BAB I

BUBUKA

1.1 Kasang Tukang Masalah

Sakumaha nu geus dipikanyaho ku balara, yen ragam kabudayaan

saeunyana ukur ngawengku tujuh unsur kabudayaan. Katujuh unsur kabudayaan
ta mangrupakeun unsur-unsur pokok nu kudu aya dina sakabh unsur
kabudayaan masarakat. Numutkeun Kluckhon sakumaha dikutip Koentjaraningrat
(1996), yn katujuh unsur kabudayaan ta ngawengku pakakas hirup (teknologi),
sistem pacabakan hirup (ekonomi), sistem kamasarakatan (organisasi sosial),
sistem bahasa, kasenian (seni), sistem lmu pangaweruh (ilmu pengetahuan/
sains), sarta sistem kapercayaan (religi). Katujuh unsur pokok tina kabudayaan ta
mindeng disebut unsur-unsur budaya nu sifatna universal.
lmu pangaweruh (sains), pakakas hirup (teknologi), sarta kasenian (seni),
atawa nu sering disingkat IPTEK, kaasup kana bagan unsur-unsur pokok tina
kabudayaan universal. Sanajan kitu, IPTEK bakal ka alaman ku urang salaku
masarakat nu nitenan kana kabudayaan. Boh nu geus maju, keur mekar, nepi ka
masarakat nu masih handap tingkat paradabanna.
Salah sahiji fungsi nu utama dina lmu pangaweruh jeung teknologi nyata
pikeun sarana keur kahirupan manusa, nyata pikeun ngabantu manusa dina
aktivitas kahirupanna supaya leuwih ringan, lancar, fisian, dan fektif, nu ahirna
kahirupan leuwih produktif. Kusabab kitu, khususnya dina lmu antropologi,
istilah atawa harti lmu pangaweruh jeung teknologi sok dipak pikeun ngarujuk
kana hubungan jeung manusa, lingkungan jeung kabudayaan. Hal ieu disababkeun
dina interaksi nyanghareupan lingkunganna, manusa mau tidak mau pasti akan
berusaha menggunakan sarana-sarana mangrupa lmu pangaweruh nu
dipiboga sarta nyiptakeun pakakas hirup pikeun ngabantu kahirupanna. Ku kituna,
IPTEK pikeun manusa selalu berkaitan jeung usaha manusa pikeun nyiptakeun
taraf kahirupanna nu leuwih alus.
Dina harti lain, istilah IPTEK og mindng dibedakan sacara terpisah,
kusabab masing-masing tina tilu istilah ta dianggap ngabogaan bobot kailmiahan
nu bda-bda. Numutkeun harti ieu, lmu pangaweruh atawa pangalaman nu
ngandung makna dina diri tiap jalma nu tuwuh timimiti manusa dilahirkan ka
alam dunya. Kusabab kitu, manusa nu cageur, sakola atawa teu sakola, geus pasti
di anggap ngabogaan lmu pangaweruh. lmu bisa dikembangkeun manusa
kusabab dua hal. kahiji, manusa ngabogaan bahasa nu bisa ngabwarakeun
informasi jeung jalan pikiran nu aya kasang tukang jeung informasi ta. Kadua,
manusa ngabogaan kamampuan pikeun mikir numutkeun alur pikir nu tangtu,
mangrupakeun kamampuan nalar. Panalaran mangrupakeun salah sahiji proses
berpikir dina narik hiji kacindeukan nu mangrupa lmu
lmu sifatna acak, pikeun urang, lmu sangat potensial. Ukur dina
kahirupan nu leuwih mekar, kompleks, sarta pinuh tantangan, lmu nu sifatna
acak ta nilai fungsionalna teu nepi kana tingkatan nu leuwih luhur guna
nyanghareupan tantangan sarta memecahkan masalah nu leuwih rumit. Kusabab
kitu, lmu nu sifatna acak perlu ditingkatkan darajat atawa bobot kalmuanna
sangkan robah ngajadi lmu. Dengan demikian, lmu nu sifatna acak sarta
terbuka ngaliwatan proses nu cukup panjang/lila, bisa diorganisasikeun jeung
disusun ngajadi bidang-bidang diantarana filsafat, humaniora, sarta lmu.

