NHNG BI HC T THIN NHIN

Hng dn v nng nghip sinh thi vng nhit i

*****

Tc gi : Shimpei Murakami (1991)

Bn quyn tc gi nm 1991 : Shimpei Murakami

Tashiro, Nakayama, Funehiki-cho,

Tamura-gun, Fukushima-ken 979-45

Nht Bn

M tiu chun quc t : 974-87054-1-2

Xut bn ln u tin : Thng 5 nm 1991

Ti bn ln hai : Thng 8 nm 1999

Minh ha : Mari Tomita

nh : Shimpei Murakami

Bin tp v trnh by : Wilma Van Berkel

Xut bn : Trung tm trng trt t nhin Nongjok

44 Moo 7, Rim Khlong Jak,

Khlong 12, Nongjok,

Bangkok 10530

Thi Lan
1
 in thoi: +66-2-989-9909

Email : nongjok@loxinfo.co.th

In : Nh xut bn Papyrus

ng Sathorn Tai

Bangkok, Thi Lan

2
 LI CM N

Ti xin gi li cm n chn thnh n nhng ngi khch l ti vit v hon

thin cun sch ny.

Qazi Faruque Ahmed, Gim c iu hnh ca PROSHIKA-MUK, ng h ti

c v tinh thn v vt cht cho cun sch ny. Manitosh Hawlader, ng s ca ti
cng ti lm vic, tho lun v nghin cu v s pht trin ca h nng nghip
sinh thi nng tri Proshika. Julian Francis, Gim c CUSO Nam gip ti
rt nhiu khi lm vic ti Bangladesh. Cm n Farida Akhter, Farhad Mazhar v
cc bn UBINIG v s tnh nguyn ng gp cho cun sch ny. Ti thc s cm
n Wilma Van Berkel nhit tnh sa li, bin tp, in n, trnh by, Ti cng
dnh li cm n c bit ti Mari Tomina, ngi v tranh minh ha cho cun
sch.

Cui cng, ti xin gi li cm n su sc nht n tt c mi ngi t Nht Bn

ng h ti c v vt cht ln tinh thn chng ti c th lm vic tt
Bangladesh.

3
 MC LC
LI CM N .............................................................................................. 3
MC LC ................................................................................................... 4
LI M U .............................................................................................. 9
LI TA................................................................................................... 11
PHN I ..................................................................................................... 15
C S....................................................................................................... 15
CHNG 1 ............................................................................................... 15
THIN NHIN V NNG NGHIP............................................................ 15
1.1. H sinh thi t nhin ca rng nhit i.............................................. 16
1.1.1. Vng chu chuyn dinh dng (h ti sinh) .................................. 16
1.1.2. Thp sinh thi ........................................................................... 18
1.1.3. Cc quy lut quan trng trong nng nghip................................. 19
1.2. S khc nhau gia nng nghip v rng t nhin............................ 19
1.2.1. S a dng................................................................................ 19
1.2.2. Cc vn dch bnh ................................................................. 19
1.2.3. ph nhiu ca t.................................................................. 20
1.2.4. Sn xut sinh khi..................................................................... 20
1.3. Nc ................................................................................................ 21
1.3.1. Vng chu chuyn ca nc ............................................................ 21
1.3.2. Lng ma hin ti v hu hiu ..................................................... 21
1.3.3. Yu t lm tng lng ma hu hiu............................................... 21
1.3. c im ca h sinh thi nhit i.................................................... 22
1.4.1. Kh hu nhit i ......................................................................... 23
1.4.2. S phn b cht dinh dng rng nhit i .................................. 24
1.4.3 Cu trc nhiu tng ca rng t nhin ............................................. 25
1.4.4 Vn nng nghip trong h sinh thi nhit i................................ 26
1.4.5. Kt lun....................................................................................... 26
CHNG 2 ............................................................................................... 29
4
T.......................................................................................................... 29
2.1. t l g ? ....................................................................................... 29
2.2. Chc nng v c tnh ca t ............................................................. 30
2.2.1. Cc tnh cht vt l ti u.............................................................. 30
2.2.2 Cc tnh cht ha hc ti u ........................................................... 32
2.2.3. Nhng tnh cht sinh hc ti u...................................................... 34
CHNG 3 ............................................................................................... 36
CC VN VI NNG NGHIP HA HC........................................... 36
3.1. Nhng vn sinh thi ....................................................................... 37
3.1.1. S thoi ha ca t ..................................................................... 37
3.1.2. Nhng vn v gia tng dch bnh ........................................... 38
3.1.3. S xung cp cht lng thc phm ............................................. 38
3.1.4. S nhim ca t, nc, khng kh v sn phm.......................... 39
3.1.5. Nhng nguy hi i vi sc khe.................................................. 39
3.1.6. S bin mt ca cc ging loi a phng ................................... 40
3.1.7. Nhng vn khc ..................................................................... 40
3.2. Nhng vn kinh t ....................................................................... 41
3.2.1 S gia tng chi ph sn xut ............................................................ 41
3.2.2. Thu hoch ma mng gim st..................................................... 42
3.3. Nhng vn x hi ........................................................................ 43
3.3.1. To ra khong cch gia giu v ngho .......................................... 44
3.3.2. To ra s l thuc....................................................................... 44
3.3.3. Mt h thng v kin thc canh tc truyn thng............................ 45
CHNG 4 ............................................................................................... 47
NHNG NGUYN TC CA NNG NGHIP SINH THI......................... 47
4.1. Tnh a dng ..................................................................................... 48
4.2. t sng ........................................................................................... 48
4.3. Ti chu chuyn .................................................................................. 49
4.4. Cu trc nhiu tng ............................................................................ 51
5
PHN 2..................................................................................................... 54
PHNG PHP THC HNH .................................................................. 54
CHNG 5 ............................................................................................... 54
BN PHN V BO TN T ................................................................ 54
5.1.Nguyn l bn phn v bo tn t ....................................................... 55
5.2. Ph vi t canh tc.............................................................................. 57
5.2.1. u im ...................................................................................... 57
5.2.2. Nhc im ................................................................................. 58
5.2.3. Nguyn liu ph............................................................................ 59
5.2.4. Ph sng ..................................................................................... 59
5.2.5. Cy che ph ................................................................................. 60
5.3. Phn xanh ......................................................................................... 60
5.3.1. u im ...................................................................................... 60
5.3.2. Nhc im ................................................................................. 61
5.3.3. Cy phn xanh ............................................................................. 62
5.3.4. Lp ph phn xanh ....................................................................... 62
5.4. Trn phn ......................................................................................... 63
5.4.1. u im ...................................................................................... 63
5.4.2. Nhc im ................................................................................. 64
5.4.3. Quy trnh trn phn ...................................................................... 64
5.5. Trng cy v c dc ng ranh gii.................................................... 65
5.5.1. u im ...................................................................................... 66
5.5.2. Nhc im................................................................................. 67
5.5.3. Cy trng a mc ch .................................................................. 68
CHNG 6 ............................................................................................... 69
H THNG CANH TC ............................................................................ 69
6.1. Cc vn xy ra vi h thng canh tc hin nay................................... 69
6.1.1. c canh ..................................................................................... 69
6.1.2. Canh tc lin tc .......................................................................... 70
6
 6.2. H thng canh tc thay th .................................................................. 72
6.3. a canh ............................................................................................ 73
6.4. Lun canh ......................................................................................... 73
6.5. Canh tc kt hp ................................................................................ 74
CHNG 7 ............................................................................................... 77
QUN L DCH BNH ............................................................................. 77
7.1. Dch bnh l g v c nhng vn no? .............................................. 78
7.2. Vng lun qun ca vic khng ch su bnh bng ha cht.................... 79
7.2.1. Cn trng .................................................................................... 79
7.2.2. Dch bnh .................................................................................... 80
7.3. Qun l dch bnh mt cch t nhin.................................................... 80
7.3.1. Cc bin php phng .................................................................... 81
7.3.2. Cc bin php tr ......................................................................... 82
7.4. C di............................................................................................... 83
7.4.1. Bn cht ca c di ...................................................................... 84
7.4.2. Gi v v qun l c di.............................................................. 85
CHNG 8 ............................................................................................... 88
T SN XUT HT GING ..................................................................... 88
8.1. Vn vi ging HYV lai (F1) v ging mua v ................................... 88
8.2. Li ch ca vic t sn xut ht ging................................................... 90
8.3. Quy trnh t sn xut ht ging ............................................................ 91
THAM KHO............................................................................................ 94
DANH MC TI LIU THAM KHO...................................................... 100

7
Mc ch cui cng ca trng trt khng phi l s pht trin ca ma mng, m
l s bi dng v hon thin i sng con ngi.

Masanobu Fukuoka (Cuc cch mng v rm)

8
 LI M U

Tri qua hn mt triu nm, thin nhin xy p nn mt h thng cc mi quan

h trao i phc tp v ph thuc ln nhau gia cc yu t t, nc, khng kh,
rng, nh sng mt tri v sinh vt to nn ci m chng ta gi l h sinh thi.
l h thng h tr mi sinh vt sng trn hnh tinh ny, khng ch p ng nhu cu
cn thit mi ngy m cn lu tr nhng ngun ti nguyn cho th h mai sau. Tuy
nhin h thng h tr ny ang b e da bi s tn cng ca loi ngi vi thin
nhin, nht l mc nghim trng trong vi thp k gn y. Khi b m qung
bi ci gi l thnh tu khoa hc v k thut, con ngi c nim tin rng h c
th chinh phc c thin nhin v khai thc chng n cng kit. Khng c g
khc ngoi s kiu ngo v mt li bin minh cho lng tham v y. Nhng tng
hiu bit v khoa hc k thut, h khng chu hiu tm quan trng ca khoa hc t
nhin. V cng hiu sai, mi quan h ca con ngi vi thin nhin ngy cng tr
nn ti t. Nhng trong cuc chin cam go ny, chc chn con ngi s l nhng
k thua cuc khi m h v nhng sinh vt khc s phi i mt vi nguy c tuyt
chng. Nhng du hiu ang c cnh bo trc hin nay nh tri t nng ln,
ma axit, thng tn tng ozon, ph rng t, hoang mc gia tng, hn hn ko
di, l lt nguy hi cng ging bo khng khip ang tn ph nhiu ni trn tri
t.

Tuy nhin, mi trng b tn ph khng nhng l hu qu ca s ngo mn v

khoa hc ca con ngi m cn chu tc ng t cch t chc x hi trong h
thng kinh t, vn ha, x hi. H thng kinh t dn n tnh trng c quyn
ngun ti nguyn bi mt s t ngi, trong khi h thng x hi thc y tp
trung quyn lc vo mt s nh vi ci gi phi tr l tc quyn cng dn ca
nhiu ngi, cn h thng vn ha bo cha cho lng tham v liu lnh di ci tn
ch ngha c nhn.

9
Nu lng tri loi ngi khng c ln ting, khng sm th mun h s ph hy
mi trng ca chnh mnh v nhng sinh vt sng xung quanh. Vy lm cch no,
ch khi h xy dng mt x hi da trn s chia s cng bng v lu bn ngun ti
nguyn, phn cp quyn lc x hi cng nh thc y tiu th da trn nn tng
nhu cu ch khng phi lng tham ca mt s t ngi. Khoa hc v k thut ca
con ngi cng cn hiu nhng nguyn l v quy lut ca t nhin, tm c s
pht trin bn vng trong s ha hp nhp nhng gia khoa hc cng ngh vi
khoa hc cng ngh cao c ca t nhin.Cun sch Nhng bi hc t thin nhin
ca ng Shimpei Murakami l mt c gng ng ca ngi khi tm ra cc nguyn tc
v quy lut ca t nhin cng nh cch hiu v ng dng chng pht trin mt
h nng nghip thay th trong sch v bn vng. T kinh nghim lm vic lu nm
Nht Bn v 3 nm kinh nghim ti trang tri sinh thi Proshika ca tc gi, cun
sch mang nhiu khuynh hng thc hnh v vn i km nhng l gii cn k
nguyn l ng sau nhng thc hnh y. Cun sch c vit trong bi cnh ti
Bangladesh nn c l ch ph hp cho cc nh thc hnh sinh thi nng nghip ni
y. Ngoi ra, cun sch s l mt ngun qu gi cho nh mi trng hc khi h
nhn ra nng nghip ha hc nh hng nh th no n cc ti nguyn nng
nghip nh t, nc, a dng sinh hc,. ng Murakami miu t chi tit hin
tng v a ra cc cch thc hnh hp l. Tm li, sau khi c xong cun sch
ny, ngi ta lc quan tin tng rng s c phng n cho vn hy hoi mi
trng. Tc gi chng minh c rng c trn l thuyt v thc hnh, h nng
nghip sinh thi va thn thin vi mi trng, va em li nng sut cao hn v
n nh hn so vi nng nghip ha hc. Bt c ai c xong cun sch ny s tin
rng h nng nghip sinh thi da trn khoa hc t nhin cao c, v v vy,
chnh l hng i cho tng lai.

Qazi faruque Ahmed

Gim c iu hnh
PROSHIKA
10
 LI TA

Khi ti nhn ra rng, bn thn nng nghip c th mang tnh hy hoi i vi thin
nhin, ci c coi l nn tng ca mi sinh vt sng, quan im ca ti v nng
nghip hon ton thay i. l vo nm 1982, khi ti ang sng Bihar, n
, ti c tri nghim u tin v nng nghip mt kh hu nhit i. Trc
, iu m ti quan tm ch l cch t sn lng cao nht da trn cc phng
php hu c. Ti l mt nng dn tng lm vic ti nng tri ca b ti ni thc
hin phng thc canh tc hu c khng dng ha hc nng nghip c 20
nm.T , mi quan tm ca ti chuyn sang vic loi hnh nng nghip no
ph hp vi thin nhin v gip ti u ha sn lng nng nghip.

Nm 1985, ti n Bangladesh lm vic cho Shapla Neer, mt t chc phi chnh

ph Nht Bn hot ng v s pht trin cng ng nng thn. Ti quan st tnh
hnh ca nng dn, bao gm cch thc lm n trong nng nghip v i sng nhn
dn trong lng thi gian . n thng 4 nm 1988, ti tham gia Proshika-Muk vi
t cch l c vn cho nng nghip sinh thi. Proshika-Muk l mt trong s t cc t
chc phi chnh ph quan tm n kha cnh mi trng trong s pht trin nng
thn v a nng nghip thay th vo t nc ny. T , ti b li cun vo vic
thc hnh nng nghip sinh thi ti tri th im Proshika v ph trch o to
cng nhn m rng nng nghip.

Vi 3 nm thc hnh th nghim v 6 nm quan st nn nng nghip nhit i, ti

nhn ra mt nhn t y quan trng v th v, l vic canh tc nng nghip
theo ng quy lut ca t nhin s gip nhanh chng khi phc ph nhiu ca
t v cn bng sinh thi, t dn n nng sut tng ln v bn vng. Tuy nhin,
li canh tc phn t nhin (nng nghip ha hc) s lm t ai b thoi ha v mt
cn bng sinh thi, t sn lng gim st.

11
So vi vng n i, vng nhit i, c vic phc hi v suy thoi u din ra rt
nhanh chng. Cch y khong 50 nm, nng dn bt u s dng ha hc nng
nghip ti Nht Bn v mt s vng nhit i khc. Sau 30 nm thc hin, cc
phn ng bt li v cc vn nghim trng lin quan n ha hc nng nghip
ny bt u xut hin. trong vng nhit i nh Bangladesh, ch cn 10-15 nm
l cc phn ng bt li v nhng vn nh vy xut hin. Mt s nng dn
Bangladesh cho bit vng nc cao ni khng c l lt, cc vn xut hin
sau 5-7 nm.

V l do ny, chnh cc vng nhit i li rt cn vic thc hin nng nghip sinh
thi. Nu khng th h sinh thi nhit i d b tc ng s hon ton b ph hy
bi vic canh tc nng nghip phn t nhin.

Ti c hai mc ch khi nh vit cun sch ny. Mt l vit mt cun sch n

gin gii thch cc c bn v thin nhin nhm gip cho mi ngi hiu th
no l nng nghip theo quan im ca t nhin. Hai l chia s kinh nghim ca ti
trong thc hnh nng nghip sinh thi vng nhit i Bangladesh. Trong cun
sch Nhng bi hc t thin nhin ny, ti c gng thc hin hai mc tiu trn
theo cch khin ngi c d hiu nht.

Cun sch ny ch bao gm cc thng tin c bn cn thit hiu bit v nng

nghip. Ti khng i su vo cc k thut c bit bi ti cho rng quan trng l
phi hiu c cc c bn. Mt khi c kin thc c bn, mi ngi c th pht
trin v ng dng nhng hiu bit v k thut ca mnh vo nhng hon cnh c
bit. Nng nghip khng th ch b thu hp bi vic s dng mt t l phn bn ha
hc ph hp v mt liu lng cht ha hc ng n. Thc t canh tc cn phc
tp v a dng hn nhiu. Chng c cu tr li no l c sn c. S linh ng v tr
tng tng mi tht cn thit cho s pht trin thc s ca nng nghip.

12
C hai ngi ng vin ti lm vic trong nn nng nghip sinh thi. Mt l cha
ti, ngi thc hin canh tc hu c Nht Bn k t nm 1971. iu thc y
ti hot ng cho nng nghip sinh thi chnh l kin n gin, nhng mnh m
ca ng cho rng nhim v ca nng nghip l sn xut ra thc phm phc v sc
khe ca nhn dn ch khng phi sn xut ra thc phm cha cht ha hc c
hi v li ch kinh t ca nng dn. ng minh chng cho ti thy mi cy trng
c th pht trin tt m khng cn dng cc cht ha hc, v vy s khng c khi
nim trnh dng chng trong canh tc.

ng Masonobu Fukuoka, mt nng dn chuyn v t nhin, tc gi ca cun Mt

cuc cch mng rm l mt ngi thy v nng nghip ca ti. ng y ni rng
thin nhin vn hon ho, chnh con ngi tc ng xu n t nhin v to ra
nhiu vn , lm cho cc vn ny tr nn ti t hn. Nng dn khng bao gi
cy xi v chm bn t trong rng t nhin nhng t y vn ti xp v giu
cht dinh dng. Cn t nng nghip c nng dn cy xi v chm bn thng
xuyn cho mi v ma m n vn cn ci, t cht dinh dng. V sao vy? l v
con ngi khng chu hiu thin nhin.

Hy thin nhin vn t nhin theo cch ca n. Da trn kin ny, Fukuoka

pht trin mt phng thc canh tc t nhin c gi l canh tc khng lm g
c. Khng cy xi, khng bn phn, khng gieo ht, khng lm c, khng thuc
tr su. Kt qu l ng y gt hi c sn lng la cao hn mc bnh qun
ca Nht Bn. Ti thc s n tng vi l thuyt v vic thc hin da trn suy
ngh n gin nhng su sc v hp l, c nim tin vo thin nhin nh ca ng.

