkinlikler dzenlenecektir.
SALIK TEKNOLOJS
HEDEF - 4
2000 ylndan nce salk teknolojilerinin uygun kullanmnn ve bunlarn et-

kililik, verimlilik, emniyet ve kabul edilebilirliinin sistemli olarak deerlen-
dirilmesi salanm olacaktr.
SORUNUN TANIMI:
Salk teknolojisi lke ihtiyalar dorultusunda kullanlmamaktadr. Birok

salk kumlusu teknolojinin salad imkanlardan yoksun olarak hizmet ver-
meye alrken kimilerinde son derece pahal yksek teknoloji rnleri kul-
lanlmaktadr. Teknoloji kullanmnda maliyet / etkililik prensiplerine uygun
hareket edilmemekte olup, salk yneticilerinde yeni teknoloji rn pahal
cihazlarn kullanlmasnn yararl olaca gibi bir nan vardr ve salk hiz-
metlerinin gelitirilmesi dendiinde akla hemen pahal teknik cihazlarla do-
natlm hastaneler gelmektedir. Temel salk hizmetleri vermek iin kurul-
mu birimlerde uygun teknoloji kullanm yoktur. Mevcut tbbi cihazlar da
koruyucu bakm ve kalibrasyonar yaplmadndan verimli kullanlmamak-
tadr. "Onarm ihtiyac olan cihazlarn mevcudun % 257i olduu tahmin edil-
mektedir.
Trkiye'de salk cihazlarna ynelik sanayii yeni gelimektedir. leri tekno-

loji gerektiren cihazlar ithal edilmektedir.
Bu alanda eitilmi insangc yetersizlii ve destek nitelerinin kurulmam

olmas nemli darboazlardr.
LKELER:
*Salk .hizmetlerinin her kademesinde gerek tbbi cihazlar gerek tan, tedavi
ve bakm hizmetleri asndan "uygun teknoloji" kullanlmaldr.
^Teknoloji kullanmnda ve hizmet birimlerine paylatrlrnasmda verimlilik

ve etkinliiik prensiplerine gre hareket edilmelidir. Tbbi teknolojinin birinci
basamak hizmetlerinde de kullanm salanmaldr.
Tbbi cihaz retimine ve kullanmna ynelik insangc yetitirilmelidir.
*Yerli sanayii bu alanda retim yapmaya tevik edilmelidir.

STRATEJLER:
*Her kademedeki salk hizmeti in kullanlacak teknoloji tanmlanacaktr.
*Salk Bakanl bnyesinde bir teknoloji danma kurulu oluturulacak ve

kalite kontrol belgelenmesi iin TSE, niversiteler ve zel sektr arasnda
koordinasyon kurulacaktr.
"Teknoloji seimi ve kullanmnn verimli olmas hizmeti veren birimin yetki

ve sorumluluunda olacaktr. Ancak Salk Bakanl ilgili birimlere rehberlik
edecektir.
* Kalite gvence programlar tm birimlerde uygulanacak, tm cihazlar belli

srelerle kalibrasyona tabi tutulacaktr.
* Tbbi cihazlarn bakm ve onarm ile ilgili birimlerin kurulmas salanacak-

tr.
* Tbbi teknolojiye ynelik insangc gelitirilecek, bu alanda yurt dnda

ve iinde personel eitimi yaplacaktr. Hizmet eitim vermeye ynelik o-
larak bir uygulama atelyesi oluturulacaktr.
* Salk teknolojisi reten ve/veya satan firmalarn performans sicili tutula-

caktr. Satc kurulularn sat sonras bakm ve eleman yetitirmesi iin d-
zenlemeler yaplacaktr.
SALIK YAPILARI
HEDEF - 5
Salk binalarnn htiyaca uygun, fonksiyonel ve inaat kalitesi olarak yk-

sek olmasn salayacak tedbirler 2000 ylndan nce alnm olacaktr.
SORUNUN TANIMI:
Salkla ilgili binalarn yaplmasnda uzmanlam kii ve kurumlar yoktur.

Salk hizmeti veren kurumlar ounlukla kamu kurumu niteliinde oldukla-
rndan bunlarn projeleri Bayndrlk ve skan Bakanhrnca hazrlanmakta ve
haleleri birim fiyat esasna gre Devlet hale Kanunu erevesinde yapl-
maktadr. Bina hedefleri sadece kantitatif gerekleme oranlarna dayanmak-
ta, hizmete uygunluk anlamnda kalitatif gerekleme dikkate alnmamakta-
dr.
Salk mimarisine ynelik stratejik ve taktik kararlar alacak planlaycdan kul-

lancya kadar olan gruplar ierecek bir organizasyon yoktur. lkenin her
yannda 4 deprem ve 3 s blgesi dikkate alnarak hazrlanm olan tip pro-
jeler uygulanmaktadr. Periyodik bakm hizmetleri yoktur, mimari projelen-
dirme mevcut ve gelecee dnk ihtiyalar salkl saptamadndan, ona-
rm ve tadat ihtiyac bina hizmete ald anda balamaktadr.
LKELER:
* Salk hizmetlerinin verildii binalarn yapm uzmanlam teknik kadrolar-

la salanmaldr.
* Binalar fonksiyonlarna gre ina edilmeli, corafi, kltrel ve evresel -

zelkler dikkate alnmaldr. Bina tasarm ve uygulamas ile donanm ve kul-
lanm ile ilgili birimler arasnda ibirlii ve koordinasyon kurulmaldr.
* Binalarn ihale ynteminde, en ucuz teklifi veren deil, inaat, verdii tek-
life gre en kaliteli ekilde yapacak mteahhit seilmelidir.
* Salk binalar ilerideki gelimeler ve ihtiyalar da dikkate alnarak esnek

ina edilmelidir.
* Salk binalarnn srekli bakm salanmaldr.
* Salk binalarnn yer seiminde ulalabilirlik gznnde tutulmaldr.
21
ULUSAL SALK: POLITIKAS
STRATEJLER:
* Ulusal Salk Akademisi Bnyesinde bir "Salk Mimarisi" blm kurula-

caktr. lgili faklte ve yksek okullarda salk mimarisine ynelik sorunlarn
ele alnmasn salayacak giriimlerde bulunulacaktr.
* 1994 ylna kadar Salk Bakanl bnyesinde konu ile ilgili bir teknik ka-
pasite yaratlacaktr.
* Maliyeti ve ancak etkililii de dk tip proje uygulamas yerine salk hiz-

metinin gerektirdii binay tarif eden zgn zmler aranacaktr.
* Devlet hale Kanununun yapsndan ve uygulanndan kaynaklanan, salk

yaplarn olumsuz ynde etkileyen ynleri gzden geirilerek dzeltilecek
ya da daha uygun bir mevzuat hazrlanacaktr.
* Etd proje denei gereki yeterli olarak karlacak ve yatrmlara zel o-

lacaktr.
* Planl bymeye imkan verebilecek modler salk kurulular uygulamas-

na geilecektir.
* Periyodik bakm ve onarm almalarnn yrtlebilmesi iin gerekli orga-

nizasyon yaplacaktr.
22
BOLUM - 2
EVRE
SALII
TEMZ HAVA
HEDEF - 6
2000 ylna kadar bilinen hava kirlilii kaynaklarnn toplum saln tehdit
etmeyecek ekilde kontrol altna alnmas salanacaktr.
SORUNUN TANIMI:
Kentsel ve endstriyel bava kirlilii problemlerinin en fazla yaand 23 ili-

miz unlardr: Ankara, Bursa. anakkale, Diyarbakr, Elaz. Erzincan, Erzu-
rum, Eskiehir. Gaziantep. Hatay (skenderun), stanbul, Kayseri, Kocaeli.
Konya, Ktahya, Malatya, K. Mara, Samsun, Sivas. Tokat, Van, Yozgat ve
Zonguldak.
Birok deiik yasann evre korunmas iie ilgili hkm iermesinin yaratt
yetki karmaas ve uyumsuzluk Hava Kalitesinin Korunmas Ynetmelii'nin
uygulanmasnda glklere neden olmaktadr. Ynetmelikteki baz hkmler
ve neriler, teknik usuller yeterince ak deildir. Hava kirliliinin nlenmesi
ve denetlenmesi amacyla ayrlan mali kaynaklarn yetersizlii yannda orga-
nizasyonel ve teknolojik altyap noksanl, kamuoyu evre bilincinin yeterli
dzeyde olmay, ekipman ve standardizasyon eksiklii, icra, denetim ve
yaptrm yetkisinin dankl ve koordinasyon eksiklii ncelikli sorunlar o-
larak sralanmaktadr.
LKELER:
* Kirleticilerin artmna gidilmeden nce, kirletici kaynan en verimli ekil-

de iletilmesi, atklarn azaltlmas, kirliliin nemli problemler yaratmadan,
-kaynanda ortadan kaldrlmas ya da azaltlmas yaklam benimsenmelidir.
* Aratrma ve gelitirme faaliyetleri desteklenmelidir. evre kirlilii konusun-

da alan kurululararas ibirlii gelitirilerek bu konuda politikalarn hazr-
lanmasna yardmc, ynlendirici bilgileri toplayan bir yap oluturulmaldr.
* D ortam hava kirlilii ile birlikte mtalaa edilmesi gereken i ortamda ha-
va kirliliini oluturan kirletici kaynaklarn da azaltlmasna ynelik alma-
lar yrtlmelidir.
* Kamuoyunun bilgilendirilmesi ve bilinlendirilmesi salanmaldr.
* Konu ile ilgiii mevzuat yetki ve sorumluluklar ak bir ekilde gsterir ve

koordinasyonu salar mahiyette olmaldr.
25
* Bu amala yaplacak almalarda kullanlacak maddi kaynaklar "kirleten ej-

der" prensibinden hareketle yaratlmaldr.
STRATEJLER:
* Belirtilen ilkeler dorultusunda mevzuat almalar yaplacak, 1994 yl so-

nuna kadar hukuki alt yap oluturulacaktr.
* 1998 ylna kadar Ulusal Salk Akademisi bnyesinde konu ile ilgili bir re-
ferans laboratuvar oluturulacak, aratrma ve gelitirme faaliyetleri bu ku-
rumca ynlendirilecektir.
* lke geneline yaylm standart yntemlerle alan, gvenilirlii ve uyum-

luluu yksek veri salayan bir lm a kurulacaktr.
* Kendisini ksa srede amorti eden. tesislere kazan getiren artm teknoloji-
leri tevik edilecektir.
* Enerji retiminde uzun vadeli tercihler temiz kaynaklardan yana olacaktr.
* imento, gbre, demir-elk gibi ana sektrlerde, iletmelerin bulunduu

yer ve etkiledikleri alan dikkate alnarak bclir ncelikler sralamas dahilin-
de gerekli evre koruma tesisleri tamamlanacaktr.
* Alnacak ekonomik nlemler kirletmeyi caydrc ve kirletene dettirici nite-

likte olacaktr. Kirleten der prensibi uygulanrken "toplam sosyal maliyet"in
geri dn salanacaktr.
26
TEMZ SU
HEDEF - 7
2000 ylndan nce lkede herkese yeterli miktarda temiz ime suyu salan-
m olacak ve nehir, gl ve deniz kirlilii insan sal iin bir tehdit unsuru
olmayacaktr.
SORUNUN TANIMI:
Ortalama ya miktarnn dnya ortalamasnn altnda olduu Trkiye'de su

kaynaklarnn dalm yresel ve mevsimsel deiiklikler gstermektedir. Ar-
tan nfus ve turizm de gznne alndnda bu durum su kaynaklarnn ge-
litirilmesine ve kullanlmasna ynelik alma ve yatrmlara nem kazan-
drmaktadr. me ve kullanm sularndaki kirlilik ve bunlarn sala olum-
suz etkileri konusunda yeterli istatistiki bilgi bulunmamakla beraber birok
enfeksiyon hastalnn sulardan kaynakland bilinmektedir. Sular zerinde-
ki denetim yetersizlii, zellikle yerel ynetimlerin kaynak (ara-gere, nite-
likli personel, para) sknts iinde olmalar ile aklanmaktadr. Sularn hav-
za baznda kirlenmeye kar korunmas salanamamaktadr. Sulara ynelik
mevzuat dank olup birbirini tamamlar nitelikte deildi]-.
LKELER:
* me suyu kaynaklar havza baznda kirlenmeye kar korunmaldr.
* Su kaynaklarnn ekonomik kullanlmas esasndan hareket edilmelidir.
* Su kirliliinin denetlenmesinde kurumlararas koordinasyon salanmaldr.
STRATEJLER:
* Sularla ilgili mevzuat 1994 yl sonuna kadar btnlk oluturacak ekilde

gzden geirilecek ve aksayan noktalar dzeltilecektir.
* Su kaynaklar, beslenme havzalarnda kentsel ve endstriyel yaplamay

yasaklayan mevzuat kesinlikle uygulanacaktr.
* me suyu havzalarnda her trl faaliyet ve yatrm iin evresel etki de-
erlendirme etdnn karar aamasnda yerine getirilmesi salanacaktr.
* Kat atk depolama sahalar havza dnda tutulacaktr.
27
* Tarmsal ilalarn ve kimyasal gbrelerin bilinsiz kullanm nlenecek ve

tarmsal mcadele uygulamalarnda entegre metodlara arlk verilerek zel-
likle biyolojik mcadele zendirilecektir.
* Evsel ve endstriyel atk sularn su kaynaklarna dearj nlenerek amaca

uygun artlp geri kazanlmas ve kullanlmas temin edilecektir,
" Su kirliliinin nlenmesine ve denetlenmesine ynelik olarak yerel yne-

timlerin kapasitesi gelitirilecektir.
* Mevcut su kaynaklan envanterinin her yreyi kapsayacak ekilde gelitirile-

rek yaygnlatrlmas 50 yllk ihtiyalar (ime, kullanma, endstri, sulama,
su rnleri, nakliye ve rekreasyon) dikkate alnarak planlar hazrlanacak ve
her 10 ylda bir gzden geirilerek ileriye gtrlecektir.
ATIKLARIN DENETM
HEDEF - 8
2000 ylma kadar zararl atklarla ilgili olarak bilinen nemli salk riskleri or-
tadan kaldrlm olacaktr.
SORUNUN TANIMI:
Evsel ve endstriyel atklarla birlikte hastane atklar ve dier tehlikeli atklar

lke sal iin bir tehdit unsuru olmaya devam etmektedir. Atk ynetimi-
nin yeterince kurumlanmam olmas nedeni ile uygulamalar ekonomik ve
salkl olmamakta, bunlarn bilimsel yntemlerle izleme ve deerlendirmesi
de yaplamamaktadr. Kat atk hizmetleri yerel ynetimlerde sadece temizlik
hizmetlerinden sorumlu birimin grevi olarak grlmektedir. mar ynetme-
liklerinde ve nazn imar planlarnda bertaraf alanlar ve transfer istasyonlar
yer almamaktadr. Endstriyel atklarn nasl muhafaza ve bertaraf edildii bi-
linmemekte, tehlikeli atklarn dierleri le birlikte toplanmas ve uzaklatrl-
mas salk ve evre sorunlarna yol amaktadr. Bu tr atklarn toplanmas,
deerlendirilmesi ve bertaraf edilmesi konularna zel sektr yeterince ilgi
gstermemektedir. Sanayi kurulularnn dank olmas, belirli sanayi blge-
lerinde toplanmay atk denetimini ve ynetimini zorlatrmaktadr. Yatrm
projelerinde sosyal risk ve maliyetlerin deerlendirmeye alnmamas, tekno-
loji transferlerinde demode ve kirleten teknolojilerin lkeye girmesine yol
amaktadr. Hastane atklarna ynelik zel ve ayr bir sistem bulunmamakta-
dr. Tehlikeli atklarla ilgili mevzuatn bulunmamas, bunlar reten tesisler i-
in evresel etki deerlendirme raporu dzenleme zorunluluunun olmama-
s bu alandaki sorunlarn boyutlarm bytmektedir.
LKELER:
* Atk ynetiminde yerel ynetimler, zellikle belediyeler temel sorumlu ku-

rulular olarak kabul edilmelidir. Atk ynetimi hizmetlerinin gelitirilmesi i-
in merkezi dzeyde politika gelitiren ve eitim veren rgtlenme salan-
ma! dr.
* Kat atk hizmetlerinin zelletirilmesine arlk verilmeli ve tevik sistemleri

gelitirilmelidir.
* Bu hizmetlerin finansman iin hizmetten yararlananlarn maliyete katlma-

lar salanmaldr.
* Atksz ve az atkl teknolojiler tevik edilmelidir.
* Atk ynetimi hizmetleri asndan dnya iletiim alar ile gerekli entegras-
yon salanmaldr.
STRATEJLER:
* 1994 yl sonuna kadar atklar konusundaki eksik mevzuat uluslararas and-

lamalar da gznne alnarak tamamlanacaktr.
* Kat ve sv atk alannda planlama, uygulama ve sorunlarn zm konu-

sunda ibirlii ve koordinasyon salamak amacyla meslek rgtlerinin, ka-
mu organlarnn ve gnll kurulularn katlmnn saland yere] ve ulusal
dzeyde srekli bir mekanizma oluturulacaktr.
* mar planlarnda ve imar ynetmeliinde gerekli nlemlerin alnmas sala-

nacaktr.
* Atk programlarnn finansmannda hizmetlerden faydalananlarn katlmn

salayacak mekanizmalar kurulacaktr.
* Ekossteme yaplan her trl kirletici mdahalenin doaldan nsan sal-

na yaplm olaca bilinci yaygnlatrlacaktr.
. .
GIDA EMNYET
HEDEF - 9
2000 ylma kadar gdalardaki mikroorganizmalara ve toksinlerine, kimyasal

