TRKYEDE MAL SERBESTLEME

SREC VE KRZLERN KISA BR ZET

Serpil Kahraman Akdou*

Z
Bir lkenin mali sistemi iktisadi byme ve yaplanmada anahtar rol oynamaktadr.
1980 sonrasnda sermaye hareketlerinin serbestlemeye balamasyla birlikte mali sistemin
krlganl da artmtr. Kresel mali piyasalarda eklemlenme srecinin hz kazand 1990l
yllar ise, Trkiye ekonomisinde krizlerin dngsellik gsterdii yllardr. Sz konusu dnemde
Trkiye ekonomisinin, kamu finansmannn srdrlmesini salamaya ynelik politikalar
erevesinde ekillendii grlmektedir. almann amac ncelikle 1980 ylnda balayan
mali serbestleme aamalarnn ortaya konularak, yaanan krizlerin ve kriz sonras istikrar
programlarnn ana hatlarn belirlemektir.

Anahtar Kelimeler: mali serbestleme, banka krizleri, mali krizler.

Jel Kodlar: G19, G21, G01.

THE FINANCIAL LIBERALIZATION PERIOD

AND A BRIEF HISTORY OF CRISES IN TURKEY

ABSTRACT
A country's financial system constitutes a key role in economic growth and
restructuring. After 1980, together with the process of liberalization of capital movements, the
fragility of financial system have increased. Articulation of the global financial markets, the
pace of the 1990s, has been years of crisis demonstrated circularity in Turkey's economy. In the
said period, Turkey's economy was shaped within the framework of policies to ensure the
continuation of public funding. The aim of the study is first to establish the stages of financial
liberalization in 1980, then to outline the crisis and the post-crisis stabilization programs.

Keywords: Financial liberalization, banking crises, financial crises.

Jel Classifications: G19, G21, G01.

I.GR
Gelimekte olan lkelerin serbestleme sreci sonrasnda krizlerle kar karya
kalmalar dnya ekonomi tarihine damgasn vurmutur. Kriz, her ne kadar yeni bir olgu olmasa
da serbestleme ile birlikte uluslararas sermaye hareketlerinin yaratt istikrarszln da itici
etkisiyle krizler ksa rede ekonominin tmn etkisine alarak, dier lkelere de sramtr.
1980li yllardan sonra gelimekte olan lkelerin kar karya kaldklar krizlerin ortaya k
nedenleri bakmndan benzerlik gsterdikleri grlmektedir. Trkiye ekonomisinde yaanan
krizlerin nedenlerini bulmaya ynelik yaplan aratrmalar basklanan kur, para ikamesi ve
istikrarszla vurgu yapmakadr.
Trkiye ekonomisinde mali kriz deneyimleri genel itibariyle yapsal dengesizliklere
dayanmaktadr. Trkiye ekonomisi, 1946 ylndan itibaren ufak apl da olsa dviz krizleri ve
mali oklarla kar karya kalmtr. 1980 yl ncesinde Trkiyede kriz, dviz rezervlerinin
azalmas dolaysyla ithalatn daralmasn takibende fiyat kontrollerini ve byme oranlarndaki

*
Yrd.Do.Dr., Yaar niversitesi, BF Ekonomi Blm, email: serpil.kahraman@yasar.edu.tr.

Afyon Kocatepe niversitesi, BF Dergisi ( C.XIV, S II, 2012 ) 189

d ifade etmekteydi. Trkiye, mali kriz olgusuyla ilk kez serbestleme srecinden sonra
karlamtr. Mali serbestleme srecinde alnan kararlarn altnda yatan en nemli neden
aslnda hzla artan kamu aklar finansmannn srdrlememe kaygsdr. Bu amala devletin
giderek artan faiz demelerini karlamak zere yeni borlanma aralarnn ihra edildii ve bu
akmn yksek reel faiz, dk reel kur mekanizmas ile uyarlan ksa vadeli yabanc sermaye
girileriyle srdrlmeye alld bir yapnn hakim olduu sylenebilir.
1980li yllar sonrasnda reformlarn kurumsal bir nitelik kazanamamas nedeniyle
ekonomik ve siyasi istikrarszlk, yapsal dengesizliklerle birlikte Trkiye kronik bir enflasyon
lkesi haline gelmitir. Bu srete krizler de yksek faiz ve enflasyonla birlikte kendini
gstermeye balamtr. Krizlerin, faiz oranlarndaki ykselmeye karn sermaye akmlarnda
tersine ileyile birlikte, snrl dviz rezervlerinin ve srdrlemez cari an mali piyasalar
basklayarak devalasyon beklentisi yaratmas sonucu ba gsterdii grlmektedir. Trkiye
ekonomisinde kur pasna dayanan istikrar politikalarnn yaratt krizler, geleneksel kriz
modelleriyle badamaktadr.
Gnmzde kriz olgusuyla kar karya kalan birok lke mali ve reel kesimde
dengesizliklerin giderilmesi ve srdrlebilir byme orannn salanarak ekonominin yeniden
dengeye gelmesi ynnde bir dizi nlem paketini ieren istikrar programlar uygulamaktadrlar.
Teorik temelleri olduka eskiye dayanan stikrar Programlar, temel hedefleri fiyat istikrar
ve demeler dengesi olarak belirlenen ve IMFin artl destekledii, monetarist (parasalc) ve
neoklasik iktisat anlay ile ekillenen iktisat politikalardr (Trel, 1984:189). Ortodoks olarak
nitelendirebileceimiz istikrar politikalar, enflasyon ve demeler dengesi aklarnn nedeni
olarak hzl para arz art ve ar deerli kura iaret etmektedir. Bu dorultuda Trkiye
ekonomisinde de yksek nominal faizler nedeniyle artan i bor yk, belirsizliin ve yksek
riskin doal bir sonucu olarak ksa vadeli yabanc sermayenin lkeden k ile birlikte kamu
kesimi borlanma gerei artarak bte aklar artk srdrlemez boyutlara ulat
grlmektedir. 1990l yllar krizlerle kar karya kalan dier lkelere de baktmzda, yine
ayn ekilde borlanma eklinde yabanc fon giriinin hzla arttn gryoruz. Ancak yabanc
fon yoluyla d borlanmann srdrlebilirlii nemli lde lkenin kur politikasna baldr.
Bu konuda herhangi bir speklasyon veya gvensizlik olmas durumunda lkenin kriz olgusuyla
kar karya kalmas kanlmaz hale gelmektedir (Krugman, 1999). Nitekim Trkiyede
sermaye akmlarnn hz kazand 1990-2004 dneminde sk sk kriz olgusuyla kar karya
kalnmtr.
II. 1980 SONRASI MAL SERBESTLEMEYE GE SREC
Mali serbestleme dar anlamda, piyasa ekonomisinin ileyiini bozacak her trl fiyat
kontrolne son verilerek, mali piyasalarda engellerin kaldrlmas olarak ifade edilebilir.
McKinon (1973) almasnda mali serbestleme politikalarnn temel amacnn istikrarl bir
byme hzna ulalabilmesi olduunu belirtmektedir. Serbestleme srecinde ncelikle i mali
piyasalarn ve sonrasnda d mali piyasalar serbestletirilerek sermaye hareketleri zerindeki
bask kaldrlmal ve sisteme derinlik kazandrlmaldr. Aksi takdirde srecin sermaye
kalaryla sonulanmas kanlmaz olacaktr. piyasalar serbestletirilirken, ncelikle faiz
tavanlar kaldrlarak yabanc sermaye girii salanr ve cari ilemler zerindeki kstlama ve
kontrollere son verilerek sermaye ilemleri dzenlenir. D ticaret ilemlerinin
serbestletirilmesinde ise, d ticaret zerindeki tm tarifeler ve tarife d engeller kaldrlr.
Genellikle sre, reel kurun deer kaybyla sonulanrken, i serbestleme srecinde ise tersine
reel kur deer kazanr. Gelimekte olan lkelerde kredi ve mevduat faizlerine tavan getirilmesi
eklinde uygulanan mali bask politikalar, beklenenin aksine tasarruf seviyesinin derek,
yatrmlarn etkinliinin azalmasna neden olmutur. Sz konusu lkelerde, fon arznn snrl
olmas nedeniyle mali bask politikalar ilem maliyetlerini ve iflas riskini arttran bir unsur
haline dnmtr (Orhan, 2006:138). Trkiye rneinde her ne kadar sralama sorunu olmasa