Hin nay vn mi trng (suy thoi sinh thi) ang tr nn rt nghim trng,
mang tnh ton cu v khu vc. C th chia nhng vn ny thnh hai loi chnh.
Mt loi l do cng nghip ha v ci gi l k thut hin i, v d nh ph v
tng zn, hiu ng nh knh, nhim nguyn t v ha hc v.v Hai l do li

13
canh tc nng nghip phn t nhin, chng hn nh ph rng, xi mn t, l lt,
hn hn, sa mc ha v.v

im chung gia hai loi ny l chng khng din ra theo t nhin. Con ngi
to ra chng, v vy thay i k thut t phn t nhin sang t nhin l cha .
Thay i thi ca chng ta i vi thin nhin, t thin nhin v con ngi
sang con ngi v thin nhin mi tht cn thit. Trong bi cnh ny, nng
nghip sinh thi l mt trong nhng cch tip cn ch yu nghin cu tm ra gii
php thng trc cho cc vn mi trng cng nh vn nng nghip, c v
mt k thut ln quan nim.

Ti tin tng rng iu quan trng nht i vi chng ta l ly li thc hc hi t

thin nhin, cm thy hnh phc khi c sng trong thin nhin v pht trin
thc thng qua hnh ng.

Chng ta hy cng nhau hc nhng bi hc t thin nhin.

Shimpei Murakami

Thng 5 nm 1991, Bangladesh.

14
 PHN I

C S

CHNG 1

THIN NHIN V NNG NGHIP

Nu chng ta suy ngh mt cch nghim tc v nng nghip- nhng vn v s

ci tin ca n, chng ta phi hc hi t thin nhin. Ti sao vy? Bi thin nhin
l l tng. Trong vic sn xut sinh khi, duy tr mu m, bo v t, khng
ch dch bnh, s dng nng lng u vo thin nhin cho chng ta h thng
hiu qu nht. Vy chng ta c th tm thin nhin thc s u? Trong rng t
nhin. Mi nm, rng t nhin sn xut ra mt lng ln sinh khi m khng c
u vo nhn to v cung cp thc phm cho mi sinh vt sng. Trong khi ,
nng nghip sn xut ra t sinh khi, li cn mt lng u vo nhn to ln v i
mt vi nhiu vn .

Cc c ch sn xut ca c nng nghip v rng t nhin l nh nhau. Chng sinh

ra Cacbonhydrat (sinh khi) thng qua quang hp c s dng cht dinh dng v
nc t t, Cacbon dyoxit t khng kh v nh nng mt tri (nng lng). S
khc nhau l rng th t nhin cn nng nghip th nhn to. S nhn to to
ra nhiu vn m trong rng t nhin khng c nh gim mu m, xi mn t,
pht sinh dch bnh v nhng vn khc, hu qu l nng lc sn xut thp.

Mc d nng nghip l nhn to, n vn trong thin nhin v chu nhng hn ch

ca thin nhin. Tht cn thit nng nghip tun th theo nhng quy tc trn.
Hu ht mi vn ca nng nghip n t vic mi ngi khng tun th theo
cc nguyn tc ny. Chng ta nn nhn nhn nng nghip t nhng gc khc
mi c th gii quyt nhng vn ca n.
15
Trong chng ny, chng ta tm hiu:
1) Cc nguyn tc ca thin nhin thng qua tm hiu h sinh thi ca rng t
nhin
2) S khc nhau gia thin nhin v nng nghip
3) Nc v vai tr trong nng nghip
4) c im ca h sinh thi t nhin nhit i

1.1. H sinh thi t nhin ca rng nhit i

H sinh thi t nhin ca rng nhit i l mt h hon ho v y . Trong rng
t nhin, c rt nhiu loi thc vt, ng vt v vi sinh vt. Vt sng (sinh vt) v
vt khng sng (vi sinh vt) tn ti trong mt mi quan h c bit v c s cn
bng nht nh. H sinh thi m phng mu hnh mi quan h v tng tc gia
sinh vt v vi sinh vt. V vy, quan trng l u tin chng ta phi hiu n.

1.1.1. Vng chu chuyn dinh dng (h ti sinh)

Ngi ta chia tt c sinh vt sng trong h sinh thi thnh ba loi: sn xut, tiu th
v phn hy. Mu cht hiu h sinh thi l nghin cu s tng tc gia cc
khu sn xut, tiu th, phn hy v cc vi sinh vt khc (mt tri, nc, khng
kh, cht khong v.v).

Vt sn xut l nhng cy l xanh c cha cht dip lc. Chng to ra thc n

(cacbonhydrat) cho bn thn chng v cho mi sinh vt khc bng cch s dng
nng lng mt tri (ch nng lng t bn ngoi) v ly cht dinh dng (khong,
nc, cacbondyoxit. Quy trnh sn xut ny c gi l quang hp. Cn ch rng
khng g c th sn xut thc n cho sinh vt ngoi cy. l l do ti sao ngi ta
gi cy l vt sn xut.

16
Vt tiu th l nhng ng vt sng bng cch n cc sn phm (cacbonhydrat) ca
vt sn xut mt cch trc tip v gin tip. Vt tiu th c chia thnh bn
nhm: nhm th nht, nhm th hai, nhm th ba v nhm n tht cao nht. Nhm
th nht bao gm ng vt n c (v d cn trng), chng n trc tip sn phm
ca vt sn xut. Nhm th hai l ng vt n tht (nh nhn, ch), chng ch yu
n ng vt thuc nhm th nht. Nhm th ba (nh rn) ch yu n ng vt
thuc nhm th hai. Nhm th n tht (nh h, bo) l nhng ng vt ch yu n
ng vt thuc nhm th ba. Khng c ng vt no n nhm th n tht cao nht.
Theo , c mt mi quan h cn bng nht nh gia cc vt tiu th. Con ngi
c xp vo nhm tiu th. (Ch : mi quan h tht s gia cc loi ng vt
cn phc tp hn. Cch phn loi ny ch bao gm nhng mi quan h n gin.

Vt phn hy l nhng vi sinh vt (nh nm, vi khun, vi rt v.v) sng bng cch
n cc cht hu c nh cht thi ca cc vt sn xut v vt tiu th (nh l cy,
xc xc vt v phn ng vt v.v). C mt lng ln cc vi sinh vt sng trong
t (hn 100,000,000 trong mt gam t). Chc nng quan trng nht ca vt phn
hy l bin i cht hu c thnh mn thng qua phn hy v thnh cht khong
thng qua khong ha. Mn rt cn thit cho vic to ra t v ci thin t. Cht
khong li c cc vt sn xut hp th nh l cht dinh dng. (T gc khc,
vt phn hy c coi l cht dn sch hnh tinh ny. Bi cc vi sinh vt hot ng
trong t, t s c dn sch v tt, nu khng th b mt hnh tinh ny s y
cc cht thi ca cc vt sn xut v vt tiu th).

Theo s , cc vt sn xut v tiu th cng cung cp cho t cng nhiu cht hu

c th vt phn hy (cc vi sinh vt) cc hot ng tt v cung cp nhiu cht hu
c hn cho vt sn xut. H thng ny c gi l vng chu chuyn dinh dng.

Ngi ta cn c th gi vng chu chuyn cacbon, vng chu chuyn nito, vng chu
chuyn khong v.v S khc nhau ch l trng tm, nu trng tm l cacbon, h
c gi l vng chu chuyn cacbon.
17
Qua vng chu chuyn dinh dng, mi sinh vt tng v t tr nn mu m. Mi
sinh vt sng v phi sinh vt u tng tc vi thin nhin nn khng c s lng
ph hay khng cn thit. Chng lin quan cht ch vi nhau qua cc mi quan h
cn hay h tr. Nu mt b phn b o ln, ton b h thng s phn ng theo. V
d, nu t khng c cung cp cht hu c, cc vi sinh vt (vt phn hy) s
khng hot ng c, t tr nn cn ci v cy c (vt sn xut) khng th sn
xut c trn mnh t . Sn lng vai sn xut thp em li h qu l gim s
lng ng vt (vt tiu th).

1.1.2. Thp sinh thi

Thp sinh thi l mt phi cnh v mi quan h v s cn bng gia cc sinh vt

sng - c bit l vt tiu th - v cch thin nhin khng ch v cn bng s lng
mi nhm. Hnh dng ca thp ch ra s phn b v s lng (t y ln n nh
l t ln xung nh).

V d, cn trng c coi l c hi s l vt tiu th ca lp th nht, lp ny trc

tip n vt sn xut (cy xanh). Tuy nhin, s lng cn trng li b chi phi bi
vt tiu th lp th hai (chim, ch, nhn v.v) v c gi trong nhng gii hn
nht nh. Do , cn trng khng bao gi n ht c cy xanh trong rng t
nhin. Lp th hai vt tiu th lp th ba (rn v.v..) n v lp th ba b lp th n
tht ln nht (diu hu, h v.v) n. T , mi lp tiu th t nhin s b hn ch
bi mt gii hn nht nh v s lng bi lp tiu th trn v lp sn xut di.
H qu l, thp sinh thi hnh thnh t s lng ca mi lp v vt sn xut, cho
thy r nn tng c bn l nhng vt sn xut.

Mi quan h ny (n v b n) gia bn sn xut v bn tiu th c gi l chui

thc phm. Chui lng thc l mt h sinh thi c cn bng yu t, bt c t
bin giai on no cng lm cho cn bng b ph v. Chng hn, nu nhiu

18
rn b tiu dit ly da, chut s pht trin mnh. Nu ch gim mnh v s lng
do xut khu i ch th s lng cn trng s tng v nng sut ma mng gim.

1.1.3. Cc quy lut quan trng trong nng nghip

1) Ngun nng lng chnh cho vic sn sinh cacbonhydrat l mt tri. S
dng ti a nng lng mt tri l iu quan trng nht cho sn xut
nng nghip.
2) Ch cy xanh mi c th s dng nng lng mt tri sn xut
cacbonhydrat.

Mc s dng nng lng mt tri ph thuc vo lng cy xanh

3) Ngun ca ph (khong, mn v.v) l cht hu c c cha cc vi sinh

vt. S dng cht hu c thng qua bn phn l vic lm cn thit bo
v t.
4) Mi sinh vt u c s tng tc, khng ci g l khng cn thit hay c
hi cho thin nhin.
1.2. S khc nhau gia nng nghip v rng t nhin
1.2.1. S a dng

S khc nhau ln nht gia rng t nhin v nng nghip l s lng cc loi.
Trong rng t nhin c mt s lng ln cc loi cy vi hn 100 loi c tm
thy trn 1 acre (4046 m2). Cn vi 1 acre trn t nng nghip, ch c mt s t
loi hoc i khi l c canh. c canh trong nng nghip l nguyn nhn ch yu
cho s mt cn bng h sinh thi nng nghip.

1.2.2. Cc vn dch bnh

Trong rng t nhin hu nh khng c vn dch bnh, cng khng c tnh trng
mt loi cn trng hay dch bnh tn ph ton b rng t nhin. Tuy nhin, trong
nng nghip, vn ny li rt nghim trng. Mt loi cn trng hay dch bnh
thng ph hy ton b ma mng. Nguyn nhn chnh l do c canh hoc thiu
19
s a dng. Trong rng t nhin, ci c gi l cn trng hay dch bnh khng th
bng n mt cch bit lp v c s a dng v loi v mt chui thc phm cn i
(thp sinh thi) lun t cn trng vo nhng iu kin nht nh (hn ch s
lng). Dch bnh nu c cng khng th ph hy ton b khu rng v n ch tn
cng mt s loi cy (thi quen n ung).

1.2.3. ph nhiu ca t

H thng duy tr ph nhiu ca t rt l tng, tng dn v bn vng. Khng c

s ph hy ph nhiu trong rng. Nguyn nhn ch yu l vng chu chuyn dinh
dng khng b o ln v c thm thc vt trn mt t. Vng chu chuyn dinh
dng lm tng ph nhiu ca t v thm thc vt gip bo v v duy tr ph
. Mt khc, vic gim ph l vn ch yu trong nng nghip v hu ht sinh
khi b mt khi t nng nghip qua qu trnh thu hoch. Rt t hoc thm ch
khng c sinh khi c ly li cho t nn ph nhiu ca t nng nghip ngy
cng gim. Hn na, t trc gy ra xi mn t nn ph nhiu ca t cng
gim.

1.2.4. Sn xut sinh khi

Theo s , rng c th sn xut ra mt lng sinh khi khng l, gp hai ln t

nng nghip. Nguyn nhn l do cu trc nhiu tng ca thm thc vt trong rng
v mt ln na vng chu chuyn dinh dng khng b o ln. Cu trc ny m
bo tn dng ti a nng lng t nhin (mt tri, ma, gi v.v) v vng chu
chuyn dinh dng cung cp ph nhiu cho t. Trn t nng nghip, cu trc
thm thc vt theo chiu ngang nn khng th tn dng nng lng t nhin mt
cch thch hp. Vic ly i sn phm khi mt t lm gim ph nhiu ca t,
t vng chu chuyn dinh dng b o ln. V th, sn lng t nng nghip

20
 t hn nhiu so vi sn lng rng t nhin mc d c nhiu tc ng u vo
nhn to (ngoi lai). Rng t nhin khng cn u vo nhn to.

1.3. Nc
Nc l cht thit yu nht i vi s sng v cng cn thit i cho nng nghip.
S dng nc c hiu qu l iu rt quan trng trong canh tc, v vy chng ta cn
hiu v s chu chuyn ca nc v nhng yu t gip s dng nc c hiu qu.

1.3.1. Vng chu chuyn ca nc

Cc vng chu chuyn ca nc trn hnh tinh thng qua lc ca nng lng mt
tri c minh ha s di y. u tin s bc hi ca bin v ca rng to
ra my. My di chuyn v ri xung t thnh ma. Nc ma tm thi ng trn
cy c v trong t ri di chuyn theo nhiu cch nh bc hi v chy trn mt
(ngun ca sng). Cui cng nc ma tr li bin v tip tc tr thnh my.

1.3.2. Lng ma hin ti v hu hiu

Ngun nc ca t l ma. Tuy nhin cy c ch s dng mt phn ca nc
ma, phn cn li b mt i bng nhiu cch. Lng ma hin ti l tng lng
nc ma ri xung t.

Lng ma hu hiu l tng lng nc ma c d tr trong t, c s dng

bi cy c v cc th khc, loi tr phn mt i do chy tri v bc hi. Lng
ma hu hiu l ngun lc cho cy c, ng vt v nng nghip.

1.3.3. Yu t lm tng lng ma hu hiu

Lng ma hu hiu tng ln hay khng ph thuc vo s phn b lng ma,
tng loi t, mt thm thc vt, a hnh v.v t c hm lng hu c cao
c th hp th nhiu nc hn. Thc vt gip lm gim bt s xi mnh ca nc
trn mt t bng cch ngn gi n li v nc s dn dn thm vo t, t cy
c s s dng nc cho mt thi k di. Nc ng li t bng lu hn l
t dc.

21
Cc cch tng lng ma hu hiu cho nng nghip.

1) Cung cp cht hu c cho t tng kh nng gi nc

2) Trng cc loi cy v c lu bn gip gi c nhiu nc

3) To thm thc vt che t v cht hu c gim bt s xi mnh ca ht

ma.

4) To nhng ch cha nc nh h - rt c ch cho ma kh

5) ch t dc, trng theo bc thang hay theo ng vin (ng ng mc)

s gim bt s mt nc.

Ngoi ra, vic bo tn rng v trng rng tuy c tc dng gin tip nhng hin nay
l cch hu hiu nht tng thm lng ma hu hiu trn mt khu vc. Ngun
nc ca cc sng ly t vic rng gi mt lng nc ma rt ln v s nh nc
ra t t. Hn na rng lm tng thm v duy tr lng nc ma hin ti qua
vic hnh thnh my t s bc hi, c bit l vng t xa bin.

1.4. c im ca h sinh thi nhit i

Mi vng kh hu trn tri t u c c im sinh thi ring. Bng la t nm
ti vng kh hu nhit i (v cn nhit i) m. Cn Nht Bn, M v cc nc
chu u thuc vng kh hu n i. Cc h sinh thi n i v nhit i u c
nhng s khc bit ng k v nhit , lng ma (phn b v s lng), lng
sn xut sinh khi, loi thc vt, loi t v nhiu mt khc. H thng nng
nghip khng thch hp vi h sinh thi s khng bn vng v sn xut v thng
lm xo trn ton b h cn bng sinh thi ca khu vc. Do vy cn thit c
mt h thng nng nghip thch hp.

Tuy nhin, quy tc hin nhin b sao nhng trong nhng c gng pht trin
nng nghip hin nay ti nhiu nc ang pht trin vng nhit i. Ngi ta
cho rng vic a vo cc tin b khoa hc k thut hin ti cc nc cng

22
 nghip ha s gip pht trin nng nghip. Da trn , cuc Cch mng xanh
c khi xng v thc hin trong sut 30 nm nay. Qua cuc cch mng
xanh, cc h nng nghip c truyn ti cc nc nhit i vn rt c o v c
duy tr bn vng qua nhiu th h, b xi mn nhanh chng. Thay vo , ci
gi l nng nghip hin i, mt bn sao chp y chang ca h nng nghip ti cc
nc cng nghip ha, v ang tch cc c m rng ti cc nc ang
pht trin.

Ti t ra mt cu hi khi mi t chn vo cc nc nhit i (n , Bng

la t) nm 1982 l: ti sao sn lng nng nghip theo n v t ai ti cc
nc nhit i li thp n th so vi sn lng ca cc nc n i. V d, sn
lng la go ti Nht l trung bnh khong 7000 kg/ha cn ti Bng la t ch
vo khong 2000 kg/ha.

Tng t nh vy vi tnh hnh cc cy trng khc. y l mt cu hi rt ln,

ng trn gc sn xut sinh khi, bi v nh chng ta thy, rng ma nhit i
l ni sinh li ln nht trong t nhin. Tim nng ca rng nhit i v mt sn
xut sinh khi gp khong hai ln so vi rng n i.

Vy ti sao li c cc kt qu tri ngc ? Chng ta hy xem xt k cc c

trng ca kh hu nhit i m.

1.4.1. Kh hu nhit i
Nhit cao v nng gt

Nhng vng nhit i c kh hu rt nng. Nng gt to ra nhit cao v thi

gian c nng y tng i di hn so vi vng n i.

Lng ma rt cao

Ma nhit i c nhng c im c trng l mnh, tp trung, lng ma ln

v theo ma (ma ma v ma kh). Cc c im c tnh cht cc oan. Ti

23
Nht Bn, lng ma bnh qun hng nm l khong 1500 mm v ma ri u sut
nm. Mi tun thng c ma mt hay hai ln v l nhng trn ma tt lnh.
Nh vy s mt mt do nc chy trn mt tng i nh. Cn ti Bng la t,
lng ma bnh qun hin ti vo khong 2000 mm, nhng thng ch ma trong
ma ma (thng 6 - thng 10), khng c ma trong ma kh (thng 12- thng 3).
Ma rt mnh v tp trung. Nh vy, lng ma mt i do chy trn b mt l
tng i cao trong ma ma. V kiu ma rt cc oan nh vy nn lng ma
hu hiu ti Nht li cao hn nhiu so vi Bng la t.