maddelere ve radyoaktiviteye bal salk riskleri nemli lde azaltlacak-
tr.
SORUNUN TANIMI:
Gda e ilgili sorunlar "mamul gda retimi" ve "toplu beslenme merkezleri"

olarak iki grupta ele alnabilir. Hammadde pestisit, veterinerlik ilalan, hor-
monlar, anabo!izanlar, yem ve gbre kaynakl komaminasyonlar hammadde-
lerin depolanmalar aamasnda haare, parazit, mikrobiyolojik bozulmalara
bal toksin oluumu, mamul retiminde katk, yardmc madde ve trevleri
kalnts, paketlenmi gdalarda ambalaj anamaddesi ve katklarn migrasyo-
nu, paketlenmi gdalarda yanl veya eksik etiket beyan mamul gda reti-
mine ait problemlerdir. Toplu beslenme merkezlerinde ise ana sorun hijye-
nik kurallarn uygulanmamasdr.
Gda analiz teknolojisinde ve metodlarn standardizasyonunda problemler

vardr. Gda kontrolnden ve salndan sorumlu olan kurumlar arasnda
ibirlii yoktur. Gda ile ilgili bir yasa olmayp konu ok eitli hukuki d-
zenlemelerde yer almtr. Farkl kurumlar arasnda grev, yetki ve sorumlu-
luk kargaas vardr. Gdann salkll ile kalitesine ait sorumluluklar da ge-
nellikle birbirine kartrlmaktadr.
LKELER:
* Salk sektr gday insan salna olan etkileri asndan ele almaktadr.
Kaliteye ynelik endieler baka sektrlerin sorumluluk sahasnda olmaldr.
* Gida ile ilgili hukuki dzenlemeler mmkn olduunca bir balk altnda
toplanmaya allmaldr.
* Gda standartlar gelitirilirken Avrupa Topluluu kriterleri de gznne a-
lmmaldr.
* Tketicinin bu konuda bilgilenmesi ve bilinlenmesi salanarak toplumun
bir denetim mekanizmas kurmas temin edilmelidir.
* Gda emniyeti konusunda devlet tarafndan verilecek hizmetlere toplum
katlm salanmaldr.
31
ULUSAL SAKK POLITIKAS
* Gda emniyetinin salanmasnda esas sorumluluun yerel ynetimlerde o-

laca bir yap kurulmaldr.
STRATEJLER:
* Bir "Gda Kanunu" ve bunun ngrd dier mevzuat hazrlanarak y-

rrle konacaktr.
* Gda kontrol ile ilgili insangcnn grev, yetki ve sorumluluklar hukuki

bir temele dayandrlacaktr.
* Perferden balayp merkez referans laboratuarlarnda son bulacak bir de-

netim laboratuarlar zinciri oluturulacaktr.
* Gda denetiminde alacak tm grevlilerin standat bir hizmetii eitim-

den gemeleri salanacaktr.
* Gda hijyeni konusunun okullarn mfredat programlarnda yeterli lde

yer almas salanacaktr.
* Gda emniyeti le ilgili olarak yerel ynetimlerin yeterli teknik eleman ve e-

kipmana sahip olmalart salanacaktr.
ULUSA). SALK POLITIKAS
YERLEM ALANLARI VE KONUT

HEDEF - 10
2000 ylna kadar, herkesin salkl ve emniyetli bir ortamda yaamasna kat-
kda bulunacak nlemler alnm olacaktr.
SORUNUN TANIMI:
Trkiye'nin nfus art hz %2'nin zerinde olup krsal alandan kentlere

doru hzl bir g vardr. Kentlerde oluan salksz yaam evrelerinin ya-
nsra krsal yerleim alanlarnda da sorunlar vardr. Kentsel yaam evrele-
rinde insan saln etkileyen sorunlar, krsal alandakilerin devam zelliin-
dedir. Mevcut imar yasas ekolojik kayglardan uzak olup kent planlamas
"parsele'7 bal bir anlayla yaplmaktadr. Kent planlamasnda parac br
yaklam uygulamas olan mevzi imar planlar sakncalar yaratmakta, kentsel
btnlk erevesinde ele alnmas gereken altyap ve sosyal donatmlar sa-
lksz ve yetersiz bir kentleme sonucunu dourmaktadr.
Ekolojik adan yksek retkenlii olan alanlar kentsel yaplamaya almak-

tadr. Yaplamalarda evresel, fiziksel faktrleri yeterince dikkate almayan
yer seimleri yaplmaktadr. Krsal yerleimlerde evresel altyapnn olmama-
s, evler ve ahr atklarnn ky iinde akta olmas, enerji htiyacnn kar-
lanmasnda hayvansal atklarn kullanlmas sorun yaratmaktadr.
Konut yapmnda kullanlan malzemeler ve bunlarn deta yi andrlma s insan

salna ve gvenliine etki asndan ele alnmamakta, ev kazalarna yol a-
abilecek tasarm ve malzeme kullanmna engel olunmamaktadr. Konutlar
ve yakn evreleri yal, ocuk ve zrllerin kullanmn kolaylatracak e-
kilde dzenlenmemitir.
HHB^H HSHBB
LKELER:
* Salksz yaam evrelerine bal halk sal sorunlarnn zlmesi, kent-

sel ve krsal yerlemelerde kalitenin ykseltilmesi ile mmkndr. Bu ama-
la, palyatif zmler bulmak yerine konuya kktenci bir anlayla yaklal-
maldr.
* evre ve salk sorunlarnn zm iin blge planlarndan balayarak

evre dzeni plan, kent imar plan, ky yerlemeleri iin gelime plan ve
konutlar iin mimari tasarma kadar inebilen kademeli planlama sistemleri
kurulmal ve insan doa ilikisi tm plan kademelerinde temel yaklam ola-
rak kabul edilmelidir.
33
* Mevcut sorunlarla mcadelede yetersiz kalan ve hatta glk yaratan yasal

ve rgtsel yapda gnn koullarna uygun ve gelecee ynelik yeni d-
zenlemelere gidilmelidir.
* Yerleim alanlarnda evresel dzenin salanmasna ynelik yeni tip insan-

gc gelitirilmelidir.
* Sorunlarn zm iin multisektrel ve bakanlklararasi bir yaklam be-

nimsenmelidir.
STRATEJLER:
* Bu konudaki mevzuatn dzensizliinden kaynaklanan yetki belirsizliklerini

giderecek ekilde ada bir hukuki altyap hazrlanacaktr.
* Planlamada insan-doa ilikisini kuran metodlar uygulanacak, kent ekoloji-

si yaklam ile yeni bir imar planlama sistemi kurulacak, bu kapsamda alc
ortamlarn "kaldrma kapasitesi" yaklam kullanlacaktr.
* Kentsel yeil alanlar in belirlenen 7 m2/kii standardndan vazgeilerek

aktif ve pasif yeil alanlarn kentsel ekoloji kavram iinde ele alnmasna ge-
ilecektir.
* "Kent Denetisi" ad verilebilecek ve Belediye zabtasnn yerini alacak yeni

tip insangc gelitirilecektir.
* Krsal yerleimlerde tezek yerine biogaz kullanmn yaygnlatrlacak n-

lemler aratrlacaktr.
* Krsal alanda hijyenik foseptik sistemler yaygnlatrlacaktr.
* Konutlarn ve dier binalarn inaatlarnda nsan saln bozucu malzeme-

lerin kullanm nlenecektir.
* Konutlarda yaam riski oluturan yangn ve ev kazalarna yol aabilecek

eyalar iin nlemler alnacak, bunlarn tasarmna standartlar getirilecek, sa-
t, tesisat ve kullanm iin denetim sistemleri oluturularak kamuoyu bu
konularda aydnlatlacaktr.
34
GVENL VE SALII
HEDEF - 11
2000 ylma kadar i yaamyla ilgili salk risklerine kar etkin biimde ko-
runma' salamaya ynelik nlemler alnm olmaldr.
SORUNUN TANIMI:
Trkiye'de kazalar gelimi ' r itkiler len daha sktr, meslek hastalk-
lan tanlarnn konulmasnda s*. _ i., :"' nuktadr. Karlatr] la bilir gs-
terge olarak lmle sonulanan i kazalar gelimi lkelerdekinden 2,5-26
kat daha fazladr.
Bu alandaki yasal dzenlemelerin dankl, bilgi iletiimi ve kaytlama

yntemlerindeki yetersizlik, epidemiyolojik analitik deerlendirmelerin yapl-
may, iyeri hekimlii messesesinin gerektii gibi almamas, ii sal
ve i gvenlii mfettilerinin azl, teknolojik yetersizlikler, ii sal hiz-
metlerinin genel salk hizmetleri iJe entegre olmamas, ii sal ve i g-
venlii ile ilgili eitim dzeyinin dk olmas, yksek isizlik oran bu alan-
daki balca sorunlar olarak ortaya kmaktadr.
LKELER:
* i sal genel salk hizmetlerinin bir paras olarak ele alnmaldr.
* gvenlii ve ii sal ile ilgili dzenlemeler uluslararas (ILO,WHO) il-

ke ve tavsiyelere uygun olarak gelitirilmelidir.
* Konu ile ilgili ihtiya duyuian insangc yetitirilmelidir.
* Bu alandaki gelimeleri takip etmeye yarayacak kriterler gelitirilmelidir.
* i sal ve i gvenlii ile ilgili aratrmalarn yaplmas, uygulamalarn

ynlendirilmesi amac ile gerekli veri tabannn oluturulmas salanmaldr.
STRATEJLER:
* Konu ile ilgili hukuki dzenlemeler Umumi Hfzsshha Kanununun a-

dalatrlmas almalarnda ele alnacaktr.
* Genel Salk Sigortas uygulamasna geildiinde ii sal birinci basa-

mak salk hizmetlerine entegre edilmi olarak ele alnacaktr. Gereken sa-
35
lk ocaklarnda konu le ilgili uzman stihdam edilecektir.
* htiya duyulan gvenlii uzman i hekimi, i hijyenisti, i psikologu gibi

insangcnn yetitirilmesi, niversitelerin bu alanlarda lisans st eitim
vermesi salanacaktr.
* Ulusal Salk Akademisi bnyesinde i gvenlii ve ii sal ile ilgili bir

birim oluturulacaktr.
* Mesleki salk hizmetleri ev dahil btn yerlerini kapsayacaktr.
* yerinde kimyasal madde, toz, elyaf ve radyasyonu denetleme yntem ve

usulleri gelitirilecektir.
* Makna koruyucular, kiisel koruma ara ve gereleri standartlar saptana-

cak, bunlarn retimi ve dalmlar tevik edilecektir.
36
BLM - 3
YAAM
BM
ULUSAL SALK POIKAS:
SALIKLI DAVRANI N
KAMU POLTKALARI,
BLG VE YNLENME
HEDEF - 12
2000 ylma kadar saln korunmas ve gelitirilmesi iin gereken, halk sa-
lkl davranlara yneltecek kamu politikalar ve halk eitim sistemi gelitiril-
mi ve kurulmu olacaktr.
SORUNUN TANIMI:
nsanlar karlaacaklar riskler ya da salkl seenekler konusunda bilgi sa-

hibi olmadklarndan veya deer yarglar, edindikleri bilgiye gre davran
biimlerini deitirmeleri iin yeterli olmadndan salklarn bozan davra-
nlarda bulunabilmektedirler. rnein sigarann zararn bilen kii (bilgi) si-
garay brakmak iin bir istek duymakta (tutum) ancak bunu baaramamakta -
dr (davran). Salkla ilgili olumsuz davranlardan kurtulup olumlulara y-
nelmek ancak bigi-tutum ve davran gelimesi ile olabilecektir. Halkn sa-
lkl davranlara ynelmek, salkszlardan uzaklamak konusunda bir eilim
iinde olduunu sylemek zordur. Burada sistemli eitim programlarnn ol-
may nemli bir neden olarak ortaya kmaktadr. Bunlarn yannda halk,
salk hizmetlerini kullanmak konusunda ve kendi kendine bakm hizmetleri
ile ilgili olarak da sistemli bir ekilde bilgilendir il memektedir.
LKELER:
* Saln gelitirilmesine, bireylerin salkl yaam biimlerini benimsemesi-

ne ynelik sektrlerarasi politikalar gelitirilmelidir.
* Mevcut politikalarn salk zerine etkileri deerlendirilmelidir.
* Bireylerin yaamlarnda nemli yer tutan birimlerde saln gelitirilmesini

salayacak politikalar ve programlar gelitirilmelidir.
* Saln gelitirilmesine ynelik gerekli hukuki, mali ve idari destek salan-

maldr.
* Salkl davranlar iin bilgi ve ynlenme amacyla yaplacak eitim bireyin
39
okul ncesi yalarnda balayp btn hayat boyunca srmelidir.
* Dzenlenecek olan programlarn nihai amac bireylerde olumlu davran

deiiklii meydana getirmek olmaldr,
* Eitim htiyac tespit edilirken aratrmalara dayanlmazdr.
* Toplumun kabul edecei mesajlar hazrlanp btn medyalardan faydalan-

larak halka ulatrlmaldr.
* Programlar kurumlararas ibirlii ile hazrlanmal, ayn tr mesajlar farkl

kurumlarca verilmelidir.
STRATEJLER:
* Ulusal Salk Aka demi i "nd e halkn salk eitimi ile ilgili bir nite olutu-
rulacaktr.
* Salk Bakanl halka ynelik eitim programlarn da stlenecek ekilde

tekilatlanacaktr.
* Bu konuda alan eitli kurumlarn, gnll kurulularn ve uluslararas

rgtlerin ayn amaca ynelik olarak g birlii yapmalar ve bir koordinas-
yon iinde almalar salanacaktr.
* Salk eitimi ve salk propagandas konusunda uzman insangc geliti-

rilecektir.
* Salkl davrana ynelmek konusundaki mesajlar ilkokulda balanarak

eitim programlarna konulacaktr.
- 0
ULUSAL SALJK POLITIKAS
TOPLUM BESLENMES
HEDEF 13
2000 ylma kadar malntrisyon, raitizm, hafif ve orta derecedeki anemi ora-
n % 50 orannda azaltlacak, endemik guatr insidans % 10'dan aa ekie-
cek, beslenmeye bal ar anemi ortadan kaldrlacak, toplumun dengeli
beslenmesi konusundaki alt yap kurulmu olacaktr.
SORUNUN TANIMI:
Trkiye beslenme durumu ynnden hem gelimekte olan hem de gelimi

lkelerin sorunlarm birlikte ieren bir grnme sahiptir. Halkn beslenmesi
tahl ve tahl rnlerine dayal olup, batdan douya, kentsel alandan krsal
alana gidildike ve gelir dzeyi dtke tahl tketiminde artma, hayvansal
gdalarn tketiminde azalma grlmektedir. St ve st rnleri tketimi d-
k dzeyde olup et tketimi de yllara bal olarak azalma gstermektedir.
Beslenme ynnden risk altnda bulunan gruplar, gebe-emzikli kadnlar, be-
bek ve okul ncesi ocuklar, ar ite alan iiler ve yallardr. Bebek ve
okul ncesi ocuklarda protein enerji malntrisyonu (byme ve gelime ge-
rilii), raitizm, anemi (kanszlk), okul alarnda, genler arasnda ve gebe-
emzikli annelerde zayflk ya da imanlk, vitamin yetersizlikleri, anemi, ba-
sit guatr, yaygtn di rkleri grlmektedir.
Emzirme yaygn olmakla beraber doumu takiben ilk yarm saat iinde an-
ne stnn bebee verilmemesi, 4-6 aylktan nce gereksiz gdalarn veril-
mesi sorunlar vardr.
Halkn beslenme konusundaki bilgi eksiklii, hatal beslenme alkanlklar

ve uygulamalar balca sorunlardandr.
LKELER:
* Beslenme politikalar mevcut durura deerlendirilerek ve risk gruplarna

ncelik verilerek gelitirilmelidir.
* Eksiklii duyulan maddeler asndan temel gdalar ve suyun zenginletiril-
mesi salanmaldr.
* Teme gdalarn zenginletirilmesi ve zel beslenme iin gerekli mamul g-
dalarn retimini yapabilecek teknolojinin kurulmas salanmaldr.
* Halk eitimine ncelik verilmelidir.
* Beslenmeyle ilgili bir bilgi sistemi kurulmaldr.
41
STRATEJLER:
* Toplum beslenmesi Salk Bakanl'nca yrtlen salk programlar aras-

na alnacaktr. Risk gruplarna ynelik zel programlar gelitirilecektir (Mev-
zuatlara ilave olarak).
* Hayvansal protein tketimini artracak tedbirler alnacaktr.
* yotlu tuz retiminin teviki, sularn Horlanmas, ekmein zenginletirilmesi

konularnda alma yaplacaktr.
* Beslenme ve sorunlarna ynelik olarak her 5 ylda bir ulusal apta aratr-
malar yaplacak, bunlar blgesel ve belirli nfus gruplarna ynelik dier a-
ratrmalarla d esteklenecektir.
* Gda retimi politikalar beslenme politikasna gre ynlendirilecektir.
* Trkiye'ye zg gda kompozisyon cetvelleri hazrlanacaktr.
* Beslenme ve gda iie lgili yaynlarn halk doru ynlendirmesi salanacak-

tr.
42
SALIA ZARARLI
ALIKANLIKLAR
HEDEF -14
2000 ylma kadar sigara ve alkol tketimindeki art tersine evrilecek, uyu-
turucu kullanmnda % 25 d salanacaktr.
SORUNUN TANIMI:
Sala zararl alkanlklarn toplumda ne lde yaygn olduuna dair

terli bilgi mevcut deildir. 1988 ylnda yaplan bir aratrma Trkiye genelin-
de sigara ime orann % 43.6 (Erkeklerde % 62.8, Kadnlarda % 24.3.) olarak
ortaya koymutur. Hekimler arasnda erkeklerin % 55'. kadnlarn % 40'nn
sigara itii otaya konmutur. retmenler arasnda yaplan yerel bir aratr-
mada sigara ime oran % 77 bulunmutur. Sigaraya balama ya ise ortala-
ma ll'dir. Gelimi lkelerdekinin aksine Trkiye'de sigara me oran art-
maktadr. Batda sigaray brakanlar nedeni ile ylda 2 milyon mterisini
kaybeden okuluslu sigara endstrisi yeni pazarlarn aralarnda Trkiye'nin
de bulunduu gelimekte olan lkelerde yaratmaktadrlar. En nemli ve va-
him sorun ise gerek kamuoyunun gerek yneticilerin sorunun bykln
hala kavrayamam olmalardr.
Alkol kullanmnn dier lkelere gre dk olduu izlenimi vardr, ancak

D..E. verilerine gre 1990 yl alkol retimi 447 milyon litre olup bunun %
75'ini bira oluturmaktadr. Alkol iin risk grubu niversite a ve alma
yaam balangc olarak belirtilmektedir.
Uyuturucu kullanm asndan da elde yeterli bilgi olmamasna ramen ya-

plan gzlemler risk altndaki gruplarn ergenlik ve niversite a genlii
olduunu ortaya koymutur: stanbul, zmir ve Diyarbakr n plandadr.
LKELER:
* Sala zararl alkanlklardan korunmak insanlarn hakkdr.
* Bu maddelerle mcadelede hukuki, ekonomik, rgtsel ve eitim tedbirleri

alnmaldr.
* Genlere ve ocuklara ynelik tedbirlere ncelik verilmelidir.