190 Afyon Kocatepe niversitesi, BF Dergisi ( C.XIV, S II, 2012 )

da, kaynak dalmndaki etkinsizlik nedeniyle reel ekonomiye ivme kazandrlamad
grlmektedir.
Mali serbestleme varsaymna gre, yksek faiz oranlar, tasarruf arzn arttrarak
finansal varlklarn sisteme girmesini salayacak bu sayede ileyen sermaye birikim sreci
kronik yatrm yetersizlii sorununu zecektir. Bu mekanizmann ileyii piyasa aktrlerinin
faiz, fiyat ve dviz kurlarna ilikin beklentilerine dayanmaktadr. Yksek faizlerin sermaye
birikimi salamas ynndeki beklentiler, tasarruf ve portfy etkilerinin gcne baldr. Dier
bir ifadeyle piyasa aktrlerinin bankaclk sistemine yatknlna, yatrm, tasarruf ve tketim
eilimlerine baldr. J.M. Lewisin Trkiye analizine ilikin sonular, mevduat faizlerinde %
22 orannda artn, tasarruf orann % 36,9 arttrd ancak yatrmlar ynlendiremediini
ortaya koymaktadr (Orhan, 2006:141). Trkiyede yksek enflasyon ve kamu aklar
nedeniyle kamunun borlanma olanaklar dolaysyla piyasa iindeki arl fazladr.
Aada yer alan tabloda 1980-1994 yllar arasnda faiz oranlar, yabanc ilemler ve
sermaye politikalara ilikin dzenlemelerle birlikte Trkiyede mali serbestleme srecinin
kronolojik takvimi verilmektedir. Daha ncede belirtildii gibi Trkiye uygulamasnda her ne
kadar sralama sorunu olmasa da, politika hedeflerinde uyumsuzluk olduu grlmektedir. Zira
mali dzenlemelere ynelik altyap oluturulduktan sonra, derinleme srecinde faiz oranlar,
dviz kuru ve mali aralara ynelik vergi dzenlemelerinin getirildii grlmektedir. Son
aamada ise, yeni mali aralar karlarak, interbank ve kamu senetleri piyasalarnn kurulmas
srecine geilmitir.
Tablo 1: Trkiyede Mali Serbestleme Politikalarnn Kronolojik Takvimi
Yabanc ve Sermaye
Mali Piyasalar Faiz Oranlar lemleri Politikas
zel sektrde bono ihra
zorunluluu yeniden Faiz oranlarna kredi tavanlar TL' da devalasyon yapld.
1980 dzenlendi. (Austos) artrld. (Ocak) (Ocak)
Sermaye piyasas kanunu Faiz oranlar zerinden kredi Kurlar gnlk ayarlanmaya
1981 karld. (Temmuz) tavanlar kaldrld. baland.
Sermaye Piyasas Kurulu
1982 oluturuldu. (Eyll)
Byk bankalarn mevduat
kincil Piyasalar faiz oranlarn belirleme
dzenlendi karar (Ocak) ve Merkez
(Ekim),Bankaclk bankasnn mevduat faizlerini
Kanunu dzenlendi. belirlemesi karar alnd.
1983 (Temmuz) (Aralk)
zel mali kurumlar Yabanc paralar 28 ve 30
almaya balad,Hazine sayl kanunla serbest
katlar ve gelir ortakl brakld. (Haziran ve
1984 senetleri ihra edildi. Temmuz)
Bankaclk Kanunu
kartld (Mays)Devlet
katlarnn ak arttrma
yoluyla satlarna
1985 baland(Mays)
ISE yeniden ald
(Ocak) nterbank para
piyasas (Nisan) ve Ak
1986 piyasas ilemleri balad

Afyon Kocatepe niversitesi, BF Dergisi ( C.XIV, S II, 2012 ) 191

 (Haziran)
Firmalarn mevduat
sertifikas ihracna izin
1987 verildi.
Mevduat faizlerinde kredi
tavanlar arttrld (ubat).Bir
yllk mevduatlara tavan
getirildi. Mevduat faiz
tavanlar serbestletirildi
(Ekim).Kredi tavanlar tekrar
1988 getirildi (Kasm)
Merkez bankas orta
vadeli kolayln 32 sayl kararla sermaye
kaldrd. Mays'ta ilemlerinin
deiken mevduat faizi serbestletirilmesinde ilk
1989 uygulanmaya balad. aamaya geildi. (Austos)
32 sayl sermaye
ilemlerinin serbestlemesi
karar geniletildi ve ikinci
1990 aamaya geildi. (Mart)
Mevduat faizleri
1991 Bono piyasas kuruldu. serbestletirildi. (ubat)
Repo ilemlerinde ve ters
repoda dzenlemelere
1992 gidildi. (Haziran)
Repo ve ters repo
ilemleri balatld.
1993 (ubat)
Kriz ardndan Merkez
bankas faizleri tekrar
1994 belirlenmeye baland.
Kaynak: Orhan, Modernizmin nas: Pozitivist Finansal Liberalizayon ve Finansal
Kriz Mekanizmalar, s.143.
1980li yllara girerken enflasyon haneli rakamlara ulam, uzun sreli grevler
nedeniyle retim azalm ve d bor temini bir tarafa mevcut borlar bile ertelenemez hale
gelmitir. Ekonomik bunalmn daha da arlamas 24 Ocak kararlarnn alnmasn gerekli
klmaktayd. Trkiye, 24 Ocak 1980 tarihinde ekonominin da almas ve piyasa
mekanizmasnn glendirilmesini esas alan stikrar ve Yapsal Uyum programn yrrle
koymutur (Ongun, 2001:41). 24 Ocak 1980 yl 70 sayl kararla bankaclk sektrnde faiz
oranlar, 1989 ylnda ise, sermaye hareketleri serbest braklmtr. Ancak mali piyasalarda
yaanan bu gelimeler, gerekli kurumsal altyap ve makroekonomik politikalarla
uyumlatrlamadndan kriz srecine temel tekil edecek sorunlar beraberinde getirmitir
(olak, 2001:160).
24 Ocak 1980 stikrar Program para ve dviz piyasalarnda nem arz eden
dzenlemeler iermektedir. Trkiye ekonomisinde 1980 ncesi dnemde uygulanan sabit kur
politikas Trk Lirasnn ar deerlenmesine yol aarak, d ticaret aklarn arttrmaktayd.
24.Ocak kararlar ile esnek kur politikas uygulamasna geilmi, bu balamda Trk Liras USD
kuru 47 TL.den 70 TL.ye ykseltilerek, TL. % 46.6 orannda devale edilmitir. Bu tarihten
sonra da zaman zaman %5i gemeyen oranlarda devalasyonlara bavurulmutur. 1 Mays

192 Afyon Kocatepe niversitesi, BF Dergisi ( C.XIV, S II, 2012 )

1981 tarihinden itibaren ise, dviz kurunu belirleme yetkisi Maliye Bakanlndan alnarak
Merkez Bankasna devredilmi ve kurlar gnlk olarak belirlenmeye balanmtr (Orhan ve
Erdoan, 2005:332).
1980 dneminde yeni yerli ve yabanc bankalarn sektre giriinde serbesti
salanmasyla bankaclk sektrnde rekabet ortam artmtr. Sektrde geleneksel mevduat
bankaclndan, leasing, factoring, tketici kredileri, kredi kartlar gibi yeni kaynak ve
hizmetlere yneli ve dviz arlkl varlklarn banka bilanolarnda yer almaya balamas
bankalar kur riski, bilano riski gibi yeni risk unsurlaryla da kar karya getirmitir (Uyar,
2003:105). 1980 ncesi dnemde uygulanan gdml faiz politikas tasarruflarn bankalardan
ekilerek rgtlenmemi mali piyasalara ve dvize kaymasna yol amaktayd. Faiz oranlarnda
serbesti salandktan ksa bir sre sonra reel faizler nemli lde artm, faizlerdeki ykselie
karn byk bankalar aralarnda centilmenlik anlamas yaparak faiz orann saptamlardr.
Ancak komisyoncularn ve kk bankalarn rekabeti basklar nedeniyle belirledikleri oranlar
yukar ekmek durumunda kalmlardr. Gelimeler karsnda hkmet, en byk dokuz
bankaya faizleri belirleme yetkisi vermi ancak kk bankalarn iflas nlenememitir. 1983
ylnda ise faiz oranlarnn belirlenerek, kontrol edilmesi iin Merkez Bankas yetkili klnmtr.
1981 Maysnda TCMBnn dviz kurunu gnlk olarak belirleyip ilan etmesiyle,
serbest kur rejimine geite nemli bir adm atlm olup, bankalarn dviz pozisyon oran da 4
kat artmtr. zleyen srete banka ve irketlerin Hazine ve D Ticaret Mstearlnn iznine
bal olarak dviz cinsinden borlanmas ynnde kstlamalar kaldrlmtr (Ongun, 2001:42).
Program erevesinde d ticaret, kambiyo ve sermaye kontrolleri nemli lde azaltlarak
TLnin konvertibilitesi hedeflenmitir. 1982 yl Sermaye Piyasas Kanunu ile sermaye piyasas
aralarnn kullanmna ilikin yasal ve kurumsal dzenlemelere gidilmitir. 1984 ylnda ise,
da ak bymenin bir gerei olarak, yurtiinde yerleik kiilere dviz tutma ve dviz tevdiat
hesab ama izni verilmi, dviz ilemlerinin serbestletirilmesi ynnde nemli bir adm
atlmtr (Uyar, 2003:105).
1986 ylndan nce uygulanan para politikalar, Merkez Bankasn gerek kamu
kesiminin gerekse zel kesimin birincil mali kaynak haline getirerek, para politikalarn maliye
politikalarna baml hale dnmesine neden olmutur. 1984 ylndan itibaren parasal
genileme eilimi gzlenmi olup, zellikle 1984 ylnda Merkez Bankasnn dorudan
kredileri %96 orannda artarken, takip eden yllarda bu oran %60lar seviyesinde artmaya
devam etmitir. Merkez Bankasnn dorudan kredilerinde ve toplam kredilerindeki yaanan
art, para arz artn da tetiklemitir (Orhan ve Erdoan, 2005:333). 1980 stikrar Program
kararlarndan sonra ekonomide yaanan yapsal deiim sreci, 1987 genel seimleri ve mali
piyasalarda dengesizliklerin de etkisiyle sekteye uramtr. Bu dnemde enflasyon oran %70
seviyelerine ykselirken, byme oran %9dan %1lere dm, reel yatrmlar azalm ve
faizlerde de hzl bir ykselme gzlenmitir. 4.ubat.1988de alnan kararla mevduat munzam
karlklar arttrlarak, %65 olan mevduat faizleri serbest braklm ve yllk program
dahilinde enflasyonun %10lara ekilmesi hedeflenmitir. Ak pozisyon uygulamas da bu
dnemde balamtr (Karluk, 2006:65). 1989 ylna gelindiinde ise, gerek yurtiinde gerekse
yurtdnda menkul kymet yatrm yapma ve mevduat hesab ama izniyle birlikte, dviz
ilemleri serbest braklmtr. Bu sayede dviz, bankaclk sistemi iine ekilmeye allm ve
bankalar aras dviz piyasas oluturulmutur. 11Austos1989da 2 sayl karar ile konvertibilite
gereklemitir. Bu dnemde sk maliye politikasnn izlenememesi nedeniyle artan kamu
borlar, %30lardan %60lara ykselen enflasyon ve d borlarn GSMHya orannn %59lara
ykselmesi liberal uygulamalardan geri admlar atlmasna neden olmutur (Ongun, 2001:45).
1989 ylnda d mali serbestlemeye arlk verilmitir. Bu srete hz kazanan ksa
vadeli sermaye girileri ile Merkez Bankasnn parasal byklkleri kontrol etme gcn
zayflamasna ve dolaysyla para politikalarnn etkinliini yitirmesine neden olmutur. 1986