1.2 Rumusan Masalah

1.2.1 Harti Santika
1.2.2 Asal Muasal Kajadian Perang
1.2.3 Cara perang urang Sunda
1.2.4 Alat-alat perang urang Sunda
1.2.5 Harti Kujang
1.2.6 Sajarah Perkembangan Kujang
1.2.6 Sajarah Perang Bubat

1.3 Tujuan
Tujuan di susunna ieu makalah nyata pikeun ngaleungkeupan salah sahiji
pancen mata kuliah Budaya Sunda anu eusi na ngeunaan Santika. Salian ti ta
makalah ieu di susun sangkan urang salaku calon guru SD bisa ngaleunyeupan
naon bae alat-alat nu digunakeun ku urang Sunda dina wanci peperangan, sarta
naon bae cara- cara peperangan urang Sunda, pikeun ngajadikeun referensi jang
kahareupna.
1.4 Manfaat Panyusunan Makalah
Manfaat panyusunan pikeun mahasiswa atawa nu nulis
1.4.1 Mahasiswa bisa ngalenyepan arti tina santika
1.4.2 Mahasiswa nyaho alat-alat sarta cara-cara perang urang Sunda
1.4.3 Bisa dijadikeun bahan acuan pikeun laporan kahareupna

Manfaat panulisan pikeun nu maca

Bisa nambahan lmu pangaweruh ngeunaan santika nu aya di urban Sunda

1.5 Metoda Panulisan

Pikeun ngagampilkeun nyusun ieu makalah, kuring saparakanca minagka
meunang sababaraha data nu diperlukeun sarta ngagunakeun metode studi
kapustakaan nyata mengambil reverensi nu relevan jeung melalui sumber
observasi sarta media internet nyata ngumpulkeun data atawa informasi nu
sifatna teoritis nu aya hubunganna jeung permasalahan nu disajikeun sarta
didasaran dina kajian buku-buku jeung media internet nu aya hubunganna jeung
pembahasan masalah ieu. Melalui kapustakaan dina bentuk teori boh pendapat ti
urang saparakanca nu terlebih dahulu nu aya hubunganna jeung permasalahan.
Melalui studi pustaka, simkuring saparakanca memperoleh data ku cara maca
jeung maluruh buku sarta bahan sjn nua aya kaitanna jeung pembahasan.

1.6 Sistematika Panulisan

Sistematika panulisan makalah ieu aya III BAB, nyata:

Bab I nyata Bubuka, bab ieu ngeunaan kasang tukang masalah, watesan masalah,
tujuan panulisan, metoda panulisan sarta sistematika panulisan.

Bab II nyata Eusi, ngeunaan Santika, Harti Santika, Asal muasal kajadian perang,
Cara perang urang Sunda, Alat-alat perang urang Sunda, Harti kujang,
Sajarah perkembangan kujang..
BAB III nyata, kacindekan jeung saran. Kacindekan dicokot tina masalah anu
parantos dibahas, sedengkan saran mangrupakeun pesan panulis ka nu
maca.

BAB II
KAJIAN TEORI

2.1 HARTI BUDAYA NUMUTKEUN PARA AHLI

Sacara harfiah kecap budaya asal tina basa Sansakerta buddhayah, nya ta
bentuk jamak tina buddhi nu hartina budi atawa akal. Budaya bisa diartikeun
salaku hal-hal nu aya pakuat kaitna jeung akal. Budaya og asal tina kecap budi-
daya nu hartina daya tina budi. Jadi, kecap budaya atawa daya tina budi ta berarti
cipta, karsa, jeung rasa.
 Budaya salaku kata benda sabeneurna mangrupakeun terjemahan tina
culture (Inggris) atawa cultuur (Belanda). Kecap-kecap asing ta asal tina basa
Latin cultura nu hartina pemeliharaan, pengolahan, dan penggarapan tanah.

Para ahli antropologi, nya ta A.L. Kroeber jeung C.Kluckhon dina tahun
1950-an manggihan sumber kepustakaan kurang leuwih 176 definisi tangtu beda
ngeunaan budaya. Sanajan kitu, tina sakabh definisi tangtu bener, kusabab
masing-masing ahli ngacu kana aspk-aspk budaya tina berbagai pendekatan
dan penekanan.

Sababaraha definisi ngeunaan budaya numutkeun pendapat (Sir Edwar

Burnett Tylor), salah saurang ahli antropolog ti Inggris, dina taun 1871 untuk
pertama kalinya mendefinisikan budaya sacara rinci salaku lmu pangaweruh,
kapercayaan, kasenian, hukum, moral, kabiasaan, jeung sajabana. Kacakapan nu
dihasilkeun manusa salaku anggota masarakat.

Sababaraha definisi ngeunaan budaya numutkeun pendapat Prof. Dr.