* Kltrel, ahlaki ve dini eler ilenmelidir.
* Konuyla ilgili bilimsel aratrmalar desteklenmelidir.
STRATEJLER:
* nsanlara sigarasz bir yaam seme hakk tannacak ve bu hak korunacak-

tr. Sigara imeyenlerin, ienlerin zararl etkilerinden korunmalar iin ortak
evrelerin sigarasz olmasn salayacak yasal dzenlemeler yaplacaktr.
* Sigara ve alkol tketiminin azaltlmas amac ile fiyat ve vergi politikalar

gzden geirilerek, talebin fiyat elastikiyetine gre ayarlamalar yaplacaktr.
* Sigara ve alkol reklamlarnn tamamen kalkmasna ynelik almalar yap-

lacaktr.
* Kurtulmak isteyen madde bamllarna ynelik geni bir yardm a olutu-

rulacaktr.
* Bu maddelere kar yaplacak mcadelede bu maddelerden elde edilen

gelirin bir ksm kullanlacaktr.
* Sigarann alkol ve uyuturucuya geite ilk basamak olduu gznnde tu-

tularak ncelik sigara ile mcadeleye verilecektir.
* Bu alkanlklarn epidemiyolojisini, ekonomik ve sosyal boyutlarn ortaya

koyacak aratrmalar yaplacaktr.
* Sektrler ve kurumlararas ibirlii ile srekli bir halk eitim program y-

rtlecektir.
BLM - 4
SALIK
HZMETLERNN
SUNUMU
SALIK HZMETLERNN
RGT VE YNETM YAPISI
HEDEF - 15
2000 ylma kadar desantrilize bir salk ynetimi sistemi kuruimu olacaktr.
SORUNUN TANIMI:
Salk hizmetleri ok bal, ar derecede merkeziyeti, yetkilerin daima st

seviyelerde topland bir ynetim ve rgt yapsna sahiptir. Koordinasyon
eksikliinin yol at duplikasyonlarn yansra yetki kargaas vardr. Salk
Bakanl salkla ilgili dier kurumlar zerinde etkili olmayp mevcut mev-
zuatla kendisine verilen yetkileri de tam anlamyla kullanamamaktadr.
Salk Bakanl makro planlan yapan ve sektr ynlendiren bir yapdan zi-
yade gnlk ilerle uraan bir uygulama Bakanl eklinde almakta, st
dzey yneticilerin zamannn ok nemli bir ksm personel tayinleri ile
gemektedir. Bakanlk ynetiminde en st dzey yneticiden taradaki en u
birime kadar profesyonel salk yneticilerine pek rastlanmamaktadr. Ba-
kanln merkez ve tara tekilat yaps modern ynetim anlay ile bada-
mamaktadr.
LKELER:
* Ynetim yaps salk hizmetlerinin gelimesini, salk hedeflerini en etkili

ve verimli olarak ulalabilmesini salayacak biimde oluturulmaldr.
* Salk sistemi, toplumun salk dzeyinin ykseltilmesi ve yaam standard-

nn iyiletirilmesinde, salk hizmetlerinin ekonomik verimliliinin artrlma-
snda ulalan baar dzeyine gre deerlendirilmelidir.
* Salk hizmetlerinin rgt ve ynetim yapsnda yerinden ynetim ilkeleri

benimsenmelidir.
* Salk Bakanl, sektr tek elden planlayan politikalar reten ve denetle-

yen bir kurum haline gelmelidir.
s
Ynetime halkn, meslek teekkllerinin ve dier sektrlerin de katlm
salanmaldr.
47
* Salk ynetimi profesyonel yneticilerce yrtlmelidir.
* rgtienmede dikey modeller braklmal, entegrasyon anlay benimsen-

melidir.
STRATEJLER:
* Salk Bakanl'mn merkez ve tara tekilat kanunu hazrlanacaktr.
* Bakanlk merkezi, operasyonel sorumluluklarn oluturulacak blge yne-

timlerine devredecek, kendi asli grevlerine dnecektir.
* Oluturulacak blgesel idareler salkla ilgili tm kaynaklar kendi blgesi

iinde sevk ve idare edecektir.
* Blge salk ynetiminde katlma bir anlay benimsenecektir.
* Profesyonel salk yneticilii tevik edilecek, bu konuda insangc yetiti-

rilecektir.
TEMEL SALIK HZMETLER

HEDEF - 16
2000 ylndan nce gl bir temel salk hizmetleri sistemi kurulmu ola-
caktr.
SORUNUN TANIMI:
lkenin epidemiyolojik tablosu gerek nlenebilir lmler ve gerek korunula-

biir hastalklar ynnden sal koruyucu ve gelitirici hizmetlerin yeterince
sunulmadn gstermektedir. Toplam Salk Harcamalar iinden bu a-
malarla ayrlan payn da % 27ler dzeyinde oluu mevcut durumu aklar
mahiyettedir. Birinci basamak tedavi hizmetlerine ise muayenehaneler ve i-
la harcamalar yolu ile nemli lde kaynak harcanmaktadr. Ancak bu
kaynaklar kamusal kontrol altnda deildir.
Temel salk hizmetlerinin veriliinde hala entegrasyon salanamamtr.

ok eitli birinci basamak kurulular (Salk Ocaklar. Ana-ocuk Sal
Merkezleri, Verem Sava Dispanserleri, SSK Dispanserleri, Milli Eitim Dis-
panserleri, zel muayenehane ve poliklinikler, hastane poliklinikleri vs)
duplikasyonlara neden olarak faaliyet gstermektedirler.
Vatandalar konuya ait birimlerden aldklar hizmetlerden memnun deildir;

kuyruklar, kaba davranlar, kirli birimler, ara gere yetersizlii gibi neden-
ler bu memnuniyetsizliin balca sebepleridir. Nedenleri konusunda deiik
gr ve yaklamlar olmasna ramen salk hizmetlerinin sosyalletirilmesi
son 30 yllk uygulamada arzu edilen sonular dourmam tr.
LKELER:
* Btn vatandalarn yararlanaca bir temel salk hizmetleri kurulmaldr.
* Hizmetlere kolay ulalabilmeli, vatandalarn arzu ettii nitelikte olmal ve

hizmet almak uzun formaliteleri gerektirmemelidir.
* Hizmetlerde entegrasyon salanmaldr.
* Temel salk hizmetleri kamusal kontrol altnda sunulmaldr.
* Bireylere hekim seme ans tannmaldr.
19
* Hizmetler lkenin ncelikli salk sorunlarna zm getirecek ekilde r-

gtlenmelidir.
STRATEJLER:
* Temel salk hizmetlerinin veriliini dzenleyen yasa 1993 yl inde kar-

lacak ve 1994 yl iinde pilot uygulamaya geilecektir. Sistem lke genelinde
Genel Salk Sigortas uygulamas ile paralel olarak yaylacaktr.
* Temel salk hizmeti veren birimler uniform hale getirilecektir.
* Krsal alanda salk-evi, salk oca yaplan srerken kentlerde kk n-

fus esasna dayal genel pratisyen/aile hekimi sistemi oluturulacaktr.
* Aile hekimleri bireylere ynelik koruyucu ve birinci basamak tedavi hiz-

metlerini vermekten sorumlu olacaklardr. cretlerini kendilerine kaytl kii-
lerin adedine gre genel salk sigortas sisteminden alacaklardr.
-o
HASTANELER
HEDEF - 17
2000 ylnda uygun maliyette ve kalitede hizmet sunan, otonom, temel salk
hizmetlerine entegre bir ikinci ve nc basamak salk hizmet sistemi ku-
rulmu olacaktr.
SORUNUN TANIMI:

Trkiye'de bata Salk Bakanl, SSK, niversiteler, eitli kamu kurulular

olmak zere hastane ileten birok kurum ve kurulu olmasna ramen zel
hastanelerin yatak says toplam yataklarn % 5'i civarndadr. Toplam yatak-
larn % 70'inden fazlasna sahip olan Salk Bakanl ve SSK hastaneleri so-
runlarn zellikle younlat kurumlardr. Bu hastanelerin kat merkeziyeti
ve brokratik ynetim yaps, ynetimin profesyonel hastane yneticilii e-
saslarna dayanmamas ve verimlilik prensiplerinin uygulanmamas balca
sorunlardr. Merkeziyetilik bata personel ve bte ynetimi olmak zere
ynetimin her alannda kendisini gstermektedir.
Hastanelerde maliyet kavram gelimemitir. Dolaysyla maliyet muhasebesi

sistemleri de yoktur. Ynetim performansn deerlendirecek veri/bilgi sis-
temleri de bulunmamaktadr.
Maliye ve Gmrk Bakanlnn Bte Uygulama Talmatndaki fiyatlar,

maksatlar bilinmediinden, gereki olmamakta, tarifeler gncelletirileme-
mekte ve hizmetlerin karlnn hastanelere dn salanamamaktadr. -
deme gc olmayan vatandalar iin Sosyal Yardmlama ve Dayanmay
Tevik Fonu'ndan yaplan demeler ok dk dzeylerde kalmakta, hasta-
nelerin finansman sorunu gittike bymektedir.
Hastaneler ikinci ve nc basamak hizmetlerin yanmda youn bir ekilde

birinci basamak poliklinik hizmeti de vermektedirler.
Hastane alanlar motive edilememitir. almaya ve faydaya dayal bir c-

retlendirme, liyakata dayal bir hiyerari sistemi yoktur.
LKELER:
* Hastaneler yerinden ve ada ynetim ilkelerine gre ynetilmelidir.
* Her trl ynetim fonksiyonu bizzat hastane ynetimi tarafmdan yerine ge-
tirilmelidir.
51
ULUSAI, SALK POLITIKAS
* Bir hastanenin ilerini srdrmesinde verimlilik esasna dayanln aldr.
* Hastane fiyatlar gerek maliyetlere gre ayarlanmaldr.
* ok zel ihtiya gsteren durumlar dnda iletmesi verimsiz olan hastane-

lerin faaliyeti durdurulmaldr.
* Hastane hizmetleri temel salk hizmetleri ile entegre edilmelidir.
STRATEJLER:
* Salk Bakanl hastanelerinden balamak zere desantrilizasyon yapla-

caktr. Hastaneler kendi kaynaklan hakknda karar veren ve bu kaynaklar
kullanan iletmeer haline getirilecektir.
* Hastanelerde maliyet muhasebesi sistemine geilecektir.
* Hastane enformasyon sistemleri kurulacaktr.
* Hastane ynetimi iin htiya duyulan insangc yetitirilecek, gelimi l-

ke uygulamalar yakndan takip edilecektir.
* Acil durumlar dnda, kualacak temel salk hizmetleri sisteminden ge-

meyen hastalar, hastaneye kabul edilmeyecek, aile hekimlerinin hastalarn
hastanede de takip edebilmesi salanacaktr.
* Hastane alanlar, katklar orannda creticndirileceklerdir.
* Bu stratejiler dorultusunda hastanelerin zerklemesi salanacaktr.
* Hastanelerin zerkletirilmesi ve verimlilik esasna dayal kurumlar olarak

almasna ilikin almalar 1993 yl iinde bitirilecek ve pilot uygulamalara
balanacaktr. Hastaneler tedricen gruplar halinde bu uygulamaya dahil edi-
lecektir.
52
SALIK INSANGUCU
HEDEF - 18
2000 ylma kadar rasyone bir insangc politikas btn ynleri ile uygula-
maya konulmu olacaktr.
SORUNUN TANIMI:
Salk insangcnn kalite ve kantitesine ynelik tartmalar hala devam et-

mektedir. zerinde gr birliine varlan hususlar u ekilde sralanabilir:
Salk personeli lke ihtiyac dorultusunda bir eitim almamaktadr, mezu-

niyet sonras eitimleri hi yok denecek kadar azdr; istihdam, cret ve zlk
haklar bakmndan problemleri vardr; lke sathna dengeli dalmamlar-
dr; mesleki ve fonksiyonel dalm bozukluu da vardr; mesleki rgtlen-
meleri tam deildir ve lkede aklc bir salk insangc planlamas yoktur.
Mesleklerin grev, yetki ve sorumluluklarn dzenleyen mevzuat ok eski-
dir, baz meslekler iin hibir hukuki dzenleme yoktur.
LKELER:
* Salk hizmetleri ekip iidir ve salk nsangcnn i tatminini salayacak,

motive edici tedbirler gelitirilmelidir.
* Salk insangc planlamalar saysal esaslara (nfus/personel gibi) gre

deil, igc esasna gre yaplmaldr.
* Saik insangc lke ihtiyalar dorultusunda yetitirilmeli, eitimleri te-

mel salk hizmetlerine ynelik olarak planlanmaldr.
* Salk insangcnn temel salk hizmetleri alannda almasn tevik e-

decek nlemler alnmaldr.
* Deien koullar ve bilim dorultusunda srekli eitimleri salanmaldr.
* Corafi, mesleki ve fonksiyonel olarak dengeli dalmlar salanmaldr. Bu

dalm zorlayc olmayan ve adil bir yntemle yaplmaldr.
* Salk alanlar rettikleri hizmetin gerek bedelini almaldrlar.
* Salk insangcnn mesleki-demokratik rgtlenmesi salanmaldr.

STRATEJLER:
* 1994 ylndan nce gerekli yasal dzenlemeler yaplacak, salk nsangc

ana plan hazrlanacaktr.
* Trkiye'nin 20 yllk projeksiyonlarla dinamik bir salk insangc planla-

mas yaplacaktr. Bu planlama epidcmiyolojik. demografik verilerle, salk
hizmetleri kullanm aratrmalarna dayanacaktr.
* Her meslek grubunun eitim programlarnn temel salk hizmetleri anlay-

na dayanmas salanacaktr.
* Hemirelik/ebelik eitimi tekrar dzenlenecek ve liseye temeli e ndirilecek-

tir.
* stihdamda merkeziyetilik braklacaktr. Salk insangcnn dengeli da-

lm bata ekonomik olmak zere zorlayc olmayan tedbirlerle salanacak-
tr.
* Mezuniyet sonras srekli eitimin salanmas in Salk Bakanl meslek

teekklleri ile ibirlii yapacak ve " kredilendirme sistemi" uygulanacaktr.
* Salk meslek gruplarnn grev, yetki ve sorumluluklarn belirleyen yasa

hazrlanacaktr.
* Salk meslek gruplarnn saysal olarak yeterli olanlarnn meslek birlikleri-

ni kurmalar in yasal dzenlemeler yaplacak, mevcut birliklerin de ada
bir yapya kavumalar iin allacaktr.
LA VE DENETM
HEDEF - 19
2000 ylna kadar, kaliteli ve ekonomik ila retiminin devam salanacak ve

rasyonel ila tketimine dayal bir sistem gelitin mi olacaktr.
SORUNUN TANIMI:
Trkiye gelimekte olan bir ila sanayiine sahiptir. Hammadde ithaline .dayal
retimin yannda, hammadde imalat da gelimektedir. Sanayii son yllarda
ihracata da ynelmitir. u anda endstri temel aratrma yapamamakta an-
cak mevcut veya retilmesi planlanan yeni ilalara ait aratrma ve gelitirme
almalar yaplabilmektedir. la retiminde retici firmann otokontrol ya-
nnda GMP/GLP ynetmeliklerine gre periyodik retim yeri kontrolleri ek-
linde gerekletirilen devlet kontrol ile denetlenmektedir. lacn ruhsatlan-
drmasna ynelik problemler vardr. zellikle insangc darboaz, alt yap,
yerleme sorunlar ve hammadde retiminde rantibilite ve maliyet, retime
ynelik problemlerdir. Sanayde atl kapasite mevcuttur. lalarn fiyatland-
rlmas ile ilgili sorunlar devam etmektedir. la kontrol yapan devlet labo-
ratuvarlarnm ileriye dnk olarak yetersizlii sz konusu olabilecektir. Ras-
yonel ila kullanm yoktur. Polifarmas ve uygun olmayan basamakta gerek-
siz ila kullanm devam etmektedir.
LKELER:
* la bulunabilir, gvenilir ve alnabilir olmaldr.
* lalarn ruhsatlandrlmalarmda bilimsel ve srekli yntemler izlenmelidir.
* la fiyat politikasnda gerek maliyetler gznnde tutulmaldr.
* Yerli ila sanayii tevik edilmeli, dnya pazarlarna uyum konusunda des-
teklenmelidir.
* la kontrol sistemleri daha da gelitirilmeli, bu konuda eitsel ve bilimsel

olarak otorite kurulular ihdas edilmelidir.
* Rasyonel ila kullanm salanmaldr.
55
STRATEJLER:
* Ulusal Salk Akadems'nde ilalarn kontrol ve ruhsatlandrlmas ile so-

rumlu bir birim ve laboratuvarlar kurulacaktr.
* Fyatlandrmaya ilikin olarak 1984 Kararnamesinin uygulanmasna devam

edilecek, uzun vadede ila fiyatlarnn serbest braklmasnn salk sektr-
ne etkileri konusunda aratrmalar yaplacaktr.
* la endstrisinin kurulup geliebilecei organize sanayii blgeleri oluturu-

lacaktr.
* la retiminde istihdama ynelik eitim programlar gelitirilecektir.
* Birinci basamak hizmetlerde kullanlacak ilalar snrlanacak, baz ilalarn

sigorta kapsam dna kmas salanacak, reete kontrol sistemi getirilecek,
ilala lgili salk personeline srekli eitim verilerek rasyonel ila kullanm
salanacaktr.
SALIK HZMETLERNN
FNANSMANI
HEDEF - 20
2000 ylna kadar "salkta eitlik, kaynak dalmnn iltiyaca gre yaplmas,
kaynak kullanmnda maliyet/etkililik7' ilkelerine dayal bir finansman modeli
kurulacak, GSMH'dan sala ayrlan pay en az % 5 olacaktr.
SORUNUN TANIMI:
Salk harcamalar GSMH ierisinde % 3-3.5 gibi dk bir seviyede bulun-

maktadr. Devlet Btesinden sala ayrlan pay ise % 3-4 civarnda olmak-
tadr. GSMH'dan ayrlan payn takriben % 5'Si vatandalarn dorudan yapt-
harcamalar, % 15'i sigorta primleri % 35'i ise Devlet Btesinden yaplan
harcamalardr.
Tm bu kaynaklarn takriben % 2'si sal koruyucu ve gelitirici hizmetlere,