Afyon Kocatepe niversitesi, BF Dergisi ( C.XIV, S II, 2012 ) 193

ylnda faizlerin etkinliini arttrmak ve bankalarn TL cinsi rezervlerinin kontrol yoluyla para
arznn ynlendirilebilmesi iin dolayl para politikas aralar dorudan para politikas
aralarnn yerini almtr. 02 Nisan 1986 tarihinde para politikalarnn etkinliini arttrmak
amac ile Bankalar aras Para Piyasas oluturulmutur. 12 Ekim 1988 tarihinde mali sisteme
derinlik kaldrmak amacyla mevduat ve kredi faizlerinde tavan uygulamas kaldrlsa da
tasarruflarn reel sektre kanalize edilememesi ekonominin byme performansn olumsuz
ynde etkilemitir. (Orhan ve Erdoan, 2005:334-335).
III.1980 SONRASI TRKYEDE KRZ OLGUSU
A) BANKERLER KRZ VE 4.UBAT.1988 STKRAR PROGRAMI
Trkiye ekonomisinde serbestleme srecinin ilk aamasnda 01 Temmuz 1980
tarihinde kredi ve mevduat faiz oranlarnn serbest braklmtr. Bu durumda bankaclk sistemi
yksek faizlerle srekli mevduat sertifikas reten hale gelerek krlganlam, geri denmeyen
kredi maliyetlerindeki art 1982 ylnda Bankerler Krizi olarak bilinen krize neden olmutur.
Kriz srecine kadar ucuz kredi kullanan reel sektrn, faiz oranlarndaki ani ykselile birlikte
mali skntya dt gzlenmitir. Ancak faiz oranlarnn enflasyonun altnda seyretmesi,
tasarruflar daha ok gayrimenkule ynelmi, bankalardaki mevduat birikimi azalmtr. Fon
temin edemeyen firmalar ise bu amala yksek faiz oranlarna ramen bankerlere ynelmek
zorunda kalmtr.
Serbest faiz ortam bankalar yeni risklerle ka karya brakmtr. Dnemin 8 byk
bankas aralarnda centilmenlik anlamasna giderek faizleri %50 seviyesinde sabitlemi ancak
bu durum banker saysndaki art hzlandrmtr. Faiz oranlarn daha da ykselten bankerlerle
rekabet etmekte yetersiz kalan bankalar ve holdingler, farkl adlarla arac kurumlar faaliyete
geirerek piyasadan nakit toplamaya baladlar. Bankerler ise, piyasadan nakit temin etmek
adna, ykl miktarda kredi ihtiyac olan anonim irketler ve kendileriyle alan holdinglerle
ibirlii yaparak, tasarruf sahiplerine %60 orannda faiz demeye baladlar. Bankalar ve
bankerlerin uyguladklar faiz farkllklar, tasarruflarn bankaclk sisteminin dna kmasna
neden olmutur. Bu dnemde bankaclk sektrnn yeniden canlandrlmas iin Srda
Hesap ad verilen, isimsiz mevduat sertifikalar ortaya kmtr.
Bankerlik srekli nakit girii gerektirmekteydi, zira sistemden kmak isteyen ve ya ilk
para yatran mudinin faizinin, bir sonraki mudinin mevduatndan karlanmas esasna dayanan
bir nevi zincirdir. Dolaysyla sistemin ilemesi sisteme srekli yeni mudilerin eklenmesini
gerektirmekteydi. Devlet, bir noktada tkanaca belli olan bu sisteme ynelik yeterli denetleme
ve dzenlemeyi yapamamtr. Bir sre sonra bankerler, kendilerine denmeyen faiz ve
anaparalar nedeniyle, tasarruf sahiplerine faiz demelerini aksatmaya baladlar. 1981 ylnda
bankerlerin mevduat sertifikas satmalarnn yasaklanmasyla birlikte, panikte balamtr (Uyar,
2003:101-102). Takip eden 4 ay ierisinde 250 banker batarak, 250 bine yakn mevduat sahibi
ise madur olmutur.
1982 ylnda zellikle banker kurumlarndan mevduat ekilileriyle balayan kriz,
Merkez Bankasnn son durak kredi ilevini yerine getirmesiyle sistematik bir hal almadan
nlenebilmitir. Bankerlik kurulularnn ve kapatlan bankalarn, sektrdeki arlklarnn fazla
olmamas nedeniyle krizin etkileri fazla hissedilmemi, daha ziyade mevduat dalmnn kamu
bankalar lehine deimesine neden olmutur. Krizin ardndan 1988 ylna kadar faiz oranlar
tekrar Merkez Bankas tarafndan belirlenmeye balanmtr. 1982 ylnda bankerlik
kurulularnn mevduat sertifikas zerinden repo yapt stanbulbank, Odibank ve
Hisarbankn ynetimine el konularak, tm varlk ve borlar ile birlikte Ziraat Bankasa
devredilmitir. Yine i Kredi Bankasnn ve Babankn da faaliyetine son verilirken, stanbul
Emniyet Sand da Ziraat Bankasna devredilmitir. Tasarruf sahiplerinin maduriyetinin bir
lde giderilmesi amacyla Austos 1983 tarihinde Bankerzedeler Yasas karlarak,

194 Afyon Kocatepe niversitesi, BF Dergisi ( C.XIV, S II, 2012 )

bankerzedelere bir yl iinde 200er bin TL denmesine karar verilmitir. Paralarn
bankerlerden alabilen mudilerin, kamu bankalarna yneldikleri gzlenmitir. 1985 ylnda
karlan Bankalar Kanunu ile tek dzen hesap plan uygulamas getirilmi, mevduat sigorta
fonu oluturularak tahsili gecikmi alacaklar iin yeterli karlk ayrlmas ynnde yasal
dzenlemeler yaplmtr. Ayrca bankalarn, bamsz denetim kurulular tarafndan
denetlenmesi hkm getirilmitir 1987 ylna gelindiinde ise bilanosu bozulan Anadolu
Bankas, T.Emlak Kredi Bankas ile T.Emlak Bankas ad altnda birletirilmi, Tbank ise nce
kamulatrlm, ardndan 1992 ylnda T.Halk Bankasna devredilmitir (Uyar, 2003:103-106).
Yaanan deneyim mali sistemdeki mevcut yasal dzenlemelerin yeterli olmadn ve
sistemin yeniden yaplandrlmas gerektiini ortaya koymutur. Bankerler krizi Trkiyeye
zg deildir. Bankaclk kesimi borlarn deyememeye baladnda, bu kez d bor yoluyla
daha fazla borlanmaya balar. Bu durumda lkeden sermaye klarnn nne geerek, yeni
sermaye girilerini ekmek byme iin tek yol haline dnr (Dekle ve Kletzer, 2001:3).
Serbestleme sreci ncesinde mali sistemde olas risk unsurlarnn saptanmamas, gerekli yasal
ve yapsal dzenlemelerin yaplmay nedeniyle birok lkede benzer krizler gzlenmitir.
Kamu bankalarna gven, kriz sonras genel bir eilim haline gelmitir.
B) 1994 KRZ VE 5 NSAN 1994 STKRAR PROPGRAMI
Trkiyede bankaclk krizi olarak nitelendirilebilecek ilk kriz 1994 ylnda yaanmtr.
1990l yllarla birlikte Trkiye ekonomisi uluslar aras sermaye hareketlerine tamamen ak bir
ekonomi nitelii tamaktayd. Ancak yabanc sermaye hareketlerine dayanan yapay byme
sreci, yatrm ve tasarruflarn retim d sermaye birikime ynelmesi ve mali piyasalarda
kredibilite bunalmyla birlikte yeni bir kriz ortamnn domasna neden olmutur. 1980 stikrar
Programndan sonra hzla artan kamu kesimi aklarnn devletin i borlanma yoluyla, d
borlarla ve Merkez Bankas kaynaklaryla kapatlmaya allmas, dviz rezervlerinin hzla
erimesine neden olmutur (Karluk, 2006:66). 1990l yllarda uygulanan Para Program da bte
aklarnn ticari bankalardan finansman yolunu amtr. Tm bu gelimeler Trkiye
ekonomisini 1994 yl kriz srecine srkleyen en nemli etkenlerdir (olak, 2001:166).
Krizi getiren en nemli makroekonomik nedenlerden biri de artk kronikleen enflasyon
olgusudur. Yksek enflasyonla birlikte zellikle repoya ynelim, bankalar vade uyumsuzluu
ve faiz riskine daha duyarl hale getirerek, likidite skklna neden olmutur. 1990l yllara
gelindiinde kamu aklarnda ve enflasyondaki ykselile birlikte yerli paradan ka balam,
bankalar yeni risklerle kar karya kalmtr. Bu dnemde gerek zel sektr, gerekse kamu
sektr iin yurtdndan borlanma cazip hale gelmeye balamtr. 1990 ylnda Irakn,
Kuveyti igaliyle artan petrol fiyatlar enflasyonu daha da arttrm, buna bal olarak para
piyasalarnda faizler ykselmitir. Birlemi Milletlerin Iraka mdahale etmesiyle, bankalardan
2.5 milyar USD dviz ve 2.5 milyar USD ise TL mevduat ekilmesi, mali sektr likidite
krizine srklemitir. Merkez Bankas artan dviz ihtiyacna karn ykl miktarda dvizi
Trkiyeye getirmek durumunda kalmtr. Kriz, ksa zamanda reel sektre de sramtr. 1990
yl ortalarnda % 44 olan enflasyon oran, 1991 yl sonunda % 60a kadar trmanrken, ayn
dnemde byme oran ise %9dan, %0 seviyelerine kadar inmitir. zellikle 1993 ylnda artan
bte aklar ve d ticaret aklaryla birlikte kurlarda ar dalgalanmalar grlmeye
balanmtr. Hazine, dk faiz oranlar, repo ve faiz gelirlerinin vergilendirilmesinin de
etkisiyle yeterince i borlanma imkan bulamayarak Merkez Bankasna ynelmitir. Tm bu
gelimeler karsnda uluslararas derecelendirme kurulularnn lkenin kredi notunu
drmesi, Trk Lirasndan ka daha da hzlandrmtr.
1994 krizinde temel deikenler rezervler ve faiz orandr. 1990 ylnda % 58.9 olan faiz
oranlarnn, kriz ncesinde % 89.2 seviyelerine ulam olmas ksa vadeli sermaye girilerini
hzlandrm ancak dlama etkisi (crowding-out) de yaratmtr (Ik v.d., 2006:245). Krizi
tetikleyen en nemli faktr artan kamu aklarnn yksek faizli borlanma ile finanse edilmeye