Koentjaraningrat salah saurang ahli antropologi Indonesia nu gd jasana dina
wangun pengembangan antropologi di Indonesia, ngartikeun budaya salaku
sakabh sistem gagasan jeung rasa, laku lampah, sarta karya nu dihasilkeun
manusa dina kahirupan masarakat nu dijadikeun milikna ku cara diajar.

Numutkeun pendapat William A. Haviland, salah saurang ahli antropologi

Amerika, ngartikeun budaya sebagai seperangkat peraturan nu standar, lamun di
cumponan atawa dilaksanakeun ku anggota masarakatna bakal ngahasilkeun laku
lampah nu dianggap lumrah jeung bisa ditarima ku anggota masarakatna.

Numutkeun sababaraha definisi budaya diluhur, bisa disimpulkeun nya ta:

1) Ayana unsur-unsur budaya mangrupa laku lampah nu nyata di hiji pihak jeung
di lain pihak.
2) Ayana unsur-unsur budaya mangrupa nilai-nilai, kapercayaan, norma jeung
laku lampah manusa.
3) Budaya dipiboga ku sarra ku sakabh anggota masarakat pendukung
budaya nu bersangkutan

4) Budaya terbentuk sebagai hasil diajar.

2.2 HARTI KECAP SUNDA

2.2.1 Harti Sunda Dina Bahasa Sansakerta

Numutkeun basa Sansakerta nu mangrupakeun induk basa-basa Austronesia,

terdapat genep harti kecap Sunda, nya ta:

1) Sunda tina akar kecap Sund hartina bercahaya, terang benderang

2) Sunda nya ta ngaran sjn ti Dewa Wisnu nu ngawasa alam

3) Sunda nya ta ngaran Daitya, nu hartina satria bertenaga besar dina carita Ni
Sunda jeung Upa Sunda

4) Sunda nya ta satria wanara nu terampil dina kisah Ramayana

5) Sunda tina kecap cuddha hartina nu miboga makna bodas bersih

6) Sunda nya ta ngaran gunung baheula di belah wetan kota Bandung

ayeuna (Prof.Berg, juga R.P Koesoemadinata, 1959).

2.2.2 Harti Sunda Dina Bahasa Kawi

Dina bahasa kawi aya opat makna kecap Sunda, nya ta:

1) Sunda berarti cai daerah nu makmur ku cai

2) Sunda berarti tumpukan miboga makna subur
 3) Sunda berarti pangkat miboga makna berkualitas

4) Sunda berarti waspada miboga makna kudu tartib

2.2.3 Harti Sunda Dina Bahasa Jawa

Dina bahasa Jawa harti kecap Sunda nya ta:

1) Sunda berarti nyusun ngandung makna tartib

2) Sunda berarti ngahiji (dua ngajadi hiji) ngandung makna hirup rukun

3) Sunda berarti angka dua (cangdrasangkala), miboga makna saimbang

4) Sunda, tina kecap unda atawa nak, miboga makna kualitas hirupna had

5) Sunda asal tina kecap unda nya ta ngapung, miboga makna yn didieu
aya kahirupan anu had.

2.2.4 Harti Kecap Sunda Dina Bahasa Sunda

Urban Sunda og miboga sababaraha harti ngeunaan kecap Sunda ta

sorangan, nya ta:

1) Sunda asal kecap tina Saunda, nya ta lumbung, ngandung makna subur jeung
makmur.
2) Sunda asal kecap tina Sonda nya ta had.

3) Sunda asal kecap tina Sonda nya ta unggul.

4) Sunda asal kecap tina Sonda nya ta bungah.

5) Sunda asal kecap tina Sonda nya ta bagja.

6) Sunda asal kecap tina Sonda nya ta salaras atawa sauyunan jeung kahayang
hat.

7) Sunda asal kecap tina Sundara nya ta lalaki nu kasp.

8) Sunda asal kecap tina Sundari nya ta aww nu geulis.

9) Sunda asal kecap tina Sundara nya ta ngaran Dewa Kamajaya nu gd pisan
kanyaahna.

10) Sunda nya ta ndah.

2.3 BUDAYA SUNDA

Urban Sunda nya ta jalma nu di gdkeun di lingkungan sosial budaya

Sunda sarta hirupna menghayati sarta ngagunakeun norma-norma jeung nilai-
nilai budaya Sunda. Dina hal ieu padumukan, kahirupan sosial budaya jeung sikap
urang Sunda nu dianggap penting. Bisa og salah saurang indung bapana atawa
karuhun urang Sunda, lain disebut urang Sunda kusabab manhna teu apal,
menghayati, jeung ngagunakeun norma-norma sarta nilai-nilai sosial budaya
Sunda dina kahirupanna.