% 60' birinci basamak tedavi hizmetlerine (zellikle muayenehanelere.ve i-
la masraflarna). % 38' se yatakl tedavi hizmetlerine harcanmaktadr (PW,
1990), Grld gibi, baka lkelerle kyaslandnda sala olduka d-
k harcama yapan br lke olan Trkiye'de mevcut kaynaklar da koruyucu
hizmetlere harcanmayarak verimsizlik yaratlmaktadr. Kaynak dalmndaki
bu verimsizliin yansra kurumlar baznda da maliyet/etkililik prensipleri
dorultusunda alamadndan kaynak israf byk boyutlar bulmaktadr.
lke nfusunun takriben yarsnn salk asndan sosyal gvence altnda

olduu tahmin edilmekle birlikte bu oran kesin olarak bilinmemektedir.
Sosyal gvenlik kapsamsnda olduu halde kendisine salanan hizmetleri kul-
lanmayarak zel hizmet alan veya zel salk sigortas yaptran kesimler de
mevcuttur. Sosyal gvenlik kurulularnn yelerine temin ettii hizmetlerde
ve prim toplama prensiplerinde uniformite yoktur. Toplanan primlerin salk
dnda amalara ynelik olarak kullanlmas zellikle SSK'da darboazlar
meydana getirmektedir.
Finansman ve hizmet sunumunun ayn elde topland uygulamalarda (Sa-

lk Bakanl, SSK gibi) etkili bir kontrol ve yarma ortadan kalkmtr.
Salk hizmetlerinin finansman ile ilgili olarak elde bulunmas gereken veri
ve bilgide nemli eksiklikler vardr.
Kaynaklarn lke genelinde dalmnda tutarl bir politika yoktur. Mevcut
"
durumda hastane hizmetleri kamu kaynaklarndan subvanse edilmektedir.

Hastaneler lkenin ban kesimlerinde yaygnlat ve kentsel alanlarda bu-
lunduu iin sbvansiyon lkenin gelir dalm yapsnda daha avantajl o-
lan kesimlerin desteklenmesi sonucunu dourmaktadr.
LKELER:
* Salkta eitlik esastr.
* Salk hizmetlerine yeterli kaynan ayrlmasn salayacak bir sistem kurul-

maldr.
* Kaynaklarn corafi dalmnda kiilerin salk hizmeti ihtiyac ve nfus e-

sasma dayal olarak kriterler konulmal ve kaynak kullanm desantriHze edil-
melidir.
* Kullanlan kaynaklarn lkenin epidemiyolojik ve demografik zellikleri

gznnde tutularak sal koruyucu ve gelitirici hizmetlere ncelikle tah-
sis edilmesi salanmaldr.
* lke nfusunun tamam salk asndan sosyal gvenceye kavumaldr.
* Kaynak yaratmada toplumun farkl gelir dzeyine sahip kesimleri arasnda

riskin blm prensibinden hareketle sosyal adalet korunmaldr.
* Kamu sbvansiyonu hizmetler yerine gelir dalm asndan dezavantajl

kiilere yneltilmelidir.
* Kaynak kullanmnda etkililik ve verimlilik prensiplerinden hareket edilme-

lidir.
* Hizmetlerin maliyetini kontrol altnda tutacak, salk hizmetlerine olan tale-

bi mmkn olduunca ihtiya ls ile snrlayacak bir mekanizma geliti-
rilmelidir.
* Her vatanda optimum koullar salanm hizmete kolaylkla ulaabilmeli

bunun zerinde olabilecek taleplerini de kendi mkanlar ile elde etme ko-
ullarna sahip olmaldr.
* Kaynaklarn corafi dalmnda kriterler konularak kaynak kullanm de-

santrilize edilmelidir.
STRATEJLER:
* Bir Genel Salk Sigortas sistemi kurulacaktr.
* Genel Salk Sigortas sistemini kurmak iin gereken bilgileri elde etmeye
ynelik aratrmalar 1993 yl iinde tamamlanacak, ayn yl Genel Salk Si-
gortas Kanunu karlacak ve ilk pilot uygulamaya geilecektir. Sistem btn
Trkiye'ye kademeli olarak yaylacaktr. 1999 ylnda btn vatandalar kap-
sayacak bir Genel Salk Sigortas kurulmu olacaktr.
* Sistemin finansman akteryel hesaplamalara dayal olarak belirlenecek

primlerden salanacaktr, prim deme gc olmayanlarn primleri genel bt-
eden denecektir.
* Kamu Salk Sigortalan arasnda uniformte salanacaktr.
* Hizmet sunumu ve finansman birbirinden ayrlacaktr.
* Toplanan salk primlerinin sadece salk hizmetlerinin finansman amac i-

in kullanlmas salanacaktr.
* Genel Salk Sigortasrmn ileyebilmesi in gereken enformasyon sistemi

kurulacaktr. Enformasyon sistemi kurulmadan nce htiya duyulan bilgiler
iin aratrmalar yaplacaktr.
* Genel Salk Sigortas le ilgili oluan fonlar blge veya il dzeyindeki bi-
rimlere aktarlacak, hizmetlerin kii bana (per capita) deme yaplarak sz-
lemeler yoluyla alnmas salanacaktr.
* Hizmet alan ahslar belirli oranlarda maliyetin karlanmasna itirak ede-

ceklerdir.
* Sigorta kuruluu (veya kurulular) hizmeti daha kaliteli ve ucuz verenden

alarak hizmet sunumunda yarma ortam yaratlacaktr.
* Salk hizmeti sunanla vatanda arasndaki para ilikisi ortadan kalkacaktr.
* Kaynaklarn yurt sathna dalmasnda lkenin epidemiyolojik, demografik,

sosyolojik ve ekonomik koullarna gre bir yntem gelitirilecek ve salk
alanndaki farkllklar ortadan kaldrlacaktr.

BOLUM - 5
SALIKLI
TRKYE
HEDEFLER
BEBEK ve OCUK SALII

HEDEF - 21
2000 ylna kadar 5 ya alt lmler binde 50'ye, bebek lm hz binde 30'a
drlecektir.
SORUNUN TANIMI:
Nfusun % 37'sini 0-14 ya ocuklar, % 15'ini 5 yandan kk ocuklar o-

luturmaktadr. ocuklarn salk dzeyleri dnyann dier lkeleri ile kyas-
landnda Trkiye 129 lke arasnda 6l. srada yer almaktadr. 5 ya alt -
lm oran 1990 yl projeksiyonuna gre binde 78. bebek lm hz binde
59'dur. 1988 aratrmasna gre BH krsal alanda binde 105 iken kentlerde
binde 51'dir. Ayrca nemli blgeleraras farkllklar da vardr. Trkiye'de tm
lmlerin % 50'si 5 yandan kklerde, % 347 ise 1 yandan kklerde
grlmektedir. Bu lmlere yol aan hastalklarn hemen hepsi nlenebilir
hastalklardr. Bunlarn banda gebelik ve douma bal nedenler yer almak-
ta olup bunu zatrre ve ishal izlemektedir. Bunlar malnutrisyon zemininde
gelierek bir ksr dng oluturmaktadrlar.
Okul a ocuklarnda di rkleri, boaz hastalklar, barsak parazitleri,

grme bozukluklar ve eleri hastalklar en sk grlen sorunlardr.
Btn bu sonularn, nedenleri olarak anne ve babalarn temel eitim dzeyi-

nin yetersizlii, hzl nfus art, ailenin ekonomik durumu, salk hizmetle-
rinin sunumunda eksiklikler ve koordinasyon olmamas, aile planlamas ek-
sikliine bal nedenler, akraba evliliklerinin yaygnl, okul sal hizmet-
lerinin yetersizlii saylabilir. Konuyla lgili mevzuat gelitirilememitir.
LKELER:
* Salk asndan ocuk tek bana deil ailesiyle bir btn olarak ele aln-
mal, hizmet aileyi hedef alacak ekilde gelitirilmelidir.
* ocuk sal ile ilgili programlarn alt yapy glendirici olmasna all-
maldr.
* Salk hizmeti sunan ve finanse eden btn kurumlarn koruyucu salk

hizmetlerine ynelmesi iin gereken dzenleme yaplmaldr.
* ocuk sal ile ilgili sorunlar blgelere gre farkllklar gsterdiinden ye-
63
rindcn ynetim ilkelerine dayanlmaldr.
* Sorunlar zlrken ncelikli alanlardan balanmaldr.
* ocukluk a alarnn Trkiye'de retimi salanmaldr.
* Sektrler ve uluslararas ibirliine gidilmelidir.
STRATEJLER:
* Salk mevzuat almalar erevesinde, ocuk sal ile ilgili dzenleme-

ler Salk Kanunu : nda yer alacaktr.
* Topluma salk hizmeti sunumunda "Aile Hekimlii" sistemi uygulanacak-

tr. Btn vatandalarn (hangi sosyal gvenlik kumlusunun yesi olursa ol-
sun) bu sistemden faydalanmas salanacaktr.
* Salk Ocaklarnn blgelerindeki ocuk sal politikalarn gelitirecek

yeterlilikte olmalar salanacaktr.
* Sektrleraras ibirliini daha da gelitirecek tedbirler alnacaktr.
* Temel salk hizmetlerine ynelik stratejiler uygulandnda, hizmete ulaa-

bilirlik ve hizmetin etkililii artacaktr; bu kapsamda verilen hizmetin kalitesi-
ni ykseltmek iin gerekli teknolojik destek salanacaktr.
* Halkn salk eitimi erevesinde ocuk sal ile ilgili konular ncelikli
olarak yer alacaktr.
* Bebek ve ocuk lmlerinin azaltlmasnda anneye bal nedenler, zatrre,

ishal ve malnutrisyon programlar ncelikle ele alnacaktr.
* Salk Akademisi bnyesinde modern a retim kapasitesi oluturulacak,

zel sektr de bu alanda tevik edilecektir.
* Alama takvimi ve stratejiler gzden geirilecektir.
* Bebek ve ocuk salna ynelik enformasyon sistemi kurulacak ayrca bu

alandaki aratrmalar desteklenecektir.
* Okul salna ynelik sektrleraras bir program gelitirilecektir.
64
ANNE SALII
HEDEF - 22
2000 ylma kadar etkili kontraseptif kullanm % 7(Te karlacak, anne lm

hz bugnk dzeyinden % 50 orannda azaltlacaktr.
SORUNUN TANIMI:
Eldeki veri ve bilgilere dayanarak Trkiye'de anne lm hznn yzbinde

134, toplam dourganlk hznn binde 3.4, isteyerek dklerin her 100 canl
doumda 35. doum ncesi bakmn % 43, evde kendi kendine doumun %
24. gebelikte anemi orannn % 50, etkili aile planlamas, yntemi kullanma
orannn % 38 ve kadnlarda okur-yazarlk orannn % 36 olduu belirtilmek-
tedir. Anne salna ynelik gstergelerde kr/gecekondu/kent. blgeler ara-
s ve sosyo-ekonomik dzeyler arasnda belirgin farkllk vardr. Aile planla-
mas uygulamalarnda etkili yntem kullanm grld gibi dk dzey-
lerde olup karlanamayan htiya yksektir. Nfusun yaklak 13 milyonu
dourgan ada kadn olup bir anlamda aile planlamas ynnden risk altn- |
daki poplasyonu oluturmaktadr.
LKELER:
* Anne salnn dzeltilmesine yol aacak nlemlerin ailenin saln t-

myle olumlu ynde etkileyecei bilinmelidir.
* Anne salna ynelik hizmetler entegre temel salk hizmetleri anlay ile
sunulmaldr.
* Anne salnn dzeltilmesinde en nemli roln her ailenin istedii sayda

ocuk sahibi olmasn salayacak etkili aile planlamas uygulamalar olduu
kavranmaldr.
* Kaynak kullanmnda nceliklere gre hareket edilmelidir.
* Anne salnn eitli gruplar arasnda gsterdii farkllklar giderilmelidir.
* Toplumda, hizmet almay engelleyen sosyo-kltrel faktrler ortadan kald-

rlmaldr.
* Hizmetler toplumun rf ve adetleri, dini inanlar gznnde tutularak ve-

rilmelidir.
STRATEJLER:
* Salk mevzuatnda anne sal le ilgili dzenlemeler yaplacaktr.
* Anne salna ynelik bir enformasyon sistemi kurulacaktr.
'!: Her gebenin mutlaka tesbiti, her trmesterde en az bir kez izlenmesi ve
bunlardan en az birinin hekim tarafndan yazlmas salanacaktr.
* Doumlarn tmnn salkl koullarda (evde veya salk kuruluunda)

yaplmas salanacaktr.
* Kadn hastalklar ve doum blm olan her hastanede bir aile planlamas
klinii kurulacaktr.
* Her salk evinde ikili (hap. kondom), her salk oca ve aile hekimi mu-
ayenehanesinde l (hap, kondom, RA) ve her aile planlamas kliniinde
drtl (hap. kondom, RA, cerrahi sterilizasyon) yntemler uygulanacaktr.
*-Aile planlamasnda erkek eitimi, toplumun bilgilendirilmesi, topluma da-

yal datm postpartum ve post-abortus aile planiamas gibi zel programlar
uygulanacaktr.
* Aile planlamas eitimi Milli Eitim, Milli Savunma. Diyanet leri Bakanl
gibi ilgili Bakanlk ve Kurumlarn ibirlii ile kurumsallatrlacaktr.
i...
66
YALI SALII
HEDEF - 23
2000 ylna kadar yallarn salk sorunlarna ynelik ulusal bir strateji uygu-
lamaya konulmu olacaktr.
SORUNUN TANIMI:
Trkiye, gen bir nfusa sahiptir. 65 ya zerindeki nfus toplam nfusun %
4.2'sidir. Ancak bu oran 2000 ylnda % 5.3'e kacak. 2025 ylnda % 10'a
yaklaacaktr. Bugn 65 ya ve zerinde bulunan kiilerin % 90'nn bir kro-
nik hastal olup bunlarn % 35'inde iki, % 23'nde ve % 15:inde drt ve-
ya daha fazla hastalk birarada bulunmaktadr. Yalanma ile hastalklarn kli-
nik grnmleri ve tedavi protokolleri deitiinden konu ayr bir uzmanlk
dal altnda incelenmelidir. Ancak bu uzmanlk dal Trkiye'de mevcut deil-
d ir. Yallara salk hizmeti veren eitilmi personel says ok yetersizdir,
toplum da bu konuda eitilmi deildir.
LKELER:
* Yallarn toplumun bir paras olduu ilkesinden hareket edilmelidir.