Afyon Kocatepe niversitesi, BF Dergisi ( C.XIV, S II, 2012 ) 195

allmas ve ar deerli kur politikasdr. 1993 ylnda lkeden 7 milyar USD scak para
km, ekonomi kriz noktasna gelmitir. Yabanc fonlarn lkeyi terk etmeye balamasyla
mali sektr krize srklenmitir. Bu dnemde biraz da zel sektr basksyla faizler
drlmeye allmtr. Hazinenin Merkez Bankas ksa vadeli avanslar dnda baka bir
finansman alternatifi kalmamtr.nYl sonunda hkmetin bu amala Merkez Bankas
kaynaklarna ynelmeyi tercih etmesi ve kamu menkul kymet ihalelerinin iptali, menkul kymet
piyasasnn fiilen ortadan kalkmasna neden olmutur. Menkul kymet gelirlerine stopaj kesintisi
getirilmesinin de etkisiyle likidite fazlas MKB tarafndan emilemeyince, sz konusu fazlann
dviz piyasasna ynelmesi kurlarda hzl bir ykselie neden olmutur. 1994 yl nisan aynda
USD, TL. karsnda 4 ay iinde % 53 orannda deer kazanmtr. Bankalardaki dviz tevdiat
hesaplarnn, TL.ye evrilecei sylentisinden sonra balayan tahaccm ksa srede TL.
hesaplarn da kapsayarak, bankalarn bilano yaplarnn bozulmasna neden olmutur.
Devalasyonlar sonucunda bankalarn ak pozisyonlarn kapatmak iin artan dviz talepleri
kurlar da yukar ekmitir. Bilano yaps bozulan TYT Bank, Marmara Bank ve mpeks Bank
iflas etmitir. 1995 ylnda USD yeniden deer kazanmaya balam olsa da 1993 yl deerinin
altnda kalmtr (Berument, 2001:27). Hazine ksa vadeli borlanma faizlerini ykseltirken,
Merkez Bankas bankalar aras faiz oranlar ile avans ve kredi faizlerini ykseltmitir. Ancak %
200 seviyelerini geen kamu i borlanma faizlerine ramen, dviz talebindeki artn nne
geilememitir (Uyar, 2003:107-109). TCMBnin 9 milyar USD dviz arzyla kriz
durdurulamaynca hkmet 5 Nisan 1994te TLn yaklak % 20 orannda devale etmitir.
1994 krizi bankaclk krizi olarak balam ve para krizine dnmtr. Kriz Krugman
(1979) tarafndan gelitirilen 1.nesil kriz modeliyle paralellik gstermektedir. Krugman
modeline uygun olarak kriz, yapsal dengesizliklerin ve srdrlemez bte alarnn
olduu lke ekonomisinde speklatif ataklarnda tetiklemesiyle Merkez Bankas
rezervlerinin sabit kuru koruyamayacak seviyeye geldii noktada kendini gstermi ve
TLnin devale edilmesiyle sonulanmtr.
1994 ylnda, 1993 ylna gre TL, USD karsnda %165.7, DMye gre ise % 195.7
orannda deer kaybetmitir (Ongun, 2001:59). 1993 Aralk aynda 17.7 milyar USD olan brt
dviz rezervleri, 1994 yl mays ay sonuna gelindiinde 12,5 milyar USDna gerilemitir
(Karacan, 1996:62). Faizlerdeki hzl ykseli ve TLnin deer kazanmas ile 1993 ylnda d
ticaret a 14 milyar USDye, cari ilemler a ise 6.3 milyar USDye ykselmitir. 1995
ylnda bte ann i borla finansman sonucunca 241.5 trilyon TL i bor faiziyle, toplam
i borlar 656 trilyon TLye ulaarak i borlarn GSMH oran %18 olarak gelimekte olan
lkeler arasnda en yksek seviyeye ulamtr (Karluk, 2006:67). 1994 yl sonunda ise,
aylk hazine bonosu yllk bileik faizi % 406 olarak haneli rakamlara ulam, nlenemeyen
dviz talebi ve bankaclk sistemindeki yapsal bozulmayla iflaslar yaanmtr (Karluk,
2006:68). Cari harcamalarn azaltlarak, vergilerin arttrlmasn kapsayan 5 Nisan 1994
kararlar ekonomide uzun sreli durgunluk ve yaygn irket iflaslarna neden olmutur. Merkez
Bankasnn temel hedefi fiyat istikrarnn salanmas olsa da 1995 Kasm seimlerinden sonra
siyasi istikrarszlkla birlikte ncelikle piyasalarda istikrarn salanmas hedeflenmi ve dviz
kuru, politika arac olarak kullanlmtr 1994 krizinden sonra mali piyasalara ynelik tedbirler
arttrlm, mevduat sigorta oran 5 Mays 1995te %100e karlmtr. Rezerv oranlar ve
yasal ykmllk oranlar kapsam arttrlarak, kur riskine kar ak pozisyon oranna da
snrlamalar getirilmitir. Speklatif dviz talebini engellemek ve sermaye hareketlerinde
kontrol salamak amacyla da yeni vergi politikalar belirlenmitir. Tm bu dzenlemeler
karn bankaclk sektrnn kaynak yaratma imkanlar geniletilememitir (Uyar, 2003:110).
5 Nisan kararlar ana hatlaryla ksa vadede enflasyonu drerek, dviz kurlarnda
istikrar salamay ve orta vadede ise yksek kamu ana ve d aa zm getirerek, mali
piyasalarda istikrar salamay ve bu sayede uzun vadede srdrlebilir bymeyi esas

196 Afyon Kocatepe niversitesi, BF Dergisi ( C.XIV, S II, 2012 )

almaktadr. 1994 yl istikrar program 1985 ylnda srailde yrrle giren stikrar
programyla benzerlikler gstermektedir. Program erevesinde alnan kararlar ne tam Ortodoks
ne de tam heterodoks bir program olup, iki nemli karar mevcuttur. Sz konusu kararlar,
Hazinenin Merkez Bankasndan kulland ksa vadeli avansn bte denek artnn %12si
ile snrlanmas ve Hazine-Merkez Bankas karlkl borlanmasnda mahsuplama yoluna
gidilecek olmasdr. Ancak alnan bu iki nemli karara da uyulmad grlmektedir. 1994 krizi
cumhuriyet tarihinin en kt krizlerinden biri olarak kabul edilmektedir.

C) 1999 KRZ VE 9 ARALIK 1999 STKRAR PROGRAMI

1998 ylnda patlak veren Rusya krizi, Trkiyeyi uluslararas mali evrelerde riskli
konuma getirmi, lkeden yabanc sermaye ve scak para k hzlanmtr. 1998 ylnn son
eyreinde gerek siyasi istikrarn salanmas gerekse IMF ile anlamaya varlmasnn da
etkisiyle ekonomide az da olsa canlanma gzlenmitir. Ancak Marmara ve Dzce depremleri
mali piyasalarda iyimser beklentileri sona erdirerek krizi beraberinde getirmitir. 1999da kamu
i borlanmasnda reel faiz haddi % 34e ulamtr (Ongun, 2001:65).
1999 ylndan itibaren tamamen IMF kontrolnde yrtlen bankaclk yeniden
yaplandrma programlar IMF programlarnn en nemli ayan oluturmaktadr. Bu srete
kamu bankalarnn yeniden yaplandrlmas, TMSFye devredilen bankalara ilikin son
kararlarn alnmas, zel bankalarn mali alt yaplarnn iyiletirilmesi ile bankaclk dzenleme
ve denetleme srecinin tamamlanmas olmak zere drt aama belirlenmitir.1999 yl haziran
aynda Bankalar Kanununda yeni dzenlemeler ngren yasa karlarak, bankalarn risk
ynetimi ve i denetim mekanizmalar oluturmalar zorunlu tutulmutur. Yasayla birlikte
Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kuruluna bankalarn faaliyetlerinin denetlenmesi ve
gerektiinde son verilmesi hususunda yetki verilmi, sektrn ileyii Avrupa Birlii ve Basel
Komite kararlar ile uluslararas uygulamalara yaknlatrlmtr. Birleik Yatrm Bankasnn
faaliyetine son verilirken, be zel ticaret bankasndan Egebank, Esbank, Smerbank ve
Yurtbank hakim ortaklarnn ilgiyi bankalar zarara uratmas, Yaar bank ise geri dnmeyen
krediler nedeniyle fona devredilmitir (Uyar, 2003:118). Zira mevduat sigortasnn kapsamnn
%100 oluu ahlaki risk sorunlarnn ktlemesine neden olarak, gerek bankalarn gerekse mali
sistemde iktisadi karar birimlerinin riskli ilemlere girmesi sonucunu dourmutur. Bu
balamda banka kredilerinin nemli bir ksmnn banka sahiplerinin ya da bal irketlerine
kullandrlmas bir anlamda bankalarn kasalarnn boaltld gzlenmitir. Aslnda tm bu
etkenler mali piyasalarda denetimlerin ve dzenlemelerin yetersizliini ortaya koymaktadr.
1999 yl istikrar programnn ana hedefi enflasyonu drmektir. Enflasyon hedefi ile
uyumlu maliye politikalarnn ve gelirler politikasnn uygulanmas, zelletirmelerin
hzlandrlmas IMFe verilen iyi niyet mektubunun ana hatlarn oluturmaktadr. Program
dorultusunda 2002 yl TFEde %7 orannda art, yllk % 20 devalasyon, % 61 toplam
bor stokunun GSMHya oran ve i bor stoku GSMH orann ise % 27 olarak hedefler
belirlenmitir. 1999 program ak bir dille ifade edilmemi olsa da Para Kurulu sistemine
dayanmaktadr. Bilindii zere Para Kurulu sisteminde Merkez Bankasnn ilevi
farkllamaktadr. Para Kurulu uygulamasnda dier lke rneklerinden farkl olarak,
enflasyonun drlmesi hedefine ynelik olarak kurlarn nceden belirlenmesi esas alnmtr.
Merkez Bankas bu sayede belirsizlii azaltarak yabanc sermaye giriini arttrmay ve reel
faizleri drerek, yksek enflasyonu krmay hedeflemektedir (Karluk, 2006:70). Sistemin
ileyiinde para arz dviz rezervine balanarak, dviz kuru esneklii yok edilmitir. rtl
Para Kurulu uygulamasyla TL, 1 USD+0.77 EUROdan oluan kur sepetine balanarak yllk
bazda % 20 orannda art ile snrlandrlmtr. Ayrca net i varlklar hedef parasal byklk
olarak seilmi, bte aklarnn para arzyla finansman engellenmitir. Enflasyonun
hedeflenenden daha yava bir dme eilimi gstermesi ve tek dayanan dviz kuru pas
olmas programa gveni azaltan etkenler olarak karmza kmaktadr (olak, 2001:160-161).