Dina hal ieu, istilah Sunda, og dikaitkeun sacara kuat ku harti kabudayaan.
Yn aya nu dingaranan kabudayaan Sunda, nya ta kabudayaan nu hirup, tuwuh,
di kalangan urban Sunda dina umumna dumuk di tatar Sunda. Dina tata kahirupan
sosial budaya Indonesia digolongkan ka jero kabudayaan daerah. Di samping
miboga persamaan-persamaan jeung kabudayaan daerah sjn di Indonesia,
kabudayaan Sunda miboga ciri-ciri khas sorangan nu ngabdakeun jeung
kabudayaan-kabudayaan sjn.

Sacara umum, masarakat Jawa Barat atawa tatar Sunda, kawntar ku

masarakat nu miboga budaya religius. Kecenderungan ieu timul sakumaha dina
pameo "silih asih, silih asah, dan silih asuh" (saling mengasihi, saling
mempertajam diri, dan saling memelihara dan melindungi). Di samping ta,
Sunda og miboga sababaraha budaya nu khas saperti handap asor, rendah hat
ka sakabh balara, hormat ka indung bapa atawa ka saluhureun, sarta mikanyaah
ka jalma nu leutik (hormat ka nu luhur, nyaah ka nu leutik), ngabantu jalma nu
keur butuh jeung jalma nu keur kasusahan (nulung ka nu butuh nalang ka nu
susah), jsb.

BAB III
 EUSI

3.1 HARTI SANTIKA (PEPERANGAN)

Perang nya ta salah sahiji aksi fisik jeung non fisik (dina harti sempit,
nya ta situasi permusuhan sarta ngagunakeun kekerasan) antara dua atawa
leuwih sakumpulan manusa manusia pikeun ngalaksanakeun dominasi di wilayah
anu diparebutkeun. Perang secara purba di maknai sebagai pertikaian
bersenjata. Di era modern, perang leuwih ngarujuk kana superioritas teknologi
jeung industri. Hal ieu tercermin tina ajaran angkatan perangna nu diantarana:
"Barang siapa menguasai ketinggian maka menguasai dunia". Hal ieu
nunjukeun yn penguasaan atas ketinggian kudu dicapai ku teknologi. Sanajan
kitu, kata perang teu lagi berperan sebagai kata kerja, tapi geus ngagsr dina
kata sifat. Yang memopulerkan hal ieu nya ta para jurnalis, sahingga lambat
laun pergeseran ieu meunang posisina, tapi sacara umum perang berarti
"pertentangan".

3.2 ASAL MUASAL KAJADIAN PERANG

Sacara spesifik jeung wilayah filosofis, perang mangrupakeun turunan
sifat dasar manusa nu tetep nepi ka ayeuna miara dominasi jeung persaingan
salaku sarana pikeun nguatkeun eksistensi diri jeung cara nundukkeun kahayang
pihak musuh. Di mimitian sacara psikologis jeung fisik. Sarta ngalibatkeun diri
sorangan atawa jalma sjn, boh sacara babarengan atawa henteu. Perang bisa
ngakibatkeun kasusahan jeung kamiskinan nu kapapanjangan.

Asal muasal kajadian perang diantarana:

1) Perbedaan pamikiran/ideologi
2) Kahayang pikeun ngaleugaan wilayah kakawasaan
3) Perbedaan kepentingan
4) Kahayang pikeun ngarampas sumber daya alam (SDA), (minyak, hasil
tatann, jsb)
5) Politik adu domba atawa fitnah
3.3 DUA PULUH STRATEGI PERANG ORANG SUNDA ABAD
GENEP BELAS

Strategi urang Sunda jaman baheula waktu perang, can pati loba dibahas,
Naskah Sanghyang Siksakandang Karesian ukur nyebutkeun ngaran-ngaran
strategi perang anu diteurapkeun ku urang Sunda kurang leuwih nepi abad ka-16.
Dina Sanghyang Siksakandang Karesian diseubutkeun, ukur panglima perang
hungkul anu apal 20 strategi ta (Saleh Danasasmita, jsb., 1987).
3.3.1 Makarabihwa
Cara nglhkeun musuh ku cara henteu perang. Kalayan nglhkeun
musuh di jero musuh ta sorangan, sarta ngagunakeun kakuatan pangaruh. Praktek
ngaruksak kakuatan musuh di jero, supaya ngarasa lh sammh perang.