1.4.2. S phn b cht dinh dng rng nhit i

Cht dinh dng ti rng lc u c d tr hai ni. Mt l cc m sng (l,
cnh, gc v.v) hu ht thng trn mt t, tr r. Hai l cc cht hu c (l
rng, mn v.v) trong t. S phn b cht dinh dng rt khc nhau gia rng
nhit i v rng n i.

T l 50-50 ti rng n i, 50% tng lng dinh dng c d tr cc m

sng (trn mt t) v na cn li c d tr trong t di dng cht hu c.
Ti rng nhit i, t l l 20:80 n 10:90. Nh vy, 80 n 90 % tng dinh
dng c d tr trong cc m sng v ch c 10-20% l d tr trong t. S
khc nhau l do tc phn hy khc nhau (bao gm c khong ha) gia vng
n i v vng nhit i th hin trn bn

Nhit v m cao vng nhit i to ra nhng iu kin ti u cho s phn

hy nn n din ra nhanh chng. T dn n vic cc cht khong sn sng
cho cy sm hn v cht hu c khng trong t lu nn cc cht hu c cha
ng trong t t hn so vi rng n i.

Tc phn hy cc vng kh hu khc nhau

a im Nhit trung S phn hy (nm)

bnh ( C) Na Hon ton

24
Rng ma nhit i 27.2 2.8 11.9
Rng cy xanh n i 13.7 13.9 60.3
Rng cn hn i 5.6 35.9 155.3
Theo T. KIRA (Sinh thi v t nhin), 1971

1.4.3 Cu trc nhiu tng ca rng t nhin

Nh chng ta thy, kh hu nhit i rt cc oan v lng hu c trong t
tng i t. Loi h thng no s thch hp vi nhng iu kin nh vy? Thin
nhin ch cho chng ta mt hnh thi l tng trong rng t nhin thm thc
vt nhiu tng. Cu trc nhiu tng c th iu ha cc iu kin cc oan v s
dng nng lng t nhin v ti nguyn t nhin mt cch thch ng.

Theo biu , cu trc ca rng gm c:

1) Cy ln vi tn rng c th ph ton b rng

2) Cy nh di tn ca cc cy ln

3) Cy nh v cy a bng di cy nh

4) t c c v thm mc

nh sng gay gt c l cy s dng v khng bao gi ri trc tip ti mt t.

Trc tin cc tn cy cao nht, cy nh v cy nh chu tc ng ca ma ln v
nc ma khng bao gi ri trc tip xung mt t. Kt qu l, nc ma ngm
t t vo thm mc, t v r cy trong rng c hng hiu qu ti a. T ,
rng t nhin s dng nng lng ca nh nng mnh v ma nng ht mt cch
thch ng.

Sn lng cao v sinh khi ca rng nhit i l kt qu ca vic s dng ti a

nng lng mt tri v nc cng s phn hy nhanh chng gip gii phng cht
khong trong thi gian ngn.

25
1.4.4 Vn nng nghip trong h sinh thi nhit i
Kh hu cc oan v s phn hy nhanh chng din ra mt cch tch cc trong
rng khng hot ng theo cng mt kiu nh trong nng nghip. Ngi ta quy
c canh tc nng nghip bt u bng vic cht v khai hoang rng. T , t b
ly i 80-90% tng cht dinh dng v t s b thiu cht hu c, ph nhiu,
kh nng gi nc v cc phm cht tt khc ca t. Ngoi ra, nh nng gay gt
c th chiu trc tip ti mt t v lm thoi ha cu trc t khin t rn li.
Ma ln xi trc tip vo mt t v c kh nng ch gi c t lp t mng trn
mt, gy nn hin tng xi mn t, lt, hn hn v cc thin tai khc.

Xi mn

75.000 triu tn t mt b xi mn hng nm trn th gii, tng ng vi 15

tn trn mt n v u ngi.

27 triu acres t nng nghip b mt hng nm do s xi mn . Din tch ny

ln hn tng din tch t nng nghip (20 triu acres) ca Bangladesh.

T l xi mn: t nng nghip - 20 tn/ acre/ nm

Rng nhit i - 0.04 tn/ acre/ nm

S liu ly t Cn xa thin ng ca John Seymour v Hervert Girardet

1.4.5. Kt lun
Nh chng ta thy, c im ca h sinh thi nng nghip vng nhit i rt r
rng, nhng li kh khn cn bng. Ta phi nhanh chng xy dng mt h canh
tc thch hp, c th s dng nng lng v ti nguyn thin nhin hp l, c sc
mnh chng cc thin tai v khng c tnh ph hoi i vi s cn bng sinh thi
ca khu vc. Tt nhin, khng phi l bn sao ca ci m chng ta gi l h
canh tc hin i. Nu chng ta thnh cng trong vic xy dng mt h canh tc
26
thch hp cho vng nhit i th nng lc sn xut ca h nng nghip c th
ln hn nng nghip n i. Thin nhin ch cho chng ta thy rng vng nhit
i c nhiu tim nng hn vng n i.

Nng nghip l nhn to nhng nm trong thin nhin. Nng nghip s khng tn
ti bn ngoi nguyn tc ca thin nhin. Lch s loi ngi cho chng ta thy
nhiu nn vn minh ni ln ri mt i v nhng sai lm mc phi khi tc ng
ti thin nhin. Nn vn minh vt qua ci cy v li sa mc ng sau.
iu xy ra trong qu kh v tip tc n hin ti. Hin nay cc nc vng
nhit i ang phi i mt vi nhng vn sinh thi nghim trng l vic ph
rng v sa mc ha. Nguyn nhn ch yu l li canh tc khng ph hp v c tnh
cht ph hoi i vi h sinh thi. Chng ta c th hiu c vic canh tc nng
nghip khng ng n c th hy dit nn tng sinh thi, cng chnh l c s ca
loi ngi. iu d dng xy ra vi h sinh thi nhit i.

27
Khng c g xy ra trong mi trng sng thin nhin m khng c lin quan n
ton th

28
 CHNG 2

t l yu t quan trng trong nng nghip. Nhng ngi nng dn canh tc theo
phng php ha hc thng coi t nh mt vt liu h tr cy trng v cung cp
nc vi cht dinh dng ha hc, nhng tht ra vn khng n gin nh vy.
V hiu bit t v t, tim nng ca t (khng ch v ph) b suy gim t nm
ny qua nm khc.

Trong chng ny chng ta tm hiu:

1. Thut ng t ngha l g

2. Chc nng v c tnh ca t

2.1. t l g ?
Mc d chng ta c th thy lp t bao ph khp mi ni trn hnh tinh chng
ta, trc khi s sng xut hin th khng c t, ch c (khong) v nc. Sau
khi sinh vt (thc vt) xut hin, t mt bt u c hnh thnh.

t c hnh thnh nh th no? Khi cht hu c t cy v ng vt trn vi bt

(khong), hot ng ca sinh vt v ca ha cht tc ng vo cht hn hp
(v c, hu c, nc, khng kh v.v) v mn c to thnh qua hot ng ca
vi sinh vt, t to nn t. nh ngha n gin nht ca t l hn hp ca cht
v c, mn, nc v khng kh.

t c hnh thnh qua qu trnh dinh dng v tch t li trn b mt hnh tinh
t hng triu nm c gi l t mt. t mt giu v cht hu c (mn) v l lp
t c nng sut cao nht. Trng trt ph thuc hon ton vo lp t mt. Ni no
khng c t mt th khng c canh tc.

29
2.2. Chc nng v c tnh ca t
Cc chc nng ca t trong nng nghip l: cy; gi gn v cung cp cht dinh
dng, nc v khng kh cho cy; to iu kin thun li cho cy sinh trng. t
tt thc hin tt c ba chc nng trn. Vy loi t no l t tt? Ngi nng dn
thng quan nim t tt l t mu hi en, mm v giu vi sinh vt, nhiu giun
t v.vTheo thut ng k thut, t tt l t c kt cu tt, m ti u, giu
cht dinh dng v c hot ng sinh hc cao.

C th chia phm cht ca t tt thnh tnh cht vt l, tnh cht ha hc v tnh

cht sinh hc. t thc s tt c s cn bng tt v cht lng cao c ba tnh cht
ny.

2.2.1. Cc tnh cht vt l ti u

t phi c kh nng gi nc cao v ht nc tt. t c coi l c tnh cht vt
l tt hoc c kt cu tt th s m bo c hai chc nng ny.

t ch yu cu thnh t cht rn,(khong cht v cht mn), nc v khng kh.

t c kt cu tt hay khng u ty thuc s phn b ca tng thnh phn ni
trn. Nu nh qu rn th t li tr nn cng. r cy c th mc xuyn qua th
t phi mm. Qu nhiu nc trong t s lm gim t l khng kh v gy ra s
thiu oxi cho r cy. Qu nhiu khng kh trong t s gy ra kh hn. Nh vy, s
phn b ti u gia nc, khng kh v cht rn l iu rt quan trng xc nh
t tt.

30
 Cc thnh phn ca t

Khng kh (30,00%)
Nc (30,00%)
Cht khong (35,00%)
Mn (5,00%)

t c kt cu tt thng c cu to l 40% cht rn (trong cht mn chim

5%), 30% nc v 30% khng kh.

Loi t c xc nh da trn s lng nhng thnh phn khc bit ny. t st

c hm lng cht rn cao, c kh nng gi nc tt song li c hm lng khng
kh thp. t ct c hm lng v d tr khng kh cao nhng kh nng gi nc
li km. S khc bit gia t st v ct l kch thc cc phn t v kch thc
nhng l trng cha cc phn t. Kch thc ti u ca l trng l khi va gi
c nc, va gi c khng kh. t st c phn t nh v l trng b nn ch
cn c nc l l trng b nghn nc v khng kh b y ra ngoi. Ct c phn t
ln v l trng ln nn k c nc c vo, khng kh vn lt qua v y nc ra
ngoi. V th ta c th s dng t st pha ct lm t nng nghip. Cng mt loi
t nh nhau nhng c mnh t ny tt, c mnh th khng. Hay ni cch khc,
cng loi t nhng c th tt hoc xu. Nguyn nhn l do lng mn trong t.
Do c tnh ca mn, t giu mn (trn 5%) l t c kt cu rt tt. Th nht,
mn nh bt h trn vi nhng phn t t nh thnh mt kt cu vn (kch thc
ti u ca cc phn t v cc l trng). Th hai, mn c kh nng gi nc rt cao.
Do nhng c tnh ny, nu lng mn c cung cp , t st s li ht nc

31
tt v t ct cng c kh nng gi nc tt. iu ny v cng quan trng gip ci
tin kt cu t mt cch hiu qu nh lp mn.

Chu k dinh dng cho thy mn gm cc cht hu c do vi sinh vt phn hy to

thnh, v mn bin mt khi b khong ha. Mn khng th cn mi trong t. Bi
vy, nu ta ngng cung cp cht hu c th kt cu t b xung cp, thoi ha.
Phn ha hc khng bao gi lm cho kt cu t pht trin. Hn na, n cn ph
hoi kt cu t v git cht vi sinh vt v thc y s khong ha. L do chnh
khin kt cu t b thoi ha Bangladesh l dng phn ha hc qu nhiu v
thiu cht hu c cho t.

2.2.2 Cc tnh cht ha hc ti u

Cc tnh cht ha hc ca t l nhng chc nng c tc ng ha hc h tr.
t c tnh cht ha hc tt thng c kh nng bo tn cht dinh dng cao v c
PH ti u.

Kh nng bo tn cht dinh dng (CEC)

Khi ha tan trong nc, cc cht khong phn thnh cation v anion thng qua tc
ng ha hc. Phn ln cc cht dinh dng (cht khong) cn thit cho cy u
c gi li trong t di hnh thc cc cation mang theo collid (cht keo), tr
mt s t th mang theo photpho (ln) . R cy ht cht khong bng cch trao i
cation v collid. Do , CEC (Cation Exchange Capacity- kh nng trao i
cation ) ca t c cc nh th nhng coi l ch s v kh nng bo tn cht
dinh dng ca t.

t c kh nng bo tn cht dinh dng cao hay thp l ty cht lng v s

lng colliod trong t. Colloid phm cht tt c th gi c nhiu cation cn
colliod km phm cht th khng. t xi mn to ra colliod, ct th khng. Bi
vy, kh nng bo tn cht dinh dng ca t ct thp, cn t st li cao hn.
Colliod t mn l cht tt nht. Xt v kh nng bo tn cht dinh dng, Colliod

32
t mn l yu t quyt nh t c tr thnh t tt hay khng. Thiu cht hu c
trong t l nguyn nhn khin t km kh nng bo tn cht dinh dng.

Kh nng bo tn cht dinh dng CEC

Thnh phn Me/100g

Mn 600
t st tt (Montmorillonite) 80-150
t st xu (Kaolinite) 3-15
Ct 0
t tt >20
t xu <5

Hu nh nhng ngi nng dn s dng phn ha hc u phn nn rng hng

nm h phi tng s lng phn bn ha hc, tuy nhin h khng th gi c sn
lng thu hoch tng t. Nguyn nhn l kh nng bo tn cht dinh dng b
xung cp, s li vo phn ha hc cng vic s dng t cht hu c cho t
khin cho lng mn v keo mn trong t b gim st. Do vy, t t kh nng bo
tn cht dinh dng, nng dn buc phi dng phn ha hc nhiu hn b vo.
Phn ha hc lm tng tnh hu ch ca nhng khong cht chnh, ch khng bao
gi pht trin kh nng bo tn cht dinh dng.

PH ca t

PH ca t ch r tng loi t: t chua, t trung tnh hay t kim.

Xt mc t 1-14, 7 l trung tnh, di 7 l t chua, trn 7 l t kim.

Cy khng th sinh trng hoc hp th mt s cht khong trong t qu chua
hoc qu kim. PH ti u cho cy l 5,5 7,5. Bo tn v iu chnh t gn
vi PH 7 l ht sc quan trng trong vic canh tc nng nghip.

33
Mn c chc nng quan trng trong vic iu chnh PH ca t. Mn bn thn
khng trung tnh v c th hp th axit v cht kim (alkall) t bn ngoi. S dng
phn ha hc s khin cho t chua t nhin v khng c chc nng iu chnh PH.
Cc nh khoa hc khuyn nn dng canxi trung ha chua ca t, nhng y
ch l bin php tm thi v li lm ny sinh nhng vn khc.

2.2.3. Nhng tnh cht sinh hc ti u

Tnh cht sinh hc ca t l nhng chc nng c h tr bi hot ng ca vi
sinh vt nh vi khun, nm, giun v.v C rt nhiu vi sinh vt trong t (trn
100.000.000 trong 1 gam t mu m). Nhng hot ng ca chng v s cn bng
l iu quyt nh t c tnh cht sinh hc ti u hay khng.

S phn hy v khong ha

Theo chu k dinh dng, vi sinh vt c vai tr quan trng trong vic bi dng t
v cung cp cc cht dinh dng cho cy bng cch to ra cht mn trong qu trnh
phn hy v thi ra khong cht trong qu trnh khong ha. S phn hy v s
khong ha l iu cn thit cho t v cho cy. Vi sinh vt cng hot ng tch
cc th mn v cht khong cng hu ch cho t v cy. Do , vic cung cp cht
hu c lm thc n cho vi sinh vt l iu bt buc khi ci tin t ci tin vt l
v ci tin ha hc. Tic thay, ngy nay nh nng li khng coi trng vic cung cp
cht hu c cho t m li trng ch vo phn bn ha hc.

Sc khe ca t

Mt vai tr quan trng khc ca vi sinh vt l lm tng sc khe cho t. Mt s vi

sinh vt (nh tuyn trng, nm, vi khun v.v...) gy bnh cho cy, song con s ny
t hn rt nhiu so vi nhng vi sinh vt v hi v hu ch khc. Nu nh s cn
bng vi sinh vt khng b ph v th nhng vi sinh vt gy bnh c hn ch
mc khng gy hi cho cy.

34
Chng hn, c trn 200.000 loi tuyn trng. Trong ch c 2% c bit l c
hi cho cy cn 98% cn li l v hi. Hn na, trong 98% ny c mt s vi sinh
vt thc s hn ch n mc ti thiu nhng tuyn trng c hi. Mt s loi to
bin cng n nhng tuyn trng c hi. Vn tuyn trng khng bao gi ny sinh
trong iu kin c s cn bng vi sinh vt. Gn 90% bnh ca cy l do nm gy
ra, th nhng li c mt s nm dng ch c thuc cha bnh (penixlin ly t
nm xanh v.v..). Trong t c cn bng vi sinh vt th s lng nm thp hn vi
khun. l do t l vi khun/ nm cao.

35
 CHNG 3

CC VN VI NNG NGHIP HA HC

Sau cuc cch mng xanh, khi k thut v khi nim nng nghip ha hc c
p dng Bangladesh, dng nh vic sn xut ng cc, go cng pht trin. Tuy
nhin vic ny li lm ny sinh tc ng tiu cc rng ln trong cc vng nng
thn, rt nghim trng i vi nng dn v mi trng t nhin.

Nng nghip ha hc ch nhm mc tiu li ch kinh t ch khng coi trng nhng

yu t sinh thi v x hi. T gc trin vng sinh thi, iu ny hon ton phn
t nhin v mang tnh cht ph hoi. Do , cn t ra nhiu vn cho k thut
canh nng.

S thoi ha t, tng gi thnh trong sn xut, vn dch bnh, nhng vn v

sc khe v nhim mi trng do cht c ha nng nghip (thuc tr su, cht
dit nm v.v...) v s xung cp ca thc phm l nhng vn ang c t ra.
Nhiu nng dn v nng dn ngy cng thm tha iu ny.

Trong chng ny, chng ta tm hiu:

1) Nhng vn vi nng nghip ha hc

- Sinh thi

- Kinh t

- X hi

2) Cch hnh thnh nhng vn ny

36
3.1. Nhng vn sinh thi
Khi nh nng bt u s dng phn ha hc v thuc tr su, h gp phi mt
s vn . Chng ta s ln lt tho lun tng vn mt.