Afyon Kocatepe niversitesi, BF Dergisi ( C.XIV, S II, 2012 ) 197

 stikrar ortam ve kur izelgesine gvenin ancak ksa vadede salanabilmesi siyasi
otorite ile iktisadi birimlerin durumu alglaylar asimetrik bilginin ak bir gstergesidir.
Programdan sapmalar olaca dier bir deyile baarsz olaca aslnda Para Kurulu sistemi
yapsnn lkeye uygun olmamasndan kaynaklanmaktadr. Bu sistemle para arz
iselletirilmekte olup, para politikalarn uygulama olasl ortadan kalkmaktadr. Bu durumda
Merkez Bankasnn ar deerli TL ve likidite sorunu yaayan piyasaya kaytsz kalmasna
neden olarak Kasm 2000 krizine adeta zemin hazrlamtr.
D) KASIM 2000 KRZ VE KRZ SONRASI ALINAN NLEMLER
ncelikle Trkiye Kasm 2000 krizini, likidite krizi kapsamnda ele almak gerekir.
Bununla birlikte ahlaki k sorunsalnn da etkisi byktr. Bu dnemde kamu bankalar
TLna, zel bankalar ise dviz cinsi mevduata daha yksek faiz vermekteydi. Srnen sabit kur
rejiminde kurlarda ani bir art beklenmeyeceinden, bankalarn dviz ykmll altna girip,
hazine bonosu, devlet tahvili alarak TL baznda deerlendirmesi bankalarn artan ak
pozisyonlarndan kaynaklanan riskleri de beraberinde getirmekteydi.

Tablo 2: Kriz ncesi Dnemde Dviz Kurlarnda Gzlenen Gelimeler

Euro/USD
DNEM USD Kuru Euro Kuru Paritesi
1999 Mart 367.383 397.509 1,0820
1999 Aralk 540.098 542.096 1,0036
2000 ubat 572.057 555.410 0,9708
2000 Mart 588.060 561.891 0,9554
Kaynak: www.tcmb.gov.tr den yararlanlarak oluturulmutur.

2000 ylnda uluslararas piyasalarda petrol fiyatlarnn nemli lde art

gstermesinin yan sra, Euronun USD karsnda deer kaybetmesi, kur sepetinin hem
enflasyon, hem de d ticaret etkinliini kaybetmesine neden olmutur. Yukarda yer alan
tabloda da grld gibi 1999 yl Mart aynda 1.0820 olan Euro/USD paritesi, 2000 ylnn ilk
eyreinde 0.9554e kadar gerilemitir. Amerikan ekonomisindeki dk enflasyonlu byme
trendiyle birlikte ayn dnemde 367.383 olan USD kuru, 588.060a ykselerek % 60.1 orannda
deer kazanmtr. Yln ikinci yarsna gelindiinde d kredilerin ertelenmesi ve zelletirme
gelirlerinin aksamas likidite skklna neden olmutur. Sz konusu dnemde Arjantinde
yaanan krizinin yaratt belirsizlik ortam da yabanc sermaye giriini kstlamtr. Yabanc
yatrmclarn lkeyi terk etmesi Merkez Bankas rezervlerinde 6 milyar USD kayba neden
olmutur. Likidite sorununun doal sonucu olarak artan ksa vadeli faizler bankaclk sektrn
kur ve faiz riskiyle kar karya getirmitir. Ksa vadeli faizlerdeki artla birlikte bon, tahvil ve
hisse senedi fiyatlarnda nemli lde d kaydedilmitir.
Likidite kst nedeniyle Ek Rezerv Kolaylndan yararlanmak zere IMFe yeni bir
niyet mektubu iletilmitir. Merkez Bankas niyet mektubunda enflasyonun drlmesi ve
srdrlebilir bymenin salanmas hedefi dorultusunda 2000 ylna ilikin para politikalarn
belirtmitir. Ekonomik programn yaratt olumlu havayla birlikte 1999 ylnda ortalama % 106
olan yllk hazine bileik faizi, Ocak 2000e gelindiinde ise %37ye dmtr (Uyar,
203:123). Faizlerdeki dme eilimiyle birlikte tasarruflarn tketime ynelmesi ise
enflasyonun dn engellemitir. Hkmetin para politikas programnda belirtilen
reformlar uygulamakta gecikmesi piyasalarda belirsizlik ortamn arttrm, kasm ortalarna
gelindiinde gecelik faizler yeniden ykselmeye balamtr. Yabanclarn ellerinde tuttuklar
hisse senedi ve kamu katlarn satp, dvize evirerek piyasadan ekilmesi faizleri

198 Afyon Kocatepe niversitesi, BF Dergisi ( C.XIV, S II, 2012 )

ykseltmitir. Bu dorultuda deer kaybeden kamu katlar, faizlerin dk olduu dnemde
kamu kadna ynelen bankalar zarara uratmtr. 2000 yl banda faizlerin daha da
decei beklentisiyle, bono portfyn genileten Demirbank, faizlerin ykselmesiyle ksa
vadeli borlarn arl dolaysyla faiz riski ve vade uyumsuzluu nedeniyle likidite
skklna srklenmitir. Banka, borlarn deyebilmek iin fon salayamamas nedeniyle
elindeki bonolar elden karma yoluna gitmitir. Bono satlaryla ykselen faizler
Arjantindeki gelimelerin de etkisiyle yabanc yatrmclarn dviz talep ederek piyasadan
ekilmelerini hzlandrmtr. Demirbankn durumunu gren dier bankalar da panik nedeniyle
sadece bu bankaya deil, birbirlerine atklar limitleri de iptal etmeye balamlar ve repo
faizleri %250lere trmanmtr. Ykselen faizlere mdahalede ge kalnmas ve yabanc
yatrmclarn artan dviz talepleri nedeniyle ykl miktarda kamu kad tutan bankalarn
deyebilirliklerini yitirmesiyle oluan likidite riski sistemde yer alan tm bankalara yaylmtr.
Merkez Bankas bankalarn likidite skkln giderebilmek iin repo ihalesi asa da ihtiyacn
Merkez Bankasnn Net Varlklar snrn amas ve arz edilen her TLnin dviz talebi olarak
geri dnmesi likidite skkln ortadan kaldramamtr (Uyar, 2003:126-128).
Merkez Bankas, kriz bandan itibaren geen iki haftalk srete toplam 7.2 milyar
USD kayba uramtr. Krizin atlatlabilmesi iin IMF 10 Milyar USD ek rezerv, Dnya
Bankas ve ABD ise 3 milyar USD kpr kredi destei salayacan belirtmitir. Hkmet ise
bilanosu zayflayan bankalara operasyon yaplacan, yapsal dzenlemelerin ve
zelletirmelerin hzlanacan taahht etmitir. Ayrca krizin almas ve sisteme yeniden
gvenin salanmas iin, yabanclarn sektre at d kredilere devlet garantisi getirilecei ve
mevduat sigorta kapsamnn geniletileceinin aklanmasndan sonra faizler de dmeye
balamtr. Kriz, repo ile fonlamann risk oluturduunu gzler nne sermi, fonlanan
portfyn 11 milyar USDlik blm zarara dnmtr (Uyar, 2003:133-135). 2000
krizinden sonra lke ekonomisi tarihinde ilk kez % 9.4 orannda klerek, Dnya Bankas
verilerine gre en fazla klen on lke arasnda Bat eria ve Gazze, Solomon Adalar ve
Zimbabveden sonra drdnc srada yerini almtr (Kzlot ve Durmu, 2001:119).
2000 yl stikrar Programnda temel ara yeniden kur pas olmu ve artan i
borlanma yabanc kaynaklarla ikame edilmeye allmtr. Programla faiz oranlar zerindeki
kur basksnn sabit kur politikalar yoluyla kaldrlmas, faiz yoluyla enflasyonun drlmesi,
kamu aklarnn azaltlarak reform srecinin yabanc sermayeyle finansman hedeflenmitir.
Ancak yabanc sermaye girileriyle kalknmay esas alan pek ok lkede olduu gibi yksek
enflasyon-faiz-ar deerli kur politikas dviz cinsinden ar borlanma, ithalat artlar ve
srdrlemez cari akla sonulanmtr. Kasm 2000 krizinden sonra zellikle IMF ile varlan
uzlama sonucunda mali piyasalardaki dalgalanmalar nemli lde hafiflemi, Merkez Bankas
rezervleri artmtr. Ancak faiz oranlarnn yine de yksek oranlarda seyretmesi, portfynde
yksek miktarda devlet i borlanma senedi bulunduran bankalarn mali yaplarnn daha da
ktlemesine neden olmutur (Orhon ve Erdoan, 2005: 364). Bununla birlikte Merkez
Bankasnn sisteme likidite enjekte ederek krizi nleyebilecek olmasna ramen mdahalede
geciktii ve faizlerin ykselmesine seyirci kald, ayrca krizin dviz kuru pasna dayal IMF
programnn kanlmaz sonucu olduu ynnde eletiriler vardr.
E) UBAT 2001 KRZ VE 14.NSAN.2001 STKRAR KARARLARI
2001 krizinde rol oynayan temel deiken faiz orandr. IMF destekli kur pasna dayal
benzer programlarn uyguland lkelerde de tecrbe edildii zere, programn terk
edilmesiyle birlikte basklanan kur ve yksek faizler, ksa vadeli sermaye hareketlerinin
kontrolsz giri k ubat 2001de krizi beraberinde getirmitir. Kriz, 1994 krizinden fakl
olarak reel sektre de sramtr.
Kasm krizinde krlganl artan mali piyasalarn da etkisiyle ubat krizinde Merkez
Bankas rezervleri speklatif ataklarla kar karya kalm 22.ubat.2001 tarihinde dalgal kur

