ENDSTR MHENDSL BLM

YNEYLEM ARATIRMASI DERS

LINDO

Hazrlayanlar

Prof. Dr. Bilal TOKLU

Ar. Gr. Talip KELLEGZ

KASIM 2004
LINDO YNEYLEM I

1. Giri
LINDO (Linear, INteractive, and Discrete Optimizer) dorusal ve tamsayl programlama modellerinin
zmnde kullanlan gl bir paket programdr. Demo versiyonu 150 kst, 300 deiken ve 50 binary
deiken ierecek ekilde kurulmu modelleri zebilir.

2. LINDO Menleri
Bu blmde LINDO da en sk kullanlan menlere yer verilmitir.
File
Edit
Solve
Solve :Aktif penceredeki modeli zer
Compile Model :Modelde yazm hatas kontrol yapar.
Debug :Modeli zmszlk ve snrsz zm baznda kontrol eder.
Pivot :Simpleks iterasyonu uygular.
Preemptive Goal :Lexico optimizasyon yntemini (ama programlama yaps) kullanr.
Reports
Solution :zm raporu oluturur.
Range :Duyarllk analizi raporu oluturur.
Parametrics :STD zerinde parametrik analiz yapar. Verilen yeni STD ye gre Ama
fonksiyonu optimal deerinin deiimini grafik zerinde gsterir.
Statistics :Modelle ilgili istatistikleri gsterir(deiken says, gereksiz satr says
vs).
Peruse :Modelin seilen parasna ilikin text formatl rapor oluturur.
Picture :Modelin sfr olmayan yapsnn grafiini oluturur.
Tableau :Modelin Simpleks tablosunu rapor penceresine yazar.
Formulation :Aktif penceredeki modeli alglad ekliyle gsterir.
Show Column :Seilen deikenle ilgili detayl bilgi verir(optimal deperi, simpleks tablosu
katsaylar vs).
Window
Help

2. Model Yaps

2.1. Ama Fonksiyonu Yaps

Ama fonksiyonu modelin ilk satrdr ve problemin tipine gre MAX ve MIN deyimleriyle balar. Ama
fonksiyonu ile kstlar arasnda

SUBJECT TO
SUCH THAT
S.T.
ST

aadaki deyimlerden birisi yazlr. Bu ifade ama fonksiyonunun bittiini, kstlarn baladn gsterir.
Kstlarn sonunda END deyimi kullanlr.

2.2. Deiken simleri

LINDO da deiken isimleri 8 karakterle snrlandrlmtr. Deiken isimlerinin ilk harfi her zaman
alfabetik karakter olmas gerekir. Deiken isimlerinde aadaki karakterler kullanlamaz.
!)+-=<>
Geerli deiken tanmlamalar :XYZ, MY_VAR, A12, SHIP.LA
Geersiz deiken tanmlamalar :BUTANIMCOKUZUN, A-DEG1, 2INFRONT

2.3 Kst simleri

Modelde kstlar isimlendirilebilir. Kstlarn isimlendirilmesi LINDO ktsnn takibi asndan kolaylk salar.
Deiken isimlendirilirken uyulmas gereken kurallar kst isimlendirilmesinde de geerlidir. Kst
isimlendirme ileminin genel format aada verilmitir.
<kst ad>)<kst eitlik veya eitsizlii>
rnek:

1
LINDO YNEYLEM I
ATOLYE)3X1+5X2<120

2.4. Operatrler
LINDA da kullanlan 5 farkl operatr vardr.

Operatr Aklama Alternatifler

> Byk veya eit eklindeki kstlarn oluturulmasnda kullanlr. LINDO > >=
operatrn otomatik olarak eklinde alglar.
< Kk veya eit eklindeki kstlarn oluturulmasnda kullanlr. LINDO < <=
operatrn otomatik olarak eklinde alglar.
= Eit eklindeki kstlarn oluturulmasnda kullanlr. Yok
+ Deiken ve katsay arpmndan oluan terimlerin kstlarda veya ama Yok
fonksiyonunda toplam olarak ifade edilmesini salar.
- Deiken ve katsay arpmndan oluan terimlerin kstlarda veya ama Yok
fonksiyonunda fark olarak ifade edilmesini salar.

2.5. lem Sras

LINDO ilem srasnn deitirilmesinde parantezlerin kullanlmasna izin vermez. LINDO da ilem sras her
zaman soldan saa eklindedir.

2.6. Aklama Satrlar

LINDO da model arasna aklama satrlar eklenebilir. Aklama satrlar nlem harfiyle (!) balar. Aada
bir rnek verilmitir.

MAX 5X1+3X2 !Maksimum kar

S.T.
!Kstlarn yazlmasnda fabrika ve
!tama makinelerinin kapasiteleri gz nne alnmtr.
5X1+x2<10
!Montaj atlyesi kst
12X1+10X2>15
END

2.7. Modelde Satrlarn Blnebilmesi

Ama fonksiyonu veya herhangi bir kst tek bir satra yazlabilecei gibi birden fazla satra da blnebilir.
Blme ilemi katsay veya deiken adnn ortasndan yaplamaz. Aada bir rnek verilmitir.