3.1.1. S thoi ha ca t
Vn u tin m nh nng gp phi khi s dng phn ha hc l s thoi ha
ca t. Nguyn nhn l do thiu cht hu c. Khi lng mn gim, gy ra
nhng vn sau:

1) Kt cu t b st n, t tr nn cng

2) Kh nng gi nc b gim st

3) Kh nng bo tn cht dinh dng cng b gim st

4) Thiu cht dinh dng vi m

5) Vi sinh vt gim v s lng v hot ng km

Mt yu t khc l vic tiu dit vi sinh vt do phn ha hc v thuc tr su gy

nn. Nh trnh by, t cc tt l t c kt cu vt l tt, c cn bng ha hc
tt, c s cn bng sinh hc v hot ng tch cc. Vic s dng phn bn ha hc
ch gip ci tin c hiu nng ca mt s khong cht (N.P.K- mt phn ca cht
lng ha hc) trong khi gy tn hi n cht lng vt l hay cht lng ha hc
v cht lng sinh hc ca t. Phn ha hc dng trong nng nghip dn ti:

1. Mt cn bng PH ni t tr thnh t chua

2. Lm gim nhanh cht mn

3. Dit tr mt s vi sinh vt do PH gim

gii quyt nhng vn ny, ngi ta li s dng ngy mt nhiu hn cng ha

cht y v nhng ha cht khc na ( calci, km, sunfure v.v... ). y ch l mt

37
bin php tm thi nhng li gy ra nhng vn khc khi lm tng s thoi ha
ca t. Chng hn. vic canh tc buc phi s dng canxi iu chnh PH cao
(qu chua). Canxi c th iu chnh PH trong 3 hoc 4 thng nhng sau th
khng cn tc dng na khin PH ca t thp hn trc. Thi gian sau, nng
dn li phi dng thm nhiu canxi. Lng canxi thm vo t ny lm tr ngi s
cung cp magie v cc khong cht khc cho cy, gy nn hin tng thiu cht
dinh dng vi m. Ch c cht hu c phn hy tt (mn) mi c th iu chnh
PH ca t thng xuyn.

3.1.2. Nhng vn v gia tng dch bnh

t thoi ha l t c sc khe km. t c sc khe km s lm gia tng nhng

cy km sc khe khin chng d b dch bnh (su, bnh) tn cng. Ngy nay, nh
nng s dng thuc tr su ha hc, vn l c dc v c hi cho mi sinh vt,
dit su. Ngi ta khng kho st v nguyn nhn su bnh tn cng vo r cy, do
nhng vn dch bnh khng c gii quyt v ngy cng tr nn ti t hn.
Nhng nguyn nhn khin vn dch bnh tr nn ti t c trnh by trong
vng lun qun ca vic khng ch su bnh bng ha cht. (mc 7.2)

3.1.3. S xung cp cht lng thc phm

Nhng sn phm c trng bng phn ha hc u km cht lng. C th thy
r cht lng thc phm thp trong hng v v kh nng bo qun sn phm.
Ngi ta cho l la v thc vt vn c chm bn bng phn ha hc u khng
c hng v v khng th c bo qun trong thi gian lu di. Nhng ngi tin
phong trong lnh vc nng nghip ha hc c th phn nn rng ngi dn c
nhng ngh sai lm v khng khoa hc. Tuy nhin quan nim ca ngi dn l
ng n. Cht lng km khng ch th hin trong hng v v kh nng bo qun
m c v hm lng cht dinh dng trong sn phm.

Gn y c nhiu nghin cu v cc cht dinh dng trong thc phm nu ra s

khc bit gia sn phm c chm bn bng phn ha hc v sn phm c
38
chm bn bng phn hu c Nht Bn. Kt qu l sn phm c chm bn bng
phn ha hc c hm lng cht dinh dng thp hn, v hm lng nc cao c
th l mt trong nhng nguyn nhn chnh khin cho sn phm km hng v v
kh nng bo qun thp.

S khc bit v cht lng sn phm*

Cht lng Bn phn hu c Bn phn ha hc

Cht kh 5,9 % 3,60%

Vitamin C 67 mg/ 100g 30 mg/ 100g

Vitamin C sau khi nu 24 mg/ 100g 10 mg/ 100g

Vitamin C sau 10 ngy 38 mg/ 100g 2 mg/ 100g

*Mu ly t Komastuna ( mt loi bp ci Trung Quc) ca nhm nghin cu

Trng trung cp nng nghip Sanbongi Nht Bn nm 1985.

3.1.4. S nhim ca t, nc, khng kh v sn phm

Vic dng thuc tr su ha hc khin mi trng xung quanh b nhim ging
nh nhim cht c ha hc. Chng rt hu ch trong vic tiu dit sinh vt v bo
tn hiu lc trong mt thi gian di (mt s cht c ko hn 10 nm, v d nh
DDT). Chng thc s rt nguy him i vi mi sinh vt sng. Cht c lm
nhim sn phm u tin, ri n t, khng kh do ko theo c nc na. S
nhim ny gy ra kt qu l sn phm nhim c, t b thoi ha, v c, chim cng
nh nhng con vt khc trong vng nng thn u bin mt.

3.1.5. Nhng nguy hi i vi sc khe

Sc khe ca con ngi b tn hi thng qua hai con ng. Th nht l n phi
nng phm nhim c v nhng thc n truyn nhim khc (thc n, sa, c v.v..)
ca nn sn xut nng nghip chuyn dng phn bn ha hc. Cht c tch t
trong c th sng v thng qua mt lot thc n, tch t li v gy nguy hi i vi
39
sc khe. Tht l sai lm nu nh cho rng thuc tr su ha hc khng gy nguy
hi cho c th con ngi do n c s dng hnh thc long hn. Nu nh con
ngi tip tc n phi thc phm nhim c th cht c trong c th ngy cng b
tch t. Th hai l thuc tr su ha hc trc tip tc ng ti ngi nng dn s
dng n. Bangladesh, phn ln nng dn tay cm thuc tr su ha hc khng c
bo h thn th (i khi h dng tay trn v khng eo gang tay) ri thuc
su, do h l nn nhn b nh hng nghim trng nht. Ngy nay, tai nn
thng thy vng nng th l nn b, d d cht v n phi rm r nhim thuc
tr su ha hc.

3.1.6. S bin mt ca cc ging loi a phng

Ging loi a phng l c s di truyn ci tin ging v l ngun d tr v
cng quan trng cho tng lai. Tuy nhin, mi nm cc ging loi a phng bin
mt cng nhiu. Nguyn nhn chnh l vic s dng ging HYV v ging lai to
(F1). Nh nng b khng dng cc ging loi a phng m trng mt vi
ging HYV v ging lai to. iu thc y s c canh v gy ra mt cn
bng sinh thi trong nng nghip.

3.1.7. Nhng vn khc

Ngoi nhng vn trn cn mt s vn khc na. Mt trong nhng vn
nghim trng Bangladesh l nc trong t b gim st. Loi thng su gi y
c dng ph bin cha nc ti cho ging la HYV vo ma ng (ma kh).
Tuy nhin iu ny khin cho mc nc trong t gim xung. Nhiu bm tay
khng hot ng c trong nhng khu vc c nhiu thng su ang hot ng.
Nu nh tip tc s dng qu mc nc ngm, nc trong t s cn kit. Bi hm
lng st trong nc ngm Bangladesh rt cao, s tch t st trong t l mt vn
khc. iu s to ra nhng vn khc (mt cn bng v cht dinh dng
v.v...) trong tng lai.

40
 3.2. Nhng vn kinh t
Nh trnh by, nng nghip ha hc c nh hng li tc da trn gi thnh
u vo (phn bn ha hc, thuc tr su, ging HYV v.v...) t sn lng ti
a hoc bi thu. iu ny gi nh mang li li ch kinh t cho nng dn. Tuy
nhin, gi y, iu khng d dng t c. Di y l nhng vn kinh t
ta d gp phi.

3.2.1 S gia tng chi ph sn xut

Trong canh tc nng nghip ha hc, chi ph sn xut gia tng l iu khng th
trnh khi. C hai nguyn nhn chnh: mt l do tng s lng ca u vo bn
ngoi (phn ha hc, thuc tr su v.v...). Phn ln nng dn mi bt u trng
ging la HYV Bangladesh cch y khong 15-20 nm. Ban u, h mi s
dng 50 kg phn ha hc cho mi acre (thng ch dng phn ure (N), cn hin ti
h phi dng t 200 n 300 kg phn ha hc cho mi acre (khng ch dng ure
m dng c phn TSP [P], MP [K] v.v Tuy nhin h vn khng th t c sn
lng thu hoch nh v ma trc. Nguyn nhn l do t b thoi ha.

Mt s yu t khc khin chi ph sn xut gia tng l do gi c hng nhp ngoi cho
u vo tng. Gi phn ha hc nm 1972 ch l 0,5 taka/ kg cn by gi l 5 -6
taka/kg. Ngha l gi phn tng gp mi ln tr ln qua 20 nm. Chi ph thy li
cng tng gn gp 6 ln trong khi gi go ch tng gp i.

Xu hng tiu th phn bn ha hc (kg/acre)

41
 250

200

150

100

50

0
1nm 5 nm 10 nm 15 nm 20 nm

* y l trng hp ph bin khi ngi nng dn s dng phn bn ha hc cho

ging la HYV Bangladesh, theo S. Murakami 1990

Mt s nng dn cho rng trng ging la HYV tn chi ph phn bn ha hc v

thy li cao m khng bao gi c li.

Thu hoch ma mng gim

Nhiu nng dn cho rng vic tng s lng u vo cng khng th gip h t
c nng sut cao nh trc. V d, mt nng dn mi bt u trng ging la
HYV cch y15 nm v mi dng phn ha hc ln u tin, ng ta thng thu
c khong 70 mond (2,660 kg) thc/acre. Trng hp ny rt ph bin khi nh
nng trng ging la HYV v bn bng phn ha hc

Nguyn nhn khin nng sut gim l do t b thoi ha. iu hin nhin l
t ai thoi ha th khng bao gi mang li thu hoch ma mng cao.

42
 180

160
(50)
140

120 (55)
100 (65)
80

60 (70)
40

20

0
1nm 5 nm 10 nm 15 nm

*y l trng hp ph bin khi ngi nng dn thch nghi vi vic trng

ging la go HYV s dng cc cht ha hc nng nghip Bangladesh, theo S.
Murakami

3.3. Nhng vn x hi
Nhiu ngi tin rng k thut l trung tnh, kt qu tt hay xu tu thuc vo ngi
s dng. Chng hn, con dao rt c ch v cn thit cho cng vic ni tr, nhng n
li l v kh c th dng git ngi. Song ngh ph bin y khng phi bao gi
cng ng. K thut c c im l da vo tay ngh v quan im ca ngi pht
minh v pht trin n ln. Mt s k thut i hi t nng lng hn, ch cn nhng
ngun c sn a phng v khng gy hi cho mi trng (v d nh nhng k
thut ng dng). Nhng k thut khc i hi nng lng v u vo nhiu hn, v
chng c tc hi i vi mi trng xung quang (nh my nguyn t). Mi k
thut u c nh hng khng t th nhiu ti mi trng xung quanh mt khi c
ng dng. Mt k thut ph thuc vo nhng ngun ngoi nhp v i hi kinh ph
ln s c tc ng ln ti x hi (cng ng) v c tc ng tiu cc i vi ngi
ngho. Cuc Cch mng xanh (ha hc nng nghip) l mt v d in hnh. Chng
ta cn xem xt cc vn x hi sau:

43
3.3.1. To ra khong cch gia k giu v ngi ngho
y l mt vn ln c nhiu ngi ln n ti mt s nc ang pht trin. C
hai nguyn nhn chnh. Mt l ch c ngi giu mi c th s dng k thut cch
mng xanh bc thc hnh khi u, khi cha ngun d tr v nhng iu
kin thun li. H c tin mua hng ngoi nhp (phn bn ha hc dng cho
nng nghip) v c quyn lc x hi mua c vt cht (chng hn nh
nhng khon ti tr ca chnh ph cho thy li). i vi cc in ch nh, phm vi
ng dng k thut nh hn. Ngoi ra, nhng c trng ca ha hc nng nghip c
th duy tr thu hoch ma mng tng ln (gp 2-5 ln so vi thu hoch ca a
phng) v c li trong khong 10 nm. Mi nm l qu t cho nhng in ch
thch nghi vi nng nghip ha hc nhng cng di to ra khong cch gia
ngi ng dng (k giu) vi ngi khng ng dng (k ngho).

3.3.2. To ra s l thuc
Khi cc in ch tin phong trong nng nghip ha hc, h cn c vt liu v k
nng s dng. Tuy nhin c hai th u phi nhp t bn ngoi. Vt liu (phn
bn ha hc, thuc tr su v.v) u l nhng sn phm do nh my sn xut. K
nng do cc nh nghin cu nng hc hng dn, khng lin quan n trnh
hiu bit ca a phng hay h thng canh tc c truyn. Nh vy, nng nghip
ha hc khin nng dn phi l thuc vo nhng yu t khc c trn phng din
vt cht v tinh thn.

Kt qu l ngi nng dn mt nim tin v ch - iu c coi l quan trng nht

i vi h khi gii quyt nhng vn ca mnh.

Nhn xa hn na, xt v mt quc t, cc nc ang pht trin ngy cng l thuc

vo vin tr ca nc ngoi (nhng nc cng nghip) nhn danh vin tr cho pht
trin nng nghip ha hc v tiu th hng ngoi nhp phc v nng nghip. Mt
khc, vin tr nc ngoi cho vic pht trin nng nghip ha hc nhm to ra th

44
trng cho hng ngoi nhp v phc v nng nghip nh phn bn ha hc, thuc
tr su bnh, trang thit b v my mc thy li.

3.3.3. Mt h thng v kin thc canh tc truyn thng

Cc nh khoa hc nng nghip coi nhng h thng canh tc truyn thng l li thi
v phn khoa hc, mai mt dn qua nm thng. Ngi nng dn tin rng c
phn bn ha hc ci tin t ai v thuc tr su khng ch loi tr dch
bnh. Nu cn gp phi nhng vn khc, h li trng ch vo s m rng nhn
cng. V t ngi ta t b cc phng thc canh tc truyn thng.

Khi nh gi h thng canh tc truyn thng, ta thy h thng ny c da trn

nhng phng php canh tc mang mu sc sinh thi hc. Chng hn, nng dn
trng cy Dhaincha (Sesbania aclata), sau mt vi thng, h em lm phn xanh
bn cho t. Cy Dhaincha l mt ging rau ln nhanh v cung cp nito cho t.
Nh nng khng bit r ging cy ny cung cp nito nhng h nm c hiu qu
ca n. C nhiu phng php truyn thng trong vic chm bn cho t, phng
chng dch bnh, m hnh sn phm v.v... Tt c nhng phng php ny u chu
nh hng t mi trng, t dng phn bn ha hc ngoi nhp, n nh v bn lu.

Nu nhng ngi nng dn thy c tm quan trng ca h canh tc truyn thng,

t ci tin h canh tc nng nghip hin ti, y s l mt ng gp ln cho
nng dn v t nc. Tuy nhin trn thc t, h coi h thng ny l li thi v
phn khoa hc. V vy, tri thc a phng ngy cng b mai mt.

45
T , s tiu hao nhiu nng lng, ha cht, nc ti, vn k thut nng
nghip ca phng Ty cho vic to ra nhiu vng hoang mc t t ai ph nhiu
trong cha n mt hoc hai thp k, lan rng mt cch nhanh chng qua cc
nc th gii th ba, khin cho vic pht trin nng nghip li c tng tc bi
cuc cch mng xanh v ti tr bi cc t chc ti tr v pht trin quc t.

Vandana Shiva

(Cn sng)

46
 CHNG 4

NHNG NGUYN TC CA NNG NGHIP SINH THI

Nu chng ta hiu nhng vn t ra cho nng nghip ha hc, chng ta s chng

c la chn no khc ngoi vic dng phng php lun canh. Khi dng phng
php ny, ta phi tun th nhng tiu chun sau:

1. Khng tn ph mi trng t nhin xung quanh

2. m bo nng sut cao hn so vi nng nghip

3. m bo tnh thc tin

4. t ph thuc vo hng ngoi nhp

y chng ta hiu nng nghip sinh thi hc nh mt phng php lun canh
da trn h sinh thi rng t nhin.

Chng ta c th thy rng t nhin c coi nh mt h l tng cho vic sn xut

qun th- sinh hc, s n nh, bo tn t, v.v, t c th rt ra nhng nguyn
tc cho nng nghip sinh thi hc.

Trong chng ny, chng ta s tm hiu:

Nhng nguyn tc ca nng nghip sinh thi hc, bao gm:

1. Tnh a dng

2. t sng

3. Ti chu chuyn

4. Cu trc nhiu tng

47
4.1. Tnh a dng
Rng t nhin gn nh khng c vn dch bnh nghim trng. Nguyn nhn l
do ging cy, ng vt v vi sinh vt. Gi s c khong 100 ging cy mc trn
mt acre rng t nhin, nhng c rt t ging trn mi acre t nng nghip v ch
c mt ging cy trong nng nghip c canh.

Tnh a dng m bo cho s cn bng sinh thi (s n nh), cn c canh l mt

h sinh thi bt n nht v mn cm i vi nhng hin tng nh bng n dch
bnh. Bi vy, tng cng tnh a dng l mt trong nhng iu quan trng nht
ca nng nghip sinh thi hc nhm m bo tnh n nh ca canh tc.

Hn na, tnh a dng ha ngun thu nhp ca nng tri cn gip gim nh nguy
c tht bt ton b ma mng. Nhng phng php canh tc m bo tnh a dng
bao gm :

1. Trng cc ging khc nhau (mc 6.3)

2. Lai to ging (Mc 6.5)

3. Lun canh (Mc 6.4)

4. Trng cy lu nm v c khu vc gip ranh (Mc 5.5)

5. Bo tn cc ging vt khc loi (gia sc, c, ong)

4.2. t sng
t khng ch c tnh cht vt l cho cy, gi nc v cht dinh dng m cn
l mt vt th sng.

Trong canh tc theo phng thc nng nghip ha hc, ngi ta khng nm
c ngha quan trng ny nn lm cho t b thoi ha. Hin tng tr
nn ht sc nghim trng trong thc tin canh tc. Vn khng phi ny sinh mt
cch t nhin m l do con ngi gy ra, do ngi nng dn v nhng nh nng
48
hc thiu s hiu bit v quan tm n t. phc hi li t, chng ta cn thay
i quan nim v t, l mt vt th sng ch khng phi l vt th cht.

t sng tc l t cha v vn vi sinh vt. Hot ng ca vi sinh vt l yu t

quyt nh sc khe v ph nhiu ca t. Nh nhng vt th sng, t cng cn
c nui dng v chm sc. Nhng iu kin sau y m bo cho t sng:

1) Bn t thng xuyn bng phn hu c (Mc 5.1)

2) Ph t chng xi mn (Mc 5.1)

3) Kh nhng yu t gy hi nh cc ha cht dng trong nng nghip (Mc

5.1)

4.3. Ti chu chuyn

Trong rng t nhin, c mt chu chuyn dinh dng da vo t. Mi iu bt
ngun t t v li tr v t. Do s chu chuyn ny, mi th trong t nhin u
cn thit v chng h tr ln nhau. Chu chuyn ny l im then cht cho vic s
dng ng mc ti nguyn, nhng trong thc tin nng nghip, chu chuyn lun
lun b ri lon v lm ny sinh cc vn .