Afyon Kocatepe niversitesi, BF Dergisi ( C.XIV, S II, 2012 ) 199

rejimine geilmitir. Kur rejiminin deimesiyle birlikte TL reel bazda % 15-20 arasnda
deien oranlarda deer kaybetmitir. Daralan i talebe ramen, dviz kurunun ve
dolarizasyonun etkisiyle enflasyonda nemli lde ykselmitir (Berument, 2001: 23-28).
1994 krizinde reel GSYHde daralma % 6.2 iken, 2001 ylnn ilk dokuz aylk srecinde bu
oran %8.3e ulamtr.
IMF destekli dezenflasyon programlar, sk maliye ve para politikalar
uygulanarak makroekonomik dengelerin salanmasna ynelik olarak
oluturulmaktadr. Program hedefleri gerekletii takdirde mali piyasalarda artan
gven ortamnn yatrm da arttraca beklentisiyle sanayi politikalar program
kapsam dnda braklmtr. GSMHnn %6.1 kld bir dnemde kur pasna
dayal program, hzl bir byme orann da beraberinde getirmitir. Ancak hzla artan
enflasyon ve ithalat ile kamu kesimi borlanma gereinin d piyasalara ynelmesi
ayrca dk faizlerin yurtii talebi arttrmas sonucunda lke srdrlemez bir cari
akla kar karya kalmtr. thalatta %35 orannda arta karn, ihracat oran yalnzca
%7de kalmtr. Bununla birlikte giderek alan enflasyon-kur makas ile tketici
kredilerinin artan risk primlerinin yksek d finansman ile finanse edilmeye
ynelinmesi bankalarn ak pozisyonlarnda bymeye yol amtr. Program
hedeflerinin gerekleemeyecek oluu ynndeki beklentiler ve belirsizlik ortam
karsnda yabanc yatrmclarn lkeyi terk etmeye balamas mali sistemi daha da zora
sokmutur (Cokun, 2001:227).
Tablo 3: Trkiyede Bankalarn Ak Pozisyonlar (Milyar $)
Aylar Oran
1998 -8.4
1999 -13.3
2000 -17.96
Kaynak: www.tbb.org.tr ve www.tcmb.gov.tr den yararlanlarak oluturulmutur.
Yukardaki tabloda yer alan rakamlar Trkiyede bankaclk sisteminin nedenli krlgan
bir yapya sahip olduunu ortaya koymaktadr. Trkiyede bankalarn ak pozisyonlarnn yer
ald tabloya gre 1998 yl itibariyle 8.4 milyar dolar olan bankalarn net ak pozisyon
tutarnn, 2000 ylnn III. eyreinde 20 milyar dolara ulat grlmektedir. Merkez
Bankasnn para politikas gerekesiyle likidite ihtiyacn salayamamas faizlerin hzla
ykselerek, rezervlerin erimesine neden olmu ve nihayet artan devalasyon basksyla serbest
dalgal kura geilmi ve 30 gnlk srete kurlar % 125 orannda artmtr (Deirmen vd.,
2006:471). Bankalar Kasm 2000 krizi sonras zellikle faiz riski ve ubat 2001 krizinden sonra
ise hem faiz hem de kur riskinden zarara uramlardr. 2001 krizi ncesinde ve kriz sonrasnda,
gecelik ilemlere uygulanan basit faiz oranlarnn arlkl ortalamalarna bakacak olursak 2000
yl Eyll aynda %46.2 olarak kaydedilen gecelik faiz oran ayn yln kasm aynda %79.45e
ve izleyen ayda ise %198.95e trmanmtr.
Kasm 2000 ve ubat 2001 krizleri bankaclk sisteminin yeniden yaplandrma
maliyeti, kamu maliyesine ciddi bir yk olmutur. 2001 yl sonu itibariyle makroekonomik
gstergeler %13e varan isizlik, daralan d ticaret, yksek enflasyon, evrilmesi imkansz hale
gelen i ve d bor faizleriyle birlikte %9-10 daralan ekonomiyi iaret etmektedir (Kzlot ve
Durmu, 2001:95). ubat 2001 krizinden sonra hzla ykselen faiz oranlar dolaysyla 5
katrilyon TL olarak ngrlen bte ann 30 katrilyon TL olarak revize edilmesine neden
olmutur (Kzlot ve Durmu, 2001:127). 2000 ylnda 200 milyar USD olan GSMH, 2001 yl
sonunda 148 milyar USDye derek lke milli geliri drtte biri orannda azalm oldu. 2000
ylnda % 6,5 olan isizlik ise 2002 ylnda %10,3 seviyelerine trmanmtr. Bu dnemde hali

200 Afyon Kocatepe niversitesi, BF Dergisi ( C.XIV, S II, 2012 )

hazrda ii olanlarn ise gelirlerinin dm, bankalara olan borlarn deyemez hale geldikleri
gzlenmitir (Eilmez, 2008:148).

Tablo 4: 2000-2001 Trkiye Byme Hzlar

2000 2000 2000 2000 2001 2001 2001 2001
Sektrler I II III IV I II III IV
Tarm 1.4 1.8 1.6 12.2 8.5 -2.9 -5.6 -13.6
Sanayi 2.9 5.2 10.1 5.5 0.8 -10.1 -8.9 -10.7
Maden 0.3 -1.1 -4.0 -1.2 -2.6 -7.4 -11.2 -15.9
malat 2.6 5.3 11.3 6.1 1.7 -11.0 -9.7 -12.0
GSYH 5.6 6.9 7.8 8.6 -0.8 -9.6 -7.4 -10.4
GSMH 4.2 5.4 7.2 7.8 -3.1 -12.1 -9.0 -12.3
Kaynak: www.die.gov.tr den yararlanlarak oluturulmutur.

Yukarda yer alan tabloda da belirtildii zere 2000 yl itibariyle %3.9 olan tarm
sektr ve %6 olan tarm sektr byme hzlar, 2001 sonu itibariyle tarmda %6.1 sanayi de
ise %7.5 orannda klme gstermitir. zellikle imalat, madencilik ve enerji bata olmak
zere sanayide de retim dleri nemli boyutlara ulamtr. Bir nceki yla kyasla 2001
sonu itibariyle imalat %8.1, inaat %5.9 ve madencilik %9.6 klme grlrken ticaret hacmi
ise %14.4lere varan oranlarda daralmtr. 2001 yl itibariyle artan belirsizlik ortam ve
ertelenen arz-talep kararlar firmalar stok kullanm yoluna iterken kapasite kullanm oranlar
dmtr. Tm bu ekonomik veriler 2001 krizi Trkiye ekonomisindeki en nemli dnm
noktalarndan birisi olduunu gstermektedir.
IV. 2001 SONRASI YENDEN YAPILANMA SREC
Ulusal parann deer kaybetmesinin beklendii ancak bu beklentinin gereklemedii
durumlarda byk miktarda ani sermaye klar yaanmaktadr ki Trkiye 2000-2001 krizleri
bu duruma rnek tekil etmektedir. 2001 krizi sonrasnda, krizin etkilerinin giderilerek, yeniden
istikrarn salanmas dorultusunda Mays 2001 tarihinde Gl Ekonomiye Gei Program
uygulanmaya balanmtr. Programn be temel unsuru bulunmaktadr:
- Enflasyonist politikalarn dalgal kur sistemi iinde srdrlmesi,
- Enflasyonla uyumlu bir gelirler politikasnn yrtlmesi,
-TMSF bnyesinde yer alan bankalar bata olmak zere, bankalarn yeniden
yaplandrlmas ve bu sayede reel kesimle olan ilikilerin yeniden dzenlenmesi,
- Kamu mali dengesinin glendirilmesi ve
-Programda belirtilen hedeflerin esnek ve effaf bir ekilde ilemesini salayacak yasal
dzenlemelerin getirilmesi esas alnmaktadr (Ataman Erdnmez, 2001:38).
ubat 2001 krizinin en nemli etkilerinden biri de istihdam sorunlarnn youn bir
ekilde ele alnmaya balamasdr. Bu dorultuda ncelikle yatrm-istihdam ilikisi gz nnde
bulundurularak ekonominin istihdam salama kapasitesi deerlendirilmitir. Dikkati eken bir
dier faktr, Trkiyenin dier gelimekte olan lkelerden farkl olarak sanayi dnm
yaamam olmasna bal olarak istihdamn yapsal grnmdr (Kl, 2001:209). Kriz
sonrasnda i gc piyasasna ynelik yaplanma srecinde kamuda istihdam yknn
azaltlmas ve maa artlarnda enflasyonun baz alnmas esas getirilmitir.