3.3.2 Katrabihwa
Posisi prajurit waktu nyeurang musuh, aya anu ditempatkeun di luhur
biasana ngagunakeun panah, jeung prajurit anu di handap, biasana ngagunakeun
tombak jeung berkuda.
3.3.3 Lisangbihwa
Sammh ngamimitian perang, panglima perang atawa hulu prajurit kudu
ngumpulkeun pasukan perangna supaya sakabh prajurit panceug hat ngajadi
pasukan anu wani jeung ngabogaan jiwa perang pikeun nglhkeun musuh
sanajan kakuatanna leuwih leutik.

3.3.4 Singhabihwa
Nglhkeun kakuatan musuh ku cara nyuludup. Sakabh tim anu nyuludup
mangrupakeun tim leutik anu jumlahna ukur lima urang, nya ta, ahli perang,
jeung ahli anu bisa mangaruhan musuh. Musuh bisa ka pangaruhan ku tak-tik
atawa stratgi urang, anu antukna dina tahap ieu musuh bisa hancur pikiranan ku
dirina sorangan. Sanajan waktuna rada lila.

3.3.5 Garudabihwa
Musatkeun kakuatan pasukan dina posisi anu leuwih gd dina sababaraha
titik anu kaasup penting sarta geus di tangtungkeun tempat perangna. Kakuatan
dina unggal titik kurang leuwih jumlahna 20 urang. Ku simbol-simbol khusus, anu
sakabh prajurit bakal nyeurang ku cara babareungan, terus mencar deui pikeun
nyiapkeun serangan sateurusna.

3.3.6 Cakrabihwa
Nyusupkeun sababaraha prajurit ka bntng kakuatan musuh ku cara
rahasia jeung tujuan utama pikeun nyusupkeun alat-alat perang anu bakal di pak
ku pasukan prajurit dina waktu perang, anu milu perang kudu prajurit nu geus
boga pangalaman leuwih, nyaho kana medan, sarta nyaho cara-cara nyusup.
3.3.7 Sucimuka
Upaya ngabrskeun musuh saeunggeus perang sabab biasana masih aya
musuh anu masih nyumput. Para prajurit kudu nyaho daerah-daerah anu panteus
digunakan paranti tempat nyalindung. Prajurit kudu nyaho jalan-jalan anu
dijadikan tempat keur ngaloloskeun diri.
3.3.8 Brajapanjara
Ngadidik sababaraha urang musuh supaya digaw keur pihak urang.
saeunggeus dianggap teu ngabahayakeun, manehna dilepaskeun ka daerahna
pikeun jadi mata-mata. Jalma ta anu bakal ngirim bja ngeunaan kakuatan
musuh, sarupaning jenis jeung jumlah alat perang anu dipiboga ku musuh, jeung
strategi perang naon anu bakal digunakeun, kudu tarapti dina waktu ngadidikna.

3.3.10 Asumaliput
Sakabh prajurit kudu nyaho tempat nyalindung sarta moal bakal
dipikanyaho ku musuh, conto di jero gua, kukituna kudu pinter nempo situasi.

3.3.11 Meraksimpir
Cara perang nalika prajurit aya di daerah anu leuwih handap, sedengken
musuh aya di daerah anu leuwih luhur. Lamun posisina jiga kitu, pasukan mak
alat perang tombak jeung posisi berkuda.

3.3.12 Gagaksangkur
Cara perang dina waktu prajurit aya di daerah anu leuwih luhur, sedengken
musuh aya di handap. Cara ngelhkn musuh ti luhur, jiga cara luncat atawa
ngahadang.

3.3.13 Luwakmaturut
Gerakan keur ngudag musuh anu kabur ti lapangan peperangan.
Prajurit kudu nyaho cara nu paling trh pikeun ngudag dina rupa-rupa medan nu
beda. Anu ngandung harti yn ngudag musuh kudu nepi ka tempat
panyumputanna.
3.3.14 Kudangsumeka
Cara nggunakeun pedang anu leuwih letik. Lamun nyusup ka daerah
musuh, prajurit kudu nyaho cara-cara nyumputkeun pedang/senjata ta, supaya
teu kanyahoan ku musuh.
3.3.15 Babahbuhaya
Cara ngahimpun atawa ngumpulkeun kakuatan prajurit dina waktu
pasukan euweuh daya, conto cara atawa upaya mulihkeun mental, semangat,
jeung kakuatan prajurit.

3.3.16 Ngalinggamanik
Prajurit nu geus lihei dibr alat perang rahasia, atawa alat perang karamat
karajaan, saperti tombak. Prajurit dilatih pikeun bisa ngendalikeun sanjata
karamat ta.