Bn sn Bn
xut tiu th

Bn
phn
hy

Trong t nng nghip, hu nh tt c sn lng sinh khi u b ly i khi t

sau qu trnh thu hoch. Gn nh khng c g li hoc tr li, ch c mt s loi

49
khong c thm vo qua phn ha hc, do ph nhiu ca t b suy gim
nghim trng. Trong trng hp vt nui mang tnh cht thng mi, ngi nng
dn c gi b hay g cng nhiu cng tt mt khu c gii hn, mua vt nui, thc
n v cho n t bn ngoi. Ngi nng dn c th c thu nhp tt do bn cc sn
phm ny. ng thi, ngi nng dn s ng trc vn c lin quan ti mt
lng ln phn b hoc phn g, v khng c t tr li phn. iu ny gy
ra mt vn v sinh trong khu vc c gi l nhim do vt nui (vn ny
rt ph bin Nht Bn ). Nh vy, s ph v chu trnh to ra nhng vn
nghim trng. Mt l gim ph do thiu cht hu c v hai l s nhim do c
qu nhiu cht hu c.

Cc vn pht sinh l do thiu hiu bit v chu chuyn dinh dng ca nng dn,
cn b nng nghip v xu hng chuyn mn ha ca h (ngh v mt ci m
khng xem xt mi quan h ca n vi cc ci khc). Do , gii quyt vn ,
iu rt quan trng l hiu bit chu chuyn v suy ngh lm th no ti lp chu
chyn trong thc tin nng nghip. Ti chu chuyn to ra mi quan h ng n
gia cc thnh phn canh tc (cy trng, ng vt, c, cy, g v.v..) c li cho
tng thnh phn. Ti chu chuyn l im then cht trong vic s dng hp l ti
nguyn sn trn ng rung v gim bt cc u vo t bn ngoi cho sn xut
nng nghip.

Nghin cu v nui c

Khi nui c, cc chuyn gia khng mun trng cy v c trn b ao cng nh c

thc vt thy sinh di ao, v h cho rng bng cy v thc vt thy sinh lm gim
sn lng sinh vt ph du trong ao v do gim sn lng c. H dn sch ao v
mua thc n (u vo) t bn ngoi v bn c (sn xut ) ra bn ngoi. Khng c s
ti chu chuyn trong cch lm truyn thng ny v iu ny gy nn mt s vn .
B ao b st l do ma nn phi o p li, s thiu oxi do khng c thc vt thy
sinh khin c b bnh nn phi dng thuc (ha cht) v mua my cung cp oxi. H
50
c th t sn lng c ti a nhng h ng trc nhiu vn khi ph hy hon
ton ngh c v tng chi ph sn xut cho nhng gii php ch mang tnh tm thi.

Tuy vy, nu trng cy v c trn b ao v hng dn h v vic ti chu chuyn, ta

s thy mt s li ch:

1. B ao c cy c bo v nn khng cn phi o p li

2. C (para v.v...) v l cy ( cy h u v.v..) c th nui mt s b

3. C th nui mt s vt di ao bng thc vt thy sinh v nhng th khc

4. Phn b, phn vt v cht hu c t cy c c th lm thc n cho c nn

khng cn mua thc n

5. Thc vt thy sinh gi cho nc ao sch (khng thiu oxi) do c c th

sng khe mnh

6. Vic trng cy n qu (u , chui, da, chanh v.v...) c th l mt ngun

thu nhp khc trong vi nm

7. Cc li ch khc nh sn xut nhin liu v cht hu c lm cho t mu m

cng nh cn bng sinh thi trong trang tri

Cch lm ny c th lm gim sn lng c nhng lm tng thu nhp t cc ngun

khc (c, b, vt, hoa qu ), gim cc chi ph (hu nh khng tn) u vo t bn
ngoi (thc n v.v) v gim bnh cho c c th mang li thu nhp thc t nhiu
hn so vi cch nui c truyn thng.

Bng cch ny, cc vn s c gii quyt v mang li kt qu kh quan do bit

cch p dng quan im v ti chu chuyn. Ch cn cc chuyn gia nui c c
gii phng khi cc by chuyn mn ca h.

4.4. Cu trc nhiu tng

51
Ngun thc s gip sn xut nng nghip (sinh khi) l nh sng mt tri v nc
ma. Sn lng sinh khi trong rng t nhin lun cao hn sn lng t nng
nghip. Nguyn nhn l thm thc vt nhiu tng ca rng c th gip s dng ti
a nh sng mt tri v nc ma. Cu trc t nng nghip thng l nm ngang
nn khng th s dng ng mc cc ti nguyn ny.

Nu nh sng mt tri v nc ma c tn dng hp l cho t nng nghip,

chng c th em li nhiu li ch cho t. Nu khng, chng s tr thnh nhng
nguyn nhn chnh cho hn hn v xi mn t. Nhiu nng v ma l c im
ca kh hu nhit i, nh Banglasdesh, do nng nghip nhit i rt cn
trong vic xy dng cu trc t nhiu tng.

Nhng im sau y m bo cu trc nhiu tng trong mt trang tri:

1) Trng nhiu loi cy lu nm trn din tch ranh gii v nhng cy a ti

(Mc 5.5)

2) Kt hp tt cy g (lu nm) v cy mt nm (Mc 5.5)

52
Nng lng truyn vo h thng ca chng ta l nng lng t nhin nh nng,
gi v ma. Cc thnh phn sng v mt s yu t cng ngh hoc khng sng
c gn vi h bin i cc nng lng thnh nhng tr lng c ch c gi l
ti nguyn.

Bill Mollison

(M hnh vn rng sinh thi mt hng dn ca nh thit k)

53
 PHN 2

PHNG PHP THC HNH

CHNG 5

BN PHN V BO TN T

Bn phn l mt trong nhng nhim v quan trng nht trong nng nghip. Lm
th no duy tr hoc khi phc ph ca t nhm duy tr nng sut cao l iu
mi nng dn c tm huyt u quan tm.

Nh chng ta bit, t tt khng ch giu cc cht dinh dng c bn nh m,

kali v pht pho m cn c kt cu vt l tt v tnh hot ng b mt sinh hc cao.
Khi cc phm cht l,ha v sinh hc ca t c cn bng tt, chng ta coi l
t ti u.

Nhiu nng dn rt quan tm n vic cung cp cc cht dinh dng hoc tng
ph cho t m t ngi n vn bo v thng qua bo tn t. Cc cht
dinh dng c lin quan n phm cht ha hc ca t, t nh hng n cht
lng vt l v sinh hc. y l l do chnh gii thch ti sao xi mn li tr thnh
mt vn trong t nng nghip. Nu chng ta ngh v iu ny, chng ta s nhn
ra vic bn phn v bo tn t thc s quan trng nh th no.

Trong chng ny chng ta tm hiu:

1) Nguyn l bn phn v bo tn t
2) Phng php bn phn v bo tn t
Ph vi t canh tc
Phn xanh
Phn trn

54
 Trng cy c thng xuyn dc ng bin gii

5.1.Nguyn l bn phn v bo tn t
C th tm m hnh bn phn v bo tn t l tng thng qua rng t nhin

Thng xuyn cung cp cc cht hu c

Thm v tr li cc cht hu c cho t l iu thit yu. Ch c cc cht hu c

mi em li cc yu t cn thit (cht dinh dng) trng cy v ci thin cc
tnh cht l, ha v sinh hc ca t. Lng mn ca t gim qua s khong ha,
do vic cung cp lng mn b mt mi nm l iu phi lm gi ph v
phm cht ca t. Xp x mi nm cn 8 tn/acre trn mt cht hu c cho mc
ch ny. ci to t nhanh chng hoc phc hi t b xu i v mt ha hc,
cn thm gp i lng cht ny l 16 tn/acre. C th bn thm bn thm cht
hu c bng nhiu cch khc nhau (ph, phn xanh, phn trn,..vv). Nu t
c cung cp cht hu c, cy s khng b thiu cht dinh dng. S l mt
iu l tng nu cc cht hu c trong nng trang.

Ph t

B mt ca t lun cn c bao ph bi thm thc vt hoc cc cht hu c. t

trng d bi ma, gi, nh nng mt tri tc ng cc tc nhn chnh dn n thoi
ha kt cu t v xi mn t.

Trnh trn cc cht hu c th vo t

Cn trnh trn cc cht hu c th (khng phn hy tt) vi t v giai on u

ca qu trnh phn hy s gy ra nhiu vn , bao gm:

1) S hp th khng kh trong t gy nn s thiu oxy- vn rt quan trng cho

r cy
2) Sinh ra kh metan rt c hi cho r cy
55
 3) Tng axit (hu c) trong t
4) Lm ri lon cn bng vi sinh vt do tng nm c hi v to ra t l B/F
thp

Tt c cc vn ny u c hi cho t v to ra dch bnh. Ch nn cc

cht hu c th trn b mt ca t nh l lp ph. Trong trng hp cn trn
cht hu c vi t (nh phn xanh), cn c thi gian cho phn hy hon
ton trc khi trng trt.

Trng cy v c dc ng ranh gii

Khu vc ranh gii ca nng trang cn c bao ph bi thm thc vtbng vic
trng cy lu nm v c. Mc ch chnh l bo v t khi b ma lm xi mn v
kim tra ra tri t mt. Ngoi ra, khu vc ny v sau tr thnh mt ngun phn
hu c, c kh, nhin liu, thc phm (hoa qu), g,...vv... v ng thi c tc
dng chn gi.

Khng s dng cc cht ha hc nng nghip

Cc cht ha hc nng nghip c th minh chng nhanh cho vic cung cp cc cht
dinh dng (N.P.K) v dit su bnh nhng cng cn trnh s dng bi chng to
ra s mt cn bng h sinh thi ca t. Tnh axit trong phn bn ha hc s ph
hy hot tnh ca vi sinh vt v cht c ca thuc tr su ha hc git cht chng.
C hai cht ny u gy nn s mt cn bng sinh thi v vn dch bnh. Hn
na, s cn bng dinh dng ca cy cn b ri lon do vic cung cp qu t cht
dinh dng dn n d b bnh v su hi tn cng. Nng dn thng cho rng s
dng c phn bn ha hc v hu c s gip cy trng pht trin tt hn. Thc ra
vic ny s khng bao gi gii quyt c vn dch bnh gy nn t s mt cn
bng vi sinh vt trong t v cc cht dinh dng trong cy trng.

56
5.2. Ph vi t canh tc
Ph lin quan n vic bi ln b mt t cc loi cht hu c khc nhau nh ht
ging, c, l rng, rm...vvLp ph c chc nng va bo tn va to ph. C
th t phi canh tc nu c lp ph cho t.

5.2.1. u im
Bo v t

Nhit mt tri v ma khng th tc ng trc tip n t v c lp ph trn

mt. Nguyn nhn chnh ca xi mn Bangladesh lt nng nghip trng v
ma nhiu vo ma ma. i khi cy xi cng l n l nguyn nhn gy xi mn
t. V vy, ph vi t canh tc l mt phng thc bo v t rt ph hp v hiu
qu cho quc gia ny.

nh hng ca t l ph ti ra tri v mt t

T l bao ph (tn/ha) Ra tri (%) Mt t (tn/ha)

0 50 4.83

2 19.7 2.48

4 8 0.52

6 1.2 0.05

Lng ma 61mm trn t khng canh tc bi Vadana Shiva

Ci thin kt cu vt l ca t

Do b mt t c bao ph, t khng b tc ng bi ma v khng b rn li

di nh nng mt tri trc tip. Lp ph pht trin kt cu ti xp trn mt t, t
lm tng kh nng gi nc v m ti a. Vo ma kh, lp ph ngn nga

57
s bc hi v gi m. Nu t lun c bao ph bi lp ph dy (khong
2inch hoc 5cm), vic cy xi l khng cn thit.

To ph dn dn

Lp ph cui cng cng phn hy v bin mt. Trong qu trnh phn hy n s

cung cp cht dinh dng cho t. ph ca lp ph l:

1) Cn bng v lm giu cc nguyn t vi lng

2) Phn hy chm v chc chn
3) t lng ph do qu trnh phn hy din ra trn mt t ni cn cc cht dinh
dng

Khng ch c di

Lm c l mt nhim v chnh trong nng nghip. V lp ph gip gim c di trn

mt t nn vic ph lin tc l mt bin php khng ch c di rt tt. nng
trang Proshika, lp ph dy hn 2 inch (5cm) khng ch c gn 90% c di.

Gim bt v lao ng n gin

Ph t l mt phng php rt d lm v ch cn t nguyn liu ph (nh c) trn

mt t. Ngoi ra, do ph t lm gim nhu cu canh tc nn nhn cng xi t
cng gim.

5.2.2. Nhc im
Nm hi

Vo ma ma, ph t i khi cng gy hi cho cy trng. Tuy nhin, c th gim

thiu iu ny bng cch la chn nguyn liu nh loi c c t l C/N cao v phi
kh c trc khi s dng. Ph lin tc cng c th gim hn nm mc v n gip
cn bng vi sinh vt trn b mt t, t khng ch c s pht sinh nm c hi.
Ngi ta khuyn nn bt u ph t vo ma kh v tieps tc vo ma ma. Ti

58
m hnh nng trang Proshika, ph t c tin hnh trong gn 3 nm v cho
n nay cha b dch bnh.

Cn tr vic gieo ht ging

Ph t i khi cng cn tr vic gieo ht ging. Lp ph mng sau khi gieo th

khng vn g nhng lp ph dy trc khi gieo c th gy kh khn cho ny
mm. C th gim thiu vic ny bng cch khng ch dy ca lp ph v thi
gian gieo ht. Vic trng cy con khng b nh hng.

5.2.3. Nguyn liu ph

C th s dng bt c cht hu c no nh l cy, c, phn cy b i, mn ca
v.v lm nguyn liu ph. C di, c chanh, l da, rm r, bo Nht, l ca
cc loi cy a nng (Ipil Ipil, Grilicida, Flamengia v.v) v phn c dng
nng trang Proshika.

Khi la chn nguyn liu ph, cn phi xt n cc yu cu c th v c im cu

nguyn liu. Ngi ta cho rng, nu mun bo v t v trnh s xm nhp ca
nm c hi vo ma ma th nn s dng nguyn liu c t l C/N cao (hm
lng cacbon cao) (hn 60 , v d nh rm r, c chanh, l da v,v). C th
duy tr nhng nguyn liu ny trong mt thi gian di m khng b nm c d
dng xm hi.

Nu mun l cho t mu m, nn dng nguyn liu c t l C/N thp (hm lng

nito cao) (nh cy h u, phn b i ca loi cy ny, l cy h u, phn trn
v.v)

5.2.4. Ph sng
Ph sng l trng mt loi cy h u thp, c kh nng lan rng khng phi
ph nhiu nguyn liu trn mt t. u im l :

1) Khng phi la chn nhiu nguyn liu ph

2) Bo v t rt hiu qu v di lu
59
 3) Cy h u c th cung cp m cho cy trng chnh.

vng n i, ngi ta thng s dng c ba l lm nguyn liu ph chnh

(Fukuoka dng c tranh ph trn cc cnh ng v vn cy n qu).
Bangladesh, Khesari (cy h u) c th c dng lm lp ph sng cng vi mt
vi cy cao hn (nh cy c) vo ma ng.

5.2.5. Cy che ph
Cy che ph l mt loi lp ph sng. N che ph t v thm thc vt vo ma h
kh nng khi t b b hoang. u im l :

1) Ngn nga s bc hi nc lm gim m

2) S dng nng lng mt tri sn xut sinh khi (mt ngun phn bn)
3) Khng ch c di

c im thun li ca cy che ph l :

1) Cy h u
2) Lan rng (bao ph trn din tch ln)
3) Chng nng tt

Cy u vn (Dolichos lablab) l mt loi cy che ph c tc dng cao vo ma h

(thng 3- thng 5) Bangladesh. u mo cng c kh nng che ph rt tt d
khng ph bin nc ny (ht cy ny c sn trong nng trang Proshika).

5.3. Phn xanh

X l phn xanh l vic trng cc loi cy phn xanh (cy h u v cc cy khc)
t mt n hai thng v tr li sinh khi cho t lm phn hu c.

5.3.1. u im
Cung cp cht hu c

Ti sao nhiu nng dn khng th cung cp cht hu c cho t? Nguyn nhn

chnh l thiu cht hu c. Lng cht hu c cn thit cho mi acre l khong 8-
60
10 tn mi nm nhng thng khng c sn t bn ngoi v vic thu nht n kh
mt mi. Phn xanh l mt bin php rt hiu qu, cung cp lng cht hu c cn
thit cho t m khng phi thu nht t bn ngoi.

Ci thin cht lng t

Phn xanh cung cp ngay lp tc nhiu cht hu c cho t m cc phng php

khc khng d c. V th n ci thin ngay cht lng t. Th nht, cu trc t
c ci thin khin t tr nn ti xp v tng kh nng dn, gi nc. Th hai,
nh cy h u m lng nito sn trong t cng tng, cc phm cht ha hc khc
cng c ci thin. Ba l, tng s lng v hot ng ca cc vi sinh vt, t
lm gim lng giun trn (do tng lng to).

Gim nhn cng v chi ph

Lm phn xanh ch cn nhn cng gieo ht, cn vic cy xi v ct ta sau.

Mi acre cn 20-30kg ht (chng hn Dhaincha) vi chi ph khong 200-300tk

(tin Bangladesh).

5.3.2. Nhc im
Tn thi gian

Mc d trng cy phn xanh c nhiu u im, nng dn cng khng my a

chung. L do chnh l thi gian sn xut (cy pht trin t 1.5- 2 thng v ch 2
thng phn hy.) Trong thi gian ny, khng th s dng t trng cy khc, v
th cn c m hnh canh tc trong thi gian trng cy phn xanh. Bin php rt
ngn thi gian l dng lp ph phn xanh. V cy cha ln ln c ct ngay v
li trn mt t nn c th gim c thi gian phn hy t 2-3 tun.

Nguy hi

Nu khng thi gian cho cy phn hy sau khi trn vi t, n s gy ra kh c

hi (mc 5.1) v cy trng khng th sinh trng tt. Cc cy n l v n qu c
61
bit mn cm vi loi kh ny, cn ng cc th t hn (theo kinh nghim). C cht
kh khn l khng hiu s phn hy c hon ton khng v thi gian thch hp cn
ph thuc vo nhit , m ca t, cc loi cy trng v.v Nhit cao v
m ti u lm gim thi gian. Nng dn cn quyt nh thi gian theo kinh nghim
ca mnh nhng vn phi 2-3 tun.

5.3.3. Cy phn xanh

Cc c im thch hp ca mt cy phn xanh bao gm :

1) Sinh trng nhanh gip t c mt lng sinh khi ln trong mt thi

gian ngn.
2) Cy h u c th c nh nito (N) t khng kh vo t bng cc vi khun
c nh N trong r.