* Yal bakm, zorunlu haller dnda toplum ve aile iinde yaplmal, yalla-
r toplumdan soyutlayacak uygulamalardan kanlmaldr.
* Yallara yaam aktivesi kazandrlmaldr.
* Toplum bireyleri bu konuda eitilmelidir.
* Yalln kendine zg sorunlar olduu bilinmelidir.
* Bu konuda kurumlararas ibirlii ve koordinasyon salanmaldr.
STRATEJLER:
* Trkiye'de yallk ve sorunlarna ynelik aratrmalar yaplacaktr.
* Salk Bakanl bnyesinde yallarla ilgili bir salk program gelitirilecek
ve dier ilgili kurumlarla koordinasyon salanacaktr.
v
Yallarn ncelikle evde bakmna ynelik uygulamalar gelitirilecek, gndz
bakm merkezleri ve evde bakm nitelerinin gelitirilmesine ncelik verilecektir.
* Geriatrinin bir uzmanlk dal olmas salanacaktr.
* Yal bakm ile ilgili insangc nitelik ve nicelik olarak gelitirilecektir. Ko-
nuya multidisipliner bir anlayla yaklalacaktr.
* Aile hekimlii sistemi yal saln kapsayacak ekilde dzenlenecektir.
67
AGIZ-D SALII
HEDEF - 24
2000 ylma kadar az ve di salna ynelik hizmetlerin temel salk

hizmetlerine entegre olmas salanacak, 2005 ylma kadar 12 yandaki o-
cuklarda DMF indeksinin 2 ve daha aa deerlerde. 15 yandaki ocuklar-
da CPI deerinin % 90 nfusta en az 3 blmde 0 olduu bir dzeye ulala-
caktr.
SORUNUN TANIMI:
Az-di sal problemleri lkemizde nemli bir halk sal sorunudur,

ya grubunda % 88 olan rk prevalans, 35-44 ya grubunda % 96'y bul-
maktadr. Bu yaygnlk iinde kii bana den rk ve sonularn tayan
di says ise ortalama 2.73 ile 28.8 arasnda deimektedir. Periodontal has-
talk belirtilerinin grlme yaygnl 10 yanda % 50 iken ileri yalarda %
96'ya kmaktadr. Ancak iddet asnda zellikle ocuk ve gen erikin ya-
larnda di rnde olduu gibi geni kapsaml uygulamalarla kontrol edi-
lebilecek dzeyde bulunmaktadr.
LKELER:
* Di hekimleri birey ve topluma yalnzca tedavi edici hizmetler deil, bunun

yansra koruyucu uygulamalar sunmakla ykml olmaldr.
* Kamu kesiminin sunduu az di sal hizmetleri temel salk hizmetleri-

ne entegre olmaldr.
* Belirlenmi hedeflere ulamak iin ncelikli gruplar seilerek var olan az

di sal dzeyini artrmak zere planlamalar yaplmaldr.
STRATEJLER:
* Toplumun az di sal alannda deien ihtiyalarn belirleyerek eitim

ve hizmet sektrleri arasndaki koordinasyonu salamaya ynelik bir komis-
yon oluturulacak ve bu komisyonun salk akademisi iinde yer almas te-
min edilecektir.
* Salk Bakanl rgt yaps ierisindeki az di sal ile ilgili niteler te-
mel salk hizmetlerine entegrasyonu salanacak ekilde yeniden organize e-
dilecektir.
68
* Di hekimlii eitiminde lke ihtiyalar dorultusunda toplum az di

salna ynelik teorik ve pratik eitimin daha arlkl olarak yer almas
salanacaktr.
* Di rklerini nlemek amacyla hkmetler dzeyinde alnan kararlarla

uygulanan baz sistemik flor uygulamalar ve dier lokal uygulamalar pilot
almalardan balayarak yaygnlatrlacaktr.
* Ulusal Salk Akademisi inde halkn salk eitimi ile ilgili oluturulacak
nitenin almalarnn az di saln da kapsamas salanacaktr.
* Toplum bazndaki geni kapsaml koruyucu yntemleri uygulamak zere

di hekimlii yardmc personelinin tanm yaplarak bu personel yetitirile-
cek ve birinci basamak salk hizmeti veren nitelerde di hekimi grup ba-
kanlklar denetiminde grevlendirilecektir.
* lk ve orta retim kurumlarnn ders programlarnda az-di salnn yer

almas, konunun halka ynelik eitim programlarnn bir paras olmas sa-
lanacaktr.
" " ' -/'/i'Hi /,;:.;-
69
BULAICI HASTALIKLAR
HEDEF 25
2005 ylma kadar kzamk, ocuk felci, difteri, yenidoan tetanozunun eradi-
kasyonu salanacak, tberkloz prevalan binde Tin altna ekilecek, Strata
I'de stmann yerii intibak kesilecek, ADS tamamen kontrol altna alnm o-
lacaktr.
SORUNUN TANIMI:
Bulac hastalklar nemli bir halk sal sorunu olmaya devam etmektedir.
Ayla korunabilen kzamk, difteri, bomaca ve poliomyelit grlme skln-
da nemli azalmalar olmasna ramen, tetanozda bu saptanamamtr. Tber-
kloz ve stma sorun olmaya devam ederken paratifo. bruselloz, viral hepatit
vakalarnda artma gzlenmektedir. Enformasyon sistemi iyi ilemediinden
yllk bulac hastalk vakalar konusunda belli bir izleme sistemi yoktur.
evre sal sorunlarnn bymesi, kiisel hijyen alkanlklarnn yeterli l-
de gelimemi olmas tabloyu arlatran faktrlerdir. Bulac hastalklarn
tehisinde nemli rol oynayan labora tu varlarn yaygn ve gvenilir bir ekil-
de kurulmam olmas tanya ynelik bir engel yaratmaktadr. Uygunsuz ve
yaygn antibiyotik kullanm sonucu direnli bakteri poplasyonu gelimesi,
yan etki ve komplikasyonlarn kmasna ve ekonomik kayba yol amakta-
dr.
LKELER:
* Bulac hastalklarla mcadele, iyi bir bildirim kayt sistemine dayanmal-

dr.
* evre sal ve toplumun hijyen alkanlklarnn gelitirilmesi asl nemli

faktrlerdir.
* Bulac hastalk kontrol ile ilgili bilimsel bir yap gelitirilmeli, aratrma-
lar, politika retme ve labora tu varlar asndan referans bir merkez kurulma-
ldr.
* Yeterli miktar ve kalitede a salanmaldr.
* Bulac hastalklarla mcadele, sektrleraras bir anlayla ele alnmaldr.
70
ULUSAL SAGLK POLITIKAS
STRATEJLER:
* Ulusal Salk Akademisi bnyesinde, bulac hastalklarn kontrol ile ilgili

epidemiyoloji, laboratuvar, tan kriterleri gelitirme gibi konularda politika -
retecek, ilkeler getirecek, eitim yapacak niteler kurulacaktr.
* Salk evi, salk oca ve aile hekimlerinden balayarak iaboratu varlar ge-
litirilecek, ile merkezlerindeki salk ocaklar bunlara lojistik destek saia-
yacak ve daha gelimi imkanlar ile hizmet sunacak il halk sal aboratu-
varlannn iler hale getirilmesi salanacaktr.
* Salk Enformasyon Sistemi iinde bulac hastalklarla ilgili alt birimler yer
alacaktr. ,.
* Ulusal a program tekrar gzden geirilecek, yerli a retimi daha da ge-

litirilecektir.
* Bulac hastalklarla dikey deil, entegre salk programlan ile mcadele e-

dilecektir.
* Antibiyotik kullanmnda yeni ilkeler getirilecek, baz- antibiyotiklerin birinci

basamakta kullanlmamas salanacaktr.
* Bulac hastalklarla lgili mevzuat yeniden dzenlenecektir,
* Halkn genel hijyen kurallarna uymas ve uygulamas iin youn eitim

programlar dzenlenecektir.
* Salk personelinin mezuniyet ncesi ve sonras eitimleri, bulac hasta-

lklarn kontrolne ynelik olarak gzden geirilecektir.
71
DOLAIM SSTEM HASTALIKLARI

HEDEF - 26
2005 ylma kadar 65 ya alt grubunda dolam sistemi hastalklar nedeni ile
lm oran en az % 15 azaltlacaktr.
SORUNUN TANIMI:
Dolam sistemi hastalklar hakknda eldeki verilerin yetersizlii ve mortalite
istatistikleri ile lgili rakamlarn gerei gstermedii bilinmektedir. Bununla
beraber yaplan kentsel bir almann sonularna gre Trkiye'de koroner
kalp hastalklarnn % 35 : hipertansif kalp hastalklarnn % 20, romatizmal
kalp hastalklar % 5 ve doutan ve akciere bal kalp hastalklarnn % 3
orannda olduu saptanmtr. Kalp hastalklarndan korunma iin gelitiril-
mi bir salk program olmad gibi birka ok gelimi kalp cerrahisi mer-
kezi dnda salk kurulularnn dolam sistemi hastalklarnn tan ve teda-
visi ynnden olanaklar yetersizdir.
LKELER:
* Dolam sistemi hastalklarnn nlenmesi, tehis ve tedavisi temel salk

hizmetleri ile entegre bir btnlk iinde ele alnmaldr.
* Dolam sistemi hastalklar risk faktrlerinin kontrol salanmaldr.
* Salk personelinin gelien tp ve teknoloji paralelinde bilgilerinin taze tu-

tulmas salanmaldr.
STRATEJLER:
* Salk Bakanlnda dolam sistemi hastalklar ile ilgili bir program geliti-
rilecektir.
* Dolam sistemi hastalklar asndan balca risk faktr olan sigara iimi
ve an yal beslenmenin nlenmesi iin programlar uygulanacaktr.
* Risklerden kanmak iin halka gerekli egzersiz ve spotif yaam biimi a-

hkanl kazandracak nlemler alnacaktr.
* Risk gruplarnn dolam sistemi hastalklar bakmndan taranarak erken ta-

n ve tedavi le kontrol altna alnmas salanacaktr.
* Akraba evliliklerinin nlenmesine ynelik almalar yaplacaktr.

S:
30 yandan byk nfusun aile hekimlerince ylda bir kez periyodik salk
muayenesinden gemesi salanacaktr.
72
KANSER
HEDEF - 27
2005 ylna kadar 65 yan altndakiler arasnda kanser nedeniyle lm oran

en az % 15 orannda azaltlacaktr.
SORUNUN TANIMI:
1985 ylndan beri kanser lke dzeyinde bildirimi zorunlu olmakla beraber
bildirim sisteminin baarya ulat sylenemez. Yllk bildirimi yaplan vaka-
lar 25 bin dolayndadr. Deiik faktrler gznne alnarak yaplan deer-
lendirmelerde yllk kanser nsidasnn yzbnde 150 olduu varsaydrsa l-
kede beklenen yllk kanserli hasta saysnn 100 bin civarnda olmas gere-
kir. Mevcut verilerle salkl yorum yapmak mmkn deildir. Beklenildii
ekilde kadnlarda meme. erkeklerde akcier kanseri ilk sray almaktadr. Er-
keklerde larenks kanserinin de n sralarda yer almas nemlidir. Erkeklerde
grlen kanserlerin yars sigara iimiyle likilidir. Lenfomalarm ve mide
kanserlerinin dou blgelerinde daha sk grld ynnde bulgular var-
dr. Gelimi lkelerde duraklama ve dme eilimi gsteren akcier kanseri-
nin Trkiye'de artma eilimi gstermesi, yine bu lkelerde mortalitesi -
nemli lde drlen serviks kanserinin de mortalitesinin halen yksek ol-
mas dikkat ekicidir. zellikle ocukluk a lenfornalar belirgin derecede
sk grlmektedir. Trkiye'de kanserle ilgili bir erken tan sistemi yoktur. Te-
davi alannda da nemli darboazlar vardr. Kanser tedavisine ynelik insan-
gcnde eksiklikler vardr.
LKELER:
* ncelikle kanserin nlenmesi ve erken tansna ynelik politikalar takip e-

dilmelidir.
* Erken tanda I. basamak salk hizmetlerinin rol gelitirilmelidir.
* Kansere kar izlenecek mcadele yntemlerini destekleyecek ve ynlendi-

recek bir kayt ve bildirim sistemi kurulmaldr.
* Kanser tedavisi multidisipliner bir anlayla ele alnmaldr.
* Kanserle mcadele eden resmi, gnll, zel kurumlar arasnda ibirlii

salanmaldr.
STRATEJLER:
* Kanserden primer korunma konusunda yaplabilecek en etkin uygulama o-

lan sigara iiminin azaltlmasna ynelik nlemler ncelikle uygulanacaktr.
* Kanserin erken tansnda salk oca ve aile hekimleri fonksiyon kazana-

cak, kadnlara ynelik serviks taramalar gerekletirilecektir.
* Ulusal Salk Akademisi bnyesinde kanserle ilgili bir blm oluturulacak-

tr.
* Kanserle lgili enformasyon sistemi yeniden dzenlenerek topluma ve has-

taneye dayal kayt sistemleri kurulacaktr.
* Tedavisinde grev alacak cerrahi, medika, pediatrik ve radyasyon onkolo-

u ve patologlar ile hekim d personel yetersizliini giderecek tedbirler al-
nacaktr.
74
RUH SALII
HEDEF - 28
2000 ylnda her kademe salk hizmeti ve sosyal hizmetlerle btnlemi bir
ruh sal hizmetler sistemi kurulmu olacaktr.
SORUNUN TANIMI:
Genel epidemiyolojik bilgiler ve lke nfusu goznne alnarak yaplan he L

saplamalara gre 500 bin dolaynda ciddi dzeyde ruhsal rahatszl ve -
zr olanlar vardr. Bunlarn ou Trk toplumunun sosyokltrel zellikleri
gerei aile iinde ve yaad kk evrede, yeterli salk hizmeti almaks-
zn hayatlarn srdrmektedirler. lkedeki ruh sal hizmetleri tedavi ar-
lktadr. Birinci basamak ruh sal hizmetleri gelimemitir. kinci basamak
hizmetleri Devlet Hastaneleri psikiyatri kliniklerince verilmektedir. Baz iller-
de hi psikiyatri servisi yoktur. Bu da zel dal hastanelerinde ar ylmaya
neden olmaktadr. Az sayda bulunan zel dal hastanelerinde zihinsel zrl-
lerin, kronik veya demansh hastalarn ve adli vakalarn "bakm" ve "muhafa-
za" hizmetleri grldnden esas arlk verilmesi gereken tedavi hizmetleri
aksamaktadr.
LKELER:
* Koruyucu ve tedavi edici ruh sal hizmetleri birlikte ele alnmal ve te-
mel salk hizmetlerine entegre edilmelidir.
a:
Ruh salna ynelik tedavi edici hizmetler genel hastanelerde de veril-
melidir.
* Ruh hastalar ile ilgili bakm ve muhafaza fonksiyonlar sosyal hizmetler

kapsamnda mtalaa edilmelidir.
* Ruh sal ile ilgili sk karlalan risk etkenleri incelenerek konu topluma
dayal ruh sal hizmetleri erevesinde ele alnmaldr.
* Ruh sal ve hastalklar ile ilgili salk insangc gelitirilmelidir.
"
STRATEJLER:
* 1995 ylna kadar toplumu hem bireyler hem de bir btn olarak ele alan
ruh sal uygulama plan hazrlanm olacaktr.
* Birinci basamak salk kurulular ayakta tedavi, evde rehabilitasyon hiz-

metlerini verecek ekilde rgtlenecektir.
* Psikiyatri klinii olmayan genel hastanelerde, ncelik eitim hastanelerine

verilmek zere, uygun psikiyatri hizmeti verecek ayr birer klinik oluturula-
caktr.
* zel dal hastaneleri bakm ve muhafaza yknden kurtarlarak tedavi hiz-

metlerine ynelecek, kademeli olarak ruh hastalklar hastanelerine eitim ve
aratrma ilerini de grecek nitelik kazandrlacaktr.
* "Bakm" ve "muhafaza" hizmetleri konusunda sosyal hizmet kurumlarnn

ve ilgili Bakanlklarn devreye girmesi salanacaktr.
* lkede sk rastlanan beslenme yetersizlikleri, doum ve erken ocukluk

dnemine ait travmalar, akraba evlilikleri, gler, doal afetler, ekonomik
glkler gibi risk faktrlerinin incelenmesi salanacak, bunlara gre aksi-
yon planlar gelitirilecektir,
* ncelikle byk ehirlerde olmak zere halkn kolayca ulaabilecei "Kri-

ze Mdahale Merkezleri^' kurulacaktr.
* Sosyal psikiyatri konularna eitimin her aamasnda ve her disiplininde ^er

verilecektir.
:
76
KAZALAR
HEDEF - 29
2005 ylma kadar trafik, ev ve i kazalarndan kaynaklanan lmler % 25 o-

rannda azaltlacaktr.
SORUNUN TANIMI:
Trkiye'de kazalarn % 40'n trafik kazalar, % 20'sini i kazalar. % 25'n ev

kazalar, % 15'n de ateli silahlarla yaralanmalar , tarm ve spor kazalar o-
luturmaktadr. 1991 ylnda 141546 trafik kazas olmu, 90244 kii yaralan-
m ve 8830 kii hayatn kaybetmitir. Trafik kazalarnn % 97'sinde insan so-
rumlu veya suludur. Uluslararas birim olan 10 milyon tat kilometreye g-
re yaralanma ve lm Avrupa lkelerindekinden 6-15 kat daha fazlatr.
1990 ylnda Trkiye'de 3446502 sigortal ii vardr. Toplam 155857 i kazas

olmu (iilerin % 4.,5'i). 3224 devaml mall (% 0.93.) ve 1565 lm (% 0.04)
meydana gelmitir. Nfusu Trkiye kadar olup sigortal says 7-8 kat fazla o-
lan ingiltere'de kazalarnn says Trkiye'd ekin den fazla olmasna ramen
lmler Trkiye'dekinn yarsndan azdr.
Dier kazalar incelendiinde, hastaneye yatrlan 494l6'snm dme (1078;i

lmtr), 8246'smn yangn (3497u lmtr), 280181'inin ila, uyuturucu,
gaz ve btanla zehirlenme (22'si lmtr), 717!sinde boulma ve batma
:
(16's lmtr), 136'snn ateli silahla yaralanma (13 s lmtr) olduu
grlmektedir.
LKELER:
* Btn kazalar azaltc hukuki, teknik , organizasyonel ve eitimle ilgili n-

lemler alnmaldr.
* Kazalardan kaynaklanan lmleri azaltabilmek iin ilk yardm ve acil yar-

dm ile ilgili dzenlemeler yaplmaldr.
* Gerek kazalar, gerek kazalardan kaynaklanan lmleri azaltabilmek iin

ncelik verilecek en nemli konu eitimdir.
* Sektrleraras ibirlii mutlaka salanmaldr.
77
STRATEJLER:
* Src adaylarnn salk durumlarnn daha iyi tesbit edilmesi salanacak-

tr. Sakatlarn srclk koullar yeniden gzden geirilecektir.
* Bir gei dnemi ile birlikte ar vasta srclerinin en az lise mezunu ol-
ma zorunluluu getirilecektir.
* Emniyet kemerlerinin arka koltukta oturanlar ve taksi srclerince de kul-

lanlma zorunluluu getirilecektir.
* rgn eitim ve kitle iletiim aralar ile youn programlar dzenlenecek-

tir.
* Demir ve denizyolu tamacl gelitirilecektir.
* Trafikten sorumlu birimin daha gl bir ekilde rgtlenmesi salanacak-

tr.
* kazalarn nlemeye ynelik i yerlerinde gerekli nlemler alnacaktr.
* Ev kazalarn zellikle dmeleri engellemeye ynelik olarak yapya ait

standartlar belirlenecek ve yap ynetmeliklerine alnacaktr.
* Halka ve zel gruplara (srcler, renciler v.b.) ynelik ilk yardm kurs-
lar dzenlenecektir.
* Acil hizmetlerle ilgili bir ana plan hazrlanacaktr.
78
SALIK DZEYLER ARASINDAK