3.3.17 Lemahmrewasa
Cara perang di leuweung atawa di tempat-tempat anu rimbun, nu utama
nalika pasukan dina kaayaan kadesak jeung alat perang nu geus teu bisa nyerang
kakuatan musuh. Sakabh potensi anu bisa dipak pikeun ngamanfaatkeun alat
perang, diantarana batu atawa tatangkalan.

3.3.18 Adipati
Taktik ngalatih prajurit nu rk dijadikeun prajurit sarta miboga
kamampuan khusus. Pasukan komando anu miboga kamampuan sewing-
sewangan nu kuat sarta tangguh jeung bisa diandeulkeun.

3.3.19 Prebusakti
Sakabh prajurit biboga kaahlian khusus diantarana tanaga dalam supaya
sanjata leuwih ngeusi, leuwih matih, miboga kakuatan nglhkeun musuh sacara
luar biasa.

3.3.20 Pakeprajurit
Raja sok ngobrol sarta marntahkeun yn teu kudu perang.
Prajurit nu kapilih, nya ta prajurit nu geus bisa ngariung pikeun badami,
ngayakeun rundingan nu antukna musuh bisa lh sanajan teu perang. Sanajan,
Panglima perang atawa sang hulu jurit, saeunyana mikahayang pikeun menang
dina peperangan.

3.3.21 Tapaksawetrik
Cara-cara perang di cai. kumaha cara ngabobodo musuh supaya teu nyaho
gerak gerik prajurit, sarta cara-cara ngagunakan alat perang di cai, diantarana di
walungan. Prajurit kudu bisa nyerang musuh ngaliwatan jalan cai.
Alat perang digunakeun waktu perang dina zaman baheula lolobana geus
digunakeun mangrupa alat perang tina logam, paninggalan alat perang nu
ditemukan di sababaraha tempat di Jawa Barat, masih bisa ditempo di Museum
Nasional di Jakarta (Lihat Dr. N.J. Krom, Laporan Kepurbakalaan Jawa Barat
1914). Kanaraan anu digunakan keur perang umumna mak kuda.

3.4 HARTI KUJANG

Kujang nya ta salah sahiji pusaka khas ti daerah Jawa Barat, tepatna di
Pasundan atawa tatar Sunda. Bentuk pusaka ieu lumayan unik, tina segi desainna
euweuh nu nyaruaan pusaka ieu di daerah sjn, pusaka ieu di Jawa Barat.
Euweuh kata nu tepat pikeun nyebutkeun ngaran pusaka ieu kana bahasa
International, sahingga Kujang dianggap sarua hartina jeung sickle (arit / sabit),
tangtu nyimpang jauh tina segi wujud na beda jeung arit atau sabit. Teu sarua og
jeung scimitar anu bentukna cembung. Di Indonesia sorangan arit atau sabit
sabenerna disebut chelurit. Meureun keur ngarespon kendala bahasa ta, tugas
jeung kawajiban budayawan sunda, jeung media cetak lokal di tatar Sunda nu
kudu leuwih intensif mempublikasikannya pusaka Kujang ieu ka dunia
International.
Asal muasal istilah Kujang berasal tina kata "Kudihyang" jeung akar kata
"Kudi" jeung "Hyang". "Kudi" diambil tina basa Sunda Kuno nu ngabogaan harti
pusaka jeung ngabogaan kakuatan gaib, sebagai jimat, pikeun panolak bala,
misalna pikrun ngahalangan musuh atawa menghindari bahaya/panyakit. Pusaka
ieu diteuneun sarta digunakeun pikeun melindungi imah tina bahaya jeung
neundeunna di jero peti atawa tempat tertentu di jero imah atawa diteundeun
diluhureun ranjang (Hazeu, 1904 : 405-406) Sedengken "Hyang" bisa
disajajarkeun jeung harti Dewa dina sababaraha mitologi, tapi pikeun masarakat
Sunda Hyang ngabogaan harti jeung kadudukan diluhureun Dewa, hal ieu
tercermin dina ajaran Dasa Prebakti nu tercermin dina naskah Sanghyang
Siksa Kanda Ng Karesian disebutkeun Dewa bakti di Hyang.
Sacara umum, Kujang ngabogaan harti salaku pusaka anu ngabogaan
kakuatan tertentu nu asalna ti para Dewa (Hyang), jeung salah sahiji pusaka di
tatar Sunda, khusus di kalangan masarakat Jawa Barat (Sunda). Salaku lambang
atawa simbol jeung niali-nilai filosofis, Kujang dipak sebagai salah sahiji
estetika dina sababaraha lambang organisasi srrta pamarntahan.