Lng Nito c nh theo cc cy h u khc nhau

Tn cy Vi khun c nh nito Lng kg/ha

in thanh Rhisobium 524

Lc Rhisobium 172 n 240

u Benzan Rhisobium 100 n 140

u tng Rhisobium 50 n 150

u n Rhisobium 50 n 125

u hoa Rhisobium 30 n 100

Theo Buckman v Brady 1984 (tnh cht t nhin ca t)

5.3.4. Lp ph phn xanh

y l s bin i phn xanh. S khc nhau l ch cy c ct dng lm phn
v ln mt t lm lp ph. u im l :

62
 1) Gim thi gian phn hy
2) Bo v t
3) Gim nhn cng cy xi

Sp l v bp ci c cung cp Mashikalai (u en) l mt nguyn liu ph

xanh ti nng trang Proshika vo nhng nm 89-91. Kt qu thu c rt kh quan.

5.4. Trn phn

Trn phn l cch lm ph bin nht ci thin ph nhiu ca t. Vic x l
bao gm trn nguyn liu hu c khc nhau (C/N cao v thp, cht m v kh,
phn, c, t v.v) gip phn hy v sau khi phn hy hon ton th dng lm
phn hu c. Mc ch chnh ca trn phn l bin i cht hu c th thnh mn
mt cht rt quan trng vi t v khng gy hi cho cy.

5.4.1. u im
Tc dng nhanh

So vi lp ph v phn xanh, phn trn bt u c tc dng rt nhanh trong khong

10 ngy. Trong qu trnh x l, nguyn liu hu c trong phn b phn hy t 2-3
thng v dng (mn v cc cht dinh dng) ph hp vi cy.

Phn sch

Phn trn tt l loi phn sch v lm cho t cng sch. Mt trong nhng li ch
chnh ca phng php ny l trnh trn cht hu c th vi t v cht hu c
c phn hy hon ton ngay t u. Nguyn liu th d gy hi cho cy trng v
l nguyn nhn gy ra dch bnh (Chng 5.1).

Dng ngun ti nguyn a phng sn c

C th s dng bt c cht hu c no trn phn. Cht thi thm ch cng dng

c d khng c tc ng trc tip ti t. Phng php ny cng khuyn khch
vic s dng cc ti nguyn a phng sn c nh Kochuripana (bo Nht Bn) c

63
rt nhiu Bangladesh. Hu nh nng dn cho rng Kochuripana khng h c ch
v h b cng sc ra dn chng (i khi cn t) khi t. Nu h bit
Kochuripana rt giu cht khong v l nguyn liu tt lm phn , cng nh
nhn ra u im ca phn , h s ua nhau s dng loi bo ny.

5.4.2. Nhc im
Cn nhiu cht hu c

Hng nm cn khong 8 tn hoc 8000 kg cht hu c cn thit cho mi acre.

Nu mt ngi nng dn cn cung cp lng cht hu c ch qua phn trn th cn

rt nhiu cht hu c. iu ny gn nh l khng th i vi hu ht nng dn
Bangladesh v cht hu c (nh phn b, cy c b i) cng cn lm
nguyn liu v cc mc ch khc. gii quyt vn ny cn tm cc ngun
nguyn liu thay th (nh cy trng nhiu mc ch) v p dng cc phng php
to ph nhiu khc (phn xanh, lp ph) cng vi phn trn.

Mt cht dinh dng

Trong qu trnh x l, cht dinh dng c th mt i do tc ng ca nhit mt tri,

ma v gi. kim tra s mt mt ny cn ch cc yu t sau :

1) Chn a im (di tn cy, lm mi)

2) X l hp l bao gm thi gian, o ph hp v hon thnh trong vng 3
thng

Cn c

Qu trnh x l phn trn kh vt v t khu thu nguyn liu, trn phn, o h

phn v em phn ra ng. V th nn dng phn ln cht hu c lm lp ph v
nguyn liu khng thch hp lm phn trn.

5.4.3. Quy trnh trn phn

Di y l mt vi im quan trng lm phn trn tt :
64
Trn cht kh v cht ti vi t

Cn trn cht kh v cht ti vi t cung cp vi sinh vt h tr phn hy tt.

Vi khun a kh ch yu thc hin phn hy nu c nc v khng kh. T l
nguyn liu thch hp l 6 (cht kh) : 3 (cht ti) : 1 (t). Nguyn liu kh cha
t nc v thng c t l C/N cao nn phn hy chm. V d nh rm r, phn b
i ca cy, bo Nht kh, mn ca v l cy. Trong khi , nguyn liu ti cha t
nc v thng c t l C/N thp nn phn hy nhanh. Chng hn nh phn b,
phn ng vt khc, cht thi nh bp, cy h u v l cy h u.

Cn i nguyn liu phn trn

Tt c cc cht hu c u c mt t l C/N nht nh. V d, ca rm l 60 v

phn b l 25. Nguyn liu c t l C/N cao phn hy chm hn nguyn liu c t
l thp. Quan trng l trn hai loi ny li vi nhau. Cc vi sinh vt hot ng hiu
qu nht khi t l tng cc cht hu c vo khong 40 (v d trn t l bng nhau
gia rm r v phn b).

C ba tun o h phn mt ln

C ba tun cn o h phn mt ln cung cp khng kh cho cc vi sinh vt.

Cch lm ny cng gip theo di phn trn ( m, tin trnh phn hy v.v) v
p dng cc bin php iu khin cn thit (nh nc, phi kh).

Phn trn tt c mi d chu, mu nu en v khng c du hiu ca nguyn liu

ban u.

5.5. Trng cy v c dc ng ranh gii

Tn dng khu vc ranh gii ca mt trang tri c ngha rt quan trng v mt
sinh thi. C l ngi nng dn khng cho rng khu vc ranh gii l ti nguyn
nhng thc t n rt c ch nu trng cy lu nm v c.

65
5.5.1. u im
Kim tra s xi mn t

Nguyn nhn chnh gy xi mn t Bangladesh l ma to vo ma ma v t

trng. t mt b ra tri v ma to nu khng bo v vng t ranh gii. i khi
ma to khng nhng cun tri t mt m cn lm st l vng ranh gii. C th
gii quyt tnh trng xi mn bng cch trng cy v c khu vc ranh gii.

R cy v c gip gi t chc chn nn vng ranh gii khng bao gi b st l v

cn kim tra c s ra tri t mt. Nm 1988, nng tri Proshika i mt vi s
xi mn nghim trng khi vng ranh gii b st l vi ln do trn ma ln v tn
nhiu tin cho vic khc phc. Vn ny c gii quyt trong vng mt nm sau
khi trng cy v c.

Chn gi

Cy chn gi dc khu vc ranh gii rt tt cho vic bo v cy trng khi gi ln.

Bangladesh, bt u ma ma cng l ma bo nhng cch ny s gip hn ch
c thit hi.

Sn xut cht hu c

Vng ranh gii thng khng c dng sn xut. Nu trng cy v c ti y

th c th to ra mt ngun cht hu c tr li cho t nh phn hu c. Nhng
cy lu nm hp th nh sng mt tri quanh nm v cc cht dinh dng nm su
di tng t ci m cc cy hng nm khng s dng c. Cy lu nm cng sn
xut ra nhiu cht hu c (sinh khi).

Sn xut c kh

L cy h u v cc loi c l ngun c kh rt tt cho vt nui. Khan him c

kh l mt vn rt nghim trng Bangladesh, tuy nhin c th khc phc iu
ny bng cch trng cy v c vng ranh gii.
66
Sn xut nhin liu

Vic thiu ht nguyn liu khu vc nng thn Bangladesh rt nghim trng.
Ngi dn nng thn s dng hu ht cc cht hu c c sn (phn b, phn cy
tha v.v) lm cht t, ng ngha vi vic h khng s dng cc cht ny lm
phn bn cho t. Cy trng c th cung cp cnh lm cht t gii quyt vn
v nhin liu. Nu trng cy in thanh 365 cch nhau 2 feet dc ng ranh gii,
trong mt nm, lng nhin liu t cy s c cung cp cho mt gia nh. Ch
cn 700 feet (210 m) din tch ranh gii cn cho vic ny, cng chnh l ng
ranh gii ti thiu cho 2/3 acre (2/3 acre = 0.27 ha).

Tng s a dng

Bn cnh nhng tc ng trc tip ny cn c mt nh hng gin tip rt quan

trng l xy dng s cn bng h sinh thi trn t trang tri. Nhiu loi cy lu
nm v c lm tng tnh a dng thc vt v to mi trng sng cho cc loi ng
vt (chim, nhn, cc v.v), t khng ch cn trng. Chnh tnh a dng to
nn s cn bng h sinh thi.

5.5.2. Nhc im
Bng rm

Bng rm l mt trong nhng nguyn nhn chnh khin nng dn khng mun lm
cng vic ny. Tuy nhin c th khc phc bng cch trng cy a ti v s dng
cy c th ct ta vi ln mt nm.

Quy trnh di hn

Mc d nng dn nhn thc c tm quan trng ca vic trng cy v c, h vn

khng my quan tm thc hin bi phi mt t nht mt n hai nm thit lp
cc iu kin hiu qu v thnh tu em li l gin tip nn rt kh nng dn
hiu. Do , rt cn phi minh chng iu ny.

67
5.5.3. Cy trng a mc ch
Hu ht nng dn khng mun trng cy g trong trang tri v h cho rng loi cy
ny to ra bng rm khin cc cy trng khc khng pht trin c. Rt cn thit
khuyn nh nng dn trng cy a mc ch khu vc ranh gii. Loi cy ny
thng khng cao v c th ct ta vi ln mt nm. Hu ht l cy h u sinh
trng nhanh, c tt c cc u im k trn.

Proshika s dng cc loi cy h u nh Ipil Ipil, Gliricidia sepum, Sesbania

sesban, Sesbania glandiflola, Babula v.v vng ranh gii ca nng trang v dc
ng ranh gii ca tng mnh t. S dng nhiu loi cy nht c th (tnh a
dng) tt hn l trng chuyn canh (v d ch trng Ipil Ipil) m bo cn bng
sinh thi.

cui sch l hng lot bng danh mc tham kho v cc loi cy khc nhau (cy
a mc ch, cy g, cy bng mt v hoa qu).

Mt vt c coi l tch ri khi ci ton b th khng c coi l vt thc s.

Masanobu Fukuoka

(Mt cuc cch mng rm)

68
 CHNG 6

H THNG CANH TC

c canh v canh tc lin tc l h thng canh tc thng thy trong thc hnh
nng nghip hin ti. Theo ngha sinh thi, chng hon ton phn t nhin. H
qu l, h thng canh tc ny gy nn nhiu vn kh khn nh thiu cht dinh
dng, dch bnh. Nhng vn rt nghim trng. gii quyt kh khn,
chng ta cn mt h thng canh tc thay th.

Trong chng ny, chng ta s tm hiu ;

1) Cc vn xy ra vi h thng canh tc hin nay, bao gm ;
* c canh
* Canh tc lin tc
2) Mt h thng canh tc thay th da trn :
* Canh tc nhiu loi
* Lun canh
* Canh tc kt hp

6.1. Cc vn xy ra vi h thng canh tc hin nay

6.1.1. c canh
Ngy nay con ngi c xu hng s dng phng php c canh trong nng
nghip. l trng ch mt hoc mt s t loi cy trng em li gi tr. Nng dn
ngy xa trnh c canh bi h nhn ra rng nh vy s gy nn dch bnh v
ri ro ln. Do cc loi thuc v phn bn ha hc hin nay c tc dng tc th,
ngi ta cng c l do s dng phng php c canh. Hn na, ging mi HYV
cng lm m rng c canh trong trng la.

Cc kh khn chnh l :
69
Dch bnh

Cn trng hoc dch bnh rt d ph hoi cy trng c canh. Nm 1990, c

dch bnh nghim trng xy ra ti nng trang t do Amra Manikganj. Hu ht cc
cy Amra trong khu vc u b su cnh cng ph hoi v n tri l. Sau khi n ht
l, chng tm cch n ht l ca cy khc nhng khng n c. Cui cng, chng
bin mt li nhng cy Amra trong khi cy khc cn nguyn vn. Mi loi su
c mt thi quen dinh dng ring. Trong trng hp ny nu nng trang Proshika
ch l mt vn Amra c canh, n s b ph hy hon ton. May mn thay, nng
trang c cu vn do n l mt vn cy n qu hn hp. iu ny chng t
rng c canh to iu kin cho su bnh tn cng v to mi trng thun li cho
chng pht tn.

Xi mn ti nguyn di truyn (ging a phng)

Ngi ta a v nng thn loi ging HYV v con lai (F1). Do c cc loi ging
ny, nng dn ngng s dng cc loi ging a phng c ngha quan trng
trong vic duy tr s a dng cng nh l mt ti nguyn di truyn trong tng lai.
(Chng 8.1)

Ri ro kinh t cao

c canh em li ri ro ln. Nu cy trng b cc yu t dch bnh, cn trng hay

thi tit (bo, lt, hn hn v.v) tn cng c ngha l tht thu hon ton. Thm ch
nu c ma, gi th trng cng c th gim xung do lng cung qu mc. Do
, c canh s khng bao gi gp phn to ra iu kin kinh t n nh cho nng
dn.

6.1.2. Canh tc lin tc

Canh tc lin tc l vic trng mt s loi cy nht nh trn cng mt mnh t
hng nm hoc lin tc theo ma. Chng hn, mt nng dn trng bp ci vo v

70
ng nm ngoi, nm nay ng ta li tip tc trng bp ci vo v ng trn cng
mt mnh t. Cc kh khn gp phi l:

Thiu cht dinh dng (vi lng) c bit

Thiu Zn v S l nhng v d in hnh ca vic thiu cht dinh dng vi lng.

Nguyn nhn chnh l do canh tc lin tc i hi tiu hao cht dinh dng mt
cch lin tc v vic s dng cc loi phn bn ha hc khc cng ch cung cp
c rt t cht dinh dng (N.P.K). Trong trng hp ny, c dng thm cc loi
phn bn ha hc khc b sung cht dinh dng cng khng gii quyt c vn
. Ta cn lun canh v cung cp cht hu c cho t.

Cc dch bnh c bit

Vng quanh r cy rt c bit v khc xa so vi cc vng khc trong t v hot

ng ca vi sinh vt. Cc vi sinh vt thng a hot ng trong vng r cy do c
nhiu cht tit ra t r. Mi vng r cy to mt iu kin ring bit cho mt loi vi
sinh vt c bit. V d vng quanh r cy c chua l mi trng thun li cho giun
trn pht trin trong khi cy ng (cy ng cc) th khng th. V vy, nu lin tc
canh tc th s to iu kin cho mt s vi sinh vt nht nh pht trin, gy nn cc
bnh c bit cho cy.

S lng vi sinh vt

Canh tc c chua lin tc v khng lin tc

Vi sinh vt Canh tc lin tc Canh tc khng lin tc

Nm (F) 2,1 x 104 ( 4,4 x 105) 1,3 x 103 (9,0 x 102)

Vi khun (B) 1,8 x 106 (1,8 +- 107) 6,8 x 105 (1,9 x 107)

Giun trn 25 (28) 0 (0)

71
T l B/F 85,7 (40,9) 523 (21111)

*( ) mt thng sau khi cy

Ca M. Kobayashi, 1985 (Vi sinh vt v cht hu c)

6.2. H thng canh tc thay th

khc phc kh khn v dch bnh v thiu cht dinh dng vi lng, ta rt cn
mt h thng canh tc thay th. ng nhin bt buc phi trnh chuyn canh.
Ngi ta c th tm ra mt vi phng n thay th t cc phng thc canh tc c
truyn a phng. H thng canh tc thay th bao gm:

1) a canh
2) Lun canh
3) Canh tc hn hp

tin hnh mt h thng canh tc thay th, ngi nng dn cn hiu v cch phn
loi cy. Tt c cy trng c phn loi theo thc vt hc, tuy nhin thng kh
gii thch cho nng dn hiu v cch phn loi theo h . C l ta nn phn loi
cy trng theo hnh b ngoi v hnh dng ca thc vt.

Mt cch phn loi thay th

Cy ng cc
cy h la, la m, ng v.v
Cy h u
Cy h u, cy u n , u en, u trn, u a v.v
Cy n l
Cy n l, bp ci, sp l, rau dn. u phng n , u phng thng v.v
Cy ly r
L cy c h r hoc thn cy di mt t c th n c nh khoai ty, khoai

72
lang, c t, c ci, gng v.v
Cy n qu
Cy rau n qu nh c, c chua, mp, bu nm, da chut v.v

6.3. a canh
H thng canh tc ny lin quan n vic trng cy nhiu loi (nhiu loi cy khc
nhau) v nhiu ging (v d cc ging la khc nhau) nhiu nht c th trn t
trang tri. iu ny gip gim thiu dch bnh v nguy c mt ma. thc hin
a canh, cn chia trang tri thnh nhiu mnh t v nh s tng mnh. Mt mnh
t di 1 bigha (1/3 acre) s ph hp vi kch c nng tri trung bnh
Bangladesh v p ng cc yu cu sinh thi.

6.4. Lun canh

H canh tc ny bao gm trng nhiu loi cy khc nhau theo vng trn trn cng
mt mnh t. iu ny gip gim s mt ph, thiu dinh dng vi lng v cc
dch bnh c bit.

xy dng mt k hoch lun canh tt, ngi ta rt cn quan tm n c im

ca mi loi cy trng. C hai yu t chnh cn xem xt:

Th nht l mc hp th cht dinh dng. Chng hn, sau hoc trc mt cy

trng i hi cht dinh dng cao, cn trng mt loi cy tiu th t cht dinh
dng.

S hp th cht dinh dng (t nhu cu thp n cao)

1) Cy h u
2) Cy ly r
3) Cy n l
4) Cy n qu
5) Cy ng cc
73
 Cy ng cc c mc hp th cht dinh dng cao nht trong khi cy h u thp
nht. Ngoi ra, cy h u cung cp nito (N) cho t. V th mu cht duy tr
s mu m cho t l a cy h u vo lun canh.

Mt nhn t khc l kh nng khng bnh. Nu t b nhim su hi hoc bnh

dch, cn phi trng mt loi cy c kh nng khng bnh (nh ng cc).

S khng bnh (t tt n km)

1) Cy ng cc
2) Cy ly r
3) Cy h u
4) Cy n l
5) Cy n qu

Ng cc l loi cy c tnh khng bnh tt nht cn cy n qu l yu nht. Ng

cc c th dn sch hoc cha lnh cho t, gim thiu cc vn dch bnh
(ghi ch: iu ny ch p dng cho t ch yu trng rau trc , ch khng
dnh cho rung c trng la lin tc). Do , mu cht gim thiu dch
bnh l a cy ng cc vo lun canh.