FARKLILIKLARIN AZALTILMASI
HEDEF - 30
2000 ylnda bu blgeler alt yap asndan lkenin dier blgeleri ile eit d
zeye gelmi olacak, 2005 ylnda blgenin salk gstergeleri asndan deza
vantajl durumu % 75 orannda azaltlm olacaktr.
SORUNUN TANIMI:
Trkiye'de salk dzeyleri asndan corafi blgeler arasnda farkllklar

vardr. Salk alanndaki bu farkllklar blgenin sosyo-ekonomik ve kltrel
farkllklarnn bir sonucudur. lkenin Dou ve Gneydou Anadolu Blge-
leri bu farkllklarn en bariz ekilde grld yrelerdir. Bebek ve anne -
lmleri. baz hastalklarn skl gibi gstergelere, salk hizmetlerine ulala-
biiirlik, salk kurulularnn fiziki yaplar, salk personelinin dalm gibi
hizmetlerle ilgili verilere bakldnda nemli farkllklar grlmektedir. Bu
blgelerdeki iller kalknmada birinci derecede ncelikli iller olarak belirlen-
mi ve gelimelerine ynelik olarak eitli politikalar uygulanmtr. Blgede
gerekletirilen Gneydou Anadolu Projesi (GAP) sulama ve enerji ynn-
den byk potansiyele sahip, bunlarn yannda blge corafyasn, ekolojik
ve sosyal dengesini deitirecek, blge ve lke kalknmasn amalayan dev
bir projedir. Projenin salk asndan getirecekleri yannda muhtemel olum-
suz etkileri de olacaktr.
LKELER:
* Kaynak dalmnda Dou ve Gneydou Anadolu blgelerine ncelik ve-

rilmelidir. "
* Salk personelinin bu blgelerde kendi arzulan ile almasn salayacak

nlemler alnmaldr.
* Blgelerin kendi koullarna ynelik stratejiler gelitirilmelidir.
* Gneydou Anadolu Projesi'nin olumsuz salk etkilerine ynelik nlemler

alnmaldr.
STRATEJLER:
* Btn Dou ve Gneydou Anadolu ; illerini kapsayacak bir salk projesi

gelitirilecektir. Dou ve Gneydou Anadolu Salk Projesi en ge 1993 yl
iinde hazrlanacak ve finansman salanacak. 1994 ylnda uygulamaya ko-
narak 1999 ylnda bitirilecektir.
* Bu proje kapsamnda olmak zere;
- Blgenin fiziki salk alt yaps
- Tbbi cihaz ve malzeme
- Tat arac
- Salk personeli ihtiyac karlanacaktr.
- Kuvvetli bir birinci ve ikinci basamak salk hizmetleri sistemi kurulacaktr.
- Blgedeki btn salk insangc hizmeti eitimden geirilecektir.
- Blgede gl III. Basamak hizmet verecek blge hastaneleri kurulacaktr.
- Blgede zel salk programlan gelitirilecektir.
* GAP sulama projeleri ile birlikte ortaya kabilecek paraziter ve tropikal

hastalklarla mcadele iin bir merkez kurulacak ve programlar gelitirilecek-
tir.
SONU
Bu dokman Trkiye'de bireylerin ve toplumun salkl olmalarna ynelik
sektrleraras ve uzun vadeli bir politikann uygulamaya konmasn salaya-
caktr. Her iki ylda bir Mart aynn son haftasnda toplanmas salanacak o-
lan " Ulusa] Salk Kongreleri"nde her bir hedef ayr ayr ele alnarak nereye
gelindii gzden geirilecek, neler yaplmas gerektii konusunda da Hk-
mete gr bildirilecektir. Bu almalarn sekreterya hizmetleri Salk Ba-
kanl tarafndan yrtlecek. Ulusal Salk Politikas ile ilgili ilerleme ra-
porlar dier kurum ve kurululardan stenerek Kongre ncesinde katlmc-
lara ulatrlacaktr. Bylece politika, katlmc ve aktif bir anlayla takip edi-
lecektir.
81
I. ULUSAL SALIK SEMA ALPAN

DPT
KONGRES KATILIMCI
DO. DR. MEHMET AITINOK
LSTES Onkoloji Hastanesi
DO. DR. NURETTN ABACIOLU PROK. DR. GAZANFER AKSAKOLU

Gazi niv. Farmakoloji ABD Dokuz Eyil niv. Tp Fak. Halk Sal ABD
DR. HADUN ABDULLAH PROF. DR. BAHATTN AKT

TBTAK-AEAGE ODT Rektrl
AHMET ACAR PROF. DR. ZYA AKTA

Tarm ve Kyileri Bakanl ODT Bilgisayar Mhendislii Blm
DR. SAVA AAOLU DO. DR. SERDAR AKTAR

Trafik Hastanesi Bahekimi Ankara niv. Radyoloji ABD Bakanl
DO. DR. MELTEM AZITEMZ AL EKBF.R AKYOL

zmir Salk Mdr Yrd. Ankara ofrler Odas
ERGN AK PROF. DR. CANDAN ALGN

Salk Bakanl Salk Projesi Koordinatrl H.. Tp Fak. Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon
Yksekokulu
PROF. DR. ERDAL AKALIN
II., Tp Fakltesi DR. KAZIM ARAL
KEMALETTN AKALIN Zekai Tahir Burak Doumevi
Salk Bakanl la ve Eczaclk Genel Mdr BRAHM ARISOY

Nide Milletvekili TBMM Salk leri Komisyonu yesi
PROF. DR. TURHAN AKBULUT
Emekli retim yesi PROF. DR. ER ASL
Ankara niv. Eczaclk Fak. Dekan
PROF DR. ALAADDN AKCASU
Cerrahpaa Tp Fakltesi DOC. DR. ZEN AUT
Trk Tabipler Birlii
DR. AKF AKA
Trkiye zel Salk Kurululan Birlii Dernei DR. MUSTAFA E\TJ ATA
Marmara A..
DO. DR. NURAN AKDEMR
Hacettepe Univ. Hemirelik Yksekokulu DO. DR. MELHA ATALAY
C.. Hemirelik Yksekokulu
DO. DR. RECEP AKDUR
A. . Tp Fakltesi Halk Sal ARD DOC. DR. OKAN ATAV
Gazi niv. Eczaclk Fak.
LEVENT AKIN
Hacettepe niversitesi Tp Fak. EBNEM ATE
Esam yesi Gnaydn Gazetesi
PROF. DR. TURGUT AKINTRK
Yksek retim Kurulu H. BEHET ATLI
Genel Salk i Sendikas
DR. KORKUT AKOUZ
BLAL AYDOS
SEL AKSAYAN
Salk Bakanl
Marmara niversitesi Tp Fakltesi
DO. DR. REMZ AYGN
SERDAR AKNAL
Gazi niv. Halk Sal ABD
Salk Bakanl. Danman
PROF. DR. S.\LAL HAKKI AYHAN
DR. NEJAT AKYOL
A.. Tp Fak. Farmakoloji ABD
Samsun R.S.H. Hastanesi Bahekimi
UUR AYTA
ECZ. ORGL ALANYA
S.B. Ana ocuk Sal ve Aile Planlamas Gn. Md,
Trk Eczaclar Birlii
PROF. DR. HAMD AYTEKN
LALE ALGIER
Uluda niv. Tp Fak. Bahekimi
Hacettepe niv. Hemirelik Yksekokulu
DR. EVKAT BAHAR
TURAN ALKAN
H.. Tp Fak. Halk Sal ABD
Emekli Sand Genel Mdrl
82
DR. ENS BALKAN SENCER BNAL

Trkiye Aile Planlamas Vakf Trk Dijekimleri Birlii
PROF. NAMIK KEMAL BARAN SEMA BNGL

Gazi niv. Tp Fak. Gazi Hastanesi Milliyet Gazetesi
LZM. MURAT BARDAK PROF. DR. LEMAN BROL

Salk Bakanl Aratrma Planlama Koordinasyon Hacettepe niv. Hemirelik Yksekokulu
Kurulu Bask. SELUK BODRUMLU
DR. MUSTAFA BADURAK Refik Saydam Hfzsshha Merkez Bakanl
TSE PROF. DR, IIAMT BOSTANCI
GNSEL BAER A.. D Hekimlii Fak.
H.. Hemire Yksekokulu YRD. DO. DR. NAFZ BOZDEMR
PROF. DR. SEMH BAKAN ukurova niv. Halk Sal ABD
Ankara niv. Tp Fak. Dekan PROF. DR. ATLA BOZKURT
DR. KONURALP BAOL Trk Tabipler Birlii
Bursa Konur Hastanesi NECLA BOZKURT
BANU BAYAR Salk Bakanl APK Kurulu Bakanl
Salk Bakanl Refik Saydam Hfzshha Merkezi DR, DERMAN BOZTOK
Bakanl Salk Bakanl Salk Projesi Koordinatrl
DO. DR. NHAT BAYKAN CZM. FCZ. TEZEL BURAT
H.. Salk idaresi Yksek Okulu
S.B. Refik Saydam Merkez Hfzsshha Bakanl
DR. SELMA BAYRI
ZR. MH. GLSEN CANTREKL
T.C. Karayollar Genel Mdrl
CENGZ CELAYR
PROF. DR. AYE BAYSAL
Trk la Sanayi Dernei
H.. Sa.
HAYDAR CEYLAN
DO. DR, SNAN BEKSA zel Gltepe Salk letmeleri Ltd.ti.
H.. Tp Fak. Kadn Hastalklar ve Doum ABD
DR. ESER CLASUN
MEHMET BERK Trk Dihekimleri Birlii
SGM
DR, GRCAN CVANER
PROF. DR. UFUK BEYAZOVA Mardin Salk Mdr
Gazi niv. Tp Fak. Gazi Hastanesi
ZEYNEP GONK
BASR BEYAZ
Ege niv, Hemirelik Yksekokulu
GAP Daire Bakanl
GLEDAN COAR
DO, DR. MANSUR BEYAZYREK S.B. Ana ocuk Sal ve Aile Planlamas Gn.Md.
AMATEM Bakanl
DR. NAMIK KEMAL COKUN
DR-, SEVGN BER
Salk Bakanl Personel Genel Md.
Devlet Demiryollar Hastanesi
DR. NAB COKUN
DHEKM YILMAZ BLGN
Mula Salk Mdr
Trk Dihekimicri Birlii Bakan
DO. DR. BLENT COKUN
MER BLGN
nn niv. Tp Fak. Psikiyatri ABD r. uy.
Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme Genel Mdr
PROF. DR. KRTON CUR
PROF. DR. NAZM BLR
B.. Mh. Fak. Katatk Milli Komitesi Bk.
Hacettepe niv .Tp Fak. Halk Sal
PROF, DR. NECLA EVK
PROF DR. MNEVVER BERTAN
Dokuz Eyll niv. Tp Fak. ocuk Sal ABD
NUR CAI
DR. AL LHAM BLGE
Veteriner Hekimler Birlii
Sosyal Sigortalar Kurumu
SARE AKIR
BETL BLTFKN
Salk Bakanl Tedavi Hiz. Gn. Md.
Ankara Eczaclar Odas
83
DR. NYAZI AKMAK PROF. DR. SAMM DEMRALP

Salk Bakanl Salk Projesi Koordinatrl Ankara niv. Di Hekimlii Fak. Az Di ene Hast.
Cer. Bask.
PROF. DR. LF AKMAKI
PROF. DR. ERGUN DEMRALP
DR. ZEK AKMAKI GATA Kardiyoloji ABD
zel Trabzon Karadeniz Hastanesi
DR. HSEYN DHMRDZEN
FATMA ITIR ALAYANGL
Trk Tabipler Birlii
Trkiye la Sanayi Dernei
HAKKI DEMRTA
GNEY AKINER
Salk Kaynak Suyu i.
Salk Bakanl Aratrma Planlama Koordinasyon
Kurulu NAZF DEMtRZ
ileri Bakanl
CEM AKROLU
DR. TURGUT DENZEL
evre Mhendisleri Dernei
UNFPA Trkiye Temsilcilii
DR. MECT ALIKAN
PROF. DR. AYE AKIN DERVOLU
Ttrkiye Kamu alanlar V.
II.. Tp Fak. Halk Sal ABD
GNGR AMLIYURT
SABAHATTN DERTL
ller Bankas Genel Mdrl
TRK-
DO. DR. CHAT EK
I I.. Dihekimlii Fak. Protetik Di Ted. ABD r. yesi DR. FLZ BENG DLEK
ODT
YUSUF ELK
Trkiye Salk ileri Sendikas EVK DNAL
ileri Bakanl
METN ELK
Salk Bakanl Temel Salk Hizmetleri Genel DO. DR. TEVFK DNER
Mdrl H.. Salk idaresi Yksekokulu
PROF. DR. ENVER TAL ETN PROF. DR. RAHM DRCAN

stanbul niv. apa Tp Fak. Mikrobiyoloji ABD Bakan Uluda niv. Tp Fak. Toplum Hekimlii r.ycs
BLENT ETNER GLER DZDAR

Serbest Mimar Tarm ve Kyyileri Bakanl
DR. TAS DR. LHAN DOAN

Adana Tabip Odas Salk Bakanl Tefti Kurulu
FLZ DOANAY
NESRN LNGROLU
DPT
H.. Halk Sal ABD
DR. SABR DOKUZOL'Z
DR. BROLNUEV
Trk Tabipler Birlii
zmir Di Hastanesi Bahekimi
PROF. DR. HALS DRTLEMEZ
PROF. DR. MTHAT ORUH
Gazi niv. Tp Fak. Kardiyoloji ABD Bk.
Bilkcnt niversitesi Rektr
PROF. DR. SUNA DURU
DR. ECZ. AKIN UBUKU
H.. Eczaclk Fak.
Ankara Eczaclar Odas Bakan
PROF. DR. RIDVAN EGE
SABR UHADAR Emekli retim yesi
Ziraat Odalar Birlii
PROF. DR. AYTEN EGEMEN
AYDIN ULFAZ H.. Tp Fak. Halk Sal ABD
DPT
SEVG EKE
DO. DR. ELF DALI GAP Daire Bakan
Marmara niv. ocuk Hastalklar ABD
UZM. DR. LEVENT EKFR
PROF. DR. NECAT DEDEOLU Salk Bakanl Temel Salk Hizmetleri Genel
Antalya niv. Tp Fak. Halk Sal ABD r. yesi Mdrl
M. FATH EKNC PROF. DR. AL ESN

Maliye ve Gmrk Bakanl ODT retim yesi
FLZ ELGEZD HASAN ESKL

Salk Bakanl la ve Eczaclk Genel Mdrl zel Sigorta ve Reasrans irketleri Birlii
HSEYN ELMACI NECAT ESZ

Trk Dhekimleri Birlii DPT Mstearl
FERHAT EML PROF. DR. MUZAFFER M. EVRGEN

Hazine ve D Ticaret Mstearl Hacettepe niv. evre Uygulama ve Arat. Merk.
Mdr
HASAN ENEY
BA-KUR Genel Mdrl AL EVRANOSOLU
Salk Bakanl Mfettii
DO. DR. GNAY ENGN
T. Hastane Mt. Dr. BERRN EYLEN
Salk Bakanl Temel Salk Hizmetleri Gn. Md.
TOKAN ENGN
evre Sal Mhendislik ve Mavirlik irketi DO. DR, CANER FDANER
Trk Tabipler Birlii
ENNUR ERDOAN
Anadolu Ajans DO. DR. GRHAN FEK
Trk Tabipler Birlii
DR. EN ERDURAN
Salk Bakanl Verem Sava Daire Bakand DO. DR. HULK FORTA
ili Eftal Hastanesi Nroloji Klinik efi
PROF. DR. ESAT ERENOLU
Anadolu niv. Tp Fak. DR. JOHN FOWLER
9 Eyll niv. Tp Fakltesi
TEVFK ERTZN
DYP Genel dare Kurulu yesi DO. DR. OYA GKMFN
Zekai Tahir Budak Doumevi Bahekimi
PROF. DR. RENGN ERDAL
19 Mays niv. Tp Fak. Halk Sal ABD DR. SLEYMAN GRFELOLU
Aile Hekimleri Dernei
PROF. DR. NC EREFE
Ege niv. Hemirelik Yksekokulu Mdr ETN GKSU
ODT ehircilik Blm
DO, DR. NEVZAT EREN
Hacettepe niv. Tp Fak. Halk Sal ABD RIFAT GKSU
evre Mhendislii Dernei
CEML ERGENE
Devlet istatistik Enstits Bakanl DR. UUR GNL
iiaik Sal Uzman
PROF. DR. DOU ERGL
Ankara niv. Siyasal Bilgiler Fak. BLGN GZM
Salk Bakanl Temel Salk Hizmetleri Gn.Md.
PROF. DR. GROL ERGN
Ziraat Mhendisleri Odas PROF. DR. ZDFMR GLESEN
Uluda niv. Tp Fak.Halk Sal ABD Bk.
PROF. DR, SEVN FRGN
Dokuz Eyll niv. Tp Fak. Halk Sal ABD KORAY GNER
lter Bankas
DR. TLN ERGNAY
Ruh Sal Dispanseri SELUK GNDAY
YRD. DO. DR. BANU ERGMF.N stanbul Bykehir Belediye Bakanl Salk leri
H.. Nfus Eldleri Enstits Mdr
DHEKM FARUK ERSEV DO. DR. ENS GNEY