Afyon Kocatepe niversitesi, BF Dergisi ( C.XIV, S II, 2012 ) 201

Tablo 5: Fon Bankalarna Aktarlan Kaynak Tutar.
zel Tertip Devlet
Banka Ad Tahvili (4) Sermaye Mevduat Yzde Dalm
Demirbank 3.144 275 0 19.0

Etibank(1) 4.933 175 692 32.2

ktisat Bankas 2.126 30 0 12.0

Taribank 0 55 0 0.3

Sitebank 0 9 25 0.2

Bayndrbank 0 30 0 0.2

Kentbank 0 50 0 0.3

EGS Bank 0 87 0 0.3

Trk Ticaret
354 101 0 0.2
Bankas
Bank Ekspres(2) 89 0 141 0.1

Smerbank(3) 4.890 133 665 31.6

Genel Toplam 15.536 946 1.523 100.0

Kaynak: mer Faruk olak, "Mali Kriz Srecinde Trk Bankaclk Sektrnn Durumu ve
Sektrn Yeniden Yaplandrlmas", Kriz ve IMF Politikalar, s.173.
(1) nterbank ve Esbank, Etibank bnyesinde birletirildi.
(2) Bank Ekspres verileri sat tarihi olan 30 Haziran 2001 itibariyledir.
(3) Egebank, Bank Kapital, Yurtbank, Yaarbank ve Ulusal Bank, Smerbank bnyesinde
birletirilmitir.
(4) Hazine'nin yapt erken itfalardan nceki kat tutarlarn ifade etmektedir.
(5) Tablo'ya Pamukbank ve Toprakbank'a ilikin veriler net olarak aklanmad iin
eklenmemitir.
stikrar program erevesinde ilk aamada bankaclk sektr ve mali piyasalara
ynelik dzenlemeler getirilerek, faiz oranlarnda ve dviz kurlarnda istikrar salanmas
amalanmtr. Tm bu politikalar erevesinde mikro ve makroekonomik dengelerin yerine
oturtularak istikrarl bir byme salanmas ynnde tedbirler belirlenmitir. BDDK tarafndan
15.Mays.2001 tarihinde bankaclk sektrnn sorunlarna kalc zmler getirmek amacyla
"Bankaclk Sektr Yeniden Yaplandrma Program" uygulamaya koyulmutur. Program
kapsamnda yer alan 25 bankann sermaye ihtiyac 1.326 trilyon lira olarak tespit edilmitir
(Ataman Erdnmez, 2002:79). BDDK verilerine gre sz konusu dnemde krizlerin maliyetinin
GSYHya oran % 19.3 olup, bu oran iinde kamu bankalarnn pay % 7.4 seviyesindedir
(Uyar, 2003:35). Daralan kredi arzn telafi etmek zere bankalara yksek sermaye yeterlilik
oranlar ve karlk oranlar n grlm, ancak yeniden yaplan srecinde olan kamu
bankalarnn da etkisiyle sektre ynelik yapsal dzenlemeler krizin daha fazla derinlemesine
neden olmutur (Esen, 2001:16).
2001 yl sonrasnda yeniden yaplanma srecinde arln bankaclk sektrnde
olduunu belirtmitik. Zira krizler sonrasnda bankaclk sistemi nemli lde klmtr.
Aada yer alan tabloda 1998-2002 yllar arasnda TMSF bnyesine alnan bankalar
gsterilmektedir. Trkiyede 1999 ylnda 81 olan banka says, birlemeler ve tasfiyelerden
sonra 2002 ylnda 56ya dmtr. Sektrde sorunlu bankalarn arlkl olarak 2000 ylnda
TMSF bnyesine alnd grlmektedir. Ayn dnemde bankalarn TL baznda toplam aktifleri

202 Afyon Kocatepe niversitesi, BF Dergisi ( C.XIV, S II, 2012 )

ise % 60 orannda artla 166,4 katrilyona ve USD cinsinde ise 115 milyar USD karl olarak
% 26 orannda gerilemitir (Uyar, 2003:138).
Tablo 6: TMSF Bnyesindeki Bankalar
1998 1999 2000 2001 2002
Interbank Egebank Bank Kapital Bayndrbank Bayndrbank
Ege Giyim
Tekfenbank Eskiehir Bankas Demirbank Pamukbank
Sanayicileri Bankas
Trk Ticaret
Interbank Egebank Taribank
Bankas
Eskiehir
Smerbank Sitebank
Bankas
Tekfenbank Etibank Toprakbank
Trk Ticaret
Trk Ticaret Bankas Interbank
Bankas
Yaarbank Smerbank
Yurt Ticaret ve Kredi
Tekfenbank
Bankas
Trk Ticaret
Bankas
Yaarbank
Yurt Ticaret ve
Kredi Bankas
Kaynak: www.tbb.org.tr den yararlanlarak oluturulmutur.
2001 yeniden yaplanma dneminde dzenlenen Finansal Yeniden Yaplandrma
Program (FYYP) reel sektre ynelik dzenlemeleri iermektedir. Programla birlikte mali
sorun yaayan ancak yeniden yaplandrlmas halinde katma deer yaratma kabiliyetine sahip
gerek ve tzel kiilerin faaliyetlerine devam etmeleri amalanmtr. Program kapsamnda
ncelikli olarak Trkiye Bankalar Birlii tarafndan Finansal Yeniden Yaplandrma ereve
Anlamas hazrlanmtr (Ataman Erdnmez, 2003:40). Aadaki tabloda da belirtildii
zere, Aralk 2003 itibariyle 32si grup olmak zere 208 byk firma ve 103 kk lekli
firma olmak zere toplam 311 firma ve 6.1 milyon usd tutarnda program kapsamna alnmtr.
Mevcut 311 firmadan 256s ile Finansal Yeniden Yaplandrma Szlemesi imzalanarak toplam
borcun %90 olan 5,5milyon USD tutarndaki bor yeniden yaplandrlmtr.
Tablo 7 : Aralk 2003 Tarihi tibariyle FYYP Kapsamna Alnan Firmalar

Bavuran Bor FYYS Balanan Bor

Bavuran Tutar mzalanan Tutar
Firma Says (milyon dolar) Firma Says (milyon dolar)
Byk lekli
Firmalar 208 5.415 184 4.944
Kk lekli
Firmalar 103 688 72 564
Toplam 311 6.103 256 5.508
Kaynak: Pelin Ataman Erdnmez, Trkiyede 2001 Ylndaki Mali Kriz Sonrasnda
Kurumsal Sektrde Yeniden Yaplandrma, s.41.
Yurtdndan sermaye giriinin iki yolu vardr, dorudan yabanc sermaye ve portfy
yatrmlar yoluyla kaynak temin edilmesidir. AB ile mzakerelerin artmas srecinde

Afyon Kocatepe niversitesi, BF Dergisi ( C.XIV, S II, 2012 ) 203

Trkiyeye ylda ortalama 20 milyar USD dorudan yabanc sermaye girmeye balamtr. Cari
ak daha ziyade yksek faiz yoluyla scak para akmlaryla finanse edilme yoluna bavurulduu
grlmektedir. Kriz dnemlerinde aslnda bu iki yolun birbiriyle yer deitirmesi beklenir.
Ancak Trkiye ekonomisi iin bu durum gereklememi zellikle 2002-2007 yllar arasnda
dnya ekonomik konjonktrnn de etkisiyle likidite bolluu yaanm ve bu likidite bolluu
risk alma eilimlerini arttrmtr. Mevcut yapsal sorunlara konjonktrel sorunlar da eklenerek
problemleri arlatrmtr. 2007 ylndan itibaren ise lkede reformlarn ertelendii bir
durgunluk sreci balamtr.