6.5. Canh tc kt hp
H canh tc kt hp l s bin th ca canh tc nhiu loi v lin quan n vic
trng nhiu loi cy khc nhau trn cng mt mnh t. V d, nhiu nc trng
ng kt hp vi u nh mt phng thc canh tc a phng. Ng (loi ng
cc) cao, r n su v tiu th cht dinh dng cao trong khi cy u thp, r
nng v tiu th cht dinh dng t, trong khi cn cung cp cht m cho t.
Khng c mu thun no gia hai cy ny v cy ng c th hp th m t cy
u. Tng sn lng ca ng v u khi trng cng nhau cao hn khi trng
ring tng loi. Cng c nhiu cch kt hp tng t nh ny.

74
 u im ca trng cy tng hp l gip gim su bnh, tn dng tt hn t ai,
nh nng mt tri v lng ma.

Cc yu t cn nghin cu khi kt hp trng cy, bao gm:

Tiu th cht dinh dng

Nh cp, kt hp trng ng cc v cy u l cch thch hp gi ph

nhiu cho t. Ng cc tiu th nhiu cht dinh dng trong khi cy h u va
tiu th t va cung cp m cho t qua vi khun c nh N.

su ca r

Nu trng mt cy c r su xen ln mt cy c r cy khc, c hai s cnh tranh v

khng pht trin tt c. Trng mt cy r nng vi mt cy r nng khc cng
gp phi vn tng t. Kt hp trng cy r nng vi cy r su s ph hp hn.
Chng hn nh trng ng xen ln b ng. Cy ng n r su v tiu th cht dinh
dng tng ct (tng su hn). B ng l cy n r nng v tieu th cht dinh
dng tng nng. C t s cnh tranh gia hai loi cy ny. Cy r su thng l
dng cy thng ng cn cy r nng nhn chung l loi cy b lan.

Cy ui cn trng

Mt s cy c mi hng c trng gip ui vi loi cn trng. V d, hnh c

mt mi c bit m bm khng thch. Nu trng hnh vi bp ci, mi hng
ny s ngn cn trng (su b) tn cng bp ci. Cch trng cy kt hp nh ny
c gi l cy ng hnh. Cy ng hnh l mt bin php phng tr su bnh rt
hu hiu.

Tnh a bng rm

75
Mt s loi cy c th sinh trng tt trong bng rm. Nhng cy nh vy c
gi l cy a bng. Trng cy a bng di cy g hoc cy cao lm tng kh nng
s dng t. Chng hn nh trng da di cy mt, trng gng di cy xoi.

Cc cch kt hp cy trng Bangladesh

Cy chnh Cy ng hnh

M tc u lng, c ci, u Khesari

t u en, c ci, mp, c

Bp ci Hnh, c chua, rau mi

Xp l Khoai ty

Ng Lc, u n , u lng, u xanh, u en, b ng

C chua Hnh, ti, c rt, da chut

Da chut C ci, ng, u, c chua

Ma Du lng, lc, u c

C Du, t, khoai ty

Khoai ty Du, bp ci, u ht trn, ng, c

u n Ng

Lc Ng, ma

C ci Da chut, m tc, c chua, t

u lng M tc, ng, ma

76
 CHNG 7

QUN L DCH BNH

S bng pht ca dch bnh v cn trng gy hi ngy nay ang tr thnh mt vn
nghim trng trong nng nghip. Mc d nng dn s dng thuc ha hc
khng ch su bnh, vn vn cha c gii quyt, thm ch i vo vng lun
qun. Ti sao li xy ra tnh trng ny ?

Th nht, nghin cu v nng nghip ch ra cch khng ch dch bnh khi n

xut hin nhng khng hiu r nguyn nhn ci ngun ca vn . Chng ta khng
th gii quyt trit vn m khng hiu r nguyn nhn su xa ca n. Th
hai, con ngi thiu hiu bit v mt thc t l trong mi trng thun li, cy
trng pht trin tt v khng d b dch bnh tn cng. Thm ch nu dch bnh tn
cng, tn tht cng khng ng k.

Chng ta cn thot khi vng lun qun ca vn dch bnh v tm ra cc gii

php ph hp.

Ngoi ra, chng ta cng cn nghin cu li v vn c di, ci m nhiu ngi

vn coi l dch bnh.

Chng chng ny, chng ta tm hiu :

1) Bn cht ca vn dch bnh
2) Vng lun qun ca vic khng ch dch bnh bng ha cht
3) Khng ch dch bnh t nhin, bao gm:
* bin php phng
* bin php khng ch
4) c di v nhng iu chng ta cha bit

77
7.1. Dch bnh l g v c nhng vn no?
Con ngi cho rng dch bnh (cn trng v dch bnh tn cng cy trng) gy hi
hon ton. Vy kin ny c tht s ng hay khng ? C v ng nu nhn t
quan im li ch ca loi ngi. Tuy nhin t gc sinh thi, iu ny hon ton
sai. Mi th trong mt h sinh thi u tng tc v tt c cc yu t u cn thit
duy tr s cn bng sinh thi trong mi trng t nhin.

Theo thut ng v sinh thi, nhng cn trng c coi l c hi chnh l nhng vt

tiu th cp mt. Nh chng ta nghin cu phn 1.1, vai tr ca cn trng
trong chui thc phm l khng gy hi m rt quan trng v cn thit. Nu khng
c cn trng, vt tiu th cp hai khng th sng st v chui thc phm s b xo
trn.

Trong mt h sinh thi cn bng, s lng cn trng c duy tr trong mt gii

hn nht nh m khng c hi cho cy trng. Nhng mt khi c xo trn no t
bn ngoi, cn trng s t nhin pht trin mnh v gy hi cho cy. Nu chng ta
quan st k thc t, chng ta c th thy vn khng phi cn trng, m chnh
s mt cn bng sinh thi lm cn trng gia tng. Cn trng nn c coi nh mt
ngi thy ni cho ta bit ta lm sai iu g vi h sinh thi. V th, trc khi
kt lun rng cn trng c hi v nn b dit tr, ta phi tm hiu ti sao chng
bng pht.

i vi dch bnh hi cy, ta cng c th kt lun nh vy. Bnh hi cy xy ra do

s bng pht ca cc loi vi sinh vt c bit, hay cn gi l mm bnh (v d nh
mt s loi giun trn, nm, vi rt v.v). Nhng mm bnh ny thng b gii hn
v s lng nn chng v hi cho cy. Nhng khi h sinh thi t b xo trn v c
cc iu kin thun li cho mm bnh pht trin, dch bnh hi cy s bng pht.
Vn khng phi l s tn ti ca mm bnh trong t m l cc nhn t tc ng
to ra s mt cn bng h sinh thi t. Do , iu quan trng phng bnh l

78
loi b cc nhn t lm xo trn (nh canh tc lin tc, s dng ha hc trong nng
nghip v.v) v to nn mt h sinh thi t cn bng.

7.2. Vng lun qun ca vic khng ch su bnh bng ha cht

Vic canh tc nng nghip hin nay ang s dng ha cht phng tr dch bnh,
bao gm :

1) S dng cc cht c ha hc gy hi cho tt c sinh vt

2) Gii quyt vn trc mt (ch cha da trn triu chng)
3) Khng tm ra cc nguyn nhn su xa

Chng ta hy cng nghin cu ti sao khng th khng ch ci gi l su bnh gy

hi bng cc cht ha hc dit tr su bnh v ti sao nhng ha cht li lm
cho tnh hnh ngy cng tr nn xu i.

7.2.1. Cn trng
c im ca cn trng l chng c vng i ngn v sinh n mt s lng rt
nhiu trng cng mt lc. c trng gip chng c kh nng khng li thuc
dit cn trng rt tt. V th nng dn buc phi dng mt lng thuc tr su
nhiu hn hoc nhng loi thuc mnh hn phng chng su bnh. Tuy nhin
th h cn trng tip li c kh nng khng thuc. Nhn t th hai l s bin mt
ca cc loi thin ch t nhin n cn trng (nh nhn, ch, chim v.v). Nhng
loi thin ch t nhin ny c s lng t hn v c vng i thp hn nn chng
khng sinh si ny n nhanh nh cn trng. Chng cng khng th c kh nng
khng li thuc tr su nh cn trng, kt qu l chng b git v bin mt. Do
to nn mt h sinh thi mt cn bng m ch c cn trng pht trin mnh.

Vng lun qun to ra bi vic s dng thuc ha hc dit su khng nhng lm

cho vn dch bnh tr nn xu hn m cn gy nn nhiu ri ro cho sc khe

79
ca con ngi. i tng b nh hng u tin l nhng ngi nng dn, tip n
l nhng ai n phi sn phm b nhim cht c ha hc .

7.2.2. Dch bnh

Dch bnh khng t th nhiu cng pht trin nh trn. Bnh dch khng bao gi b
khng ch bi cc thuc dit dch bnh ha hc (v d thuc dit nm). Vic s
dng thuc ha hc trong nng nghip cng to ra mt vng lun qun nh trn
theo cc cch sau :

1) Cc vi sinh vt c bit (mm bnh) gy ra dch bnh cho cy rt d dng

thay i c tnh thch nghi vi s thay i hon cnh. Chng c th d
dng pht trin khng bnh.
2) Cc vi sinh vt c li c th khng ch c mm bnh li b hy hoi bi
thuc tr su. T xy ra s mt cn bng vi sinh vt.
3) S xut hin ca cc mm bnh mi c kh nng khng thuc cng lm tng
s mt cn bng sinh thi ca vi sinh vt.

Mc d vic phng tr dch bnh bng ha cht c th c tc dng nhanh chng tc

th nhng cng khng th gii quyt vn mt cch lu di. Gii php lu di
duy nht khng ch dch bnh l tm hiu nhng nguyn nhn su xa v gii
quyt cc vn theo quy lut ca t nhin.

7.3. Qun l dch bnh mt cch t nhin

Nguyn l hng dn c bn ca vic qun l dch bnh mt cch t nhin l
chng c g l dch bnh c. Nu s cn bng sinh thi trn t nng nghip khng
b xo trn th s xut hin ca dch bnh khng phi l mt vn m ch l triu
chng. Nu triu chng xut hin, ta nn c tm ra nguyn nhn (cc nhn t gy
xo trn) v loi tr phc hi li s cn bng sinh thi. Bng cch tip cn
chng ta mi c th trnh c li lm sau ny. C hai bin php l phng v tr.
Chng ta nn nhn mnh hn c vo bin php phng, tuy nhin bin php tr c
80
th s cn thit vo giai on u p dng phng thc nng nghip sinh thi. Mt
khi c bin php phng ng n, cc bin php tr s khng thc s cn thit.

7.3.1. Cc bin php phng

Cc bin php phng c nh hng gin tip v l mt qu trnh lu di. l l
do ti sao nng dn khng my quan tm n vic s dng cc bin php .
Nhng nhn t gc sinh thi, y l cch duy nht cho cc gii php lu di
gii quyt vn dch bnh. Do ta phi nhn mnh (trn 90%) vo vic bin
php ny.

To ra mt h sinh thi nng nghip cn bng

Tnh a dng ng vai tr quan trng nht trong vic xy dng h sinh thi nng
nghip cn bng. Vic loi b cc nhn t gy xo trn cng vy. Bao gm cc
phng php sau :

1) Canh tc nhiu loi (mc 6.3)

2) Canh tc kt hp, dng cy c dit cn trng v cy thuc (mc 6.5)
3) Trng cy lu nm v c (mc 5.5)
4) Khng dng ha cht nng nghip (mc 5.1)

To ra mt h sinh thi t cn i

Mt h sinh thi cn i (v mt vi sinh vt) l yu t then cht cho s khe mnh

ca cy trng. Hu ht bnh gy hi cho cy xut pht t s mt cn i ny do t
thiu cht hu c, canh tc lin tc v s dng ha cht nng nghip tiu dit
ht vi sinh vt. Cc phng php duy tr cn bng bao gm :

1) Lun canh (mc 6.4)

2) Cung cp thng xuyn cht hu c (mc 5.1)
3) Trnh trn cht hu c th vi t (mc 5.1)
81
 4) Khng s dng ha cht nng nghip (mc 5.1)

Phng php khc:

1) Chn ht ging tt (khng nhim bnh v.v)

2) Trng cy ng thi v
3) Khong cch ph hp

Thc t, nguyn nhn pht sinh dch bnh rt a dng v khng h n gin.
Khi i mt vi dch bnh, chng ta nn xem xt li phng php s dng
khi mi trng cy v tm ra li sai u. Cn trng v dch bnh ch l ch th
ch khng phi l vn .

7.3.2. Cc bin php tr

Mc d c bin php phng, vn dch bnh vn c th xy ra giai on
u p dng phng thc sinh thi nng nghip do sc khe ca t cha c
phc hi sau khi chi nh hng t vic s dng cht ha hc trong nng
nghip v h sinh thi vn cha cn bng. Trong trng hp ny cn thc hin
bin php tr bo v cy trng.

Tr vt l

Phng php ny rt n gin v d dng thc hin, v c hiu qu trong nhng

giai on u xut hin cn trng.

1) Bt bng tay loi tr/ bt cn trng bng tay hoc li

2) Dng n by t n trn mt nc ng trong mt ci x, cn trng bay
ti v ri vo x nc
3) t que lm ch cho chim ti n cn trng
4) Lm b nhn khin chim n ht s
5) Dng li bc bo v cy khi s tn cng ca cn trng (v d bp ci)

Thuc dit su bnh t nhin

82
C nhiu cht t nhin c th dng xua ui hoc git cn trng. Cc cht
dit su bnh t nhin thng thy Bangladesh gm :

1) Tro (bt)
2) L v ht xoan
3) L cy thuc l
4) Ht ay (dng bt)
5) t
6) t mc trong t m
7) Cc loi l khc thch ng vi tng a phng

Mt cch s dng l cy l ngm chng vo nc qua m v ly ra cc cht

cn thit. Nc chit ra s c dng lm cht dit su bnh t nhin.

Bo v cy trng t nhin vng nhit i (Natural crop protection in the

Tropics) ca tc gi gaby Stoll l cun sch rt hay v vic s dng cc cht dit
su bnh t nhin (Nh xut bn Margraf, Muhistr. 9, D-6992 Weikersheim,
c).

7.4. C di
Thi ca con ngi i vi c di cng khng khc g i vi ci gi l cn
trng c hi. Nng dn lun coi c di l k th. H thng c gng lm sch c
hay canh tc bng cch dit c khng cn cy no tn ti. iu ny c coi
l mt vic lm tt. Nhng i vi t nhin hay con ngi, iu c tt p
tht khng ?

C di ch l C DI theo quan im t cao t i ca con ngi, bi chng

mc ni con ngi khng mong mun. Tuy nhin trong t nhin, chng ng
vai tr rt quan trng v l th. Chng c th khng li cc iu kin m cy
trng khng khng c nh hn hn, chua ca t, thiu mn, suy gim
cht khong, cng nh tnh cht mt mt ca cht khong v.v Chng l nhn

83
chng cho s tht bi ca con ngi trong vic lm ch t ai v chng mc
phong ph nhng ni chng ta l, gip chng ta nhn ra sai lm ca mnh
v cch khc phc ca t nhin. T cu chuyn c di, ta c th nhn ra mt
thng ip t nhng bi hc t nhin dy cho chng ta. Nu chng ta chu lng
nghe, chng ta c th nhn ra nhng nng lc kh tt ca thin nhin trong vic
gip chng ta khc phc sai lm, v i khi chng nh ch giu loi ngi
vy
Ehrenfried E. Pfeiffer (C di v nhng iu ta cha bit)

7.4.1. Bn cht ca c di
Nhn t chng xi mn t

Vai tr quan trng nht ca c di l bo v t. Trong cc trn ma ln, ta c

th quan st nc y bn chy t t canh tc c cy ba khng c hoc
c rt t c di.

Nhn t cu tr ca t nhin

C di l nhn t cu tr ca t nhin. Khi da ca chng ta b tn thng, u

tin lp da mng bao trm ln tht t ming da c b tn thng gip ngn
khng cho mu chy thm. Khi vt thng lnh, lp da mng b mt i.

Tng t nh vy, t trng l mt vt thng ca t nhin trong khi c di l

lp da mng bo v - che ph lp t trng trnh xi mn. Khi cy trng
chim ch, c di bin mt.

Mt khi t tr nn mu m, loi c di cng thay i theo. Trn t t mu m,

mt loi c di s mc lan trn. Nng dn cng lm c, chng cng mc lan ra.
Trong ba nm p dng bin php ph t m khng cy ba trang tri
Proshika, chng ti quan st c rng cc kiu c di cng ang bin i v t
c hi hn i vi cy trng.

84
Ch th v ph nhiu ca t

Mi loi c di c mt c trng ring. Mt s mc trn t xu, cn mt s li

mc trn t kh mu m. T nhng c trng ny, ngi ta c th nhn bit
c ph ca t canh tc. C tranh l mt loi c rt ph bin Bangladesh,
chng ch mc trn t rt xu, do n m ch t xu. Ngoi ra nhiu loi c
di khc c th cung cp cho chng ta nhng thng tin qu gi.

Ngun cung cp ph nhiu cho t

C di l nguyn liu trn v phn rt tt. Tht sai lm khi chng ta b i

c di nh khi t, bi chng tiu th nhiu cht dinh dng t t v
sn sinh ra nhiu cacbonhydrat thng qua qu trnh quang hp, do c th ly
li cho t bng cch ti sinh li c di.

7.4.2. Gi v v qun l c di
K thut c bn qun l cy c di l ph t c di khng mc c.
Di y l mt vi phng php chng ti th v em li kt qu tt.

Ph t vi t cy xi

Nh bit mc 5.1, lp ph dy (trn 5cm) trn mt t gip khng ch

c 90% c di. Lp che ph sng v dng loi cy che ph cng l mt cch
rt hiu qu khng ch c di. u n l loi cy che ph gip chng c
tranh, mt loi cy khng pht trin c khi thiu nh sng mt tri.

Phn xanh

Phn xanh gip gim c di. V th nht, c di khng th mc tt khi ta dng

phn xanh bi phn xanh pht trin nhanh v c trng dy. Th hai, khi phn
xanh c cy xung t, c cng c trn theo. Th ba, do phn xanh lm
bin i cht lng ca t, loi c di cng bin i theo. T , c di gim
i trng thy.
85
Trng gi v

Trng gi v l vic gieo ht cho v ma sau trc khi thu hoch v ma ang
canh tc. Nhng cy trng gi v thng thy Bangladesh l cy la Aman v
u xanh Khesari. Ht u xanh Khesari c gieo mt tun trc khi thu
hoch la Aman. Do , khng c thi gian cho c di pht trin.