Trk Dihekinleri Birlii Temsilcisi Salk Bakanl Ted. Hizmetleri Gn.Md. Az-Di
zmir Dhekimleri Odas Genel Sekreteri Sa.Dai.Bkl
DO. DR. KORKUT ERSOY SEVAL GLSEN

H.. Salk daresi Yksekokulu Sanayi Bakanl
VEDAT ERTRK DR. BARKIN GRCAN

Emekli Sand Trk Tabipler Birlii
R. FERZAN GRPINAR DR. MELH KENLAL YAPAR

Salk Bakanl Aratrma Planlama Koordinasyon PROF.DR. ENVER ZG
Kurulu A.. Eczaclk Fak.
PROF. DR. HLM GRSES PROF.DR. ERDAL IIK
A.. Tp Fak. Gs Hastalklar ABD Gazi niv. Tp Fak. Gazi Hastanesi
PROF. DR. GLER GRSU DR. GLAY IIK
Hacettepe niv. Tp Fak. Plastik ve Rekonstiktif Cer. Salk Bakanl Tedavi Hizmetleri Genel Mdrl
ABD
PROF.DR. GLER KANRA
DR. ERTAN GVEN H.. Tp Fakltesi ocuk Sal ABD r. y.
Numune Hastanesi 5. Cerrahi efi
PROF.DR. HLM KANSU
BRAHM GVEN H.. Dihekimlii Fak. Oral Diagnoz ve Rad. Bil.
Trk Eczaclar Birlii r. y.
HARKA GZEL PROF.DR. EMN KANSU
Bilkent niversitesi I lacettepe niv. Tp Fak.
DYETSYEN AYSEL GZEY PROF.DR. LKER KANZIK
Salk Bakanl Salk Eitimi Genel Mdrl Gazi t'ni. Eczaclk Fakltesi Dekan Yrd.
DR. ATLLA HANCIOLU NURAY KAPLAN
H.. Nfus Eldleri Enstits la ve kimya Endstrisi verenleri Sendikas
PROF, DR. SENHA HASPEK PROF.DR. LEVENT KARACA
YKSEL HAYIRLIOLU Glhane Askeri Tp Akademisi Komutanl
Trk Kadnn Glendirme Vakf HAVVA KARACA
DO.DR. OSMAN HAYRAN Biyologlar Dernei
Marmara niversitesi Tp Fak. Halk Sal AB") ABDULLAH KARACIK
DLEK HAZNEDAROLU Halk Yaam Sigorta
Salk Bakanl ASAP Genel Mdrl DR. ZEK KARAGLLE
PROF.DR. ATLLA HINCAL Trk Tabipler Birlii
H.. Eczaclk Fak. Dekan PROF.DR. AL ESAT KARAKAYA
KEMAL HOGEN Gazi niv. Toksikoloii Blm
Salk Bakanl ASAP Genci Md. ELVER KARAMANOLU
.. Tp Fak. Halk Sal ABD .. Cerrahpaa Tp Fak. Kadn Doum ABD Ebesi
Tpta Bilgisayar Uyg. B.D. PROF.DR. DOAN KARAN
MBERRA BL Emekli retim yesi
Salk Bakanl GNSEE DOAN KARSLI
PROF.DR. FKR L Sosyal Hizmetler Uzmanlar Dernei
Ankara niv. Tp Fak. Halk Sal ABD DR. ZDEN KAVAKLIOLU
PROF.DR. ZYA DER Milli Eitim Bakanl Salk leri Daire Bakanl
ODT Biyomedikal Blm KENAN KAYA
NERMEN DKAT Salk dareciler Dernei
Bayndrlk ve iskan Bakanl Mimari Proje Dairesi DR. MEHMET KAYA
Bakanl Balkesir Tabip Odas Bakan
GNDZ MR PROF.DR. OUZ KAYAALP
Cumhuriyet Gazetesi H.. Tp Fak. Farmakoloji ABD
NURDAN NAN PROF.DR. MUAMMER KAYAHAN
Salk Bakanl la ve Eczaclk Gn. Md. Ankara niv. Ziraat Fakltesi retim yesi
DR. AHMET FEVZ NCFZ HLYA KAYIHAN
Tokat Milletvekili Trkiye Fizyoterapistler Dernei
FEVZ BLR YRD.DO.DR. RATP KAZANCIGL
evre Bakanl Trakya niv. Tp Fak.
CAN KAYNAR PROF.DR. EREN KUM

DATA SEL H.. Hemirelik Yksekokulu
ESRA KAZANCIBAI ZYAD KURT

ESAM yesi Babakanlk Bilgi lem Bakanl
ADEM KESKN PROF.DR. NC KUU

.. Eczaclk Fakltesi
Salk Bakanl Hukuk Mavirlii
REMZ KUTOLU
DYETSYEN SEVM KILIBAY
Trk Eczaclar Birlii
DR. ORHAN ZZET KILIBEYL
PROF.DR. YAHYA LALEL
DO.DR. DURSUN KIRBA Dzen Laboratuvarlan
Eftal Hastanesi Nroloji KL. ef. Yrd.
stanbul Tab. Odas YK DR. SMAL MERT
Tarm ve Kyileri Bakanl
AYHAN KIZILATE
evre Mhendisleri Dernei LK MERTER
Tarm ve Kyileri Bakanl
DR. EMEL KBAROL
Salk Bakanl Verem Sava Daire Bakan HASAN METN
Veteriner Hekimleri Birlii
PROF.DR. HKN KNC
H.. Kadn ve Doum Hastalklar ABD DR. RIFAT MUTLU
Marmara Salk Hizmetleri A..
PROF.DR, BKE AKSU KOCAOLU
PROF. KAML MUTLUER
DO.DR. GNAY KOCASOY
YK
Boazii nv.
AHMET MDERRSOLU
SEVM KO
Salk Bakanl
Salk Bakanl Sal. Eit. Gen. Md.
PROF.DR. GLMSER KOAK AL MDERRSOLU
Trk Di Hekimleri Birlii la veren Sendikas
DO.DR. FERT KOOLU LALEZAR MRTPINAR
Cumhuriyet niv. Tp Fak. Halk Sal ABD T.H.D. Genel Bakan
MAHMUT KONUK DR. SMET NARDAL
Tm Salk Sendikas Temsilcisi Manisa Salk Mdr
DR. SEMRA KORAL DR. DOU NEBOLU
Trkiye Aile Planlamas Dernei Ankara niversitesi Eczaclk Fak.
PROF.DR. MRT KORYAK DR. ZEK NECPOLU
Haydarpaa Gs Cerrahisi Hastanesi Merkezi evre Bakanl
DR. Z KORYREK ZEYNEP NEFES
SSK Genel Mdrl Sosyal Hizmetler Uzmanlar Dernei
DO.DR. GLDEN KOKSAL MUAMMER NKSARLI
Hacattepe niv. ocuk Hastanesi KENT-KOOP
PROF.DR. ORHAN KOKSAL PROF.DR. OLCAY NEYZ

Emekli retim yesi .. ocuk Sal Enstits
SEMH KOKSAL AZM OFLUOLU
Tarm ve Kyileri Bakanl Vatan Hastanesi
RIZA KKSOY DR. HASAN OAN
Salk Bakanl Eski Mstear Yardmcs stanbul Bykehir Belediyesi Salk Mdrl
DR. LTF KSEOLU DO.DR. SEVG OKTAY

Halk Sand .. Florence Nightingale Hemirelik Yksekokulu
PROF.DR. HAYRETTN KYMEN PROF.DR. NC OKTAY

Bilkent niv. retim yesi t.. Di Hekimlii Fak. Toplum Az Di Sal Birimi
SERAP KULEL DOAN OMURTAY

DS Genel Mdrl Ankara Bykehir Belediye Bakanl
DO.NURSEL ONAT AYE ZNUR ZER

Mimar Sinan niv. Mimarlk Fak. H.. Uygulama ve Antrma Merkezi
HSAN ONRAT PROF.DR. HARUN ZER
Bayndrlk ve skan Bakanl Mimar Proje Dairesi Yldz niv. Mimarlk Fak.
Bakanl DR. ORHAN ZKAN
DHEKM MUSTAFA ORAL Trk Dihekimleri Birlii
T.D.B. zmir Dihekimleri Odas Bakan DR. S.HALUK ZSARI
PROF.DR. SEVN ORAL Salk Bakanl Salk Projesi Genel Mdr
H.. Tp Fak. Halk Sal ABD Koordinatrl
DR. MAHMUT ORTAKAYA PROF.DR. ZAFER ZTEK
Diyarbakr Tabipler Odas Hacettepe niversitesi Tp Fak. Halk Sal ABD
ENVER OYMAK DR. FAHRETTN ZTEKN
Trk Standartlar Enstits Bakanl Salk Bakanl Tefti Kurulu
PROF.DR. DNER N ENGN ZTRK
Onkoloji Hastanesi HASVAK
DR. SELM LER PROF.DR. ORHAN ZTRK
Trk Tabipler Birlii Merkez Konseyi Bakan Hacettepe niv. Psikiyatri ABD
AHMET LMEZ PROF.DR. ALPARSLAN ZYAZICI
Refik Saydam Hrfzsshha Merkezi Bakanl Trk Yeilay Cemiyeti
DR. BEHRE NCER SAKR ZYURT
UNICEF Biyologlar Dernei
SELVAN REN
DR. NURVERD PAKTIN
T.H.D. Ynetim Kurulu yesi Milli Savunma Bakanl
NURHAYAT RND NEVN PAMUKU
Turizm Bakanl evre Bakanl
DR. H.HAYAT Z
KR PAMUKU
Antalya Salk Mdr
Psikolog Ruh Sal Dispanseri
DR. SEMH ZALP
PROF.DR. HKMET PEKCAN
Manisa R.S.H. Hastanesi Bahekimi
PROF.DR. MRAN ZALP
DO.DR. AYUAN PEKTEKN
ECZ. AKIN ZBA .. Florence Nightingale Hemirelik Yksekokulu
Trk Eczaclar Birlii
DR. SEMA PKNST
ABDLKADR ZBLEN
Aydn Devlet Hastanesi Bahekimi
Salk Bakanl Tefti Kurulu
DR. BRGI. PYAL
DR, CHANGR ZCAN
Trk Tabipler Odas Bakan
Devlet Demiryollar Hastanesi Bahekimi
DO.DR. NURGN PLATN
PROF.DR. NURETTN ZCAN
Hacettepe niv. Hemirelik Yksekokulu
GATA
DO.DR. M. AKP ZDEMR HLM ZYA POSTACI

Erciye. niv. Tp Fakltesi Trk Eczaclar Birlii
DR. ENAY ZDEMR PROF.DR. EVKET RUACAN

Salk Bakanl Tedavi Hizmetleri Genel Md. Hacettepe niv. Tp Fak. Dekan
DR. KRAD ZDEMR SALK ET. ZELHA SAAT

Nide Salk Mdr UNICEF
KR ZEN AKF SAATOLU

TODAE UNICEF
YCEL ZEL DR, HANDAN UYSAL SABIR

DSK i Sal ve Gvenlii Enstits Mdrl
PROF.DR. HLM SABUNCU ZR. MH. CELAL SRMEL
DO.DR. FERDE SAAKLIOLU DR, MUSTAFA STLA

Ege niv. Tp Fak. Halk Sal ABD stanbul Lepra Aratrma Uygulama Merkezi
PROF.DR. AHMET SALTK DR. VAHAP AHN

Trakya niv. Tp Fakltesi Sivas Salk Mdr
ERGN SARAL GRAL AHNOLU

Yaar Hastanesi Trk Eczaclar Birlii
DO.DR. FAK SARIAIOLU PROF.DR. COKUN SARMAN

Hacettepe niv. Tp Fak. Pediatri Onkoloji Ankara niv. Tp Fakltesi
DR. B.SERDAR SAVA PROF.DR. SITKI AYLI

Salk Bakanl Mstear Yardmcs Vekili Ankara niv. Tp Fak.
FSUN SAYEK YRD.DO.DR. DENZ EIMEN

Salk Bakanl Tedavi Hizmetleri Gn.Md.Yrd. M.. Hastanesi Hemirelik Hizm. Md.
PROF.DR. SKENDER SAYEK GL ENER
Hacettepe niversitesi Tp Fak. Genel Cerrahi ABD Trkiye Fizyoterapistler Dernei
PROF.DR. IIK SAYIL DR. SERAP ENER
Ankara niv. Tp Fak. Psikiyatri ABD Salk Bakanl Temel Salk Hiz. Gn. Md.
OLCAY SELES DR. HSEYN ENGL

Ankara Ecza Odas Numune Hastanesi Hzr Acil efi
CLAUDIO SEPULVEDA DR. ZEHRA KALKAN ENZ
UNICEF zmir Salk Mdr Yrd.
BERRAK SEREN DYETSYEN FUNDA ENSOY
Trkiye Mimar Mhendis Odalar Birlii
YRD.DO.DR. SELVA ENTRK.
YRD.DO.DR. MT SEV ,. Tp Fak. Hemirelik Hizmetleri Md.
Hemireler Dernei
SABAHATTN YUVAT
CENGZ SEZER
SSK Tefti Kurulu
BA-KUR Genci Mdrl
PROF.DR. AKIR TANINDI
DR. HALDUN SRER
Glhane Askeri Tp Akademisi
E-CAM A.. ve Meslek Hastalklar Maviri
BETL FAHKA SNMEZ PROF.DR. NF.CM TANYOLA
Boazii niv. Riyomedikal Blm
Salk Bakanl Temel Salk Hizmetleri Genel
Mdrl PROF.DR. MEKN TANKER
A.. Eczaclk Fak.
FKRET SNMEZ
Diyanet leri Bakanl GNEN TANTEKN
DPT Uzman
KADR SNMEZ
S.B. Ted. Hizm. Genel Mdrl DO.DR. NEJDET TARKAN
ODT Fen Edebiyat Fakltesi Kimya Blm
DR. TURAN SNMEZER
Turizm Bakanl NEVRES TARLAN
Salk Bakanl
AYHAN SUCAK
UYGUR TAZEBAY
Salk Bakanl Refik Saydam Hfeisshha Ens.
Yksek retim Kurulu
Bakanl
GLSEN TERAKYE
RABA SUCU
Hacettepe niv. Hemirelik Hastalklar
Salk Bakanl
PROF.DR. EMN TEKEL
PROF.DR. SADR SMBLOLU
A.. Tp Fak. Enfeksiyon Hastalklar
H.. Tp Fakltesi Biyoistatistik ABD
DR. NURPER TEKNER
TAHR SMER Salk Bakanl Temel Salk Hizmetleri Genel
Ankara Bykehir Belediye Bakanl Mdrl
PROF.DR. MAHR TEVRZ I1AMTRKEL

Haydarpaa Numune Hastanesi Salk Bakanl Tedavi Hizmetleri Gen.Md.
Biyomedikul Dai.Bk.
PROF.DR. SABAHAT TEZCAN
Hacettepe niv.Tp.Fak. Halk Sal Ana Bilim Dal NECAT TRKER
retim yesi Turist Sal Dernei
DO.DR. MEHMET TOKAT DO.DR. EMN TRKZ
H.. Salk daresi Yksek Okulu G.. Disllek. hak. Dekan Yrd.
Az Di ene Hastalktan Cer. ABD yesi
DR. FETH TOKER
.S.Y.M. PROF.DR. ERGL TUNBLEK
PROF.DR. ERDN TOKGZ H.. Nfus Etdleri Enstits
H.. kt. Tic. lim. Fak. ktisad Film. DO.DR. EROL ULU
ODT evre Mhendislii Fakltesi
DR. ENGN TONG
BRAHM GRAY TOPALOLU DO.DR. FLZ ULUSOY
Salk Bakanl Biyologlar Dernei H.. Hemirelik Yksekokulu
DR, ZUHAL ULUSOY
A.TANER TOPU
Ankara Bykehir Belediyesi Metropol mar A.. Toplu Konut daresi Bakanl
DR. ERSN TOPUOLU PROF.DR. TEZER ULUSU

Salk Bakml Salk Projesi Genel Koordinatrl Gazi niv. Dihekimligi Fak.
MELAHAT UTKU
DR. HALL TOPLAMAOLU
Bakrky R.S.H. Hastanesi Bahekimi Meteoroloji Genel Mdrl
DO.DR. SMAL TOPUZOLU SAKIP UYSAL