3.4.1 Bagan Bagan Kujang

1) Papatuk (Congo), nya ta bagan tungtung kujang nu runcing. Gunana
keur norh atawa nyukil.
2) Eluk (Siih), nya ta lekukan-lekukan atawa gerigi dina bagan
tonggong kujang Beulah luhur, gunana keur mencabik-cabik beuteung
musuh.
3) Waruga, nya ta ngaran bilahan (waruga) kujang.
4) Mata, nya ta liang leutik nu aya dina waruga (awak) kujang mimitina
liang-liang ieu ditutupan logam, biasanya emas atawa perak atawa og
batu permata. Gunana keur lambang tahap status pamakna, paling
loba 9 mata jeung paling saeutik 1 mata, malah og kujang teu
mamataan, disebut Kujang Buta.
5) Pamor, nya ta garis-garis atawa bintik-bintik dina awak kujang
disebut Sulangkar atawa Tutul, biasana ngandung racun, gunana salian
keur mikaendah bilah kujangna og keur mahkeun musuh kucara
langsung.
6) Tonggong, nya ta sisi nu seukeut dina bagan tonggong kujang, bisa
keur ngagorok jeung ngiris.
7) Beuteung, nya ta sisi nu seukeut di bagan beuteung kujang, gunana
sarua jeung bagan tonggong kujang.
 8) Tadah, nya ta lengkung dina bagan handap beuteung kujang, gunana
keur nangkis jeung ngalintir alat perang musuh supaya terpental tina
genggaman.
9) Paksi, nya ta bagan buntut kujang nu lancip keur diasupkkeun ka
jero gagang/sarangka kujang.
10) Combong, nya ta liang dina gagang kujang, keur ngawadahan paksi
(buntut/tungtung kujang).
11) Selut, nya ta ring dina tungtung bagan luhur gagang kujang, gunana
keur nguatkeun cengkeraman.
12) Ganja (landan), nya ta ngaran khas gagang (tangkai) kujang.
13) Kowak (Kopak), nya ta ngaran khas sarung kujang.

Di antara bagan-bagan kujang tadi, aya hiji bagan nu miboga lambang

ka-Mandalaan, nya ta mata nu jumlahna 9 buah. Jumlah ieu disesuaikan
jeung lobana tahap Mandala Agama Sunda Pajajaran nu jumlahna 9 tahap, di
antarana (urutan ti handap):
.1 Mandala Kasungka
.2 Mandala Parmana
.3 Mandala Karna
.4 Mandala Rasa
.5 Mandala Sba
.6 Mandala Suda
.7 Jati Mandala
.8 Mandala Samar, jeung
.9 Mandala Agung
Mandala tempat siksaan keur arwah manusa nu nalika hidrupna
bersimbah kotoran jeung dosa, disebutna Buana Karma atawa Jagat Pancaka, nya
ta Neraka.

3.5 SAJARAH PERKEMBANGAN KUJANG

Kujang identik jeung Sunda Pajajaran jaman baheula. Sabab, alat ieu
mangrupa salah sahiji aspek identitas eksistensi budaya Sunda jaman baheula.
Nanging, hasil panulusuran carita diluhur, nepi ka ayeuna can ditemukan sumber
sajarah nu bisa memberitakan sacara jntr jeung rinci. Hiji-hijina sumber bja
nu bisa dijadikan pegangan nya ta lakon-lakon pantun. Sabab dina lakon-lakon
pantun kujang geus disebut-sebut. Di antara kisah-kisah pantun nu ka itung masih
kumplit memberitakan kujang, nya ta pantun khas Bogor sumber Gunung
Kndng sebaran Aki Uyut Baju Rambeng. Pantun Bogor ieu nepi ka abad ka-19
ukur dikenal ku warga masarakat Bogor marginal (pinggiran), nya ta masarakat
pedesaan. Mimiti dikenal ku kalangan masarakat intlktual, sanggeus taun 1906
C.M. Pleyte (bangsawan Walanda nu gd perhatianna kana sajarah Pajajaran)
meudalkeun buku nu judulna Moending Laja Di Koesoemah, mangrupa cateutan
pribadina hasil mendengar langsung ti tuturan juru pantun di daerah Bogor
beulah kulon jeung sakitarna. Warta ngeunaaan kujang selalu terselip hampir dina
satiap lakon jeung satiap pisod kisah serial Pantun Bogor, boh fungsi, jenis,
jeung bentuk, para figur pamakna nepi ka cara-cara nggunakeunna. Malah
ungkapan-ungkapan konotatif nu mak kujang og teu saeutik. Conto kalimat
gambaran dua urang berwajah kembar; Badis pinang nu munggaran, rua kujang
sapaneupaan atawa ngalukiskeun aww; Mayang lnjang badis kujang,
tembong pamor tembong eluk tembong combong di ganjana jsb. Nya kitu og
bendera Pajajaran nu warnana hideung jeung bodas og diwawarkeun
bersulamkan gambar kujang Umbul-umbul Pajajaran hideung sawarh bodas
sawarh disulaman kujang jeung pakujajar nu lalayanan.
Jaman bihari Kujang teu bisa dipisahkeun tina kahirupan masarakat Sunda
kusabab fungsina sebagai pakakas tatann. Pernyataan ieu jelas dina naskah
kuno Sanghyang Siksa Kanda Ng Karesian (1518 M) atawa tradisi lisan nu
berkembang di sababaraha daerah diantarana di daerah Rancah, Ciamis. Bukti nu
nguatkeun pernyataan yn kujang salaku pakakas keur nyawah masih bisa di
saksikeun nepi ka kiwari di masarakat Baduy, Banten jeung Pancer Pangawinan di
Sukabumi.
Kaping: 12/10/2012 12:27:00 AM