V.SONU VE NERLER
lkemizde yaanan ekonomik krizler gstermektedir ki Trkiye, dviz rezervlerinde
sorun olutuunda krizle karlamaktadr. Bu dorultuda Trkiye gibi gelimekte olan
lkelerde ksa vadeli sermaye hareketlerinin etkisiyle, dviz piyasalarndaki kur
istikrarszlnn ve piyasalardaki hassasiyetin giderilmesi ncelikli makro hedef olarak yer
bulmaktadr. 1990 sonras yaanan krizlerde yksek faiz-dk kur tarafndan uyarlan ksa
vadeli yabanc sermaye girilerinin etkili olduu grlmektedir. Trkiyede serbestleme
ynnde uygulanan politikalar ar deerli kur, yabanc sermaye kompozisyonu, yksek faiz,
dviz rezervlerinin yetersizlii ile yatrm ve tasarruf dengesizlikleri cari an srdrlemez
boyutlara tamtr. Bu dnemde lke ekonomisini karakterize eden belki de en nemli zellik,
artk karlanamaz boyutlara ulaan kamu aklarnn yksek faizli borlanma yoluyla finanse
edilmeye allmasdr. Bununla birlikte sdrlemez oranlara varan borluluk, IMF garantisi
ile ar kredi kullandrlmas, ve yzde yz mevduat sigorta sistemi sonucu ahlaki risk ve ters
seim etkileri 1980li yllar serbestleme srecinin yapsallatrd bir durumdur.
Makroekonomik gstergelerin bu ynde gelitii bir ekonomide mali serbestlemeye gidilmesi,
ksa vadeli sermaye hareketlerini uyararak istikrarszl ve krizleri beraberinde getiren sreci
balatan bir olgu haline dnmtr. TC Merkez Bankasnn ncelikle parasal taban ve ksa
vadeli faizlerin uyumu dorultusunda para politikasn belirlemesi gerekmektedir. Krizler
sonrasnda belki de en ncelikli konu, bankaclk sisteminin yeniden dzenlenmesi gereidir.
Borluluk oran gittike artan, mali ynden zayf ve sorunlu bankalar bata olmak zere tm
bankalar zellikle vade ve kur uyumsuzluklar bata olmak zere yapsal dzenleme ve
denetimlere tabi tutulmaldrlar. Zira para-faiz uyumunun olmad bir sistem, bankaclk
kesiminin risk unsurunu da kanlmaz olarak arttracaktr.
lkelerde uygulanan hatal ekonomi politikalarnn eninde sonunda krizle sonulanmas
kanlmazdr. Trkiye, 1980 sonrasnda enflasyonu gz ard ederek, kamu kesimi
borlanmasna dayanan bir byme modeli benimsemitir. Trkiye, IMF ile farkl dnemlerde
birok defa istikrar programlarna ilikin anlamalar imzalam ancak enflasyon
drlememitir. Daha nceki baarszlklar, bu konuda gveni sarsan bir unsur haline
dnmtr. IMF destekli ya da IMF desteksiz istikrar programlarnn uygulanmak durumunda
kalnd lkemizde reel GSMHde ve imalat sanayi endeksinde keskin dler gzlenmitir.
Kriz dnemlerinde byme oranlarnn korunabilmesi iin hem i talebin hem de d talebin
korunmas amalanmaldr. Zira Trkiyede ihracat, dviz kuruna fazlasyla duyarldr.
Dolaysyla byme oranlarnda bir dme eiliminin, olas bir krizi daha da derinletirmesi
kanlmazdr. Ayrca dviz kuru pasna dayanan programlar, daha nce 1990l yllarda Asya
ve Meksika kriz lkelerinde uygulanm ve baarszlkla sonulanm olmas da gven kaybna
neden olan bir baka husustur. Trkiye gibi krganln yksek olduu gven sorunu olan
lkelerde speklatif ataklara kar dviz kuru pas uygulamasn srdrebilmek kolay deildir.
Para krizleri durumunda lkemizde, speklatif ataklara kar dviz kuru rejimiyle uyumlu
makroekonomik politikalarn belirlenerek, sermaye girilerinin kontrolne ilikin sk

204 Afyon Kocatepe niversitesi, BF Dergisi ( C.XIV, S II, 2012 )

dzenlemeler getirilmelidir. Bu balamda olas politika hatalar ekonomide ar yaralar amtr.
Her ne kadar mali serbestleme ve krizler arasnda direkt bir balant olmasa da sz konusu
srete ekonomilerin maliyetli bir biimde krize srklendii grlmektedir. Krizler sonrasnda
uygulanacak politikalarn dviz rezervleri ve d kaynak giriinin kstl oluu ile reel
ekonomiye maliyetleri nedeniyle tecrbe edildii zere IMF olmadan programlarn uygulanmas
mmkn grnmemektedir. Bu dorultuda Trkiyede de kriz deneyimlerinde, Uluslararas
Para Fonu (IMF)in nerdii veya onaylad istikrar programlarn uygulamaya koymutur.
Bununla birlikte kimi iktisatlar IMFin neo liberal politikalarnn krizin etkilerini
derinletirdiini savunmaktadr. Trkiyede uana dek yaanan krizler ekonomide daralmayla
sonulanm, ancak dier gelimekte olan lkelere gore yaylma etkisi daha snrl kalmtr.

Afyon Kocatepe niversitesi, BF Dergisi ( C.XIV, S II, 2012 ) 205

 KAYNAKA

Ataman Erdnmez, Pelin, Finansal Krizler Sonras Gelimekte Olan lkelerde Yabanc
Bankalar, Bankaclar Dergisi, S.51, (2004) p.21-36.
Ataman Erdnmez, Pelin, Ekonomik Kriz Sonras Kurumsal Yeniden Yaplandrma Sreci,
Bankaclar Dergisi, S.43, (2002), p. 67-82.
Ataman Erdnmez, Pelin, Trkiyede 2001 Ylndaki Mali Kriz Sonrasnda Kurumsal Sektrde
Yeniden Yaplandrma, Bankaclar Dergisi, S.47, (2003), p.38-55
Aydou Osman, Kresel Krizden Geerken Trkiye Ekonomisi zerine Baz Gzlem ve
Deerlendirmeler, Ed. olak .F, TSK Akademi,Cilt:4, zel Say:II, Ankara, (2009),
p.27-49.
Berument, Hakan, Dviz Kuru Hareketleri ve Enflasyon Dinamii: Kriz ve IMF Politikalar,
Ed. Yiidin Aslan, mer Faruk olak, Ankara, Nobel Yayn Datm, (2001), p. 23-38.
Cokun, M.Nejat, Trkiye Ekonomisinde Krizlerin Reel Sektre Etkileri:
1999-2002, Kriz ve IMF Politikalar, Ed. Yiidin Aslan, mer Faruk olak,
Ankara, Nobel Yayn Datm, (2001), p. 225-238.
olak, mer Faruk, Finansal Kriz Srecinde Trk Bankaclk Sektrnn
Durumu ve Sektrn Yeniden Yaplandrlmas, Kriz ve IMF Politikalar, Ed.
Yiidin Aslan, mer Faruk olak, Ankara, Nobel Yayn Datm, (2001), p.155-176.
Dekle, Robert ve Kenneth M. Kletzer , Domestic Bank Regulation and Financial Crises:
Theory and Empirical Evidence From East Asia,NBER Working Paper Series, 8322,
2001.
Deirmen, Sleyman v.d.: Kriz Erken Uyar Sinyalleri Olarak Reel Ekonomi
Gstergeleri , Ekonomik Kriz ncesi Erken Uyar Sistemleri: Makale
Derlemesi, Ed. Halil Seyidolu, Rfat Yldz, stanbul, Arkan Basm Yayn,
(2006), s. 465-501.
Eilmez, Mahfi, Kresel Finans Krizi: Piyasa Ekonomisinin Eletirisi, Ed. Saadet zkal,
stanbul, Remzi Kitabevi, 2008.
Esen, Ouz, Trkiyede Uygulanan IMF Destekli Yapsal Programlar, Kriz ve IMF
Politikalar, Ed. Yiidin Aslan, mer Faruk olak, Ankara, Nobel Yayn Datm,
(2001), p.1-22.
Ik, Nihat v.d., 1990 sonras TrkiyedeYaanan Krizler: 1994, 2000 ve 2001 Krizleri,
Ekonomik Kriz ncesi Erken Uyar Sistemleri: Makale Derlemesi, Ed. Halil Seyidolu,
Rfat Yldz, stanbul, Arkan Basm Yayn, (2006), p. 237-263.
Karacan, Ali hsan, Bankaclk ve Kriz, stanbul, Finans Dnyas Yaynlar No:1, (1996).
Karluk, Rdvan, Trkiye Ekonomisinde 1980 ncesi ve Sonras Yaanan Krizlere Ynelik
stikrar Politikalar, Ekonomik Kriz ncesi Erken Uyar Sistemleri: Makale Derlemesi,
Ed. Halil Seyidolu, Rfat Yldz, stanbul, Arkan Basm Yayn, (2006), p. 55-91.
Kzlot, kr ve Durmu, Mustafa, Ekonomik Kriz ve Kamu Maliyesi, Kriz ve IMF
Politikalar, Ed. Yiidin Aslan, mer Faruk olak, Ankara, Nobel Yayn Datm,
(2001), p. 95-153.
Krugman, Paul, A Model of Balance of Payment Crises, Journal of Money, Credit and
Banking, Ohio State University Press, Vol.11, No:3, 1979, p. 311-325, 1979.
Krugman, Paul, Analytical Afterthoughts on the Asian Crisis, MIT, (1999).

206 Afyon Kocatepe niversitesi, BF Dergisi ( C.XIV, S II, 2012 )

McKinnon, Ronald. I., Money and Capital in a Developing Country ,Washigton, Brookings
Institution, 1973.
Ongun, M.Tuba, Trkiyede Cari Aklar ve Ekonomik Krizler, Kriz ve IMF Politikalar, Ed.
Yiidin Aslan, mer Faruk olak, Ankara, Nobel Yayn Datm, (2001), p. 39-93.
Orhan, Sevin, Modernizmin nas: Pozitivist Finansal Liberalizayon ve Finansal Kriz
Mekanizmalar, Ekonomik Kriz ncesi Erken Uyar Sistemleri: Makale Derlemesi,
Ed. Halil Seyidolu, Rfat Yldz, stanbul, Arkan Basm Yayn, (2006), p. 135-179.
Orhan, Sevin, Kasm ve ubat Krizlerinin nc Deikenler Yoluyla Sinyal
Analizi, Ekonomik Kriz ncesi Erken Uyar Sistemleri: Makale Derlemesi, Ed.
Halil Seyidolu, Rfat Yldz, stanbul, Arkan Basm Yayn, (2006), p. 405-423.
Orhan, Osman Zekai ve Erdoan, Seyfettin, Para Politikas, stanbul, Avc Ofset, (2005).
Togan, Sbidey, Kresel Kriz ve Trkiye, TSK Akademi, Cilt:4, zel Say:II, Trkiye
veren Sendikalar Konfederasyonu, Ed. mer Faruk olak, (2009), Ankara, p.7-25.
Trel, Oktar, Ekonomik stikrar Programlarna Genel Bir Bak, Trkiyede ve Dnyada
Yaanan Ekonomik Bunalm, Ankara, Yurt Yaynlar, (1984), p. 188-229.
Uyar, Seil, Bankaclk Krizleri, Ankara, Beta Basm Yaym, (2003).

Afyon Kocatepe niversitesi, BF Dergisi ( C.XIV, S II, 2012 ) 207

208 Afyon Kocatepe niversitesi, BF Dergisi ( C.XIV, S II, 2012 )