[Canh tc trong c di]

Nhiu loi c di khc nhau cng pht trin vi cc loi ng cc v c ba l
trn cnh ng ny. Mt nng dn a phng nhng tng l s nhn thy
cnh ng ca ti hon ton chm trong c di, nhng tht khng ng, la
mch mc rt tt gia nhiu loi cy khc nhau.
Cc chuyn gia k thut cng ti y, khi h trng thy c di, ci xoong
v c ba l mc xung quanh, h lc u b i y ngc nhin. Cch y
hai mi nm, khi ti thc y vic s dng cy che ph lu di trn cc
vn cy n qu, khng thy bng dng ca mt cy c di no trn ng
rung hoc vn tc ni y. Khi thy vn cy n qu ca ti, ngi dn
nhn ra rng cy n qu c th pht trin rt tt xung quanh c v c di.
Ngy nay, cc vn cy n qu c c che ph l rt ph bin Nht bn,
gn nh khng thy vn cy no khng c c che ph. Tng t i vi
cc cnh ng ng cc. Ngi ta c th trng thnh cng la nc, la
mch v mch en trn cc cnh ng c bao ph bi c ba l v c di
quanh nm.
Masanobu Fukuoka
(Cuc cch mng rm).

86
87
 CHNG 8

T SN XUT HT GING
Vic t sn xut ht ging thng cha c nhn mnh nhiu, nhng l mt
vic cc k quan trng v cn thit cho nhng ai thc hin nng nghip sinh thi.

Mt l, ht ging c sn trn th trng a phng thng mang li nhiu vn

nh cht lng xu, t ng tin cy, tnh thch ng thp, gi bn cao v.v Hai l,
cc loi cy trng trong nc thng dng cc ging c truyn ang c thay th
bng vic pht trin mt s ging HYV (nng sut cao) v ging lai. Vic ny lm
gim c s di truyn m sau ny s gy nn kh khn ln.

Trong chng ny, chng ta tm hiu:

1. Cc vn xy ra vi ngun ht ging mua ngoi

2. Tm quan trng v li ch ca vic t sn xut ht ging

3. Cc phng php thu nht v bo qun ht ging

8.1. Vn vi ging HYV lai (F1) v ging mua v

tin cy v cht lng thp

Hu ht nng dn c kinh nghim cho vic mua phi ht ging cht lng thp
hoc khng ng loi qua tay cc nh bun ht ging. V d, h mua ht ci bp,
nhng sau khi cy mc th mi bit rng l ht mi tc. Nng dn cng tht thit
khi mua ht km cht lng ny mm km, loi cy nng sut thp, ht b
nhim bnh, ht c v.v.. Cc vn khng cn l ring bit m rt ph bin v
nghim trng i vi nng dn Bng la t. Nu mt nng dn no l mt dp
gieo ht do mua phi ht xu hoc mua sai ht, th vic khng th khng gy
mt ma.

88
Tnh thch ng thp

Tnh thch ng ca ht ging l kh quan trng i vi nng nghip sinh thi. Ht

ging HYV v c bit l ging lai (F1) gy nhiu vn do thch ng thp. Ht
HYV c sn xut ti cc vin nghin cu v ht ging lai th do cc tri cng ty
ging to nn. C hai u c to nn trong nhng iu kin rt nhn to v s
dng liu lng rt cao cc cht ha hc nng nghip. Thng chng khng p
ng tt khi bn phn hu c, bi l tnh cht ca ht c thay i thch ng
vi phn bn ha hc. Hn na, vic gy trng ly ht li c thc hin theo
nhng iu kin nhn to nhiu th h. Do vy, ht ging b hng v mt i tnh
thch ng vi cc iu kin a phng. Ngoi ra, phn ln ht lai u c nhp
cc nc ngoi nh t Nht Bn, M, H Lan l nhng nc c iu kin kh hu
(n i) khc hn vi kh hu nhit i ca Bangladesh.

Gi thnh cao

Gi ht ging li khng h r i vi nng dn. Ht ging a phng kh t

cc a phng, nhng gi ht ging HYV v ging lai li thng t hn 3 n 5
ln so vi nhng gi . Ht ging lai m chng ta khng c kh nng to ra loi
cng cht lng trong th h sau, li c bit t. Nu nng dn quen dng ht
ging lai, th h c phi mua ht ging ngoi vo bt c v no. l mc tiu
ca cc cng ty ht ging, khi h mun nng dn lun phi ph thuc vo ht
ging lai, vn thng phi nhp t ngoi vo.

Cung cp khng n nh

Ma giao ht cho mi loi cy trng thng c nh hng nm. Nu khng gieo

c ht vo ng thi v, th ma mng s tht bt. Do vy, vic c sn ht ging
vo ng thi k cn phi c l rt quan trng. Chng ta t khi dm chc l s c
ht th trng vo ng ma gieo. Nhiu nng dn c lc vp phi kh khn
v phi tiu ph khng bit bao nhiu thi gian kim ht gieo.
89
Xi mn c s di truyn (ging a phng)

Mc d vn ny cha c cc nh nng hc, nng dn v nhiu ngi khc

Bangladesh hiu r, bo tn c s di truyn (ngun ging a phng) l cc k
quan trng. C hai l do chnh, mt l ging a phng ng vai tr ln lao trong
vic lm giu tnh a dng cy trng. Tnh a dng v ging cy trng l cha kha
tin ti h sinh thi- nng nghip n nh chnh l tnh a dng v ging cy
trng. Hai l, chnh cc ging a phng l nhng ti nguyn di truyn cho c
nc. Nng dn to nn c nhng loi ht ging nng sut cao a phng
thng qua nhng ging ngun gc t a phng. Cc ging a phng l ngun
gc chnh yu. Khng c chng, khng th tin hnh ci to c ht ging. Ngay
c cc loi ging HYV v ging lai cng khng th to nn c nu khng c cc
ging a phng.

Khng ch c vy, cc ging a phng cn rt quan trng cho tng lai. [Ghi
ch: Nhiu nh khoa hc ca nhng nc cng nghip ha v ca cc cng ty
a quc gia c ln hiu rt r tim nng ca cc ging a phng v mt ti
nguyn v h bt u thu nhp mt c s di truyn (ging a phng) rng ri
t cc nc nhit i l nhng vng c ti nguyn v c s di truyn rt phong
ph].

Nu chng ta hiu c tim nng ca ging a phng, th chng ta s chng bao

gi cho tnh trng nh hin nay xy ra khi nhiu ging a phng qu gi ang
tip tc bin mt.

8.2. Li ch ca vic t sn xut ht ging

Nu ta hiu tht r cc vn (kh khn) xy ra khi mua ht ging ngoi, ht
ging HYV v ging lai, th c th hiu d dng c tm quan trng v li ch ca
vic t sn xut ht ging.

tin cy v cht lng cao

90
iu ny c bo m do ngi s dng ht (nng dn) t thu hi v bo qun
ht nn h hiu r mi vn c lin quan ti chng (ging g, thu hi v bo
qun theo phng php no)

Tnh thch ng cao

iu ny c bo m bi v loi cy c gy trng nhiu th h trong iu

kin a phng. Chuyn ht ging thch ng cao vi ha cht sang thch ng vi
cht hu c l rt quan trng i vi nng nghip sinh thi.

Hu nh khng t

Ngi nng dn t thu hi v bo quan ht ging cho chnh h. H ch chi cc chi

ph ti thiu v vt t khi cn. Chi ph sn xut do vy gim hn xung.

Lun sn c

Ngi nng dn s dng ht, bo qun chng v c th dng chng vo lc cn.

Bo tn di truyn

Cch bo tn tt nht cc ging a phng l nng dn trng trt v bo qun

ht ging cho chnh h.

8.3. Quy trnh t sn xut ht ging

thc hin vic t sn xut ht ging, ta cn nm c im c bn v cng tc
ging. Di y, quy trnh t sn xut ging c m t t vic chn cy n vic
bo qun v ghi h s.

Giai on 1: Chn cy v nh du

Nhim v u tin l xc nh cc cy dnh cho vic thu hi ging v nh du

cy. Vic nh du l rt quan trng trnh khng thu hoch lm trn cy dnh
li. Cc bc chn cy l:

91
 1. Cy khe mnh (khng b dch bnh ph hoi, v tr ph hp)

2. Cy nng sut cao (kch c, hnh dng, mu sc v.v u tt)

3. C v thm ngon

Giai on 2: thu hi ht ging

Khi cy c xc nh thnh thc, th ng l lc cu thu hi. Cc bc quan

trng l:

1. Xc nh ng thi gian (ging thnh thc ng mc)

2. Thu hoch ging vo mt ngy tri p (trnh cc ngy ma)

Giai on 3: Phi kh ht ging

Ht ging thu ht phi c phi kh cng sm cng tt. Mt s ht ging (nh

c chua, u v.v..) cn c ra sch. Qu trnh phi kh l im quyt nh xem
ging c t cht lng cao hay khng, hay dch bnh c th pht sinh t .

Cc bc :

1. Phi kh ht ging di nh nng mt tri, khng ng l

2. Phi kh ht ging ng mc .

Giai on 4: Lm sch v x l

Sau khi phi kh ht ging, ta cn lm sch v x l ht. Qu trnh ny bao gm

cc bc:

1. Loi tr cc tp cht v ht xu, ch chn ly ht tt

2. X l ht ging bng cch trn chng vi cc cht chng cn trng

Vt t x l c th ng l:

1. Tro kh
92
 2. L xoan kh

3. Cc loi l thch ng ti a phng

4. Vt liu khc

Giai on 5: Bo qun, ct tr

Sau khi x l, ht ging phi c ct gi trong iu kin sch s, kh, ti v nhit

thp cng sm cng tt.

1. Dng chai hay hp kn gi

2. ht cng vi cc cht ht m nh go rang, tro kh, v.v..

3. Ct chai v hp vo mt ch kh, ti, mt

Giai on 6: Ghi h s v dn nhn

Ghi h s (ghi cc chi tit v ht ging) v dn nhn (ghi tn trn chai v hp ng

ht) u rt quan trng xc nh trong v ti v gi li cc chi tit v ht ging
cho vic tham kho sau ny.

Nhn phi gm c s liu h s, tn v ngy thu hi.

Ngoi ra, cc thng tin di y cn c ghi li vo mt biu mu c sn:

1. S liu h s

2. Tn cy (a phng, ting anh/tn khoa hc)

3. Tn loi ph (tn ging)

4. Ngy thu hi

5. Ni thu hi

6. Tn ngi thu hi

7. Cc nhn xt (m t tnh cht ca ht ging)

93
 i vi mt ngi nng dn, ch cn ghi nhn l , cn i vi mt t chc v
mt nh bng ht ging ca cng ng, th vic gi h s l iu bt buc.

THAM KHO
Cy a mc ch thng gp Bangladesh

Stt Tn Thi gian gieo ht Thi gian cy Ghi ch

trng

1 u triu Thng 3 5 - Gieo thng

2 u ipil Thng 3 8 Thng 4- 9

3 in thanh Thng 3 5 Thng 4 8

4 Ct kh Thng 3 8 - Gieo thng

5 Monringa Thng 5 8

6 Keo n Thng 2 4 - Gieo thng

7 Vng n - Thng 3 9 Ct gc

8 Cy bnh dy Thng 2- 4 Thng 4 - 8

9 Cy so a Thng 3-6 Thng 4-8

10 Semsam Thng 4-6 Thng 5-8

11 Mng b Thng 4-6 Thng 5-8

12* Mung o Thng 4-6 Thng 5-8 C th ct gc

13* Flemingia l to Thng 4-6 Thng 5-8

94
14* Calian Thng 4-6 Thng 5-8

* Nhng cy ny khng ph bin nhng c sn Bangladesh.

Ht ging c sn nng trang Proshika Koitta.

Cy ly g thng gp Bangladesh

STT Tn cy Thi gian Thi gian C ly Chiu cao

gieo cy trng trung bnh
trung bnh
(f)

1 Cy sisso Thng 3-4 Thng 6-8 30 70

2 Cy di nga Thng 3-4 Thng 6-8 30 80

3 Cy arjuna Thng 3-4 Thng 6-8 30 70

4 Cy xoan Thng 2-4 Thng 5-8 30 80

5 Cy sal - Thng 5-8 50 100

6 Cy albizia Thng 3-4 Thng 6-8 30 50

7 Cy radha chura - Thng 6-8 30 50

8 Cy phng v Thng 2-5 Thng 6-8 40 50

9 Cy teck Thng 3-5 Thng 6-8 40 70

10 Cy mt - Thng 6-8 60 120

11 Mung hoa vng Thng 4-6 Thng 6-8 25 35

12 Tng vi - Thng 6-8 35 60

95
13 Cy bakul Thng 5-6 Thng 6-8 25 50

14 Cy chiu liu - Thng 6-8 20 40

15 Cy chiu liu - Thng 6-8 30 60

belerica

16 n hng Thng 2-5 Thng 6-8 25 50

96
 Cy a bng thng gp Bangladesh

STT Tn cy Thi gian Thi gian C ly Ghi ch

cy trng
gieo ht trung bnh
(f)

1 Gng Thng 3-4 1,5x0,7

2 Ngh Thng 3-4 1,5x0,7 Thn r

3 Khoai s Thng 2-4 3,0x1,5 Thn hnh

4 t Thng 10-12 Thng 11-1 3,0x1,5

Thng 3-5

5 Khoai na Thng 2-3 3,0x1,5 Thn hnh

6 C t (cc loi) Thng 3-4 5,0 Chng ct

7 Khoai Kalmi Thng 4-6 1,0x0,5

8 Da thm Thng 6-8 3,0x1,5 Ngn, chi

bn

9 Tru khng Thng 9-10 1,5x1,5 Hom

Thng 6-7

10 Tiu Thng 6-7 3,0x3,0 Hom

11 Chui Thng 2-4 6,0 Chi bn

Thng 9-11

97
 Cy n qu thng gp Bangladesh

STT Tn Thi gian Thi gian C ly Chiu S nm

gieo ht cy, trng cao ra qu
trung bnh
trung
bnh

1 Chui Thng 2-4 6 10 1

Thng 9-11

2 u Thng 2-3 Thng 3-5 5 8 0,5

3 Mt Thng 5-7 Thng 4-9 30 45 4

4 Xoi mum Thng 4-7 Thng 6-9 35 65 4

5 Da Thng 8-10 Thng 6-9 25 80 6

6 Cau Thng 9-10 Thng 6-9 7 50 5

7 Ch l Thng 5-6 Gieo thng 12 30 5

8 Tht nt Thng 6-8 Gieo thng 30 80 12

9 Na Thng 5-8 Thng 5-8 12 20 3

10 i Thng 7-8 Thng 5-6 12 20 2

11 Du gia Thng 10- Thng 5-8 30 45 3

11

12 Bi Thng 8-11 Thng 5-8 20 30 4

13 To chua Thng 2-5 Thng 5-8 25 35 5

14 Hng xim Ghp Thng 5-8 25 35 5

98
15 Lu Thng 3-7 Thng 5-8 15 10 2

16 Chanh Chit Thng 5-8 10 10 2

17 liu Thng 2-3 Thng 5-8 25 40 5

18 Kh Thng 2-3 Thng 5-8 20 30 4

19 Me Thng 2-4 Thng 5-8 35 40 5

20 Vi Chit Thng 5-8 30 25 4

21 Mn en Thng 5-7 Thng 5-8 16 20 5

22 Cowa Thng 5-7 Thng 5-8 20 25 6

23 To ta Thng 2-4 Thng 5-8 16 20 5

24 Mt Thng 5-7 Thng 5-8 25 30 5

25 Emblica Thng 2-4 Thng 5-8 16 20 5

26 Nhn Thng 5-7 Thng 5-8 25 35 5

27 Th Thng 6-7 Gieo thng 15 25 4

28 o Chit Thng 5-8 20 30 3

29 Doi Chit Thng 5-8 12 20 4

30 Bng Thng 5-8 30 50 5

99
 DANH MC TI LIU THAM KHO
Sch c bn
Masanobu Fukuoka s
Mt cuc cch mng rm (The One Straw Revolution)
Tp ch Rodale, 1978.

Masanobu Fukuoka
Cch canh tc t nhin (The natural way of farming)
Nh xut bn Nht Bn, 1985.

Bill Mollison
Vn rng sinh thi mt v hai (Permaculture One and Permaculture two)
Nh xut bn Tagari, 1978 v 1979.

Bill Mollison
Vn rng sinh thi hng dn ca nh thit k
Nh xut bn Tagari, 1988.

J.I. Rodale
Rc hu ch (Pay Dirt)
Tp ch Rodale, 1945.

Sir Albert Howard

Mt di chc nng nghip (An agricultural Testament)
Tp ch i hc Oxford, 1940.

100
Sir Albert Howard
t v sc khe (The soil and Health)
Shocken Books, 1956.

Sch hu ch khc
Anna Carr
Lng ging tt: trng cy ng hnh cho ngi lm vn (Good neighbours:
Companion Planting for gardenrers)
World Neighbours, 1985.

Miguel A. Altieri
Sinh thi nng nghip: C s khoa hc ca nng nghip thay th)
Nh xut bn IT, 1984.

Gaby Stoll
Bo v cy trng t nhin vng n nhit i (Natural Crop protection in the
tropics)
Nh xut bn Margraf, 1988.

Vandana Shiva
Vn cn sng: ph n, sinh thi v sinh tn ti n (Staying alive: Women,
Ecology and Survival in India)
Kali for Women, 1988.

J. Russel Smith]
Trng cy: mt nn nng nghip lu di (Tree crops: A permanent Agriculture)
Devube Adaur, 1977.

101
Ehrenfried E. Pfeiffer
C di v nhng iu ta cha bit (Weeds and what they tell)
Rodale Press, 1970.

John Jeavons
Cch trng thm rau (How to grow more vegetables)
Ecology Action, 1982.

Masao Maeda and Yoshiro Mastuo

Kin thc c bn v t (the basic knowledge of soil)
Nobunkyo, 1974.

Tatuo Kina
Sinh thi v t nhin (Ecology and the nature)
Kawaide Shobou, 1971.

John Seymour and Hervert Giardet

Cn xa thin ng: cu chuyn v tc ng ca con ngi i vi mi trng)
Nh xut bn BBC, 1987.

Susan George
Na kia cht nh th no (How the other half dies)
Penguin Books, 1976.

Carter v Dale
102
t mt v vn minh (topsoil and civilization)
Tp ch i hc Oklahoma, 1955.

Wes Jackson
R mi t nng nghip (New roots from agriculture)
Tp ch i hc Nebraska, 1980.

Cy h u nhit i: Ti nguyn cho tng lai (Tropical lagumes: Resources for

the future)
Hc vin khoa hc quc gia, 1979.

Tm nhn sinh thi: thm d phng n thay th cng tin ha (Ecological

visions: Exploring alternatives for Co-Evolution)
Trung tm sch v dch v c in Calcutta - n , 1989.

Wolf. D. Storl
Vn ha v ngh lm vn: mt trit l lm vn
(Culture and Horticulture: A philosophy of gardening)
Bio Dynamic Literature, 1979.

103