MAX 5
X1+3X2 S.T.
5X1
+X2<10
12X1
+10X2>15 END

Aadaki rnek kullanlamaz nk deiken adn ortadan blmektedir. Benzer ekilde katsay da ortadan
blnemez.

MAX 1X
1+X2

2.8. Byk/Kk Harf Duyarll

LINDO da byk/kk harf duyarll yoktur. LINDO girilen btn bilgileri otomatik olarak byk harfe
evirir. rnein modelin ayr yerlerinde x ve X eklinde kullanlan deiken LINDO asndan ayn
deikeni ifade eder.

2.9. Kstlarn Sa Taraf Yaps

Modelde sa taraf deeri olarak sadece sabit saylar kullanlabilir. X>Y eklindeki bir kullanm LINDO nun
hata vermesine neden olacaktr. Bunun yerine X-Y>0 eklinde belirtilmesi gerekir.

2
LINDO YNEYLEM I
2.10. Kstlarn Sol Taraf Yaps
Sa tarafn tersine sol kstlarn sol tarafnda sadece deikenler ve onlarn katsaylarna izin verilir. X+Y-
10>0 eklinde bir kullanm yanl olup X-Y>10 eklinde belirtilmesi gerekir.

3. LINDO Modellerinde Kullanlan Baz Terimler

Deikenle ilgili herhangi bir tanmlama verilmemise LINDO ilgili deikenin srekli deiken olduunu,
alt snr deerinin 0 ve st snr deerinin + olduunu varsayar.

3.1. FREE
Deikeni snrsz hale getirir. FREE deyimiyle kullanlan deiken negatif veya pozitif herhangi bir reel say
deeri alabilir.

MIN 5X+Y
ST
X+Y>5
X-Y>7
END
FREE Y

3.2. GIN
Deikenin tamsay deerler almasn salar.

MAX 5X+Y
ST
X+Y>5
X-Y>7
END
GIN X
GIN Y

3.3. INT
Deikenin Binary Deiken olduunu yani 0 veya 1 deerlerini alabileceini belirtir.

MAX -100X+29A+12B
ST
A-10X<9
A+B<11
B<7
END
INT X

3.4. SLB
Deikene alt snr deeri verilmesini salar. SLB X 10 deyimiyle X>10 deyimi ayn sonucu verir.

MAX -100X+29A+12B
ST
A-10X<9
A+B<11
B<7
END
SLB X 10

3.5. SUB
Deikene st snr deeri verilmesini salar. SUB X 50 deyimiyle X<50 deyimi ayn sonucu verir.

MAX -100X+29A+12B
ST
A-10X<9
A+B<11

3
LINDO YNEYLEM I
B<7
END
SUB X 50

3.6. TITLE
Modele balk verilmesini salar. En fazla 74 karakter uzunluunda olabilir. LINDO penceresinde File/Title
komutu verilirse kt blmne ilgili modelin bal yazlr. TITLE komutu END ifadesinden sonra
yazlabilecei gibi modelin ilk satr da olabilir.

TITLE Montaj Atolyesi modeli

Maximize 2X + 3Y
Subject to

4X + 3Y <= 10

3X + 5Y <= 12
end

4. LINDO kts
4.1. OBJECTIVE FUNCTION VALUE:Optimal ama fonksiyonu deeri
4.2. VARIABLE:Deiken
a) VALUE :Optimal zmde karar deikenlerinin deeri
b) REDUCED (OPPORTUNITY) COST : Bu deer sadece temel olmayan gerek deikenler iin sz konusu
olan frsat maliyetini ifade eder. Optimal zmde deeri sfr olan her deiken (temel
olmayan deiken) iin bir frsat maliyeti elde edilir. Frsat maliyeti bu deikenin
deerinin l birim artrlmas sonucunda ama fonksiyonunda meydana gelen
ktlemeyi (ama maksimizasyon ise azalmay, minimizasyon ise art) ifade eder. Temel
deikenlerin frsat maliyeti her zaman sfrdr.
4.3. ROW :Satr, kstlar
a) SLACK OR SURPLUS :Gevek veya artk deikenlerin optimal zmdeki deeri
b) DUAL (SHADOW) PRICES :Glge fiyat. Herhangi bir ksta ait sa taraf deeri 1 birim artrldnda
ama fonksiyonunda meydana gelen iyilemeyi (ama maksimizasyon ise art, minimizasyon ise
azalmay) ifade eder.
4.4. RANGES IN WHICH THE BASIS IS UNCHANGED :Temelin deimeyecei geerlilik aralklarn
belirtir.
a) OBJ COEFFICIENT RANGES :Ama fonksiyonu katsaylar aral. Optimal zmn ayn kalaca
(deikenlerin deerlerinin deimeyecei) ama fonksiyonu katsaylar araln gsterir.
b) RIGHTHAND SIDE RANGES :Sa taraf deerleri aral. Temelin deimeyecei (ayn deikenlerin
temel deiken olarak kalaca) sa taraf deerleri araln ifade eder.
c) CURRENT :Mevcut (halihazrdaki) deer.
d) ALLOWABLE INCREASE :Artrlabilecek maksimum miktar.
e) ALLOWABLE DECREASE :Azaltlabilecek maksimum miktar.

5. rnekler

6.1. Cam Fabrikas Problemi

6.2. Kesinti Kayb Problemi

4
LINDO YNEYLEM I