3.6 SAJARAH PERANG BUBAT

Perang bubat nyata perang nu terjadi dina taun 1297 Saka atawa 1357 M
dina abab ke-14, nyata di mangsa pamarntahan raja Majapahit Hayam Wuruk.
Perang lumangsung akibat perselisihan antara Mahapatih Gajah Mada dari
Majapahit jeung Prabu Maharaja Linggabuana ti Karajaaan Sunda di
Pasanggrahan Bubat, nu ngakibatkeun tewasna sakabh rombongan Sunda.
Sumber-sumber rujukan baheula ngeunaan ayana perang ieu nu utamanna nyata
Surat Pararaton sarta Kidung Sunda jeung Kidung Sundayana nu asalna ti Bali.

3.6.6 Rencana Pernikahan

Paristiwa Perang Bubat dimimitian tina niat Prabu Hayam Wuruk nu
hayang memperistri putri Dyah Pitaloka Citraresmi ti Nagara Sunda. Konon
katajiran Hayam Wuruk ka putri ta kusabab beredarnya lukisan sang putri di
Majapahit, nu dilukis sacara diam-diam ku salah saurang seniman dina masa
bihari. Nu ngarana Sungging Prabangkara.
Numutkeun catetan sajarah Pajajaran ku Saleh Danasasmita sarta naskah
Perang Bubat ku Yoseph Iskandar, niat pernikahan ieu nyata pikeun nguatkeun
tali persaudaraan nu geus lila pegat antara Majapahit jeung Sunda. Raden Wijaya
nu ngajadi pangadeg karajaan Majapahit diangap turunan Sunda ti Dyah Lembu
Tal jeung salakina nyata Rakeyan Jayadarma, raja karajaan Sunda. Hal ieu og
kacatet dina Pustaka Raja Bumi Nusantara parwa II sarga. Dina babad taneh Jawi,
Raden Wijaya disebut Jaka Susuruh ti Pajajaran. Sanajan kitu, catatan sajarah
Pajajaran ta dianggap lemah kabeneranna, nu paling utamana ngaran Dyah
Lembu Tal nyata ngaran lalaki.
Alesan umum nu bisa ditarima nyata Hayam Wuruk boga niat
memperistri Dyah Pitaloka jeung didorong ku alesan politik, nyata pikeun
mengikat persekutuan jeung Nagara Sunda. Atas restu ti kulawarga Karajaan
Majapahit, Hayam Wuruk Ngirimkeun surat kahormatan ka Maharaja
Linggabuana pikeun ngalamar Dyah Pitaloka. Upacara pernikahan rencanana
 BAB IV
HASIL KUNJUNGAN

4.1 PEDARAN EUSI

Santika sahenteuna patali jeung unsur kabudayaan nu aya di Kampung
Pulo jeung Kampung Naga. Di masarakat Kampung Pulo jeung Kampung Naga,
sistem santika lain magrupa hak atawa kabiasaan masarakat. Kusabab, masarakat
Kampung Pulo jeung Kampung Naga adat jeung kabiasaanna akur campur jeung
masarakat luar. Maranhna miboga kayakinan yn jalma anu geus dewasa sarta
ngarti kana unsur-unsur kabudayaan tangtu bakal boga pikiran had.
4.2 HASIL DOKUMENTASI
4.2.1 Hasil dokumentasi di kampung pulo
4.2.2 Hasil dokumentasi di kampung naga