Trk Tabipler Birlii Sanayi Bakanl
PROF.DR. AYKUT TOROS DR. YAAR NAC UZ

Hacettepe niv. Nfus Etdlcri Enstits Tekirda Salk Mdr
PROF.DR. CANKAT TULUNAY GVEN UZBAY

GAP Transportasyon Koordinatr
Ankara niv. Tp Fak. Farmakoloji ABD
M.MRAN UZBEK
BAHAR TUNALI
Yeni Gnaydn Gazetesi Yerli la Sanayi Dernei
PROF.DR. LHAN TUNCER ECZ. AHMET YKSEK URAS

ukurova niv. Tp Fakltesi Trk Eczaclar Birlii Bakan
PROF.DR. MUZAFFER TUNCER PROF.DR. GLTENUYER

H.. Hemirelik Yksekokulu
H.. Dihekimlii Fak. Az Di ene Hast. Cer. ABD
rt.y. PROF.DR. FEHM IIK
FGEN TUNKANAT Marmara niv. Hukuk Fakltesi
UNICEF DO.DR. SAADET LKER
H.. Hemirelik Yksekokulu
NURETTN TURAN
la ve Kimya Endstrisi verenler Sendikas DR. NLAY LK
Milli Eitim Bakanl Salk leri Daire Bakanl
KAYA TURGUT
la verenler Sendikas PROF.DR. MTTALP NAL
Ankara niv, Tp hak.
PROF.DR. KAZIM TRKER
PROF.DR. SUNDAY NER
A.. Tp Fak. Farmakoloji ABD Bask.
Trkiye Aile Planlamas Vakf
PROF.DR. TOMRS TRMEN HLYA NL
S.B. Ana ocuk Sal Ala Planlamas Genel Mdr Salk Bakanl Refik Saydam Hfzsshha Enstits
PROF.DR. YILDIZ TMERDEM SUMRU NVER
.. Tp Fak. Halk Sal ABD UNICEF
DR, AL FKR TRKAY MSLM ZLMEZ
Pasteur Merieux stanbul Bykehir Belediyesi
ZEKA VARNACI YAAR YILDIRIM

Tarm ve Kyileri Bakanl International Hospital
PROF.DR. PERHAN VELOLU UZM. HEM. AYTOLAN YILDIRIM

.. Florence Nightingale Hemirelik Yksekokulu ., Cerrahpaa Tp Fk. Hem. Hizm. Md.
AYKUT VEZROLU DHEKM CELAL KORKUT YILDIRIM

Emekli Hemire T.D.B. stanbul Dihekimleri Odas Bakan
DO.DR. FATO VURAL DR. KRAT YILDIZ

Salk Bakanl Salk Projesi Genel Trk Tabipler Birlii
Koordinatrl PERHAN YTLDrZ
Salk Bakanl Salk Projesi Koordinatrl
DOAN VURAL
Trafik Vakf SELMA YILDIZ
Salk Bakanl Refik Saydam Hfzsshha Merkez
PROF.DR. SEZA YAMAN
Bakanl
Trk Kanser Ara. ve Sava Kurumu ve Vakf
KEMAL YILMAZ
B.KEMAL YARDIMCI
Tm Salk Sendikas
Emekli Sand
GLSEN YILMAZ
DR. FRUZ DEMR YAAMI Salk Bakanl Kanser Sava Daire Bask.
Ynetim. Planlama ve evre Danman
AYSEL YILMAZ
BATUHAN YAAR Trk Kadnn Glendirme Vakf
Trkiye Gazetesi
CEVAT YILMAZ
YAAR YAER stanbul Bykehir Belediye Bakanl
Trkiye Aile Sal ve Planlamas Vakf
AYSEL YILMAZCAN
NGAR YAVUZ Salk Bakanl Tedavi Hizmetleri Genel Mdrl
.. Cerrahpaa Tp Fak. Ebelik nlisans Okulu
DR. NYAZ] YURTSEVEN
DO.DR. BHTF.R YAZICIOL Adana R.S.H. Hastanesi Bahekimi
H.. Tp Fakltesi Halk Sal ABD Grup Bakan
PROF.DR. SEVN YCESAN
DR. METN EROL YENER
PERHAN YKSEK
Bandrma zel Hastanesi
Salk Bakanl Ted. Hizm. Gn.Md. Hem. Dair.
MERAL YENOVA Bask.
Refik Saydam Hfzsshha Merkezi Bakanl KADRYE YKSEL
DR. NUREN YILDIRIM ESAM vesi Hrriyet Gazetesi
Halk Sal Uzman
91
TASLAK DOKMAN
EDTRLER GRUBU
DR. B. SERDAR SAVA
PROF. DR. ZAFER ZTEK
DO. DR. AATAY GLER
DR, CHANGR ZCAN
DR. F. GLN GEDK
ULUSAL SALIK ANKIRI SALIK MUDURLUGU
DR. EVKET ELK

POLTKASI TASLAK iel Salk Mdr
DOKMANI ZERNE PROF.DR. NECLA EVK
GR BLDRENLER Dokuz Eyll niv. Tp Fak. ocuk Sal ve
Hastalklar ABD
NESRN LNGROLU
PROF.DR. ALAADDN AKCASU DPT
stanbul niv. Cerrahpaa Tp Fak. Farmakoloji ABD
DT. BROL NUEV
DR. ADNAN AKAM Eitim Di Hastanesi
Aydn Salk Mdr
ZYA COKUN
PROF.DR. SERMET AKGN anlurfa Vali ardmcs
Ege niversitesi Rektr
PROF.DR. NECAT DEDHOLU
PKOF.DR. GAZANFER AKSAKOLl Akdeniz niv. Tp Fak. Halk Sal ABD r, y.
Dokuz Eyll niv. Tp Fak. Halk Sal ABD
KAML DEMRCOLU
PROF.DR. CANDAN ALGUN Kastamonu Valisi
Hacettepe niv. Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon
Yksekokulu DR. GLER DZDAR
Tarm ve Kyelire Bakanl l Kontrol Lab.
ORHAN ALPDOAN Mdrl
Gaziantep Vali Yardmcs
YUSUF DOMA
AMASYA VALL Giresun Salk Mdr2
YRD.DO.DR. GKAY ARAR EMEKL SANDII GENEL MDRL
Ee niv. Eczaclk Fak. r. y.
FARUK ERSEV
DO.DR. ZEN AUT zmir Dihe kimleri'Odas
Trk Tabipler Birlii
BRAHM ERDEMR
ZEKF.RYA ATE Burdur Salk Mdr
Salk Bakanl Bte Daire Bk.
DR. EN ERDURAN
DR. HSAN AYDIN 7 No.lu Dispanser Bahekimi
Siirt Salk Mdr
PROF.DR. HURT ERTURUL
DO.DR. REMZ AYGN
Atatrk niv. rektr
Gazi niv. Tp Fak. Halk Sal ABD
DO.DR. A.GRHAN FEK
YRD.DO.DR. MUSTAFA BAYSAL
Ege niv. Eczaclk Fak. r. y. GAZANTEP SALIK MDRL
RIZA GKTA
MEHMET BERK
29. Blge Manisa Eczac Odas
i Sal Bilim Uzman
DR. ERTAN GNEN
DR, KONURALP BAOL
Numune Hastanesi 5. Harciye Klinik efi
Konur Hastanesi Mes'ul Mdr
PROF.DR. BELK1S GZLER
YRD.DO. NAKIZ BOZDF.MR
Ege niv. Eczaclk Fak. r. y.
ukurova niv. Tp Fak. Halk Sal ABD r. y.
PROF.DR. TEKANT GZLER
PROF.DR. M.AL BUMN
Gazi niv. Tp Fak. Halk Sal ABD Bk.
YRD.DO.DR. SEMH GNE
BURDUR SALK MDRL
Fge niv. Eczaclk Fak. rt. y.
DO.DR. ZEYNEP GONK
Ege niv. Hemirelik Yksekokulu
MAHR GRBZ
TMMOB Ziraat Mhendisleri Odas Bakan
PROF.DR. SELMA CUM
Seluk niv. Halk Sal ABD HKMET HIZLAN
Ankara Dihekimleri Odas
93
PROF.DR, ENVER ZGU DT. ORHAN ZKAN

Ankara niv. Eczaclk Fak. Ankara Dihekimleri Odas
NURAY KAPLAN PROG.DR. OKTAY ZKARAKA
la ve Kimya Endstrisi iverenleri Sendikas Frat niv. Tp Fak. Dekan
DO.DR. MER KARAHAN DR. NC ZLEN

Konya Tabip Odas anakkale Salk Mdr
DT. KAL KARAKAYA DT. FAHRETTN ZTRR

Denizli Dihekimleri Odnas Artvin Salk Mdr
PROF.DR. YUSUF ZTRK
PROF.DR. TUNCER KARPUZOLU
Ege niv. Tp Fak. Halk Sal ABD
Akdeniz niv. Rektr
DO.DR. VAROL PABUCUOLU
PROF.DR. MUAMMER KAYAHA.N
Ankara niv, Ziraat Fak.
TABB ALBAY NURVEBD PAKTIN
DR. ORHAN ZZET KILIBEYL MH Savunma Bakanl Salk Dairesi Bakan
KEMAL KILIDAROLU KAZMRPAMR
SSK Genel Mdr stanbul Dihekimleri Odas
DR. OSMAN KOAK ALPER PKN
Sinop Salk Mdr Adana Salk Mdrl
SEMH KOKSAL SALIK ETM ENSTTSN BTRENLER
Tarm ve Kyileri Bakanl Koruma ve Kontrol
DERNE
Genel Mdrl
DR. HANDAN SABIR
RIZA KKSOY
SGM Mdr
Salk Bakanl Eski Mstear Yardmcs
HAYR SALTAN
SMAL KURUN
Aydn Dihekimleri Odas
Salk Bakanl dari Mali ler Daire Bk.
DR. MUSTAFA STLA
CEVDET MARANGOZ
stanbul Lepra Aratrma ve Uygulama Merkezi
Salk Bakanl Kanser Sava Dairesi Bakanl
HALL EN
DR, LK MERTER
SEEB-DER Salk Eitimi Enstitsn Bitirenler Dernei
Tarm ve Kyileri Bakanl Koruma ve Kontrol
Genel Mdrl DR. MUKTM EI
anlurfa Salk Mdr
YRD.DO.DR. .ERGN METF
Ege niv. Eczaclk Fak. r. Uy. YRD.DO.DR. MEHMET TANOL
ECZ. AL MDERRSOLU
.E..5. Temsilcisi PROF.DR. NECM TANYOLA
Boazii niv. Byomedikal Mhendislii Enstits
DR. AHMET OFLAS
Ar Salk Mdr ECZ. NURETTN TURAN
.E..S. Temscilisi (Fako lalan A..)
PROF.DR. NC OKTAY
stanbul niv. Dihekimlii Fak. KM.YLJK.MH. KAYA TURGUT
la ve Kimya Endstrisi verenleri Sendikas
DOAN OMURTAY
Ynetim Kurulu l Bakan
Ankara Bykelir Belediyesi Bakanl
TRK ECZACILAR BRL MERKEZ HEYET
DR. SELM LER
Trk Tabipler Birlii Merkez Konseyi Bakan DR, HSEYN UAR
Tokat Salk Mdr
YRD.DO.DK. MUSTAFA AL NR
Ege niv. Eczaclk Fak. r. Uy. DR. ATIF UURLU
Kastamonu Tabip Odas
MEHMET ZDEN
EROL UURLU
Salk Bakaknl Salk Eitimi Gn.Md.
Bayburt Valisi
YRD.DO.DR. PINAR Z MUSTAFA ULUSOY "
Ege niv. Eczaclk Fak. r. y. Salk Bakanl Refik Saydam Hfzsshha Enstits
94
DOAN NLSOY PERHAN YILDIZ

Elaz Valisi Salk Bakanl Salk Projesi Genel Koordinatrl
ZEKA VARNACI GLSEN YILMAZ
Tarm ve Kyileri Bakanl Koruma ve Kontrol Salk Bakanl Kanser Sava Daire Bakanl
Genel Mdrl GE YKSEL
DR. EDP YAZAN Amasya Valisi
Afyon Salk Mdr YRD.DODR. ULV ZEYBEK
MUSTAFA YILDIRIM Ege niv. Eczaclk Fak. r. y.
orum Valisi
95
NHA DOKUMAN EDTRLER

GRUBU
DR. B. SERDAR SAVA
DR. F. GLN GEDK
96

Ulusal Sağlık Politikası

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ulusal Sağlık Politikası

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ULUSAL SALIK

Ulusal politikalar, toplumun mmkn olduunca geni kesimlerince tartla-

Bu nemli ihtiyac karlamak iin nceki hkmetler zamannda yaplm

Karlalan tablo Trkiye'nin mevcut insangc, altyaps ve dier kaynaklan

Dr. Yldrm AKTUNA

Kongre ncesinde katlmclara

Kongre ertesinde btn grup ra-

Hazrlanan taslak dokman kamu-

Btn bu eletiriler zerine taslak

Saln Gelimesine Destek

Birinci blm Saln Gelimesine Destek baln tamaktadr. Burada

nc blm Yaam Biimi hakkndadr. Yaam biimi, bireylerin kendi ira-

Drdnc blmde salk hizmetlerinin sunumu ele alnmtr. te bu b-

Son ve beinci blm, ilk drt blmde belirtilen politikalar dorultusunda

kadar % 15 azaltlmas konusundadr. Bu hedef piramidin tepesinde yer alan-

Dr. B. Serdar SAVA

Salk politikalarna, salk aratrmalarna, etik ile ilgili konulara yn vere-

'Toplumun "Salk Hakkrnn korunmas ve kollanmas kurumsallatnlmal-

* nsan Haklan Evrensel Beyannamesinin ve Trkiye'nin taraf olduu konu i-

*Ulusal Salk Politikas erevesinde uygulanacak stratejiler sektr i ve

"Trkiye'nin salk alanndaki ncelikleri, bu alana ayrd kaynaklar gz-

*Salik insangcnn planlanmas, mezuniyet ncesi, sonras ve hizmeti e-

girimleri ve salk alanlarnn haklar lke ihtiyalarna ve Ulusal Salk

*Gida, ila, salkla ilgili malzeme ve kimyasal maddelerin insan salna

Faaliyetlerini yukardaki ilkelere dayal olarak srdrmek zere Salk Ba-

Ulusal Salk Akademisi'nin esas fonksiyonlar unlar olacaktr:

*Ulusal Salk Politikas erevesinde stratejiler gelitirmek, sektr ii ve sek-

""Salk Politikasnn dinamik bir yapya kavumasn salamak zere geriye

*Poltika ve strateji gelitirme ve ncelikleri tesbit amacyla gerekli aratrma

*Hcr dalda salk nsangcne ynelik planlamalar yapacak kriterleri tesbit

*Saylan bu fonksiyonlar yerine getirirken lke iinden ve dndan kurum

SALIK ENFORMASYON SSTEM

Ulusal Salk Politikasnn uygulanmasn, izlenmesini ve deerlendirmesini

Ynetim sreci erisinde nceliklerin belirlenmesi, eldeki para, insangc,

Bir ok baka lkede de olduu gibi Trkiye'de salk ynetiminin bilgiye

*Her kademedeki salk ynetim kararlar bilgiye dayanmaldr. Sbjektif

^Veriler, zamannda, doru, tam olarak toplanmal, bunlardan elde edilecek

Enformasyon sistemi bata "2000 Ylnda Herkese Salk" programna yne-

*SES, dier ulusal kurumlardan gerekli verileri alabilmeli ve onlara da akta-

^Hastalk, sakatlk, sunulan hizmetlerin kalitesi, ulalabilirlii, uygunluu gi-

*Bilgler halkn, aratrmaclarn, planlamaclarn kullanmna ak olmaldr.

*Baka lkelerle salk enformasyonu alveriinde bulunulmaldr.

^Salkla ilgili tm veri toplama ve bilgi ilem prosedrleri gzden geirile-

"'Salk Enformasyon Sistemi 1997 ylnda tm Trkiye'de iler hale getirile-

*SES iin gerekli olacak yazlm ve donanm birimlerinin teknik zelliklerinin

''Gelitirilecek olan sistemler modler olarak byyebilir zellikte olacaktr.

*Kurulacak olan sistemin dier lkelerle zellikle Dnya Salk Tekilat'nn,

2000 ylnda "Salk Hukuku" kavram ve mevzuat olarak gelitirilmi, vatan-

Bugn Trkiye'de saln hukuki yapma ynelik bir yaplanma yoktur.

Yrrlkteki salk mevzuatnn byk bir ksm gnn ihtiyalarna cevap

*Salk asndan hak ve devler belirlenirken Devlet, dier kurumlar ve bi-

*Bireylerin salk hizmetlerinden faydalanrken karlaabilecekleri maddi ve

"Salk mevzuat, sade, anlalr, gncel ihtiyalara cevap verebilen ve geli-

*Salk hukuku alannda dzenlemeler yaplrken Trkiye'nin uluslararas

*Ulusal Salk Akademisi bnyesinde bir Salk Hukuku Blm kurulacak-

*Hukuk. fakltelerinin idare hukuku, kamu hukuku, ceza hukuku, anayasa

*Mevcut salk mevzuat btnyle ele alnarak gncelletirilecektir.

*Avrupa Topluluu lkelerinin salk mevzuat incelenerek uyumlandrma

*Sahk hukuku kavramnn kamuoyunda gelimesi amacyla konferanslar,

2000 ylndan nce salk teknolojilerinin uygun kullanmnn ve bunlarn et-

Salk teknolojisi lke ihtiyalar dorultusunda kullanlmamaktadr. Birok

Trkiye'de salk cihazlarna ynelik sanayii yeni gelimektedir. leri tekno-

Bu alanda eitilmi insangc yetersizlii ve destek nitelerinin kurulmam